Macht

Klimaat
Economie
Identiteit
Samenleving
Tech
Leven
Wonen
Cultuur
Onderwijs
Nieuwsbrieven
Artikelen via WhatsApp
Abonnementen
Doneren
Losse nummers & specials
Account activeren
Over Vrij Nederland
Klantenservice / FAQ
Colofon
Contact
Volg Vrij Nederland

Vrij Nederland
Macht
Klimaat
Economie
Identiteit
Samenleving
Tech
Leven
Wonen
Cultuur
Onderwijs
KLIMAAT
In gesprek met een afvallige milieuactivist. �Wij zijn allemaal medeplichtig�
dinsdag 19 november 2019
Laat je niet voor de gek houden, waarschuwt oud-milieuactivist Paul Kingsnorth: we
zijn allemaal medeplichtig aan de ineenstorting van de aarde. �We moeten af van het
idee dat er mensen zijn die het antwoord weten op onze problemen.�

Tekst Marco Visscher

Fotografie Desir� van den Berg
14 tot 18 minuten leestijd
Tien jaar geleden leek zijn gelijk onomstotelijk bewezen. De wereldeconomie was in
een kredietcrisis gestort en dankzij Al Gore�s klimaatfilm was de wereld wakker
geschud voor een andere, naderende crisis. In Kopenhagen sloten wereldleiders een
historisch klimaatakkoord.

Paul Kingsnorth had kunnen concluderen dat de groene boodschap die hij al zijn hele
volwassen leven verkondigde eindelijk was doorgedrongen tot het hoogste politieke
niveau. Jarenlang voerde hij campagnes voor milieugroepen, stond hij aan het roer
van de redactie van The Ecologist, destijds h�t vlaggenschip van de milieubeweging,
en zijn stem reikte tot op de televisie en in de grote internationale kranten. Maar
in 2009 trok Kingsnorth een heel andere conclusie: de puinhoop in de wereld was te
groot geworden.

Met een mengeling van frustratie en woede werkte hij aan een manifest getiteld
Onbeschaving. De crisis was niet louter economisch, ecologisch of politiek, stelde
hij. Het probleem is dat we elkaar de verkeerde verhalen vertellen. Want we zitten
midden in een totale ineenstorting: de eerste scheuren zijn zichtbaar en de aarde
is niet meer te repareren. Het manifest was een oproep aan schrijvers en
kunstenaars om hier eerlijk over te zijn. Met zijn jonge gezin verhuisde hij naar
een afgelegen dorpje aan de Ierse kust, waar ze hun eigen voedsel verbouwen.

Tien jaar na het manifest ligt er een boek, Bekentenissen van een afvallige
milieuactivist. In deze verzameling essays, uitgegeven door Atlas Contact, bepleit
Kingsnorth een �planetair rouwproces�, zodat we ons verdriet om de ondergang van de
aarde kunnen omzetten in een gezonde, persoonlijke relatie tot de natuur.

�Als je luistert naar Greta of andere klimaatactivisten hoor je vaak een heel
simpel idee dat een paar slechte mannen op machtige posities de boel verzieken voor
de rest van ons. Zo simpel is het niet.�

Als we elkaar spreken via Skype figureert Greta Thunberg prominent in de media
dankzij haar vurige pleidooi bij een klimaattop en haar kansrijke nominatie voor de
Nobelprijs voor de Vrede (die aan haar voorbij zal gaan).

Inspirerend, het werk van Greta Thunberg?

�Ja, ach, ik weet het niet zo. Op zichzelf vind ik haar geweldig. De acties van de
klimaatstakers en ook van Extinction Rebellion: prima. Niet dat ze antwoorden
hebben, maar ze stellen de juiste vragen. Zo bezien, denk ik, is het best wel
inspirerend wat Greta doet, ja��

U klinkt alsof er een �maar� komt.

�Klopt, ik zit in een tweestrijd over haar. Als je luistert naar Greta of andere
klimaatactivisten hoor je vaak een heel simpel idee dat een paar slechte mannen op
machtige posities de boel verzieken voor de rest van ons. Zo simpel is het niet.
Wij zijn allemaal, ook u en ik, medeplichtig aan de klimaatverandering; iedereen
maakt nu eenmaal gebruik van de technologie�n die het klimaat veranderen.�

Paul Kingsnorth

Vindt u hun boodschap dan schijnheilig?

�Nou, het is vooral een vleiende gedachte dat jij de held bent die een foute
president of rijke oliemagnaat terechtwijst. In werkelijkheid willen mensen wel dat
de klimaatverandering stopt, maar niet dat hun leven minder comfortabel wordt. Ze
zijn niet bereid de vruchten van de vooruitgang op te geven en kunnen nauwelijks
ontsnappen aan het systeem waarin we leven.�

Daarom roepen klimaatactivisten toch op om dat systeem te veranderen?

�Dat is niet wat ik hoor. Kennelijk vinden we het nog steeds nuttig om bij
bijeenkomsten van de Verenigde Naties of in Davos wereldleiders de les te lezen. We
hebben tientallen jaren gehad van zulke bijeenkomsten, waar mensen toespraken
hielden zoals Greta Thunberg deed, en waar ze documenten ondertekenden met beloften
om het anders te doen. Er kwam niets van terecht. Kijk, als bijna iedere politieke
leider en iedere topman van elke multinational in de hele wereld praat over het
belang van duurzaamheid, dan weet je dat duurzaamheid niet langer een bedreiging is
voor hen. Dat blijkt uit de woorden van klimaatactivisten. Feitelijk stellen zij
dat we het groeimodel heus kunnen volhouden zolang we maar de juiste technologie�n
gebruiken die g��n CO2 uitstoten. Daarom ijveren ze voor een Green New Deal en voor
al die windparken. Dat is trouwens ook zoiets, windparken��

INDUSTRI�LE WINDENERGIECENTRALES.
Oeps, dat is ook zo. Windparken: alleen het woord al bezorgt Kingsnorth de
kriebels. In een aflevering van Tegenlicht, uitgezonden in december 2018, zagen we
Kingsnorth op de ruige kust van Galway in Ierland, vlakbij waar hij woont. Twee
jaar geleden zijn daar 58 windmolens neergezet, met rotorbladen van wel honderd
meter lang. Hij liep er wat verdwaasd rond, zich afvragend wat er is geworden van
de milieubeweging als die het wel prima vindt om ze hier neer te zetten, midden in
de natuur.

Kingsnorth spreekt liever van �industri�le windenergiecentrales�, want het gaat

volgens hem om �gigantische, vernietigende machines�. Bomen moeten ervoor wijken,
zegt hij, net als de vogels, vleermuizen en insecten die zich ertegen te pletter
vliegen.

Wat is er mis met windenergie?

�Op zichzelf niets, zolang je met een windmolen elektriciteit opwekt voor een
sobere leefstijl. Maar vandaag zijn windmolens bedoeld om fossiele centrales op te
doeken, zodat stroom kan worden geproduceerd zonder CO2-uitstoot. Maar omdat
windmolens die energie niet opslaan en omdat je er absurd veel van nodig hebt, is
dat niet eens wat er gebeurt. De centrales op kolen en gas worden slechts aangevuld
met windmolens. Ze ondersteunen de op groei gebaseerde economie, zodat we kunnen
blijven leven zoals we leven. Daar is niets duurzaams aan.

�Je kunt heel Europa volbouwen met windmolens en dan nog zullen het er nooit genoeg
zijn. We houden onszelf voor de gek.�

Sterker: om windmolens te maken, heb je heel wat grondstoffen en heel wat fossiele
brandstoffen nodig; denk aan de mijnbouw van alle materialen, het staal, het
aluminium, het plastic, de verf, noem maar op. Vorige week was ik in Belfast op een
scheepswerf waar ze windmolens bouwen. Vroeger maakten ze hier de Titanic � u weet
wel, de boot die zonk � en nu dus windmolens. Ik vond dat wel een mooie metafoor.�

Hoe bedoelt u dat precies?

�Nou, met die windmolens denken we dat we vrolijk kunnen doorgaan met ons
gemakkelijke consumentenleventje, compleet afgesneden van de natuur, alsmaar jagend
op meer, meer, meer. Intussen blijven we de aarde zien als een voorraadkast die we
ongestraft mogen plunderen en waarop we kunnen doen wat we willen. Je kunt heel
Europa volbouwen met windmolens en dan nog zullen het er nooit genoeg zijn. We
houden onszelf voor de gek.�

DE MILIEUBEWEGING VERLIEST
In 1972 werd Kingsnorth geboren in Worcester, waar de beroemde saus vandaan komt.
Dat jaar wordt ook gezien als het begin van de milieubeweging, dankzij de
verschijning van Grenzen aan de groei, een rapport van de Club van Rome. De auteurs
waarschuwden voor oprakende grondstoffen.

�In de jaren tachtig zag de toekomst er voor de milieubeweging stralend uit. Dat is
vaak zo wanneer je twintig bent.�

Er spatte, zoals dat onherroepelijk gaat in de eerste jaren, de nodige kinderlijke

na�viteit van af. De denktank had het speeltje van de dag � de computer � aangewend
voor een formule om te berekenen wanneer grondstoffen zouden opraken. De formule
bood echter geen ruimte voor de optie dat we nieuwe voorraden zouden ontdekken en
betere alternatieven zouden vinden. Het rapport raakte dan ook al snel achterhaald,
maar behield zijn iconische waarde.

In de jaren tachtig brak de puberteit aan. Actiegroepen trokken er vol bravoure op

uit in gevaarlijke bootjes om walvissen te redden en voerden luidkeels campagnes om
het regenwoud te behouden. De jaren negentig werden serieuzer. De beweging mocht
aan tafel bij de Verenigde Naties en sprak gewichtig over duurzame ontwikkeling,
biodiversiteit en klimaatverandering. Er kwamen handtekeningen onder politieke
verdragen met mooie beloften. Kingsnorth, in een terugblik: �In die tijd zag de
toekomst er voor de milieubeweging stralend uit. Dat is vaak zo wanneer je twintig
bent.�

Het liep anders. Terwijl Kingsnorth zich tijdens zijn studie in Oxford aansloot bij
een radicale groep waarmee hij de straten opging om te protesteren en de natuur in
om haar te verzorgen, zette de milieubeweging stappen in een andere richting. Ze
zocht samenwerking met het bedrijfsleven, waar handige marketeers in alles wat
�groen� en �eco� was een gouden kans zagen om spullen te verkopen. Duurzame,
verantwoorde producten kwamen op de markt, auto�s gingen elektrisch rijden. Zo werd
het denken over duurzaamheid ingepalmd door het kapitalisme en daarmee, feitelijk,
de nek omgedraaid.

Zo is het nog altijd. Bedrijven willen winst maken, burgers willen geen offers
brengen en politici krijgen toch geen steun als ze �cht iets zouden willen
veranderen. Dus is er maar ��n conclusie, vindt Kingsnorth: de milieubeweging is de
strijd aan het verliezen. Hij spreekt van �een regelrechte midlifecrisis�. Want hoe
moet de beweging nu verder?

Je kunt ook zeggen: niet eerder hebben zoveel mensen zich zoveel zorgen gemaakt om
het klimaat. Dat is toch winst? Alle verandering begint toch bij bewustzijn?

�Nee, het is juist zorgelijk dat we zoveel over het klimaat praten.
Klimaatverandering is slechts ��n aspect van onze huidige ecologische crisis. Er is
ook nog zoiets als de massale uitsterving van soorten, er is bodemerosie, de
verzuring van oceanen, de vernietiging van het regenwoud, ga maar door. Als we
morgen wakker zouden worden en zouden ontdekken dat het klimaat bij nader inzien
t�ch niet verandert, dan zouden we nog altijd al die andere problemen hebben.

We praten zoveel over klimaatverandering omdat dit het meest bedreigend is voor de
menselijke soort. Maar het leven op aarde gaat niet alleen om mensen. Daarom
pleitte de oorspronkelijke milieubeweging voor een �ecocentrisch� wereldbeeld,
waarin de mens juist n��t het centrum van alles is. Dat beeld spreekt me aan.�

Blijf vrij van geest. Lees onze nieuwsbrief.

Ontvang de beste verhalen van Vrij Nederland twee keer per week in je mail. In elke
nieuwsbrief ontvang je ��n artikel helemaal gratis.
Wat houdt dat ecocentrisme precies in?

�Als je een gezonde relatie wilt met de natuur, moet je terug naar kleinschaligheid
en meer geworteld zijn in een lokale gemeenschap. Ooit was dit de basis van een
radicaal, groen gedachtengoed, ontstaan als een kritiek op de vooruitgang. Het was
radicaal, omdat tot die tijd alle andere bewegingen � of het nu socialisme,
liberalisme of fascisme was � juist gingen om groei, om groter worden, om het
verwerven van steeds meer macht, op het niveau van de staat of over landsgrenzen
heen. Volgens mij is onze uitdaging juist om de andere kant op te gaan.�

Paul Kingsnorth

In uw boek uit u veel kritiek op vooruitgang. Wat verstaat u daar eigenlijk onder?

�Vooruitgang is de religie van onze westerse cultuur. We gaan niet langer naar de
kerk, maar een mens moet kennelijk toch �rgens in geloven en nu geloven we dan maar
in vooruitgang: een eindeloos doorgaande verbetering van ons leven op aarde,
waarbij we steeds welvarender en gezonder worden, steeds vrijer en toleranter. Als
je dat geloof doortrekt, zullen we op den duur andere planeten gaan koloniseren,
onze geest downloaden op microchips en wellicht de dood overwinnen. Het is een
moderne, materialistische versie van een oud, religieus verhaal.�

Is het leven op aarde ook beter geworden in het Westen?

�Ja, vanaf de negentiende eeuw is het enorm vooruitgegaan; dat is waarom mensen
erin zijn gaan geloven. We werden rijker dan onze ouders, we kregen meer kansen, we
gingen verder reizen, zelfs tot aan de maan. Dankzij de medische wetenschap werden
we gezonder. Onze machines werden sneller, krachtiger en effectiever. Maar intussen
is het verhaal van vooruitgang gestopt. Er is klimaatverandering, massa-
uitsterving, algehele vernietiging van de aarde en de economische groei is gewoon
niet houdbaar.�

�Tja, je kunt niemand in een arm land verwijten dat-ie niet arm wil zijn.�

Hoe zou iemand in Afrika aankijken tegen vooruitgang?

�Dat zou u hem of haar moeten vragen.�

Bijna een miljard Afrikanen koken hun eten op takjes en mest. Elke dag sterven
8.500 Afrikanen aan aids, malaria, tuberculose, luchtweginfecties of diarree. Wat
denkt u dat iemand in Afrika vindt van het geloof in vooruitgang?

�Nou, dat weet ik dus niet. Ik kan alleen maar praten over waar ik vandaan kom en
dat is het Westen.�

Als u moet gokken, wat denkt u dat zij vinden?

�Nou, ja, het hangt er vanaf welke Afrikaan je spreekt. Afrikanen zullen vast een
divers palet aan opinies hebben over welke richting ze juist vinden voor de
toekomst.�

Begrijpt u het als iemand in Afrika, of India, of China, of Brazili�, net zo�n
levensstandaard zou willen als wij in het Westen?

�Tja, je kunt niemand in een arm land verwijten dat-ie niet arm wil zijn. Arme
mensen zijn niet bereid hun aspiraties op te geven. Waarom zouden ze ook? W�j zijn
immers ook rijk geworden, dus waarom zouden z�j dat niet mogen? Dus kunnen wij niet
tegen hen zeggen dat zo�n toekomst voor hen niet is weggelegd. Dat is moreel niet
te rechtvaardigen. Maar goed, we kunnen hen toch niet stoppen. Arme en opkomende
landen groeien veel sneller dan westerse landen. En kijk eens wat dat doet met het
milieu. Vanwege de groei van de afgelopen decennia in China zien we daar alle
gevolgen, van vervuild grondwater tot vervuilde lucht. Dat zijn de gevolgen van hun
keuze om hetzelfde pad op te gaan als wij ooit deden.�

Sommigen zeggen: dat is een fase. Hierna zullen de Chinezen voldoende financi�le
middelen hebben en is er publieke druk om voor het milieu te zorgen, zoals ook is
gebeurd in het Westen, waar we natuur beschermen en onze lucht en rivieren schoner
maken.

�Akkoord, wij zijn er relatief goed in geworden om voor het milieu te zorgen. Maar
we produceren nog altijd afval en we pompen CO2 in onze atmosfeer in een
belachelijk tempo, toch? Toen we honderd jaar geleden het pad van de vooruitgang
betraden, ging het slechts om een paar westerse landen. Het probleem is dat nu ook
andere landen datzelfde vernietigende pad bewandelen. En deze keer w�ten we dat dit
het klimaat verandert en de planeet in een massa-uitstervingsgolf stort. Als de
rest van de wereld ons volgt, waar zal ons dat brengen?�

En? Waar zal ons dat volgens u brengen?

�Nou, dat wordt er dus niet beter op. Want mensen in arme landen willen rijk worden
zoals wij, en wij willen niet arm worden.�

Wat gaan we daaraan doen?

�Dat weet ik niet.� Hij begint te lachen. �Echt, ik weet het gewoon niet! Het enige
wat ik weet, is dat dit groeimodel niet voor iedereen is weggelegd. Al zullen
mensen blijven volhouden dat het k�n � en ze zullen hun boodschap verpakken in een
moralistisch verhaal, onder het mom van de planeet redden en menselijke
ontwikkeling.�

SOBERE LEEFSTIJL
Kingsnorth heeft het over de ecomodernisten, de nieuwe stroming van groenen die een
conclusie trekken die haaks staat op die van hem. Terwijl Kingsnorth zich afkeerde
van de milieubeweging en zich terugtrok met zijn manifest, ontstond een andere
afsplitsing: het ecomodernisme. De aanhangers � en het moet gezegd: uw interviewer
voelt er verwantschap mee � noemen zich boven alles pragmatisch. Zij menen dat de
politieke en culturele polarisatie over groene thema�s slechts kan worden
doorbroken door de juiste inzet van technologie�n die de modernisering naar alle
uithoeken brengt en tegelijk de natuur sparen.

�Er is genoeg voor ieders behoeften, zei Gandhi, maar niet genoeg voor ieders
hebzucht. Dat citaat is nog altijd een goede gids voor het leven.�

Verder wijzen de ecomodernisten op de cruciale rol die een stijgend energieverbruik

speelt als motor van sociaal-economische ontwikkelingen, zoals een hoger inkomen,
een betere gezondheid en meer democratie en gelijkheid. Waar Kingsnorth een
nederige houding en een sobere leefstijl bepleit, zien ecomodernisten graag dat de
hele wereld in staat is om volop gebruik te maken van goedkope, schone energie om
een moderne leefstijl te onderhouden.

Als u schrijft over onze behoefte aan energie doet u dat vaak wat badinerend: het
is om supersnel internet te hebben of om espresso�s te maken. Maar meer dan een
miljard mensen hebben geen toegang tot elektriciteit en ongeveer drie miljard
mensen gebruiken houtskool en mest om hun huis te verwarmen en hun eten op te
koken�

�Wacht. We moeten onderscheid maken tussen iemands persoonlijke behoefte aan

energie en wat een consumptiemaatschappij ons wil laten doen met energie. In Afrika
zijn talrijke projecten om geschikte technologie te gebruiken, zoals zonneovens
(een holle spiegel met metalen platen, red.), of mensen vinden uit hoe ze een
oplader voor mobiele telefoons kunnen maken op basis van afval op een
vuilstortplaats. Dat is briljant! Mensen willen dit soort kleinschalige
technologie. Dat is iets heel anders dan de aanleg van een enorm
elektriciteitsnetwerk, zodat de marketing voor steeds meer spullen rechtstreeks in
de hoofden van alle mensen kan worden geprent om ze te vertellen wat ze moeten
kopen. Er is genoeg voor ieders behoeften, zei Gandhi, maar niet genoeg voor ieders
hebzucht. Dat citaat is nog altijd een goede gids voor het leven.�

Hoe bepaal je wat �geschikte technologie� is, of wat �genoeg� is en wat niet, en
wie trekt die lijn? Is een lamp om �s avonds bij te lezen geschikt? En een radio
dan? Is een koelkast geschikt of is dat luxe? Een wasmachine? Een tractor?

�Er is geen manier om die lijn te trekken. Dat moet ieder voor zich doen. Het zijn
gewoon complexe dilemma�s in een rommelige, onvolmaakte wereld. Er zijn geen
gemakkelijke antwoorden.�

U moet niets hebben van de ecomodernisten. Toch schrijft u in uw boek dat zij �het
niet echt mis� hebben. Hoezo?
�Ecomodernisten stellen dat de kleinschaligheid en decentralisatie van de
oorspronkelijke milieubeweging niet langer antwoorden zijn op de wereld van vandaag
en morgen. Zij stellen vast dat we nu eenmaal op weg zijn naar een wereld met 10
miljard mensen, die vooral zullen wonen in grote steden en steeds meer energie gaan
gebruiken. Ecomodernisten concluderen dat het een fantasie is dat we op deze wereld
een leven zullen leiden met een uiterst bescheiden levensstandaard, in
verbondenheid met de natuur. Daarom, zeggen ze, zullen we een meer realistische
benadering moeten hanteren en moeten zoeken naar technologie�n die tegemoetkomen
aan de behoefte aan vooruitgang �n die een schone planeet mogelijk maken. Nou, ik
ben ervan overtuigd dat de ecomodernisten daarin, rationeel gezien, gelijk hebben.
Maar: in hun wereld hoef ik niet te leven.�

Hoe ziet zo�n wereld er volgens u dan uit?

�Dan wekken we elektriciteit op in kerncentrales, verbouwen we ons voedsel met

genetisch gemodificeerde gewassen in vertical farms, eten we kweekvlees uit het
laboratorium en proppen we steeds meer mensen in megasteden. Als je grote delen van
de aarde wilt teruggeven aan de natuur en als je een progressieve beschaving voor
tien miljard mensen wilt, is dit waarschijnlijk de enige manier om dat te doen.�

Waarom moet u er dan niets van hebben?

�Volgens mij vereist het grootschalige controle van en toezicht op alles en

iedereen. Is dat echt hoe we willen leven? Mijn antwoord is heel duidelijk: nee.
Als je een intelligente relatie met de aarde wilt, moet je precies de andere kant
op.�

GROTE RUZIE
Uitgerekend een goede studievriend van Kingsnorth uit Oxford werd in Engeland de
bekendste voorvechter van het ecomodernisme. Mark Lynas, auteur van boeken als Zes
graden en De mens als god (in 2014 geportretteerd op de cover van Vrij Nederland),
begaf zich in dezelfde kringen als Kingsnorth. Ze protesteerden tegen
multinationals, rukten genetisch gemodificeerde gewassen uit de grond en
organiseerden wegblokkades om de straat te heroveren op de auto�s. Ze waren beste
vrienden. Sterker: Kingsnorth en Lynas waren getuigen op elkaars bruiloft.

�We gingen ieder een andere kant op,� zegt Kingsnorth, een tikkeltje eufemistisch.
Goed, eigenlijk hadden ze �een grote ruzie�, erkent hij. Maar ze hebben het onlangs
goedgemaakt nadat ze bij elkaar op bezoek waren geweest. Niet dat ze het eens zijn
geworden, maar tussen hen persoonlijk zit het weer goed.

�In feite zien we al jarenlang dezelfde dilemma�s,� zegt Kingsnorth nu. �We zien
allebei hoe de milieubeweging is afgedreven van de oorspronkelijke agenda en hoe ze
haar eigen graf heeft gegraven. Net als ik erkent Lynas, met de ecomodernisten, dat
het niet duurzaam is om op dezelfde voet door te gaan. We trekken alleen heel
andere conclusies over wat vervolgens het juiste is om te doen.�

Is uw verhuizing een vorm van escapisme?

�Tot op zekere hoogte wel. Ik ben ontsnapt aan de machine van het drukke
stadsleven. Wel is het heel wat lastiger om land te bewerken dan om in een flatje
in de stad te wonen. Ik ben dus niet alleen ontsnapt, maar ik ben ook iets nieuws
tegemoet getreden. Ik ben nu meer geworteld op een plek die veel echter aanvoelt.�

�Er is niet ��n oplossing. Zodra je een oplossing voorstelt, word je een tiran.�

Ziet u die keuze als een offer of een privilege?

�Vooral een privilege! Al denk ik dat ik ook wel wat offers heb gebracht door hier
te gaan wonen. Zo doe ik zwaarder werk dan ooit, ik moet hout hakken, eten
verbouwen, het toilet legen voor onze composthoop. Maar ik vind het leuk om te
doen. Mijn leven is er rijker door geworden.�

Vindt u dat we allemaal zouden moeten leven zoals u?

�Haha, welnee! Al was het maar omdat mijn levensstijl niet duurzaam genoeg is; ik
heb nog steeds een auto en een computer met een Skype-account, dus ik ben nog
altijd onderdeel van het probleem.�

Hoe lossen we dat probleem dan op?

�Er is niet ��n oplossing. Zodra je een oplossing voorstelt, word je een tiran. Je
kunt wel een plan hebben om klimaatverandering te stoppen en de aarde te redden,
maar hoe ga je dat plan implementeren zonder een vorm van dictatuur? We moeten af
van het idee dat er mensen zijn die het antwoord weten op onze problemen. Wij
mensen hebben onszelf een vreselijke situatie op de hals gehaald, en nu zitten we
opgesloten in een gigantisch, industri�le machine die de aarde kapot trapt en we
weten niet hoe we eruit moeten komen.�

Is er dan niets dat we kunnen doen?

�Doe gewoon wat je kan. Greta Thunberg doet wat zij kan: prima. Het lijkt me wel
belangrijk om echt anders te gaan leven. Je hoeft niet puur te zijn, of een
voorbeeld voor anderen, maar als je niet op een of andere manier een offer brengt
in je leven, dan is er geen reden waarom iemand naar je zou moeten luisteren.�

Zullen al die persoonlijke veranderingen enige impact hebben op het klimaat en de

aarde?

�Nee, zeker niet. We zitten in een situatie waarin we moeten accepteren dat er een
radicale ineenstorting boven ons hangt. We kunnen slechts doen wat we kunnen, wat
het ook is. Dat is alles.�

Marco Visscher is journalist en co-auteur van Ecomodernisme: Het nieuwe denken over
groen en groei. Vorig jaar verscheen zijn boek De energietransitie: Naar een
fossielvrije toekomst, maar hoe? Hij is verbonden aan Ecomodernisme.nl, een
journalistiek platform over milieu, klimaat en ontwikkeling.

Deel dit verhaal

lees verder
consumentenactivisme
Nee, een duurzame wereld begint niet bij jezelf. Een pleidooi tegen
consumentenactivisme
Een duurzamere wereld begint bij je eigen keuzes, toch? Roxane van Iperen maakt
korte metten met dat idee. Consumentenactivisme is een zijweg die niet alleen
weinig bijdraagt, maar de aanpak van klimaatverandering zelfs in de weg staat.

Minderen met kinderen: zo doe je pas echt iets aan klimaatverandering

In al het geschrijf en gedebatteer over klimaatverandering is er ��n aspect dat
schittert door afwezigheid. We hadden al twee V�s (Vliegen, Vlees); het zou handig
zijn als die derde ook met een V begint, niet? Vooruit dan. Voortplanting.

Meer over Klimaat

Geo-engineering: de oplossing voor klimaatverandering of gevaarlijk gerotzooi?
ACHTERGROND
Geo-engineering: de oplossing voor klimaatverandering of gevaarlijk gerotzooi?
8 tot 10 minuten leestijd / 14 minuten luistertijd
Zes tips om thuis te verduurzamen (en tegelijk minder te betalen)
Zes tips om thuis te verduurzamen (en tegelijk minder te betalen)
10 tot 12 minuten leestijd
Ja, het helpt als je jouw tuin vergroent (ook al is-ie piepklein)
Ja, het helpt als je jouw tuin vergroent (ook al is-ie piepklein)
23 tot 28 minuten leestijd / 23 minuten luistertijd
Vrij Nederland
Meld je aan voor een van onze nieuwsbrieven

Volg Vrij Nederland

� 2020 copyrightAbonnementenDetective en Thrillergids

2020Klantenservice/FAQColofonAdverterenContactAlgemene voorwaardenDisclaimerPrivacy
statementSeriegids