ANADOLU’NUN ESKİÇAĞLARINDA

İKTİSADİ VE ZİRAİ HAYAT

Economic and Agricultural Life in the Ancient Ages o f the Anatolia

Editörler / Editors
L. Gürkan GÖKÇEK
Ercüment YILDIRIM
Okay PEKŞEN
Dünyanın diğer coğrafy aları ile kıyaslandığında tarihsel birikim açısından benzersiz olan
Anadolu, hıı tarihi zenginliğini bölgede yaşayan toplamların kültürel dokusuna da
yansıtmıştır. Bu durum. Anadolu tarihini dünya tarihi içerisinde benzersiz bir seviyeye
yükseltirken, bu tarihi yazanlara da büyiik sorumluluklar yüklemektedir. Bu sorumluluktan
hareketle, ülkemizdeki eskiçağ tarihi alanında uzmanlaşmış akademisyenlerin katkılarıyla
"Anadolu'nun Eskiçağlarında İktisadi ve Zirai Hayat" başlığı altında oluşturulmuş olan
hu çalışma, söz konusu alan için bir başvuru kaynağı olacaktır. Anadolu'daki tarımsal
hayat Ue başlayan ticari gelişim ve yerleşik yaşamın oluşturduğu insan emeğine dayalı

Econom ic a n d A gricultural L ife in the A ncient A ges o f the A natolia

sosyal yapı hakkında birbirinden değerli bölümlerin yer aldığı çalışmaya katkıda bulunan
yazarlar, sahip oldukları birikimlerini okuyucuların istifadesine sunmuşlardır. Okuyucular
için bu çalışma, Anadolu'nun eskiçağlarındaki iktisadi ve zirai hayatına dair genel bilgiler

İKTİSADİ VE ZİRAİ HAYAT

ve komşu bölgeler ile kurulan sosyal ve siyasi ilişkiler hakkında malumatlar içermesinin
yanı sıra özellikle yazarlarımızın uzmanlık alanlarına göre şekillendirdikleri ayrıntılı
izahları da barındırmaktadır.

Anatolia, which is u n i q u e in t e r m s of h i s t o r i c a l accumulation

c o m p a r e d to o t h e r g e o g r a p h i e s of t he wo r l d , has al so r e f l e c t e d t hi s
h i s t o r i c a l we a l t h to t he c u l t u r a l s t r u c t u r e of t he s oc i e t i e s l i vi ng in
t he r e gi on. Thi s s i t u a t i o n r a i s e s t he h i s t o r y of An a t o l i a to a u n i q u e
l e v e l w i t h i n t h e w o r l d h i s t o r y , a n d it a l s o i m p o s e s g r e a t
r e s p o n s i b i l i t i e s on t he h i s t o r i a n s who wr i t e s t hi s h i s t or y. Ba s e d on
t hi s r e s p o n s i b i l i t y , t hi s s t udy, whi c h was f o r me d u n d e r t he t i t l e of
" Ec o n o mi c a nd Ag r i c u l t u r a l Life in t he Anc i e nt Ages of t he An a t o l i a "
by t h e c o n t r i b u t i o n s of a c a d e m i c i a n s wh o a r e s p e c i a l i z e d in t he
fi el d of a n c i e n t hi s t o r y in our c o u n t r y , will be a s o u r c e of r e f e r e n c e
for t hi s a r e a . In t hi s s t udy, t h e r e a r e va l u a b l e c h a p t e r s on t he soci al
s t r u c t u r e ba s ed on c o mme r c i a l d e v e l o p me n t a nd h u ma n l a b o r whi c h
is f o r me d by s e t t l e d life. The a u t h o r s , who c o n t r i b u t e d to t hi s s t udy,
p r e s e n t e d t h e i r a c c u m u l a t i o n s to t h e b e n e f i t of t h e r e a d e r s . For
r e a d e r s , t hi s s t u d y c o n t a i n s g e n e r a l i n f o r ma t i o n a bout t he e c onomi c
a n d a g r i c u l t u r a l l i fe a n d t h e s oc i a l a nd p o l i t i c a l r e l a t i o n s wi t h
n e i g h b o r i n g r e g i o n s of A n a t o l i a in t he a n t i q u i t y . It al so i n c l u d e s
d e t a i l e d e x p l a n a t i o n s , whi c h a r e e s pe c i a l l y t a i l o r e d by o u r wr i t e r s
a c c o r d i n g to t he i r a r e a s of e x p e r t i s e .
 A N A D O LU 'N U N E SKİÇ A Ğ LA R IN D A
İK TİSA D İ VE Z İR A İ H A Y A T
E C O N O M I C A N D A G R I C U L T U R A L LIFE İN T H E
A n c ie n t A ges o f t h e A n a t o l ia

Editörler / Editors
L. Gürkan GÖKÇEK
Ercüment YILDIRIM
Okay PEK ŞEN

değişim0
mmm yayınları
 ANADOLU'NUN ESKİÇAĞLARINDA
İKTİSADİ VE ZİRAİ HAYAT
Economic and Agricultural Life in the
Ancient Ages of the Anatolia

Editörler / Editors
L. Gürkan GÖKÇEK
Ercüment YILDIRIM
Okay PEKŞEN

İç Düzen
Dursun Ali Dervişoğlu

Kapak Tasarım
İbrahim Cihan

IS B N
978-605-2083-21-5

Basım
İstanbul - 2018

Baskı - Cilt
Melisa Matbaası
Sertifika No: 12088

DEĞİŞİM YAYINLARI
Çatalçeşme Sok. 52/2 Cağaloğlu/İSTANBUL
Telefon: + 90 (212) 514 29 71 / Faks: + 90 212 514 42 31

DEĞİŞİM AKTÜEL KİTABEVİ

PTT Sokak No:3 SAKARYA
Telefon: + 90 (264) 278 56 39 / +90 (264) 272 13 81
Faks: +90 (264) 273 52 99

bilgi@degisimyayinlari.net
www.degisimyayinlari.net
İÇİNDEKİLER / CONTENTS

B ölüm 1 / C hapter 1
Urban élites and the Agricultural Economy of Northern Anatolia (Kentsel Elitler ve
Kuzey Anadolu’nun Tarım Ekonomisi) - Assoc. Prof. Dr. Trnnes Bekker-Nielsen............... 11

B ölüm 2 / C hapter 2
Tunç Çağı'nda Orta Kızılırmak Havzası'nda İktisadi Yapılanmalar (Economic
Construction in the Central Kızılırmak Basin in the Bronze Age) - Doç. Dr. Veli ÜNSAL...... 35

B ölüm 3 / C hapter 3
Ticari Hayata Katkı Bağlamında Yol - Medeniyet İlişkisi: Eski Çağ Anadolu Tarihinden
Örnekler (Road and Civilization Relation Within The Context a f Contributions to Commercial
Life: Samples o f Ancient History O f Anatolia) - Doç. Dr. Mehmet Fatih BERK ........................... 69

B ölüm 4 / C hapter 4
Kültepe Metinlerinde Tahıl Öğütme ve Tarımsal Faaliyetlerle İlgili Bazı
Memuriyetler Üzerine Genel Bir Değerlendirme (General Assessment on Some Official
Duty Related to Agricultural Activities and Grain Grinding in The Kültepe Texts) - Doç.
Dr. Esma ÖZ KİRİŞ............................................................................................................................101

B ölüm 5 / C hapter 5
Karadeniz Fındığı: Prehistorik Dönemdeki Kullanımı ve Ticari Değeri (Black Sea
Region Hazelnut: the Usage and the Economic Value in Prehistory) - Dr. Öğr. Üyesi Hülya
ÇALIŞKAN A K G Ü L........................................................................................................................ 115

B ölüm 6 / C hapter 6
Wealth in Prehistory Of Anatolia (From Perspectives of the Economic Life) (Tarih
öncesi Anadolu'da Servet (Ekonomik Hayat Perspektifinden)) - Prof. Dr. Dr. Lolita
NIKOLOVA 129

B ölüm 7 / C hapter 7
Antik Çağ Anadolu'sunda Su Ürünleri Tüketimi ve Ticareti - I: Paleolitik Çağ'dan
Tunç Çağı'na (Aquatic Animals Consumption and Trade in the Ancient Anatolian
Period - I: From Paleolithic Age to Bronze Age) - Dr. Öğr. Üyesi Oktay
DUMANKAYA.................................................................................................................................. 153
Bölüm 8 / Chapter 8
Anadolu ve Mezopotamya'da Saban (Başlangıcından Orta Demir Çağ Sonuna Kadar)
(Plough in Anatolia and Mesopotamia (From the Beginning to the End o f Middle Iron Age) -
Dr. Öğr. Üyesi Bilcan GÖKCE - Dr. Öğr. Üyesi Pınar PINARCIK......................................187

Bölüm 9 / Chapter 9
Asur Ticaret Kolonileri Çağı'nda Anadolu'da Köle Ticareti (Slave Trade in the Assriyan
Trading Colonies Period) - Prof. Dr. Lütfi Gürkan GÖKÇEK - Tuğçe HORUNLU............213

Bölüm 10 / Chapter 10
Koloniler Çağı'nda Anadolu'da Bir Tüccar Grubu Olan Dumu Ummeanum'lar
(DUMU ummeanums with a Merchant Group in Anatolia in the Age o f Colonies) - Prof.
Dr. Hasan Ali ŞAHİN........................................................................................................................ 227

Bölüm 11 / Chapter 11
Asur Ticaret Kolonileri Çağı Anadolu'sunda Gümüş İşlemeciliği (Silver Processing in
the Age o f Assyrian Trade Colonies o f Anatolia) - Dr. Öğr. Üyesi Ebru M ANDACI............. 239

Bölüm 12 / Chapter 12
MÖ. 2. Binyıl Anadolu'sunda Zirai ve Ticari Faaliyetler (The Agricultural and
Commercial Activities in Anatolia in the Second Millenium B.C.) - Prof. Dr. Ekrem
MEMİŞ................................................................................................................................................... 263

Bölüm 13 / Chapter 13
Hitit İktisadi Hayatı Üzerine Genel Bir İnceleme (A General Examination on The Hittite
Economic Life) - Prof. Dr. Esma REYHAN.................................................................................... 281

Bölüm 14 / Chapter 14
Hitit Büyü Ritüellerinde Kullanılan Bazı Evcil ve Yabani Hayvanlar ve Fiyatları
(Some Domestic and Wild Animals Used in Hittite Magic Rituels and Their Prices) - Prof.
Dr. Yusuf KILIÇ - Dr. Öğr. Üyesi Serkan BAŞOL.................................................................... 317

Bölüm 15 / Chapter 15
Hititçe Çivi Yazılı Metinlerde Geçen Bayramların Zirai Üretim İle İlişkisi (The
Relationship Between Agricultural Production and the Festivals in Hittite Cuneiform Texts)
- Dr. Öğr. Üyesi Serkan DEM İREL................................................................................................ 341
Bölüm 16 / Chapter 16
Çivi Yazılı Kayıtlara Göre Anadolu'da Bal Üretimi ve Balın Efsaneden Gerçeğe
Çeşniden Temel Besin Maddesine Kullanım Alanları (Honey Production in Anatolia
and Honey's Area o f Use from Myth to Reality, from Spice to Staple Food According to
Cuneiform Records) - Dr. Öğr. Üyesi Nurgül YILDIRIM...........................................................357

Bölüm 17 / Chapter 17
Asur Kral Yıllıklarına Göre Anadolu'nun Sahip Olduğu İktisadi ve Zirai Zenginliğin
Bölgeye Yapılan Asur Seferlerine Yansıması (According to the Annuals o f the Assyrian
Kings, the Incidence o f the Economic and Agricultural Wealth o f Anatolia to the Assyrian
Campaigns) - Dr. Öğr. Üyesi Okay PEKŞEN............................................................................... 373

Bölüm 18 / Chapter 18
Yeni Asur Döneminde Anadolu'da Kölelik ve Köle Satışları (Slavery and Slave Sales in
Anatolia in the Neo-Assyrian Period) - Dr. Faruk AKYUZ......................................................... 399

Bölüm 19 / Chapter 19
Eski Çağ'da Doğu Anadolu'nun İktisadi Hayatı Üzerine Genel Bir Değerlendirme (A
Overall Evaluation About the Economic Life of Eastern Anatolia in Ancient Age) - Prof.
Dr. Süleyman ÇİĞDEM - Doç. Dr. Yasin TOPALOĞLU...................................................... 413

Bölüm 20 / Chapter 20
Başlangıcından Urartu Dönemine Kadar Doğu Anadolu'nun Sosyo-Politik ve
Ekonomik Durumu (Socio-Political and Economic Situation o f Eastern Anatolia from the
Beginning to the Urartian Period) - Prof. Dr. Mehmet IŞIKLI - Arş. Gör. Ayşegül AKIN
ARAS....................................................................................................................................................459

Bölüm 21 / Chapter 21
Urartu Dönemi'nde Doğu Anadolu'nun Ekonomik Yapısı (Economic Structure o f
Eastern Anatolia in Urartian Period) - Arş. Gör. Oğuz ARAS - Mehmet Ali ÖZDEMİR .... 491

Bölüm 22 / Chapter 22
Pers İmparatorluğu'nun Ekonomik Sisteminde Doğu Anadolu (Eastern Anatolia in
The Economic System o f The Persian Empire) - Leila AFSHARI - Soraya AFSHARI............515

Bölüm 23 / Chapter 23
Hellenistik ve Roma Dönemleri'nde Küçük Asya'da Köy Ekonomisi (The Village
Economy in Asia Minor During the Hellenistic and Roman Periods) - Prof. Dr. Muzaffer
DEMİR.................................................................................................................................................. 545
Bölüm 24 / Chapter 24
Antikçağ Anadolu Ekonomik Hayatında Kadın Emeği ve Dokuma (Women’s Labor
and Weaving Ancient Anatolian Economic Life) - Prof. Dr. Hatice PALAZ ERDEMIR....... 571

Bölüm 25 / Chapter 25
Antik Lykaonia'da Tarımsal Üretim ve Mâlikaneler (Agricultural Production and
Estates in Ancient Lycaonia) - Doç. Dr. Mehmet K U R T.............................................................597

Bölüm 26 / Chapter 26
Antik Troas Bölgesinde Zirai Faaliyetler (Agricultural Activities in Ancient Troas
Region) - Doç. Dr. Reyhan KÖRPE.................................................................................................639

Bölüm 27 / Chapter 27
Karadeniz'de Grek Kolonizasyonu ve Sosyo-Ekonomik Yansımaları (Greek
Colonization and Socio-Economic Reflections in the Black Sea) - Dr. Öğr. Üyesi Akın
TEMÜR................................................................................................................................................. 661

Bölüm 28 / Chapter 28
Antikçağ'da Karadeniz Bölgesi'ndeki Limanların Bölgenin Ticari ve Ekonomik
Hayatına Katkıları (Contributions o f Black Sea Region Ports to the Commercial and
Economic Life o f the Region in Ancient Times) - Dr. Öğr. Üyesi Kamil DOĞANCI.............. 673

Bölüm 29 / Chapter 29
Antikçağdan Bugüne Karadeniz Bölgesi'nde Yetişen Şifalı Bitkiler ve Kullanım
Alanları (Medicinal Plants Growing in the Black Sea From Antiquity to Present and Their
Uses) - Dr. Öğr. Üyesi Osman E M IR ............................................................................................ 707

Bölüm 30 / Chapter 30
Hellenistik Dönem Ekonomisinde Doğu Anadolu'nun Pozisyonu (The Position of
Eastern Anatolia in The Hellenistic Period Economy) - Elif YA VU Z......................................... 723

Bölüm 31 / Chapter 31
Eski Anadolu'nun Zirai, iktisadi ve Sosyal Yaşamında Parfümeri (Perfumery in the
Agricultural, Economic and Social Life o f Ancient Anatolia) - Doç. Dr. Özden ÜRKMEZ.... 735
Bölüm 32 / Chapter 32
Roma Egemenliği Döneminde Phrygia Epiktetos Bölgesinde İktisadi Yapı (Economic
Structure in the Region o f Phrygia Epiktetos During the Period o f the Roman Sovereignty) -
Doç. Dr. Erkan İZ N İK ...................................................................................................................... 761

Bölüm 33 / Chapter 33
Antik Kaynaklar Işığında Roma Dönemi Batı Anadolu'sunun İktisadi Durumu
(Economic Condition o f Western Anatolia During Roman Period in the Light o f Ancient
Sources) - Prof. Dr. Hüseyin ÜRETEN.......................................................................................... 789

Bölüm 34 / Chapter 34
Roma Vergilendirme Sisteminin Küçük Asya'daki Eyaletlerin Ekonomik Hayatına
Yansıması (The Incidence o f the Roman Taxation System to the Economic Life o f the
Provinces in Asia Minor) - Dr. Öğr. Üyesi Ercüment YILDIRIM............................................ 829

Bölüm 35 / Chapter 35
Antik Kaynaklar Işığında Euphrates'in (Fırat) Doğusundaki Topraklarda İktisadi ve
Zirai Hayat (In the Light o f Ancient Sources Economical and Agricultural Life in the
Eastern Lands o f Euphrates (Fırat)) - Arş. Gör. Alican DOĞAN...............................................851

Bölüm 36 / Chapter 36
Roma Çağında Doğu Anadolu'nun Ekonomik Panoraması (Economic Panorama O f
Eastern Anatolia in the Roman Period) - Arş. Gör. Nusret Burak ÖZSOY- Abdulsabur
Şığva......................................................................................................................................................865

Bölüm 37 / Chapter 37
Doğu Roma İmparatorluğu Döneminde Doğu Anadolu Ekonomisi (The Economy of
Eastern Anatolia in the Eastern Roman Empire Period) - Arş. Gör. Ahmet Cuneydi HAS -
Arş. Gör. Murat K ILIÇ ..................................................................................................................... 901