PR E N S

A N A H T A R K İ T A P L A R Y A Y IN E V İ
K lo d f a r e r C a d . İ le tiş im H a n N o / 7 K a t: 2 C a ğ a lo ğ lu - İ s ta n b u l
T e l: 5 1 8 5 4 4 2 Fax: 638 1112
M A C H IA V E L L I

PR EN S

İ ta ly a n c a ’d a n ç e v ir e n
N a z ım G ü v e n ç
 I I P rin cip e

©
G iu lio E i n a u d i E d i t ö r e - 1 9 8 1
A n a h ta r K ita p la r
B ir in c i b a s k ı: 1 9 9 3
İ k in c i b a s k ı: 1 9 9 4
•
S a h ib i v e Y a y ın Y ö n e tm e n i: M e h m e t A ta y
m
K a p a k D ü z e n i: F e y y a z Y a m a n
•

K a p a k F ilm v e B a s k ı: E b ru G ra fik
İ ç B a s k ı: Ö ze n e r M a tb a a s ı
C ilt: U m u t M ü c e llith a n e s i
•
IS B N 9 7 5 -7 7 8 7 -2 3 -X

ıg r TE
mmzm
K l^pPlR
M A C H IA V E L L I

PRENS

İ t a ly a n c a ’d a n Ç e v ir e n
N a z ım G ü v e n ç
 İ Çİ NDEKİ LER

S U N U Ş ...... ........................ .......................................................... 9

I K a ç T ü r k P r e n s lik O ld u ğ u v e H a n g i Y o lla rla
E le g e ç r ild ik le ri Ü s t ü n e ......... ....................................... 39

II S o y d a n g e lm e P r e n s lik le r Ü s t ü n e ......... '...................... 40

III K a r m a P r e n s l i k l e r ................... ...................... ................. 42

IV İ s k e n d e r ’in İ ş g a l E ttiğ i D a r a ’n ın K ra llığ ı N e d e n

İ s k e n d e r ’in Ö lü m ü n d e n S o n r a Y e r in e G e ç e n le r e
B a ş k a l d ı r m a d ı ? ......................................... ...................... 52

V F e th e d ilm e d e n Ö n c e K e n d i Y a s a la r ı U y a r ın c a
Y a ş a y a n K e n tle r i y a d a P r e n s lik le r i N a sıl
Y ö n e tm e k G e r e k t i ğ i ..................................................... 56

VI İ n s a n ın K e n d i O r d u l a r ı v e K e n d i B e c e ris iy le
E le g e ç ir d iğ i Y e n i P r e n s lik le r Ü s t ü n e ........................ 58

V II B a ş k a s ın ın G ü c ü v e T a lih iy le E le g e ç ir ile n
P r e n s l i k l e r ......................................................................... 62

V III A lç a k lık la P r e n s liğ in B a ş ın a G e ç e n le r Ü s t ü n e ......... 71

IX Sivil P r e n s lik Ü s t ü n e ....................................................... 76

X B ir P r e n s liğ in G ü c ü n ü n N a s ıl Ö lç ü le c e ğ i.................. 80

XI R u h b a n P r e n s lik le r i Ü s t ü n e .......................................... 83

X II D e ğ iş ik m ilis T ü r l e r i v e P a r a l ı A s k e r l e r .................... 86

X III Y a b a n c ı, K a r m a v e Ö z A s k e r le r ................................ 92

7
 X IV B ir P r e n s i n o r d u s u y la İ lg ili O la r a k Y a p m a s ı
G e r e k e n .......................................... . ............................. 97

XV İ n s a n la r ın , Ö z e llik le d e P r e n s le r in Ö v g ü y a d a
Y e r g i A ld ık la r ı Ş e y le r Ü s t ü n e ..................................... 100

XVI E lia ç ık lık v e E lis ık ıh k ................................................... 10 2

X V I I Z a lim lik v e M e r h a m e t Ü s t ü n e v e S e v ilm e k m i
D a h a İ y id ir K o r k u lm a k m ı ? ......................................... 105
X V I I I P r e n s l e r S ö z le rin i N a s ıl T u t m a l ı d ı r l a r ? ..................... 109

X IX H o r G ö r ü lm e k v e N e f r e t E d ilm e k te n
N a s ıl K a ç ı n ı l a c a ğ ı ...................................... .................... 112
XX K a le le r v e P r e n s le r in H e r G ü n Y a p tığ ı T ü m Ö t e k i
Ş e y le r Y a r a r lı m ıd ır , D e ğ il m i d i r ? .............................. 12 2
XXI K e n d in i S a y d ır m a k İ ç in B ir P r e n s N a sıl
D a v r a n m a l ı d ı r ? ............................................................... 126

X X II P r e n s le r in B a k a n l a r ı .......... .......................................... 130

X X I I I D a lk a v u k la r d a n N a s ıl K a ç ıla c a ğ ı................................ 132
X X I V N e d e n İ ta ly a n P r e n s le r i D e v le tle r in d e n O ld u la r ? .. 134
XXV İ n s a n İ ş l e r i n d e T a lih in G ü c ü ve N a s ıl K a rş ı
K o n u lm a s ı G e r e k t i ğ i ...................................................... 13 6
X X V I İ ta ly a ’yı A lm a y a v e B a r b a r la r ın E lin d e n
K u r ta r m a y a Ç a ğ r ı ................... .................................. . 13 9

8
 SU N U Ş

Y a n ılm ıy o r s a k V o l l a i r e ’in s ö z ü d ü r : " D a n le ’n in ü n ü gitgide y a y ı­

lıyor çiin kil k im s e T a n rısa l K o m e d y a ’y ı o k u m u y o r."
B ir b a ş k a d e y iş le , D a n l e v e e n ü n lü e s e r i L a D iv in ia C o m e d ia
1 3 0 0 ’le r d e İ ta ly a ’d a b ü y ü k b ir b e n e ğ in i k a z a n m ış tır , İ ta ly a n d ilin in
L a tin c e ’d e n k o p u p ş e k ille n m e s in d e , İ ta ly a n b irliğ in in to h u m la r ın ın
e k ilm e s in d e b e lirle y ic i b i r r o l o y n a m ış tır . B ü tü n b u n la r ın s o n u c u
o la r a k d a D a n t e iç in z a m a n ın d a v e r ile n o lu m lu y a rg ı, y ü z y ılla r s o n ­
r a ta r tış m a s ız k a b u lle n ile n b e ğ e n i d o lu b ir önyargıya d ö n ü ş m ü ş tü r .
A r tık k im s e o k u m a s a d a , D a n t e ’yi b ilm e z lik te n g e lm e k y a d a d ü p e ­
d ü z b ilm e m e k a y ıp tır. O n u n iç in d e h e m e n h e r k e s b ilir g ö r ü n ü r .
L a D iv in ia C o m e d ia ’n m d e ğ e r i a d e t a b ir " m ü k te s e p h a k " tır . D o la y ı­
sıy la D a n t e ’n in ü n ü k u ş a k ta n k u ş a ğ a s ü r e r .
B ir b a k ım a M a c h ia v e lli’n in d e y a zg ısı b ö y le d ir.

O n u n d a ü n ü ( " k ö tü ü n ü ” d e s e k d a h a m ı d o ğ r u o lu r a c a b a )
4 5 0 k ü s u r y ıld ır h iç e k s ilm e m e k te d ir .

Ç ü n k ü D a n t e ’d e n 2 0 4 yıl s o n r a d o ğ m u ş b u F l o r a n s a k d a s iy a ­
s e t te o r is in d e ç ığ ır a ç a n , h a c m i k ü ç ü k a m a y a n k ıs ı b ü y ü k k ita b ı
"P rens" le y a y g ın b ir ü n k a z a n m ış tır . 4 5 0 k ü s u r y ıld ır d a M a c h ia v e l-
li’yi ve "P rens" i d u y m a y a n , b ilm e y e n a z d ır, ü n ü k u ş a k ta n k u ş a ğ a g e ­
ç e r e k s ü r e r . A m a g e r ç e k te n o k u m u ş , in c e le m iş v e M a c h ia v e lli’yi
g e r ç e k te n a n la m ış o la n la r a s lın d a " d e v e d e k u la k b ile d e ğ ild ir" d e r ­
se k s a n ır ız a b a r tm ış o lm a y ız .

A n c a k M a c h ia v e lli’n in k e n d is in d e n 2 0 4 y a ş b ü y ü k h e m ş e h r is i
D a n t e ile b e n z e r liğ i d e b u k a d a r d ı r . Ç ü n k ü İ ta ly a n t a r i h i n d e v e k ü l - ,
t ü r ü n d e ç o k ö n e m li b î r y e r i o la n D a n t e ’d e n f a r k lı o la r a k M a c h ia v e l-
li h e m İ ta ly a ’n ın d ış ın a ta ş a n evren sel, h e m d e g ü n ü m ü z e d e k g e le n
s ü r e k li b i r e tk ile m e g ü c ü n e s a h ip tir . D a n t e ’n in T a n rısa l K o m e d ­
y a ’sı b u g ü n a r tık g e n e ld e İ ta ly a n filo lo jis i m e r a k lıla r ın c a o k u n a n ,
h e r b a k ım d a n " a ş ılm ış " b ir y a p ıttır . "P rens” is e s iy a s e tle v e s iy a s e t
b ilim i s iy a s e t s a n a tıy la ilg ili k im s e le r in h iç d e ğ ils e " d u y d u k la rı" ve
a s lın d a s iy a s e t v a r o ld u k ç a g ü n c e lliğ in i k o r u y a c a k , e s k im e y e n b i r "k-
l a s ik 'tir .

B e lk i d e b u y ü z d e n y a n i P r e n s " y a ş a y a n ” b i r e s e r o ld u ğ u iç in
M a c h ia v e lli, D a n t e ’d e n f a r k lı o l a r a k o n u n g ib i ö v g ü le r le f iş le n ip
k ü ltü r ta r ih in in b i r r a f ın a k o n a n " m u tlu " b i r y a z a r b ü s tü d e ğ il, t e r s i ­
n e h e m e n h e r d e v ir d e d e ğ iş ik u lu s la r d a n v e d e ğ iş ik d ü n y a g ö r ü ş ü n e
s a h ip k im s e le r c e g ö k le r e ç ık a r tıla n y a h u t y e rin d ib in e b a tır ıla n a m a
a s la ilg isiz k a lın a m a y a n "diri" b ir d ü ş ü n ü r d ü r /

"İ lg isiz k a lın a m a y a n " ç ü n k ü M a c h ia v e lli P r e n s ’i e ç o ğ u z a m a n

s iy a s e te b ir tıp d o k t o r u n u n h a s ta v e h a s ta lık k a r ş ıs ın d a k i n e s n e lliğ iy ­
le y a k la ş ır. S iy a s e ti, k e n d is in in a ç ık ç a d ile g e tir m e d iğ i b ir ş e k ild e ,
a m a e s e r in in a d e t a h e r s a tır ın a s in m iş b ir if a d e y le "iktid a ra g e lm e ,
iktid a rd a tu tu n m a , iktid a rı k u lla n m a s a n a tı” d iy e ta n ım la y a c a k o l u r ­
sa k M a c h ia v e lli b u n u n h a n g i d ü n y a g ö r ü ş ü n d e n y a d a h a n g i ü l k e ­
d e n o lu r s a o ls u n h e r k e s iç in g e ç e r li r e ç e te s in i s u n a r . E n a z ın d a n
a m a c ı v e id d ia s ı b u d u r . D o la y ıs ıy la M a c h ia v e lli’yi k e n d is in d e n ö n c e ­
k ile r d e n a y ır a n v e s iy a s e te b a k ış ın a b e lli ö lç ü le r d e b ir " b ilim s e llik "
k a ta n , s iy a s e ti b ir "sanat" o lm a n ın y a n ı s ır a b i r "bilim " g ib i e le a la n
y a k la ş ım , a m a c a o d a k la n d ığ ı iç in ( ik tid a r a g e lm e , ik tid a r d a t u t u n ­
m a , ik tid a r ı k u lla n m a ) a r a ç la r o a m a c ın g e r ç e k le ş m e s in e y a r a d ığ ı
ö lç ü d e o n u n g ö z ü n d e d e ğ e r ta ş ır. B ir b a ş k a d e y iş le , M a c h ia v e lli
"a h la k ç ı" d e ğ il ''g e r e k ç i" d ir. O y ü z d e n a h la k a d ın a ç o ğ u z a m a n ik i­
y ü z lü s a ld ır ıla r ın h e d e f i o lu r.

B u n u n iç in d ir k i, b i r u ç ta , M a c h ia v e lli’yi o k u m a m ış v e /y a d a
a n la m a m ış a m a k ıs a c a o n u n " a m a c a g ö tü r e n h e r y o l g e ç e r lid ir ” g ö ­
r ü ş ü n e d a y a n a n " a h la k d ış ı”, " a h la k ü s tü " b ir s iy a sa l d ü ş ü n c e n in y a ­
r a tıc ıs ı o ld u ğ u n a ş a r tla n m ış , o n u " ş e y ta n ın ç ö m e z i" g ib i g ö r e n b ü ­
y ü k ç o ğ u n lu k ; a r a d a , d a h a c id d i, d a h a o lu m lu y a k la ş a n b i r k e s im

10
v e ö b ü r u ç ta , n e s n e l b i r b a k ış a ç ıs ıy la in c e le m e y e , a n la m a y a g ir iş e n
a m a d o ğ ru -y a n lış b ir ta k ım o ld u k ç a ta r tış ılır s o n u ç la r a v a r a n ç o ğ u
a k a d e m is y e n b i r a z ın lık n e r e d e y s e 5 0 0 y a ş ın d a k i b u İ ta ly a n s iy a s e t
a d a m ın ın ü n ü n ü b u g ü n l e r e ta ş ıy a n g e n iş k itle y i o lu ş tu r u r la r .

M a c h ia v e lli’yi d e ğ e r le n d ir iş a ç ıs ın d a n d u r u m T ü r k iy e ’d e d e b u
g e n e l ta b lo d a n f a rk lı d e ğ ild ir . T ü r k iy e ’d e d e M a c h ia v e lli y a y g ın b ir
ü n e s a h ip tir a m a o n u d o ğ r u d ü r ü s t a n la m ış , h a tta b ır a k ın a n la m a y ı
d o ğ ru d ü rü st o k u m u ş o l a n l a r b ile ç o k d e ğ ild ir. Ş u b a s it n e d e n le k i
M a c h ia v e lli’n in T ü r k iy e ’d e y a y ın la n m ış te k e s e r i P r e n s in , o d a ç e v i­
r i y a n lış la rıy la d o lu d u r ...

B u n e d e n le P r e n s ' i, id d ia e d iy o r u z , ilk k e z d o ğ r u v e e k s ik s iz ,
m a c h ia v e lli’n in ö z g ü n m e t n i n e s a d ık b i r çev iriy le T ü r k o k u y u c u s u ­
n u n ilg isin e v e b ilg is in e s u n a r k e n y a z a r ı v e e s e r in i d e b i r "s u n u ş " y a z ı­
s ın ın sın ırlı ç e r ç e v e s i iç in d e a n a h a tla r ıy la ta n ıtm a k g e r e ğ in i d u y d u k .

m a c h ia v e l l i

Ya ş am ı

A ile s i, Y e tiş m e s i: M a c h ia v e lli s o y a d m a ilk in 1 1 2 0 ’l e r d e r a s t l a ­

n ıy o r. O z a m a n d a n b e r i O r t a İ ta ly a ’n ın M o n te s p e r to li, S a n C a s c i-
a n o , F lo r a n s a g ib i k e n t d e v le tle r in e ç o k sa y ıd a y ö n e tic i v e rm iş , z a ­
m a n iç in d e y o k s u l d ü ş m ü ş s o y lu lu k ta n o r t a h a lli b u r ju v a lığ a d ö n ü ş ­
m üş b ir s ü la le s ö z k o n u s u . A r a l a r ı n d a ö z g ü rlü k u ğ r u n d a s a v a ş m ış
v e b u y ü z d e n h a p is y a tm ış , c a n ın d a n o lm u ş k iş ile r d e v a r. K ıs a c a s ı
F lo r a n s a ’d a iyi ta n ın a n , e s k i, k ö k lü b i r a ile.

S o n r a d a n e n ü n lü le r i o la c a k v e M a c h ia v e lli s o y a d ın ı ö lü m s ü z ­
le ş tir e c e k o la n N ic c o lo is e 3 m a v ıs 1 4 6 9 ’d a F lo r a n s a ’n m O l t r a r n o
s e m tin in , R o m a n o s o k a ğ ın d a . l7 o 4 n p lu e v d e d ü n y a y a g e ld i. B a b a ­
sı B e r n â r d o M a c h ia v e lli d e v r in ö lç ü tle r in e g ö r e o r t a h a lli b ir a v u ­
k a ttı. B u n u n la b ir lik te 1 5 3 0 y ılın d a ö ld ü ğ ü n d e o ğ lu n a b a b a d a n k a l­
m a a r a z ile r, b a ğ la r , k o r u l a r d e v r e d e b ilm iş ti.

B a b a s ın d a n d ö r t y ıl ö n c e , M a c h ia v e lli 2 6 y a ş ın d a ik e n ö le n a n ­
n e s i B e r to lo m e a is e ö z e llik le d in s e l te m a lı d ö r tlü k le r , M e r y e m
A n a ’y a ö v g ü le r y a z a n k ü ltü r lü b i r h a n ım d ı.

11
 M a c h ia v e lli’n in ta m o la r a k n e ö ğ r e n im i g ö r d ü ğ ü b ilin m iy o r .
K e s in o la n te k ş e y L a tin c e b ild iğ i. K la s ik L a tin v e H e l e n e d e b iy a tı
ö ğ r e n d iğ i, b a b a s ı n d a n d a b e lli ö lç ü le r d e h u k u k b ilg is i e d in d iğ i s a n ı­
lıy o r. B ir b a ş k a d e y iş le d a h a ç o k k e n d i k e n d in i y e tiş tir m iş ( o to d i­
d a k t) b ir i o lm a s ı o la s ılığ ı b ü y ü k .

19 M a y ıs 1 4 9 8 ’d e d ö r t a d a y a r a s ın d a n F l o r a n s a k e n t d e v le ti­
n in " İ k in c i S e k r e te r i" se ç iliy o r. Ç o ğ u ta r ih ç in in b i r ç e ş it b a ş b a k a n ­
lık g ib i g ö r d ü ğ ü b u g ö r e v e M a c h ia v e lli’n in n a s ıl v e h a n g i n e d e n l e r ­
le d a h a 2 9 y a s ın d a ik e n g e tirild iğ i p e k b e lli d e ğ il, s a d e c e ta h m i n y a ­
p ıla b iliy o r.

B u n u n iç in M a c h ia v e lli’n in ö z y a ş a m ö y k ü s ü n d e d a h a fa z la ile r ­
le m e d e n d e v le t h iz m e tin e g ird iğ i, e ş d e y iş le ö m r ü n ü n g e r i k a la n y a­
rıs ın ın b a ş la n g ıc ı d e m e k o la n (v e k iş iliğ in in k o p m a z b ir p a r ç a s ı h a li­
n e g e le n s iy a s e t v e d e v le t a d a m lığ ı m e s le ğ in e a d ım a ttığ ı) b u n o k t a ­
d a b ir a n d u r u p d e v ir v e k o ş u lla r la ilg ili b i r p a r a n t e z a ç m a k is tiy o ­
ru z .

M a c h ia v e lli’n in 1 5 1 2 y ılm a d e k 1 4 yıl a r a lık s ız s ü r d ü r e c e ğ i d e v ­

le t g ö r e v in d e y e tk i ve s o r u m lu lu k la r ın ın k a p s a m ın ı, e ş d e y iş le b i r s i­
y a s e t v e d e v le t a d a m ı o la r a k k o n u m u n u , r o lü n ü , s iy a sa l e y le m in i d a ­
h a iyi k a v r a y a b ilm e k ve d e ğ e r le n d ir e b ilm e k iç in o z a m a n l a r F lo r a n -
s a ’d a y ü r ü r lü k te o la n s iy a sa l y a p ı h a k k ın d a ö n b ilg i v e r m e m iz g e ­
re k li. H a t t a b u k a d a r ı y e tm e z , d e v rin siy a si a r e n a s ın d a k i a n a g ü ç le ­
ri v e iz le d ik le r i o y n a k s iy a s e tle r i d e ö z e tle d e o ls a s e r g ile m e m iz g e ­
re k ir .

K a ld ı k i, P r e n s ’te M a c h ia v e lli k e n d i z a m a n ın d a y a d a y a k ın
g e ç m iş te o la n o la y la rı, y a ş a m ış ya d a y a ş a m a k ta o la n k iş ile ri g ü n ü n
o k u y u c u s u iyi b ild iğ i iç in a y rın tı v e r m e d e n a n ıp g e ç e r . H a t t a d ip lo ­
m a tç a d a v r a n ıp b a z ıla r ın ı a ç ık ç a a n m a d ığ ı, îm a e ttiğ i d e o lu r . M e ­
tin d e sık r a s t l a n a n b ö y le s i g ö n d e r m e le r i, y a z ılış ın d a n y a k la ş ık 5 0 0
yıl s o n r a o k u y u c u n u n ö n b ilg ile r v e ek a ç ık la m a la r o lm a k s ız ın g ö ­
z ü n d e c a n la n d ır a b ilm e s i, ta m o la r a k a n la y ıp d e ğ e r le n d ir e b ilm e s i
k o la y d e ğ ild ir . G e r ç i b u b o ş lu ğ u g e r e k tik ç e m e t i n e e k le d iğ im iz d ip ­
n o t l a r d a d o ld u r m a y a ç a lış tık . A m a o k u y u c u n u n , P re n s ’t e g ü n ü n
o k u y u c u s u n a h i t a b e n s e r g ile n e n İ ta ly a ’n ın v e s iy a s a l d ü z e n in in n e

12
o ld u ğ u n u m e t i n d e n v e d ip n o tla r d a n b ö lü k p ö r ç ü k ç ık a r m a y a , a n la ­
m a y a ç a lış m a s ı y e r in e d a h a b a ş ta n t a b l o n u n b ü tü n ü n ü b ilm e s in d e
v e b u ö n b ilg iy le P re n s ’i o k u m a y a k o y u lm a s ın d a k ita b ı a n la m a k b a ­
k ım ın d a n y a r a r o ls a g e r e k tir .

O z a m a n l a r İ t a ly a

M a c h ia v e lli’n in y e tiş tiğ i, g ö r ü ş le r in in ş e k ille n d iğ i,, s iy a s a l g ö re v ­

l e r ü s tle n d iğ i, s iy a s a l y a p ıtla r ın ı k a le m e a ld ığ ı, ö z g ü n te z le r g e liş tir ­
d iğ i 1 4 8 0 -1 5 3 0 y ılla rın ın İ ta ly a ’s ın d a a d e t a k e n t d e v le tle r k a y n a ­
m a k ta d ır . A r a l a r ı n d a s ü r e k li ç e k iş m e o la n b u d e v le tle r in , d e v le tç ik ­
le r in b ir b ir le r iy le ittif a k la r ı, d o s tlu k - d ü ş m a n lık iliş k ile r i g ib i s ın ır ­
la r ı d a y ıld a n y ıla g ü ç le r d e n g e s in in g e liş m e le r in e g ö r e s ü r e k li d e ğ iş ­
m e k le , y a p ılm a k ta , b o z u lm a k ta , y e n id e n y a p ılm a k ta , y in e b o z u l­
m a k ta .. K ıs a c a s ı b i r ç a lk a n tıd ır g itm e k te d ir . " U lu s a l s ın ırla rı" iç in ­
d e s iy a s a l b ü t ü n lü ğ ü n ü n e r e d e y s e ta m a m la m ış b ir F r a n s a ’y a, b ir is-
p a n y a ’y a k ıy a s la b ö y le s in e b ö lü n m ü ş v e d o la y ıs ıy la y a y ılm a p e l i n d e ­
k i "d ış g ü ç le r" iç in "k o la y b ir av" k o n u m u n d a b i r ü lk e , d a h a d ö ğ ru -
s u a d ın a "İ ta ly a " d e n ile n b a ş ıb o ş b i r c o ğ r a f y a p a r ç a s ı g ö r ü n ü m ü n d e ­
d ir.

R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u d e v r in d e k i g ib i s iy a s a l b ü tü n lü ğ ü o la n
b ir ü lk e ö z le m i, "İ ta lyan Birliğ i", b ir ü lk ü o la r a k a s lın d a d a h a 1 2 0 0 ’-
le r d e D a n t e ’le r in , P e t r a r c a ’la rın d ile g e tir d iğ i b i r h e d e f tir a m a
1 5 0 0 ’le r in İ ta ly a ’s ın d a h e r b ir i k e n d i k ü ç ü k d e v le tin i a y a k ta tu tm a ,
o lb ilir s e b ü y ü tm e s e v d a s ın d a k i İ ta ly a n b e y le r in in d a r s iy a s a l u f k u n ­
d a y e r a lm a m a k ta d ır .

"B eş B ü y ü k " d iy e a n ıla n : K u z e y d o ğ u d a V e n e d ik A r is to k r a tik

C u m h u r iy e ti, k u z e y b a tıd a M ila n o D ü k a lığ ı, o r t a d a R o m a P a p a lık
D e v le ti v e F l o r a n s a C u m h u r iy e ti ile g ü n e y d e N a p o li K ra llığ ı y a r ı­
m a d a y ı fiile n a r a l a r ı n d a b ö lü ş m ü ş d u r u m d a d ır . A m a b u n la r ın ç e ­
k im a la n ı iç in d e y e r a la n ; a r a la r ın d a k i n ü f u z m ü c a d e le s in e s a h n e
o la n a n c a k b e lli b ir ö z e rk liğ e d e s a h ip b ir d iz i k e n t, " s e r b e s t k e n t"
d e v le ti d a h a v a r d ır . N e r e d e y s e h e r k e n t b i r d e v le ttir : F e r r a r a , P iz a ,
S ie n a , P is to ia , R a v e n n a , R im in i, V e r o n a , C e n o v a , P a r m a , R e g g io ,
P a d o v a , U r b i n o , G o r iz ia , P e r u g ia , P ia m b in o , M o n te f a lc o , F o rli,

13
İ m o la , B e r g a m a , V ic e n z a , B r e s c ia , M o n ta v a , M o d e n a , A r e z o , C o r -
to n a , C a r r a r a v e d a h a n ic e le r i* ...

İ ta ly a y a n i X I - X I V y ü z y ılla r d a m o d e r n k a p ita liz m in b e ş iğ i b u

k e n tle r ö z e llik le d e F l o r a n s a 1 4 0 0 ’le r d e n b e r i ilk o lm a n ın , ö n c ü o l­
m a n ın b e d e lin i ö d e m e k te d ir . Ç ü n k ü İ ta ly a n k e n t d e v le tle r i k a b a c a
1 .0 00-1 30 0 y ılla rı a r a s ın d a b u r a d a t a r ih s e l n e d e n le r in i ir d e le m e y e
g iriş m e y e c e ğ im iz b i r tic a r i a tılım g e r ç e k le ş tir e r e k z e n g in le m iş le r ,
ö z e l k iş ile rin e lin d e b ir s e r m a y e b ir ik im in e y a ta k lık e tm iş le r a m a
b u n u is te r is te m e z ç e p e ç e v r e f e o d a l b i r d ü n y a d a , n e r e d e y s e b ü t ü ­
n ü y le fe o d a l b ir p a z a r a h it a p e d e r e k g e r ç e k le ş tir m e k z o r u n d a k a l ­
m ış la r d ır . B u n d a n ö t ü r ü d e b u İ ta ly a n k e n t d e v le tle r in d e y e n i o lu ­
ş a n b u rju v a z i s iy a sa l d ü z le m d e f e o d a l ik tid a r la u z la ş m a iç in d e iş in i
y ü r ü tm e k d u r u m u n d a k a lm ış , k e n d i o r g a n la r ın ı, k u r u m la r ın ı o lu ş ­
tu r m a k o la n a ğ ın ı b u la m a m ış tır . K a ld ı k i ç o ğ u y e rd e s e r m a y e d a r
o la r a k b ile v a rlığ ı f e o d a l b e y le r in v e / y a d a s ila h lı m ilis ş e f le r in in
( " c o n d o ttie r e " le r in ) k e y fin e k a lm ış tır . Ö y le k i b irç o k z e n g in b u r ju v a
16. Y ü z y ıld a b ile , ç o ğ u z a m a n p a r a s ız k a la n b e y le rin h e r h a n g i b ir
b a h a n e y le h ış m m a u ğ r a m a k ta v e c a n ıy la b ir lik te m a lın ı, p a r a s ın ı d a
y itir m e k te d ir .

S iy a sa l ik tid a r d a y in e ç o ğ u k e n t t e sila h lı m ilis le rin tü f e ğ in in

u c u n d a d ır . C o n d o t t i e r e ’le r e lle r in d e k i s ila h lı g ü ç le f ırs a tın ı b u l d u k ­
ç a ik tid a rı d a r b e y le e le g e ç i r m e k t e h a t t a M a c h ia v e lli’n in P r e n s ’te
a n d ık la r ın d a n b i r F e r r a r a D ü k ü F r a n ç o is S f o r z a ’n ın M ila n o ’yu a l ­
m a s ı g ib i e lle r in d e k i d e v le te y e n ile r in i k a tm a k ta d ır la r . ( M a c h ia v e l­
li, P re n s’in ilk s e k iz b ö lü m ü n d e u z u n u z u n d e v le t ç e ş itle ri v e ö z e llik ­
le d e h a n g i y o lla r d a n e le g e ç r ild ik le r i ü s tü n d e d u r u r . Ç ü n k ü z a m a ­
n ın ın te m e l g e r ç e ğ i b u d u r .)

B u d u r u m İ ta ly a n b u r ju v a z is in i z a y ıf b ır a k tığ ı gib i, k e n t d e v le t­
le r in in k e n d i a r a la r ın d a k i k ıy a s ıy a r e k a b e t t e iç le r in d e n h e r h a n g i b i ­
r in in ö te k ile r e e g e m e n o la c a k d e n li s iv rilm e s in e d e e n g e l o l m a k ta
v e b ö y le c e İ ta ly a ’n ın s iy a sa l b ü tü n l ü ğ ü n e k a v u ş m a s ın ı d a g e c ik tir -

(1) B unların a ra sın d a San M a rin o ile M o n a k o Prensliğ i b u g ü n e d ek g ele ­

bilm iş lerdir. San M a rin o h a le n yaş ayan en eski C u m hu riyettir.

14
m e k te d ir . B u n u n is e h e m k a p ita liz m in g e liş m e s in i k ö s te k le m e k
h e m d e d ış g ü ç le r k a r ş ıs ın d a s ü r e k li z a y ıf k a lm a k v e iş g a l a ltın a d ü ş ­
m e k g ib i ik i c id d i s a k ın c a s ı o lm u ş tu r .

N ite k im d a h a X I V . y ü z y ılın b a ş ın d a n b e r i s ö z g e lim i F l o r a n ­

s a ’d a y ü n lü d o k u m a c ılık b ü y ü k b i r g e r ile m e iç in e g ir m iş ti. 1 3 0 9 y ı­
lın d a F l o r a n s a ’d a d o k u n a n y ü n lü k u m a ş m ik ta r ı 1 0 0 .0 0 0 p a r ç a ik e n
1 3 8 2 ’d e 1 9 .4 7 4 ’e d ü ş m ü ş tü . X V . y ü z y ıld a o n u n y e r in i a la n ip e k li
k u m a ş d o k u m a c ılığ ı d a e s k i r e f a h ı s a ğ la m a y a y e tm iy o r d u . 1 4 0 0 ’le r -
d e a r tık A v r u p a p a z a r ı d a İ ta ly a n b u rju v a z is i iç in b ü y ü k ö lç ü d e y iti­
r ilm iş d u r u m d a y d ı; b ir ç o k iç p a z a r d a e ld e n ç ık m ış , y a b a n c ı m a lla ­
rın is tila s ın a k a r ş ı k o r u m a c ılık a r ttır ılm ış tı. S e r m a y e a r tık ü r e tim e
d ö n ü k a la n la r d a n t o p r a ğ a , m ü lk e , d e v le t f o n la r ın a , y a tır ım a k a y m ış ­
tı. F lo r a n s a ’d a k a p ita liz m b ü y ü k ö lç ü d e b ir r a n tiy e ( ir a d ) k a p ita liz ­
m in e d ö n ü ş m ü ş tü .

K e n t d e v le tle r in in ü r e t i m d e y a h u t ti c a r e t t e k ıs k a n ç lık la s ü r d ü r ­
m e k is te d ik le r i f e o d a l d ö n e m d e n k a lm a b a z ı a y rıc a lık la rı, te k e l h a k ­
la rı v a rd ı. A r a l a r ı n d a k i ç e k iş m e n in v e b ü tü n le ş m e y e y a n a ş m a m a la ­
r ın ın g e r is in d e f e o d a l b e y le r in m a d d i k a y b a u ğ r a m a k k o r k u s u y a t­
m a k ta y d ı. O y s a O r t a Ç a ğ ’m s o n la r ın a d o ğ r u ü c a r e tir i s ın ır la r ı u l a ­
ş ım v e h a b e r le ş m e d e k a y d e d ile n ile r le m e le r s o n u c u g e n iş le m iş , te k
te k k e n tle r ' t ic a r e t a la n ı o lm a k ta n ç ık m ış ve b ö lg e le r a r a s ı b ir tic a ­
r e t ş e k ille n m iş ti. U la ş ım v e h a b e r le ş m e n in g e liş m e m iş o ld u ğ u ö n c e ­
k i d ö n e m le r d e y e r e l o la n y a d a b a z ı te k e l k o n u m u n d a k i lim a n ve
p a z a r la r d a n y ü r ü tü le n b e lli b ir k a ç m a lla s ın ırlı ti c a r e t X V , X V I.
y ü z y ıld a a r tık k e n t d e v le tle r in e s ığ a m a z o lm u ş tu . Y e n i g e r e k s in m e ­
le r, y e n i b ir k u r u m la ş m a , y e n i b i r ik tis a d i m e k a n iz m a v e s iy a sa l d ü ­
z e n k u r m a g e r e ğ i b o y g ö s te r m iş ti.

K e n t d e v le tle r in d e ü r e tim v e tic a r e ti y ü r ü tm e k te b i r z a m a n la r

y e te r li o la n lo n c a la r a r tık a ş ılm ış tı. M a lla r ın k a lite s i, t ic a r e tin d e ­
n e tle n m e s i, ü c r e t v e fiy a tla r ın b e lir le n m e s i, ü r e tim k o ş u lla r ın ın d ü ­
z e n le n m e s i.... g ib i k o n u l a r d a k e n t s ın ır la r ın ı a ş a n , lo n c a la r ın y e tk i
ve d e n e tim in in d ış ın d a k a la n b ir tü c c a r k itle o lu ş m u ş tu . B u k itle y e ­
n i b i r s iy a sa l d ü z e n is tiy o rd u .

15
 B u o r t a m d a k r a lla r ın r o lü ö n e m k a z a n d ı. H e n ü z te k b a ş ın a ya
d a b a s k ın b ir k o n u m d a s iy a sa l ik tid a r ı e lin e a la c a k k a d a r g ü ç le n e -
m e m iş b u r ju v a z i ç o k s a y ıd a f e o d a l b e y in z o r b a v e k e y fi y ö n e tim in e ,
a y rıc a k e n t d e v le tle r i ş e k lin d e a r tık tic a r e tin ö n ü n d e e n g e l h a lin i a l­
m ış b ir to p lu m s a l d ü z e n e k a r ş ı s iy a s a l ik tid a r ın te k b ir k r a lın m u t ­
la k o to r ite s i a ltın d a to p la n m a s ın ı; tic a r e tin , ü r e tim in ö n ü n d e k i f e o ­
d a l k ö s te k le r i k a ld ır a c a k ş e k ild e k e n t e k o n o m ile r in in b ü tü n le ş m e s i­
n i te r c ih e d e r o ld u .

T a r ih s e l a ç ıd a n ilg in ç v e d ik k a te d e ğ e r o la n o lg u b u s ü r e c in k a ­
p ita liz m in y o lu n a İ ta ly a ’d a n d a h a g e ç g ir e n to p r a k l a r d a d a h a b ü y ü k
b ir h ız la m e s a f e a lm a s ıd ır . B u n d a e lb e t t e y e re l, b ö lg e s e l d ü z e y d e
b u r a d a a y r ın tıs ın a g ir m e y e c e ğ im iz e k o n o m ik v e b a ş k a e tk e n le r in r o ­
lü o lm u ş tu r v e s o n u ç ta İ ta ly a n k e n t d e v le tle r i, f e o d a l b ir d ü n y a d a
ilk k a p ita lis tle ş e n d e v le tle r o lm a n ın y ü k ü a ltın d a e z ilir k e n b i r İ s p a n ­
y a, b ir F r a n s a X V I . y ü z y ıla, 1 5 0 0 ’lü y ılla r a " m u tla k m o n a r ş i" d ü z e n ­
le r i a ltın d a , y e r e llik te n u lu s a llığ a g e ç m e y i b a ş a r m ış , b u lu n d u k la r ı
ç o k s a y ıd a f e o d a l b e y liğ e b ö lü n m ü ş c o ğ r a f y a p a r ç a s ın ı t e k b ir d e v ­
le t ç a tıs ı a ltın d a s iy a s a l v e ik tis a d i b a k ım d a n b ü tü n le ş tir m e y i b a ş a r ­
m ış b ir h a ld e g ir m iş le r d ir .

İ k tis a d i, to p lu m s a l a lty a p ıd a k i b u o lu ş u m la r ın s iy a s e te y an sıy ı-

ş ı id e o lo jik d ü z le m d e "m u tla k iy e t" d ü z e n in in " m u tla k m o n a r ş i" t a ­
r a f ta r lığ ın ın d e ğ e r k a z a n m a s ı ş e k lin d e o ld u . F e o d a l c u m h u r iy e t ile
m u tla k m o n a r ş i a r a s ı n d a te r c ih , v e ö z e llik le d e P a p a ’n m s a d e c e r u ­
h a n i b i r ö n d e r m i y o k s a tü m f e o d a l b e y le r , k r a lla r , im p a r a t o r l a r
ü z e r in d e e sk isi g ib i b u y u r u c u lu ğ u o la n c is m a n i b i r ö n d e r m i o la c a ğ ı
ta r tış m a s ı, O r t a Ç a ğ ’m s o n d ö n e m in d e s iy a s e t f e ls e f e s in e d a m g a s ı­
n ı v u r m u ş tu r .

"Devlet" k a v r a m ı b ile , M a c h ia v e lli’y e ç o k y a k ın b i r d ö n e m d e s i­

y a sa l d ile g irm iş , o z a m a n a d e k k u lla n ıla n p r e n s lik , b e y lik , k ra llık ,
im p a r a to r lu k g ib i t e r im le r in y a n ın d a u f a k u f a k y e r in i a lm ış tır . M a c ­
h ia v e lli d e "d e v le t" k a v r a m ın a y e r v e r e n ilk d ü ş ü n ü r l e r a r a s ın d a d ır .
K e z a "u lu s" k a v r a m ı d a y in e O r t a Ç a ğ ’m s o n a n l a r ın d a s iy a s e t d ili­
n e g ir m iş tir .

16
 O r ta Ç a ğ ’ın a r t ı k g e n e ld e c a n ç e k iş m e k te o ld u ğ u , R ö n e s a n s ’ın
ş e k ille n d iğ i 1 3 0 0 ’le r , 1 4 0 0 ’le r İ ta ly a ’sı v e d a h a g e n e l b ir b a k ış la A v -
r u p a s ı’n d a y u k a r ıd a d e ğ in d iğ im iz ik tis a d i v e s iy a sa l n e d e n l e r l e m u t ­
la k m o n a r ş i ta r a f ta r lığ ı, k r a lın , i m p a r a to r u n h e r k e s ü z e r in d e m u t ­
la k b u y u r u c u lu ğ u v e P a p a ’d a n b a ğ ım s ız lığ ı d ü ş ü n c e s i ta r t ı ş m a d a
a ğ ır b a s m a k ta d ır .

K ç n t d e v le ti s ın ır la r ı iç in d e "h alk " y a n i o z a m a n la r s a d e c e b u r ­

ju v a z i, h a t t a b u r ju v a z in in b a z ı k e s im le r in in "y u rtta ş " s ıfa tıy la y ö n e ti­
m e k a tılm a s ı, e ş d e y iş le ik tid a r ı b e lli ö lç ü le r d e d e o ls a a s ıl e g e m e n
g ü ç le r o la n f e o d a l b e y le r v e r u h b a n z ü m r e ( R o m a K ilis e s i) ile p a y ­
la ş m a s ı d e m e k o la n c u m h u riy e tç ilik is e b i r siy a sa l a k ım o la r a k h ız lı
b ir d e ğ e r y itim i iç in d e d ir . Ç ü n k ü İ ta ly a ’d a k a p ita liz m in b o y a ttığ ı d ö ­
n e m d e d e v rin ö lç ü le r i iç in d e g e r ç e k a n la m d a b ir e r c u m h u r iy e t o la n
k e n t d e v le tle r i M a c h ia v e lli’n in z a m a n ın d a ç o k ta n y o z te ş m ış , adı
c u m h u r iy e t a m a k e n d i d e v r in s iy a s e t f e ls e fe s in d e y a y g ın k u lla n ıla n
te r im le "tira n lık " o lm u ş tu . Y a n i M a c h ia v e lli’n in u z u n u z u n a n la ttığ ı
y o lla r d a n b iriy le ik tid a r ı e le g e ç ir m iş b i r tir a n ın y a rg ı v e y ü r ü tm e n in
ip le rin i e lin d e t u ttu ğ u , ü s te lik U ra n lığ ın b ir h a n e d a n ş e k lin d e b a b a ­
d a n o ğ ü la g e ç e b ild iğ i b i r " c u m h u riy e t" d ü z e n i!

B u s iy a sa l v e to p lu m s a l b a ğ la m d a , y o z la ş m ış k o p y a s ıy la ö z d e ş
tu tu lu r o lm u ş c u m h u r iy e tç ilik g ö z d e n d ü ş e r ve e n b ü y ü k f e o d a l b e ­
y in y a n i k r a lın ö te k i g ü ç o d a k la r ı s o y lu la r v,e d in a d a m la r ı ü z e r in d e
m u tla k b ir e g e m e n liğ e s a h ip o lm a s ı g e r e k tiğ i s a v u n u lu r k e n , R o m a
K ilis e s i’n in ( V a tik a n ) "dünyevi", b ir b a ş k a d e y iş le , s iy a s a l y e r i v e
ü n ü d e ç o k ta n d ır y e n i b ir g ö z le g ö r ü lm e y e b a ş la m ış tır . D a h a d o ğ r u ­
su K ilise , y e n i b o y v e r e n v e a s lın d a k e n d is in i d e c id d i ş e k ild e t e h d i t
e d e n m u tla k iy e t a k ım ın ı s a p tır ıp k e n d i le h in e ç e v irm e y e , ik tid a r ın
k ra lın d e ğ il P a p a ’n ın m u tla k o to r ite s i a ltın d a to p la n m a s ı fik rin i k a ­
b u l e ttir m e y e ç a lış m a k ta d ır . , -

O y s a ö z e llik le İ 4 9 2 ’d e n itib a r e n P a p a V I. A le x a n d e r B o r g ia
d ö n e m in d e y e n id e n c a n la n a n K ilis e ’y e s a d e c e r u h a n i d e ğ il; c is m a -
ni, d ü n y e v i b i r o t o r i t e k a z a n d ır m a ç a b a s ın a d e k s o n ik i y ü z y ıld ır as-
lın d a p a p a lık n e r e d e y s e k r a lla r ın k u k la s ı d u r u m u n a d ü ş m ü ş tü .

17
 R o m a ’n ın r e s m i d ili L a tin c e ’d e n y e r e l, u lu s a l d ille r in k o p m a ,
o lu ş m a , u lu s a l r e s m i d il o lm a m ü c a d e le s i; "u lu sa l" k r a lla r ın k ilis e ’-
n in ''e v r e n s e l1' b u y u r u c u lu ğ u n a k a r ş ı b a ğ ım s ız ta v ır k o y m a g ir iş im le ­
r i v e b u u ğ u r d a P a p a ’yla d o ğ r u d a n ç a tış m a y ı g ö z e a lm a la r ı ( h a tta
F r a n s a 1 5 1 5 ’d e R o m a ’n ın k a r ş ıs ın a b i r b a ş k a k a r d in a li p a p a o la r a k
ç ık a r ta c a k k a d a r ile r i g id e b ilm iş ti) K ilis e ’n in o t o r ite s in e a ğ ır d a r b e ­
le r in d ir m iş ti.

B a ş l ı c a G ü ç le r :

M a c h ia v e lli’n i n ^ F l o r a n s a C u m h u r iy e ti’p in h iz m e tin d e g ö r e v

y a p tığ ı d ö n e m d e s iy a s e t m ü c a d e le s i iş te b ö y le b ir s iy a s a l- to p lu m -
s a l- id e o lo jik z e m in ü z e r in d e g e ç m e k te d ir . Ö y ılla r a iliş k in o la r a k
M a c h ia v e lli v e e s e r in in d a h a iyi k a v r n m a s ı a ç ıs ın d a n ç iz d iğ im iz t a b ­
lo n u n ta m a m o lm a s ı iç in d e b ir d e s iy a s e t a r e n a s ı n d a y e r a la n b a ş lı­
c a "iç" v e "dış " g ü ç le r i, k o n u m v e r o lle r iy le s e r g ile m e y i y a r a r lı b u lu ­
y o ru z .

"İ ç" g ü ç le r d e r k e n o d e v ir d e h e r n e k a d a r "İ talya" fiile n s a d e c e

c o ğ r a f i b ir a d o lm a k ta n ö te y e b i r a n la m ta ş ım ıy o r d u is e d e F lo r a n -
s a ’n ın y a r a ş ır a ö te k i ö n d e g e le n d ö r t İ ta ly a n d e v le tin i d e k a s te d iy o ­
ruz. - b u n la r ın k im is i M a c h ia v e lli’n in d e v le ti F l o r a n ş a ’y a k a r ş ı s a fta
o ls a d a . Ç ü n k ü s ö z k o n u s u irili u fa k lı d e v le tle r in b ir b ir le r iy le r e k a ­
b e tin i a ş a n b ir "İ ta lyaıılık" d u y g u su , b ilin c i g id ir e k d a h a g e n iş k itle ­
le r i s a r m a k ta d ır . Y a r ım a d a ’d a k i ç e ş itli İ ta ly a n a ğ ız la r ın ı o r ta k b ir
d il h a lin e g e tir m e ç a b a s ı v e L a tin c e ’d e n k o p m a s ü r e c in in h ız la n m a ­
sı b u n u n s o m u t g ö s te r g e le r id ir . (

D a h a y u k a r ıd a y a r ım a d a y ı a r a l a r ı n d a b ö lü ş m ü ş " b e ş b ü y ü k " te n
s ö z e tm iş tik . B u n la r d a ^ R o m a P a p a lık D e v l e t i j’ â o ğ iû o la r a k ta r ih e n
e ri e s k is i, e n k ö k lü s ü d ü r . 1 4 9 2 y ılın d a P a p a s e ç ile n A le x a n d e r B o r-
g ia P a p a lığ a y e n id e n e sk i o to r ite s in i k a z a n d ır m a k a m a P a p a lık m a ­
k a m ım a d e t a B o r g a ’la r ın te k e lin e a lm a k a m a c ın d a d ır . B u o la m a d ı­
ğ ı t a k d i r d e is e f ır s a tım b u la n p e k ç o k c o n d o t t i e r e ’n in y a p tığ ın ı o ğ lu
C e s a r e ’n in d e y a p a r a k k e n d is in e , B o r g i a ’l a r a a it b ir d e v le t k u r m a s ı - ,
m is te m e k te d ir . P a p a ’h k d e v le ti 1 4 9 2 ’d e R o m a ile N a p o li a r a s m d a -

18
k i k ıy ı ş e r id in d e n b a ş la y ıp T i b e r N e h r i ’n in d o ğ u y a k a s ın d a y a k la ş ık
P e s c a r e ile V e n e d ik a r a s ın d a u z a n a n to p r a k l a r a h ü k m e tm e k te ve
İ ta ly a n y a r ım d a s in ın h e m e n h e m e n ü ç t e b ir in i k a p s a m a k ta d ır . B u
t o p r a k la r ü e z in d e R o m a ’y a b a ğ ım lı b i r s ü r ü k e n t d e v le ti v a r d ır ve
C e s a r e B o r g ia d a h a r a h a t h a r e k e t e d e b ilm e k iç in k a r d in a llik te n is ti­
f a s ın ı v e rm iş , K ilis e ’n in g ü c ü n e y a s la n a r a k k ü ç ü k k e n t d e v le tle r in i,
tir a n lık la r ı tü r lü b a h a n e le r le o r t a d a n k a ld ır m a y a g ir iş m iş tir. C e s a ­
r e ’n in b a b a s ın c a ç iz ile n b u h e d e f e v a r m a s ı v e h e r ik is in in d e b i r b i r i ­
n e ç o k y a k ın t a r ih le r d e ö l m e le r in d e n ö t ü r ü g e rç e k le ş m e y e c e k , ( P a ­
p a V I. A le x a n d e r B o r g ia ’n ın ö lü m ü ü z e r in e s e ç ile n a m a a z z a m a n
s o n r a ö le n I I I . P iu s s a y ılm a z s a ) d a h a s o n r a g e le n P a p a II. J u liu s
" b a ş ın a g e ç tiğ i z a m a n ta m a m iy le ç ö z ü lm e h a lin d e b u lu n a n K ilis e
D e v le ti’n i ö lü m ü n d e ta m a n la m ıy la d ü z e n e s o k u lm u ş v e P a r m a ile
P ia c e n z a D ü k a lık la r ım n d a k a tılm a s ıy la b ü y ü tü lm ü ş b ir d u r u m d a "
b ır a k a c a k tır .

O d e v ird e , İ ta ly a ’n ın g ü n e y y a r ıs ın a -S ic ily a v e S a r d u n y a a d a l a ­
r ı d a iç in d e ''N a p o li K rallığ ı" d e n ir d i v e İ s p a n y a e g e m e n liğ i a ltın d a y ­
d ı. 1490*d a t a h t a ç ık a n I. F e r d i n a n d o ( F e r r a n t e d e d e n ir ) z a lim liğ iy ­
le o d e v ir iç in b ile k ır ılm a s ı g ü ç r e k o r l a r ı k ır a c a k b ir ö z y a p ıd a , a r ­
tık so y u tü k e n m e y e y ü z tu tm u ş s o n f e o d a l b e y le r d e n b ir i id i. N a p o li
K ra llığ ı d ö n e m in g ü ç le r d e n g e s i iç in d e - V ç n e d ık ’in d e n iz g ü c ü b ir
y a n a b ır a k ılır s a - e n a ğ ır b a s a n ıy d ı. î s p a n y o lla r a d a y a n m a s ı d a k r a llı­
ğ ın g ü c ü n e g ü ç k a tıy o r d u .

İ ta ly a ’n ın k u z e y b a tıs ın d a y e r a la n v e z a m a n z a m a n F r a n s ız la r ın
iş g a li a ltın a d ü ş e n M ila n o D iika İ ığ ıi is e o d ö n e m d e sila h lı m ilis ş e fi
( c o n d o ttie r e ) F r a n o e s c o S f o r z a ’ m n e lin e g e ç m iş ti. B e ş b ü y ü k le r a r a ­
s ın d a e k o n o m is i e n g ü ç lü o la n M il a n o ’y d u .

İ ta ly a ’n ın k u z e y v e k u z e y d o ğ u s u n d a u z a n a n ^ e iîe d jk ^ Ç ıım h ıııi-

y c tL A c e n k ö k lü , e n g ü ç lü İ ta ly a n d e v le tle r in d e n d i. V e ç o ğ u z a m a n
ö te k i d İ K L b İ jy ü ğ ü -k e n d is in e , karş ı...M rX e§m iş -b u lu y o rd u . B ü y ü k b ir
d e n iz g ü c ü o la n V e n e d ik b i r y a n d a n k e ş f e d ile n y e n i d e n iz tic a r e t
y o lla n y ü z ü n d e n A k d e n iz ’d e k i tic a r i ü s tü n lü ğ ü n ü g id e r e k y itiriy o r,
ö t e y a n d a n h e r a n O s m a n lı D e v le ti’n i n s o lu ğ u n u e n s e s in d e d u y u y o r -

19
d u . N ite k im 1 5 2 2 ’d e R o d o s ’u O s m a n lıla r a k a p tır m ış tı. A n c a k İ t a l ­
y a ’d a k i g ü c ü h â lâ b ü y ü k tü v e ö z e llik le N a p o li K r a llığ ı’n m D a lm a ç -
y a k ıy ıla rın a g ö z ü n ü d ik m iş ti v e M ila n o , F r a n s a v e K ilise ' t o p r a k l a n
a le y h in d e g e n iş le m e k ü z e r e s ü r e k li f ır s a t k o lla y a n k o n u m u y la tü m
ö te k i d e v le tle r in k o r k u v e n e f r e tin i ü s tü n e ç e k iy o rd u .

F lo r a n s a ’y a g e l i n c e ... O d e v ir d e a s lın d a y u k a r ıd a k ıs a c a d e ğ in ­
m iş o ld u ğ u m u z g ib i ik tis a d i b ir b u n a lım v e g e r ile m e iç in d e o ls a d a
İ ta ly a n d e v le tle r i a r a s ı n d a k ü ltü r e l a ğ ırlığ ın ın y a n ı s ır a p a r a s a l g ü ­
c ü y le d e ö n e m li b i r y e r e s a h ip tir . A n c a k s iy a sa l d ü z e n i i s tik r a r s ız o l­
d u ğ u g ib i, d e v le t s ü r e k li d ış te h d it a ltın d a b u l u n m u k ta v e o y n a k b ir
d ış p o litik a iz le m e k g e r e ğ in i d u y m a k ta d ır . B u n e d e n le ç e ş itli d ış
b a ğ la n tıla r a g ir m e k te d ir .
p

İ ç s iy a sa l d ü z e n in ç a lk a n tıla rı, is e C u m h u r iy e t’in O r t a Ç a ğ ’a ö z ­

g ü tü m k u r u m s a l, b iç im s e l y a n la r ın ın v a rlığ ın ı s ü r d ü r m e l e r i n e r a ğ ­
m e n b u n la r ın fiile n iç in in b o ş a ltılm ış v e ik tid a r ın ip le r in in b i r s ü r e ­
d ir M e d ic ile r a ile s in in e lin e g e ç m iş o lm a s ın d a n ile ri g e lm e k te d ir .
V e M a c h ia v e lli’n i n y a ş a m ı b o y u n c a ik tid a r a z ç o k g e r ç e k C u m h u r i ­
y e tç ile r ile M e d ic ile r a ile s i a r a s ın d a g id ip g e le c e k tir .

İ k tid a r ın to p lu m s a l ta b a n ı g e r ç e k te o ld u k ç a d a r b ir ç e v r e y e a i t ­
tir v e b u ç e v re h iç d e tü r d e ş d e ğ ild ir. B ir k e r e , h e r ş e y d e n ö n c e ş u ­
n u g ö z ö n ü n d e t u t m a k g e r e k ir ki, o d e v ir d e s a d e c e F l o r a n s a ’d a d e ­
ğ il ö te k i İ ta ly a n k e n t l e r i n d e d e , ö te k i A v r u p a d e v le tle r in d e d e n ü ­
fu s, "te b a " v e " y u rtta ş " o la r a k ik iy e a y r ılm a k ta d ır . T ü m k ır s a l n ü f u s
( c o n ta d o ) , f e th e d ilm iş k e n tle r d e k i tü m k e n tlile r ( d i s t r e t t o ) v e k e n t ­
le r d e d e h e m e n h e m e n tü m e m e k ç ile r , e m e ğ iy le g e ç im le r in i s a ğ la ­
y a n la r " te b a " d ır > c u m h u r iy e tle r d e b ile . K im in te b a s ı: s a y ıla r ı b i r ­
k a ç b in i a n c a b u la n , k im i z a m a n b u lm a y a n a y rıc a lık lı a ile le r in , b u r ­
ju v a la ş m ış d e r e b e y le r in in . İ ş te b u n la r "y u rtta ş " s ıf a tın ı ta ş ı m a k t a d ı r - .
la r ve d o ğ r u d a n t o p r a k v e rg isi, m ü lk v e rg is i ö d e r le r . S iy a s a l ik t i d a ­
r a k a tıla n la r , c u m h u r iy e t y ö n e tim in d e g ö z ü o la n la r , o y v e r e n l e r d e
b u n la r d ır . , .

M a c h ia v e lli’n in z a m a n ın d a 6 0 -8 0 b in a r a s ın d a o y n a d ığ ı k e s t i r i ­
le n F lo r a n s a n ü f u s u n u n a n c a k b ir k a ç b in i y u r tta ş o la r a k s iy a s a l h a k ­
k a s a h ip tir v e k u lla n m a k ta d ır . -

20
 B u a ile le r to p lu m s a l k ö k e n o la r a k ç o ğ u g e ç e n y ü z y ılla r iç in d e
b u r ju v a la ş m ış e s k i s o y lu la r ile b ü y ü k b u r ju v a la r d ır . K ü ç ü k tü c c a r la r
b ile " y u r tta ş ''ta n s a y ılm a m a k ta d ır la r .

, S iy a s a l d ü z e n o ld u k ç a k a r m a ş ık tır . M a c h ia v e lli’n in z a m a n ın d a
e n te p e d e b i r B ü y ü k K u r u l v a r d ır . B u r a d a a ltı a y d a b ir y e n ile n e c e k
ş e k ild e e n f a z la b i n e r k iş ilik g r u p l a r h a lin d e o tu z y a ş ın d a v e y u k a r ı­
s ın d a y u r tta ş la r y e r a lm a k ta d ır . ( T o p la m y u r tta ş s a y ıs ın ın ü ç te b iri
d o la y la r ın a e r iş tiğ i s a n ılm a k ta d ır ) . B u n u n a ltın d a g ü n c e l s iy a s e tin ,
iş le r in d e n e t l e n m e s i n d e n s o r u m lu b ir S e k s a ıle r K o n s e y i y & r d n . H ü ­
k ü m e te "S ig n o r ia ” (B e y lik ) d e m n e k t e d i r .\ H û k û m e t ü y e le r i is e "arti-
,n a M 9 n ” ( b ü y ü k z e n a a t l a r ) d iy e a d la n d ır ıla n z a m a n ın b ü y ü k tü c c a ­
r ı ve s a n a y ic ile r in in , b a n k a la r ın ın d o k u z k iş ilik g r u p l a r h a lin d e v e
iki a y d a b ir, b ir b ir i a r d ıs ır a y e r a ld ığ ı te m s ilc ile r i ile a ş a ğ ı y u k a r ı b ir
ç e ş it a d a le t b a k a n ı n a d e n k d ü ş e n v e d e v le tin e n y ü k s e k te m s ilc is i s a ­
y ıla n " G o n f a lo n ie r e " d ir . B u z a t g ö r ü n ü ş te b i r b a k ım a " h ü k ü m e t b a ş ­
k an ı", " b irin c i b a k a n " g ib i is e d e g e r ç e k te d iz g in le ri o n u o r a y a g e t i ­
r e n B e y le r in e lin d e d ir v e " S ig n o ria" ( H ü k ü m e t) ta r a f ın d a n s ık ıc a d e -
, ın e tim a ltın d a t u tu lm a k ta , y ö n le n d ir ilm e k te d ir .

D ü z e n , b i r y a n d a n , s a y ıla rı z a te n ç o k fa z la o lm a y a n tü m a ile le ­
r i g ö r ü n ü ş te d e o ls a a y n ı, e ş it ç iz g id e tu ta c a k v e d o la y ıs ıy la a r a l a r ı n ­
d a n h e r h a n g i b ir in in fa z la ö n e ç ık m a s ın a m e y d a n v e r m e m e k a m a ­
cıy la h e r k e s i a z ç o k y ö n e tim e k a ta c a k ; ö b ü r y a n d a n d a , ç a tla k s e s le ­
ri, m u h a le f e ti o la b ild iğ in c e e n a z a in d ir e c e k ş e k ild e k u r u m v e k u r a l­
l a r a b a ğ la n m ış tır . B u g ü n ü n p k u y u c u s u iç in g a r ip g e le c e k u y g u la m a ­
la r ı ( z a m a n z a m a n k u r a y a b a ş v u r u la n s e ç im s is te m le r i v s .), o ld u k ç a
k a r m a ş ık u s u lle r i tü m ü y le a n la tm a y a k a lk ış a c a k değ iliz'. Ç ü n k ü b ö y ­
le b ir ş e y b u " s u n u ş " u n ik i k a t u z a m a s ın a yo l a ç a r . Ş u k a d a r ın ı e k le ­
m e k le y e tin e lim k i d ü z e n in b u s a y d ığ ım ız n ite lik le r in d e n ö tü r ü d e v ­
le t a y g ıtın d a g ö r e v s ü r e s i g e n e ld e (ö z e llik le s e ç im le g e lin e n m a k a m ­
l a r d a ) ik i a y ile e n ç o k b ir yıl a r a s ın d a d e ğ iş m e k te , b u s a y e d e d e h e ­
m e n h e m e n tü m y u r tta ş lık h a k la r ın a s a h ip a ile le r d e n te m s ilc ile r
' d e v le t y ö n e tim in e ş u y a d a b u k a d e m e d e k a tılm a k f ır s a tın ı b u l m a k ­
ta d ır . O y la m a la r d a b i r k a r a r ta s a r ıs ı le h in d e o la n la r s ö z a la b ilm e k -

21
te , a le y h te o y k u lla n m a k m ü m k ü n is e d e ta s a r ı ü z e r in d e a le y h te k o ­
n u ş m a y a iz in v e r ilm e m e k te d ir !

B ü tü n b u h a s s a s d e n g e d e s iy a s a l i s t i k r a n s a ğ la m ış o lm a k ta n
u z a k tır . M a c h ia v e lli’n in d o ğ d u ğ u 1 4 6 9 y ılın d a M e d ic ile r a ile s in d e n
L o r e n z o v e P i e r o d e M e d ic i k a r d e ş le r b a b a la r ı v e 1 4 3 4 ’t e n b e r i F lo -
r a n s a ’y a e g e m e n o la n C o s m e d e M e d ic i’n in ö lü m ü ü z e r i n e ik tid a r ı
d e v r a lm ış la r d ır .

M a c h ia v e lli d o k u z y a ş ın d a y k e n , 2 6 N is a n 1 4 7 8 ’d e b ir p a z a r g ü ­
n ü b i r k e s im r a k ip a ile d in s e l a y in s ır a s ın d a ik i k a r d e ş e s u ik a s t d ü ­
z e n le r le r . P ie r o ö lü r , L o r e n z o y a r a la n ır a n c a k h a lk b a ş k a ld ır ıy a k a ­
tılm a y ın c a M e d ic ile r ’in e g e m e n liğ i z a m a n la a d ı " m u h te ş e m " (il
m a g n if ic o ) s ıfa tıy la a n ıla n L o r e n z o ’y la s ü r e r . 1 4 9 2 ’d e ö lü m ü ü z e r i ­
n e b a ş a g e ç e n II. P i e r o ik i yıl s o n r a F r a n s ız is tila s ın a k a r ş ı k o y a m a -
y ıp ; h e rş e y iy le te s lim o lu n c a F lo r a n s a h a lk ı is y a n e d e r . M e d ic ile r
d e v r ilir v e T a n r ı ’y la k o n u ş tu ğ u n u id d ia e d e n d e m a g o g ( s ö z b a z ) b ir
d in a d a m ı o la n G i e r o m e S a v o n a r o le ’n in b a ş k a n lığ ın d a e s k i c u m h u ­
r iy e t y e n id e n k u r u l u r (1 4 9 4 ). N e v a r k i S a v o n a r o le k ü l t ü r v e s e r v e t
d ü ş m a n ı, y o b a z b i r k a to lik tir , F lo r a n s a b u r ju v a z is i o n u ç e k e m e z .
Ç o k g e ç m e d e n b i r d a r b e y le d e v rilir. 1 4 9 8 M a y ıs ın d a S a v o n a r o le ’- '
n in O r t a Ç a ğ u s u lü n c e o d u n a te ş in d e y a k ıla r a k i d a m ın d a n h e m e n
s o n r a 1 9 M a y ıs ’ta M a c h ia v e lli d ö r t a d a y a r a s ın d a n " İ k in c i S e k r e ­
te r" se ç ilir. 2 9 y a ş ın d a d ır .

D e v le t Sekreteri

M e d ic ile r ’in i k t i d a r d a n d ü ş ü r ü lm e s i s ır a s ın d a M a c h ia v e lli 2 5

y a ş ın d a d ır , y u r tta ş lık h a k k ın a s a h ip tir . S iy a s e te , d e v le t y ö n e tim in e
a ile d e n g e le m b i r ilg isi, m e r a k ı o ld u ğ u h a ld e g e liş m e le r i ta r a f s ız
b ir s e y irc i k o n u m u n d a iz le d iğ i a n la ş ılm a k ta d ır . M e d ic ile r ’in y ö n e ti­
m in e k a r ış m a m ış lığ ı v e c u m h u r iy e tç i o ld u ğ u h a ld e S a v o n a r o le y ö n e ­
tim in d e n u z a k d u r u ş u n u n o n a d e v le t k a p ıs ın ı a ç tığ ı y a r g ıs ın a v a r ıla ­
b ilir . Ç ü n k ü d ö r t y ıl ö n c e M e d ic ile r ik tid a r d a n a la ş a ğ ı e d ild ik le r in ­
d e y ö n e tim i o n la r ın y a n d a ş la r ın d a n a r ın d ır m a k g e r e k m iş ti. S a v o n a ­
r o le ik tid a r d a n d ü ş ü r ü ld ü ğ ü n d e d e y ö n e tim a y g ıtın ı b u k e z o n u n

22
y a n d a ş la r ın d a n te m iz le m e k g e r e k ti. A z s a y ıd a k iş in in y u r tta ş lık h a k ­
k ın a d o la y ıs ıy la y ö n e tim e s e ç ilm e h a k k ın a s a h ip o ld u ğ u k o ş u lla r d a
M a c h ia v e lli’n in a k tif b ir s iy a sa l m ü c a d e le iç in d e b u lu n m a y ış ın a , d a ­
h a ö n c e h iç s iy a s e t v e d e v le t d e n e y im in in o lm a y ış ın a r a ğ m e n ç o k
g e n ç y a ş ın d a İ k in c i S e k r e te r lik g ib i o d ü z e n i n ç o k ö n e m li b ir m e v k i­
in e s e ç ilm e s i - h e le c u m h u riy e tç iliğ iy le s iv rilm iş , g ö z d e , k ö k lü b ir
a ile d e n g e lm e o ld u ğ u d a h e s a b a k a tılır s a - a n la ş ılır b ir ş e y d ir.

G ö r e v in in , y e tk i v e s o r u m lu lu k la r ın ın k a p s a m ın ı ta m o la r a k b e ­
lir le y e b ilm e k , ö z e llik le d e " İ k in c i S e k r e t e r " i n g ü n ü m ü z d e h a n g i
m e v k iy e d e n k d ü ş tü ğ ü n ü s ö y le y e b ilm e k n e r e d e y s e im k â n s ız d ır, ç ü n ­
k ü g ü n ü m ü z ü n h iç b ir d e v le tin d e b ö y le b i r m a k a m y o k tu r. O n u n
iç in M a c h ia v e lli’n in d e v le t a y g ıtın d a iş g a l e ttiğ i y e r i v e o n ik i yıl b o ­
y u n c a o y n a d ığ ı r o lü ta n ım la m a y a ç a lış a c a ğ ız .

K im i y a z a r la r v e ç e v ir m e n le r M a c h ia v e lli’n in g ö r e v in i "b a ş b a --
k a n lık " , k im ile r i " d ış iş le ri b a k a n lığ ı" , k im ile r i d e " m ü s te ş a rlık " ( b a ş ­
b a k a n l ı k t a y a h u t d ış iş le r in d e ) o la r a k g ü n ü m ü z e u y a r la m a k ta d ır la r .
K a n ım ız c a b u n la r ın tü m ü d e k ö r ü n fili t a r if i g ib i a n c a k s ın ırlı ö lç ü ­
d e d o ğ r u y u y a n s ıtm a k ta d ır . G e r ç e k d u r u m is e o k a d a r b a s it d e ğ il­
d ir .

"İ k in ci" s ö z c ü ğ ü d ik e y b ir s ır a la m a y ı d e ğ il y a ta y b ir g ö r e v b ö lü -
ş ü m ü n ü d ille n d ir m e k te d ir . B ir b a ş k a d e y iş le , M a c h ia v e lli’n in ü s tü n ­
d e b i r " b irin c i" s e k r e te r y o k tu r , y a n ın d a v a r d ır . Ş ö y le a n la ta lım : F lo ­
ran sa y ö n e tim in in y u k a r ıd a k ıs a c a a n la ttığ ım ız y a p ıla n m a s ın d a
" G o n f a lo n ie r e " n in y a n ın d a , b a k a n l a r k u r u l u g ib i ç a lış a n "S ig n o ria " -
n ın b u y r u ğ u a ltın d a b ir id a r i a y g ıt b u lu n m a k t a d ı r . B u n a "B irin c i
S e k r e te r lik " d e n m e k te d ir . "İ k in c i S e k r e te r lik " is e d a h a ö n c e s ö z ü n ü
e ttiğ im iz B ü y ü k K u r u l’u n s e ç tiğ i o n ü y e li " Ö z g ü r lü k Ve B a r ış İ ç in
O n l a r K u ru lu " a d lı b ir t ü r "g ü v e n lik k o n s e y i" n in s e k r e ta r y a s ıd ır .
G ö r e v a la n ı b i r y a n d a n iç g ü v e n liğ i, b i r y a n d a n d a d ış g ü v e n liğ i k a p ­
s a m a k ta , iç is y a n la r ın b a s ta r ılm a s ın d a n s a v a ş ta o ls u n , b a r ı ş t a o ls u n
d ış p o litik a v e d ip lo m a tik g ö r ü ş m e le r e d e k g e n iş b i r a la n d a p o litik a
ü r e tm e y i v e y ü rü tm e y i ö n g ö r m e k te d ir .

23
 S ö z k o n u s u o r g a n b u h a liy le g ü n ü m ü z d e b iz c e e n ç o k A m e r i ­
k a B irle ş ik D e v le tle r i’n d e k i U lu s a l G ü v e n lik K o n s e y i’n i a n d ı r m a k ­
ta d ır . İ k in c i S e k r e t e r o l a r a k M a c h ia v e lli’n in o y n a d ığ ı r o l d e z a te n
g e r e k iç ve d ış g e liş m e le r in ç ö z ü m le m e s in i y a p ıp p o litik a ü r e tm e k ,
ü st m a k a m la r ın ( B e y le r in ) o n a y ın a s u n m a k ü z e r e ö n e r ile r h a z ı r l a ­
m a k ve g e r e k tik ç e d ış t e m a s l a r y a p m a k o ld u ğ u n a g ö r e , O ’n u b i r b a ­
k ım a z a m a n ın ın H e n r y K is s in g e r ’i* g ib i g ö re b iliriz .
'. ' 1 . ■ :/ ■
B ir ö n r e k g e r e k ir s e , d a h a 1 4 4 9 İ E ylül’ü n d e y a n i g ö r e v e g e le li
a n c a k b ir yıl o lm u ş k e n F l o r a n s a a d ın a P iz a k e n tin i k u ş a ta n a m a ih a ­
n e t iç in d e o ld u ğ u n d a n k u ş k u la n ıla n ü n lü m ilis ş e fi P a o lo V ite lli’yi
m ilis le rin in o r t a s ı n d a y a k a la tır , y a r g ıla tır ve id a m e t tir ir . B ü tü n
b u n la r 4 8 s a a t iç in d e o lu p b ite r . E r t e s i yıl P iz a ’n ın f e th i iç in F r a n ­
s a ’d a n s a ğ la n a n ta k v iy e a s k e r le r in g e r e k s in im le r in in k a r ş ıla n m a s ı
k a d a r , iliş k ile rin iyi y ü r ü tü lm e s i v e d e n e tim in e ld e n k a ç ır ılm a m a s ı
d a y in e M a c h ia v e lli’n in o m u z la r ın d a d ır , 1’5 0'1’d e F lo r a n s a ’y a b a ğ ı m ­
lı P is to y a k e n tin d e k i k a r g a ş a lık la r ı y e r in d e in c e le m e k v e g e r e k e n
ö n le m le r i b e lir le m e k ü z e r e b e ş k e z o r a y a g id e r ...

U z a tm a y a g e r e k y o k . M a c h ia v e lli’n in " O n la r K u r u lu " v e "S ig-

n o ria " ( h ü k ü m e t) ile y a z ış m a la r ı, g ö n d e r d iğ i r a p o r l a r g ü n ü m ü z e
d e k s a k la n m ış tır . B u n la r ın o k u n m a s ın d a n e d in ile n iz le n im M a c h i a ­
ve lli’nin ü s tle r in e s a d e c e b ilg i v e r m e k le y e tin m e d iğ i a y n ı z a m a n d a
d u r u m la r ın , g e liş m e le r in k a p s a m lı v e d e r in le m e s in e b ir ta h lili s o n u ­
c u v a rd ığ ı y a rg ı v e g e liş m e le r in ç o ğ u k e z m a c h ia v e lli’n in g ö r ü ş le r in i
h a k lı ç ık a rttığ ı, a y r ıc a ü s tle r in in d e o n a g ü v e n d ik le ri v e g e n e ld e
ö n e r ile r in i o n a y la d ık la r ı a n la ş ılm a k ta d ır .

G ö r e v i ç e r ç e v e s in d e M a c h ia v e lli’n in F r a n s a ’y a d ö r t k e z u z u n
d ip lo m a tik g ö r ü ş m e le r y a p m a y a g ittiğ in i, k e z a A lm a n y a ’d a İ m p a r a ­
to r M a x im ilie n ’le ik i k e z , R o m a ’d a C e s a r e B o r g ia ’y la ik i k e z o l­

(*) R ic h a rd N ixon ve G e ra ld F o rd ’u n A B D b aş k am olduğ u yıllard a U lu -

, sal G üvenlik K onseyi baş k am . F o r d .d ö n e m in d e bu g örevin in y an ı sıra
A B D ’de "D evlet S ek reteri" o larak a n ıla n D ış iş leri B akanı k o ltu ğ u n u
da iş gal etti.

24
d u k ç a d u y a rlı p a z a r lık la r y ü r ü ttü ğ ü n ü g e ç e r k e n b e lir te lim . B u n la ­
r ın y a n ın d a , b u r a d a a n m a m ız a g e r e k o lm a y a n d a h a b i r d iz i d ip lo ­
m a tik g ö r e v ü s tle n d iğ i b ilin iy o r. Ş u n u d a h e m e n e k le m e k te y a r a r
v a r k i M a c h ia v e lli g ö re v i g e r e ğ i y a ln ız c a d ış iliş k ile rle ilg ile n m iş d e ­
ğ ild ir! A s lın d a g e r e k k iş ise l e ğ ilim le r i, g e r e k s e m a k a m ın ın o n a s a ğ ­
la d ığ ı ilg i a la n ı g e r e ğ i F lo r a n s a ’n ın iç s iy a s e t s o r u n la r ıy la d a d a n ış ­
m a n lık ç e r ç e v e s in d e d e o ls a y a k ın d a n u ğ r a ş m ış , ö z e llik le p a r a lı a s ­
k e r le r y e r in e " U lu s a l" b ir m ilis g ü c ü o lu ş tu r u lm a s ı f ik r in i ü s tle r in e
b e n im s e tm e k iç in b ü y ü k ç a b a s a r f e tm iş tir . H a t t a k e n d is in e ç o k g ü ­
v e n e n G o n f a lo n ie r e P i e r o S o d e r in i’y i ik n a e tm e y i b a ş a r m ış tır . ( S o ­
n u n d a F lo r a n s a lı k ö y lü le r d e n u lu s a l b i r sila h lı g ü ç k u r u lu r . N e v a r
ki iyi e ğ itim g ö r m e m iş b u k ü ç ü k g ü ç d a h a ilk a te ş le s ın a v ın d a n b o z ­
g u n h a lin d e d a ğ ılır).

İ k tid a rd a n D ü ş iİ ş

M a c h ia v e lli’n in İ k in c i S e k r e te r o la r a k g ö r e v in in s o n a e r m e s i
F lo r a n s a ’d a c u m h u r iy e t d ü z e n in in fiile n y ık ılış ıy la o lu r . O la y la r ş ö y ­
le g e liş ir: Y ıl 1 5 1 2 ’d ir . A le x a n d e r B o r g ia ’n ın ö lü m ü n d e n s o n r a P a ­
p a s e ç ilm iş II. J u liu s d a h a d ö r t yıl ö n c e V e n e d ik C u m h u r iy e ti’n e
k a r ş ı F r a n s a , İ s p a n y a v e K u ts a l R o m a G e r m e n İ m p a r a t o r u M a x im i-
lie n ile o lu ş tu r d u ğ u ittif a k ı b o z a r . Ç ü n k ü g e ç e n z a m a n iç in d e V e n e ­
d ik lile r y e n ilg iy e u ğ r a tılm ış tır . İ ta ly a ’n ın o r t a l a r ı n d a n itib a r e n b ü -
tijn g ü n e y in i k a p la y a n N a p o li K r a llığ ı fiile n İ s p a n y o lla r ın d e n e tim in -
d e d ir . O y s a V e n e d ik ’e k a r ş ı ittif a k F r a n s ız la r ı d a İ ta ly a ’nın, k u z e y i­
n e ç e k m iş b u lu n m a k ta d ır . L o m b a r d iy a F r a n s ız la r ın e lin d e d ir . P a p a
I I J u liu s b u k e z F r a n s ız la r ı İ ta ly a ’d a n ç ık a r tm a k iç in İ s p a n y o lla r ve
İ m p a r a t o r ’la v e h a t t a V e n e d ik ’le v e İ s v iç r e ’y le K u ts a l L ig a ’yı k u ­
ra r.

R e v e r in a ’d a b o z g u n a u ğ r a y a n F r a n s ız la r k e s in o la r a k İ ta ly a ’­
d a n ç ık m a k z o r u n d a k a lır la r . A m a b u k e z ip le r İ ta ly a ’n ın k u z e y in ­
d e d e İ s p a n y o lla r ın e lin e g e ç e r .

" B ita r a f o la n b e r t a r a f o lu r." F r a n s a ’n ın g e le n e k s e l m ü tte f ığ i

F lo r a n s a , K ilis e ’y i d e k ır m a m a k iç in b u ç a tış m a d a y a n tu tu m a m ış tı.

25’
K a z a n a n la r b u y a n s ız lığ ı b a ğ ış la m a z la r v e F lo r a n s a ’d a M e d ic ile r ’i
y e n id e n iş b a ş ın a g e tir m e y e g ir iş ir le r . İ s p a n y o lla r F l o r a n s a ’y a y ü r ü r ­
le r v e g ö z d a ğ ı v e r m e k ü z e r e F l o r a n s a ’y a 18 k m . m e s a f e d e k i P r a -
t o ’y u y a ğ m a la r la r . F l o r a n s a ’d a p a n ik b a ş la r . M e d ic i h a n e d a n ı y a n lı­
sı z e n g in a ile le r o o r t a m d a d a r b e y a p m a k ta g ü ç lü k ç e k m e z le r . G o n -
f o la n ie r e S o d e r in i’n in te s lim iy e tç i t u t u m u d a iş le r in i k o la y la ş tır m ış ­
tır. 31 A ğ u s to s g ü n ü S o d e r in i g ö r e v in d e n a lın ır.

M e d ic ile r ’in ik t i d a r a d ö n ü ş ü b a ş la r . 7 K a s ım g ü n ü M a c h ia v e lli

d e d e g ö r e v in d e n u z a k la ş tır ılır . F a z la d a n b ir yıl b o y u n c a F lo r a n -
s a ’yı te r k i ya d a h ü k ü m e t k o n a ğ ın a a y a k b ak ış ı y a s a k la n ır . A y r ıc a
a ğ ır b ir p a r a c e z a s ın a ç a r p tır ılır .

M a c h ia v e lli’n in k ö tü g ü n le r i b u k a d a r l a d a k a lm a z . 1 5 1 3 Ş u b a -
tı’n d a a d ı, M e d ic ile r ’e k a r ş ı d ü z e n l e n e n b ir k o m p lo y a k a r ış ır . E l e ­
b a ş ıla r d e r h a l id a m e d ilir k e n M a c h ia v e lli h a p s e a tılır. "T ratti d i çor­
da" d e n e n -b iz im "a sk ı" d e d iğ im iz - iş k e n c e y e ta b i tu tu lu r . Y a n i e lle ­
r i ve a y a k la n s ır tın d a b ir le ş tir ilm iş o la r a k ü ç - o n m e t r e y ü k s e k te n
b ir ö r ü m c e k g ib i s a lla n d ır ılır . A r a d a , b ir d e jı, y e r e o la b ild iğ in c e y a ­
k ın b ir n o k ta d a d u r d u r a c a k ş e k ild e ip b o ş lu ğ a b ır a k ılır . D o ğ a l o la ­
r a k b ö y le s in e h ız lı b i r d ü ş ü ş v e a n s ız ın d u r u ş ç o k b ü y ü k a c ı v e r ir .
M a c h ia v e lli ü ç h a f t a iç in d e a ltı k e z ç e k tiğ i b u iş k e n c e y i d a h a s o n r a
b i r m e k tu b u n d a k e n d is in in b ile h a y r e t e ttiğ in i b e lir ttiğ i b ir y ü r e k li­
lik v e d ir e n ç le g ö ğ ü s le r . S o n u n d a s e r b e s t b ır a k ılır .

G ö n ü llü S ü rg ü n '

S e r b e s t a m a iş s iz k a la n M a c h ia v e lli, F lo r â n s a ’y a o n k ilo m e tr e
ö te d e S a n C a s c ia n o y a k ın la r ın d a k i m a lik a n e s in e ç e k ilir. B u r a d a k i
g ü n le r in i n a s ıl g e ç ir d iğ in i y a k ın d o s tu F r a n c e s c o V e t t o r i ’y e 10 A r a ­
lık 1 5 1 3 ta r ih li ü n lü m e k t u b u n d a y a z d ık la r ın d a n b iliy o ru z . B u m e k ­
t u b u n ö n e m i M a c h ia v e lli’n in ilk k e z P r e n s ’i k a le m e a lm a k ta o ld u ğ u ­
n u d u y u r m a s ın d a n v e n a s ıl b i r r u h h a li iç in d e y a z d ığ ın ı a n la tm a s ın ­
d a n ile r i g e lm e k te d ir .

B u m e k tu p T ü r k ç e ’d e G e r g e d a n d e r g is in in " R ö n e s a n s " ö z e l s a ­

26
y ıs ın d a ( M a r t 1 9 8 8 N o : 1 3 ) F a t i h Ö z g ü v e n ’in g ü z e l v e d o ğ r u ç e v iri­
siy le y a y ın la n d ı. K o n ıım u z u ilg ile n d ir e n ö n e m li b ir b ö lü m ü n ü a k t a ­
rıy o ru z :

" ( ...) G ü n le r im ç iftliğ im d e g e ç iy o r v e ta lih im in y a v e r g itm e d iğ i

o s o n o la y d a n b e r i, F l o r a n s a ’d a g e ç ir d iğ im g ü n le r to p la s a n ız y ir m i­
yi b u lm a z . Ş im d iy e k a d a r a r d ıç k u ş u a v la d ım d u r d u m . G ü n d o ğ m a ­
d a n k a lk ıy o ru m , ö k s e h a z ır lıy o r u m , s ır tım d a b ir k a fe s d e n g i ( ...) D ı ­
ş a r ı ç ık ıy o ru m . E n a z ik i, e n ç o k a ltı a r d ıç tu ttu m . B ü tü n e y lü l b o ­
y u n c a b u n u y a p tım . S o n r a b u a c ın a s ı v e g a r ip b o ş z a m a n g e ç ir m e
y o lu n u n d a ta d ı k a ç tı, k e y if v e r m e z o ld u . H a y a tım n a s ıl g e ç ip g id i­
y o r, a n la ta c a ğ ım siz e.

G ü n e ş le k a lk ıy o r u m v e a ğ a ç la r ın ı k e s tir d iğ im k o r u lu ğ a g id iy o ­
r u m , o r a d a b ir ö n c e k i g ü n ü n iş in i g ö z d e n g e ç ir ip o d u n c u la r la z a ­
m a n ö ld ü r e r e k ik i s a a t h a r c ıy o r u m . H e p s in in d e h a z ır d a b ir " k a r a
ta lih " h ik a y e s i o lu y o r, y a k e n d ile r i y a d a k o m ş u la r ı h a k k ın d a .

( ...) K o r u lu k ta n a y r ıld ık ta n s o n r a b i r p ın a r b a ş m a g id iy o ru m ,
o r a d a n d a k u ş h a n e m e . C e b im d e b i r k ita p o lu y o r, ya D a n t e y a d a
P e t r a r c a y a d a T ib u llu s , O v id iu s g ib i d a h a a z ö n e m li ş a ir le r d e n b i r i ­
si. O n la r ın n â z e n in tu tk u la r ın ı, a ş k la r ın ı o k u y o r u m , b e n im k ile r i h a ­
tır lıy o r u m , b ir s ü r e b u t ü r h a y a lle r iç in d e k e y fim e b a k ıy o r u m . S o n ­
r a y ü r ü y e r e k h a n a y o lla n ıy o r u m ; g e ç e n le r le k o n u ş u y o r u m , k ö y le r in ­
d e o lu p b ite n le r i s o r u y o r u m , ç e ş itli ş e y le r ö ğ r e n iy o r u m v e in s a n o ğ ­
lu n u n ç e ş itli z e v k le rin e , g ö n ü lle r in d e y a ta n tü r l ü tü r lü ş e y le r e d ik ­
k a t e d iy o ru m . B u n la r o lu p b i t e r k e n y e m e k v a k ti g e liy o r, y e m e k te
fa k ir ç iftliğ im in , k ü ç ü k g e lir im in e lv e r d iğ i y iy e c e k n e y s e o n u a ile m ­
le p a y la ş ıy o ru m . Y e d ik te n s o n r a h a n a d ö n ü y o r u m ; h a n c ı o r a d a o lu ­
y o r g e n e llik le b i r k a s a p , b i r fırın c ı, ik i o c a k ç ı d a o lu y o r. B u n la r la
b ü t ü n g ü n b a y a ğ ı e ğ le n c e le r e v e r iy o r u m k e n d im i, cricca v e b e n z e r i
o y u n la r o y n u y o ru m , b u n l a r g e n e llik le b i r s ü r ü ta r tış m a y a v e y a k ış ık ­
sız s ö z c ü k le r le d o lu s a y ısız h a k a r e t l e r e y o la ç ıy o r; b ir k u r u ş iç in d a ­
la ş ıy o ru z , s e s im iz t a S a n C a s c ia n o ’d a n d u y u lu y o r. B ö y le c e b u u fa k
te f e k iş le r le m e ş g u l o lm a k b e y n im in k ü f le n m e s in i ö nlü yo ,r v e b e n i
b u y o ld a s ü r ü k le m e y e k a r a r l ı o ld u ğ u a n la ş ıla n k a d e r in k ö tü c ü llü ğ ü -

27
n ü d o y u r m a k is tiy o r u m , b a k a lım h iç u t a n a c a k m ı b u y a p tık la r ım ­
d a n ."

S a b a h ta n a k ş a m a k a d a r k i b ir g ü n ü n ü n h ik a y e s in i b ö y le ö z e t l e ­
y e n v e b iz e " in s a n M a c h ia v e lli" h a k k ın d a f a r k ın d a o lm a d a n ç o k d e ­
ğ e r li b ir ış ık t u t a n M a c h ia v e lli, d a h a s o n r a s ö z ü k ita p ç a lış m a s ın a
g e tir iy o r . R u h h a lin i ç o k iyi y a n s ıta n m e k t u b u n u o k u m a y ı s ü r d ü r e ­
lim :

" A k ş a m o lu n c a e v im e d ö n e r v e ç a lış m a o d a m a g ir e r im ; k a p ıd a
ç a m u r a v e to z a b e le n m iş g ü n d e lik e lb is e le r im i ç ık a r ır , k r a l l a r ı n h u ­
z u r u n d a g iy ilm e y e y a r a ş a c a k e lb is e le r g iy e rim ; s o n r a b u u y g u n e lb i­
s e le r le , e s k i k r a lla r ın h u z u r u n a g ir e r im v e o r a d a o n la r ın s e v e c e n li­
ğ iy le k a r ş ıla n a r a k s a d e c e b e n im o la n v e s a h ib i o lm a k iç in d o ğ d u ­
ğ u m b e s in i a lır ım , o r a d a e s k i k r a lla r la k o n u ş m a k ta n ,ve o ı i l a r a e y ­
le m le r in in n e d e n in i s o r m a k ta n u ta n m a m ; o n la r d a b a n a lü tf e d ip c e ­
v a p v e r ir le r . D ö r t s a a tliğ in e c a n s ık ın tıs ı n e d ir b ilm e m , h e r d e r d i
u n u tu r u m , y o k s u llu ğ u d ü ş ü n ü p ü z ü lm e m , ö lü m d e n k o r k m a m ; k e n ­
d im i tü m ü y le o n l a r a b ır a k ır ım .
" ş ' . f ’

D a n t e , ^ ‘d u y u p d a h a tır la m a d ık la r ım ız b ilg i ü r e t m e z ’ ! d e d iğ i,
iç in , o n la r la y a p tığ ım k o n u ş m a la r d a n y a n ım a k â r k a la n h e r n e v a r ­
s a b ir d e f t e r e g e ç ir d im * v e ( ''d e P r in c ip a tib u s " * * a d lı k ü ç ü k b i r e s e r
y a z d ım . B u r a d a b u k o n u ü z e r in d e d ü ş ü n c e le r im in in e b ild iğ im k a ­
d a r d e r in in e in iy o r u m , p r e n s lik n e d ir , tü r l e r i n e le r d ir , n a s ıl k a z a n ı ­
lır la r , n a s ıl e ld e tu t u l u r l a r , n e d e n k a y b e d ilir le r b u n la r ı ta r tış ıy o ­
r u m . F a n te z ile r im i h o ş b u la b iliy o r s a n ız e ğ e r , b u n d a n d a h o ş la n -

* -M achiavelli ilkin L a tin tarih çi T itu s L ivius’u n "târih" kitab ı ü stü n e g ö rü ş ­

lerini k ale m e alıy ord u. S o n ra d a n 'T itu s L iviu s’u n T a rih i’n in İ lk ö n K ita ­
bı ü stü n e K o n u ş m alar" baş lığ ıyla yayınlanan çalış m asın a ara v erip
P re n s’i yazm aya b aş lad ığ ı anlaş ılıyor. (N .G .)
** L atin ce, "P renslik ler üstüne" dem ek. M a ch iavelli k itab ın ı T o sk an a (F lo ­
ra n sa ) ağ zıyla yazdığ ı h a ld e baş lığ ı v e b ö lü m b aş lık larını L a tin c e yaz­
m ış tır. K itab a İ ta ly a n ca "II Principe" b aş lığ ın ı koyan, ilk yayıncısı olm uş ­
tu r. (N .G .) ' '

28
m a m a z lık . e tm e y e c e k s in iz ; k ita p b i r p r e n s ta r a f ın d a n , ö z e llik le d e
g e n ç b ir p r e n s ta r a f ın d a n k a b u l g ö r m e li. B u y ü z d e n o n u Z a t - ı Ş a h a ­
n e l e r i G iu lia n o ’ya* a d ıy o r u m . F ilip p o C a v a s e c c h ia k ita b ı g ö r d ü ; s i­
z e h a k k ın d a b ir a z fik ir v e r e c e k b i r ş e y le r a n la ta b ilir , o n u n la y a p tığ ı­
m ız ta r tış m a la r ı d a ... G e r ç i h e n ü z k ita b ı h â lâ g e n iş le tip y e n id e n
g ö z d e n g e ç iriy o ru m ."

" ( ...) F ilip p o ’y la s ö z ü n ü e ttiğ im k ü ç ü k e s e r im h a k k ın d a k o n u ş ­

tu m , ith a f e tm e li m i e tm e m e li m i d iy e ; e tm e liy s e a lıp k e n d im m i g ö ­
tü r m e liy im y o k s a o r a y a g ö n d e r m e li m iy im ? ( ...) B e n i k ita b ı ith a f e t ­
m e y e z o r la y a n m e c b u r iy e tle r d e v a r . K e s e d e n y iy o r v e e ğ e r y o k s u l­
lu ğ u m y ü z ü n d e n a ş a ğ ıla n a c a k o lu r s a m u z u n s ü r e k e n d im k a la m a m .
A y rıc a [ b a n a ta ş ta ş ıtm a k la iş e b a ş l a t l a s a l a r d a ( N .G .) ] ş u a n d a k i
e f e n d ile r im iz o la n m e d ic i b e y le r in b e n d e n y a r a r la n m a la r ın ı d iliy o ­
r u m ; ç ü n k ü e ğ e r o n la r ın ö v g ü le r in i k a z a n a m a z s a m , k e n d i k e n d im ­
d e n h o ş n u t o lm a m ; e ğ e r o k u r la r s a , b u k ita p ta n d a a n la y a c a k la r ki,
on beş y ıld ır d e v le t s a n a tın ı in c e le m e k iç in g ö z ü m e n e u y k u g ir d i
n e d e g ö n ü l e ğ le n d ir d im ; k e n d i y a r a r l a r ı n a o la c a k te c r ü b e le r le d o ­
n a n m ış b ir in i h iz m e tin e a lm a y ı d a h e r k e s is te r s a n ıy o ru m . D ü r ü s t l ü ­
ğ ü m d e n d e k u ş k u d u y u lm a z , ç ü n k ü h e r z a m a n k o r u d u ğ u m d ü r ü s tlü ­
ğ ü m ü ş im d id e n s o n r a b o z a c a k d e ğ ilim ; a y r ıc a b e n im -g ib i k ırk ü ç y ıl­
dır. d ü r ü s t v e te m iz o la n b ir i, ta b ia tın ı d e ğ iş tir e m e z ; y o k s u llu ğ u m u
d ü r ü s tlü ğ ü m ü n ve te m iz liğ im in ta n ığ ı o l a r a k g ö s te re b ilirim ."

'Prens ’in y az ılış ı d ö r t a y d a b ite r . A n c a k b u a r a d a a m c a II. G iu -

lio d e M e d ic i ik tid a r d a n y e ğ e n i II. L o r e n z o le h in e f e r a g a t e d e r . D o ­
la y ısıy la M a c h ia v e lli d e k ita b ın ı b a ş t a d ü ş ü n d ü ğ ü g ib i a m c a y a d e ğ il
d e g e n ç M e d ic i’ye s u n m a y ı k a r a r l a ş t ı r ı r . B u s a y e d e g e n ç L o r e n z o ’-
n u n g ö z ü n e g ir e c e ğ in i, g ü v e n in i k a z a n a c a ğ ın ı, o n u n d a n ış m a n ı o la ­
c a ğ ın ı v e h a tta e sk i g ö r e v in e y e n id e n g e tir ile c e ğ in i u m m a k ta d ır .

(* ) M achiavelli, kitab ın ı ilkin am ca M e d ici’ye yani II. G iu lian o ’ya

(1478-1576) ith a f etm eyi d ü ş ü n ü r. A n c a k am ca, iktidarı yeğ en i II. Lo-
, re n z o ’y a.'(1475-152^) b ırak tığ ı için so n u ç ta M achiavelli d e kitabını ye­
ğ en M edici’ye ith a f .edecektir. (N .G .)

29
 B o ş h a y a l. L o r e n z o ’n u n k u r u b i r te ş e k k ü r d e n ö te y e k ita b ı o k u ­
d u ğ u b ile ş ü p h e lid ir . H a t t a d e n d iğ in e g ö r e , M a c h ia v e lli’n in k ita b ı
s u n d u ğ u s ı r a d a b i r b a ş k a s ı d a b ir çift a v k ö p e ğ i h e d iy e e tm iş v e L o ­
r e n z o k ö p e k le r le ç o k d a h a fa z la ilg ile n e r e k s a h ib in e ç o k d a h a y a k ın ­
lık g ö s te r m iş tir .

Y in e d e M a c h ia v e lli y ılm a z . M e d ic ile r ’in g ü c ü ç o k a r tm ış tır .

Ç ü n k ü II. G i u l i a n o ’n ıın k a r d e ş i G ia n n i d e M e d ic i ( 1 4 7 5 - 1 5 2 1 ) X .
,L e o a d ıy la P a p a se ç ilm iş tir.. M a c h ia v e lli a r a y a d o s tla r ın ı k o y a r a k
b u k e z P a p a n e z d in d e g ö r e v is te r . 1 5 1 9 -1 5 2 0 d e y a z d ığ ı " L ’A r t e
d e lla g u e r r a " (S a v a ş S a n a t ı -) M i l k ita b ın ı P a p a ’y a s u n a r . X . L e o , y e ­
ğ e n in d e n d a h a ilg ilid ir. "B asıla" b u y u r u r .

1 5 2 0 y ılın d a M a c h ia v e lli'n in ta lih i d ü z e lm e y o lu n a g ir m iş g ib i­

d ir. II . L o r e n z o ’n u n ö lü m ü n d e n (1 5 1 9 ) b e r i F l o r a n s a ’yı y ö n e te n
K a r d in a l G u ilio d e M e d ic i m u h a le f e ti y a tış tır m a k ü z e r e y e n i b ir
a n a y a s a h a z ır la n a c a ğ ı s ö z ü n ü v e r ir v e b u iş le M a c h ia v e lli’yi g ö re v ^
le n d ir ir . "F lo ra n sa d e v le tin d e re fo tm ü stiin e k o n u ş m a la r " iş te b u a n a ­
y a s a ta s a r ıs ıd ır v e t a m M a c h ia v e lli’c e d ir: M e d ic ile r y a ş a d ık ç a F l o ­
r a n s a ’d a m o n a r ş i o lm a lıd ır , o n la r d a n s o n r a c u m h u r iy e te g e ç ilm e li­
dir! .

K a r d in a l G iu lio 1 5 2 4 ’te V II. C le o a d ıy la P a p a s e ç ilin c e M a c h i-

a v e lli’yi d a h a k a r d i n a l ik e n ıs m a r la d ığ ı " F lo r a n s a T a r ih i" k ita b ın ı
k e n d is in e s u n m a k ü z e r e R o m a ’y a ç a ğ ırır, iyi k a b u l g ö s te r ir . B u n a
r a ğ m e n M e d ic ile r h e n ü z o n a ta m g ü v e n d u y m a m a k ta d ır la r ; b u n u n
iç in d e ç e v r e d e k ile r in ı s r a r ın a r a ğ m e n ö n e m li b ir g ö r e v v e r m e k te n
k a ç ın ır la r a m a t a r i h y a z a rlığ ın ın k a r ş lığ ın d a , e s k i g ö r e v in d e i k e n a l­
d ığ ı p a r a k a d a r m a a ş a b a ğ la r la r .

S o n Y ılla r ı

A n c a k 1 5 2 5 ’t e s iy a sa l d u r u m ta m d a M a c h ia v e lli’n in ö n g ö r d ü ­
ğ ü v e z a m a n ın d a P a p a ’yı u y a rd ığ ı y ö n d e b o z u lu r . K u ts a l R o m a
G e r m e n İ m p a r a t o r u Ş a rlk e n C F r a n s a K r a lı I. F r a n ç o i s ’yı b o z g u n a
u ğ r a tır . B u g e liş m e F r a n s a ’y la ittif a k h a lin d e k i R o m a v e F l o r a n ­
s a ’d a ( b ü tü n T o ş k a n a b ö lg e s in d e ) h a k lı b i r .p a n ik y a r a tır .

30
 S o n r a k i ik i yıl iç in d e P a p a ’n jn k a r a r s ız lığ ın ın , te s lim iy e tç iliğ i­
n in , b u r n u n u n u c u n u g ö r e m e y iş in in d e ( b u n la r d e v r in ö n d e g e le n t a ­
r ih ç ile r in d e n G u ic h a r d in ’in n i t e l e m e l e r i d i r ) k o la y la ş tırıc ı e tk isiy le
Ş a r l k e n t ’in o r d u la r ı R o m a ’y a k a d a r g e l i r l e r v e k e n ti y a ğ m a la r la r:
15 yıl ö n c e İ s p a n y o lla r ın P r a t o ’y u y a ğ m a la r ın ı c u m h u r iy e tç ile r i g ö ­
tü rm ü ş M e d ic ile r ’i g e tir m iş ti. A l m a n l a r ı n R o m a ’yı y a ğ m a la m a la r ı
d a b u k e z M e d ic ile r ’i g ö tü r ü r . C u m h u r iy e t y e n id e n k u r u lu r .

M a c h ia v e lli b u h a b e r i a ld ığ ın d a b i r ş a to y a k a p a tılm ış o la n P a -
p a ’n ın s e r b e s t b ır a k ılm a s ın ı s a ğ la m a k ü z e r e b ir ta k ım p a z a r lık la r
y a p m a h a z ırlığ ı iç in d e d ir . C u m h u r iy e tç i y e n i y ö n e tim b ir m e k tu p la
M a c h ia v e lli’ye F lo r a n s a a d ın a h e r h a n g i b i r g ir iş im d e b u lu n m a y ı y a ­
s a k la r .

U m u ts u z lu k iç in d e F l o r a n s a ’y a d ö n e n M a c h ia v e lli, e sk i d o s tla ­
r ı n d a n İ k in c i S e k r e te r lik g ö r e v in in y in e k e n d is in e v e rilm e s in i is te r .
O y s a M e d ic ile r ’le iş b irliğ i ç a b a la r ı C u m h u r iy e tç ile r d e te p k i y a r a t­
m ış tır . B u n la r M a c h ia v e lli’y i a r tık k e n d i l e r i n d e n s a y m a m a k ta d ır la r .
Y a p ıla n o y la m a d a M a c h ia v e lli le h in e y a ln ız c a 1 2 o y ç ık a r, a le y h in ­
d e is e 5 5 5 o y v e rilm iş tir.

1 2 g ü n s o n r a 2 2 H a z i r a n ] d 2 / d e ö lü r .

IL P R IN C IP E

Y u k a r ıd a b e lir ttiğ im iz g ib i, "P rens", ith a f e d ild iğ i L o r e n z o d e

M e d ic i’n in ilg isin i ç e k m e d i. K ita p h a lin d e b a s ım ı o y ü z d e n M a c h i­
a v e lli s a ğ ik e n g e r ç e k le ş e m e d i. A m a u z u n s ü r e e ly a z m a s ı k o p y a la ­
rın d a n o k u n d u .

K ita p h a lin d e ilk k e z 1 5 3 2 y ılın d a y a y ın la n d ı. D a h a s o n r a d a

ç e ş itli y a y m c ıİ a rc a sa y ısız b a s k ıs ı y a p ıld ı. Y a ln ız M a c h ia v e lli’n in
e lin d e n ç ık m ış e ly a z m a s ı m e tin y e r in e , k o p y a e d e r k e n m e y d a n a g e l­
m iş b a z ı f a z la lık la rı ta ş ıy a n d e ğ iş ik e ly a z m a s ı b a s k ıy a te m e l a lın d ığ ı
iç in h a n g i b a s k ın ın a s lın d a h a ç o k u y g u n o ld u ğ u ta r tış m a la r ı p a tla k
v e r d i. •

P re n s ilk z a m a n la r a le y h te te p k i a lm a d ı. A n c a k 1 5 4 7 y ılın d a İ n ­
g ilte r e K r a lı V III. H e n r y ile P a p a lık a r a s ın d a k i t a r tış m a d a B a ş b a ­

31
k a n T h o m a s C r o m v e ll K ilis e ’y e k a r ş ı P re n s’te d ile g e tir ile n b a z ı s a v ­
la r a d a y a n a r a k m ü c a d e l e e tti. P r e n s ’in K ilise k a r ş ıtı a k ım la r ın e lin ­
d e b ir s ila h o l d u ğ u n u n g ö r ü lm e s i R o m a ’yı u y a n d ır d ı. 1 5 5 7 ’d e n iti­
b a r e n R o m a K ilis e s i M a c h ia v e lli’yi k a r ş ıs ın a a ld ı. 1 5 5 9 y ılın d a M a c ­
h ia v e lli ö lm ü ş d e o ls a a f o r o z e d ild i. O tu z la r K u r u lu d a 1 5 6 3 ’te b u
k a r a r ı o n a y la d ı. M a c h ia v e lli’n in a d ın ı ö v g ü y le a n m a k " d in s iz lik " ,
" ta n r ıta n ım a z lık ” g ib i g ö r ü l ü r o ld u . P re n s’,in n ü s h a la r ı m e y d a n l a r d a
y ak ıld ı.

B u n a k a r ş ı l ı k K ilis e ’ye k a rş ı k r a llık ta n y a n a o la n la r v e ö z e llik ­

le c u m h u r iy e tç ile r P r e n s ’i s a h ip le n d ile r . B u n a r a ğ m e n ik i y ü z yıl b o ­
y u n c a k o y u b ir s a n s ü r h ü k ü m s ü r d ü . Y a ln ız c a y ü k s e k r ü t b e l i d in g ö ­
r e v lile rin in ö z e l iz n iy le P re n s ’i o k u m a k m ü m k ü i) o la b iliy o r d u . F l o ­
r a n s a ’d a ay n ı d ö n e m d e M a c h ia v e lli’n in a d ın ı a n m a k , b ile s u ç tu ;
0 ’n d a n ." F lo r a n s a lı S e k r e te r " o la r a k s ö z e d iliy o rd u .

M a c h ia v e lli’n in y ıld ız ın ın p a r la d ığ ı a n la r F r a n s ız ih tila li d ö n e ­

m i ile 19. y ü z y ıld ır. N e v a r k i a le y h te y a y ın la r v e M a c h ia v e lli’y e y ö ­
n e lik k a r a l a m a l a r g ü n ü m ü z d e d e k s ü r m ü ş tü r .

PRENS

M a c h ia v e lli’n in T ü r k ç e ’d e k i s e r ü v e n i e s k ile r e d a y a n ır . S u lta n

IV . M u r a t ’ın P r e n s ’i ç e v ir ttiğ i v e ilg iy le o k u d u ğ u b ilin m e k te d ir .

C u m h u r iy e t d ö n e m i n d e P rens 1 9 3 2 ’d e H . R ıf a t, 1 9 5 5 ’l e Y u s u f
A d il E g e li; 1 9 6 5 ’t e V a h d i H a ta y v e 1 9 8 4 ’te S e la h a ttin B a ğ d a tlı’ n in
ç e v irile riy le y a y ım la n d ı. N e v a r k i b u s o n u n c u s u d a d a h il o lm a k ü z e ­
r e tü m ü y e r y e r e k s ik y a d a y a n lış tır. ( B a ğ d a tlı’n ın ç e v iri y a n lış la r ıy ­
la ilgili o la r a k " k ita p " d e r g is in d e C e f S o f u o ğ lu ’n c a k a le m e a lın m ış
u z u n b ir e le ş tir i y a z ıs ı y a y ın la n m ış tır ) . '

A s lın d a s o r u n b ü y ü k ö lç ü d e çe v iriy e te m e l a lın a n m e t n i n F r a n ­

sız ca o lu ş u n d a n v e o n u n d a ç o ğ u z a m a n İ ta ly a n c a a s lın d a n y e r y e r
s a p ış ın d a n , o r ijin a ld e o lm a y a n if a d e le r in ş u ya d a b ü n e d e n l e m e t ­
n e e k le n m iş y a d a m e t i n d e n ç ık a r tılm ış o lm a s ın d a n ile r i g e l m e k t e ­
d ir.

B iz s ü r e k li İ ta ly a n c a e n iyi b a s k ı k a b u l e d ile n O . T o m m a s i n i

32
 ta r a f ın d a n h a z ır la n m ış ( F lo r a n s a , S a n s o n , 1 8 9 9 ) b a s k ıs ın a d a y a n a n
ç a ğ d a ş y a y ın ı te m e l a ld ık . ( G iu lio E in a u d i E d i t ö r e 1 9 8 1 ).

Ç e v iri s ır a s ın d a k a r ş ıla ş tığ ım ız s o r u n la r d a n b ir i -k i b u , g e n e l­

d e T ü r k ç e ’y e ç e v ir ile r d e sık r a s tla n ıla n a m a tu ta r lı b ir ç ö z ü m d e n
d e y o k s u n b ır a k ıla n b ir s o r u n d u r - ö z e l k iş i v e y e r a d la r ın ın T ü r k ç e ­
le ş tir ilm e s i o ld u . A s lın d a T ü r k ç e y a z ım k u r a lla r ı a r a s ın d a b u k o n u ­
d a y e rle ş m iş , o t u r m u ş b a z ı u y g u la m a la r v a r d ır . D iy e lim , ö z e l k iş i
a d la r ı s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a , L a tin a b e c e s iy le y a z ıla n d ille r d e n y a ­
p ıla n ç e v ir ile r d e sa y ılı b ir k a ç is tis n a d ış ın d a , ö z g ü n y a z m b iç im i a y ­
n e n k o r u n u r ; b a ş k a a b e c e le r in k u lla n ıld ığ ı d ille r d e n y a p ıla n ç e v ir i­
le r d e is e T ü r k ç e s ö y le n iş e s a s a lın ır . B u k a d a r ıy la - T ü r k ç e s ö y le y iş ­
te d o ğ r u d a b ir le ş m e k k a y d ıy la - p e k s o r u n y o k . H a t t a ç o k b a s it.

A s ıl g ü ç lü k , ç e v r ile n m e tn in d e k e n d i iç in d e b ir ç e v iri y a z ım t a ­
ş ıd ığ ı d u r u m la r d a o r ta y a ç ık ıy o r v e b u , h e m L a tin a b e c e s iy le y a z ı­
la n d ille r d e h e m d e ö te k ile r d e k e n d in i g ö s te r iy o r . N ite k im M a c h ia ­
v e lli’n in P r e n s ’i b u a ç ıd a n tip ik b i r ö r n e k tir .

B ir k e r e M a c h ia v e lli k i t a b ı n d a g ü n ü m ü z d e d e B a tılı d ille r d e

•g eçerli a m a b iz c e ç o k y a n lış b i r y a k la ş ım la ö z e l k iş i a d la r ın ı d a k e n ­
d i d ilin e u y d u r u y o r . D o la y ıs ıy la , s ö z g e lim i F r a n s a K r a lı L o u is , M a c ­
h ia v e lli’n in ö z g ü n m e tn in d e İ ta ly a n c a la ş a r a k "L u ig i'' o lu y o r; C h a r ­
le s is e "C a rlo " d iy e y a zılıy o r!

Ç e v ird iğ im iz k ita b ın d ili İ ta ly a n c a d iy e, m e tin d e İ ta ly a n c a la ş tı-

r ılm ış a m a ö z g ü n o k u n u ş la r ı, y a z ılış la rı f a rk lı ö z e l a d la r ı İ ta ly a n c a
v e r e c e k d e ğ ild ik h e r h a ld e . B u ç o k a n la m s ız o lu r d u . D o la y ıs ıy la
P r e n s ’i T ü r k ç e le ş tir ir k e n a s lın d a İ ta ly a n c a o lm a y a n ö z e l k iş i a d l a r ı ­
n ı d a g e r is in g e r iy e k e n d i d ille r in e ç e v ird ik , b u h e r z a m a n "L u ig i"y i
"L o u is" y a p m a k k a d a r k o la y o lm a d ı. Ö r n e k o la r a k , V a t i k a n ’d a p a ­
p a la r ö z g ü n a d la r ı n e o lu r s a o ls u n p a p a s e ç ild ik le r in d e k e n d ile r in e
y e n i b ir L a tin c e a d a lır la r . M a c h ia v e lli, k e n d i m e tn in d e b u a d ın İ ta l­
y a n c a ç e v iri y a z ım ın ı v e riy o r. P r e n s ’in İ ta ly a n c a d a n b a ş k a d ille r e ç e ­
v ir ile r in d e d e g e n e ld e b u d ille r B a tı d ille r i b ile o ls a - b u k e z o d ile
u y g u n ş e k ild e y a z ılıy o r. B u n a g ö r e , s ö z g e lim i V a tik a n ’d a L a tin c e
o la r a k k e n d is in e "Ju liu s" denen papa, M a c h ia v e lli’n in İ ta ly a n c a
m e tn in d e " G iu lio " d iy e g e ç iy o r; s ö z g e lim i F r a n s ız c a y a ç e v ir ile r d e

33
is e "Ju les" d e n iy o r . B u y ü z d e n , P r e n s 'i n F r a n s ız c a ç e v ir is in d e n V a h -
d i H a ta y ta r a f ın d a n y a p ıla n ç e v ir id e V a t i k a n ’d a g e ç e r li r e s m i h ita p
ta rz ıy la P a p a J u liu s , F r a n s ız c a ’d a k i b iç im iy le "Ju le s" o la r a k ; S e la -
h a ttin B a ğ d a tlı’n ın ç e v ir is in d e is e İ ta ly a n c a ’y a u y g u n ş e k ild e " G iu -
lio" o la r a k a n ılıy o r. B ir b a ş k a d e y iş le , Söz k o n u s u o la n b i r v e a y n ı
k iş i a m a B a tı’d a , b iz c e y e rs iz b ir ş e k ild e k iş i a d la r ı d a tıp k ı b i r n e s ­
n e g ib i d ild e n d ile ç e v rilin c e s a n k i f a r k lı k iş ile r d e n s ö z e d iliy o r m u ş
g ib i b ir d u r u m o r ta y a ç ık ıy o r. *

Ç ö z ü m o la r a k b iz im t u ttu ğ u m u z y o l, k iş in in ö z g ü n a d ı n e b i­
ç im d e y s e o n u b e n im s e m e k o ld u . D o la y ıs ıy la p a p a la r ın a d la r ı s ö z
k o n u s u o ld u ğ u n d a , b u n la r ı M a c h ia v e lli (v e İ ta ly a n y a y ın c ıla r ) g ib i
İ ta ly a n c a , y a d a F r a n s ız c a ç e v ir ile r d e k i g ib i F r a n s ız c a s e s le tim le r iy -
le v e r m e k y e r in e V a tik a n ’d a g e ç e r li dil v e h ita p ş e k li L a tin c e o ld u ­
ğ u iç in v e p a p a s e ç ile n le r k e n d i a d la r ı n e o lu r s a o ls u n L a tin c e b ir
a d a ld ık la r ı iç in L a tin c e ’siy le y a z d ık . S ö z g e lim i İ ta ly a n c a m e tin d e
İ ta ly a n c a s e s le tim e u y g u n o la r a k "S isto ", F r a n s ız c a m e t i n d e F r a n s ı z ­
c a s e s le tim e u y g u n o la r a k "sixte" ş e k lin d e g e ç e n a d ı, L a t i n c e ’siy le
"S ix tu s” o la r a k y a z d ık . ( V a h d i H a t a y ’ın ç e v ir is in d e "S ix te", S e la h a t-
tin B a ğ d a tlı’n ın k in d e "S isto " d e n iy o r ) .

A y n ı y ö n te m i R o m a İ m p a r a t o r l a r ı n ı n a d la r ın d a d a iz le d ik . B ir
b a ş k a d e y iş le , İ ta ly a n c a v e F r a n s ız c a m e tin le r d e g ö r ü le n v e H a ta y
ile B a ğ d a tlı ta r a f ı n d a n d a T ü r k ç e ’ye a y n e n ö y le a k ta r ıla n İ ta ly a n c a -
la ş ta r ılm ış , F r a n s a z c a la ş lır ılm ış b iç im le r i y e r in e R o m a İ m p a r a t o r l a ­
r ın ın ö z ğ iin L a tin c e a d la r ın ı b u lu p ç e v ir im iz d e k u lla n d ık . B u n a g ö ­
r e , s ö z g e lim i İ ta ly a n c a s e s le r im d e " M a r c o A u r e lio " y a d a F r a n s ız c a
s e s le r im le " M a r c A u e le " y e r in e ö z g ü n b iç im iy le " M a r e u s A u r e liu s "
d e d ik .

(*) B u nu n tipik b ir örneğ i A lm anca W ilh elm ’in F ran sız ca’da G u illa u m e
ş ekline d ö n ü ş ü d ü r. B ir F ran sız söz k o n u su olduğ un da G u illa u m e d en ­
m esi doğ ald ır da, söz gelim i A lm an İ m p a ra to ru W ilhelm H ’nin F ra n ­
sızca bir m etin d e G u illa u m e II diye yazılm ası g arip ve yanıltıcı o lm ak­
tadır.

34
 Ö t e y a n d a n y u k a r ıd a d e ğ in d im iz s a k ın c a , b i r d o ğ u d ile s ö z k o ­
n u s u o ld u ğ u n d a b ü s b ü tü n a r tıy o r . N ite k im M a c h ia v e lli’n in P r e n s ’in-
d e d e P e r s K r a lı K e y h ü s r e v İ ta ly a n c a la ş tır ılm ış b iç im iy le "C iro " o la ­
r a k g e ç iy o r; F r a n s ız c a ç e v irid e "C y ru s" d iy e , V a h d i H a t a y ’ın ç e v iri­
s in d e is e "K u ru ş " o la r a k a n ılıy o r. B ilm e y e n b ir i C ir o , C y ru s , K u r u ş ,
K e y h ü s r e v ’in b ir b ir in d e n f a r k lı k iş ile r o ld u ğ u n u s a n ır ; o y sa s ö z k o ­
n u s u P e r s K r a lı o ld u ğ u n a g ö r e , ç e v iriy i B a tılı b ir d ild e n d e y a p tığ ı­
m ız h a ld e b i r k a rış ık lığ a y o l a ç m a m a k iç in " ö z e l a d ı ö z g ü n b iç im iy ­
le a k t a r m a k g e re k ir" ilk e s in d e n h a r e k e t e d e r e k k r a lın a d ın ı F a r s ç a
s e s le tim e u y g u n o la r a k "K eyhüsrev" d iy e b e lir ttik .

B u n u n y a n ın d a b ir d e T ü r k ç e ’y e ç o k u z u n y ılla r d a n b e r i y e r le ş ­
m iş b iç im le r iy le k im i a d la r ın b u k u r a lı ç iğ n e d iğ i ö z e l d u r u m la r v a r.
B u n a g ö r e M a k e d o n y a K r a lı " B ü y ü k İ sk e n d e r" d iy o r u z y a d a b a b a ­
s ın d a n "F ilip ". d iy e s ö z e ttik , A le k s a n d r o s y a d a F ilip u s d e m e k y e r i­
n e , a y n ı n e d e n le Ş e z a r ’ı L a tin a b e c e s in e u y g u n o l a r a k L a tin c e ’d e k i
g ib i C a e s a r d iy e y a z m a d ık . B u n a k a r ş ılık P a p a A le x a n d e r ’in o ğ lu ­
n u n a d ı d a T ü r k ç e o k u n u ş u y la S e z a r o ld u ğ u h a ld e o n u İ ta ly a n c a ö z ­
g ü n y a z ım ın a u y g u n o la r a k " C e s a r e " d iy e a k ta r d ık .

Y e r a d la r ın a g e lin c e b u r a d a d a a y n ı y ö n te m i iz le d ik . S ö z g e li­
m i, F ir e n z e y e r in e T ü r k ç e ’d e y e r le ş m iş b iç im iy le F lo r a n s a d e d ik .
P iz a g ib i, G a s k o n y a , L o m b a r d iy a g ib i T ü r k ç e s e s le tim le r i y e rle ş m iş
a d l a r k u lla n ır k e n b u n la r ı ö r n e k a l a r a k T ü r k ç e ’d e a z b ilin e n k im i
y e r a d la r ın ı d a T ü r k ç e s e s le tim e u y g u n o la r a k y a z ıy a g e ç ird ik . İ t a l ­
y a n c a ’d a " R o m a g n e " ş e k lin d e y a z ıla n y e r i " R o m a y n a " o la r a k T ü r k ­
ç e ’y e a k ta r d ığ ım ız g ib i T ü r k ç e s e s le tim i y a y g ın la ş m a m ış v e m e tn in
a k ış ı iç in d e b u n a g e r e k d u y m a d ığ ım ız y e r a d la r ım is e ö z g ü n b iç im ­
le riy le v e rd ik . D o la y ıs ıy la k im i z a m a n İ ta ly a n c a y a h u t F r a n s ız c a çe-
v ir iy a z ım la r ın a itib a r e tm e y e r e k ö z g ü n b iç im in i b u lu p k u lla n d ık .

B ü tü n b u n la r ın s o n u c u o l a r a k d iy o r u z k i o r ^ y a ö t e k i ç e v ir ile r ­
d e n d l h a d o ğ r u , d a h a iş le n m iş v e d a h a tu t a r l ı b i r m e tin çık tı.

M a c h ia v e lli d e P re n s d e d o ğ r u s u b u e m e ğ e d e ğ iy o rd u .

N a z ım G Ü V E N Ç

E y lü l 1 9 9 2

35
 N ic c o lo M a c h ia v e lli
M u h t e ş e m L o r e n z o d e M e d ic i’y e

B ir P r e n s ’in g ö n lü n ü k a z a n m a y ı d ile y e n le r o n u n k a r ş ıs ın a e n
ç o k s e v d ik le r i y a d a o n u n e n ç o k h o ş la n a c a ğ ın ı d ü ş ü n d ü k le r i b ir a r ­
m a ğ a n la ç ık m a y ı â d e t e d in m iş le r d ir ; a tla r , s ila h la r , a ltın iş le m e li k u ­
m a ş la r , d e ğ e r li ta ş la r v e o n u n y ü c e liğ in e y a k ış ır b u n a b e n z e r s ü s lü
e ş y a la r g ib i. B e n d e H a ş m e t m e a p l a r ı n a o la n b ağ lılığ ım a-, ta n ık lık
e d e c e k b i r ş e y s u n m a k is te d iğ im d e , b ü y ü k a d a m l a r ı n y a p tık la r ı iş ­
le r h a k k ın d a b ild ik le r im d e n d a h a d e ğ e r lis in i b u la m a d ım . B u b ilg i­
le r d e n g ü n ü m ü z le ilg ili o la n la r ım u z u n d e n e y im le r le , g e ç m iş e iliş ­
k in le r in i is e ç o k o k u y a r a k e d im d im . U z u n u z u n d ü ş ü n ü p ta r t t ı k t a n
s o n r a , H a ş m e t m e a p l a r ı n a s u n d u ğ u m b u k ü ç ü k k ita b ı m e y d a n a g e ­
t ir d im . S iz e y a r a ş ır b u h n a s a m d a n ic e y ılla r, n ic e ç a b a la r v e te h lik e ­
l e r p a h a s ın a e d in d iğ im b ilg ile r i siz e a z z a m a n d a s a ğ la y a c a k o la n b u
k ita p ta n d a h a d e ğ e r li b ir a r m a ğ a n v e r m e y e g ü c ü m o lm a d ığ ın ı b ile ­
r e k h o ş g ö r ü y le k a r ş ıla y ıp k a b u l e d e c e ğ in iz e g ü v e n iy o r u m . E s e r im i
ş a ta f a tlı s ö z le r , k a le m e r b a b ın ın a lış ık o ld u ğ u ş e k ild e y e r s iz s ü s le ­
m e le r le d o ld u r m a d ım . K o n u s u n u n ö n e m i v e z e n g in liğ i d ış ın d a h iç ­
b i r ş e y in k ita b ım ı b e ğ e n ilir k ılm a s ın ı is te m e d im . A ş a ğ ı ta b a k a d a n
b ir in s a n ik e n p r e n s le r in h ü k ü m e t e tm e le r i ü s t ü n e k o n u ş tu ğ u m ve
k u r a lla r ö n e r d iğ im iç in k e n d in i b e ğ e n m iş b i r i g ib i g ö r ü lm e k is te ­
m e m ; ç ü n k ü n a s ılk i m a n z a r a r e s m i y a p a n la r d a ğ la r ı v e y ü k s e k y e r ­
le ri g ö z le m e k iç in d ü z o v a d a d u r u r la r ; v e a lç a k y e r le r i g ö z le m e k
iç in d e t e p e l e r e ç ık a r la r a y n ı ş e k ild e , h a lk la r ın d o ğ a s ın ı iyi ta n ım a k
i ç i n 'p r e n s o lm a k g e r e k ir , p r e n s le r i ta n ım a k iç in d e h a lk ta n b iri.

H a ş m e t m e a p l a r ı , b u k ü ç ü k a r m a ğ a n ı k e n d ile r in e h a n g i iyi d u y ­
g u la r la s u n d u m s a d ile r im k i a y n ı iyi d u y g u la r la k a r ş ıla r la r . E ğ e r d ik ­
k a tle o k u r la r s a , ta lih in v e k iş ise l m e z iy e tle r in in o n a v a a t e ttiğ i b ü ­
y ü k lü ğ e e r iş tiğ in i g ö r m e y i n e d e n li a r z u la d ığ ım ı f a r k e d e c e k le r d ir .
V e , e ğ e r H a ş m e t m e a p l a r ı b u lu n d u k la r ı y ü k s e k m e v k id e n ç ü rü y ü p
g ittiğ im ş u a ş a ğ ıla r a b i r g ö z a t a r l a r s a k a d e r in u z u n ve s ü r e k li u ğ u r ­
s u z lu ğ u n u n a s ıl h a k s ız y e r e ta ş ıd ığ ım a ta n ık o la c a k la r d ır .

37
 I
KAÇ TÜ R PREN SLİ K O LD U Ğ U
VE HANGİ YOLLARLA ELEG EÇİ Rİ LD İ K LERİ Ü STÜ N E

İ n s a n la r ı y ö n e tm iş , y ö n e te n tü m d e v le tle r , tü m h ü k ü m r a n lık ­
la r y a c u m h u r iy e t y a p r e n s lik tir y a d a ö y le o lm u ş la r d ır . P r e n s lik le ­
r in k im i s o y d a n g e lm e d ir , b e y in so y u u z u n s ü r e d ir ik tid a r ı e lin d e tu -
tu y o r d u r , k im i y e n id ir . Y e n ile r d e y a b ü tü n ü y le y e n id ir, F r a n c e s c o
S f o r z a ’n ın ' e lin d e k i M i l a n o ’n u n d u r u m u n d a o ld u ğ u g ib i; y a d a
p r e n s in s o y d a n g e lm e d e v le tin e s o n r a d a n k a ttığ ı ü y e le r d ir : İ s p a n y a
K r a lın ın 2 e lin d e k i N a p o li K r a llığ ı g ib i. B u ş e k ild e k a z a n ılm ış to p ­
r a k la r d a n k im i ö t e d e n b e r i b i r p r e n s e b o y u n e ğ m e y e a lış ık tır , k im i
ö z g ü r lü ğ ü n ü k u lla n m a y a ; v e in s a n , o n la r ı y a b a ş k a s ın ın g ü c ü y le e le -
g e ç ir c b ilir y a d a k e n d i g ü c ü y le , y a ta lih in b ir cilv esi v e y a k e n d i b e c e ­
ris i sa y e s in d e .

(1) Francesco Sforza (1401-1466) askerlik tek i be cerisin d en ö tü rü k a z an d ı­

ğ ı ünle M ilan o D ü k ü F ilip p o M a rio V isconti’nin kızı B ianca M a ria ile
evlenm iş ti. D tik ’ün 1447’de ölüm ü üzerin e k e n tte cum huriyet ilan edil­
miş , V en ed ik ’e karş ı savaş m ak için de Frencesco S fo rz a 'b a ş k o m u ta n
o larak atanm ış tı. A n c ak o, 1448’de V en ed ik ’le an la ş arak askerlerin i
• M ilanolu cu m h u riy etçiler ü z e rin e sürdü ve k e n tte ik tid arı elegeçirdi
(Ş u b at 1450).
(2 ) F erd in an d o V. "K atolik F erd in an d o " olarak da anılan kral, F ra n s a K ra ­
lı X II. L ouis ile yaptığ ı savaş ın ard ın d an (1502-1504) im z ala n a n an tlaş ­
mayla F ed eric o d’A ra g o n a ’nın N ap o li K rallığ ım İ sp a n y a y a katm ış tı.

39
 II
SO Y D A N G ELM E PRENSLİ K LER Ü STÜ N E

C u m h u r iy e tle r i b ir y a n a b ır a k a c a ğ ın ı, o n la r ı b i r b a ş k a y e r d e 1
tız u n u z a d ıy a a n la ttım . B u r a d a , y u k a r ıd a ç a tıla n ç e r ç e v e iç in d e k a la ­
r a k y a ln ız c a p r e n s lik le r ü s tü n d e d u r a c a ğ ım , n a s ıl y ö n e tile b ile c e k le -
r in i ve n a s ıl e ld e tu tu la b ile c e k le r in i ta r tış a c a ğ ım .

B e n d e r im k i s o y d a n g e lm c p r e n s lik le r i e ld e t u tm a k ta k i g ü ç lü k
b u n la r p r e n s in a ile s in e a lış ık o ld u k la r ı iç in y e n ile r d e n ç o k d a h a a z ­
d ır ç ü n k ü a t a d a n k a lm a d ü z e n i b o z m a m a k , ç iğ n e m e m e k v e b u n u n
d ış ın d a , b e k le n m e d ik d u r u m la r k a r ş ıs ın d a u y g u n z a m a n ı k o lla m a k
y e te r . Ö y le ki e ğ e r s o y d a n g e lm c b i r p r e n s o r t a l a m a b ir u s ta lığ a s a ­
h ip ise h e r z a m a n ta h t ı n d a tu tu n a c a k tır m e ğ e r k i k a r ş ık o n u la m a z
b ir g ü ç ta r a f ın d a n d e v r ile ve h a t t a o z a m a n b ile iş g a lc in in e n u fa k
b ir tö k e z le m e s in d e t a h tın a y e n id e n s a h ip o lu r.

Ö r n e k o la r a k , İ ta ly a ’d a k i F c r r a r a D ü k ü ’n ü n 2 d u r u m u n a e ğ i l e -

( 1 ) " T i t u s - L i v u s ’u n İ l k Ö n Y ı lı Ü s ı ü n e K o n u ş m a l a r " a d l ı ç a l ı ş m a d a . M a c ­
h i a v e l li , b u e s e r i n i 1 5 1 3 ’t e k a l e m e a l m a y a b a ş l a m ı ş , s o n r a P r c n s ’i y a z ­
m a k ü z e re a rav erm iş ti.
(2) A s lın d a söz konusu olan iki F e r r a r a - d ü k ü d ü r . B iri, E rco le d ’E s t e
( 1 4 7 1 .- 1 5 0 5 ) V e n e d i k l i le r in sald ırısın ı (1 4 8 2 ) ö tek i İ ta ly a n d e v le tle r i­
n i n d e s t e ğ i y l e p ü s k ü r t e b i l m i ş t i ( B k z . X I . B l m ) . Ö b ü r ü , A l f o n s o d ’E s t e
( 1 5 0 5 - 1 5 3 4 ) , F r a n s a K r a l ı X I I . L o u i s i le y a p m ı ş o k lu ğ u ittifa k a sa dık
k a l a r a k P a p a I I . J u l i u s ’u n F r a n s a ’y a k a r ş ı a ç t ığ ı s a v a ş t a ( 1 5 1 0 - 1 5 1 2 )
F ra n sız la rı t u t m u ş v e o y ü z d e n P a p a ta r a f ın d a n a f o ro z edilm iş ti.

40
 1 4
lim : 8 4 ’te “' V e n e d ik lile r in v e 1 0 ’d a P a p a J u l i u s ’lın s a ld ır ıla r ın a k a r -
ş ık o y a b ilm iş o lm a s ı a ile s in in ik tid a r ın ın e s k iliğ in d e n b a ş k a b ir n e ­
d e n d e n ö tü r ü d e ğ ild ir. Ç ü n k ü d o ğ a l -bir p r e n s in , te b a s ın a k a r ş ı ş id ­
d e t k u lla n m a s ı iç in d a h a 'a z n e d e n v e d a h a a z g e r e k lik v a r d ır o y ü z ­
d e n d e d a h a ç o k s e v ilse g e r e k tir . V e ç irk in , k ö t ü a lış k a n lık la r la n e f ­
r e t ç e k m e d ik ç e h a lk d o ğ a l o la r a k k e n d is in e se v g i b e s le r . İ k tid a r ın
e s k iliğ i v e s ü re k liliğ i is tik r a r s ız - d ö n e m le r i n a n ıs ın ı v e n e d e n le r in i
u n u t t u r u r ; ç ü n k ü h e r d e ğ iş ik lik b ir y e n is i iç in z e m in h a z ır la r .

(3 ) 1484
(4 ) 1510

41
 III
KA RM A PREN SLİ K LER

A m a a sıl g ü ç lü k y e n i b i r p r e n s lik te k e n d in i g ö s te r ir . İ lk in ,
p r e n s lik ta m a m e n y e n i d e ğ il d e b ir b a ş k a s ın ın p a r ç a s ı g ib i is e - k i
b u d u r u m d a b ü t ü n e k a r m a p r e n s lik d e n s e y e rid ir, o r a d a m e y d a n a
g e le n d e ğ iş ik lik le r, ö n c e lik le , tü m y e n i p r e n s lik le r e ö z g ü d o ğ a l b ir
g ü ç lü k te n d o ğ a r : İ n s a n l a r h e r s e f e r in d e d a h a iy isin i b u la c a k la r ın ı
u m a r a k o h e v e s le e f e n d i d e ğ iş tir ir le r . B u in a n ış y ü z ü n d e n ö a n d a k i
e f e n d ile r in e k a r ş ı s ila h a s a r ılır la r . A ld a n ır la r , s o n r a d a n d u r u m l a r ı ­
n ın d a h a k ö tü y e g ittiğ in i g ö r ü r le r . B ir d o ğ a l g ü ç lü k d a h a v a r d ır .
Ç ü n k ü h e r y e n i p r e n s g e r e k sila h lı a d a m la r ıy la , g e r e k s e e ld e e d ile n
h e r y e n i ş e y in s ü r ü k le d iğ i s a y ısız k ö tü lü k le r le y e n i te b a s ın ı b a s k ı a l­
tın d a tu tm a k z o r u n d a k a lır ; ö y le k i b ir p r e n s liğ i iş g a l e tm e k le k a r ş ı ­
n a a ld ığ ın h e r k e s in d ü ş m a n ı k e s ild iğ in g ib i s e n i ç a ğ ırm ış o la n la r ın
d o s tlu ğ u n u d a s ü r d ü r e m e z s i n ç ü n k ü o n la r ı n e u m d u k la r ı ö lç ü d e
ö d ü lle n d ir e b ilir s in , n e d e b o r ç lu o ld u ğ u n iç in o n la r a k a r ş ı s e r t ila ç ­
la r k u lla n a b ilir s in . E lin in a ltın d a b u lu n a n o r d u n ic e g ü ç lü o lu r s a o l­
s u n b ir ü lk e y e g ir m e k iç in o r a h a lk ın ın y a k ın lığ ın a g e r e k v a r d ır . İ ş ­
te b u n d a n ö t ü r ü d ü r k i k r a l X I I . L o u is M ila n o ’y u te z e le g e ç ir d i v e

42
te z y itird i. İ lk in d e , te k b a ş ın a L u d o v ic o ’n u n 1 g ü ç le r i b ile k e n ti g e r i
a lm a y a y e tti; ç ü n k ü k a p ıla r ı a r d ın a d e k F r a n s ız la r a a ç a n h a lk b e s le ­
d iğ i u m u tla r d a d ü ş k ır ık lığ ın a u ğ r a y ın c a y e n i p r e n s in v e r d iğ i s ık ın tı­
la r ı ç e k e m e z o lm u ş tu .
P e k g e r ç e k b i r ş e y v a r s a o d a , b a ş k a ld ır a n ü lk e le r in ik in c i b ir
k e z e le g e ç ir ilin c e a r tık k o la y k o la y y itirilm e y iş id ir; ç ü n k ü is y a n ı f ır ­
s a t b ile n b e y ik tid a r ım s a ğ la m a b a ğ la m a k ü z e r e s u ç lu la r ı c e z a la n d ır ­
m a k ta , ş ü p h e li k iş ile r i g ö z a ltın a a lm a k ta v e z a y ıf y a n la r ım b e r k i t ­
m e k te k im s e n in g ö z ü n ü n y a ş m a b a k m a z . D o la y ıs ıy la M ila n o ’yu
F r a n s a ’n ın e lin d e n g e r i a lm a k ta ilk s e f e r b i r D ü k L u d o v ic o ’n u n s ı­
n ır b o y u n d a b ir a z p a t ı r t ı k o p a r t m a s ı y e ttiy s e , ik in ci, s e f e r d e F r a n ­
s a ’y a k a r ş ı h e r k e s in b ir le ş m e s i, F r a n s ız o r d u la r ım v e n m e s i v e İ ta l-
0 *.
y a ’d a n d ış a r ı a tm a s ı g e r e k t i .” V e b u d a y u k a r ıd a b e lir ttiğ im n e d e n ­
le r d e n ö tü r ü d ü r . Y in e d e F r a n s a h e m ilk s e f e r d e , h e m d e İ k in c is in ­
d e M ila n o ’y u e lin d e n k a ç ır d ı. B ir in c is in in g e n e l n e d e n le r i ü z e r in d e
k o n u ş tu k . Ş im d i b iz e ik in c i s e f e r d e d e y itir m e n in n e d e n le r in i v e b ir
p r e n s in y a d a o n u n k o n u m u n d a h e r h a n g i b i r b a ş k a p r e n s in F r a n ­
s a ’n ın y a p tığ ın d a n d a h a iy isin i b e c e r e r e k tu tu n a b ilm e k iç in n e g ib i
ç a r e l e r e b a ş v u r m a s ı g e r e k tiğ in i s ö y le m e k k a lıy o r. İ ş g a l e d ile r e k d a ­

(1 ) F ran sa K ralı X II. L o u is (1498^-1515) M ilan o b ey le rin d en G ia n G iaco-

m o T iriv u tei’nun yolg östericiliğ in de bu dukalığ a b ir ordu g ö n d ere re k
k en ti iş gal etti, (E ylül 1499) X II. L o u is ön cesin d e yine Fran sızla rın
desteğ iyle M ilan o D ükü olm uş o lan L udo vico Sforza il M o ro
(1 4 5 2 -1 5 1 0 ) A lm an y a’ya sığ ın arak canını k u rta rd ı. B ir sü re sonra M i­
lano halkı T irivu lzio’ya ba ş k ald ırd ı. F ran sız la r çekildi. L udovico il M o ­
ro M ilan o ’ya g eri dö n d ü , N ö v a ra ’yı y en id en iş gal e tti ve savaş ı y enid en
baş lattı. A m a İ sviçre’li p a ra lı ask erle rin in ih a n e tin e uğ rayınca N ova-
ra ’da Fran sızlara esir d üş tü , (N isan 1500). F ra n s a ’ya g ö tü rü le re k Loc-
he s k alesin d e hapsedild i. 1510’da o ra d a öldü.
(2 ) 1511 E k im in d e P ap a II. Ju liu s’u n çabalarıyla İ sp anya ve V e n e d ik ’in de
k atıldığ ı b ir "K utsal İ ttifak" k u ru ld u . A m acı F ra n s a ’yı İ taly a’d an çık art­
m ak olan b u ittifak b aş arılı oldu. 11 N isan 1512’d e .R a v en n e ’da yapı­
lan savaş ta F ransızlar, k o m u ta n la rı G a sto n d e Fobc’nm ölü m ü üzerine
dağ ıldılar.

43
h a e s k i b ir d e v le te b a ğ l a n a n d e v le tle r y a a y n ı t o p r a k ta n , a y n ı d ild e n ­
d ir le r y a d a d e ğ ild ir le r . B ir in c i d u r u m d a , o n la r ı e ld e tu t m a k ç o k k o ­
la y d ır h e le ö z g ü r y a ş a m a y a a lış ık d e ğ ille r s e ; v e o n la r a g ü v e n ilir b ir
ş e k ild e s a h ip o lm a k iç in d a h a ö n c e b a ş t a b u lu n a n p r e n s in s o y u n u
k u r u tm a k y e te r . E ğ e r e s k i k o ş u lla r ı s ü r d ü r ü lü r s e , b ü y ü k g e le n e k
f a r k la r ı y o k s a h a lk s a k in s a k in y a ş a r . U z u n y ılla rd ır F r a n s a ’n ın
o la n B u rg o n y a , B r ö ta n y a , G a s k o n y a v e N o r m a n d iy a ’d a b ö y le o l­
d u .3 D ild e b a z ı f a r k lılık la r a r a ğ m e n , g ö r e n e k le r i b i r b ir in e b e n z e r
v e k o la y c a b i r b ir le r in e u y u m s a ğ la y a b ilir le r . O n la r a s a h ip o lm a y ı
s ü r d ü r m e k is tiy o r s a b u to p r a k l a n e l e g e ç ir e n k iş i ik i ş e y e d ik k a t e t ­
m e lid ir : E s k i p r e n s l e r i n i n s o y u n u k u r u tm a k ; y a s a la r ın a v e v e r g ile r i­
n e ise h iç d o k u n m a m a k . O z a m a n b u y e n i to p r a k l a r ç o k g e ç m e d e n
e s k ile r le k a y n a ş ıp te k b ir v ü c u t h a lin e g e lir le r .
A m a d ili, g ö r e n e k le r i vc k u r u m l a n fa rk lı b ir to p r a ğ ı k a z a n ­
m a k b a ş k a b ir ş e y d ir; iş te b u r a d a ta lih in d e s te ğ in e v e b ü y ü k b ir u s ­
ta lığ a ih tiy a ç v a r d ır . E n iyi, e n s a ğ la m ç a r e l e r d e n b ir i f a tih in g id ip
b iz z a t o ra y a , y e r le ş m e s id ir . B ö y lc c e s a h ip o ld u ğ u to p r a k d a h a g ü v e ­
n ilir v e d a h a k a lıc ı- o lu r . T ü r k d e Y u n a n i s t a n ’d a ö y le y a p tı;4 e ğ e r
y e r le ş m e s e y d i o r a d a tu tu n m a k iç in a la c a ğ ı tü m ö te k i ö n le m le r b o ş a
g id e r d i. Y e r in d e , k a r ış ık lık la r ı d a h a u ç v e r ir k e n g ö r ü r , a n ın d a m ü d a ­
h a le e d e r s in ; a m a u z a k ta n a n c a k ( k a r ış ık lık ) a r tık b a s tır ıla n ı a y a c a k
k a d a r b ü y ü d ü ğ ü n d e h a b e r in o lu r . A y r ıc a o r a s ı a d a m la r ın t a r a f ı n ­
d a n y a ğ m a la n m a z . T c b a n , ş ik a y e tle r in i d o ğ r u d a n d ile g e t i r e b ile c e k ­
le ri b ir p r e n s o lm a s ın d a n h o ş n u tlu k d u y a r , b u n e d e n le e ğ e r u s lu y a ­
ş a r la r s a o n u s e v m e k iç in , b a ş k a b ir y o la s a p a r la r s a o n tla n k o r k m a k
iç in ç o k d a h a fa z la g e r e k ç e le r i v a r d ır . B u d e v le te s a ld ır m a k is te y e ­
c e k y a b a n c ı d a d a h a fa z la k a r a r s ız lık ç e k e r . K ıs a c a s ı p r e n s o r a d a y ­
k e n b ir m e m le k e ti e le g e ç ir m e k ço k d a h a g ü ç tü r .

(3 ) N ornıim diya F ra n s a ’ya 1204’te T l. Ph ilip p c A u g u ste ’ün krallığ ı sıra sın ­
da katıldı. Cîaskonya 1453’te VJI. C ha rle s; B urgonya 1477’dc X I. L ou-
is zam anında F ra n s a ’yla birleş ti. B rötany a ise 1491’de V III. C h a rle s’m
B rötanya Pren sesi A n n e de B re ta g n e ’la evlenm esi üz erine F ra n s a ’ya
bağ landı.
(4) B ütün B alkan yarım ad ası I. M u ra t’ta n F a tih ’e de k .O sm an lı b ey ve sul­
tanlık larınca feth edild i.

44
 B ir b a ş k a iyi ç a r e d e b ir , ik i y e r e g ö ç m e n g ö n d e r m e k tir . B u n ­
l a r o ü lk e d e b ir k ö le n in b a c a k la r ın d a k i p r a n g a la r g ib i o lu r la r ; fa z la
s e ç e n e k y o k tu r y a k a la b a lık b ir a s k e r i g a r n iz o n y a d a g ö ç m e n le r .
B u g ö ç m e n le r iç in f a z la b i r y o l p a r a s ı h a r c a y a c a k , fa z la m a s r a f e d e ­
c e k d e d e ğ ils in ; s a d e c e y e n i g e le n le r e v e r m e k ü z e r e t o p r a k v e e v le ­
r in i a ld ık la r ım z a r a r a u ğ r a tm ış o la c a k s ın . B u n la r o m e m le k e tin ç o k
k ü ç ü k b ir k e s im in i te m s il e d e r l e r ; b u n d a n b ö y le y o k s u l d ü ş m ü ş ve
d a ğ ılm ış o la r a k a r tık a s la s a n a z a r a r v e r e m e z le r . D a r b e y e m e y e n
ö te k i b ü y ü k k itle is e s u s k u n v e h a r e k e ts iz k a la c a k tır . A y n ı ş e k ild e
y a ğ m a e d ilm e k k o r k u s u y la h iç b ir g a f y a p m a m a y a d ik k a t e d e c e k tir .

S o n u ç o la r a k d iy o r u m k i b u g ö ç m e n le r p a h a lıy a m a l o lm a z la r ,
p r e n s e d a h a s a d ık tır la r ; v e k u r b a n l a r ı d a e lle r i k o lla r ı b a ğ la n m ış d u ­
r u m a d ü ş m ü ş le r d ir . Ç ü n k ü ik i s e ç e n e k te n b iri: İ n s a n la r ı y a o k ş a y a ­
c a k s ın ya te p e le y e c e k s in ; a s lın d a , h a f if h a k a r e tle r in Ö cü n ü a la b ilir ­
le r a m a a ğ ır la r ın a g ü ç le r i y e tm e z ; o y ü z d e n , b ir in s a n a y a p ıla c a k h a ­
k a r e tin d e r e c e s i o n u n ö ç a lm a s ın d a n k o rk u lm a y a c a k k a d a r o lm a lı­
d ır. E ğ e r g ö ç m e n le r y e r in e p r e n s sila h lı a d a m la r y e r le ş tir ir s e b u
o n a ç o k d a h a p a h a lıy a m a l o la c a k tır ç ü n k ü o n la r ın g e ç im in i s a ğ la ­
m a k iç in ü lk e n in tü m k a y n a k la r ın ı h a r c a y a c a k tır ; ö y le k i k a z a n c ı
k a y b a d ö n ü ş e c e k tir . D a h a s ı, o r a d a b u r a d a k o n a k la y a r a k b ü t ü n h a l­
k a ç o k d a h a b ü y ü k z a r a r v e r m iş o la c a k tır . H e r k e s b u n d a n a c ı ç e k e ­
c e k , h e r k e s d ü ş m a n k e s ile c e k tir ; v e b u n la r o h a u z u n s ü r e z a r a r v e ­
r e b ile c e k d ü ş m a n la r o la c a k tır , ç ü n k ü y e n ilm iş d e o ls a la r k e n d i y u r t ­
la r ın d a k a la c a k la r d ır . H e r n e ş e k ild e o lu r s a o ls u n , g ö ç m e n le r n ic e
y a r a r lı o lu r s a b u s ila h lı b e k ç ile r d e o n c a b o ş u n a o la c a k tır .

D e d iğ im g ib i, e s k i to p r a k l a r ı n d a n f a r k lı b i r m e m le k e ti iş g a l
e d e n p r e n s k e n d is in d e n d a h a z a y ıf k o m ş u la r ın b a ş ı v e k o r u y u c u s u
d a o lm a lı, te b a s ı iç in d e f a z la g ü ç lü o la n la r ı b u y o ld a n z a y ıf la tm a k
v e g ü c ü k e n d is in in k in e d e n k b i r y a b a n c ın ın h iç b ir ş e k ild e o r a y a g ir ­
m e s in e m e y d a n v e r m e m e lid ir . B ö y le b ir y a b a n c ı h e p h o ş n u ts u z ,
k o r k a k y a d a m u h te r is h a lk ta r a f ı n d a n ç a ğ rılır. G e ç m iş te E to ly a lıla -
r ın R o m a lıla r ı Y u n a n i s t a n ’a s o k tu k la r ı g ö r ü ld ü ; v e R o m a lıla r ay ak

45
b a s tık la r ı h e r y e r e o m e m le k e tte k i k iş ile r c e ç a ğ ır ıld ıla r .5 B u iş ş ö y ­
le o lu y o r: N e z a m a n g ü ç lü b ir y a b a n c ı b i r m e m le k e te g ir s e e n z a y ıf
o la n la r v e e s k ile r i k ıs k a n a n la r d e r h a l o n u n la b ir le ş iy o r la r . O yüz-,
d e n b u in s a n la r ı y a n ın a ç e k m e k h iç z o r d e ğ ild ir z ir a h e m e n , k e n d i ­
lik le r in d e n y e n i e f e n d iy le iş b irliğ i y a p a r la r . S a d e c e f a z la g ü ç le n ip e l­
le r in e fa z la y e tk i a lm a m a l a r ı n a d ik k a t e tm e k g e r e k ir . P r e n s , k e n d i
g ü c ü y a d a d a h a a z g ü ç lü le r in d e s te ğ iy le , g ü ç lü le r e k o la y c a b o y u n
e ğ d ir e b ilir , ü lk e n in h e r k o n u d a te k h a k im i k a la b ilir . B u n d a h a t a y a ­
p a c a k o la n is e k a z a n d ığ ın ı ç o k ç a b u k y itir e c e k tir ; v e h ü k ü m s ü r d ü ­
ğ ü s ü r e c e d e b i n b i r ç e ş it g ü ç lü k le k a r ş ıla ş a c a k tır .

E le g e ç ir d ik le r i m e m le k e tle r d e R o m a l ı l a r b u k u r a l l a r a u y d u ­
la r; k o lo n ile r k u r d u l a r , fa z la g ü ç le n m e le r in e m e y d a n v e r m e d e n z a ­
y ıfla rı tu ttu la r , b ü y ü k le r i a lç a ttıla r , o n la r ın y a b a n c ı g ü ç le r e b a ş v u r ­
m a u m u lla r ın ı s ö n d ü r d ü le r . Ö r n e k o la r a k s a d e c e Y u n a n i s t a n ’ı a n ­
m a k is tiy o ru m . R o m a lıla r , o r a d a , A k h a la r ı v e E to ly a lıla r ı d e s t e k l e ­
d ile r , M a k e d o n y a lI la r ın k ra llığ ın ı g ü ç te n d ü ş ü r d ü le r . A n t i o k h u s ’u 6
k o v d u la r A k h a la r ile E to ly a lıla r a r a l a r ı n d a ittif a k k u r d u l a r d iy e R o ­
m a o n la r a t o p r a k l a r ı n ı g e n iş le tm e f ır s a tı v e r m e d i; F ilip ’in te lk in le r i
a s la R o m a ’n ın d o s tlu ğ u n a b e d e l o lm a d ı, o n u R o m a ’n ın d a r b e l e r i n ­
d e n h iç b ir ş e k ild e k o r u m a d ı; A n t i o k h u s ’u n e lin d e g ü ç o ld u ğ u h a ld e

(5) Bu iddia ta rih se l g erçe k le re p ek uy m am aktadır. R o m a lıla rın feth ettik -

.leri y erle re y erli halk ça çağ rılm aları g en ellem eye elverm eyecek k a d a r
sınırlı o lm uş tu r.
(6) G e rek A k h alıla r, g erek se E to ly alılar Y u n a n ista n ’da b irb irle rin e ra kip
"güçlü azınlıklar" d u ru m undaydılar. A yrıca V. F ilip ’in M a k e d o n y a ’sı,
A n tio k h u s’u n S u riy e’si de Y u n an ista n ü z erin d e em elleri olan dış güç­
le r o larak R o m alıla rı rak ib i ko n u m u n d ay d ılar. M achiavelli’nin sözünü
ettiğ i olaylar bu g ü çler arasındaki nü fu z çekiş m esinin ü rü n ü d ü r. İ lki,
İ .ö . 200 - 1 9 7 a ra sın d a geçen ve İ .Ö . 197’de K in oskefalai’deki m eyd an
savaş ım R o m alıların kazanm asıyla so n u çlan an "İ kinci M akedonya Sava­
ş ı" o lara k .b ilin ir. S o n u çta V. Filip T esely a’yı y em d en Y u n a n lıla ra b ıra -
. kıp O lim p o s d a ğ la rın ın arkasına, eski sınırına çekildi. Y u n a n ista n ’ın
"korunm ası" ise M ak edo ny alIlardan, R o m a lıla ra geçm iş oldu.

46
b i r a y a ğ ın ın Y u n a n is ta n ’d a o lm a s ın a k e s in lik le f ır s a t v e rilm e d i.
B ö y le s i k o ş u lla r d a R o m a , b ilg e b ir p r e n s i n y a p m a s ı g e r e k e n i y ap tı:
S a d e c e m e v c u t k a rış ık lık la rı d e ğ il ile r id e o la b ile c e k le r i d e g ö z ö n ü n ­
d e t u t m a k v e e n b ü y ü k b ir e n e r jiy le e n g e l o lm a k . Z i r a e ğ e r h a s ta lık
u z u n s ü r e ö n c e d e n k e ş tir ilir s e k o la y c a te d a v i e d ile b ilir ; a m a s o n
a n a d e k b e k le n ir s e , a r tık ila ç b ir iş e y a r a m a z , h a s ta lık o n u lm a z d u ­
r u m a g e lm iş tir . B u n a d o k to r la r ın a k c iğ e r y a n g ıs ıy la ilg ili s ö z le ri
ta m u y a r: B a ş la n g ıç ta , te d a v is i k o la y d ır a m a te ş h is i g ü ç tü r ; a m a
ç o k z a m a n a k m ış s a , h a s ta lık d a h a b a ş ın d a u y g u n b ir ş e k ild e e le a lm -
m a m ış s a , te ş h is i k o la y h a le g e ld iğ in d e a r tık te d a v is i g ü ç tü r . D e v le t
iş le r i d e b ö y le d ir : S e n in to p r a k l a r ı n d a m e y d a n a g e le n h a s ta lık la r ı
ö n c e d e n te ş h is e d e r s e n , k i a m a b u a n c a k b ilg e v e u z a k g ö r ü ş lü b ir
a d a m ın y a p a b ile c e ğ i b ir ş e y d ir ç a b u k iy ile ş ir le r ; a m a o n la r ı z a m a ­
n ın d a te ş h is e d e m e y ip h e r k e s in g ö z ü n e g ö r ü le c e k k a d a r b ü y ü m e le ­
r in e m e y d a n v e r ir s e n a r tık h iç b ir ila ç k â r e tm e z .

R o m a l ı l a r g ü ç lü k le r in h e r z a m a n ü s t e s i n d e n g e ld ile r ç ü n k ü d a ­
h a u z a k ta n g ö r ü y o r la r d ı. A s la b ir s a v a ş ta n k a ç ın m a k u m u d u y la h a s ­
ta lığ ın ile r le m e s in e izin v e r m e d ile r , k a ç ın ıla n b i r s a v a ş ın s a d e c e h a s ­
ın ın y a r a r ın a o la r a k e r te le n d iğ in i iy i b iliy o r la r d ı. B u n u n iç in d ir k i
R o m a lıla r F ilip v e A n tio k h u s ’la İ ta ly a ’d a s a v a ş m a k ta n s a Y u n a n is ­
t a n ’d a s a v a ş a tu tu ş tu la r ; o s ır a d a h e r ik i s a v a ş ta n d a k a ç ın a b ilir le r ­
d i a m a is te m e d ile r . G ü n ü m ü z ü n s ö z d e b ilg e le r in in s a b a h ta n a k ş a ­
m a d e k d ille r in d e n d ü ş ü r m e d ik le r i ö ğ ü d ü a s la tu tm a d ıla r : B ıra k ın
z a m a n b iz im iç in ç a lış sın . O n la r , c e s a r e tle r in in , u z a k g ö r ü ş lü lü k le r i­
n in , b ilg e lik le r in in k e n d ile r i iç in ç a lış m a s ın ı d a h a ç o k s e v iy o rla rd ı;
z ir a z a m a n ö n ü s ır a h e r ç e ş it ş e y i g e tir ir , iyiyi d e , , k ö tü y ü d e , k ö tü ­
y ü d e , iyiyi d e .

(7 ) R o m a lıla r, keza, Y unanistan ü zerinde, Su riy e’n in de yayılm a am açları­

n ı en gelle diler. İ .Ö . 190 yılında yap ılan ikinci b ir savaş ta R om alıla r A n-
tio k h u s’u n ord u larım bozguna u ğ rattılar. B u n u n a rd ın d a n E tolya B irli­
ğ i de dağ ıldı. (İ .Ö . 189).

■ ' 47
 İ m d i F r a n s a k o n u s u n a y e n id e n d ö n e lim , y u k a r ıd a b e lir ttiğ im
ş u y a d a b u k u r a lı y e r in e g e tir d i m i o n a b a k a lım . C h a r l e s ’ı8 d e ğ il
d e İ ta ly a n to p r a k la r ım d a h a u z u n s ü r e iş g a l e ttiğ i iç in d a v r a n ış t a r z ı ­
n ı d a h a iyi g ö r e b ild iğ im iz L o u is ’yi9 e le a la c a ğ ım . G ö r e c e k s in iz ki
k e n d i d e v le tin d e n f a r k lı b i r m e m le k e ti e lin d e t u tm a k iç in y a p m a s ı
g e r e k e n in ta m te r s in i y a p m ış tır .

K r a l L o u is ’yi İ ta ly a ’ya g e tir e n , o n u n g e liş iy le L o m b a r d iy a ’n ın

y a rıs ın ı e lle r in e g e ç ir e b ile c e k le r in i u m a n V e n e d ik lile r in h ır s ı o ld u .
O n u b u o y u n u k a b u l e ttiğ i iç in a s la k ın a m a k is te m iy o r u m : İ ta ly a ’ya
ay ak b a s m a k is te y e n a m a s e le fi C h a r l e s ’ın tu tu m u n d a n ö t ü r ü b ü tü n -
k a p ıla r ın y ü z ü n e k a p a n d ığ ı, h iç b ir d o s ta s a h ip o lm a d ığ ı b ir y e r d e
ö n ü n e ç ık a n d o s tlu k la r ı k a b u lle n m e k z o r u n d a k a ld ı; ve b u k a r a r ı n ­
d a a s lın d a s o n u n d a h a k lı ç ık a c a k tı e ğ e r ö te k i h a ta la r ı iş le m e m iş o l ­
sa y d ı. L o m b a r d iy a ’yı f e th e d e r e k ç o k g e ç m e d e n C h a r le s ’ın y itirm iş
o ld u ğ u sa y g ın lığ a e r iş ti. C e n o v a te s lim o ld u ; F l o r a n s a l ı l a r o n a el
u z a ttıla r ;10 M a n to v a M a r k i s i ,11 F e r r a r a D ü k ü ,12 B o lo n y a ’lı B e n ti-
I 14.
v o g lı, F o r li K o n te s i, F a e n z a , P e s a r e , R im in i, C a m e r in o , P io m b i-
n o , L u c c h e s i, P is a n o , S a n e s i b e y le r i h e r b iri o n a k o lla r ın ı a ç tı. İ ş te
o z a m a n V e n e d ik lile r k a r a r la r ın d a k i ç ılg ın lığ ın d e r e c e s in i ö lç e b ild i­
le r: İ k i L o m b a r d iy a k e n tin i a la b ilm e k iç in K ra lı İ ta ly a ’n ın ü ç te ik is i­
n e e g e m e n k ı lm ış la r d ı.15 >

.( 8 ) V III. C h arle s (1 4 7 0 -1 4 9 8 )
(9) X II. L ou is (1 4 6 2 -1 5 1 5 )
(10) K ral Louis,. C e n o v a ’ya b ir g en eralin i atay arak k en ti d o ğ ru d a n k en d isi­
ne bağ la'dı. F lo ran sa lıla r P iz a ’nın alm ış ını kolaylaş tırm ak ü z ere L o u-
is’ye b ir m ilis birliğ i g ö n d erd ile r. *
(11) R ö ne sansm b elk i d e en diş i, en dik k at çekici kiş ilik lerinden Isab ella
d ’E ste ’nin kocası F ran ce sc o .G o n z ag a .
(12) A lfonso d ’E ste kastediliy or. Bkz. B1.2, d ip no t 2.
(13) B olonya Beyi G io v an n i B entivoglio.
(14) İ m ola ve Furli K o n te si C a te rin a Sfo rza R iarİ o.
(15) Kimi çağ daş ta rih ç ile r b u gö rü ş ü a b a rtm alı buluyorlar.

48
 Ş im d i d ü ş ü n ü n , K r a l 16 e ğ e r y u k a r ıd a b e lir tile n k u r a lla r ı g ö z e t­
m iş o lsa y d ı, tü m d o s tla r ın ı s a v u n m u ş o lsa y d ı n e d e n li k o la y lık la
p r e s tijin i s ü r d ü r e b ilir d i. K a la b a lık o lu ş la r ı y ü z ü n d e n , z a y ıflık la rı,
P a p a y a d a V e n e d ik lile r d e n k o r k u la r ı y ü z ü n d e n o n u n m ü tte f ik i k a l­
m a k z o r u n d a y d ıla r ; v e o n la r a r a c ılığ ıy la a z ç o k b ir a z g ü ç s a h ib i
o la n la r ı k o la y c a e tk is iz le ş tir ile b ilir d i. O y s a , M ila n o ’y a g i r e r g ir m e z
ta m te r s in i y a p tı. R o m a y n a ’yı iş g a l e tm e s i iç in P a p a A le x a n d e r ’e 17
d e s te k v e rd i. B ö y le b ir ta v ır ta k ın m a k la , d o s tla r ın ı y itirip , K ilis e ’yi
b ü y ü lte r e k o n a o k a d a r o t o r i t e s a ğ la y a n m a n e v i g ü c e b ir d e m a d d i
a ğ ırlık e k le m e k le a s lın d a k e n d i k e n d is in i z a y ıfla ttığ ın ı a k lın a g e tir -
m iy o r d u b ile . B u ilk h a t a d a n s o n r a a r k a s ı g e ld i: T a ki A le x a n -
d e r ’ın ih tir a s la r ın a b ir n o k ta k o y u p o n u n T o s k a n a ’n ın e f e n d is i o l­
m a s ın ı ö n le m e k ü z e r e İ ta ly a ’y a y e n id e n d ö n ü ş ü n e d e k . 19 K ilis e ’yi
d a h a g ü ç lü k ılm a k v e k e n d i d o s tla r ın ı u z a k la ş tır m a k d a o n a y e tm e -
* oo
d i, z ir a N a p o li K r a llığ ın ı e ld e e tm e k iç in o n u I s p a n y a K r a lı ile
p a y la ş tı. O ta r i h e d e k İ ta ly a ’n ın te k h a k im i ik e n k e n d i e liy le o r a y a
k e n d is i d a h a g ü ç lü v e b u m e m le k e tin g ö z ü y u k a r ıla r d a o la n la r ın ın ,
k e n d is in d e n h o ş n u ts u z o la n la r ın b a ş v u r a b ile c e k le r i b ir r a k ip y e r le ş ­
tir m iş o ld u . B u k r a llık ta k e n d is in e m u h ta ç b ir k r a l b ır a k a b ile c e k
71
y e r d e “ o n u k o v u p b ir g ü n k e n d is in i d e k a p ı d ış a r ı e d e b ile c e k b ir
b a ş k a s ın ı y e r le ş tir d i.

F e th e tm e h e v e s i h iç ş ü p h e s iz b ild ik ve p e k d o ğ a l b ir ş e y d ir vc
g ü c ü y e te n in s a n la r b u n a h e r k a lk ış tık la r ın d a ö v g ü a la c a k la r d ır , e n

(16) X II. L ouis. .

(17) P ap a V I. A le x a n d e r Borgia.
(18) P ap a V I.-A lex a n d e r B orgia, V a tik a n ’ın m anevi o to rite sin in yanısıra
dünyevi gücünü de y en id en canlan dırm ış , oğ lu C e sa re aracılığ ıyla o r­
ta İ taly a’ya eg em en olm a siyaseti güçm üş tii. (Bkz. Bl. X I.).
(19) V aldich iana ve A re z z o ’daki b aş k ald ırın ın ard ın dın C esare B orgia Fk>-
ra n sa ’yı elegeçirm eye niyetlendi. A n cak X II. L ouis k ararlı b ir m ü d a ­
haleyle A rez z o ’daki isyanı b a stırıp k en ti Floran sa lılara g eri v erin ce
(26 A ğ u sto s 1502) C esare B o rg ia ’n ın p la n la rı suya düş tü.
(20) F e rd in a n d o V "El C atolice".
(21) K astedilen N apoli K ralı (1 4 9 6 -1 5 0 1 ) F ed cric o İ d ’A ra g o n a ’dır.

49
a z ın d a n k ın a n m a y a c a k la r d ır . A m a g ü c ü k u v v e ti o lm a d a n o r a y ı b u ­
ra y ı f e th e k a lk ış tıla r m ı h a ta y a p a r la r v e k ın a n m a y ı h a k e d e r l e r . D e ­
m e k k i e ğ e r F r a n s a , N a p o li’ye s a ld ır a c a k k a d a r y e te r in c e g ü ç lü o l­
s a id i s a ld ır m a lıy d ı; y o k s a b u k ra llığ ı p a y la ş m a lıy d ı. L o m b a r d iy a ’-
n ın y a rıs ın ı V e n e d ik lile r e b ır a k tığ ın d a , b u y o lla h iç d e ğ ils e İ ta ly a ’y a
a y a k b a s m ış o lm a k g ib i b ir ö z r ü v a r d ı; o y s a N a p o li’n in p a y la ş ılm a s ı
k ın a n a c a k b i r ş e y d ir ç ü n k ü ö z r ü y o k tu r .

fi
D e m e k k i L o u is b e ş h a ta iş le m iş ti: E n z a y ıfla rı o r t a d a n k a ld ır a ­
r a k ," 'İ ta ly a ’d a g ü ç lü b ir in in g ü c ü n ü d a h a d a a r t t ı r a r a k , 'o r a y a ço k
g ü ç lü b ir y a b a n c ıy ı so karak ,"*gelip o r a y a y e r le ş m e y e r e k , h iç g ö ç m e n
g ö n d e r m e y e r e k . B u n la r ö y le h a ta la r d ı ki e ğ e r V e n e d ik lile r e o y u n
e tm e k g ib i b ir a lım c ıs ın ı d a iş le m e s e y d i h iç d e ğ ils e k e n d is in in s a ğ lı­
ğ ın d a d e v le tin e z a r a r ı d o k u n m a y a b ilir d i.22 A s lın d a K ilis e ’yi b ü y ü lt- •
m e k ve I s p a n y a ’yı İ ta ly a ’ya s o k m a k y a n lış ın ı y a p m a m ış o ls a y d ı V e ­
n e d ik lile r i g ü ç te n d ü ş ü r m e k m a n tığ ın g e r e ğ iy d i v e z o r u n lu y d u ; a m a
b u ilk ta v rı a lın c a o n la r ın y o k o lm a s ın ı is te m e m e liy d i; ç ü n k ü g ü ç lü
o lu r la r s a ö te k ile r i L o m b a r d iy a g ir iş im in in d ış ın d a t u t a r l a r d ı m e ğ e r
ki k e n d ile r i d e b u n d a n p a y a ls ın la r. A m a ö te k ile r in d e b u t o p r a k l a ­
rı V e n e d ik ’e v e r m e k iç in F r a n s a 'd a n k o p a r tm a k g ib i b ir n iy e tle ri
y o k tu ; h e r ik isiy le b i r d e n k a p ış m a y a d a h iç h e v e s li d e ğ ille r d i. B u n a
ş ö y le itir a z e d ile b ilir : K r a l L o u is b ir s a v a ş ın ç ık ış ın ı ö n le m e k için
R o m a y n a ’yı P a p a A le x a n d e r ’e , b ir ta h tı d a I s p a n y a ’y a b ır a k tı; b u n a
d a h a ö n c e k i g e r e k ç e l e r l e y a n ıt v e r e c e ğ im , s a v a ş ta n k a ç ın a c a ğ ım d i­
y e a s la b ir k a r ış ık lık ç ık m a s ın a m e y d a n v e r m e m e k g e r e k ir , z ir a a s la
k a ç ın ılm a z o la n b i r ş e y s e n in a le y h in e o lm a k ü z e r e a n c a k g e c ik tir i­
le b ilir. E ğ e r b a z ıla r ı, k r a lın P a p a ’y a k e n d is in in e v lilik s o r u n u n u

(22) X II. L ouis, A ralık 1508’de Papa II. Julius, İ m p a ra to r M ax im illien ve

F e rd in a tıd d ’A ra g o n ile "Jiga di C am bray" denilen b ir ittifak k u rd u ve
o rtak la ş a alm a n k a rarı uygulam ak ü z e re V e n ed ik lile rin ü ze rin e y ü rü ­
yüp o n ları 14 M ayıs 1509’da A g n ad ello ’da yendi. D a h a so n ra M ilano
D ü k alığ ım y e n id en iş gal etti. (B k. D ip n o t 1) V e n e d ik C um h u riy eti
yok olm ak tehlikesiy le yüz yüze geldi.

50
 'j'y

ç ö z m e s i v e R o u e n P i s k o p o s u ’n u k a r d i n a l y a p m a s ı ş a r tıy la b ö y le
b i r y a r d ım d a b u lu n m a y a s ö z v e r m iş o ld u ğ u n u ile r i s ü r e c e k o l u r l a r ­
s a o n la r ı d a h a ile r id e 24 p r e n s l e r i n s ö z le r i v e s ö z le r in i n a s ıl t u t m a l a ­
r ı g e re k tiğ i h a k k ın d a d ü ş ü n c e l e r i m i b e l i r t i r k e n y a n ıtla y a c a ğ ım . S o ­
n u ç o la ra k , K r a l L o u is e le g e ç ir d ik le r i y e r le r d e tu tu n m a s ın ı b ilm iş
p r e n s le r in iz le d ik le r i i l k e le r in h i ç b i r i n e u y m a m a k y ü z ü n d e n L o m -
b a r d iy a ’yı y itird i. B u n d a ş a ş ır tıc ı h iç b ir ş e y y o k tu r , a lış ıla g e le n e u y ­
g u n v e m a n tığ ın g e r e ğ id ir . P a p a A l e x a n d e r ’in o ğ lu , h a lk ın V a le n tin -
li d iy e ç a ğ ırd ığ ı C e s a r e B o r g ia R o m a y n a ’y ı iş g a l e ttiğ i s ı r a d a b e n
d e N a n te s ’d a b u k o n u y u R o u e n B a ş p is k o p o s u ile k o n u ş m a k f ır s a tı­
n ı b u lm u ş tu m .25 K a r d i n a l b a n a İ t a l y a n la r ın s a v a ş ta n h iç b ir ş e y a n la ­
m a d ık la r ın ı s ö y lü y o rd u . B e n d e o n a F r a n s ız la r ın d a b i r d e v le tin n a ­
sıl y ö n e tile c e ğ in d e n h iç b ir ş e y a n la m a d ık la r ın ı, z ir a e ğ e r a n lıy o r o l­
s a la r d ı K ilis e ’n in b ö y le s in e b ü y ü m e s in e iz in v e r m e y e c e k le r in i b e l i r ­
te r e k y a n ıt v e r d im . O lg u la r g ö s t e r i y o r k i P a p a ’n ın v e İ s p a n y a ’n ın
İ ta ly a ’d a k i g ü c ü F r a n s ı z l a r ı n e s e r i d i r Ve b ö y le c e k e n d i s o n la r ın ı g e ti­
r e c e k o la n a r a ç la r ı d a k e n d i l e r i k o t a r m ı ş l a r d ı r . B u n d a n h iç b ir z a ­
m a n y a d a h e m e n h e m e n h i ç b i r z a m a n ş a ş m a y a n g e n e l b i r k u r a l ç ı­
k a r ı l a b i l i r : [b ir b a ş k a s ın ın y ü k s e lm e s in e s e b e p o la n k e n d i s o n u n u
h a z ır la r ; b u n u n iç in u s ta lık y a d a g ü ç k u lla n m ış o la b ilir ; a m a h e r b i­
r i d e s o n r a d a n b u y o lla g ü ç le n m iş o la n a a r tık d a y a n ılm a z h a le g e ­
li r .' "

(23) X II. L ouis b u sözle X I. L o u is’n ın kızı ve V III. C h a rle s’m k ızka rd eş i
Je a n n e ’d an b o ş a n m a sın a P a p a ’m n izn in i ald ı ve böylece A n n e d e B re-
tag ne ile evlenm ek o la n a ğ ım b u ld u .
B o ş anm anın yasak old u ğ u ve an c a k V a tik a n ’ın özel izniyle g erç ek le ş e ­
bildiğ i böyle b ir iş te aracılık e d e n R o u e n Pisko posu, G e o rg e s d ’A m -
boise (1 4 6 0 -1 5 1 0 ) k a rd in a l y a p ıla ra k (1498), C e sa re B o rg ia da V a-
lencia to p ra k la n v e D ü k ü n v a n ı v e rile re k ö d üllendirild ile r.
(24) Bkz. Bl. X V III.
(25) M achiavelli o sırada, (Kasım. 1500) F ra n s a ’da B irinci k â tip o la ra k el­
çinin yerin e görevliydi.

51
 IV
İ S K E N D E R ’İ N İ Ş G A L E T T İ Ğ İ D A R A ’N I N K R A L L I Ğ I
N E D E N İ S K E N D E R ’İ N Ö L Ü M Ü N D E N S O N R A
Y E R İ N E G E Ç E N L E R E B A Ş K A L D IR M A D I?

Y e n i f e th e d ilm iş b ir d e v le te b e k ç ilik e tm e k t e k a r ş ıla ş ıla n g ü ç ­

lü k le r i g ö z ö n ü n e g e tir e n b ir k im s e , b i r k a ç yıl iç in d e 1 A s y a ’y a e g e ­
m e n o la n B ü y ü k İ s k e n d e r ’in 2 b u is tila n ın h e m e n a r d ın d a n ö lü ş ü n ­
d e n s o n r a o lu p b ite n le r e ş a ş m a m a z lık e d e m e z d i. B ü tü n ü lk e n in
b a ş k a ld ır a c a ğ ı ö y le s in e m e y d a n d a b i r ş e y g ib i g e liy o r d u h e r k e s e .
O y s a İ s k e n d e r ’in y e r in e g e ç e n le r t u t u n d u l a r v e ü lk e y i e ld e tu t m a k ­
t a h e r b ir in in k iş is e l h ır s ın d a n ö t ü r ü k e n d i a r a la r ın d a ç ık a n g ü ç lü k ­
le r d e n b a ş k a g ü ç lü k ç e k m e d ile r . B u n u ş ö y le a ç ık lıy o ru m : T a r ih te
b ilin e n p r e n s lik le r iki d e ğ iş ik b iç im d e y ö n e tile g e lm iş le r d ir : Y a b i r ­
k a ç s a d ık a d a m ın ın y a rd ım ıy la b ir p r e n s t a r a f ı n d a n - k i y a r d ım c ıla r ı­
n ı ö z e l b ir lü tu f la b a k a n o la r a k a ta r ; y a d a b ir p r e n s v e b a r o n la r ı t a ­
r a f ın d a n - k i b u b e r ik ile r , b a r o n l u k ü n v a n ın a p r e n s in s a y e s in d e d e -

(1 ) İ .Ö . 334 - İ .Ö . 327 arasın da.

(2) B üyük İ sk en d er (İ .Ö . 3 5 6 -3 2 3 ). M a k e d o n y a K ralı II. Filip ’in oğ lu,
İ .Ö . 336’da ta h ta çıktı. A risto ’n u n öğ rencisiydi. İ ç karış ıklık y aş anan
Y u n an ista n ’a (H ellas) egem en old u. K o rin t’te P e rs’le re karş ı "tüm H e-
le n lerin baş buğ u" ünvanm ı aldı. G ü n e y d e M ısır’a, do ğ uda İ n d u s n e h ri­
n e (H in d istan Y arım ada sı) dek u z a n a n seferler gerçekleş tirdi.. K u rm a­
ya çalış tığ ı im p arato rlu k ö lü m ü n d e n so n ra gen eralleri ara sın d a payla-
ş ıldı.

52
ğ il k a n la r ın ın e s k iliğ in d e n ö t ü r ü s a h ip tir le r . B u b a r o n l a r ı n k e n d i l e r i ­
n e ö z e ] a r a z ile r i v e o n la r ı e f e n d ile r i o la r a k g ö r e n v e d o ğ a l b i r se v g i
b e s le y e n te b a l a r ı v a r d ır . B ir p r e n s in v e y a r d ım c ıla r ın ın y ö n e tim in d e ­
k i d e v le tle r d e is e p r e n s d a h a g ü ç lü b i r b u y u r u c u lu ğ a s a h i p t i r ç ü n k ü
ü lk e te k b ü y ü k o la r a k o n u ta n ır ; e ğ e r h a lk b ir b a ş k a s ın a b o y u n e ğ i-
y o rs a , b u , o n u n , p r e n s in b i r b a k a m y a d a b ir g ö r e v lis i o l m a s ın d a n ­
d ır; y o k s a h a lk o n a ö z e l o l a r a k h iç b ir sev g i, d o s tlu k b e s le m e z .

B u ik i y ö n e tim t a r z ın ın ö r n e k le r i ç a ğ ım ız d a T ü r k 3 ile F r a n s a
k ra lıd ır . B ü tü n T ü r k m o n a r ş is i te k b i r b a ş ta r a f ın d a n y ö n e tilir ; ö t e ­
k ile r o n u n k u lla r ıd ır . K r a llığ ın ı s a n c a k la r a 4 b ö l m ü ş t ü r v e o r a l a r a
k e y fin c e y ö n e tic ile r a t a r , is te r s e y e r le r in i d e ğ iş tir ir , is te r s e g ö r e v ­
d e n a lır. F r a n s a K r a lı is e t e r s i n e ç o k e sk i s o y d a n g e lm e v e h e r b ir i
k e n d i te b a s m c a s e v ilip s a y ıla n b i r y ığ m b ü y ü k d e r e b e y i a r a s ın d a y a ­
ş a r. D e r e b e y le r in in h e r b i r i n i n s o y d a n g e lm e a y r ıc a lık la rı v a r d ır k i
k r a l b a ş ın a d e r t a ç m a d a n b u n l a r a d o k u n a m a z . B u ik i h ü k ü m s ü r ­
m e ta r z ın ı e le a la n b i r i T ü r k ’ü n to p r a k la r ım f e t h e t m e k t e k i g ü ç lü ğ ü
a m a b ir k e z f e th e d ild i m i d e t u t u n m a k ta k i b ü y ü k k o la y lığ ı g ö r ü r .
T ü r k ü lk e s in in f e th i ö n ü n d e d ik ile n e n g e lle r in n e d e n l e r i a ç ık tır : B ir
k e r e , b u k r a llığ ın p r e n s l e r i ta r a f ı n d a n o r a y a ç a ğ ır ılm a d ığ ın g ib i, y u ­
k a r ıd a b e lir tile n n e d e n l e r l e , p r e n s in ç e v r e s in d e k ile r in s e n in g ir iş im i­
n i k o la y la ş tır a c a k b i r b a ş k a ld ır ıs ın a d a b e lb a ğ la y a m a z s ın . Ç ü n k ü
p r e n s in y a k ın ç e v r e s in d e k ile r in tü m ü o n u n y o k ta n v a r e ttiğ i v e o n a
ş ü k r a n b o r c u o la n k im s e le r d ir , y o z la ş tır ılın a la r ı d a z o r d u r ; v e h a t t a
y o z la ş tır ıls a la r b ile b u y in e d e p e k fa z la y a r a r s a ğ la m a z ç ü n k ü d a h a
ö n c e d e ğ in ile n n e d e n l e r l e h a lk ı a r k a la r ın d a n s ü r ü k le y e m e z le r . O
h a ld e , k im k i T ü r k ’le s a v a ş m a k i s t e r h a s ırım ın g ü ç le r in i k a r ş ıs ın d a
b irlik h a lin d e b u lm a y a h a z ır o lm a lıd ır ; ve k a r ş ı ta r a f ın iç in d e ç ık a ­
cak b ir k a rg a ş a d a n çok k e n d i b ir lik le r in e g ü v e n m e lid ir . Ama

(3) M achiavelli, O sm an lı D ev le tin d en , halk ın d an ve h ü k ü m d a rla rın d a n

devrind eki yaygın k u lla n ım a g ö re te k b ir sözcükle "El T urco " (T ü rk )
diye söz e tm ek te d ir. O d ev ird e b aş k a bazı A v ru p alIlar aynı an la m a ge l­
m ek ü z e re "Le G ra ııd T urc" (B üyük T ü rk ) dernekteydiler.
(4) "Sancak" sö zcüğ ünü M achiavelli d e k u lla n m ak tad ır.

53
y e n m e y i b a ş a r ır s a , T ü r k ’ü b ir d a h a o r d u s u n u k u r a m a y a c a k d e n li
b o z g u n a u ğ r a t ı r s a o z a m a n y e n ik d ü ş e n in s o y u n d a n b a ş k a k o r k a c a ­
ğ ı k im s e k a lm a z ; o n u n o c a ğ ı d a b ir k e z s ö n d ü m ü k im s e k a y g ıla n d ı-
r a m a z a r tık . Ç ü n k ü ö te k ile r in h a lk ü z e r in d e h iç b ir n ü f u z la r ı y o k ­
tu r ; is tila c ı n a s ıl k i z a f e r d e n ö n c e d e s te k le r in e g ü v e n e m e z id iy s e z a ­
f e r d e n s o n r a d a o n l a r d a n k o r k a c a k h iç b ir ş e y k a lm a z .

F r a n s a u s u lü n c e y ö n e tile n k r a llık la r d a is e o l a n b u n u n t a m t e r ­
s id ir; ç ü n k ü o r a l a r a ş u y a d a b u b a r o n u y a n m a ç e k e r e k k o la y c a g i­
r e b ilir s in . D e ğ iş ik lik is te y e n h o ş n u ts u z la r h e r z a m a n b u lu n u r . B u
k im s e le r y u k a r ıd a b e l ir tile n n e d e n le r le s a n a y o lu a ç a b ilir le r v e z a f e ­
r in i k o la y la ş tır a b ilir le r . A m a s o n ra , f e th in i k e n d in e s a k la m a k i s t e r ­
s e n k u r b a n l a r ı n d a n o ls u n , iş b ir lik ç ile r in d e n o ls u n b in t ü r l ü g ü ç lü k
d ik ilir k a r ş ın a . V e e s k i e f e n d in in o c a ğ ın ı s ö n d ü r m e k d e y e tm e z ç ü n ­
k ü y e n i h ü k ü m e tte b a ş o lm a k is te y e c e k b e y le r k a la c a k tır ; o n la r ı d a
y o k e d e m e d iğ in y a d a d o y u r a m a d ığ m iç in ilk f ı r s a t t a b u t o p r a k l a n
k a y b e d e r s in .

E ğ e r D a r a ’n m 5 h ü k ü m e ti h a n g i tü r d e n d i d iy e a r a ş t ı r a c a k o lu r ­
s a n ız , T ü r k ’ü n k in e b e n z e r b u la c a k s ın ız o n u . O y ü z d e n İ s k e n d e r
o ra y ı b ü tü n ü y le iş g a l e tm e k , d ü ş m a n b ir lik le r in i m e y d a n s a v a ş ın d a
y e n m e k z o r u n d a k a ld ı; b u z a f e r d e n v e D a r a ’n m ö lü m ü n d e n s o n r a
ü lk e y u k a r ıd a b e l ir tile n n e d e n le r le te p k i g ö s t e r m e d e n İ s k e n d e r ’in
e lin d e d u r d u . V e e ğ e r İ s k e n d e r ’in y e r in e g e ç e n le r d e b ir lik h a lin d e
k a lm ış o ls a la r d ı f a z la ç a b a s a r f e tm e d e n s a lta n a t s ü r e b ilir le r d i ç ü n ­
k ü k e n d ile r in in y o la ç tık la r ın d a n b a ş k a h iç b ir k a r g a ş a lık m e y d a n a
g e lm e d i b u p r e n s lik te . A m a F r a n s a g ib i d irlik d ü z e n lik iç in d e k i d e v ­
l e tle r s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a b u n la r ı b ö y le s in e te m b e lc e y ö n e tm e k
im k â n s ız d ır . İ s p a n y a , F r a n s a v e Y u n a n i s t a n ’d a R o m a l ı l a r a k a r ş ı
p e k sık m e y d a n a g e le n a y a k la n m a la r ın a r d ın d a y a ta n d a b u d e v le tle ­
r i o lu ş tu r a n ç o k s a y ıd a p r e n s liğ in b u lu n m a s ıd ır . O n la r ın a n ıs ı s ü r ­
d ü k ç e R o m a lıla r d ik e n ü s tü n d e o tu r m u ş g ib iy d ile r. N e v a r k i b ir
k e z b u a n ı b e l l e k l e r d e n silin in c e ik tid a r la r ın ın g ü c ü v e s ü re k liliğ i

(5) Söz konu su olan, İ .Ö . 3 3 5 -3 3 0 yıllarındaki P ers K ralı III. D a r a ’dır.

54
y e n i e f e n d ile r e s a ğ la m b i r m ü lk s a ğ la d ı. H a t t a b ir b ir le r iy le s a v a ş tık ­
ta n s o n r a b u e y a le tle r in b ir b ö l ü m ü n ü h e r b ir in in o r a d a k i n ü f u z u n a
g ö r e k e n d i a r a l a r ı n d a p a y la ş a b ild ile r ; v e b u e y a le tle r in e sk i e f e n d i­
le r in in so y u d a k u r u m u ş o ld u ğ u iç in R o m a l ı l a r d a n b a ş k a e f e n d i t a ­
n ım a d ıla r . O h a ld e b ü t ü n b u n la r ı g ö z ö n ü n e g e tir in c e k im s e a rtık
İ s k e n d e r ’in A s y a İ m p a r a t o r l u ğ u n u tu tm a s ın d a k i k o la y lığ a d a , P ir u s
v e b e n z e r le r i g ib i ö te k ile r in f e t h e d i l e n y e r le r i e ld e t u t m a k t a ç e k tik ­
le r i g ü ç lü ğ e d e ş a ş ır m a z . O la n , iş g a lc in in a z y a d a ç o k b e c e r is in d e n
d e ğ il, fe th e d ilm iş d e v le tle r in f a r k la r ın d a n d o ğ m u ş tu r .

55
 F E T H E D İ L M E D E N Ö N C E K E N D İ Y A S A L A R I U Y A R IN C A
YAŞ AYAN K EN TLERİ YA D A PREN SLİ K LERİ
N A S IL Y Ö N E T M E K G E R E K T İ Ğ İ

F e th e d ilm iş e y a le tle r y a d a k e n tle r k e n d i y a s a la r ı a ltın d a ö z g ü r ­

c e y a ş a m a y a a lış ık o ld u k la r ın d a , d a h a ö n c e d e d e d iğ im g ib i, b u r a ­
la r d a t u t u n m a k iç in ü ç y o l v a r d ır : B irin c is i, o r a y ı y e r le b i r e tm e k tir ;
İ k in c isi, o r a y a b iz z a t g id ip y e r le ş m e k tir ; ü ç ü n c ü s ü , s a n a d o s tlu k la r ı­
n ı s ü r d ü r m e y i s a ğ la y a c a k fa z la k a la b a lık o lm a y a n b ir h ü k ü m e t a t a ­
d ık ta n s o n r a v e r g i to p la m a k la y e tin ip o n la r ı k e n d i y a s a la r ın c a y a ş a ­
m a y a b ır a k m a k tır . F a tih ta r a f ın d a n v a r e d ilm iş o ld u ğ u iç in , b u h ü k ü ­
m e t, a s lın d a o n u n g ü c ü v e d e s te ğ i o lm a d a n a y a k ta d u r a m a y a c a ğ ın ı
v e o n u h o ş n u t e tm e k iç in e lin d e n g e le n i y a p m a s ı g e r e k tiğ in i ç o k iyi
b ilir; e ğ e r y ık m a k is te n m e z s e ; ö z g ü r y a ş a m a y a a lış m ış b ir k e n t, h e r ­
h a n g i b ir b a ş k a y o ld a n ç o k , y u r tta ş la r ın ın k e n d ile r i a r a c ılığ ıy la d a ­
h a k o la y e ld e tu tu lu r .

I s p a r ta lıla r v e R o m a lıla r b u n a ö r n e k tir . I s p a r ta lıla r , A t i n a ve

T e b a i ’yi fa z la k a la b a lık o lm a y a n h ü k ü m e tle r e e m a n e t e d e r e k k o r u ­
d u l a r 1 a m a y in e d e e lle r in d e n k a ç ır d ıla r . R o m a lıla r , K a p u , K a r ta c a
v e N u m a n s ’t a ta ş ü s tü n d e ta ş b ır a k m a d ıla r v e e l le r in d e n d e k a ­

(1) 30 yıl sü ren, P elo p o n n ez Savaş ından ü stü n çıkan İ s p a rta , A tin a ’ya "O-
tuz T iran" (O tu z la r M eclisi) diye anılan b ir oligarş ik y ö n etim dayatm ış ­
tı (İ .Ö . 404). B en zeri bir yönetim de İ .Ö . 382’de T e b a i’d e k u ru lm u ş tu .
ç ır m a d ıla r ." Y u n a n is ta n ’ı is e a z ç o k I s p a r t a l ı l a r ı n y a p tığ ı g ib i k e n d i
ö z y a s a la r ı a ltın d a ö z g ü r c e y a ş a m a y a b ı r a k a r a k tu t m a k is te d ile r ve
b a ş a r ıs ız lığ a u ğ r a d ıla r ; ö y le k i s o n r a d a n b u ü lk e y i e ld e tu tm a k iç in
b ir ç o k k e n tin i y ık m a k d u r u m u n d a k a l d ı l a r .3 Ç ü n k ü h a k ik a tte o n la r ı
e ld e tu t m a n ı n te k k e s in y o lu y ık m a k tır . Ö z g ü r y a ş a m a y a a lış m ış b i r
k e n ti k im k i e le g e ç ir ir d e y ık m a z is e o n u n t a r a f ın d a n y ık ılm a y ı b e k ­
le m e lid ir ; ç ü n k ü b ir b a ş k a ld ır ıd a , ö z g ü r lü k a d ı v e a y rıc a n e g e ç e n
z â m a n ın u z u n lu ğ u n u n n e d e y a p ıla n h iç b ir iy iliğ in b e lle k le r d e n s ile ­
m e d iğ i e s k i g ö r e n e k le r o n a s ığ ın a k o lu r . N e y a p a r s a n y a p , n e y e g ir i­
ş ir s e n g iriş , e ğ e r o k e n tin y e r lile r in i s ü r m e k te , d a ğ ıtm a k ta d u r a k s a r ­
s a n , a s la , n e b u a d ı n e d e b u a lış k a n lık la r ın ı u n u tm a z la r v e e n k ü ­
ç ü k b i r f ır s a tta b u n la r a s a r ılır la r . F l o r a n s a ’y a y ü z yıl b o y u n e ğ iş in
a r d ın d a n P iz a ’d a o la n b u d u r .4 A m a k e n t l e r y a d a e y a le tle r b ir e f e n ­
d in in y ö n e tim i a ltın d a y a ş a m a y a z a te n a lış ık s a la r v e h a tta o n u n s o ­
y u d a k u r u m u ş ise , b ir y a n d a n , b o y u n e ğ m e y e a lış ık o ld u k la r ın d a n ,
ö b ü r y a n d a n , k e n d i iç le r in d e n y e n i b ir in i ç ık a r tm a k ta a n la ş a m a d ık ­
la r ı iç in a m a ö z g ü r c e y a ş a m a s ın ı d a b ilm e d ik le r in d e n s ila h a s a r ıl­
m a k ta d a h a a ğ ır k a n lı o lu r la r ; b i r p r e n s o n l a r a ç o k d a h a iç r a h a t l ı ­
ğ ıy la g ü v e n e b ilir ve g ö n ü lle r in i k a z a n a b ilir . C u m h u r iy e tle r d e ise ,
ta m te r s in e , y a ş a m , n e f r e t, ö ç a r z u s u m a y a la n ır d u r u r ; e s k i g ü n l e r ­
d e k i ö z g ü r lü ğ ü n a n ıs ı b ir tü r lü a k ıld a n ç ık m a z ; d o la y ıs ıy la e n sa ğ -
J â îîL y o l .on ları--ya o r t a d a n k a ld ır m a k y a d a o r a y a g id ip y e r le ş m e k tir .

(2 ) İ .Ö . 216’da R o m a ’ya b a ş k a ld ıra n C a p u a aslınd a C an n e savaş ında tam

b ir b o zg u n a uğ ram ış tı. A nca k, yenik d ü ş tü ğ ü için z a te n olm ayan b a ­
ğ ım sızlığ ının a rd ın d an yasal ağ ırlığ ı da elin d en alındı. K artaca İ .Ö .
. 146’da, N u m an zia ’da İ .Ö . 1.33’te yıkıldı.
(3) İ .Ö . 196’da K o rin t’te T .Q . F la m in in o Y u n a n ista n ’ın özg ürlüğ ü nü ta n ı­
m ış tı. A ncak, R o m alıla r b u ş e k ild e Y u n a n ista n ’ı d en etleyem ed ik lerin i
g ö rün ce b ir dizi savaş ın a rd ın d a n K o rin t’i yık tılar v e Y u n an ista n ’ı y e n i­
d e n R o m a ’n ın b ir eyaleti y aptıla r.
(4) Flo ran salılar, Piza’yı 1405’te G a b rie le V isco n ti’d en alm ış lar ve b ir yıl
içind e eg em en olm u ş lardı. A n cak , 1494’te F ra n sa K ralı V III. C h ar-
le s’ın. İ talya üzerine seferi sırasın d a elle rin d en kaçırdılar.

57
 VI
İ N S A N IN K E N D İ O R D U L A R I V E K E N D İ B E C E R İ S İ Y L E
ELEGEÇİ RDİ Ğ İ YENİ PREN SLİ K LER Ü STÜ N E

B ü tü n ü y le y e n i p r e n s lik le r d e n s ö z e d e r k e n h e m p r e n s h e m d e
d e v le t o la r a k ç o k b ü y ü k ö r n e k le r v e r ir s e m k im s e ş a ş ır m a s ın . Ç ü n ­
k ü in s a n la r h e m e n h e r z a m a n b a ş k a la r ın ın a ç m ış o ld u k la r ı y o lu iz ­
l e r le r , ta k litle h ü k ü m e t e d e r le r a m a ö r n e k a ld ık la r ın ın n e b ü t ü n
y a p tık la r ın ı a y n e n u y g u la y a b ilirle r, n e d e b e c e r is in e e r iş e b ilir le r ;
o n u n iç in , s a k ın g a n k iş i h e r z a m a n b ü y ü k a d a m la r ın a ç tık la r ı y o l­
d a n g itm e lid ir . O h a ld e , e n iy ile ri ta k lit e d e c e k tir k i e ğ e r k e n d i b e ­
c e r is i b ir a z k ıts a h iç d e ğ ils e a s lın d a n b ir h a v a v e r e b ils in . D e n e y im li
o k ç u la r ö y le y a p a r . Y a y la r ın ın g ü c ü n ü iyi b ild ik le r in d e n h e d e f ç o k
f a z la ır a k g ö z ü k tü ğ ü n d e o n u n d a h a y u k a r ıs ın a n iş a n a lır la r ; o k la r ın ı
o d e n li y ü k s e ğ e e r iş tir e b ile c e k le r in d e n d e ğ il d e b ö y le y ü k s e ğ i n iş a n ­
la m a k la a s ıl s e ç tik le r i h e d e f i v u r m a k iç in .

Ö y le y s e , d iy o r u m k i, y e n i b ir p r e n s in b a ş a g e ç tiğ i y e p y e n i
p r e n s lik le r i e ld e t u tm a s ı fa tih in b e c e r is in in a z lığ ın a y a d a ç o k lu ğ u ­
n a göre, a z y a d a ç o k z o r d u r . V e s a d e b i r k iş i o lm a k ta n p r e n s liğ e
b u m u tlu y ü k s e liş k iş id e b e c e r i y a d a ta lih g e r e k tir d iğ in e g ö r e ö y le
g ö z ü k ü y o r k i b u y e te n e k le r d e n b ir i y a d a ö b ü r ü p e k ç o k e n g e li
d ü m d ü z e d iy o r ; y in e d e ta lih in e d a h a a z g ü v e n e n d a h a r a h a t ç a t u t u ­
n u r . H e l e b i r b a ş k a y e r i o lm a d ığ ı iç in f e th e ttiğ i y e r e g e lip b iz z a t
y e r le ş m e k z o r u n d a k a lır s a , b u d u r u m iş le r i d a h a d a k o la y la r .

58
 A m a p r e n s lik le r in i ta lih in k a y ır m a s ın a d e ğ il d e k e n d i b e c e r i l e ­
r in e b o r ç lu o la n la r a g e le lim . E n iy ile ri b e n c e M u s a , K e y h ü s re v , R o -
m u lu s , T e s e u s v e d a h a b ir k a ç k iş id ir . A s lın d a ta n r ıs a l b u y r u k la r ın
b a s it b i r u y g u la y ıc ısı o la n M u s a ’d a n 1 h iç s ö z e t m e m e k g e r e k ir s e d e
e n a z ın d a n , o n u T a n r ı ’y la k o n u ş m a y a la y ık b i r i k ıla n o z e r a f e t t e n
ö t ü r ü h a y r a n o lu n m a y ı h a k e d e r . E ğ e r K e y h ü s r e v ’i v e b i r k ra llığ ı
e le g e ç ir e n le r i y a d a k u r a n l a r ı d ü ş ü n ü r s e k o n la r ı d a a y n ı ş e k ild e h a y ­
r a n o lu n m a y a d e ğ e r o la r a k y a r g ıla y a c a ğ ız ; e y le m le r i, g ö z ü m ü z e ,
ta n r ıs a l b ir y o lg ö s te r ic is i o la n M u s a ’n m k i l e r d e n p e k f a rk lı g e lm e y e ­
c e k tir . N ic e in c e le r s e k in c e le y e lim h a l v e g id iş a tla r ım , o n la r a y a ln ız ­
c a b i r f ır s a t y a n i k e y if le r in c e b iç im le n d ir e b ile c e k le r i b i r h a m m a d ­
d e v e r m e k d ış ın d a ta lih in h iç b ir k a y ır m a s ın ı b u lm a y ız . B u f ır s a t o l­
m a d a n z ih in s e l y e te n e k le r i y itip g id e r d i v e b u y e te n e k le r o lm a d a n
d a f ır s a t b o ş u b o ş u n a ç ık m ış o lu r d u .

D e m e k ki M u s a ’n ın M ıs ır ’d a e z ile n v e k ö le lik te n k u r tu lm a k
iç in k e n d is in i iz le m e y e h a z ır İ s r a il h a lk ın ı b u lm a s ı g e r e k iy o r d u . R o ­
m a K r a lı v e b u v a ta n ın k u r u c u s u o lm a s ı iç in R o m u h ıs ’u n 3 A l b a ’d a
k e n d in i d a r d a h is s e tm e s i, d o ğ d u ğ u n d a t e r k e d ilm iş o lm a s ı e lv e r iy o r ­
d u . K e y h ü s r e v ’in , P e r s l e r i M e d l e r i n b u y u r g a n lığ ın d a n h o ş n u ts u z v e
M e d le r i is e ç o k u z u n b i r b a r ı ş l a g e v ş e m iş v e k a d m s ıla ş m ış b u lm a s ı
ş a r ttı. T e s e u s ,4 A tm a lıla r ı d a ğ ılm ış b u lm a s a y d ı b e c e r is in i g ö s t e r e ­
m e z d i. B u n u n iç in d ir k i b u f ı r s a t l a r b u a d a m l a r ı n b a ş a r ıla r ın ı s a ğ la ­
d ıla r v e o n la r ın y ü k s e k b e c e r ile r i f ır s a tı ta n ıttı; v a ta n la r ı y ü c e ld i ve
b ü y ü k b ir m u tlu lu ğ a e r d i.

(1 ) İ .Ö . 13 Yüzyılda yaş am ış o la n v e Y ah u d i d in in in k u ru cu su M usa Pey­

gam b erin T a n rı’yla k o n u ş tu ğ u n a ve b u n u n so n u n d a O n E m ir’i ilan e t­
tiğ in e inanılır.
(2 ) K asted ile n "Büyük" lakabıyla anılan P e rs K ralı (İ .Ö . .5 59-5 28) II. K u-
su r’tu r. İ .Ö . 555’te M e d ’le ri y en e re k K ra l A stiy ag e’yi devirdi; 546’da
L id ya K ralı K re zu s’u yendi. B ab il’i eleg eçird i ve tü m B atı A sya’ya eg e­
m en oldu.
(3 ) R o m a k en tin in k u ru cu su ve R o m a lıla rın ilk K ralı. İ .Ö . V III. Y üzyılda
yaş adı.
(4 ) H e le n le rin efsanevi k a h ra m a n ı. Y u n an lı tarih çiler, İ .Ö . 12 Y üzyılda
A tin a kralı o la n T e se u s’u n k e n tin k u ru cu su ve ilk yasam a dü zenin in
örgütçüsü old u ğ u n a in an ırla r.

59
 B u n u n la k ıy a s la n a b ilir b i r b e c e r i n i n e tk ile r iy le p r e n s o la n la r
p r e n s lik le r in i g ü ç lü k le f e t h e d e r l e r a m a k o la y c a tu tu n u r la r . F e t i h l e ­
r i s ır a s ın d a k a r ş ıla ş tık la r ı e n g e lle r k ıs m e n d e v le tle r in i k u r m a k v e
b e r k i t m e k iç in y ü r ü r lü ğ e k o y m a k z o r u n d a k a ld ık la r ı y e n i d ü z e n le ­
m e l e r d e n ile r i g e lir. V e d ü ş ü n ü n k i y e n i k u r u m l a r y e r le ş tir m e y e g i­
r iş m e k te n d a h a g ü ç , y a p m a s ı d a h a te h lik e li v e b a ş a r ıs ı d a h a ş ü p h e li
iş y o k tu r ; ç ü n k ü y e n ilik ç iy e e s k i d ü z e n in k a y ırd ığ ı h e r k e s d ü ş m a n
k e s ilir , o is e y e n i d ü z e n in g ö z e te c e k le r in d e a n c a k ılım lı s a v u n u c u ­
la r b u lu r . B u n la r ın ılım lılık la rı k ıs m e n , y a s a la r ın o n la r d a n y a n a o l­
d u ğ u h a s ım la r ın d a n k o r k u d a n , k ıs m e n d e in s a n la r a ö z g ü o d o ğ a l
ş ü p h e c ilik te n k a y n a k la n ır . Ş u s o n u ç ç ık a r k i d ü ş m a n la r ın , s a n a s a l­
d ır m a y a f ır s a t b u ld u k la r ı h e r s e f e r d e p a r t i z a n h iz ip le r in h ın c ıy la
d a v r a n ır ; o y s a d o s tla r ın ın g e v ş e k liğ i s a v u n m a d a n ç o k k e s in k e s fiy a s ­
k o k a p ıs ıd ır . B u n o k ta y ı iyi k a v r a m a k iç in y e n ilik ç ile rin k e n d ile r in i
d a y a tm a y a ik tid a r la r ı v a r m ı y o k s a b a ş k a s ın a m ı b a ğ lıla r b u n u i n c e ­
le m e k g e r e k ir ; b ir b a ş k a d e y iş le , g ir iş im le r in i b a ş a r ıy a g ö tü r m e k
iç in d u a la r ın a m ı g ü v e n iy o rla r, g ü ç le r in e m i? Y a ln ız c a d u a g ü c ü y le
h a r e k e t e d iy o r la r s a k a ç ın ılm a z b i r ş e k ild e y e n ilg iy e m a h k û m d u r la r ;
a m a e ğ e r g ü ç le r i v a r s a y e n ilg i ç o k e n d e r d i r . İ ş t e b u n u n iç in d ir ki
tü m s ila h lı p e y g a m b e r le r m u z a f f e r o lm u ş la r d ır ; s ila h s ız p e y g a m b e r ­
l e r is e e lle r i b ö ğ ü r le r in d e k a lm ış la r d ır . B u n a b i r d e h a lk la r ın d e ğ iş ­
k e n y a p ıs ın ı e k le y e lim ; h a lk ı b e lir li b i r ş e y e in a n d ır m a k k o la y s a d a
o n u b u in a n ış ın d a tu tm a k g ü ç tü r ; o y ü z d e n a r tık in a n m a z o ld u k la ­
r ı n d a o n la r ı z o r la in a n d ır a c a k ö n l e m l e r i a lm ış o lm a k g e r e k ir . M u ­
sa , K e y h ü s re v , T e s e u s v e R o m u lu s s ila h s ız o ls a la r d ı f e r m a n la r ın ı
u z u n b o y lu d in le te m e z le r d i. G ü n ü m ü z d e r a h ip G ir o la m a S a v o n a r o -
l a ’n ın 5 b a ş ın a g e le n le r b u d u r . Y ığ ın in a n m a y ı b ır a k tığ ı a n y e n ilik le ­
r i d e k e n d is i d e ç ö k tü , ç ü n k ü n e in a n m ı ş l a r a sü re k liliğ i d a y a ta b ile ­
c e k n e d e in a n m a k ta n k a ç ın a n la r ı i n a n d ı r a c a k o la n a k la r ı y o k tu . S o ­

(5) H ristiyanlığ m D o m in ik en ta rik a tın d a n İ ta ly an din adam ı. 1452’d e F e r-

ra ra ’d a doğ du. P ap a A le x an d er’e k arş ı çık arak F lo ra n sa’da y a r ı- te o k ­
ratik , y a rı-d e m o k ra tik b ir y ö n etim o lu ş tu rm a k istedi. L af ebeliğ i saye­
sinde, b ir an, çevresinde bü yük b ir k ala b alık olu ş turm ayı b aş a rd ı ise
de k end isin i afaroz ed en P a p a k arş ısın d a fazla tu tu n am ad ı. D in se l sap ­
kınlıkla su çlan ara k 23 M ayıs 1498’d e Sig n o ria M ey d an ı’n d a yak ılarak
idam edildi.

60
n u ç o la r a k , b u y ü k s e k b e c e r i s a h ib i k im s e le r h iç h a t a y a p m a m a y a
d ik k a t e tm e lid ir le r ; t a h t l a r ı n a o t u r u r k e n d i r k i y e te n e k v e e n e r jile r i
s a y e s in d e ü s te s in d e n g e le c e k le r i e n b ü y ü k g ü ç lü k le r le k a r ş ıla ş ır la r ;
a m a b ir k e z y e r le ş tik te n s o n r a d a a r tık h e r k e s ç e b o y u n e ğ ile li b e r i
v e d o ğ u m la r ın d a n ö t ü r ü o n la r ı k ıs k a n a n la r d a a r tık s ö n m ü ş k e n , n i­
h a y e t g ü ç le r in d e n e m in o l a r a k g ü v e n lik , ş a n v e m u tlu lu ğ u ta d a b i l i r ­
le r.

B u d e n li y ü k s e k ö r n e k l e r e d a h a s a d e b ir ö r n e k e k le m e k is te ­
r im , a m a b ir in c ile r le d e iliş k is iz o lm a y a c a k tır v e b e n z e r i d a h a y irm i
k iş in in y e rin i tu t s a g e r e k tir ; s ö z k o n u s u o la n S ir a k u z a ’lı H i e r o n ’-
d u r .6 B u k im s e b a s it b ir i ik e n p r e n s o ld u . O d a ta lih te n f ır s a tta n
b a ş k a b ir p a y a lm a m ış tı. K a r ta c a ile b ir s a v a ş ın te h d id in i h is s e d e n
h a lk o n u k o m u ta n s e ç m iş ti v e o d a o n la r a ö y le s in e b a ş a r ılı ö n d e r lik
e tm iş ti k i p r e n s ü n v â n m a la y ık g ö r ü ld ü . T a lih te n y o k s u n k e n b ile o
d e n li y e te n e k li id i k i t a r ih ç ile r o n u ş u s ö z le r le a n a r la r : q ııo d n ih il il­
li d eera t a d re g n a n d u n ı p ra e te r r e g n u m J E s k i m ilisi f e s h e tti, b ir y e n i­
sin i m e y d a n a g e tir d i, e s k i d o s tlu k la r d a n v a z g e ç ti, y e n i d o s tlu k la r
e d in d i; v e ta m a n la m ıy la k e n d is in in ö z d o s tla r ı o lu n c a b u t e m e l ü z e ­
r in d e se ç tiğ i y a p ıy ı k u r d u . O d a f e t h e d e r k e n ç o k z a h m e t ç e k m iş ti
a m a tu tu n m a k iç in h e m e n h e m e n hiç.

(6) Sözü edilen, Sicilya A d a sı’ndaki Sirakuza k en tin in zo rb a kralı II. H ie-
ro n ’dur. (İ .Ö . 3 0 6 -2 1 5 ). İ .Ö . 2 6 5 -2 1 5 arasın da h ü k ü m .sü re n II. H ie-
ro n K arta calılara k a rş ı R o m alılarla ittifak yaptı.
(7) G iu stin o, Tarih, (X X III, 4) "K ral olm ak için b ir te k krallığ ı eksikti.".

61
 VII
B A Ş K A S IN IN G Ü C Ü V E T A L İ H İ Y L E
ELEG EÇİ Rİ LEN PREN SLİ K LER

S a d e k iş i ik e n a n c a k ta lih in b i r c ilv e siy le p r e n s o la n la r b u y ü k ­

s e liş i p e k ç a b a s a r f e tm e d e n e ld e e d e r l e r a m a t u t u n m a k iç in ç o k
t e r d ö k e r le r ; y o l l a n ç a k ış m ış , ik tid a r a d o ğ r u u ç m u ş la r d ır ; a m a asıl
g ü ç lü k le r b u n d a n s o n r a d o ğ a r. B u d u r u m d e v le te p a r a y la y a d a b ir
b a ğ ış la y a n ın lü tfu y la s a h ip o lu n d u ğ u n d a o r ta y a ç ık a r . D a r i u s ’u n 1
Y u n a n i s t a n ’d a s ık ıc a e ld e tu tm a k v e ş a n ın ı y a y m a k la y ü k ü m lü k ılıp
a ta b e y a ta d ığ ı İ y o n y a v e H e lle s p o n t g ib i k e n t l e r d e sık sık b ö y le o l-
m u ş tu r ." A y n ı ş e k ild e , so y lu d e ğ ilk e n i m p a r a t o r o la n k iş ile r d e a s ­
k e r l e r i s a tın a la r a k b u m ev k iy e g e lm iş le r d ir .3 B u n la r s a d e c e k e n d i­
le r in i y ü k s e lte n in ir a d e s i v e ta lih iy le t u t û n u r l a r k i b u h e r ik i ş e y d e

(1) B u ra d a söz k o n u su olan A n a d o lu ’da ve T ra k y a ’da g erçekleş tirdiğ i fe­

tih lerle P e rs İ m p arato rlu ğ u n u y en id en k u ra n v e o ra la ra özel temsilcisi
o la rak atad ığ ı a ta b e y le r aracılığ ıyla İ .Ö . 5 2 1 -4 8 6 yıllarında h ü k ü m sü­
ren I. D a ra ’dır.
(2 ) I. D a ra A n a d o lu ’da H elen k en tle ri o la n İ yonya ve H e lle sp o n t’u (Ç a ­
n ak k ale ) elegeçirm iş ti. D a h a so n ra T a ra k y a ve M ak ed o n y a ü zerin d en
Y u n a n ista n ’a sark m ak istedi. A ncak. İ .Ö . 490 yılın da M a ra to n Savaş ın­
d a H e le n le re yenidi.
(3 ) R o m a lıla r kastediliyor.

62
o y n a k v e g e ç ic id ir v e ü s te lik b u n l a r y e r le r in i k o r u m a s ın ı d a h e m b il­
m e z le r , h e m d e e lle r in d e n g e lm e z . B ilm e z le r , ç ü n k ü s ır a d a n b ir k i­
ş i b ü y ü k b ir d e h a v e c e s a r e t s a h ib i d e ğ ils e k o m u ta e t m e k t e n a n la ­
m a z ; e lle r in d e n g e lm e z , ç ü n k ü d o s t v e s a d ık g ü ç le r d e n y o k s u n d u r ­
la r . K a ld ı k i, a n s ız ın o r ta y a ç ık a n d e v le tle r in tıp k ı ç o k ç a b u k d o ğ u p
b ü y ü y e n ö te k i d o ğ a l ş e y le r g ib i d a l b u d a k s a lm ış k ö k le r i y o k tu r , ilk
f ır tın a d a d e v r ilir le r ; m e ğ e r k i d e d iğ im g ib i, b u ş ip ş a k p r e n s l e r ta li­
h in o n la r a v e rd iğ i b a ğ ış a d e n k b i r c e s a r e t e s a h ip o lu p e lle r in d e k in i
tu tm a y a h a z ır la n m a s ın ı b ils in le r , v e b a ş k a la r ın ın p r e n s o lm a d a n ö n ­
c e a ttığ ı te m e lle r i s o n r a d a n d a o ls a a ts ın la r .

P r e n s o lm a n ın b u iki y o lu n u , k iş is e l b e c e r i y a d a ta lih in y a r d ı­
m ın ı z a m a n ım ız d a n ik i Ö rn e k le r e s m e t m e k is liy o r u m : F r a n c e s c o
S f o r z a v e C e s a r e B o r g ia . F r a n c e s c o s ı r a d a n b ir i ik e n b ile ğ in in h a k ­
k ıy la M ila n o d ü k ü o ld u ;4 v e b in b ir z a h m e tle k a z a n d ığ ım a z b i r ç a ­
b a y la e lin d e tu ttu . H e r k e s i n V a l e n t i n o d ü k ü d e d iğ i C e s a r e B o r g ia 5
is e d e v le tin i b a b a s ın ın s a y e s in d e k a z a n d ı v e o n u n la b ir lik te y itird i.
O y s a b a ş k a s ın ın g ü c ü v e ta lih iy le e d in d iğ i b u d e v le tle r d e a d a m a k ıllı
k ö k s a la b ilm e k iç in h e r ş eyi y a p m ış , h e r c e s u r v e s a k ın g a n a d a m ın
d a v r a n m a s ı g e r e k tiğ i g ib i d a v r a n m a k iç in b ü t ü n z e k â s ın ı k u lla n m ış ­
tı. Ç ü n k ü , y u k a r ıd a d a d e n d iğ i ü z e r e , ö n c e te m e lle r in i o tu r tm a m ış
o la n , e ğ e r b ü y ü k b ir b e c e r iy e s a h ip is e b u n u s o n r a d a y a p a b ilir d i
b u iş m im a r ı b o c a la ts a ve d e y a p ın ın d e n g e s in i te h d it e ts e d e . D e ­
m e k ki e ğ e r d ü k ü n b ü t ü n y a p tık la r ım in c e le r s e k g ö r ü r ü z k i g e le c e k ­
te k i g ü c ü iç in g e n iş te m e lle r a tm ış tır ; v e b u n o k ta ü z e r in d e u z u n
b o y lu d u r m a k ta iş g ü z a rlık e ttiğ im i s a n m ıy o r u m , ç ü n k ü y e n i b ir
p r e n s e o n u n e y le m le r in i ö r n e k g ö s t e r m e k t e n d a h a iyi b i r ö ğ ü t ö n e -
r e m e z d im . E ğ e r iş e k o ş tu ğ u a r a ç l a r o n a h iç y a r a m a d ıla r s a b u o n u n
h a ta s ı d e ğ ild ir, b u n d a n y a ln ız c a o la ğ a n ü s tü v e a ş ır ı te r s lik te ta lih in i
s o r u m lu tu tm a k g e r e k ir .

P a p a A ltın c ı A le x a n d e r d ü k o ğ lu n u b ü y ü k b ir b e y y a p m a k ta o
s ır a d a v e s o n r a p e k ç o k e n g e lle k a r ş ıla ş m ış tı. İ lk in , K ilis e ’y e a it

(4) Bkz. Bl. I. D ip n o t 1.

(5 ) Bkz. Bl. TII.

63
o lm a y a n h e r h a n g i b ir d e v le tin b a ş ı n a o n u n a s ıl g e ç ire c e ğ in i b i r t ü r ­
lü k e s tir e m iy o r d u ; v e K ilis e ’d e n ç a lm a y a k a lk ış ırs a d a M ila n o D ü ­
k ü ile V e n e d ik D ü k ü n ü n b ö y le b i r ş e y e k a r ş ı k o y a c a k la rım b iliy o r ­
d u ; 6 F a e n z a ve R im iııi d a h a o z a m a n d a V e n e d ik k o r u m a s ı a ltın ­
d a y d ıla r . A y rıc a İ ta ly a ’d a v a r o la n s ila h lı k u v v e tle rin , ö z e llik le d e
k u lla n a b ile c e k o ld u k la r ın ın P a p a ’n ın y ü k s e lm e s in d e n k o r k m a la r ı
g e r e k e n k iş ile rin e lle r in d e o ld u ğ u n u g ö r ü y o r d u ; b u y ü z d e n h e p s i d e
O r s i n i ’le re , C o lo n n a ’l a r a v e ş ü r e k â s ın a y a n i d o ğ a l d ü ş m a n la r ın a ait
o la n b u k u v v e tle re g ü v e n e m e z d i.7 D e m e k ki b u d u r u m u d e ğ iş tir ­
m e k b ir k a ç o r g a n ın ı k e s in k e s k o p a r a b ilm e k için g ö z k o n a n d e v le tle ­
r i a ltü s t e tm e k g e r e k iy o r d u . B u n u y a p m a s ı k o la y o ld u ; ç ü n k ü b a ş k a
g ü d ü le r le d e o ls a V e n e d ik lile r F r a n s ız la r ı İ ta ly a ’ya ç a ğ ırm a y a k a r a r
v e r m iş le r d i: B u n a [ A le x a n d e r] k a r ş ık o y m a m a z lık e tm e k le k a lm a d ı
a y n ı z a m a n d a K r a l L o u is ’n in ilk e v liliğ in i b o z a r a k iş le ri k o la y la ş tır ­
d ı d a .8 B u n u n ü z e r in e K ra l, V e n e d ik lile r in y a rd ım ı v e P a p a ’n m o n a ­
y ıy la İ ta ly a ’ya g ird i v e d a h a M ila n o ’y a v a r m a m ış tı ki A le x a n d e r , R o -
m a y n a 9 g iriş im i için o n d a n g e r e k li b ir lik le r i a ld ı; K ra l o n a b u iz n i
v e rm iş ti ç ü n k ü b u a n c a k o n u n p r e s tijin i a r ttır a b ilir d i. B u t o p r a k la r ı
b ö y le c e f e th e tm iş v e C o lo n n a g a r n iz o n la r ın ı y e r le r in d e n a tm ış
o la n D ü k o n la r ı e lin d e t u tm a k v e d a h a ile r i g id e b ilm e k te iki a y a k -
b a ğ ıy la k a rş ıla ş tı. B ir y a n d a n , g ö z ü n e p e k s a d ık g ö z ü k m e y e n b ir lik ­

(6) Y ani yeğ eni "F orli.K ontesi" C a te rin a ’yı k o ru m ası altında tu tan L udovi-
co il M o ro ile, akrabası, P isaro beyi G iö van ni Sforza. V en ed ik liler de
K ilise’nin R o m ay n a’da gü çlenm esin i k en d i çıkarları ve yayılmacı am aç­
ların a aykırı buluy orlardı.
(7) Baş lıca İ talyan m ilis ş efleri: C aste llo k e n tin d e n Vitelliler, P e ru g ia ’daıı
B aglioniler ve R o m a ’dan O rsin iler, C o lo n n a la r ve Savelliler. B u nlar
ve O rta İ talya beyleri K ilisc’nin siyasal gücünün artm asını önlem eye
çalış ıyorlardı.
(8 ) Bkz. Bl. III. D ip n o t 23.
(9) X II. L ouis ile P ap a V I. A le x a n d e r arasın d ak i anlaş m a sonucu C esare
B orgia 30 b in m ızraklı v e 40 b in İ sviçreli p aralı askerd en olu ş an bir
yardım aldı. B u n ların ve k e n d i ask e rle rin in gücüyle 1499 K asım ın dan
1503 O cağ ına dek süren R o m ay n a sefe rin e çıktı.

64
le r i; ö t e y a n d a n , F r a n s a ’n ın n iy e tle r i. Y a n i k u lla n m ış o ld u ğ u O r s i-
n i’n in p a r a l ı a s k e r l e r i n i n e k s ik liğ in i d u y m a k ta n ü r k ü y o r d u . O n u n
y a ln ız c a b ü y ü m e s in i ö n le m e k le k a lm a z la r , f e tih le r in i d e e l i n d e n a la ­
b ilir le r d i. K r a l a k a rş ı duyd u ğ u k o r k u la r da a y n ıy d ı. O r s i n i ’n in
a d a m la r ın ın n e d e ğ e r d e o ld u ğ u n u F a e n z a ’m n a lm ış ın d a n s o n r a B o -
lö g n a ’y a s a ld ır ı s ır a s ın d a ö ğ r e n d i. H iç b ir c o ş k u d u y m a d a n t a a r r u z a
k a lk tık la r ın ı g ö z le d i; K r a l a g e lin c e , U r b i n o D u k a lığ ı’n ı a lıp T o s k a -
n a ü z e r in e y ü r ü d ü ğ ü n d e ç a p ım ö lç e b ild i. K r a l o n a g e r i ç e k ilm e s in i
ö ğ ü tle m iş ti.10 B ü t ü n b u n l a r d a n s o n r a D ü k a r tık k im s e n in n e g ü c ü ­
n e n e d e ta lih in e b a ğ ım lı o lm a m a y a k a r a r v e rd i. İ lk in , R o m a ’d a O r ­
s in ile r in v e C o l ö n n a l a r ı n p a r tile r in i z a y ıfla ttı; b u n u n iç in , o n la r ı t u ­
t a n tü m b e y z a d e le r i ih s a n a b o ğ a r a k , k e n d in e b a ğ la y a r a k g ö n ü lle r i­
n i k a z a n d ı. M e z iy e tle r in e , g ö r e , o n la r ı sivil y a d a a s k e r i y ö n e tic ilik
g ö r e v le r iy le o n u r la n d ır d ı. B ir k a ç a y iç in d e b u n l a r ı n e s k i e f e n d ile r i­
n e b a ğ lılık la r ı s ö n d ü v e b ü tü n ü y le D ü k ’e y ö n e ld i. S o n r a , C o lo ıın a la -
rm k u v v e tle rin i d a ğ ıtm ış o la r a k O r s in ile r in b a ş t a g e l e n l e r i n e v u r ­
m a k ü z e r e f ır s a t k o lla d ı; f ır s a t e k s ik o lm a d ı, o da k a ç ır m a d ı.
D ü k ’ü n v e K ilis e ’n in y ü k s e lm e le r in in k e n d i ç ö k ü ş le r i o la c a ğ ım b i­
r a z g e ç d e o ls a f a r k e d e n O r s in ile r P e r u g in o y a k ın la r ın d a M a g i-
o n e ’d e b ir m e c lis to p la m ış la r v e U r b i n o ’d a isy a n , R o m a y n a ’d a k a r ı ­
ş ık lık la r ç ık a r t a r a k D ü k ’ü b ir d iz i te h lik e y le b u r u n b u r u n a g e t i r m i ş ­
le r d i; y in e d e o , F r a n s ı z l a r ı n y a r d ım ıy la b ü t ü n b u n l a r ı n ü s te s in d e n
g e ld i.

P r e s tijin i y e n id e n s a ğ la d ık ta n s o n r a b ir d a h a h iç b ir y a b a n c ı
m ü tte f iğ e b e l b a ğ l a m a m a k v e k e n d in in k ile r i h iç te h lik e y e a t m a m a k
iç in ş e y ta n c a b i r y o la b a ş v u r d u . V e n iy e tle r in i g iz le m e y i ö y le s in e iyi
b e c e r d i k i O r s i n i l e r b ile , o n u n e s k i m ilis k o m u ta n ı P a u l o O r s i n i ’

(10) 25 N isan 1501’d e F a e n z a ’yı iş gal ed en C esare B o rg ia B o lo n y a’yı ele-

geçirm ek ü z e re ilkin B olony a K alesin e yönelik b ir v u rk a ç d a rb e si d e ­
nem eye k alk ış tı. A n c a k O rsin ilerin varlığ ı, F ran sız m ilisle rin k en d isi­
ni izle m ek te isteksizlik leri gibi n e d en lerle so n u n d a B o lo n y a Beyi G i-
ovanni B en tiv o g lio ile an laş m ak zo ru n d a kaldı. U rb in o D u k alığ ı ise
1502 H a z ira n ın d a alındı.

65
yi a ra y a k o y a r a k o n u n la y e n id e n b a r ı ş m a k is te d ile r . [ C e s a r e , O r s i-
n i ’yi] iyi n iy e tin e i n a n d ı r m a k iç in ih s a n la r a b o ğ d u : G iy s ile r, p a r a , a t ­
la r ; ö y le k i h a s ım la r ı k e n d i a y a k la rıy la , s a f s a f S in ig a g lia ’y a, a v u c u ­
n u n iç in e g e ld ile r .11 B ö y le c e D ü k , b u b ü y ü k b a ş la r ı d e v ir d ik te n s o n ­
r a y a n d a ş la r ın ı k e n d is iy le d o s t g e ç in m e k z o r u n d a I jır a k a r a k g ü c ü n e
h a r ik a te m e lle r a tm ış tı. U r b i n o D ü k a lığ ı v e b ü t ü n R o m a y n a ’y a s a ­
h ip ti; b u n la r ın d a ö te s in d e o n u n k e n d ile r in e s a ğ la d ığ ı iy ilik le rin t a ­
d ın a v a r m a y a b a ş la m ış o la n h a lk la r ın d a d o s tlu ğ u n u k a z a n m ış o ld u ­
ğ u n u d ü ş ü n ü y o rd u .

B u s o n n o k t a b ilin m e y e v e ta k lit e d ilm e y e la y ık o ld u ğ u iç in

o n u d a h a u z u n b o y lu s e r g ile y e c e ğ im . R o m a y n a y ö r e s i e le g e ç ir ild i-
ğ in d c D ü k fa r k e tti k i b u r a s ı n e y e tk e s i n e y e tk is i o lm a y a n b e y le r in
e lin e te s lim e d ilm iş ti. B u n la r te b a la r ım y ö n e tm e k te n ç o k s o y m a y ı
d ü ş ü n ü y o r la r d ı v e o n la r iç in b ir lik d e ğ il k a rış ık lık n e d e n iy d ile r . O
d e r e c e k i ü lk e e ş k iy a la r la , ip t e n k a z ık ta n k u r tu lm u ş h e r ç e ş itte n
s u ç lu la r la d o lu p ta ş ıy o r d u . O r ta lığ ı d ü m d ü z e tm e k v e k r a llık y e tk e ­
s in i s a y d ır m a k iç in D ü k b u r a d a iyi b ir h ü k ü m e t k u r m a y ı g e r e k li g ö r ­
d ü . B u n e d e n le ta m y e tk iy le d o n a ttığ ı z a lim v e iş b itir ic i b i r b e y z a d e
o la n R e m i r r o d e O r c o ’y u a ta d ı. B u a d a m k ıs a z a m a n d a k a r ış ık lık la ­
r ı b a s tır d ı. A d ın ı d u y a n k o r k u d a n t i t r e r o ld u . S o n r a d a n b u d e n li a ş ı­
r ı b ir b u y u r g a n lığ ın a r tık ş a r t o lm a d ığ ın a in a n a n v e b u n u n k e n d i
ü z e r in d e n e f r e t u y a n d ır m a s ın d a n ç e k in e n D ü k e y a le t m e r k e z in d e
b ü y ü k v e iyi a d y a p m ış b ir in in b a ş k a n lığ ın d a b ir sivil m a h k e m e k u r ­
d u r d u , v e h e r k e n t o m a h k e m e y e ş ik â y e tn a m e le r in i y o lla d ı. A d a m ı ­
n ın k a tılığ ın ın o n a d ü ş m a n lık ç e k tiğ in in ç o k iyi b ilin c in d e o la r a k b u
k e n tle r in h a lk la r ın ın y ü r e ğ in i s o ğ u tm a k v e o n la r ın g ö n lü n ü k a z a n ­
m a k iç in s ö z k o n u s u z u lü m le r in k e n d is in d e n k a y n a k la n m a d ığ ın ı, b a ­
k a n ın ın k a b a k a r a k t e r i n d e n ile r i g e ld iğ in i k a n ıtla m a k is te d i. S o n r a
ilk u y g u n f ır s a tta b i r s a b a h C e s e n a ’d a o n u b a c a k la r ın d a n a y ır ttı ve

(11) 21 A ralık 1502’d e C e sa re B o rg ia k o n u k la rım tuzağ a dü ş ü rd ü . V itel-

lozzö V itelli, P au lo O rsinive O liv ero tto d a F erm o ilkin tu tu k la n d ıla r
d ah a so n ra da öldürü ld üler.

66
c e s e d in i y a n ın d a b i r p a r ç a o d u n v e k a n lı b i r b ıç a k o ld u ğ u h a ld e
k e n t m e y d a n ın d a s e r g ile tti. B ö y le s in e v a h ş i b ir g ö s te r i h a l k ı a y n ı a n ­
d a h e m h o ş n u tlu k h e m d e d e h ş e t iç in d e b ır a k tı.

A m a b iz k a lk ış n o k ta m ız a d ö n e lim . K e n d is in e s a d ık v e b a ğ ım ­
s ız g ü ç le r e d i n d i k t e n v e z a r a r ı d o k u n m a s ı o la s ı ç o k s a y ıd a k o m ş u s u ­
n u n o c a ğ ın ı s ö n d ü r d ü k t e n s o n r a D ü k h a tır ı s a y ılır b i r g ü c e k a v u ş ­
m u ş v e k e n d is in i t e h d i t e d e n te h lik e le r in ç o ğ u n u u z a k la ş tır m ış tı; fe ;
tih le r in i y a y m a k iç in y o lu n u n ü s tü n d e n F r a n s ız la r ı a t m a k k a lıy o r d u
g e riy e . A s lın d a g e ç d e o ls a h a ta s ın ı a n la m ış b u l u n a n F r a n s a K r a l ı ­
n ın 12 h o ş g ö r ü g ö s te r m e y e c e ğ in i b iliy o r d u . O y ü z d e n G a e t a ’yı k u ş a ­
t a n İ s p a n y o lla r la d ö v ü ş m e k ü z e r e N a p o li K r a llığ ın a in e n F r a n s ız la -
r ı t e r k e tti v e y e n i d o s tlu k la r a r a m a y a k o y u ld u . N iy e ti o n l a r d a n h iç
k o rk m a y a c a ğ ı b i r d ü z e y e g e lm e k ti v e e ğ e r P a p a A le x a n d e r ö lm e s e y -
d i b u d a o la c a k tı.

O d ö n e m d e iz le d iğ i s iy a s e t iş te b ö y le y d i. G e l e c e k iç in is e b i r i n ­
ci k o r k u s u b a b a s ı n ı n y e r in e K ilis e ’n in b a ş ın a g e ç e c e k o la n ın k e n d i­
s in e h iç d e d o s t o lm a y ış ı, A le x a n d e r ’in k e n d in e a lm a k iz n i v e rd iğ in i
g e r i a lm a y ı d e n e m e k is te y e c e ğ iy d i. B u te h lik e y i d ö r t y o ld a n s a v u ş ­
tu r m a y ı d ü ş ü n d ü : B ir in c i o la r a k , y e n i P a p a y a , o n la r ı y e n id e n iş b a ş ı­
n a g e tir m e o la n a ğ ı v e r m e m e k iç in s o y d u ğ u tü m b e y le r in o c a ğ ın ı
s ö n d ü r m e k ; ik in c i o la r a k , P a p a ’yı g e m le m e k ü z e r e , d a h a ö n c e a ç ık ­
la n d ığ ı g ib i, tü m R o m a l ı b e y z a d e le r i k a z a n m a k ; ü ç ü n c ü o la r a k ,
K a r d in a lle r M e c lis i’n i o la b ild iğ in c e k e n d i p a r tis in in a d a m l a r ı n a in ­
d ir g e m e k ; d ö r d ü n c ü o la r a k , b a b a s ın ın ö l ü m ü n d e n ö n c e ç o k g ü ç le ­
n e r e k b ir ilk s a ld ır ıy a d ir e n e b ilm e k . A le x a n d e r ö ld ü ğ ü n d e b u d ö r t
h e d e f te n ü ç ü n e e r iş m iş , d ö r d ü n c ü y e d e e r iş m e k ü z e r e y d i. M a lla r ın ­
d a n , m ü lk le r in d e n o lm u ş b e y le r d e n u la ş a b ild ik le r in i ö ld ü r tm ü ş tü ,
p e k a z ı e lin d e n k a ç a b ilm iş le r d i; R o m a lı b e y z a d e le r i v e K u ts a l M e c -
lis ’in k a r d i n a l l e r i n i n ç o ğ u n u d a v a s ın a k a z a n a b ü m iş ti; g ü c ü n ü y a y ­
m a y a g e lin c e T o s k a n a ’yı e le g e ç ir m e k n iy e tin d e y d i v e d a h a ş im d i­
d e n P e r u g io v e P i o m b i n o ’y a s a h ip ti. P iz a is e k o r u y u c u lu ğ u n u is te -

(12) X II. L ouis.

67
 • • I'} •
m iş ti. V e F r a n s a ile b ü t ü n b a ğ la r ın k o p a r tıld ığ ı g ü n (k i, I s p a n y o l -
la r F r a n s ız la r ı N a p o l i ’d e n a tın c a h e r ik i t a r a f d a o n u n d o s tlu ğ u n u
s a tın a lm a k z o r u n d a k a lm ış la r d ı) b u d a g e c ik m e d i v e b i r s ıç r a y ış ta
P iz a ’y a e r iş ti. L u c c a v e S ie n a d a k ıs m e n k o r k u d a n , k ıs m e n F l o r a n -
s a ’y a i m r e n d ik le r in d e n te s lim b a y r a ğ ım ç e k iy o r la r d ı; y a r d ım s ız k a ­
la n F lo r a n s a d a a y n ı y a z g ıy ı p a y la ş tı. E ğ e r tü m p l a n l a n b a ş a r ılı o l­
sa y d ı (k i A le x a n d e r ’in ö ld ü ğ ü y ıl b u d a o la c a k tı) o d e n li g ü ç v e ş a n
k a z a n m ış o la c a k tı k i k e n d i g ü c ü y le t u tu n a b ilir d i v e a r tık b i r b a ş k a s ı­
n ın ta lih in e v e g ü c ü n e d e ğ il d e y a ln ız c a k e n d i k e n d is in e v e y e te n e ğ i­
n e g ü v e n e c e k ti.14 A m a A le x a n d e r , [C e s a r e ] k ı l ı c m r k ın ın d a n ilk k e z
ç ık a r ttık ta n b e ş y ıl s o n r a , o n u , s a d e c e u y s a lla ş tır ılm ış R o m a y n a ile
b a ş b a ş a b ı r a k a r a k ö ld ü . B ü t ü n g e r i k a la n d a h a h a v a d a y d ı v e ç o k
g ü ç lü ik i d ü ş m a n o r d u a r a s ı n d a k ıs tır ılm ış o la n D ü k ö lü m c ü l h a s ta y ­
d ı. A m a o k a d a r k a r a r l ı , o k a d a r y ü r e k li id i v e in s a n la r n a s ıl k a z a n ı­
lır, n a s ıl y itir ilir ö y le iy i b iliy o r d u k i o n c a k ıs a z a m a n d a a t ı l a n t e m e l ­
le r o d e r e c e d a y a n ık lıy d ı k i k a r ş ıs ın d a b u h a s ım o r d u l a r b u lu n m a -
s a y d ı y a d a s a ğ lığ ı y e r i n d e o ls a y d ı m u z a f f e r o lu r d u . V e b u t e m e l l e ­
r in n e k a d a r s a ğ la m o l d u k l a r ı d a g ö r ü ld ü ; R o m a y n a o n u b i r a y d a n
f a z la b e k le d i; R o m a ’d a y a n - ö l ü h a ld e ik e n ta m b i r g ü v e n lik iç in d e
k a ld ı v e d ü ş m a n la r ı B a g lio n ile r , V ite llile r , O r s in ile r o n a k a r ş ı h iç ­
b ir ş e y e k a lk ış a m a d ıla r ; is te d iğ i k iş iy i P a p a s e ç tir e m e d i a m a e n
a z ın d a n i s te m e d ik le r in i d e s a f d ış ı b ır a k tı. E ğ e r A le x a n d e r ö ld ü ğ ü n ­
d e k e n d i s a ğ lığ ı y e r i n d e o ls a y d ı h e r ş e y ç o k k o la y o lu r d u . V e b iz z a t
k e n d is i, ik in c i J u liu s P a p a s e ç ild iğ i z a m a n b a b a s ın ın ö l ü m ü n d e n

(13) C esare B o rg ia 1501 E y lü l’ü h d e P io m b in o ’yu; 1503 O cağ ın d a da P e ru -

gia’yı elegeçirm iş ti.
(14) O sırılarda F ra n sa , F lo ra n sa , B olon ya ve S ien n a a rasın d a b ir ittifak
hazırlığ ına iş are t e d e n kim i tarih çiler b u olasılığ ın M ach ia v elli’n in ile­
ri sürdüğ ü k a d a r güçlü olm adığ ım belirtiyorlar.
(15) San P ie tro K a rd in a li G iu lian o della R o v e re (1 4 4 3 -1 5 1 3 ) 28 E k im
1503’te II. Ju liu s adıyla P a p a seçildi (1 5 0 3 -1 5 1 3 ). İ ta ly a’d a P ap alığ ın
siyasal gücün ü a rttırd ı, 1508’d e V ene d ik lile re k arş ı C a m b ra i L ig asi’m ,
1512’d e F ra n s a ’ya k a rş ı K u tsal L ig a’yı k u rd u rd u .

68
s o n r a d o ğ a b ile c e k t ü m e n g e lle r i d ü ş ü n d ü ğ ü n ü v e t ü m ü n e ç a r e b u l­
d u ğ u n u a m a o n u n ö ld ü ğ ü g ü n k e n d is in in d e ö lü m d ö ş e ğ in d e o la b i­
le c e ğ in i d ü ş ü n m e d iğ in i b a n a a n la tm ış tı.

D ü k ’ü n b ö y le c e to p a r la y ıp in c e le d iğ im e y le m le r in d e e l e ş t i r e ­
c e k b i r y ö n g ö r m ü y o r u m . T e r s in e , z a t e n y a p tığ ım g ib i, ta lih in b i r
c ilv e si y a d a b a ş k a la r ın ın g ü c ü n d e n y a r a r la n a r a k p r e n s liğ e y ü k s e le n
h e r k e s e o n u ö r n e k g ö s te r m e y e d e ğ e r b u lu y o r u m . Z i r a k a r a k te r in in
b ü y ü k lü ğ ü n ü b i r b ü y ü k a m a c ın b a ş a r ı s ı n a k o ş a r k e n b a ş k a tü r lü d a v ­
r a n a m a z d ı; s a d e c e A le x a n d e r ’in k ıs a ö m r ü v e k e n d is in i v u r a n h a s t a ­
lık o n u n t a s a r ıla r ın ın ö n ü n e d ik ild ile r . D e m e k o lu y o r k i y e n i e d in d i­
ğ i p r e n s liğ in d e d ü ş m a n la r ım e tk is iz - k ılm a k , k e n d i n e d o s tla r b u l­
m a k , g ü ç le y a d a h ile y le y e n m e k , h a lk ın s e v d iğ i v e k o r k tu ğ u o lm a k ,
a s k e r le r in c e i t a a t e d ilm e k v e s a y ılm a k , o n a z a r a r ı d o k u n a c a k o la n ­
la r ın o c a ğ ım s ö n d ü r m e k , e s k i k u r u m l a n y e n ile m e k , s e r t a m a s e v e ­
c e n , g e n iş g ö n ü llü v e s e r b e s t fik irli o lm a k , h a i n b i r m ilis i o r t a d a n
k a ld ır ıp b ir y e n is in i k u r m a k , k e n d is in e h iz m e tte t e z c a n lı y a d a s a l­
d ı r m a k t a s a k ın g a n o lm a la r ı iç in k r a l l a v e p r e n s l e r l e d o s tlu ğ u n u s ü r ­
d ü r m e k is te j'e c e k k iş i C e s a r e B o r g i a ’n m e y le m le r in d e n d a h a y e n i
ö r n e k b u la m a y a c a k tı r . O n a y a ln ız c a s o n r a d a n k e n d i s i n e ' s ır t ç e v i­
r e n J u liu s ’u n p a p a s e ç ilm e s in e o n a y v e r d iğ i iç in e l e ş t i r i d e b u lu n u la ­
b ilir . Z i r a , d e d iğ im g ib i, is te d iğ in i p a p a y a p a m a z id iy s e d e h iç d e ğ il­
s e is te m e d iğ in i e n g e lle y e b ilir d i; d o la y ıs ıy la b i r z a m a n l a r z a r a r v e r d i­
ğ i y a d a d in i lid e r lik m e v k iin e g e ç in c e o n d a n k o r k m a k iç in n e d e n l e ­
r i o la n ş u y a d a b u k a r d in a ld e n b i r i n i n s e ç ilm e s in i a s la k a b u l e t m e ­
m e liy d i. G e r ç e k t e n d e , in s a n la r b a ş k a l a r ı n a e n ç o k k o r k u d a n y a d a
h ın ç d u y d u k la r ı iç in z a r a r v e r ir le r . D ü k ’ü n k iş is e l o l a r a k z a r a r ı d o ­
k u n d u k la r ı S a n P i e r o a d V in c u la , C o lo n n a , S a n G io r g io , A s c a n io
• • • 1
K a r d in a lle r i id i. F r a n s a K r a lı’n ın d o s tlu ğ u n a s a h ip o la r a k k e n d is i
z a t e n ç o k g ü ç lü o ld u ğ u iç in R o u e n K a r d in a li v e a k r a b a l ı k b a ğ la r ı
ile m in n e t b o r c u n d a n ö t ü r ü îs p a n y o lla r d ış ın d a tü m ö t e k ile r in k e n ­
d is in d e n k o r k m a l a r ı iç in b ir n e d e n v a r d ı. B u n e d e n l e D ü k h e r ş e y ­

(16) K a rd in alle r G io v an n i C o lo n n a, R a ffa ello R ia rio v e A sc an io Sforza

D ü k ’e d ü ş m an d ılar.

69
d e n ö n c e b i r İ s p a n y o lu p a p a s e ç tirm e liy d i; o o lm a z s a R o u e n K a r d i ­
n a li17 d e o lu r d u , a m a Ş a n P i e r o a d V in c u la h a y ı r .18 Y e n i y a p ılm ış
iy ilik le rin , b ü y ü k le r e e s k i h a k a r e tle r i u n u t t u r d u ğ u n u 's a n a n k iş i a ğ ır
b i r y a n ılg ı iç in d e d e m e k tir . İ ş te D ü k b u s e ç im d e h a t a y a p tı v e b u ,
o n u n y ık ılış ın a n e d e n o ld u .

(17) G eo rg es d’A m b o ise , Bkz. Blm. III, D ip n o t 23.

(18) San P ie ro a d V in cu la yani G iu lian o d ella R o v e re. D e v rin ö n d e gelen
ta rih ç ile rin d e n G uicciardini, Stoıia d ’Italia adlı yap ıtın d a, C e sa re B o r-
gia’m n İ sp an y o l kard in alleri istediğ i gibi yön len d irm ey eceğ in i çünkü
o n la rın k e n d i çık arlarına D iik ’e o la n vefa b o rç la rın d a n d a h a çok
ö n em v e re re k İ sp an y a K ralı’m k ızdırm ak p ah asın a , b ir F ra n sız olan
R o u e n K a rd in a li’n i P ap a seçm eye y an aş m aların ın söz k o n u su o lm ad ı­
ğ ını vurgulu yor;

70
 V III
A L Ç A K L IK L A P R E N S L İ Ğ İ N
B A Ş IN A G E Ç E N L E R Ü S T Ü N E

A m a in s a n , ta lih in y a r d ım ı y a d a k e n d i b e c e r is i o lm a k s ız ın d a ­
h a b a ş k a ik i y o ld a n d a p r e n s liğ in b a ş ın a g e ç e b ild iğ in e g ö r e , b e n c e
in c e le r k e n b u n l a r ı d a b i r y a n a b ır a k m a m a lı; k a ld ık i e ğ e r c u m h u r i­
y e tle r i in c e liy o r o ls a id ik b u n la r ın b ir in d e n d a h a u z u n b o y lu s ö z e t ­
m e m iz g e r e k ir d i. B u ik i y o l y a a lç a k ç a v e c in a i b i r y o ld a n p r e n s liğ e
y ü k s e lm e k y a d a s a d e b i r y u r tta ş ik e n ö te k i y u r tta ş la r ın d e s te ğ i ile
y u r d u n a p r e n s o lm a k tır . B irin c i ş ık k ı b ir i e sk i, ö b ü r ü y e n i ik i ö r n e k ­
le v e b u u s u lü n d e ğ e r in i b a ş k a c a t a r tış m a d a n a n la ta c a ğ ım , ç ü n k ü o
k a n ıd a y ım k i b u n a m e c b u r k a la n ın b a ş v u r m a s ı y e te r .

S ic ily a lı A g a t o c l e 1 s a d e c e ta lih te n y o k s u n d e ğ il a y n ı z a m a n d a
ç o k b a s it v e a ş a ğ ılık b ir i o ld u ğ u h a ld e S ir a k ü z a 2 K r a lı o ld u . B ir
ç ö m le k ç in in o ğ lu o la n b u a d a m ö m r ü n ü n d e ğ iş ik d ö n e m le r in d e
h e p a lç a k ç a b i r y a ş a m s ü r d ü ; a m a b ü tü n y a s a d ış ı iş le r in d e ö y le s in e
y ü k s e k b ir a k ıl v e v ü c u t g ü c ü g ö s te r d i k i a s k e r e y a z ılıp r ü t b e r ü t b e

(1) Sirakuza tira n ı (İ .Ö . 3 1 6 -2 8 9 ). İ .Ö . 3 0 5 -3 0 4 ’te Sicilya’nın -M a c h ia -

velli’n in ileri sü rd ü ğ ü gibi b ü tü n ü n ü n değ il d e - sad ece Y u n a n kesim i­
n in k ra lı oldu.
(2) Sicilya’n ın lim anı. İ .Ö . 734’te K orintlilerce ku ruldu.

71
y ü k s e le r e k s o n u n d a S ir a k ü z a ’n ın b a ş k o m u t a n ı o ld u . B ir k e z b u
m e v k iy e g e ld ik te n s o n r a k r a l o lm a y ı k a f a s ın a k o y d u v e k e n d is in e ö z ­
g ü r c e v e rilm iş ş e y i k im s e y e b o r ç lu o l m a d a n z o r l a e lin d e t u t m a k is ­
te d i. N iy e tin i o s ı r a d a S ic ily a ’d a s a v a ş m a k ta o la n K a r t a c a l ı A m il-
c a r ’a 3 a ç tı v e o n d a n d e s te k s ö z ü a ld ı. B ir s a b a h , A g a to c le , S ir a k ü z a
h a lk ın ı v e S e n a to s u n u s a n k i C u m h u r iy e t’in iş le ri h a k k ın d a g ö r ü ş l e r i ­
n i a lm a k is te m iş g ib i to p la n tıy a ç a ğ ır d ı v e b ir i ş a r e ti ü z e r in e , a s k e r ­
le r i tü m s e n a t ö r l e r i v e e n z e n g in p le b le r ı k ılıç ta n g e ç ir d ile r . O n l a ­
rın o r t a d a n k a ld ır ılış ın d a n s o n r a , b u k e n t t e i k tid a r a h iç b ir k a r ş ık o y -
m a y a ç a tm a d a n y e r le ş ti. D a h a s o n r a , ik i k e z y e n ild iğ i, h a t t a K a r ta -
c a lıla r ta r a f ın d a n k u ş a tıld ığ ı h a ld e y a ln ız c a k e n d is in i s a v u n m a y ı b a ­
ş a r m a k la k a lm a d ı a d a m la r ın ın b ir b ö lü m ü n ü k e n ti s a v u n m a y a b ı r a ­
k ıp k a la n ıy la A f r i k a ’y a s a ld ırd ı. K ıs a z a m a n d a , S ir a k ü z a ’yı k u ş a t m a ­
d a n ç ık a r ttı v e K a r ta c a lıla r ı g e r iç e k ilm e y e z o r la d ı. Ö y le k i p a z a r lı­
ğ a o t u r u p A f r ik a ’y la y e tin m e k v e S ic ily a ’yı A g a to c le ’y e b ır a k m a k
z o r u n d a k a ld ıla r . E ğ e r b u k iş in in y a ş a m ın a v e e y le m le r in e b a k a r ­
s a n ta lih e y o r a b ile c e ğ in p e k b ir ş e y b u la m a z s ın , d e ğ il m i k i y u k a r ı­
d a d a d e n d iğ i ü z e r e , p r e n s liğ e g e liş i b i r b a ş k a s ın ın k a y ır m a s ıy la d e ­
ğ il d e b in b ir e n g e le v e te h lik e y e r a ğ m e n m ilis te k i r ü tb e s i n i n y ü k s e l­
m e s iy le o lm u ş tu r ; c ü r e t ve c e s a r e ti s a y e s in d e y e r in d e t u tu n m u ş tu r .
Y u r tta ş la r ın ı ö ld ü r m e y i, d o s tla r ın a i h a n e t e tm e y i, n e v e r d iğ i s ö z e
sa y g ısın ın , n e a c ım a s ın ın , n e d e d in in in o lm a y ış ın ı m e z iy e t o la r a k
d a a d la n d ır m a k m ü m k ü n d e ğ ild ir. B ü tü n b u n l a r in s a n a ik tid a r s a ğ ­
la y a b ilir a m a ş a n k a z a n d ır m a z . A g a t o c l e ’n in te h lik e k a r ş ıs ın d a k i c e ­
s a r e ti, g ü ç lü k le r e , d ü ş m a n lık la r a g ö ğ ü s g e r m e k te k i v e d ü ş m a n la r ın ı
a lte tm e k te k i y ılm a z lığ ı d ü ş ü n ü lü r s e e lb e tte k i e n iyi ö r n e k l e r d e n g e ­
r i k a lır y a n ı y o k tu r . Y in e d e in s a n lık d ış ı k ıy ıc ılığ ı, s a y ıs ız c ü r ü m le r i
o n u b ir b ü y ü k a d a m o la r a k iy ilik le a n m a m ız a e lv e r m e z . D o la y ıs ıy la
e ld e e ttiğ i ş e y n e ta lih e n e d e b e c e r iy e b a ğ la n a m a z .

(3) A n ib a fm b ab ası, K arta calı ö n d e r (İ .Ö . 2 9 0 -2 2 9 ). R o m a lıla rı Sicil­

ya’d a y e n d ik te n sonra, ülkesinde b aş g ö ste re n isyanı b a stırd ı (İ .Ö .
240 - 237) ve İ sp a n y a ’yt feth e tti (İ .Ö . 237 - 229).

72
 Ş im d ile r d e , V I . A le x a n d e r ’in p a p a lığ ı d ö n e m i n d e is e , O liv e r e t-
t o d a F e r m o 4 d a h a ç o c u k k e n b a b a s ın ı k a y b e tm iş o ld u ğ u iç in G io -
v â n n i F o g lia n i a d ın d a k i d a y ısı t a r a f ı n d a n y e tiş tir ild i. İ lk g e n ç lik yıl­
l a r ı n d a m ü k e m m e l b i r a s k e r i d is ip lin le e ğ itilip y ü k s e k b i r r ü tb e y e
ç ık a b ils in d iy e C o n d o ttie r e 5 P a u lo V ite lli’n in 6 y a n ın a v e r ild i. P a -
u lo ’n u n ö lü m ü n d e n s o n r a o n u n k a r d e ş i .V ite llo z z o ’n u n e m r i a ltın a
g ir d i v e ç o k k ıs a z a m a n d a g ö z ü a ç ık lığ ıy la , z e k â s ı, d a y a n ık lılığ ı ve
g ü ç lü h a f ız a s ıy la b ü t ü n s ila h a r k a d a ş la r ı a r a s ı n d a e n b ir in c i o ld u .
A m a b a ş k a s ın a b o y u n e ğ m e k o n a a ğ ır g e liy o r d u . B u n e d e n l e V ite l-
lo z z o ’n u n v e k e n tin ö z g ü r lü ğ ü n e k ö le liğ in d e n d a h a a z d e ğ e r b iç e n
b ir k a ç k iş in in d e s te ğ iy le F e r m o ’y u iş g a l e tm e y i ta s a r l a d ı . G io v a n n i
F o g lia n i’y e m e k t u p y a z a r a k y ılla rc a e v in d e n u z a k k a ld ığ ın ı, g e lip
h e m k e n d is in i h e m d e m e m le k e tin i g ö r m e k is te d iğ in i, v e b u a r a d a
m a lm ı m ü lk ü n ü d e ta m m ış o la c a ğ ın ı b ild ir d i. V e , o n c a z a m a n ş a n
v e ş e r e f k a z a n m a k ta n b a ş k a b i r u ğ r a ş ı o lm a m ış , v e h e m ş e r ile r in e
z a m a n ın ı b o ş a g e ç ir m e m iş o ld u ğ u n u g ö s t e r m e k iç in t a n t a n a l ı b ir b i­
ç im d e , d o s t l a r ı n d a n v e b e n d e le r in d e n y ü z a tlın ın e ş liğ in d e g e lm e y i
a r z u la d ığ ın ı b e l i r t e r e k , F e r m o ’lu la r ın k e n d is in i ş e r e f i n e la y ık b ir b i­
ç im d e k a r ş ıla m a la r ın ı is te d i. B u s a d e c e k e n d is in e d e ğ il ö ğ r e n c is i o l­
d u ğ u iç in o n a d a ş e r e f v e r e c e k ti. G io v a n n i d a y ı, y e ğ e n in e k a r ş ı g ö ­
re v in i y e r in e g e tir m e k te h iç k u s u r e tm e d i. Y e ğ e n i, F e r m o ’lu b e y z a ­
d e le r ta r a f ı n d a n ta n ta n a lı b ir ş e k ild e a ğ ır la n d ı, o n l a r ı n k o n a k la r ın ­
d a k a ld ı. T a s a r la d ığ ı a lç a k lık iç in g e r e k e n i h a z ı r l a m a s ı n a y e te c e k
b ir k a ç g ü n g e ç ir d i. Z a m a n ı g e lin c e F o g lia n i v e b ü t ü n ile r ig e le n le r i
d a v e t e ttiğ i ş â ş â lı b i r z iy a fe t v e rd i. B u tü r d u r u m l a r d a â d e t o ld u ğ u
ü z e r e iy ic e y iy ip iç ild ik te n s o n r a O liv e r e tto , k o n u ş m a y ı n a z ik k o n u ­
l a r a g e tir d i v e P a p a A le x a n d e r ’in b ü y ü k lü ğ ü n d e n , o ğ lu C e s a r e ’d e n
v e g ir iş im le r in d e n s ö z e tti. G io v a n n i v e ö te k ile r c e v a p v e r in c e b u

(4 ) O liv e ro tto E u ffre d u cci d a F erm o 26 A ralık 1501’d e aş a ğ ıd a M achi,avel-

li’nin anla ttığ ı ş ekild e ik tid ara geldi. B ir yıl so n ra C e sa re B o rg ia ’m n tu ­
zağ ın a d ü ş e rek can ın d an oldu.
(5) E sk id e n İ ta ly a ’d a p aralı ask erle rin k o m u ta n ın a v e rile n ad.
(6) D ev rin ü n lü k o m u ta m Piza savaş ınd a F lo ra n sa lıla rm baş k om utan ıy dı.
1 E k im 1499’d a ih a n et su çundan id am edildi.

73
t ü r k o n u la r ın d a h a g iz li b i r y e r d e k o n u ş u lm a s ı g e r e k tiğ im s ö y le y e ­
r e k b ir o d a y a ç e k ild i; G io v a n n i v e ö te k ile r d e a r d ı s ıra g ittile r . D a ­
t a y e n i o tu r m u ş la r d ı k i a s k e r le r s a k la n d ık la r ı y e r le r d e n f ır la y a r a k
G io v a n n i v e y a n ın d a k ile r in t ü m ü n ü k ılıç ta n g e ç ir d ile r . B u c in a y e t­
t e n s o n r a O liv e r e tto a tm a b in ip b ü t ü n m e y d a n ı a ş tı, y ü k s e k m e c lis
b in a s ın ı k u ş a ttı. P a n ik h a lin d e k i m e c lis te s lim o lu n c a b i r h ü k ü m e t
k u r u p b a ş ın a g e ç ti. D e r h a l k e n d is in e z a r a r ı d o k u n a b ile c e k tü m h o ş ­
n u ts u z la r ı ö ld ü r ü p y e n i sivil v e a s k e r i k a r a r n a m e l e r l e y e r in i ö y le s i­
n e b e r k itti k i b ir y ılın s o n u n d a k e n tin i s ık ıc a e lin d e tu ttu ğ u g ib i b ü ­
t ü n k o m ş u la r ın a d a k o r k u s a ld ı. E ğ e r O r s in ile r v e V ite lli’y le b ir lik ­
te y u k a rıd a a n la tm ış o ld u ğ u m g ib i C e s a r e B o r g ia ’n m S in ig a g lia ’d a -
k i tu z a ğ ın a d ü ş m e s e y d i7 o n u F e r m o ’d a n d e f e tm e k A g a to c le ’yi S ir a -
k ü z a ’d a n d e f e tm e k k a d a r g ü ç o lu r d u . B u a lç a k ç a c in a y e tin d e n ta m
b ir yıl s o n r a y a k a la n d ı v e u s ta lık ta o ld u ğ u k a d a r a lç a k lık ta d a h o c a ­
sı o la n V ite llo z z o ’y la a y n ı a n d a k a tle d ild i.

İ n s a n s o r a b ilir , n a s ıl o ld u d a A g a to c le v e b e n z e r le r i s a y ısız i h a ­
n e t v e z u lü m d e n s o n r a y u r t l a r ı n d a g ü v e n iç in d e u z u n z a m a n y a ş a y a ­
b ild ile r, d ış d ü ş m a n la r ın a k a r ş ı k e n d ile r in i s a v u n a b ild ile r y e h iç b ir
fe s a tlığ a m e y d a n v e r m e d ile r . O y s a o n l a r k a d a r z a lim p e k ç o k b a ş ­
k a s ı b ır a k ın s a v a ş ın b u n a lım lı d ö n e m l e r i n i b a r ış z a m a n ın d a d a t a h t ­
la r ın ı k o r u y a m a d ıla r . B u n u n , z u lm ü iyi y a d a k ö tü k u lla n m a k ta n ile -
rig e ld iğ in i d ü ş ü n ü y o r u m . G ü v e n liğ i s a ğ la m a b a ğ la m a k ü z e r e b i r s e ­
f e r d e a m a g e r e k s iz y e r e u z a t m a d a n v e o la b ile c e k e n e r k e n a n d a iy i­
liğ e ç e v rile re k y a p ıla n z u lm e ( e ğ e r k ö tü l ü k t e n iyi o la r a k s ö z e d ile b i­
lir s e ) iyi k u lla n ılm ış d iy o r u m . B a ş la n g ıç ta a z o lu p d a z a m a n la s ö n e ­
c e ğ i y e r d e ç o ğ a la n z u lü m is e t e r s i n e k ö t ü k u lla n ılm ış d e m e k tir . B i­
r in c i ç e ş iti k u lla n a n la r , T a n r ı ’n m v e in s a n la r ın y a rd ım ıy la A g a to c -
l e ’n in y a p tığ ı g ib i y e r le r in i s a ğ la m la ş tır a b ilir le r ; ö te k ile r e g e lin c e ,
o n la r ın tu tu n m a la r ı im k â n s ız d ır . O y ü z d e n , b ir e y a le ti e le g e ç ir ir k e n
y e n i iş g alci g e r e k li tü m ş i d d e tle r in b i r h e s a b ın ı y a p m a lı s o n r a d a
h e r g ü n te k r a r e t m e m e k iç in o n l a r ı b i r s e f e r d e u y g u la m a lıd ır .

(7) Bkz. Bl. VI.

74
B u ş e k ild e , ilk in te b a s m ı y a tış tır m ış s o n r a d a iy ilik y a p a r a k g ö n ü lle ­
r i n i k a z a n m ış o la c a k tır . K o r k u d a n y a h u t y a n lış h e s a p t a n ö t ü r ü b ir
b a ş k a t ü r l ü h a r e k e t e d e n is e e lin d e n b ıç a ğ ı b ır a k m a m a k z o r u n d a
k a la c a k tır k i a s la te b a s ın a g ü v e n e n ie y e c e k , te b a s ım n s ü r e k li s u ik a s t
g ir iş im le r i o n u h e p tir t ir titr e te c e k tir . K ö tü lü k b i r s e f e r d e b ü tü n ü y ­
le y a p ılm a lıd ır . T a t m a k iç in n e k a d a r a z z a m a n o l u r s a o k a d a r a z
y a r a la y ıc ı o la c a k tır . İ y ilik is e d a h a iyi t a d ın a v a r ıls ın d iy e a z a r a z a r
y a p ılm a lıd ır . H e r ş e y d e n ö n c e , b i r p r e n s , te b a s ı n a k a r ş ı h iç b ir iyi
y a d a k ö tü s ü r p r iz in d a v r a n ış ın ı b o z a m a y a c a ğ ı b iç im d e h a r e k e t e t ­
m e lid ir ; z ir a s a n a t e r s d ü ş e n o la y la r la g a fil a v la n d ığ ın d a k ö tü lü ğ e
b a ş v u r a m a z s ın ; o s ır a iy ilik y a p m a n ın is e in s a n a h iç b ir y a r a r ı d o k u n -'
m a z , z o r a k i y a p ıy o r s u n s a n ır la r v e h iç b ir ş ü k r a n d u y m a z la r .

75
 IX
Sİ V İ L PREN SLİ K ÜSTÜN E

A m a b ir d e ik in c i y o la b a k a lım y a n i b i r s a d e k iş in in a lç a k lık y a
d a n e f r e t u y a n d ır a c a k h e r h a n g i b i r y o lla d e ğ il d e k e n t t a ş l a r m ı n d e s ­
te ğ iy le y u r d u n a p r e n s o lu ş u n a . B u n a siv il p r e n s lik d e n e b ilir v e b a ş a
g e ç m e k iç in n e g ö r ü lm e m iş b ir b e c e r iy e n e d e o la ğ a n ü s tü b ir ta lih e
g e r e k y o k tu r; d a h a ç o k ta lih le ta k v iy e li b i r h in o ğ lu h in lik g e r e k lid ir .
B ir p r e n s liğ in b a ş ı n a y a h a lk ın y a d a b ü y ü k le r in d e s te ğ iy le g e ç ilir.
Z i r a h e r k e n t t e b i r b i r i n e k a r ş ı b u ik i e ğ ilim v a r d ır . H a lk , b ü y ü k le r
t a r a f ın d a n y ö n e tilm e y i d e e z ilm e y i d e s e v m e z . B ü y ü k le r is e h a lk ı
y ö n e tm e k v e e z m e k is te r le r . V e b u ik i f a r k lı i ş ta h ta n k e n t iç in ş u
ü ç s o n u ç ta n b ir i ç ık a r : P r e n s lik , ö z g ü r lü k y a d a b a ş ıb o ş lu k .

P r e n s lik k im in e lin e f ır s a t g e ç m iş o ld u ğ u n a b a ğ lı o la r a k y a
h a lk ta n ya d a b ü y ü k le r d e n g e lir. B ü y ü k le r h a lk a d ir e n e m e y e c e k le r i-
n i g ö r d ü k le r in d e iç le r in d e n b ir in i p r e s tijle ş iş ir ir s o n r a d a p r e n s y a ­
p a r l a r v e o n u n k a n a t l a r ı a ltın d a a ç lık la r ın ı g id e r ir le r . K e n d i y ö n ü n ­
d e n h a lk d a o n l a r a k a r ş ık o y a m a y a c a ğ ın ı g ö r e r e k k e n d i iç in d e n b i r i ­
n i ç ık a r ıp ş iş ir ir v e o n u n n ü f u z u a ltm a s ığ ın ır. B ü y ü k le r in y a rd jm ıy -
l a p r e n s o la n k iş i h a lk ın y a r d ım ıy la o l a n d a n d a h a b i r g ü ç lü k le y e r in ­
d e tu tu n u r ; ç ü n k ü k e n d ile r in i o n a e ş it g ö r e n d o la y ıs ıy la is te d iğ i g ib i
b u y u r u p o y n a ta m a d ığ ı b i r y ığ ın ç e v r e s i o la n b i r p r e n s tir . A m a
p r e n s liğ e h a lk ın a r z u s u , d e s te ğ iy le g e le n k iş i is e b i r b a ş ın a b u lu n u r ;
ç e v r e s in d e o la n la r y a ln ız c a o n a b o y u n e ğ m e y e h a z ır a d a m la r d ır . A y ­
r ı c a n a m u s lu k a l a r a k v e b a ş k a s ın a h a k s ız lık e t m e d e n b ü y ü k le r i h o ş -

76
n u t e tm e k m ü m k ü n d e ğ ild ir o y s a h a lk iç in d u r u m b ö y le o lm a z . H a l ­
k ın a r z u s u k im s e y e d o k u n m a z ; h a lk b a s k ıy a s ır t ç e v ir ir , b ü y ü k le r
is e h a lk ı e z m e y e ç a b a la r . Ş u n u d a e k le y e lim k i h a lk ın d ü ş m a n k e s il­
m e s i p r e n s in g ü v e n liğ in i b o z a r ç ü n k ü h a lk k a la b a lık tır ; b ü y ü k le r ­
d e n is e k e n d in i k o r u y a b ilir ç ü n k ü o n la r a z d ır . B ir p r e n s i n k e n d is i­
n e d ü ş m a n b i r h a l k t a n b e k le y e b ile c e ğ i e n b ü y ü k k ö tü lü k y ü z ü s tü b ı­
r a k ılm a k tır ; a m a e ğ e r o n a b ü y ü k le r k a r ş ı is e y a ln ız c a k e n d is in i t e r k
e tm e le r in d e n d e ğ il k e n d is in e k a r ş ı s ila h a s a r ılm a la r ın d a n d a k o r k ­
m a lıd ır ; z i r a k ü ç ü k l e r d e n d a h a u z a k g ö r ü ş lü v e d a h a k u r n a z o ld u k ­
la r ı iç in o la y la r ı ö n c e d e n k e s tir e b ilir le r v e g e le c e ğ in e f e n d is in in g ö ­
z ü n e g ir m e y e ç a lış a r a k k e n d ile r in i s e la m e te a lır la r . A y r ıc a ş u d a
v a r d ır : P r e n s h e r z a m a n h e p a y n ı h a lk la y a ş a m a k z o r u n d a d ı r ; a m a
o n u h e p a y m b ü y ü k le r i tu tm a y a z o r la y a n h iç b ir ş e y y o k tu r - d e ğ il
m i k i h e r g ü n is te d iğ in i y a p a r , is te d iğ in i b o z a r , k e y f in c e ü n v a n d a ğ ı­
t ı r y a h u t g e r i a lır .

B u n o k ta y ı d a h a iy i a y d ın la tm a k iç in d iy o r u m k i b a ş l ı c a ik i ç e ­
ş it b ü y ü k v a r d ır : Y a , ö y le d a v r a n ır la r k i h e r ş e y d e p r e n s i n ta lih in e
b a ğ lıd ır la r - y a d a h iç b ir ş e y y a p m a z la r . B ir in c ile r i ç o k f a z la a ç g ö z ­
lü o lm a m a la r ı k a y d ıy la k o r u m a lı, o n u r la n d ır m a lıs m . K im s e y e b a ğ ­
la n m a y a n İ k in c ile r is e y in e ik i ç e ş ite a y r ıla b ilir . Y a m ız m ız lık ta n
b a ğ l a n m ı y o r l a r d ı ; o h a ld e , ö z e llik le b ilg e v e u y a n ık k iş ile r is e le r
o n l a r d a n y a r a r la n m a y a b a k m a lıs ın ; iyi g ü n ü n d e s a n a o n u r v e r ir le r ,
h a s ım lık ta o n l a r d a n k o r k a c a ğ ın h iç b ir ş e y o lm a z ; y a d a h e s a p v e
h ır s iç in d e h a r e k e t e d iy o r la r d ır . B u d a o n la r ın s e n i k e n d i l e r i n d e n
d a h a a z d ü ş ü n d ü k le r in in iş a r e tid ir v e b ö y le le r in d e n v e b a d a n k a ç a r
g ib i k a ç m a k s ın z i r a k ö t ü g ü n ü n d e h e p y ık ılm a n a y a r d ım c ı o la c a k la r ­
d ır . B u n e d e n l e h a l k ı n d e s te ğ iy le p r e n s o lm u ş k iş i b u d e s te ğ i h e p
s ü r d ü r m e y e b a k m a lıd ır . B u d a k o la y o la c a k tır z ir a h a lk e z ilm e m e k ­
t e n b a ş k a b i r ş e y is te m e z . B u n a k a rş ılık , h a lk a k a r ş ı b ü y ü k le r in y a ­
r a ttığ ı p r e n s h e r ş e y d e n ö n c e h a lk ın g ö n lü n ü k a z a n m a y a b a k a c a k ­
tır ; b u d a k o la y o l a c a k tır y e t e r k i h a lk ı k o lla s ın . O y s a k ö t ü l ü k b e k le ­
d iğ i b i r a d a m d a n iy ilik g ö r e n is te r is te m e z o n a ş ü k r a n d u y a c a k tır ; o
z a m a n h a lk s a n k i k e n d is i o n u o m e v k iy e y ü k s e k m iş ç e s in e p r e n s e
d a h a y a k ın lık g ö s te r e c e k tir . P r e n s e g e lin c e , h a lk ı k e n d is in e b a ğ la ­

77
m a k t a ç e ş itli o la n a k la r a s a h ip tir ; b u o l a n a k l a r k o ş u lla r a g ö r e d e ğ i­
ş ir v e h iç b ir k e s in k u r a l k o n a m a z ; b u y ü z d e n d a h a f a z la s ö z e tm e y e ­
c e ğ im b u n d a n . S a d e c e s o n u ç o l a r a k d iy e c e ğ im k i b ir p r e n s h a lk ın
s e v g is in e k e s in k e s m u h ta ç tır ; y o k s a o n u n d ü ş m a n lığ ın d a b a ş v u r a b i­
le c e ğ i h iç b ir ç a r e y o k tu r .

İ s p a r t a K r a lı N a b is ,1 b ü t ü n Y u n a n i s t a n ’ın v e m u z a f f e r b i r R o ­
m a o r d u s u n u n s a ld ır ıla r ın a d a y a n d ı v e o n l a r a k a r ş ı h e m y u r d u n u
h e m d e ik tid a r ın ı s a v u n d u . T e h lik e s ı r a s ı n d a a z s a y ıd a m u h a lif in i e t ­
k is iz k ılm a k y e te r liy d i a m a e ğ e r h a lk o n a k a f a tu ts a y d ı a s la y e tm e z ­
d i. B u g ö r ü ş ü m ü k a b u l e tm e y e n b ir i v a r s a , b e n im k a r ş ım a , h a lk a
d a y a n a n ç a m u r a te m e l a ta r ş e k lin d e k i ö z d e y iş i ç ık a r tm a s ın . Ç ü n k ü
b u sö z , h a lk ı m u h te m e l d ü ş m a n la r ın y a d a y ü k s e k y ö n e tic ile r in z u l­
m ü n d e n k u r t a r m a k ü z e r e h a lk a b e lb a ğ la y a n b ir s a d e y u r tta ş iç in
d o ğ r u o la b ilir. O k iş i b u d u r u m d a h a y a l k ır ık lığ ın a u ğ r a y a b ilir tıp k ı
R o m a ’d a G r a c c h u s k a r d e ş l e r 2 v e F l o r a n s a ’d a G io r g io S c a li3 gib i.
A m a sö z k o n u s u o la n y e tk i v e c e s a r e t s a h ib i, te h lik e k a r ş ıs ın d a m e ­
tin k a lm a s ın ı b ile n , g e r e k e n ö n le m le r i z a m a n ın d a a la n , v e rd iğ i
e m i r l e r v e g ö z tip e k liğ iy le k itle le r i h a r e k e t g e ç ir e n b i r p r e n s is e a s la
h a lk ı ta r a f ın d a n a ld a tılm a z v e s a ğ la m z e m in ü z e r in e te m e l a tm ış o l­
d u ğ u n u g ö rü r.

N e v a r k i b u p r e n s lik le r sivil d ü z e n d e n m u tla k lığ a g e ç m e y e k a l­

k ış tık la r ın d a te h lik e y e d ü ş e r le r , ç ü n k ü b ö y le s i p r e n s l e r y a b iz z a t ya
d a y ü k s e k g ö r e v lile r e liy le y ö n e tim i s a ğ la r la r . B u s o n u n c u ş ık ta ,

(1 ) İ .Ö . 2 0 7 -1 9 2 yılları arasın d a zalim liğ iyle ü n lü İ sp a rta tiranı.

(2 ) T ib eriu s S e m p ro n iu s G racch u s (d o ğ u m u , İ .Ö . 162) ve C aiu s Sem p ron i-
us G racchus (d o ğ u m u , İ .Ö . 154) k a rd eş le r. H a lk tem silcisi ik en h e r iki­
si de R o m a İ m p a ra to rlu ğ u ’nd aki soylu sınıfın to p ra k açgözlülüğ ünü
dizginlem ek için m ü cad ele verm iş ler, b u yönd e, ta rım yasası ö nerileri
getirm iş lerdi. B üyük k a rd e ş İ .Ö . 133’d e ö ld ü rü ld ü , küçüğ ü ise İ .Ö .
121’d e b ir isyan sırasın da cinayete k u rb a n gitti.
(3) Flo ran sa lı zengin, C io m pi isyanının (1378) a rd ın d a n h a lk a ö n d e r oldu.
A n cak o to rite kü ram aym ca 17 O cak 1382’d e id am edildi.

78
d u r u m la r ı ç o k d a h a z a y ıf v e ç o k d a h a te h lik e lid ir ; ç ü n k ü tü m ü y le
k e n d ile r in d e n ö n c e y ü k s e k g ö r e v le r e g e lm iş y u r tta ş la r ın ın k e y fin e
b a ğ ım lıd ır la r ; o n la r is e k a r a g ü n d e y a k a r ş ı ta v ır a l a r a k y a d a i t a a t ­
siz lik e d e r e k p r e n s le r in in k o la y c a b a tış ın a n e d e n o lu r la r . O ysa
p r e n s m u t l a k b u y u r g a n lığ a te h lik e le r iç in d e e r iş e m e z ; ç ü n k ü e m ir le ­
ri y ü k s e k g ö r e v lile r d e n a lm a y a a lış m ış y u r tta ş la r ı v e t e b a s ı g ü ç k o ­
ş u lla r d a o n a b o y u n e ğ m e y e h a z ır d e ğ ille r d ir ; v e o y ü z d e n , n e o la c a ­
ğ ın ın b ilin m e d iğ i a n la r d a , k e n d ile r in e g ü v e n e b ile c e ğ i a d a m l a r ı y o k ­
tu r . R a h a t z a m a n l a r d a ta n ıd ık la r ın a d a b e lb a ğ la y a m a z ; z ir a o s ır a ­
d a y u r tta ş la r d e v le te m u h ta ç tır , h e r k e s k o ş t u r u r ,v a a d l e r d e b u lu n u r ,
ö lü m u z a k ta y k e n h e r k e s d e v le ti iç in c a n ın ı v e r m e k is te r . A m a k a r a
g ü n le r g e lip ç a ttı m ı y u r tta ş la r a ih tiy a c ı o la n d e v le ttir v e p e k fa z la
b u lm a z . D e n e m e s i o d e r e c e te h lik e lid ir k i a n c a k b i r k e z y a p ıla b ilir,
b ir in c is i d e z a t e n s o n u n c u o lu r . B u n u n iç in d ir k i b ilg e b i r p r e n s
y u r tta ş la r ın ı h e r z a m a n v e ta lih in h e r y ü z ü n d e k e n d is in e v e d e v le ti­
n e m u h ta ç b ı r a k a c a k ş e k ild e d a v r a n m a lıd ır . Ö y le lik le u z u n y ılla r
o n a s a d ık k a lır la r .

79
 X
Bİ R PREN SLİ Ğ İ N GÜCÜNÜN NA SIL Ö LÇÜLECEĞ İ

B u p r e n s lik le r in m e z iy e tle r i k o n u s u n d a s a ğ la m b ir y a r g ıy a v a r ­
m a k iç in b i r b a ş k a n o k ta y ı d a h a e le a lm a k g e r e k ir . G e n iş b i r ü lk e y i
y ö n e t e n b ir p r e n s g e r e k tiğ in d e s a v u n m a s ın a k e n d i b a ş ı n a g ü ç y e tir e -
b ilm e k te m id ir y o k s a h e r s e f e r in d e b a ş k a la r ın ın g ü c ü n e m i b e lb a ğ -
l a m a k ta d ır ? B u n u d a h a iyi a y d ın la tm a k iç in b e n d e r im k i a s k e r le r i
k e n d ile r in d e n ç ı k a r t a r a k y a d a p a r a y la t u t a r a k y e te r li b i r o r d u k u r ­
m a k v e s a v a ş m a k o la n a ğ ı o la n la r t e k b a ş l a r ı n a k e n d ile r in i s a v u n a b i­
l ir le r v e s a v u n m a lıd ır la r . Ö t e k i l e r is e te r s i n e b a ş k a s ın a m u h t a ç t ı r ­
l a r y a n i a ç ık a r a z id e d ö v ü ş e m e y ip s u r l a r ı n ı n a r d ı n a s ığ ın m a k v e s a ­
v u n m a iç in o la n c a g ü ç le r in i k u lla n m a k z o r u n d a d ır la r . B e r i d e b i r i n ­
c i d u r u m u iş le m iş tik 1 v e d a h a ile r id e g e r e k e n i e k le y e c e ğ iz . İ k in c i
d u r u m iç in is e b u t ü r d e n p r e n s l e r i a n c a k k e n tle r in i b e r k itm e y e v e
t o p r a k la r ın ın g e r i k a la n ın ı b ü tü n ü y le b i r y a n a b ır a k m a y a c e s a r e t l e n ­
d i r m e k t e n b a ş k a d iy e c e k ş e y y o k tu r . E ğ e r b ö y le c e s a ğ la m c a s u r la r ı­
n ın g e r is in d e o lu r s a n v e y u k a r ıd a d e n d iğ i, ile r id e y in e d e n e c e k o ld u ­
ğ u ü z e r e t e b a n ın d a d e s te ğ in i k a z a n m ış is e n h e r z a m a n a n c a k b ü ­
y ü k d u r a k s a m a la r la s a ld ır ıy a u ğ r a r s ın . İ n s a n l a r h e p b ü y ü k g ü ç lü k -
le r ta ş ıy a n g ir iş im le r e d ü ş m a n d ır la r ; v e h iç k im s e y e s a p a s a ğ la m s u r ­
la r la v e k e n d is in e s ık ıc a b a ğ lı b i r h a lk la ç e v rili b i r p r e n s e s a ld ır m a k
b i r o y u n g ib i g e lm e z .

(1 ) Bkz. Bl. VI.

80
 A lm a n y a ’n ın k e n tle r i, k e n d i h a lin d e b i r a r a z in in o r t a s ı n d a b ü ­
y ü k b ir ö z g ü r lü k iç in d e d ir le r . K e y if le r i e s tik ç e i m p a r a t o r l a r ı n a b o ­
y u n e ğ e r le r ; n e o n d a n n e d e k o m ş u g ü ç le r in h iç b ir in d e n k o r k m a z ­
la r , ç ü n k ü ö y le s in e s a ğ la m k a l e l e r i v a r d ır k i h e r k e s e o n la r ı k u ş a t­
m a k u z u n v e ç e tin b i r iş o la r a k g ö r ü n ü r . H e p s in in u y g u n h e n d e k le ­
r i v e s u r la r ı, k a la b a lık b i r to p ç u s u v e d e p o la r ın d a , a m b a r l a r ı n d a
h e r z a m a n b ir y ıllık y iy e c e k v e y a k a c a k la r ı v a rd ır. B u n d a n b a ş k a ,
k a m u s e r v e tin e e l a t m a d a n f a k ir ta b a k a y ı b e s le y e b ilm e k iç in to p lu ­
lu k la r ın d a h e r z a m a n k e n tin a n a d ir e ğ i o la n b ir ta k ım iş le r , b i r yıl
b o y u n c a o n la r ı iş e k o ş m a k ü z e r e ta m a y a k ta k ım ın a g ö r e z e n a a t l e r
v a r d ır . N ih a y e t, e r k e k le r in d ü z e n li b i r b iç im d e s a v a ş a h a z ır la n d ık la ­
r ı a s k e r i ta lim le r d e s o n d e r e c e g ö z d e d ir .

D e m e k k i s a ğ la m s u r la r ı o la n b i r k e n te b e k ç ilik e d e n v e te b a s ı
t a r a f ın d a n n e f r e t e d ilm e y e n b i r p r e n s i n s a ld ırıy a u ğ r a m a s ı te h lik e s i
a z d ır . V e e ğ e r b u n a r a ğ m e n h e r h a n g i b ir i b ö y le b ir s e r ü v e n e k a lk ı­
ş ır s a r e z il o lm u ş v e s ü n g ü s ü d ü ş m ü ş b i r h a ld e y ü z g e ri e ts e g e r e k tir .
Z i r a b u d ü n y a n ın iş le r i ö y le s in e d e ğ iş ik v e s o n u b e llis iz d ir k i in s a n a
o r d u la r ın ı b ü t ü n b i r y ıl b o y u n c a b i r k e n ti k u ş a tm a k ta a y la k a y la k
t u t m a k im k â n s ız g ö r ü n ü r . B a n a ş ö y le k a r ş ılık v e r e n l e r ç ık a b ilir: Y a
h a lk ın s u r la r ın d ış ın d a m a lı m ü lk ü v a r s a , y a o n la r ı y a n a r g ö r ü r s e y e ­
te r in c e s a b ırlı o la b ile c e k m id ir ? B u n a y a n ıt o la r a k d e r im ki: G ü ç lü
v e y ü re k li b ir p r e n s h e r z a m a n b ö y le s i g ü ç lü k le r in ü s te s in d e n g e l e ­
c e k tir.

K im i z a m a n y a n d a ş la r ın ı o ld u k ç a k ıs a s ü r e c e k b i r k u ş a tm a
u m u d u y la o y a la y a c a k , k im i z a m a n d ü ş m a n ın g a d d a r lık la r ın d a n s ö z
e d e r e k g ö z le r in i k o r k u ta c a k tır . G e r e k i r s e fa z la te h lik e li m u h a lif le r i­
n i ta sfiy e e d e c e k tir . A y r ıc a h e n ü z k u ş a tıla n la r ın c e s a r e ti is tim ü z e ­
r in d e y k e n v e s a v a ş a is te k lile r k e n , h a s m ı d a h a s a ld ır ın ın ilk a n ın d a n
b a ş la y a r a k ü lk e y i y a k a c a k , y e r le b i r e d e c e k tir . B ir k a ç g ü n ü n s o n u n ­
d a h e y e c a n d ü ş e r ; a m a p r e n s in g e le c e k t e n k o r k u s u o lm a z : O la n o l­
m u ş tu r , u ğ r a n ıla n z a r a r ı n ç a r e s i y o k tu r ; o z a m a n te b a s ı p r e n s e d a ­
h a sık ı s a r ılır z ir a o n u k e n d ile r in in ö c ü n ü a lm a k la y ü k ü m lü g ö r ü r ­
le r ; d e ğ il m i k i o n u s a v u n m a k iç in e v le r i y ık ılm ış , to p r a k l a r ı y a k ıl-

81
m ı.ş tır. İ n s a n d o ğ a s ı ö y le d ir k i in s a n la r b ir is in in k e n d i l e r i n e y a p tık la ­
r ı y a r d ım d a n ö t ü r ü o ld u ğ u k a d a r k e n d ile r in in o n a y a p tık la r ı y a r d ım ­
d a n ö tü r ü d e b a ğ l a n ı r l a r . D e m e k k i tü m b u n o k t a l a r d ik k a tle g ö z
ö n ü n d e tu tu ld u k ta , u y a n ık b ir p r e n s in c e p h a n e v e y iy e c e k e k s ik liğ i
o lm a d ık ç a t e b a s ın ı b ü t ü n k u ş a tm a b o y u n c a s a ğ la m d u r d u r t m a k t a
p e k g ü ç lü k ç e k m e y e c e ğ i a n la ş ılır.

82
 XI
RUHBA N PREN SLİ KLERİ ÜSTÜN E

Ş im d ik i h a ld e a n la ta c a k b i r t e k r u h b a n p r e n s lik le r i k a lıy o r k i
b u n la r iç in b ü t ü n g ü ç lü k e ld e e t m e d e n ö n c e d ir ; z ir a is te r b ile k g ü ­
c ü y le is te r ta lih le e le g e ç ir ilm iş o ls u n la r n e b ir i n e d e ö b ü r ü o lm a ­
d a n d a e ld e tu tu lu r la r ; ç ü n k ü d in in ç o k e s k iy e d a y a n a n k u r u m la r m -
c a d e s te k le n ir le r . B u n la r ö y le s in e g ü ç lü v e o d e n li s a ğ la m ç ık m ış la r ­
d ır k i h a r e k e t ta r z ı v e y a ş a n tıs ı n a s ıl o lu r s a o ls u n p r e n s le r i y e r le r in ­
d e tu tu n u r la r . B ir t e k r u h b a n p r e n s l e r h iç s a v u n m a d ık la r ı t o p r a k l a ­
r a , h iç y ö n e tm e d ik le r i t e b a l a r a s a h ip tir le r ; v e d e v le tle r i s a v u n u lm a -
s a la r d a e lle r in d e n a lın m a z ; t e b a l a r ı y ö n e tilm e s e le r d e b u n u d e r t e t ­
m e z le r , b a ş k a s ın ın s a f ın a g e ç m e y i d e n e d ü ş ü n e b ilir le r n e d e y a p a ­
b ilir le r . D e m e k k i g ü v e n lik iç in d e v e m u tlu o la n p r e n s lik le r s a d e c e
b u n la r d ır . A m a , in s a n a k lın ın y a k la ş a m a y a c a ğ ı k a d a r ü s tü n g e r e k ç e ­
le r le y ö n e tild ik le r i iç in b u k o n u d a k o n u ş m a y a c a ğ ım ; ç ü n k ü b u n la r
T a n r ı ’n ın in a y e tiy le k u r u l m u ş l a r d ı r v e k o r u n m a k ta d ır la r , h a k l a r ı n ­
d a k o n u ş m a m u k a la lık v e k e n d in i b ilm e z lik o lu r. B u n u n la b ir lik te ,
A le x a n d e r ’e 1 d e k İ ta ly a ’n ın ö n d e g e le n y ö n e tic ile r i v e b e y z a d e le r i
v e s a d e c e b u ü n v a n ı g e r ç e k t e n h a k e d e n l e r d e ğ il, e n k ü ç ü k b a r o n l a ­
r ı v e b e y le r i b ile P a p a lığ ı p e k fa z la s a y m a z k e n b u g ü n K ilis e ’n in

(1 ) P a p a VI. A lexander.

83
c is m a n i g ü c ü n ü n b i r F r a n s ı z K r a lım t i t r e t e c e k , o n u İ ta ly a ’d a n k o v a ­
c a k v e V e n e d ik lile r i ç ö k e r t e c e k 2 k a d a r n a s ıl a r ttığ ı b a n a s o r u la c a k
o lu r s a , h e r n e k a d a r a n la ta c a k la r ım b ilin iy o r s a d a b u s o r u y a c e v a p
v e r m e k te n k a ç ın m a m .

F r a n s a K r a lı C h a r l e s ’ın 3 İ ta ly a ’y a g ir m e s in d e n ö n c e b u ü lk e
P a p a ’n ın , V e n e d ik lile r in , N a p o li K r a lın ın , M il a n o D ü k ü n ü n v e F lo -
r a n s a lıla r ın y ö n e tim i a ltın d a y d ı. B u n l a r ı n b a ş lıc a ik i k a y g ıla r ı v a rd ı:
B ir i, y a b a n c ı b i r i o r d u la r ın ı İ ta ly a ’y a s o k m a s ın ; ö b ü r ü , a r a l a r ı n d a n
h e r h a n g i b ir in in t o p r a k l a n g e n iş le m e s in . E n ç o k g ö z le n e n le r P a p a
v e V e n e d ik lile r d i. V e n e d i k ’i s u s ta t u t m a k iç in F e r r a r a s a v u n m a s ın ­
d a o ld u ğ u g ib i b ü t ü n ö t e k ile r in b ir lik o lm a s ı g e r e k m iş ti; P a p a ’yı d iz ­
g in le m e k iç in is e ö te k ile r R o m a l ı b a r o n l a r ı k u lla n ıy o r la r d ı. O y s a
b u n l a r s ü re k li b i r b ir le r in i y iy e n ik i h iz ib e b ö lü n m ü ş le r d i, O r s in ile r
v e C o lo n n a la r . P a p a ’n m g ö z ü ö n ü n d e b ile k ılıç e ld e d o la ş tık la r ı
iç in p a p a lığ ı z a y ıf v e a c iz d ü ş ü r ü y o r la r d ı. K im i z a m a n S ix tu s 4 g ib i
y ü r e k li b ir p a p a o r ta y a ç ık s a b ile n e ta lih i n e d e y e te n e ğ i o n u n d a
g ü ç d u r u m d a n k u r tu lm a s ın a y e tm e m iş tir . S a lta n a tla r ın ın k ıs a lığ ı b u ­
n u n n e d e n iy d i. Z i r a b i r p a p a h ü k ü m s ü r d ü ğ ü o n yıl iç in d e h iz ip le r ­
d e n b ir in i g ü ç b e l a z a y ıf d ü ş ü r e b ilir d i. O n l a r d a n b ir i, d iy e lim , is tis ­
n a o la r a k C o lo n n a la r ın o c a ğ ım n e r e d e y s e s ö n d ü r ü y o r d u is e o n u n
y e r in e g e ç e n , O r s in ile r in d ü ş m a n ı k e s iliy o r v e C o lo n n a la r ı d ir iltiy o r
a m a O r s in ile r i s ö n d ü r e c e k z a m a n b u la m ıy o r d u . B u d u r u m P a p a ’-
n ın c is m a n i g ü c ü n ü n İ ta ly a ’d a p e k c id d iy e a lın m a m a s ın a n e d e n o lu ­
y o r d u . S o n u n d a V I . A l e x a n d e r g e l e r e k d a h a ö n c e k i d in i ö n d e r ­

(2 ) 1508 yılında V en ed ik lilere k a rş ı P a p a II. Ju liu s, F ra n sa K ralı X II. L o u ­

is, C erm e n İ m p a ra to ru M ax im ilien ve İ sp a n y a k ra lı F e rd in a n d o ’nu n
olu ş tu rd u k ları C a m b ra i L igası ka sted iliy o r. B u L ig a aracılığ ıyla F ra n sa
K ralı X II. L o uis P a p a ’n ın ira d e si d o ğ ru ltu su n d a A g n ad ello (L o m b a rd i-
ya’n ın b ir k e n ti) sav aş ın d a V e n e d ik lile ri yenilgiye u ğ rattı. (1509) B u n ­
d an az so n ra da P a p a, F ra n sız la rı L o m b a rd iy a v e C e n o v a ’d a n kaçırttı.
(1 5 1 2 -1 5 1 3 ).
(3 ) V III. C harles.
(4 ) IV . Sixtus adıyla p a p a o lan (1 4 7 1 -1 4 8 4 ) F ra n c esc o D e lla R o v e re
(1 4 1 4 -1 4 8 4 )..

84
le r in h iç b ir in in y a p a m a d ığ ı b i r ş e y i, p a r a v e a s k e r g ü c ü y le b i r P a ­
p a ’n in n e l e r y a p a b ile c e ğ in i g ö s te r d i; V a le n tin o D ü k ü ’n ü n y a r d ım ı
v e F r a n s ız la r ın İ ta ly a ’y a i n m e l e r i n d e n d e y a r a r l a n a r a k y u k a r ıd a
D ü k ’ü n e y le m le r in d e n s ö z e d e r k e n a n la ttığ ım iş le r i y a p tı. G e r ç i n i ­
y e ti K ilis e ’y i d e ğ il D ü k ’ü g ü ç le n d ir m e k ti a m a s o n u ç t a b u n d a n K ili­
se y a r a r la n d ı ç ü n k ü k e n d is in in v e o ğ lu n u n ö l ü m ü n d e n s o n r a o n l a ­
r ın ç a b a la r ın ın m i r a s ı n a k o n d u . J u liu s 5 p a p a o ld u ğ u n d a K ilis e ’y i b ü ­
y ü m ü ş , b ü t ü n R o m a y n a ’y a y a y ılm ış , R o m a b a r o n l a r ı n ı o c a ğ ı s ö n d ü ­
rü lm ü ş , A le x a n d e r ’in d a r b e l e r i a l t ı n d a h iz ip le r i ta s f iy e o lm u ş h a ld e
b u ld u ; a y r ıc a A le x a n d e r ’d e n ö n c e h iç d e n e n m e m iş o la n p a r a b u l ­
m a iş in in y o lu a ç ılm ış tı.6 J u liu s y a ln ız c a b u y o ld a y ü r ü m e k le k a l m a ­
d ı d a h a d a ile r i g itti; B o lo n y a ’y ı a lm a y ı, V e n e d ik lile r i e z m e y i v e
F r a n s ız la r ı İ ta ly a ’d a n k o v m a y ı k u r d u ; v e ta s a r la d ığ ı tü m b u iş le r i
b a ş a r d ı; b u n l a r ı k iş is e l ç ık a r ı iç in d e ğ il d e K ilis e ’n in g ü ç le n ip b ü y ü ­
m e s i iç in y a p tığ ın d a n ö t ü r ü d e d a h a b ü y ü k b i r ş a n k a z a n d ı. A y r ıc a
O r s in i v e C o l o n n a ’l a r ı b u lc İ u ğ u d u r u m d a b ır a k tı; k e n d i a r a l a r ı n d a
b a z ı a n la ş m a z lık n e d e n l e r i k a lm ış o ls a d a ik i ş e y b u n l a r ı r a h a t d u r -
d u r ttu : B iri, K ilis e ’n in k o r k u t u c u h a l e g e le n g ü c ü ; ö b ü r ü , a r a l a r ı ­
n ın a ç ılm a s ın ın a r d m d a k i n e d e n o la n k e n d i i ç le r in d e n k a r d i n a l çı-
k a r ta b ild ik ç e b u ik i h iz ip in a s la b ir b ir le r iy le b a r ış ık o lm a y a c a k la r ı­
d ır; ç ü n k ü R o m a ’d a v e d ı ş a r ı d a o n l a r ı n r e k a b e t i n i k ö r ü k lü y o r la r v e
b a r o n l a r d a k e n d ile r in e d e s t e k o l m a k z o r u n d a k a lıy o r la r ; y a n i b a ­
r o n la r a r a s ı a n la ş m a z lık v e g e ç im s iz lik y ü k s e k d e r e c e l i d in g ö r e v lile ­
r in in i h t i r a s l a r ı n d a n d o ğ u y o r . B u n d a n ö t ü r ü P a p a L e o 7 H a z r e t l e r i
p a p a lığ ı ö y le s in e g ü ç lü b u ld u . U m u l u r k i k e n d i n d e n ö n c e k ile r in s i­
la h z o r u y la b ü y ü lttü ğ ü n ü o , iy iliğ i v e s a y ısız ö te k i m e z iy e tle r iy le ç o k
d a h a b ü y ü k , ç o k d a h a s a y g ıd e ğ e r k ıla c a k tır .

(5) II. Ju liu s adıyla p a p a o la n (1 5 0 3 -1 5 1 3 ) G iu lian o D e lla R o v e re. K ili­

se’ye cism ani g ü cü n ü y e n id e n k a z a n d ırd ı. V en e d ik lile re k a rş ı C a m b ra i
L igası’n ın (1 508), F ran sızla ra k a rş ı d a K u tsal İ ttifa k ’m (151 2) k u ru lm a ­
sına ö n cü lü k etti.
(6) B u lu n an ç a re ü st dü zey K ilise g ö rev le rin in e la ltın d a n ru h b a n la rd a n e n
fazla p a ray ı v e re n e satılm asıy dı.
(7) X . L eo adıyla P a p a o lan (1 5 1 3 -1 5 2 1 ) Jcan dc M edicis.

85
 XII
DEĞ İ Ş İ K M İ Lİ S TÜ RLERİ V E PA RA LI A SK ERLER

Ü z e r in d e a k ıl y ü r ü ttü ğ ü m ve g ü ç le r in in , z a a f la r ın ın b a z ı n e d e n ­
le r in i e le a ld ığ ım , e le g e ç ir m e k ve e ld e tııtm a k iç in sık sık k u lla n ıla n
ç a r e le r i a y rın tılı o l a r a k ta n ıttığ ım p r e n s lik le r le ilg ili o la r a k , g e riy e ,
d a h a ö n c e a d ı g e ç e n le r in h e r b ir in d e g e n e l o la r a k s a ld ır ı v e s a v u n ­
m a h a k k ın d a s ö z e tm e k k a lıy o r. Y u k a r ıd a , b ir p r e n s in s a ğ la m t e ­
m e lle r e s a h ip o lm a s ın ın n e k a d a r g e r e k li o ld u ğ u n u ; y o k s a y ık ılıp g i­
d e c e ğ in i s ö y le m iş tik . V e is te r y en i, is te r e s k i, is te r s e k a r m a o ls u n
tü m d e v le tle r i a y a k ta tu t a n b a ş lıc a te m e lle r iyi y a s a la r v e iyi o r d u ­
la r d ır . İ yi o r d u l a r o lm a d a n iyi y a s a la r o la m a y a c a ğ ın a g ö r e v e iyi o r ­
d u la r ın b u l u n d u ğ u y e r d e iyi y a s a la r ın o lm a s ı g e r e k tiğ i iç in y a s a la r
ü z e r in d e d u r m a y ıp o r d u d a n s ö z e d e c e ğ im .

İ m d i, d iy o r u m k i, b i r p r e n s in d e v le tin i s a v u n a c a ğ ı o r d u y a k e n ­
d i ö z o r d u s u d u r , y a p a r a lı o r d u d u r , y a y a r d ım c ı y a d a b u ik is in in
k a r m a s ıd ır . P a r a l ı o r d u v e y a rd ım c ı o r d u y a r a r s ız v e te h lik e lid ir ; ve
d e v le tin i p a r a l ı o r d u te m e li ü z e r in e k u r a n p r e n s a s la i s tik r a r v e g ü ­
v e n iç in d e o la m a z ; ç ü n k ü p a r a l ı a s k e r le r b ir lik iç in d e d e ğ ild ir , m u h ­
te r is tir , d is ip lin s iz d ir , k a lle ş tir; d o s tla r ın ö n ü n d e y iğ it, d ü ş m a n ın
ö n ü n d e a lç a k tır ; T a n r ı ’d a n k o r k m a z , in s a n la r d a n u ta n m a z ; v e s a ld ı­
r ıy a g e ç m e y i n e k a d a r e r te le r s e n y ık ım ın ı d a o k a d a r e r te le m iş o l u r ­
s u n ; b a r ı ş t a o n la r a , s a v a ş ta d ü ş m a n la r a s o y u lu r s u n . B ü t ü n b u n la r ın
n e d e n i o n la r ı b i r a r a d a tu ta n te k ş e y in a ld ık la r ı a z m i k t a r d a aylık
o lu ş u d u r k i b u p a r a d a o n la r ın s e n in u ğ r u n a ö lm e y i is te m e le r in i
s a ğ la m a y a y e tm e z . S a v a ş y a p m a d ığ ın s ü r e c e s e n in a s k e r l e r i n o lm a -

86
y ı p e k â lâ is te r le r ; a m a , b i r s a v a ş ç ık m a y a g ö r s ü n y a k a ç a r l a r y a ç e ­
k ip g id e r le r . B u n u k a n ıtla m a k o k a d a r g ü ç b ir ş e y o lm a s a g e r e k
ç ü n k ü İ ta ly a ’n ın b u g ü n k ü p e r i ş a n d u r u m u n u n y ılla r c a s a d e c e p a r a ­
lı a s k e r le r e d a y a n m ış o l m a k ta n b a ş k a b ir n e d e n i y o k tu r . B u n la r
b a ş la n g ıç ta b a z ı ile r le m e le r s a ğ la m ış v e k e n d i a r a l a r ı n d a s a v a ş tık ç a
y iğ it g ö z ü k m ü ş le r d ir ; a m a y a b a n c ın ın g e lm e s iy le n e m a l o ld u k la r ı
o r ta y a ç ık m ış tır. Ö y le k i F r a n s a K r a lı C h a r le s İ ta ly a ’yı t e b e ş ir le a la ­
b ilm iş tir ;1 b u n u n n e d e n i g ü n a h la ı ım ız d ır d iy e n le r d o ğ r u s ö y lü y o r la r ­
d ı; a m a b u g ü n a h la r o n la r ın s a n d ık la r ı g ü n a h l a r d e ğ il, b e n im a n la t-
tık la r ım d ır : C e z a s ın ı y in e p r e n s le r in ç e k tik le r i p r e n s g ü n a h la r ı.

B u b ir lik le r d e n n e g ib i k ö tü lü k le r g e le b ile c e ğ in i d a h a iyi k a n ıt­

la m a k is tiy o r u m . P a r a lı a s k e r le r in k o m u ta n la r ı y a h a r ik a a d a m l a r ­
d ır y a d a d e ğ ild ir le r . H a r i k a is e le r o n l a r a g ü v e n e m e z s in , ç ü n k ü ya
b iz z a t s a n a b a s k ı y a p a r a k y a d a s e n in n iy e tin e a l d ı r m a d a n b a ş k a la -
rım e z e r e k e ld e e d e c e k le r i k e n d i b ü y ü k lü k le r in e ta k ılıd ır k a f a la r ı;
a m a iş le r in d e u s ta d a d e ğ ille r s e s e n i y in e y ık ım a g ö t ü r ü r l e r . V e b a ­
n a c e v a p o la r a k d e n e c e k o lu r s a k i i s t e r p a r a l ı a s k e r o ls u n is te r o l­
m a s ın e li s ila h lı h e r k o m u ta n a y n ı ş e y i y a p a r , k a rş ılığ ım ş u o lu r : O r ­
d u y a b i r p r e n s in h iz m e tin d e d ir y a d'a b i r c u m h u r iy e tin . P r e n s b iz ­
z a t k e n d is i s e f e r e ç ık m a lı v e k o m u ta n lığ ı ü s tle n m e lid ir ; c u m h u r iy e t­
te is e y u r tta ş la r d a n b ir i g ö r e v le n d ir ilir . O g ö r e v le n d ir ile n iyi ç ık m a z ­
sa , d e ğ iş tir ilm e lid ir ; iyi ç ık a r s a h a d d in i b ilm e z lik e tm e s in d iy e y a s a ­
la r la d iz g in le r i sık ı tu tu lm a lıd ır . D e n e y le r g ö s te r iy o r k i y a ln ız c a s i­
la h la n m ış c u m h u r iy e tle r v e p r e n s l e r b ü y ü k iş le r y a p m ış la r p a r a lı a s ­
k e r l e r is e z a r a r v e r m e k te n b a ş k a b i r iş e y a r a m a m ış la r d ır . A y r ıc a
k e n d i ö z k u v v e tle riy le sila h lı b i r c u m h u r iy e tin y u r t t a ş l a r ı n d a n b i r i ­
n e b o y u n e ğ m e s i y a b a n c ı k u v v e tle r e d a y a n a n b i r c u m h u r iy e tte n ç o k
d a h a g ü ç tü r .

R o m a v e İ s p a r t a y ü z y ılla rc a s ila h lı v e ö z g ü r o ld u la r . İ s v iç r e li­

le r d e s o n d e r e c e s ila h lı v e s o n d e r e c e ö z g ü r d ü r le r . P a r a lı a s k e r le r e

(1) D ev rin ta rih ç ilerin d en C o m m ynes ta ra fın d a n P a p a V I. A le x a n d e r’e a t­

fe n söylenen söz. (M em o ires, V II, 14).

87
e s k i b i r ö r n e k K a r t a c a ’d a n g ö s te r ile b ilir ; R o m a ’y a k a r ş ı ilk s a v a ş ­
t a n s o n r a K a r ta c a lıla r n e r e d e y s e k e n d i p a r a l ı a s k e r le r in in b o y u n d u ­
r u ğ u a ltm a g ir e c e k le r d i o y sa k o m u ta n la r ı k e n d i ö z y u r tta ş la r ıy d ı.
M a k e d o n la y ı F ilip ,2 E p a m in o n d a s ’ın ö lü m ü n d e n s o n r a T e b a ilile r
t a r a f ın d a n k o m u ta n lığ a g e tir ilm iş ti v e ilk z a f e r d e n s o n r a T e b a ilile -
r i n ö z g ü r lü k le r i e l le r in d e n g itti. D ü k F ilip p o ’n u n ö lü m ü n d e n s o n r a
M ila n o lu la r V e n e d ik lile r e k a r ş ı F r a n c e s c o S f o r z a ’y ı p a r a y la t u t t u ­
la r . O d a C a r a v a g g io ’d a d ü ş m a n la r ı y e n d ik te n s o n r a p a t r o n l a r ı
o la n M ila n o lu la r a b a s k ı y a p m a k iç in o n l a r l a b ir lik o ld u .3 S f o r z a ’n m
b a b a s ı, N a p o li K r a liç e s i G io v a n n a ’n m p a r a y la t u tu lm u ş k o m u ta n ı
ik e n a n s ız ın o n u y ü z ü s tü b ır a k tı; ö y le k i k r a liç e t a h t ı n ı y itir m e m e k
iç in k e n d in i A r a g o n a K r a lı’m n k u c a ğ ın a a tm a k z o r u n d a k a ld ı.4 V e
e ğ e r V e n e d ik lile r ile F lo r a n s a lıla r v a r lık la r ın ı b u b ir lik le r le b ü y ü ttü ­
l e r ,v e k o m u t a n l a r ı p r e n s o lm a y a k a lk ış m a d a n s a v u n d u la r s a d e r im
k i F lo r a n s a lıla r b u o la y d a ç o k ş a n s lı ç ık tıla r ; ç ü n k ü ih tir a s la r ın d a n
k o r k a b ile c e k le r i d e ğ e r li k o m u ta n la r ın ın k im i s a v a ş k a z a n m a m ış , k i­
m i e n g e lle k a r ş ıla ş m ış , k im i d e ih tir a s la r ın ı b a ş k a y e r l e r e y ö n e ltm iş ­
le r d i. Z a f e r k a z a n m a m ış la r d a n b i r i d e G io v a n n i A u c u t ’t u .5 Y e n m e ­
m iş o ld u ğ u iç in s a d a k a tin i k a m tla y a m a d ı; a m a h e r k e s te s lim e d iy o r
k i e ğ e r y e n m iş o ls a y d ı F lo r a n s a ’y ı a v u c u n u n iç in e a lır d ı. H e r z a ­
m a n b i r b ir le r in e t e r s d ü ş e n S f o r z a v e B r a c c io 6 b u y ü z d e n b i r b i r l e r i ­
n i e tk is iz le ş tir iy o r la r d ı. F r a n c e s c o ih tir a s ın ı L o m b a r d iy a ’y a ç e v ird i,
B r o c c io d a K ilis e v e N a p o li K r a llığ ın a . A m a g ü n ü m ü z e d a h a y a k ın

(2 ) B üyük İ sk e n d e r’in babası.

(3 ) Bkz. Bl. I ve V II.
(4 ) N a p o li K ralı L ad isla o ’n u n h iz m etin d e b ir c o n d o ttie re o lan M u zio A t-
te n d o lo Sforza. 1414’te onu n ö lü m ü n d en so n ra y e rin e g eçen K raliçe
II. G io v an n a’y a 1426’d a baş k ald ırdı. B u n u n ü ze rin e K raliç e G iovanna,
A ra g o n a ve Sicilya K ra lı A lfon so’yu k e n d in e oğ ul v e v eliah t o la rak ta ­
n ıy arak o n u n k o ru m a sı altm a girdi.
(5 ) İ ta ly a’d a G io v an n i A c u to adım a la n v e 1 3 1 6 -1 3 9 3 a ra sın d a p a ra lı as­
k e r o la rak savaş lara girip çıkan ü n lü İ ngiliz m a c e ra p e re st J o h n H avck-
vo od . 1377’d e F lo ra n sa ’m n hizm etin deydi.
(6 ) A n d re a B ra cc io d a M o n to n e.
o la y la r a g e le lim . F lo r a n s a lıla r s a ğ d u y u lu b i r i o la n v e s a d e y u r tta ş
ik e n b ü y ü k ü n e k a v u ş m u ş P a u l o V ite lli’y i k o m u t a n y a p tıla r . P i-
z a ’y ı a lm ış o ls a y d ı k im s e i n k â r e d e m e z k i F l o r a n s a l ı l a r o n a b o y u n
e ğ m e k z o r u n d a o lu r la r d ı; z ir a e ğ e r o d ü ş m a n ın h iz m e tin e g e ç s e y d i
k e n d ile r i ç a r e s iz k a lır la r d ı; a m a k e n d ile r in in a d a m ı o l a r a k k a ls a y d ı
b u k e z o n la r o n a i t a a t e tm e k d u r u m u n d a y d ıla r . V e n e d ik lile r e g e lin ­
c e , ile r le m e le r in e b a k ılır s a g ö r ü l ü r k i s a v a ş ı k e n d i ö z s u v v e tle riy le
y a p tık la r ın d a g ü v e n li v e ş a n lı b i r b i ç im d e h a r e k e t e tm iş le r d ir . K a r a
s a v a ş ın a g ir iş m e le r in d e n ö n c e k i d u r u m b u y d u ; s o y lu la r ı v e s ila h la n ­
m ış h a lk y iğ itç e h a r e k e t e d iy o r d u ; a m a , k a r a d a s a v a ş m a y a b a ş la d ık ­
la r ın d a b u e r d e m le r in i u n u t t u l a r v e İ ta ly a n g e le n e k le r in e u y d u la r .
B a ş la n g ıç ta b ü y ü k t o p r a k l a r a s a h ip d e ğ ille r d i v e b ü y ü k ü n le r in d e n
ö t ü r ü k o m u ta n la r ın d a n f a z la ç e k in m iy o r la r d ı; a m a C a r m in g n o la ’-
n ın 8 y ö n e tim i a ltın d a to p r a k l a r ı m g e n iş le ttik ç e h a t a l a r ı n ı n ilk k a n ıtı­
n ı g ö r d ü le r . Ç ü n k ü M i l a n o D ü k ü ’n ü y e n d iğ in d e y iğ itliğ iy le g ö z e
ç a r p m ış ik e n a r tık s a v a ş ta n s o ğ u m u ş o l d u ğ u n u f a r k e t t i l e r ,o n u n l a
k a z a n a m a y a c a k la r ın ı ç ü n k ü k a z a n m a y ı is te m e d iğ in i a m a e ld e e ttik ­
le r in i y itir m e d e n d e o n u n iş in e s o n v e r e m e y e c e k le r in i d ü ş ü n d ü le r ;
o n u n iç in g ü v e n lik le r in i s a ğ la m a b a ğ l a m a k ü z e r e o n u ö ld ü r m e le r i
g e r e k ti. O z a m a n d a n b e r i B a r t o l o m e o d a B e r g a m o , R u b e r t o d a
S a n S e v e rin o , P itig lia n o K o n tu 9 v e b e n z e r l e r i g ib i k o m u t a n l a r a s a ­
h ip o ld u la r ; o n la r la z a f e r d e n ç o k y e n ilg id e n k o r k m a k d u r u m u n d a y ­
d ıla r . N ite k im s o n r a la r ı V a lia ’d a b u d a b a ş l a r ı n a g e ld i. S e k iz y ü z

(7 ) Bkz. Bl. V III.

(8 ) C arm ag n o la K on tu F ra n c e sc o B u sso n e. C o n d o ttie re o la ra k ilkin Filip -
p o M a ria V iscon ti’nin, d a h a so n ra d a V en e d ik C u m h u riy etin in hizm e­
tin d e savaş tı. 5 M ayıs 1432’d e V e n e d ik ’te ih a n e tle su çla n arak id am
edildi.
(9 ) 1448’d e C arav ag g io ’da S fo rz a’m n m ilislerin e yen ilen B a rto lo m e o C olle-
on i d a B erg am o . 1 4 8 2 -1 4 8 4 F e r r a r a savaş ın da V en ed ik lilere k o m u ta
e d e n R u b e rto d a S an S everino . 14 M ayıs 1509’d a V aila (A g n ad ello da
de nir) sav aş ınd a V en ed ik li m ilisle re y en ilen m ilis k o m u ta m Pitig liano
' K o n tu N iccolo O rsini.
y ıld a o n c a z a h m e tle e ld e e ttik le r in i b i r g ü n d e y itir d ile r . Ç ü n k ü b u
b ir lik le r in z a f e r le r i y a v a ş , g e ç v e c ılız d ır a m a k a y ıp la r ı b ir d e n v e ş a ­
ş ırtıc ı o lu r. İ m d i, b u ö r n e k le r b e n i İ ta ly a ’n ın y ılla r d ır p a r a l ı a s k e r
k u lla n m a s ı k o n u s u n a g e tir m iş k e n b u k o n u y u d a h a fa z la v e d a h a y u ­
k a r ıd a n in c e le m e k is tiy o r u m , b i r ş e y in k ö k ü v e g e liş im i b ilin ir s e t e ­
d a v is i d e d a h a iyi o lu r .
Ş u h a ld e siz d e b ilir s in iz k i s o n z a m a n l a r d a im p a r a to r lu ğ u n
İ ta ly a ’n ın d ış ın a itilm e s i v e P a p a ’m n c is m a n i g ü c ü n ü n d a h a d a y a y ­
g ın lık k a z a n m a s ıy la İ ta ly a b ir ç o k d e v le te b ö lü n d ü ; ç ü n k ü b ü y ü k
k e n tle r in ç o ğ u d a h a ö n c e le r i im p a r a t o r d a n a ld ık la r ı d e s te k le k e n d i­
le r in i e z e n s o y lu la r a k a r ş ı s ila h a s a rıld ı; K ilis e d e k e n d i c is m a n i g ü ­
c ü n ü a r t t ı r m a k iç in b u n u k ö r ü k le d i; b ir ç o k b a ş k a k e n tte d e s a d e
y u r tta ş la r p r e n s o ld u la r . Ö y le k i s o n u ç o la r a k h e m e n h e m e n b ü tü n
İ ta ly a K ilis e ’n in v e b ir k a ç C u m h u r iy e t’in e lin e g e ç tiğ i v e b u p a p a z ­
la r la b u y u r tta ş la r s ila h ta ş ım a y a a lış ık o lm a d ık la r ı iç in y a b a n c ı a s ­
k e r tu tm a y a b a ş la d ıla r . B u ç e ş it m ilis e ilk r a ğ b e t e d e n R o m a y n a ’-
d a n A lb e r ig o d a C o n io ’d u r ; 10 o n u n y e tiş tir m e le r in d e n B r a c c io ve
S f o r z a o d ö n e m d e b ü t ü n İ ta ly a ’y a e g e m e n o ld u la r . O n l a r d a n s o n ­
r a , g ü n ü m ü z d e b u o r d u la r a d a y a n a r a k h ü k ü m e t e d e n tü m ö te k ile r
g e ld i. M a r if e tle r in in s o n u c u İ ta ly a , C h a r l e s ’ı n 11 a y a k la n a ltın d a k a l­
d ı, L o u is 12 ta r a f ın d a n y a ğ m a la n d ı, F e r d i n a n d o 13 t a r a f ın d a n ır z ın a
g e ç ild i v e İ s v iç r e lile r ta r a f ın d a n h a k a r e t e u ğ r a d ı. B u k o m u ta n la r ,
ilk iş o la r a k , k e n d i s a y g ın lık la rım a r t t ı r m a k iç in p iy a d e n in s a y g ın lığ ı­
n ı a z a lttıla r . B u n la r ın k e n d ile r in e a it d e v le tle r i o lm a d ığ ı v e g e ç im le ­
r in i k e n d i s a n a tla r ın d a n s a ğ la d ık la r ı iç in a z s a y ıd a p iy a d e a s k e r i o n ­
l a r a sa y g ın lık k a z a n d ır a m a z d ı; y e te r in c e s in i d e o n la r b e s le y e m iy o r -
d u ; s ü v a r ile r e y ö n e ld ile r ç ü n k ü y e te r li s a y ıd a s ü v a ri h e m d a h a s a y ­
g ın lık u y a n d ır ıy o r d u h e m d e b e s le m e s i d a h a k o la y d ı. V e s o n u n d a iş ­
le r o h a le g e ld i k i y irm i b in a s k e r lik b i r o r d u n u n iç in d e ik i b in p iy a ­
d e b u lu n m a z o ld u . A y rıc a , m e s le k le r in i k e n d ile r i v e a s k e r le r i için

(10) C u n io K o n tu A lb erig o da B arb iano.

(11) F ra n sa K ralı V III. C harles.
(12) F ra n sa K ralı X II. Louis.
(13) İ sp anya K ralı K atolik F erd in an d o .

90
y o r g u n lu k v e k o r k u d a n u z a k k ılm a k ü z e r e ç a r p ış m a la r d a b i r b i r l e r i ­
n i ö ld ü r m e m e k , s a d e c e e s ir a lıp k a r ş ılığ ın d a fid y e is t e m e m e k g ib i
k a ç a m a k la r a b a ş v u r d u la r . G e c e le y in s a ld ır m a z la r , k u ş a t m a a l t ı n d a ­
k ile r d e k u ş a t a n l a r a k a r ş ı s a ld ır ıy a g e ç m e z le r ; o r d u g â h ın ç e v r e s in ­
d e n e s ip e r k a z a r la r , n e h e n d e k a ç a r l a r ; k ış ın s e f e r e ç ık m a z la r . B ü ­
t ü n b u n la r , d e d iğ im g ib i, y o r g u n lu k v e te h lik e d e n k a ç m a k iç in k e n ­
d ile r i t a r a f ı n d a n u y d u r u lm u ş a s k e r i k u r a lla r d ır . O k a d a r k i İ ta ly a ’yı
k ö le liğ e v e ş e r e f s iz liğ e s ü r d ü le r .

91
 XIII
Y A B A N C I, K A R M A V E Ö Z A S K E R L E R

B ir b a ş k a iş e y a r a m a z k u v v e t d e y e d e k b ir lik le r d ir y a n i b i r y a ­
b a n c ı g ü c ü ç a ğ ır d ığ ın d a s a n a y a r d ım a , s e n i s a v u n m a y a g e le n b ir lik ­
le r . P a p a J u liu s ’u n y a k ın la r d a y a p m ış o l d u ğ u b tıd u r . F e r r a r a ’y a k a r ­
ş ı g ir iş tiğ i s a v a ş ta p a r a lı a s k e r le r i fo s ç ık ın c a y a r d ım c ı a s k e r le r e
d ö n d ü ; v e İ s p a n y a K r a lı F e r d i n a n d o ’y la a d a m l a r ı v e a s k e r le r iy le
k e n d is in e y a r d ım a g e lm e s in d e a n la ş tı. B u b ir lik le r , k e n d ile r i iç in iyi
v e y a r a r lı o la b ilir , a m a o n la r ı ç a ğ ır a n iç in h e m e n h e r z a m a n z a r a r l ı ­
d ır ; ç ü n k ü , y e n ik d ü ş e r s e s e n d e y e n ilir s in , k a z a n ır s a e s iri o lu r s u n .
E s k i t a r i h b u n u n ö r n e k le r iy le d o lu d u r a m a b e n ta z e b ir ö r n e ğ i, P a ­
p a I I . J u liu s ’u s ö y le m e d e n g e ç m e k is te m iy o r u m . A s lın d a k a lk ış tığ ı
iş b u n d a n d a h a m a n tık s ız o la m a z d ı z i r a F e r r a r a ’y ı e le g e ç ir m e k iç in
k e n d is in i b i r y a b a n c ın ın e lle r in e b ır a k m ış tı. A m a iyi ta lih i o n u h a t a ­
s ın ın b e d e lin i ç e k m e k te n k u r t a r a n ü ç ü n c ü b i r d u r u m y a r a ttı. R a v e n -
n a ’y a g ö n d e r ile n y a r d ım c ı b ir lik le r y e n ild ik le r i b i r s ır a d a n e o n u n
ııe d e b a ş k a la r ın ın b e k le m e d ik le r i b i r ş e y o ld u ; is v iç r e lile r b o y g ö s -
te rd ile r ve k a z a n a n la r ı y e n ip k a ç ırttıla r;1 b ö y le c e ne sa v a ş

(1 ) 11 N isan 1512’de, R a v e n n a’da F ra n sız la r ilk in İ sp anyolları yendiler.

N e v a r k i k o m u ta n ları G a sto n d e F o k ’m n ö lm esi v e İ sviçreli b ir p a ra lı
ask e r birliğ inin d u ru m a m ü d a h a le e tm e si ü z e rin e L o m bard iy a v e R o ­
m ay n a’d an çekildiler.

92
a la n ın d a n k a ç a n d ü ş m a n la r ın ın , n e d e y a r d ım a ç a ğ ır d ığ ı k u v v e tle ­
r in e s ir i o lm a d ı ç ü n k ü o n l a r d a n b a ş k a b ir lik le r s a y e s in d e ü s t ü n g e l­
m iş ti. K e n d ile r i h i ç b i r lik o lu ş tu r a m a m ış F lo r a n s a l ı l a r is e P i z a ’yı
e le g e ç ir m e k iç in o n b i n F r a n s ız ı s a v a ş a s ü r d ü le r ; b u t u t u m l a d a
k e n d ile r in i h e r h a n g i b i r z a m a n d a k i n d e n ç o k d a h a b ü y ü k b i r te h l i k e ­
y e a ttıla r . K o n s t a n t i n o p l İ m p a r a t o r u , k o m ş u la r ın a k a r ş ı k o y m a k
iç in o n b in T ü r k ü Y u n a n i s t a n ’a s o k tu ; sa v a ş b itin c e b u n l a r a y r ıl­
m a k is te m e d ile r : Y u n a n i s t a n ’ın d in s iz le r in k ö le s i d u r u m u n a d ü ş m e -
'y
si b ö y le b a ş la d ı."

Ş u h a ld e , y e n m e y i is te m e y e n k iş i b u tü r b ir lik le r i k u lla n m a lı­

d ır ç ü n k ü o n l a r p a r a l ı a s k e r l e r d e n d a h a te h lik e lid ir . O n l a r l a y ık ılı­
ş ın h a p h a z ır d ır ; b ir lik iç in d e d ir le r , b a ş k a s ın a it a a t e a lış m ış la r d ır .
A m a p a r a lı a s k e r l e r , s a n a s a ld ır m a k iç in , z a f e r h a lin d e b ile d a h a
u z u n b i r s ü r e y e v e d a h a e lv e r iş li b i r f ır s a ta g e r e k s in im d u y a r la r ç ü n ­
k ü b ir lik b e r a b e r l i k iç in d e b i r k u v v e t d e ğ ild ir le r , s e n in t a r a f ı n d a n s i­
la h a ltm a a lın m ış la r d ır v e p a r a l a r ı n ı ö d e y e n d e s e n s in ; i ç le r in d e n
b a ş o la r a k s e ç e c e ğ in k iş i d e k ıs a z a m a n d a s a n a s a ld ır a c a k k a d a r b u ­
y u r g a n lık k u r a m a z . Ö z e t l e p a r a l ı a s k e r le r d e e n b ü y ü k te h l i k e c e s a ­
r e t e k sik liğ i, y a r d ı m c ı l a r d a is e c e s a r e t fa z la lığ ıd ır.

B u n e d e n l e b ilg e b i r p r e n s d a im a b ö y le s i b i r l i k l e r d e n k a ç ın ır
v e k e n d i b ir lik le r in i o lu ş t u r u r ; k e n d i a d a m la r ıy la k a y b e tm e y i y a b a n ­
c ıla r la k a z a n m a y a y e ğ le r . Ç ü n k ü b a ş k a la r ın ın b ir lik le r iy le k a z a n m a ­
n ın h a k ik i a n l a m d a z a f e r o lm a d ığ ın ı b ilir. B u k o n u d a C e s a r e B o r -
g ia ’yı v e h ü n e r l e r i n i ö r n e k g ö s t e r m e k t e n h iç g e r i d u r m a y a c a ğ ım .
R o m a y n a b ö lg e s in e b ü tü n ü y le F r a n s ız la r d a n o lu ş a n b i r o r d u y a k o ­
m u ta e d e r e k y a b a n c ı b ir lik le r g ir d i v e I m o la ile F u r l i ’yi e le g e ç ir d i.
A m a s o n r a , b u a d a m l a r o n a a z g ü v e n ilir g ö z ü k tü k le r i iç in d a h a

(2) P aleo lo g ’la r ile h a n e d a n kavgası içinde olan G io v an n i C a n ta c u z e n o

1346 yılınd a O sm a n lı beyi O rh a n ile ittifak k u rd u . O rh a n B ey d e im p a ­
ra to ru d este k le m e k ü z e re oğ lu S üleym an’ın k o m u ta sın d a b ü y ü k b ir as­
k eri b irlik g ö n d erd i. O sm an lIların so n rak i yıllar R u m e li’n d e yayılm ala­
rın d a b u b irlik le r çe k ird e k rolü oynadı.

93
a z r iz ik o lu o la c a k la r ın ı d ü ş ü n d ü ğ ü p a r a l ı a s k e r le r e s a r ıld ı; O r s in i
v e V ite llile r i h iz m e tin e a ld ı. A m a b u n l a r ı d a g ü v e n ilm e z v e s a d a k a t ­
siz b u la r a k o c a k la r ım sö n d ü rd ü ve kendi k u v v e tle r in e döndü.
D ü k ’ü n s a d e c e F r a n s ız la r a m ı, O r s in i V ite llile r e m i y a d a k e n d is i­
n e m i b a ğ ım lı o ld u ğ u n a g ö r e d e ğ iş e n sa y g ın lığ ın ı ö lç e r e k b u ü ç tü r
b ir liğ i b ir b ir in d e n a y ırt e d e n f a r k ı g ö r m e k k o la y d ır. C e s a r e ’n in k e n ­
d i o r d u s u n u n ta r tış ılm a z k o m u ta n ı o ld u ğ u n d a p r e s tijin in d o r u k n o k ­
ta s ın a u la ş tığ ı g ö r ü le c e k tir .

İ ta ly a ’d a n v e ta z e ö r n e k le r d e n a y r ılm a k is te m iy o r d u m . D a h a
o

ö n c e d e s ö z ü n ü e ttiğ im S ir a k ü z a h H i e r o n ö r n e ğ im s u s a r a k g e ç iş tir ­
m e y e c e ğ im . A n la ttığ ım g ib i, b u a d a m y u r tta ş la r ın c a b a ş k o m u ta n y a ­
p ılm ış tı. B u m e v k iy e g e lir g e lm e z , İ ta ly a n C o n d o ttie r ile r i g ib i d a v r a ­
n a n p a r a lı a s k e r le r in g e re k s iz liğ in i a n la d ı. O n la r ı n e tu ta m a y a c a ğ ı­
n ı n e d e b a ş ın d a n a ta m a y a c a ğ ın ı d ü ş ü n e r e k tü m ü n ü k ılıç ta n g e ç ir ­
d i. D a h a s o n r a s a v a ş a k e n d i ö z b ir lik le r iy le g itti, y a b a n c ıla r la d e ğ il.
K o n u y a u y g u n d ü ş tü ğ ü iç in A h d i A t i k ’t e n b i r kiş iy i d e a n ım s a ta c a ­
ğ ım : D a v u d , S a u l’e F ilis tin li is y a n c ı G o l i a t ’a k a r ş ı ç a r p ış m a k is te ğ i­
n i sö y le y in c e S a u l o n u d a h a d a y ü r e k le n d ir m e k iç in k e n d i s ila h la r ıy ­
la k u ş a n d ır d ı. A m a o n la r ı k u ş a n ın c a D a v u d iyi d ö v ü ş e m e y e c e ğ in i
s ö y le y e re k d ü ş m a n ın ın k a r ş ıs ın a k e n d i s a p a n ı v e b ıç a ğ ıy la ç ık m a k is ­
te d i.

S o n u ç o la r a k , b a ş k a la r ın ın s ila h la r ı y a ü s tü n d e n d ö k ü lü r , y a
a ğ ır g e lir y a d a s e n i b o ğ a r . X I . L o u is ’n in 4 b a b a s ı, V I I . C h a r le s 5
F r a n s a ’yı İ n g iliz le r in e lin d e n ta lih in y a r d ım ı v e k e n d i g ö z ü p e k liğ iy ­
le k u r ta r ın c a k e n d i ö z o r d u s u n u k u lla n m a k g e r e ğ in i k a b u l e tti, v e
k r a llığ ın d a o k ç u v e p iy a d e b ir lik le r i k u r d u . D a h a s o n r a , o ğ lu K r a l
L o u is p iy a d e le r i d a ğ ıtıp İ s v iç re li p a r a lı a s k e r le r tu tm a y a b a ş la d ı.

(3) Bl. VI.

(4) 1461 -1 4 8 3 yıllarında F ra n sa K ralı.
(5) 1 4 2 2-1461 yıllarınd a F ra n sa K ralı. V II. C h a rle s F ra n sa ’yı iyi b ir h ü k ü ­
m et ve sağ lıklı b ir m ali yapı k azan d ırm ay a çalış tı sürekli b ir o rd u k u r­
du. D e reb ey le rin e k arş ı savaş açtı.

94
K e n d is in d e n s o n r a g e le n le r c e d e y in e le n e n b u h a t a g ü n c e l o la y la r ın
d a k a n ıtla d ığ ı g ib i, b u k r a llığ ın y ü z y ü z e k a ld ığ ı te h l i k e l e r i n n e d e n i
o ld u . Z i r a İ s v iç r e lile r e ş a n s a ğ la m a k la k e n d i a s k e r l e r i n i k ü ç ü k d ü ­
ş ü r d ü ; k e n d i p iy a d e s in i o r t a d a n k a ld ır d ığ ı iç in a d a m l a r ı n ı y a b a n c ı
b ir lik le r in y a z g ıs ın a b a ğ la d ı; [ a d a m la r ı d a ] İ s v iç r e lile r in e ş liğ in d e s a ­
v a ş m a y a a lış tık la r ı iç in o n la r s ız k a z a n a b ile c e k le r in e i n a n m a z o ld u ­
la r. D o la y ıs ıy la F r a n s ı z l a r İ s v iç r e lile r e d a y a k a t a m ıy o r la r v e İ s v iç re -
lile rs iz d e b a ş k a la r ın ın k a r ş ıs ın a d ik ilm e y e c e s a r e t e d e m iy o r la r . D e ­
m e k k i F r a n s ız o r d u l a r ı b i r b ö lü m ü p a r a l ı a s k e r l e r d e n , b i r b ö lü m ü
y e rli a s k e r l e r d e n o lm a k ü z e r e k a r m a d ır . B ö y le b i r b ü t ü n s a d e c e
y a r d ım c ı a s k e r l e r y a d a s a d e c e p a r a lı a s k e r l e r d e n ç o k d a h a iy id ir
a m a ö z o r d u l a r d a n ç o k d a h a a z iy id ir. B u ö r n e k y e te r ; ç ü n k ü e ğ e r
C h a r le s ’ın ö ğ ü tle r i tu tu lm u ş v e g e liş tir ilm iş o ls a y d ı F r a n s a K ra llığ ı,
y e n ilm e z o lu r d u . A m a in s a n la r s a k m m a s ız c a b i r iş e b a ş l a d ı l a r m ı
iy in in t a d m a b a k a r k e n a l t t a y a ta n z e h ir i f a r k e t m e z le r . T ıp k ı d a h a
y u k a r ıd a s ö z ü n ü e ttiğ im v e r e m a te ş i g ib id ir b u . 6

O n e d e n le , b i r p r e n s lik te k ö tü lü k le r i d a h a u ç v e r d iğ i a n f a r k
e tm e y e n [p r e n s ] g e r ç e k b i r b ilg e d e ğ ild ir . B u y e ti d e ç o k a z k iş id e
b u lu n u r . V e e ğ e r R o m a î m p a r a t o r l u ğ u ’n u n d ü ş ü ş ü n d e k i ilk n e d e n
iyi a r a n ır s a , b u n u n G o tla r ı o r d u y a a lm a k la b a ş la d ığ ı g ö r ü lü r ; o a n ­
d a n s o n r a R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u ’n u n g ü ç le r i y o z la ş m a y a b a ş la d ı; b i ­
r in d e n k a ld ır ıla n t ü m iyi n ite lik le r ö te k in e v e r iliy o r d u . S o n u ç o l a ­
ra k , d e m e k k i, h iç b ir d e v le t e ğ e r k e n d i ö z ü n d e n b ir o r d u y a s a h ip o l­
m a z s a g ü v e n lik te d e ğ ild ir , tü m y a z g ısı ta lih in e lin e te s lim e d ilm iş tir
d e ğ il m i ki d ü ş m a n lık la r k a r ş ıs ın d a o n u s a v u n a c a k h iç b ir g ü c e s a ­
h ip d e ğ ild ir. V e ş u s ö z b ilg e a d a m la r ın h e r z a m a n ö z d e y iş i o lm u ş ­
tu r : Q u o d n ih il s it ta m im f ir m u m a u t in s ta b ile , q u a m f a m a p o te n -
tia e n o n s u a vi n ix a .7 S e n in ö z o r d u n t e b a n d a n , y a y u r t t a ş l a r ı n d a n

( 6 ) B l. I I I .
A n n a li a d ı l y a p ı t ı n d a ( X I I I , 1 9 ) h a f ı z a d a n v e
( 7 ) L a t i n t a r i h ç i T a c i l u s ’u n
"Nihil renim m o n a liu m tam instabi­
e k s i k a l ı n t ı . D o ğ r u c ü m l e ş ö y l e d ir :
le ac flım ım est quam fa m a potentiae non ana vi nixae." ( H i ç b i r ş e y
k e n d i ö z g ü c ü n d e d a y a n m a y a n b i r ik ti d a r g ö s te r iş i k a d a r z a y ıf v e is tik ­
r a r s ı z d e ğ i l d i r .)

95
y a d a s e n in y a r a ttığ ın k iş ile r d e n m e y d a n a g e lir . T ü m ö te k ile r y a p a ­
r a lı a s k e r le r d ir y a d a y a r d ım c ı a s k e r le r . B ö y le b ir o r d u y u n a s ıl d ü ­
z e n le m e k g e r e k tiğ in i is e y u k a r ıd a a n ıla n d ö r t ö r n e k te k i8 d ü z e n le m e -
l e - d e b u lm a k , v e B ü y ü k İ s k e n d e r ’in b a b a s ı F ilip ’in 9 v e ç o k s a y ıd a
b a ş k a p r e n s lik ile c u m h u r iy e tin n a s ıl s ila h la n ıp o r d u la n d ık la r ın a
b a k m a k y e te r . D o la y ıs ıy la k e n d i y a r g ım ı ta m a m e n o n la r ın d a v r a n ış ­
la r ı n a b ır a k ıy o r u m .

( 8 ) C e s a r e B o rg ia , H ie r o n , V II. C h a r le s v e D a v u t.
(9 ) F ilip o d ö n e m d e H e le n d ü n y a s ın ın e n ü s tü n a s k e ri g ü c ü n ü o lu ş tu r a n
M a k e d o n f a l a n j l a r ı n ı n y a n i ç a r p ı ş m a s ı r a s ı n d a iç d ü z e n i n i b o z m a m a k ­
la ü n y a p m ış p iy a d e b ir li k l e r i n i n y a r a tıc ıs ıy d ı.

96
 X IV
Bİ R PRENSİ N O RD U SU Y LA İ LG İ Lİ OLARAK
Y A PM A SI G E R E K E N

D e m e k k i b ir p r e n s in s a v a ş ta n v e o n u n la ilg ili h a z ır lık la r d a n

b a ş k a iş i, d ü ş ü n c e s i, u ğ ra ş ı o lm a m a lıd ır ; z ir a k o m u ta e d e n k iş iy e
u y g u n te k u ğ r a ş , te k s a n a t b u d u r ; o n d a o d e n li e r d e m v a r d ır k i y a l­
n ız c a s o y d a n g e lm e b ir p r e n s in t a h t ı n ı k o r u m a k la k a lm a z , ç o ğ u k e z
b u m e v k iy e s a d e h a lli in s a n la r ı d a y ü k s e ltir . T e r s i n e s ila h ta n ç o k
z e v k e s e fa y a k e n d in i v e rm iş p r e n s l e r i n d e d e v le tle r in d e n o ld u k la r ı
g ö r ü lü r . Ş u h a ld e s e n i t a h tın d a n e d e b ile c e k g ib i g e le n ilk n e d e n b u
s a n a tın c a h ili o lm a k tır n a s ıl k i i k tid a r a y ü k s e lm e n e e lv e r e c e k n e d e n
d e o n u d e r in le m e s in e b ilm e n ise .

A s k e r liğ i k e n d in e m e s le k s e ç m iş o lm a k la , s ır a d a n b ir i o la n
F r a n c e s c o S f o r z a M ila n o D ü k ü o l d u ; 1 v e m ir a s ç ıla r ı a s k e r i y o r g u n ­
lu k la r d a n k a ç m a k is te d ik le r i iç in d ü k ik e n y e n id e n s ır a d a n in s a n la r
o l d u l a r .2 Z i r a te p e n e ç ık a n b a ş k a d e r t l e r a r a s ın d a b ir d e s a v a ş m a k ­
t a n a n la m ıy o r s a n h o r g ö r ü lm e k o n u s u o lu r s u n v e b u , a ş a ğ ıd a a n la tı­
la c a ğ ı ü z e r e , b i r p r e n s in a d ın ı k o r u m a k d u r u m u n d a o ld u ğ u u ta n ç ­
la r d a n b ir id ir . S ila h lı b ir a d a m ile s ila h s ız b ir i a r a s ın d a h iç b ir k ıy a s­
l a m a m ü m k ü n d e ğ ild ir; z ir a g ü ç lü n ü n g ö n ü l rız a s ıy la z a y ıfa b o y u n
e ğ m e s i s ila h s ız e f e n d in in s ila h lı h i z m e tk â r la r ı a r a s ın d a g ü v e n iç in d e

( 1 ) B k z . B l. I
( 2 ) L u d o v i c o il M o r o 1 5 0 0 y ılın d a i k tid a r d a n d ü ş tü . O ğ lu M a s s im ilia n o
S f o r z a ( 1 4 9 3 - 1 5 3 0 ) d a K u ts a l L ig a (1 5 1 2 ) s a y e s in d e b a ş a g e ç ti ise d e
F r a n s a K r a l ı I . F r a n ç o i s ’m n M a r i g n a n o ’d a k i z a f e r i n d e n s o n r a ( 1 3 E y ­
l ü l 1 5 1 5 ) d e v r il d i .

97
y a ş a m a s ı m a n tık lı d e ğ ild ir . B ir ile r in d e d u d a k b ü k m e , ö b ü r ü n d e ş ü p ­
h e o ld u k ç a b i r a r a d a a n la ş a b ilm e le r i d ü ş ü n ü le m e z . A y n ı, ş e k ild e , a s ­
k e rlik s a n a tın d a n b i r ş e y a n la m a y a n b i r p r e n s , s ö y le m iş o ld u ğ u m
ö te k i s ık ın tıla r ın y a n ı s ır a h e m a s k e r le r i t a r a f ın d a n s a y ılm a z , h e m
d e o o n la r a g ü v e n e m e z .

D e m e k k i a k lın ı a s la s a v a ş ta lim le r in d e n ç e v ir m e m e lid ir v e

b u n la r ı b a r ış z a m a n ı s a v a ş z a m a n ın d a n d a h a ç o k u y g u la m a lıd ır . B u ­
n u ik i y o ld a n y a p a b ilir : B iri u y g u la m a y la , ö b ü r ü z ih n iy le . U y g u la ­
m a lı o la r a k a d a m l a r ı n ı n d is ip lin in e v e ta lim in e ö z e n g ö s te r e c e k tir ;
v ü c u d u n u a c ıla r a v e y o k s u n lu k la r a a lış tır a r a k b ile m e k , a r a z in in g ir ­
d is in i ç ık tısın ı y a n i d a ğ y a m a ç la r ın ı, v a d i ç ık ış la rın ı, o v a la r ın y a y ılı­
m ın ı ve k o n u m u n u , a k a r s u la r ın v e b a ta k lık la r ın ö z e llik le r in i ö ğ r e n ­
m e k için k i b u a r a ş tır m a y ı e n titiz b ir d ik k a tle y ü r ü te c e k tir , d ü z e n li
b ir ş e k ild e h e r ç e ş it a v a ç ık a c a k tır . B u , o n a ik i a ç ıd a n y a r a r lıd ır :
B ir k e r e , ü lk e s in i ta n ım a y ı v e s a v u n m a s ın ı d a h a iyi h a z ır la m a y ı ö ğ ­
r e n ir ; s o n r a b i r k e z b i r b ö lg e y i, b i r y ö re y i ta n ıy ın c a h e r h a n g i b a ş k a
sa v a ş a la n ın ı d a k o la y c a a n la y a b ile c e k tir . Z i r a ö r n e ğ in T o s k a n a ’n m
te p e le r i, v a d ile ri, o v a la r ı, ır m a k la r ı, b a ta k lık la r ı b a ş k a b ö l g e l e r i n ­
k in d e n p e k f a r k lı d e ğ ild ir ; ö y le s in e k i b i r y ö r e n in a r a z is in i ta n ı m a k ­
la b a ş k a la r ın m k i k o n u s u n d a d a r a h a t ç a fik ir s a h ib i o lu n a b ilir . B u
k o n u d a u z m a n o lm a y a n b ir p r e n s b i r k o m u ta n ın s a h ip o lm a s ı g e r e ­
k e n e n b ir in c i n ite lik te n y o k s u n d e m e k tir . A s lın d a b u n ite lik tir k i
o n a d ü ş m a n ı b u lm a s ın ı, o r d u g â h ın ı k u r m a s ın ı, o r d u y u y ü r ü tm e s in i,
sa v a ş d ü z e n in e s o k m a s ın ı, b i r k e n ti e n e lv e riş li b iç im d e k u ş a tm a s ı­
n ı ö ğ re tir.
A k h a lıla r ın p r e n s i F ilip o m e n e ’y e 3 y a z a r la r ın y a k ış tır d ık la r ı ö v ­
g ü le r a r a s ın d a , b a r ı ş z a m a n ın d a s a v a ş ı h a z ır la m a k ta n b a ş k a h iç b ir
ş ey y a p m a d ığ ı v u r g u la n ır . D o s tla r ıy la y a y la y a ç ık tığ ın d a sık sık d u ­
r u r , o n la r la k o n u ş u r m u ş : - E ğ e r d ü ş m a n la r ş u te p e d e b iz d e o r d u ­
m u z la b u r a d a o ls a y d ık ik i t a r a f t a n ü s tü n g e le n k im o lu r d u ? S a v a ş

( 3 ) F i l i p o m e n e '( İ . Ö . 2 5 3 - 1 8 3 ) . B ü y ü k b i r s t r a t e j i o l a r a k t a n ı n a n F i l i p o -
m e n e iç in A n tik Ç a ğ ın ü n lü y a z a r la r ın d a n P lu ta r k o s "so n Y u n a n lı" d e ­
m e k te d ir.

98
d ü z e n in i b o z m a d a n o n la r la n a s ıl te m a s k u r u la b ilir d i? E ğ e r g e r i ç e ­
k ilm e k is te s e y d ik n e y a p m a m ız g e r e k ir d i? - B ö y le c e g e z in ti s ır a s ın ­
d a o n la r la tü m o la s ı d u r u m la r ı ö n g ö r ü r m ü ş . O n la r ın f ik ir le r in i a lır,
k e n d in in k in i s ö y le r, s a v la r la f ik r in i d e s te k le r m iş . Ö y le k i b u s ü r e k li
d ü ş ü n m e le r s a y e s in d e a s k e r î h a r e k â t l a r s ır a s ın d a h iç b ir k a z a m e y ­
d a n a g e lm e z m iş k i b i r ç a r e s in i b u lm a s ın .

Z ih in a lış tır m a s ın a g e lin c e , p r e n s , ta r ih o k u m a lı ö z e llik le e n

b ü y ü k ö r n e k le r in e y le m le r in e ilg i g ö s te r m e lid ir ; s a v a ş s ı r a s ı n d a o n ­
la r ın n a s ıl d a v r a n m ış o ld u k la r ın a b a k m a lı, ta k lit e d e b i l m e k ü z e r e
b a ş a r ıla r ın ın v e k a ç ın m a k ü z e r e y e n ilg ile rin in n e d e n l e r i n i i n c e le m e ­
li v e ö z e llik le g e ç m iş in e n iyi b ir k a ç p r e n s i g ib i y a p m a lıd ır : O n la r
s o n d e r e c e p a r la k y e te n e k le r i o la n b ir ö n d e r i b e l le r le r v e h e p a k ılla ­
r ın d a tu t a r l a r d ı . D e r l e r k i, b ö y le c e B ü y ü k İ s k e n d e r , A ş i l ’i4 ta k lit
e d e r m iş ; S e z a r , 'İ s k e n d e r ’i, A f r ik a lı S c ip io n ,5 K e y h ü s r e v ’i . 6 V e k im
k i .K e y h ü s r e v ’in K s e n e f o n e s 7 ta r a f ın d a n y a z ılm ış yaş am ö y k ü sü n ü
o k u r v e ta k lid in S c ip io n ’a n e k a d a r ş a n v e rd iğ in i v e S c ip io n ’u n ta tlı
d illiliğ iy le , in s a n c ıllığ ıy la , e lia ç ık lığ ıy la v e a h la k te m iz liğ iy le m o d e li­
n e n e d e n li u y d u ğ u n u g ö r ü r . İ ş te u y a n ık b i r p r e n s in n a s ıl d a v r a n m a ­
sı g e re k tiğ i: B a r ış z a m a n ı a s la a y la k o tu r m a m a lı, b u z a m a n ı d ü ş ­
m a n lık g ü n le r in d e k e n d is in e y a r d ım ı d o k u n a b ile c e k b i r b ir ik im y a ­
r a tm a y a k u lla n m a lı. E ğ e r ta lih i o s ır a d a o n a d ü ş m a n is e h ü c u m l a r ı ­
n a d ir e n m e y e h a z ır b u la c a k tır o n u .

( 4 ) H o m e r o s ’u n d e s t a n ı n d a ( İ l y a d a ) g e ç e n k a h r a m a n l a n e n ü n l ü s ü . T r o y a
s a v a ş ı n d a H e c t o r ’u ö l d ü r e r e k a r k a d a ş ı P a t r o k l e s ’i n ö c ü n ü a l ı r a n c a k
t e k z a y ı f n o k t a s ı o l a n t o p u ğ u n d a n y e d iğ i b i r z e h i r l i o k l a k e n d i s i d e
c a n v e rir.
( 5 ) İ .Ö . 2 3 5 - 1 8 3 y ı l l a r ı n d a y a ş a m ı ş v e " A f r ik a lı" l a k a b ı y l a a n ı l a n R o m a l ı
k o m u t a n . İ s p a n y a ’n m f e t h i n e k a t k ı d a b u l u n d u v e İ . Ö . 2 0 2 ’d e Z a m ’d a
A n i b a l ’i y e n i l g i y e u ğ r a t t ı .
( 6 ) B k z . B l. V I , D i p n o t 2 . .
( 7 ) İ .Ö . 4 3 0 - 3 5 5 y ı l l a r ı n d a y a ş a m ı ş A t i n a l ı t a r i h ç i , f i l o z o f v e g e n e r a l .

99
 XV
İ N S A N L A R IN , Ö Z E L L İ K L E D E P R E N S L E R İ N
Ö V G Ü YA DA Y ER G İ
A L D IK L A R I Ş E Y L E R Ü S T Ü N E

Ş im d i d e b i r p r e n s i n te b a s ı n a y a d a d o s t l a r ı n a n a s ıl d a v r a n m a ­
s ı g e r e k tiğ in i g ö r e lim . B u k o n u d a ç o k y a z ılm ış o ld u ğ u n u b iliy o r u m ;
o y ü z d e n b e n im d e y a z d ığ ım ı g ö r e n le r in b e n i k e n d in i b e ğ e n m iş b ir i
s a n m a la r ın d a n ç e k in iy o r u m ; h e le k i b u k o n u d a b e n im g ö r ü ş ü m b a ş -
k a la r ın ın k in d e n o ld u k ç a fa rk lıy k e n . A m a d e ğ il m i k i n iy e tim b a n a
k u la k v e r e c e k le r e h iz m e t e tm e k tir in s a n ın h a y a lin d e c a n la n d ır a b ile -
c e ğ in d e n ç o k , ş e y le r in fiili g e r ç e ğ in e b a ğ l a n m a k b a n a g e r e k li g ö z ü k ­
m e k te d ir . H a k ik a te n , ç o k la r ı h iç k im s e n in fiile n g ö r m e d iğ i y a d a t a ­
n ım a d ığ ı c u m h u r iy e tle r v e p r e n s lik le r h a y a l e tm iş le r d ir . A m a y a ş a ­
n ıla n b iç im ile y a ş a n ılm a s ı g e r e k e n b iç im a r a s ın d a k i m e s a f e ö y le s i­
n e b ü y ü k tü r k i h e r k im k i o la n a g ö z le r in i k a p a r d a y a ln ız c a o lm a s ı
g e r e k e n i g ö r ü r a s lın d a n a s ıl y a ş a m a s ın ı d e ğ il n a s ıl c a n ın d a n o lm a s ı­
n ı ö ğ r e n ir ; z ir a s e n in ta m k a r ş ıtın o la n o n c u in ş a n a r a s ın d a h e r z a ­
m a n v e h e r ş e y d e iyi in s a n ö r n e ğ i o lm a k is te r s e n k e s in lik le y itip g i­
d e r s in . D e m e k k i b i r p r e n s ta h tın ı e lin d e tu tm a k is tiy o r s a k a tı y ü ­
r e k li o lm a s ın ı b ilm e y i ö ğ r e n m e li v e g e r e k tiğ in d e b u s a n a ta b a ş v u r ­
m a lıd ır .

O h a ld e , p r e n s le r h a k k ın d a ç ık a r tılm ış b i r s ü r ü h a y a li ö y k ü y ü
b i r y a n a b ır a k ıp y a ln ız c a g e r ç e k l e r e b a k a lım . İ n s a n la r v e y ü k s e k
m e v k ile r in d e n ö t ü r ü d a h a ç o k ta n ın d ık la r ı iç in ö z e llik le p r e n s l e r ö v ­
g ü y a d a y e rg i to p la y a n b ir ta k ım n ite lik le r in e g ö r e d e ğ e r le n d ir ilir ­

100
le r. B ir i c ö m e r t b ilin ir , ö b ü r ü c im r i ( b u r a d a T o s k a n a a ğ z ı k u l l a n m a ­
yı y e ğ liy o ru m z i r a a v a r o ja ç g ö z ] b iz im d ilim iz d e 1 v u r g u n v u r m a k
h ırsı iç in d e k i a n l a m ı n a d a g e lir , o y sa h a r c a r k e n içi g id e n e m i s e r o 2
d e riz ); b e r ik i g ö z ü n ü n to k lu ğ u y la ta n ın ır , ö te k i g ö z ü n ü n aç lığ ıy la ;
b ir i z a lim d ir , ö b ü r ü iyi y ü r e k li; b iri v e rd iğ i s ö z ü h iç e s a y a r , ö b ü r ü
s ö z ü n ü n e r id ir ; k im i k a d ın s ı v e ö d le k tir , k im is i y a v u z v e c e s u r ; b ir i
a lç a k g ö n ü llü d ü r , ö b ü r ü m a ğ r u r ; b i r i z ın d ık tır, ö b ü r ü d in d a r ; b i r i
cin fik irli, ö b ü r ü h ö d ü ğ ü n te k i; b ir i d ik b a ş lı, ö b ü r ü g e ç im li; b ir i a ğ ır-,
b a ş lı, ö b ü r ü h o p p a ; b i r i d in i b ü t ü n d ü r , ö b ü r ü im a n s ız , v s. vs. B iliy o ­
r u m , h e r b ir k im s e d iy e c e k k i e ğ e r b ir p r e n s y u k a r ıd a s ı r a l a n a n n i­
te lik le r d e n y a ln ız c a g e n e llik le iyi s a y ıla n la r a s a h ip o ls a , b u e n b ü ­
yü k ö v g ü le r e d e ğ e r b i r ş e y o lu r d u . A m a tü m ü n e b i r d e n s a h ip o la ­
m a y a c a ğ ın a , o ls a b ile in s a n lığ ın h a li e lv e rm e d iğ i iç in ta m a n la m ıy la
y e r in e g e tir e m e y e c e ğ in e g ö r e k e n d is in i d e v le tin d e n e d e c e k iğ r e n ç
d ü ş k ü n lü k le r e k a r ş ı o ld u k ç a s a k ın g a n o lm a lıd ır; b i r te h lik e s i o lm a ­
y an d ü ş k ü n lü k le r e g e lin c e m ü m k ü n s e s a k ın s ın ; y o k s a p e k d e r t e d in ­
m e d e n k e n d in i b ır a k a b ilir . A m a ö t e y a n d a n , d evletin i" e lin d e t u t a b i l ­
m e k iç in g e r e k li d ü ş k ü n lü k le r d e is e n e d e n li u ta n ç v e ric i g ö z ü k s e ­
le r d e d u r a k s a m a g ö s te r m e s in z ir a d ü ş ü n ü p ta ş ın ın c a , b i r e r d e m ­
m iş g ib i g ö z ü k e n b i r n ite lik b a k a r s ın ız f e la k e tin e y o la ç a r ; b i r b a ş k a ­
sıysa, te r s in e , b i r d ü ş k ü n lü k g ib i g ö z ü k ü r k e n h ü k ü m e tin e m u tlu lu k
ve g ü v e n g e tir e b ilir .

( 1 ) F l o r a n s a a ğ z ı.
(2 ) C im ri, p in ti.

101
 XVI
E L İ A Ç IK L IK V E E L İ S IK IL IK

Ş u h a ld e , y u k a r ıd a ilk s ır a d a s a y d ığ ım m e z iy e tle r d e n b a ş la r s a k
d e r im k i e lia ç ık b ilin m e k b ir p r e n s iç in iyi b i r ş e y d ir; m e ğ e r ki e lia -
çık lığ ı s ır f ü n y a p m a k iç in k u lla n m a y a s ın y o k s a s e n z a r a r lı ç ık a rs ın ;
ç ü n k ü g ö s te r iş e k a ç m a d a n e lia ç ık lık e d e r s e n k im s e f a r k ın a v a r m a z
o z a m a n d a ta m t e r s i ş e k ild e d a m g a la n m a k ta n k u r tu la m a z s ın . B u ­
n a k a r ş ılık ç e v r e s in d e e lia ç ık ü n ü n ü s ü r d ü r m e k is te d iğ in d e p r e n s in
h iç b ir ş a ta f a tta n g e r i d u r m a m a s ı g e r e k ir ; a m a o z a m a n d a a z a r
a z a r tü m m a lın ı m ü lk ü n ü tü k e tir ; s o n u n d a e lia ç ık ü n ü n ü a y a k ta t u t ­
m a k iç in h a lk ın a v e rg i ü s tü n e v e rg i s a la c a k , b i r p a r ç a c ık p a r a g e t i r e ­
c e k g ib i g ö z ü k e n h e r t ü r l ü fırıld a ğ ı ç e v ir e c e k tir . Ç o k g e ç m e d e n te -
b a s ın ın n e f r e tin i ç e k e c e k , y o k s u l d ü ş ü n c e sa y g ın lığ ı d a a z a la c a k tır ;
ö y le k i e lia ç ık lığ ı y ü z ü n d e n ç o ğ u n lu ğ a z a r a r ı d o k u n u p a z kiş iy i k a ­
z a n d ır d ığ ı iç in ö n ü n e ç ık a n ilk t e h lik e d e y u v a r la n ıp g id e c e k tir . H a ­
ta s ın ı a n la y ıp d a g e r i a d ım a tm a k is te r s e b u k e z d e c im r i d a m g a s ın ı
y iy e c e k tir.

K e n d in e z a r a r v e r m e d e n e lıa ç ık ç a d a v r a n a m a y a c a ğ m a g ö re ,
b ilg e b i r p r e n s , e ğ e r s a k ın g a n s a , c im r i o la r a k t a n ı n m a k t a n k a ç ın m a ­
m a lıd ır . N a s ıl o ls a z a m a n la d a h a e lia ç ık o la r a k ta n ın a c a k tır ç ü n k ü
e lin in sık ılığ ı s a y e s in d e o la ğ a n g e lir le r i o n a y e tm e k te d ir , h e r k im
o n a s a ld ır m a k is te r s e k e n d in i s a v u n a b ilir , g ir iş tiğ i iş le r iç in h a lk ta n
e k y ü k le r is te m e m e k te d ir ; d o la y ısıy la h iç b ir ş e y a lm a d ığ ı b ü y ü k ç o ­
ğ u n lu ğ a e lia ç ık g ö z ü k ü r , b ir ş ey v e r m e d iğ i a z s a y ıd a k iş iy e is e c im -

102
ri. Z a m a n ım ız d a a n c a k c im r i o l a r a k t a n ın a n p r e n s le r b ü y ü k iş le r y a ­
p a b ilm iş le r d ir ; ö te k ile r k e n d ile r in i h a r c a m ış la r d ır . P a p a II. J u liu s
p a p a lığ ı k e n d in i e lia ç ık t a n ı t a r a k e ld e e tm iş tir , a m a s a v a ş a b ilm e k
iç in b u ü n ü n ü b ir y a n a b ır a k m ış tır . Ş im d ik i F r a n s a K r a lı1 d a v e r g ile ­
r i a r t t ı r m a d a n o n c a sa v a ş y a p a b ild iy s e b u , e lin in sık ılığ ı s a y e s in d e
h e r tü r lü g e r e k s iz h a r c a m a d a n k a ç ın a b ilm iş o lm a s ın d a n d ır . Ve
e ğ e r ş im d ik i İ s p a n y a K ra lı2 e lia ç ık b ir i o la r a k ta n ın m ış o ls a y d ı b u n ­
c a iş i b a ş a r ıy la g ö tü r e m e z d i.

O h a ld e b ir p r e n s , te b a s ım s o y m a d ığ ı, s a v u n m a s ın ı s a ğ la y a b il­
d iğ i, y o k s u llu k v e a ş a ğ ıla n m a k ta n k a ç ın a b ild iğ i, a ç g ö z lü lü k e tm e d i­
ğ i için c im ri d iy e ta n ın ıy o r s a b u n d a n y ü k s ü n m c m e lid ir ; ç ü n k ü b u
o n u n h ü k ü m s ü r m e s in i s a ğ la y a n b ir k u s u r d u r . B iri d iy e c e k o lu r s a
ki: S e z a r e lia ç ık lığ ın ın g ü c ü y le i m p a r a to r lu ğ a e r iş ti v e d a h a p e k ç o k ­
la r ı e lia ç ık d a v r a n d ık la r ı y a d a ö y le s a y ıld ık la rı iç in ç o k y ü k s e k le r e
ç ık a b ild ile r; c e v a b ım ş u d u r : Y a z a te n p r e n s o lm u ş s u n d u r y a d a o l­
m a y o lu n d a s ın d ır : B irin c i h a ld e b u e lia ç ık lık te h lik e lid ir ; İ k in c isin ­
d e , e lia ç ık s a y ılm a k iy id ir. V e S e z a r , R o m a ’d a p r e n s liğ e e r iş m e k is ­
te y e n le r d e n b iriy d i; a m a e ğ e r b ir k e r e y e r in e k u r u ld u k ta n s o n r a
u z u n s ü r e y a ş a s a v e h a r c a m a la r ın ı k ıs m a s a id i im p a r a to r lu ğ u ç ö k e r ­
di. V e e ğ e r b ir i k a rş ılık v e r ir s e k i p r e n s o lm u ş ço k k iş i o r d u la r ıy la
b ü y ü k ş e y le r y a p m ış tır v e e lia ç ık ta n ın ır la r ; s a n a d e r im ki, p r e n s ya
k e n d in in ve te b a s ın ın y a d a b a ş k a la r ın ın k e s e s in d e n h a r c a r : B irin c i
h a ld e , tu tu m lu o lm a lıd ır ; ö te k i d u r u m l a r d a is te d iğ i k a d a r e lia ç ık
d a v r a n a b ilir . V e a s k e r le r iy le s e f e r e ç ık a n , ta la n y a p a n , b a ş k a la r ın ı
h a r a c a b a ğ la y a n b ir p r e n s in e lia ç ık d a v r a n m a s ı g e r e k ir ; y o k s a a s k e r ­
le r i a r k a s ın d a n g e lm e z . S a n a y a d a t e b a n a a it o lm a y a n z e n g in lik le r i
s e n d e tıp k ı K e y h ü s re v , S e z a r , v e İ s k e n d e r g ib i b o l k e s e d e n d a ğ ıta ­
b ilirs in ; ç ü n k ü b a ş k a la r ın ın m a lın ı h a r c a m a k ü n ü n ü a z a ltm a z te r s i­
n e a r ttır ır ; o y sa k e n d i m a lın ı h a r c a m a k s a n a z a r a r v e r ir . V e d ü n y a ­
d a e lia ç ık lık ta n d a h a h ız lı k e n d i k e n d in i t ü k e te n b ir ş e y y o k tu r; eli-
a ç ık o ld u k ç a ö y le o lm a k gücünü y itirirs in ; veya yoksul ve

( 1 ) X I I I . L o u is .
(2 ) F e r d i n a n d o "E l C a to l i c o "

103
a c ın a c a k b ir i o lu p ç ık a r s ın y a d a y o k s u llu k ta n k a ç ın m a k iç in h e r k e ­
sin n e f r e tim ç e k e n v e a ç g ö z lü b iri. O y s a b ir p r e n s h e r ş e y d e n ö n c e
n e f r e t v e k ü ç ü m s e n m e u y a n d ır m a k ta n k a ç ın m a lıd ır ; v e e lia ç ık lık
is e s e n i b u ik i ş e y e g ö tü r ü r . D o la y ıs ıy la e lia ç ık d iy e ta n ı n m a k is t e ­
y ip d e is te r is te m e z a ç g ö z lü d iy e ü n s a lıp n e f r e t ç e k m e k te n s e b ilg e
b ir p r e n s n e f r e t ç e k m e d e n e lisık ı d iy e ta n ın m a y ı k a b u lle n m e lid ir .

104
 X VII
ZALİ M Lİ K V E M ER H A M ET Ü STÜ N E V E SEV İ LM EK M İ
D A H A İ Y İ D İ R K O R K U L M A K M I?

Ş im d i d e y u k a r ıd a s a y d ığ ım ız ö te k i m e z iy e tle r e e ğ ile lim . B e n

d e r im k i h e r p r e n s z a lim b ir i g ib i d e ğ il d e m e r h a m e tli b ir i g ib i g ö ­
r ü lm e y i d ile m e lid ir; a m a m e r h a m e t i n i d e y e r in d e k u lla n m a s ın ı b il­
m e lid ir . C e s a r e B o r g ia iç in z a lim d e r l e r d i ; o y sa b u z a lim liğ i b ü t ü n
R o m a y n a y ö r e s in i d ü z e n e s o k m u ş , o n a b ir lik , b a r ış v e h u z u r g e t i r ­
m iş ti. B u s o n u ç la r a d ik k a tle b a k ılır s a , z a lim lik le s u ç la n m a k ta n k a ­
ç ın m a k iç in P is to ia k e n tin in y ık ım ın a g ö z y u m a n F lo r a n s a h a lk ın a k ı­
y a s la D ü k ’ü n ç o k d a h a m e r h a m e t l i o ld u ğ u g ö r ü lü r . D o la y ıs ıy la
e ğ e r te b a s ın ın b irlik v e s a d a k a ti s ö z k o n u s u is e b ir p r e n s a s la k e n d i­
s in e z a lim d e n e c e k d iy e ç e k in g e n d a v r a n m a m a lıd ır . A ş ır ı m e r h a ­
m e tli o lm a k y ü z ü n d e n c in a y e t v e ç a p u lc u lu ğ a y o la ç a n k a r g a ş a y a
g ö z y u m m a k ta n s a a z s a y ıd a i b r e t o la c a k c e z a v e r m e k ç o k d a h a m e r ­
h a m e tlic e b i r d a v r a n ış s a y ılır. B u s u ç la r g e n e ld e h e r k e s e z a r a r v e r ir
o y s a p r e n s in b u y u r d u ğ u c e z a b i r k iş iy le ilg ilid ir. T ü m p r e n s le r a r a ­
s ın d a ö z e llik le y e n i p r e n s o la n la r z a lim lik le d a m g a la n m a k ta n k u r t u ­
l a m a z z ir a y e n i d e v le tle r te h lik e le r le d o lu d u r . B u n u n iç in d ir k i V ir-
g ilio 1 D id o n ’a ş ö y le d e d ir tir :

( 1 ) P u b l i u s V i r g i l i u s M a r o ( İ . Ö . 7 0 - İ . Ö . 1 9 ) L a t i n ş a i r i. "Eneide" a d l ı b ü ­
y ü k b ir u lu s a l d e s ta n ın y a z a n . L a tin e d e b iy a tı v e g e n e ld e b a tılı e d e b i­
y a tla r ü z e r in d e e tk is i ç o k b ü y ü k o ld u .

105
 R e s d u r a , e t r e g n i n o v ita s m e ta lia c o g u n t
M o i i r i , e t l a t e f in e s c u s t o d o t u e r i“

B u n u n la b ir lik te , y e n i b i r p r e n s in a n m a k ta v e h a r e k e t e g e ç ­
m e k te a ğ ır o lm a lı a m a g ö lg e s in d e n d e k o r k m a m a lı, s a k ın g a n lık v e
in s a n c ıllık la ılım lı d a v r a n m a lı n e a ş ır ı g ü v e n d u y u p s a k ın m a z lığ a n e
d e a ş ır ı g ü v e n s iz lik g ö s te r ip ç e k ilm e z b ir i h a lin e d ü ş m e m e y e b a k ­
m a lıd ır .

B u n o k ta d a b i r s o r u n çık ıy o r: K o r k u lm a k ta n ç o k s e v ilm e k m i
iy id ir, y o k s a s e v ilm e k te n ç o k k o r k u lm a k m ı? B e n im y a n ıtım b u n l a ­
rın ik is in in d e g e r e k li o ld u ğ u d u r ; a m a ik isin i b a ğ d a ş tır m a k g ü ç g ö ­
z ü k tü ğ ü n e g ö r e , b i r in d e n b ir i o lm a y a c a k s a s e v ilm e k te n ç o k k o r k u l ­
m a k b e n c e ç o k d a h a g ü v e n lid ir . Ç ü n k ü in s a n la r h a k k ın d a g e n e ld e
ş u s ö y le n e b ilir: N a n k ö r , d e ğ iş k e n , iç te n p a z a rlık lı, k o r k a k v e ç ı k a r ­
c ıd ır la r ; o n la r a iy ilik e ttiğ in s ü r e c e h e p s i s e n in le d ir ; y u k a r ıd a d a d e ­
d iğ im g ib i, g e r e k m e d ik ç e k a n la r ın ı, m a lla r ın ı, c a n la r ın ı v e ç o c u k la ­
rın ı s a n a s u n a r la r a m a b ir g e r e k m e y e g ö r s ü n h e p s i s e n d e n y ü z ç e v i­
r ir le r . S a d e c e o n la r ın s ö z ü n e d a y a n a n p r e n s , b a ş k a ö n le m le r a l m a ­
m ış s a , o r t a d a k a lır v e y o k o lu p g id e r ; ç ü n k ü g ö n ü l y ü c e liğ i ile d e ğ il
d e p a r a g ü c ü y le e d in ilm iş d o s tlu k la r b o r ç a lın m ış tır k a z a n ılm ış de­
ğ il ve ta m d a g e r e k tiğ i z a m a n k u lla n ıla m a z o lu r la r . V e in s a n la r ,
k e n d in i s e v d ir m e k is te y e n d e n ç o k k o r k u tm a k is te y e n i k ı r m a k t a n ç e ­
k in ir le r ; ç ü n k ü se v g i b a ğ ı ş ü k r a n la ö r ü lm ü ş tü r y a n i in s a n la r ın k o ­
p a r tm a k ta d u r a k s a m a d ık la r ı b ir ip lik le z ir a k i k iş ise l ç ık a r la r ı s ö z
k o n u s u o ld u ğ u n d a in s a n la r h a in le ş ir le r ; a m a k o r k u b a ğ ı in s a n la r ı
h iç t e r k e tm e y e n c e z a y e m e k k o r k u s u y la d o k u n m u ş tu r .

B u n u n la b ir lik le , p r e n s ç e v re s in i o ş e k ild e k o r k u tm a lıd ır ki

b a ş k a la r ın ın d o s tlu ğ u n u k a z a n a m a s a d a h iç d e ğ ils e n e f r e t l e r i n i ç e k ­
m e s in ç ü n k ü b u ik i ş e y b ir b ir iy le ç o k iyi u y u ş u r. B u n u n iç in te b a s ı-
n m y a d a y u r tta ş la r ın ın m a lm a m ü lk ü n e ve d e k a d ın la r ın a e l u z a t ­
m a k ta n g e r i d u r m a s ı y e te r . A m a e ğ e r b ir in in k a n ın ı d ö k m e s i g e r e ­
k ir s e -------------------------------------------------
(2 ) " D u r u m u m u n g ü ç lü ğ ü v e s a lta n a tım ın y e m liğ i b e n i b u ö n le m le r i a lm a ­
y a v e s ı n ı r l a r ı m ı b e r k i t m e y e z o r l u y o r ." ( E n e i d e , I , 5 6 3 - 6 4 )

106
b u n u n a ç ık b i r n e d e n i, h a k lı b i r g e r e k ç e s i o lm a lıd ır ; h e r ş e y d e n ö n ­
c e b a ş k a s ın ın m a lın a d o k u n m a k ta n k a ç ın m a lıd ır ; ç ü n k ü in s a n la r b a ­
b a la r ın ı k a y b e tm e y i b a b a l a r ı n d a n k a la n m a lı k a y b e tm e k te n d a h a
te z u n u tu r la r . Y o k s a , b ir in i m a lın d a n m ü lk ü n d e n e tm e k iç in m a z e ­
r e t h iç e k s ik o lm a z . V u r g u n y a p m a y a b a ş la y a n b ir i b a ş k a la r ın ın t o p ­
r a k la r ın a e lk o y m a k iç in h e r z a m a n u y g u n b ir g e r e k ç e b u lu r ; te r s in e
k a n d ö k m e k iç in is e g e r e k ç e d a h a e n d e r d i r v e d a h a ç o k e k s ik liğ i ç e ­
k ilir.

A m a p r e n s , o r d u la r ın ın b a ş ın d a b u lu n d u ğ u v e ç o k s a y ıd a a s k e ­
r i y ö n e tm e k d u r u m u n d a o ld u ğ u n d a z a lim d iy e a n ılm a y ı h iç k e n d is i­
n e d e r t e d in m e m e lid ir , ç ü n k ü b ö y le ta n ın m a d ık ç a n e o r d u s u n u b i r ­
lik iç in d e tu ta b ilir n e d e h e r h a n g i b i r e y le m e s ü r e b ilir . A n i b a l ’in
h a y r a n o lu n a s ı e y le m le r i a r a s ın d a , s a y ısız ır k ta n in s a n la r d a n o lu ş a n
k o c a m a n o r d u s u y la y a b a n c ı ü lk e le r d e s a v a ş a tu tu ş tu ğ u n d a ta lih y a ­
v e r d e g its e , k ö t ü d e g its e n e a s k e r le r i a r a s ın d a b ir a y rılık n e d e
k e n d is in e k a r ş ı b i r ita a ts iz lik b a ş g ö s te r m e m iş o lu ş u b a ş t a s a y ılır.
B u , o n u n in s a n lık d ış ı z a lim liğ in d e n b a ş k a b i r ş e y e b a ğ la n a m a z .
Ö t e k i iy i m e z iy e tle r in in y a n ın d a , a d a m la r ın d a h e r z a m a n sa y g ı v e
d e h ş e t u y a n d ır d ı; b u m e z iy e ti o lm a s a y d ı ö te k i m e z iy e tle r i y e te r s iz
İ c alırd ı. O y s a t u ta r s ız y a z a r la r b i r y a n d a n o n u n e y le m in i h a y r a n lık la
k a r ş ıla r la r , ö b ü r y a n d a n b u n u s a ğ la y a n te m e l n e d e n i k ın a r la r .

Ö te k i m e z iy e tle r in y e te r li o lm a d ığ ın ın k a n ıtı, s a d e c e g ü n ü m ü z ­
d e d e ğ il ta r ih in h e r d ö n e m in d e e ş in e a z r a s tla n ır b ir i o la n S c ip i­
o n ’u n a s k e r le r in in I s p a n y a ’d a s a v a ş ır k e n b a ş k a ld ır m ış o lm a l a r ı d ı r .3
İ s y a n ın n e d e n i b ir lik le r e a s k e r i d is ip lin le b a ğ d a ş m a y a c a k d e r e c e d e
s e r b e s ti v e r ilm iş o lm a s ın d a n b a ş k a b i r ş e y d e ğ ild i.' B u d a v r a n ış ı o n a
R o m a o r d u s u n u n y o z la ş tırıc ıs ı d iy e n F a b iu s M a x im u s ta r a f ın d a n S e ­
n a t o ’d a y ü z ü n e v u r u lm u ş tu r . V e L o c r e n s i k e ıiti d e S c ip io n ’u n k ü ­
çü k r ü tb e li b i r k o m u ta n ı t a r a f ın d a n y a ğ m a la n d ığ ın d a b u n u n n e ö c ü
a lın d ı n e d e s u ç lu c e z a la n d ır ıld ı. T ü m b u n la r S c ip io n ’u n a ş ır ı g e v ­
ş e k ta b ia tın d a n ile ri g e liy o r d u ; ö y le k i S e n a to ’d a o n u h a k lı g ö s t e r ­

( 3 ) İ .Ö . 2 0 6 ’d a . A n c a k is y a n a m a n s ı z c a b a s t ı r ı l d ı .

107
m e k is te y e n b i r s e n a t ö r , o n u n , b a ş k a l a r ı n ı n h a t a l a r ı m c e z a la n d ır ­
m a k y e r in e k e n d is i h a t a iş le m e m e y i d a h a iyi b i l e n i n s a n l a r d a n o ld u ­
ğ u n u s ö y le m iş ti. [ K o m u ta n lık ta k a ls a v e ] a y n ı ta v r ın ı s ü r d ü r s e y d i
u z u n v a d e d e b u S c ip io n ’u n ü n v e ş a n ın ı le k e le r d i. A m a S e n a t o ’n u n
d e n e tim i a ltın d a y a ş a d ığ ı iç in b u te h lik e li m e z iy e ti o n a z a r a r v e r ­
m e k ş ö y le d u r s u n ş a n ın ı b ü s b ü t ü n a r ttır d ı.

K o r k u lm a k v e s e v ilm e k h a k k ın d a s ö y le d ik le r im e d ö n ü p s o n u ç
o la r a k d iy o r u m k i, in s a n la r s e v e r k e n k e n d ile r in e , k o r k a r k e n p r e n s e
b a ğ lı o ld u k la r ın a g ö r e , s a k ın g a n b i r p r e n s , b a ş k a l a r ı n a b a ğ lı ş e y e
d e ğ il d e k e n d is in e b a ğ lı ş e y e d a y a n m a lıd ır . S a d e c e , k o r k u s a la r k e n
k in v e n e f r e t u y a n d ır m a s ın y e te r .

108
 X V III
P R E N S L E R S Ö Z L E R İ N İ N A S IL T U T M A L ID IR L A R ?

B ir p r e n s in s ö z ü n e s a d ık k a lm a s ın ın v e d ü z e n b a z lık la r y a p m a k
y e r in e n a m u s lu c a b i r y a ş a m s ü r m e s in in n e ö v ü le s i b i r ş e y o ld u ğ u n u
h e r k iş i a n la r . B u n u n la b ir lik te z a m a n ım ız d a k i d e n e y le r le d e b e lli­
d ir k i a n c a k v e r d ik le r i s ö z ü h iç e s a y m ış v e in s a n l a r ı n b e y in le r in i
k u r n a z c a u y u tm a s ın ı b ilm iş p r e n s l e r b ü y ü k iş le r y a p m ış la r d ır v e s o ­
n u n d a d ü r ü s tlü ğ ü te m e l a lm ış o l a n l a r a ü s tü n g e lm iş le r d ir .

Ö y le y s e ş u n u b ilin k i ik i t ü r m ü c a d e le ta r z ı v a r d ır : B ir i y a s a la ­
r a u y a r a k , ö b ü r ü z o r a b a ş v u r a r a k . B ir in c is i in s a n la r a ö z g ü d ü r , İ k in ­
c isi h a y v a n la r a . A m a h e p o la g e ld iğ i g ib i, b ir in c is i y e tm e d iğ in d e n
İ k in c is in e b a ş v u r m a k g e r e k ir . O n u n iç in b i r p r e n s in s a n c a y ı d a , h a y -
v a n c a y ı d a u s ta lık la k u lla n m a y ı b ilm e lid ir . B u a y rım , b i r z a m a n l a r
A ş il’in 1 ve b a ş k a b ü y ü k b e y le r in e ğ itim in in o n la r ı k e n d i d is ip lin in e
s o k m a s ı iç in k a n t o r Ş ir o n ’a 2 b ır a k ıld ığ ın ı y a z a n e s k i y a z a r la r c a im ­
g e le r le d o lu b i r a n la tım la p r e n s l e r e ö ğ r e tilm iş tir . E ğ i t m e n o la r a k
b i r y a r ı- in s a n , y a r ı- h a y v a n a s a h ip o lm a n ın b i r te k a n la m ı v a r d ır :
B ir p r e n s iç in h e r ik i d o ğ a y ı d a k u lla n m a s ın ı b ilm e n in g e r e ğ i... z ir a
b ir i o lm a d a n ö b ü r ü k a lıc c d e ğ ild ir.

( 1 ) B k z . B l. X I V , D i p n o t 4.
( 2 ) H e l e n m i t o l o j i s i n d e A ş i l ’i e ğ i t e n y a r ı - i n s a n , y a r ı - a t y a r a t ı k .

109
 D e m e k k i b i r p r e n s , e ğ e r ille d e h a y v a n g ib i d a v r a n m a s ı g e r e ­
k ir s e tilk i v e a s la n ı s e ç m e lid ir ; ç ü n k ü a s la n k e n d in i a ğ d a n , tilk i d e
k u r t t a n k o r u m a s ın ı b ilm e z . T u z a k la r ı ta n ım a k iç in tilk i o lm a k g e r e ­
k ir, k u r tla r ı ü r k ü t m e k iç in a s la n . S a d e c e a s la n lık e tm e k is te m e k le
k e n d ile r in i s ın ır la y a n la r b u iş te n h iç b ir ş e y a n la m ıy o r la r d e m e k tir .
B u n u n iç in d ir k i s a k ın g a n b i r b e y s ö z ü n d e d u r m a m a lıd ır e ğ e r b u
d u ru ş k e n d is in e k a r ş ı d ö n e c e k s e v e s ö z v e r is in in n e d e n le r i o r t a d a n
k a lk m ış s a . V e e ğ e r in s a n la r ın t ü m ü iyi k im s e le r o ls a la r d ı y e r ile s i
b ir ö ğ ü t o lu r d u b u ; a m a n a s ıl k i t ü m ü d e k ü ç ü k a d a m la r d ır v e s a n a
v e r d ik le r i s ö z le r i tu tm a z la r , s e n in d e o n l a r a v e r d iğ in s ö z d e d u r m a n
g e r e k m e z . V e b i r p r e n s h iç b ir z a m a n k a y p a k lığ ın ı ş irin g ö s t e r m e k
iç in h a k lı g e r e k ç e le r b u l m a k t a d a r d a k a lm a m ış tır . G ü n ü m ü z d e k a ç
b a r ış ın , k a ç s ö z v e r in in p r e n s le r in s ö z le r in in e r i o lm a y ış la r ın d a n ö t ü ­
r ü b o ş a g ittiğ in i, v e tilk ilik e tm e s in i iyi b ile n in iş le r in in tık ır ın d a g it­
tiğ in i g ö s te r e n s a y ısız ö r n e k v e r m e k m ü m k ü n d ü r . A m a b u n u u s t a ­
c a a lla y ıp , p u lla m a k , g ö z b o y a m a y ı o ld u ğ u g ib i r e n k v e r m e m e y i d e
ç o k iyi b e c e r m e k g e r e k lid ir . V e in s a n la r ın ö y le s in e b a s itlik le r i v a r ­
d ır, â n ın g e r e k le r in e ö y le s in e k ö le c e b o y u n e ğ e r le r k i a ld a tıc ı k iş i
h e r z a m a n a ld a tılm a y a h a z ır b ir in i b u la c a k tır .

T a z e b ir ö r n e ğ i a n m a d a n g e ç m e k is te m e m . V I. A le x a n d e r in ­
s a n la r ı a ld a tm a k ta n b a ş k a h iç b ir ş e y y a p m a d ı, h iç b ir ş e y d ü ş ü n m e ­
d i v e h e r z a m a n d a b i r f ır s a tın ı b u ld u . H iç k im s e o n d a n d a h a t u m ­
tu r a k lı s ö z v e r ile r d e b u lu n m a m ış tır , d a h a a te ş li y e m in le r iç m e m iş tir
v e b u n la r ı d a h a te z u n u tm a m ış tır ; y in e d e ç e v ird iğ i d o la p la r h e r se^
f e r in d e y a n ın a k â r k a lm ış tır , z ir a b u s a n a tı m ü k e m m e le n b ilir d i. O
h a ld e , b ir p r e n s in y u k a r ıd a s a y ıla n tü m m e z iy e tle r e s a h ip o lm a s ı g e ­
r e k li d e ğ ild ir; o n l a r a s a h ip m iş g ib i g ö z ü k m e s i y e te r .

D a h a iyisi, id d ia e d iy o r u m k i, e ğ e r b u n l a r a s a h ip o ls a v e h e r
z a m a n u y sa id i k e n d i z a r a r lı ç ık a r d ı; a m a s a h ip m iş g ib i y a p m a s ı
k e n d is in e y a r a r lı o lu r . B Ö y le ce iyi y ü r e k li, s a d ık , in sa n c ıl, n a m u s lu ,
d in d a r g ö r ü n e b ilir s in v e g e r ç e k te o la b ilir s in d e a m a o z a m a n z ih n i­
n i ö y le a y a r la m a lıs ın k i e ğ e r o lm a m a n g e r e k iy o r s a ta m te r s in i y a p a ­
b ilm e lis in . V e a y r ıc a b e l i r t m e k g e r e k i r k i b i r p r e n s , h e le y b n i p r e n s
o lm u ş b ir i a n la m a lıd ır k i in s a n la r ı ö v g ü y e d e ğ e r k ıla n tü m b u ş e y le ­
r i y e r in e g e tir e m e z ç ü n k ü d e v le ti e lin d e t u t m a k iç in sık s ık v e rd iğ i

110
s ö z e k a r ş ı, iy ilik se v e rliğ e k a r ş ı, in s a n lığ a k a r ş ı, d in e k a r ş ı d a v r a n ­
m a k z o r u n d a k a lır . B u y ü z d e n ta lih in r ü z g â r l a r ı n a g ö r e , d u r u m la ­
r ı n d e ğ iş m e le r in e g ö re , d ö n m e y e h a z ı r b i r z ih n e s a h ip o lm a lıd ır , v e
d a h a ö n c e d e d e d im ya , e lv e r ir s e iy ilik te n u z a k la ş m a s ın a m a g e r e k i ­
y o r s a k ö tü lü ğ ü s e ç m e s in i b ils in .

D e m e k ki p re n s söz k o n u su b e ş n ite liğ in d a m g a s ın ı ta ş ım a y a n

t e k b i r s ö z c ü ğ ü n b ile a ğ z ın d a n ç ık m a m a s ın a ö z e n le d ik k a t e tm e li­
d ir . O n u d u y a n a , g ö r e n e m e r h a m e t a c ım a d u y g u s u y la , im a n la , n a ­
m u s la , in s a n c ıllık la , d in le d o lu y m u ş ç a g ö z ü k m e lid ir . V e b u s o n ilk e
e n g e r e k lis id ir . G e n e l o la r a k in s a n l a r e lle r iy le d e ğ il g ö z le riy le y a r g ı­
la r la r . H e r b i r k im s e g ö r e c e k y e t e n e k t e d i r ç o k a z ı d o k u n a b ilir a n ­
c a k h e r k im o lu r s a o ls u n s e n in n e y e b e n z e r g ö z ü k tü ğ ü n ü g ö r e b ilir ;
a m a p e k a z ı n e o ld u ğ u n u e l y o r d a m ıy la b u la b ilir . V e b u n la r d a b ü ­
y ü k ç o ğ u n lu ğ u n , ü s te lik d e v le tin o la n c a g ü c ü y le d e s te k le n e n y a rg ıs ı­
n a k a r ş ı g e lm e y e c e s a r e t e d e m e z le r . İ n s a n l a r ı n h e le h e le h iç b ir iti­
r a z m a h k e m e s in e iz in v e r m e y e n p r e n s l e r i n e y le m le r in i y a r g ıla m a k
s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a a r a ç l a r a d e ğ il a m a c a b a k ılır . O h a ld e , b ir
p r e n s a m a ç o la r a k ş u n u s e ç s in : D e v le tin e le g e ç ir ilm e s i v e e ld e tu ­
tu lm a s ı. O z a m a n a r a ç la r ı h e p ö v g ü y e d e ğ e r b u lu n a c a k v e h e r k e s ç e
ö v ü le c e k tir ç ü n k ü sığ k a fa lı in s a n l a r h e p g ö r ü n ü ş l e r e v e s o n u ç la r a
t u t u l u r . O y s a b u d ü n y a d a h e r ş e y tü m ü y le k a b a s a b a d ır . Ç o ğ u n lu k
s a ğ la m lığ ın a in a n d ığ ı s a v la r a d a y a n d ığ ın d a in s a n lığ ın e s a m is i o k u n ­
m a z . Z a m a n ım ız ın s e n y ö r le r in d e n , a d ın ı a n m a m ız ın h o ş kaçm aya­
c ağ ı b ir in in 3 a ğ z ın d a n b a r ı ş t a n v e s a d a k a t t e n b a ş k a s ö z ç ık m a z ;
a m a g e r ç e k te b u n la r ın y e m in li d ü ş m a n ıd ır . V e e ğ e r b a ş k a tü r lü d a v ­
r a n s a y d ı b ir i y a d a ö b ü r ü o n a s a y g ın lığ ın ı y a d a d e v le tle r in i b ir ç o k
k e z k a y b e ttir ir d i.

( 3 ) İ s p a n y a K r a lı F e r d in a n d o " E l C a to lic o " k a s te d iliy o r.

İ li
 X IX
HORGÖRÜLM EK VE N EFRET EDİ LM EKTEN
N A S IL K A Ç IN IL A C A Ğ I

S a y d ığ ım e n ö n e m li m e z iy e tle r d e n d a h a y u k a r ıd a s ö z e tm iş o l ­
d u ğ u m a g ö r e , ö te k ile r i k ıs a c a g e n e lle m e le r h a lin d e e le a la c a ğ ım .
D e m i n d e d e d iğ im g ib i, b ir p r e n s , k e n d in e h o r g ö r ü y a d a n e f r e t ç e ­
k e c e k h e r ş e y d e n k a ç ın m a y a ç a b a s a r f e tm e lid ir ; v e b u n u h e r b a ş a -
r ış ın d a iyi iş y a p m ış d e m e k tir , o z a m a n tü m ö te k i k u s u r la r ın ın u t a n ­
c ın a r a h a t ç a g ö ğ ü s g e r e b ilir . T e k r a r e d iy o r u m : T e b a s ın m m a lla r ın a
y a d a k a d ın la r ın a e l a tm a k la a n c a k n e f r e t u y a n d ır ır . B u n d a n u z a k
d u r m a lıd ır , in s a n la r ın m a lla r ın a y a d a m u tlu lu k la r ın a d o k u n u lm a z ­
s a r a h a t d u r u r la r . G e r iy e b ir k a ç - k iş in in ih tir a s ıy la b o ğ u ş m a k k a lır
k i b u d a fa z la z o r la n m a d a n v e b ir ç o k ş e k ild e y a p ıla b ilir . P r e n s , h o p ­
p a , k a y p a k , k a d ın s ı, m ız m ız , k a r a r s ız g ö z ü k e r e k k e n d is in in h o r g ö -
r ü lm e s in e y o la ç a r: b u , b i r p r e n s in v e b a d a n k a ç a r g ib i k a ç ın m a s ı g e ­
r e k e n b i r ş e y d ir. H a r e k e t l e r i n d e b ü y ü k lü k , c id d iy e t, a ğ ır b a ş lılık , k a ­
r a k t e r g ü c ü g ö z ü k m e s i iç in k a f a s ın ı k u lla n m a lıd ır . T e b a s ın m ö z e l iş ­
le r in i y a r g ıla m a s ı g e r e k tiğ in d e , v e r e c e ğ i y a r g ın ın g e r i ç e v r ile m e z o l­
m a s ın ı ş a r t k o ş m a lıd ır ; v e k im s e n in n e ş e k ild e o lu r s a o ls u n k e n d is i­
n i a ld a ta m a y a c a ğ ı k a n a a tin i d o ğ u r m a lıd ır .

K e n d is iy le ilg ili o la r a k b ö y le b ir k a n a a t y a y a n b i r p r e n s b ü y ü k
b i r ü n k a z a n ır ; v e b u ü n , e ğ e r d ü ş m a n la r ı o n u n b u m e z iy e tle r e ve
h a lk ın ın d e s te ğ in e s a h ip o ld u ğ u n a ik n a o lu r la r s a ta h t ı n a k a r ş ı s a ld ı­
r ıla r ı, f e s a tlık ç e v ir m e le ri fe lç e d e c e k tir . Ç ü n k ü p r e n s ik i k o r k u b e s ­
le m e lid ir : b ir i iç, te b a s ın d a n g e le n ; ö b ü r ü d ış , y a b a n c ı b e y lik le r d e n
g e le n . Y a b a n c ıla r a k a r ş ı iyi o r d u la r v e iyi ittif a k la r la k e n d in i s a v u ­

112
n a c a k tır ; v e e ğ e r k e n d is in e s a d ık a s k e r l e r i v a r s a h e r z a m a n k e n d is i­
n e s a d ık d o s tla r ı d a o lu r . D ış iş le r i y o lu n d a y s a iç iş le r i d e y o lu n a g i­
r e r m e ğ e r k i b i r f e s a tlık o r ta lığ ı k a r ış tır m a s ın . Y a b a n c ıla r k ıp ır d a ­
m a k is te d ik le r in d e b ile , e ğ e r b e n i m ö ğ ü tle r im e u y g u n d a v r a n ır s a ,
ş a ş ır ıp k a lm a z s a , I s p a r t a l ı N a b is ’i n 1 ö r n e ğ in d e o ld u ğ u g ib i h e r t ü r ­
lü s a ld ırıy a d a y a n a c a k g ü ç te o la c a k tır . T e b a s m a g e lin c e , h e r tü r lü
d ış k o r k u d ış ın d a b i r p r e n s o la s ı b i r fe s a tlığ ı ö n c e d e n g ö r m e lid ir :
E ğ e r n e f r e t e d ilm e k v e h o r g ö r ü l m e k t e n k a ç ın ır s a , h a lk o n d a n m e m ­
n u n s a , k i b u n la r , y u k a r ıd a d e d iğ im g ib i m u tla k a g e r e k lid ir h e r t ü r ­
lü f e s a tta n y a k a s ın ı k u r t a r ı r . D a r b e g ir iş im le r in e k a r ş ı e n g ü ç lü ila ç ­
la r d a n b ir i h a lk ın n e f r e tin i ç e k m e m e k tir ; z ir a d a r b e c ile r h e p p r e n s i
ö ld ü r e r e k h a lk ı m e m n u n e d e c e k le r in i d ü ş ü n ü r le r ; a m a h a lk ı y a r a la ­
y a c a k la rın ı d ü ş ü n ü r le r s e g ö ğ ü s le m e k d u r u m u n d a k a la c a k la r ı sa y ısız
g ü ç lü k le r y ü z ü n d e n b ö y le b i r ş e y e k a lk ış m a y ı g ö z e a la m a z la r . T a r ih
g ö s te r iy o r ki te z g â h la n a n o n c a f e s a tlık ta n a n c a k ç o k az ı b a ş a r ılı o l­
m u ş tu r : Ç ü n k ü b i r f e s a t ç e v ir e n te k b a ş ın a h a r e k e t e d e m e z v e k e n ­
d is in e y a n d a ş o la r a k a n c a k g a y r ı- m e m n u n o ld u k la r ın ı s a n d ığ ı k im ­
s e le r i alır; a m a b ir g a y r ı- m e m n u n a d u y g u la r ın ı a ç tığ ın a n d a n b a ş la ­
y a r a k o n a m e m n u n o la b ilm e n in y o lu n u d a s a ğ la m ış o lu r s u n . S e n i
ih b a r e d e r e k h o ş u n a g id e c e k h e r ş e y e s a h ip o la c a ğ ın ı u m a b ilir . Ö y ­
le k i b u y o ld a s a ğ la m b i r k a z a n ç , s e n in le is e k u ş k u lu v e r iz ik o lu b ir
k a z a n ç g ö r e c e ğ in d e n s a n a s a d ık k a lm a s ı iç in y a a z b u lu n u r b ir d o s ­
t u n y a d a p r e n s in in a tç ı b i r d ü ş m a n ı o lm a s ı g e r e k ir . O la n ı k ıs a ö n e ­
r ile r e in d ir g e m e k ü z e r e d iy e c e ğ im o k i d a r b e c in in s a f ın d a y a ln ız c a
k a rış ık lık , k o r k u , h a s e t, c e z a y e m e k a y g ısı v a r d ır ; p r e n s in s a fın d a
ise , ik tid a r , y a s a la r , d e v le tin v e y a k ın la r ın ın d e s te ğ i v a r d ır . O d e r e ­
c e d e k i, tü m b u k o z la r a b i r d e h a lk ın se v g isi e k le n ir s e d a r b e c in in
g ö r ü lm e m iş b ir g ö z ü k a r a lık ta o lm a s ı g e r e k ir . Z i r a d a r b e s in i in d ir ­
m e d e n ö n c e k o r k u d u y a r s a d a , i n d ir d ik te n s o n r a d a h a d a d u y m a s ı
g e r e k e c e k tir , ç ü n k ü h a lk o n a k a r ş ıd ır v e h iç b ir k o r u n m a b e k le n tis i
y o k tu r.

( 1 ) Z a l i m l i ğ iy l e ü n l ü I s p a r t a l ı t i r a n . İ . Ö . 2 0 7 - İ .Ö . 192 y ılla r ın d a h ü k ü m
s ü r d ü . A y r ı c a , B k z . B l. I X .

113
 B u k o n u y a iliş k in o la r a k sa y ısız ö r n e k v e r ile b ilir : b e n s a d e c e
a ta la r ım ız ın z a m a n ın d a n k a lm a b ir ö r n e k v e r e c e ğ im . Ş im d ik i A n n i-
b a l e ’n in d e d e s i S e n y ö r A n n ib a le B e n tiv o g li a k r a b a l a r ı ve r a k ip le r i
C a n n e s c h i’le r k e n d is in e k a r ş ı d a r b e te z g â h la y ıp ö ld ü r d ü k le r in d e
B o lo n y a B e y i id i.2 B e ş ik te k i o ğ lu G io v a n n i d ış ın d a d a m ira s ç ıs ı y o k ­
tu . C in a y e tte n h e m e n s o n r a , h a lk a y a ğ a k a lk tı v e tü m C a n n e s c h iİ e -
ri k a tle tti. B u , h a lk ın o d e v ir d e B e n tiv o g li’l e r e g ö s te r d iğ i se v g in in
b ir s o n u c u y d u . B u se v g i o d e n li b ü y ü k tü k i A n n i b a l e ’n in ö lü m ü n ­
d e n s o n r a d e v le ti y ö n e te b ile c e k h iç k im s e n in s a ğ k a lm a y ış ın d a n ö t ü ­
r ü o s ır a la r F lo r a n s a ’d a y a ş a y a n ve k e n d is in i b ir d e m ir c in in o ğ lu s a ­
n a n b ir m ira s ç ıs ı b u lu n d u ğ u s ö y le n e n F l o r a n s a ’y a B o lo n y a lıla r g e l-
* . O
d ile r; o n u a ra y ıp b u ld u la r ve k e n tle r in in y ö n e tim in i v e r d ile r .' O d a
G io v a n n i’n in k e n d is in in y e r in e g e ç e b ile c e ğ i g ü n e g e lin c e y e d e k b u ­
n u e lin d e t u t t u .4

S o n u ç o la r a k d iy o ru m k i b i r p r e n s k a f a s ın ı f e s a tlık la r a ç o k f a z ­
la ta k m a m a lıd ır , y e te r ki h a lk ın ın s e v e c e n liğ in i k a z a n m ış o ls u n ; y o k ­
s a , h e r ş e y d e n ve h e r k im s e d e n k e n d in i k o lla m a lıd ır .. İ y i d ü z e n li
d e v le tle r , s a k ın g a n p r e n s le r h e p b ü y ü k le r i u m u ts u z d a v r a n ış la r iç i­
n e a tılm a k z o r u n d a k a la c a k k a d a r k ü ç ü ltm e m e y e , h a lk ı d a o la b ild i­
ğ in c e ta tm in e tm e y e ç a b a s a r f e tm e lid ir . B u , b i r p r e n s in ç ö z m e s i g e ­
r e k e n e n ö n e m li iş le r d e n b ir id ir .

F r a n s a K ra llığ ı, z a m a n ım ız ın e n iyi y ö n e tile n le r in d e n b irid ir;

o r a d a k r a la h a r e k e t ö z g ü r lü ğ ü v e g ü v e n lik s a ğ la y a n ço k sa y ıd a ve
m ü k e m m e l k u r u m la r v a r d ır . B u n la r d a n b ir in c is i p a r la m e n to ve
o n u n y e tk ile r id ir . B u k ra llığ ın d ü z e n e k o y u c u s u d a b ü y ü k le r in h ırs
v e k ü s ta h lığ ın ı b ile n b ir i o la r a k a ğ ız la r ın a b i r p a r m a k b a l ç a lıp

( 2 ) C a n n e s c h i ’l e r i n b a ş ı B a t t i s t o i k t i d a r ı e l e g e ç i r m e k i i z e r e F i l i p p o M a r i o
V i s c o n t i i le a n l a ş a r a k 14 H a z i r a n 1.445’t e A n n i b a l ’e d a r b e y a p t ı v e ö l­
d ü rd ü ,
( 3 ) A n n i b a l ’in k u z e n i E n c o l e B e n t i v o g l i v e P o p p i a d ı n d a b i r k a d ı n d a n o l­
m a S a n t i d iy e b i r i . 1 4 4 5 - 1 4 6 2 y ı l l a r ı n d a h ü k ü m s ü r d ü .
( 4 ) G i o v a n n i B e n ti v o g l i d a h a s o n r a P a p a I I . J u l i u s ’u n m ü d a h a l e s i y l e b e y ­
l i k t e n o l d u . B k z . B l. X I .

114
o n la r ı d iz g in le m e s in i b ild i. Ö t e y a n d a n , h a lk m b ü y ü k b e y le r e k a r ş ı
n a sıl b ir k o r k u b e s le d iğ in i iyi b i l e r e k v e y a tış tır m a k is te y e r e k b u g e ­
r e k s in im in k r a lın s ır tın a y ü k le n m e m e s in e ö z e n g ö s te r d i. B u ş e k ild e
k ü ç ü k le r i k o lla y a r a k b ü y ü k le r in , b ü y ü k le r i k o lla y a r a k k ü ç ü k le r in
h ın c ın ı ç e k m e k te n k r a l ı k o r u y o r d u . D o la y ıs ıy la ü ç ü n c ü b i r kiş iy i y a r ­
g ıç y a p tı k i, p r e n s in m ü d a h a l e s i o lm a d a n k ib ir lile r e d a r b e v u r u l­
su n , v e a r k a s ız la r a d e s t e k o lu n s u n . B u n d a n d a h a b ilg e c e h iç b ir ö n ­
le m o la m a z , h iç b ir k r a lın v e k r a llığ ın d a v a s ın ı d a h a iyi s a v u n a m a z ­
dı. B u n d a n b ir b a ş k a g e n e lle m e ç ık a r tıla b ilir : P r e n s le r p is iş le r i b a ş ­
k a s ın ın s ır tın a y ü k le m e li v e iyi iş le r i k e n d ile r i Ü s tle n m e lid ir. V e y i­
n e s o n u ç o la r a k d e r im k i p r e n s e l b e t t e b ü y ü k le r e d ik k a t e tm e lid ir
a m a z a y ıfla rın k a lb in i k a z a n m a y a d a b a k m a lıd ır .

B a z ı R o m a i m p a r a t o r l a r ı n ı n y a ş a m la r ın a v e ö lü m le r in e b a k a n ­
la r b u g ö r ü ş e t e r s d ü ş e n ö r n e k l e r b u ld u k la r ın ı s a n a c a k la r d ır . O n l a r ­
d a n ç o ğ u h e r z a m a n b ü y ü k z e k â v e c e s a r e t s ın a v la r ın d a n g e ç tik le r i
h a ld e ik tid a r d a n d ü ş m ü ş le r , h a t t a k o m p lo la r d a y a ş a m la r ın ı y itir m iş ­
le r d ir . B u itir a z l a r a c e v a p v e r m e k ü z e r e b u i m p a r a t o r l a r ı n h iç d e
b e n im s a v u n d u ğ u m u y a la n la m a y a n m e z iy e tle r in i in c e le y e c e ğ im , ç ö ­
k ü ş le rin in n e d e n l e r i n i a r a ş tır a c a ğ ım ; a y n ı z a m a n d a b u d ö n e m e ilg i
d u y a n h e r k e s e ç a r p ıc ı g e lm e s i g e r e k e n ö n e m li o lg u la r a d ik k a ti ç e ­
k e c e ğ im . B u n u n iç in f ilo z o f M a r c u s 't a n M a x im in iu s ’a 5 d e k t a h t a g e ­
ç e n tü m i m p a r a t o r l a r ı y a n i M a r c u s ’u n k e n d is in i, o ğ lu C o m m o -
d u s ’u, P e r tin a x ’ı, J u lia n u s , S e v e r u s , A n to n in u s C a r a c a l l a ’n ın o ğ lu ­
n u , M a c r in u s , E la g o b a lu s , A l e x a n d e r v e M a x im in u s ’u e l e a lm a m y e ­
te c e k tir. İ lk in ş u n u k a y d e d e lim : Ö t e k i d e v le tle r d e p r e n s s a d e c e s o y ­
lu la rın h ır s la r ın ı v e p le b in k ü s ta h lığ ın ı d iz g in le m e li ik e n R o m a im ­
p a r a to r la r ı ü ç ü n c ü b i r te h lik e ile k a r ş ı k a rş ıy a id ile r: Z a lim v e a ç ­
g ö z lü a s k e r le r i ç e k m e k z o r u n d a y d ıla r . B u h a s ta lık o d e r e c e d e v a ­
h im d i k i ç o ğ u n u n s o n u n a n e d e n o lm a y a y e tti ç ü n k ü a y n ı a n d a h e m
h a lk ı, h e m d e a s k e r le r i m e m n u n e t m e k k o la y d e ğ ild i. H a lk , r a h a t
ve h u z u r d a n , d o la y ıs ıy la y u m u ş a k b a ş lı b ir p r e n s t e n h o ş la n ıy o r d u ;
b e r ik ile r is e s a v a ş ç ı, k ü s ta h , z a lim , y ırtıc ı v e tü m b u m e z iy e tle r in i

( 5 ) Y a n i Î .S . 1 6 1 ’d e n 2 3 8 ’e d e k . ■

115
b ir lik le r in g e lir le r in i ş iş ire c e k , ta la n ın a m e y d a n ı b o ş b ır a k a c a k ş e k il­
d e h a lk a k a r ş ı k u lla n a c a k b i r p r e n s t e n h o ş la n ıy o r la r d ı. B ir b ir le r in e
t e r s d ü ş e n b u is te k le r , h e r ik i ta r a f ı d a d iz g in le m e k iç in d o ğ a l y a d a
s o n r a d a n e d in ilm iş y e te r li sa y g ın lığ a s a h ip o lm a y a n i m p a r a to r la r ın
d e v r ilm e s in e y o l a ç tı. Ç o ğ u v e ö z e llik le d e b i r b ir in e k a r ş ıt b u ik i t a ­
v ır ö n ü n d e k e n d ile r in i b u la n y e n i p r e n s l e r h a lk a k ö tü d a v r a n m a n ın
p e k d e r t o lm a d ığ ın ı d ü ş ü n ü p a s k e r le r in k e y fin i y e r in e g e tir m e y i t e r ­
c ih e d e r le r . B u ta v rı a lm a la r ı g e r e k ir d i; ç ü n k ü b i r p r e n s n e f r e t e d il­
m e k te n k a ç ın a m a z s a h iç d e ğ ils e h e r k e s t a r a f ın d a n n e f r e t e d ilm e ­
sin ; v e te b a s ı iç in d e b ir s e ç im y a p m a s ı g e r e k ir s e , e n g ü ç lü le r in n e f ­
r e tin i ç e k m e k te n k a ç ın m a y a ç a lış m a k d a h a iy id ir. B u n e d e n le , t a h ­
ta ç ık ış la rın ın y e n iliğ i y ü z ü n d e n o la ğ a n d ış ı d e s t e k l e r e g e r e k s in im
d u y a n i m p a r a to r la r h a lk ta n ç o k o r d u y u k a z a n m a y a ç a b a s a r f e d iy o r -
la r d ı. N e v a r k i b u h e r z a m a n y a r a r lı b ir ta v ır a lış o lm u y o r d u ; p r e n ­
sin b ir d e a d a m la r ı n e z d in d e sa y g ın lığ ın ı k o r u m a s ı g e r e k iy o r d u . O y ­
sa M a r c u s , P e r tin a x ve A le x a n d e r m ü te v a z i z e v k le r i o la n , a d a le ti s e ­
v e n , z a lim lik te n n e f r e t e d e n , h e r z a m a n in s a n c a v e m e r h a m e t l e d a v ­
r a n a n im p a r a t o r l a r o ld u la r ; iş te b u n u n iç in d ir k i M a r c u s d ış ın d a tü ­
m ü n ü n s o n u h ü z ü n lü o ld u . B ir te k M a r c u s 6 ş a n iç in d e y a ş a d ı v e ö l­
d ü ç ü n k ü t a h ta m ir a s y o lu y la çık tı; y a n i n e h a lk a n e d e a s k e r le r e
b o r ç lu d e ğ ild i; ç o k ü s tü n , ç o k s a y g ıd e ğ e r m e z iy e tle r e s a h ip o ld u ğ u
iç in d e h e r ik i g r u b u d a ta m y e rli y e r in d e tu tm a s ın ı b ild i v e a s la n e
n e f r e t ç e k ti n e d e h o r g ö r ü ld ü . P e r tin a x is e te r s in e , b ir lik le r in in ir a ­
d e s in e r a ğ m e n i m p a r a t o r y a p ıld ı; C o m m o d u s ’u n s a l ta n a tı s ır a s ın d a
k e y ifle rin c e y a ş a m a y a a lış m ış o la n a s k e r le r P e r t i n a x ’ın k e n d ile r in e
d a y a tm a k is te d iğ i d ü r ü s tç e d a v r a n ış la r ı k a ld ır a m a d ıla r ; b u y ü z d e n
i m p a r a to r u n ile r le m iş y a ş ın d a n k a y n a k la n a n h o r g o r ü y e b i r d e n e f ­
r e t e k le n d i; öyle k i s a lta n a tın ın d a h a b a ş la rın d a d e v rilip g itti.7

( 6 ) M a r c u s A u r e l i u s A n t o n i n u s ( 1 2 1 - 1 8 0 ) . P i o A n t o n i n u s ’u n m a n e v i o ğ ­
lu . 1 6 1 - 1 6 9 y ı l l a r ı n d a L u c i o V e r o i le b i r l i k t e ; 1 8 0 ’e d e k t e k b a ş ı n a h ü ­
küm s iird ü . F ilo z o f o la r a k ü n y a p tı. "Düş ünceler" a d l ı k i t a b ı n d a s t o i k
f e l s e f e n i n a h l a k s a l y a n ı n ı s e r g i le d i .
( 7 ) P u b l i u s E l v i o P e r t i n a x ( 1 2 6 - 1 9 3 ) . C o m m o d u s ’t a n s o n r a t a h t a ç ık tı.
A n c a k , s a l t a n a n ı h ı n d a h a 8 7 . g ü n ü n d e , 2 6 M a r t 1 9 3 ’t e m u h a f ı z l a r ı t a ­
r a f ın d a n . ö l d ü r ü l d ü .

116
İ n s a n ın s a d c c e k ö tü iş le r le d e ğ il iyi iş le r le d e n e f r e t ç e k e b ile c e ğ i
u y a rıs ın d a b u lu n m a n ın ta m y e r i ş im d i. B u n e d e n le d a h a y u k a r ıd a
d e d iğ im g ib i, d e v le tin i a y a k ta t u t m a k is te y e n b ir p r e n s z u lm e b a ş ­
v u r m a lıd ır ; a s lın d a , y e r in d e k a lm a k iç in d e s te k le r in e g e r e k s in im
d u y d u ğ u n g r u p , h a lk o ls u n , a s k e r l e r y a d a s o y lu la r o ls u n y o z la ş m ış ­
s a d a o n u n a r d ı n d a n g itm e k v e is te k le r in i y e r in e g e tir m e k z o r u n d a ­
sın ; o d u r u m d a e n iyi e s e r l e r e n k ö tü ş e y le rd ir. A m a b iz A l.ex an -
d e r ’e g e le lim : O n u n h a k k ın d a s ö y le n e n s o n u g e lm e z ö v g ü le r a r a s ı n ­
d a ş u v a rd ır: O n d ö r t y ıllık im p a r a t o r l u ğ u n d a k im se y i y a r g ıla m a d a n
a s m a d ı; b u n u n la b ir lik te , k e n d is in i t a m a m e n a n n e s in in e lle r in e t e s ­
lim e tm iş k a d ın s ı b ir i o ld u ğ u iç in h o r g ö r ü ld ü , o r d u o n a k a r ş ı f e s a t
o
ç e v ird i ve ö ld ü r d ü .

Ş im d i d e C o m m o d u s , S e v e r u s , A n to n in u s C a r a c a lla , v e M a x i-
m in u s ’u n ta m t e r s i k a r a k t e r l e r i n i in c e le y e lim : B u n la r ın d ö r d ü d e
ç o k y ırtıc ı v e z a lim d ile r . A s k e r l e r i n i ta tm in e tm e k iç in , h a lk a k a r ş ı
h iç b ir h a k s ız lık ta n g e r i d u r m a d ı l a r ; a m a S e v e r u s d ış ın d a .tü m ü n ü n
d e s o n u k ö tü o ld u . Ç ü n k ü o n d a o k a d a r m e z iy e t v a r d ı k i b ir lik le r i­
n in d o s tlu ğ u n u e ld e t u t a r k e n , h a lk a d a y a ttığ ı y ü k le r e r a ğ m e n m u tlu
b ir ş e k ild e s a l t a n a t s ü r e b ild i.9 K o r k u n ç m e z iy e tle r i o n c a h a y r a n lık
u y a n d ır ıy o r d u k i h a lk la r ın a ğ z ı a ç ık k a lıy o r, a s k e r le r m e m n u n ve
say g ılı d u r u y o r la r d ı, S e v e r u s ’u n e y le m le r i b ü y ü k v e b ir p r e n s iç in
d e r s y ü k lü o ld u ğ u n d a n , o n u n n a s ıl u s ta lık la tilk i v e a s la n ı k u lla n d ı­
ğ ın ı k ıs a c a g ö s t e r m e k is tiy o r u m . B u n la r , d a h a ö n c e 10 s a lık v e rd iğ im
g ib i b i r p r e n s in ta k lit e tm e s in i iyi b ilm e s i g e r e k e n h u y la r d ır . İ m p a ­
r a t o r J u lia n u s ’u n 11 g e v ş e k liğ in i s a p ta y a n S e v e ru s , S tia v o n ia ’d a 12 k o ­
m u ta e ttiğ i o r d u s u n u n m u h fız a la y ın c a ö ld ü r ü le n P e r tin a x ’ın ö c ü ­
n ü a lm a k ü z e r e o n u R o m a ’y a y ü r ü m e y e ik n a e tti. İ m p a r a t o r l u ğ a
iliş k in a m a ç la r ın ı s a k la y ıp b u b a h a n e y le .o r d u s u n u R o m a ü z e r in e

(8 ) A le x a n d e r S e v e ru s (2 0 5 -1 3 5 ). H ris tiy a n lığ a h o ş g ö rü g ö s te rd i.

2 2 2 - 235 y ılla r ın d a h ü k ü m s ü rd ii.
( 9 ) S e p t i m i u s S e v e r u s . İ .S . 1 9 3 - 2 1 1 ’d e h ü k ü m s ü r d ü .
( 1 0 ) B k z . B l. X V I I I .
(1 1 ) M a rc u s D id io J u lia n u s .
( 1 2 ) A n t i k d ö n e m d e k i a d ı y l a İ l ir y a .

117
y ü r ü t t ü v e o n u n y o la ç ık tığ ı h a b e r i d a h a g e lm e d e n o İ ta ly a ’y a v a rd ı.
K e n t e g irm e s iy le , d e h ş e t iç in d e k a lm ış o la n S e n a t o ’n u n J u lia n u s ’u n
ö lü m ü n ü o y la m a s ı ve S e v e r u s ’u o n u n y e r in e i m p a r a t o r ila n e tm e s i
b i r o ld u . B u iyi b a ş la n g ıc ın a r d ı n d a n S e v e r u s b ü t ü n d e v le ti e le g e ç ir-
m e k te ik i g ü ç lü k le k a rş ıla ş tı: B iri A s y a ’d a k e n d in i i m p a r a to r ila n e t ­
tir m iş o la n d o ğ u o r d u la r ı k o m u ta n ı N ig e r i d i ; 13 ö b ü r ü B a tı’d a g ö z ü
y in e im p a r a to r lu k ta o la n A lb in u s ’tu . H e m o n u n h e m ö b ü r ü n ü n d ü ş ­
m a n ı g ö z ü k m e y i te h lik e li b u l a r a k N i g e r ’e 14 s a ld ır m a y a , A lb in u s ’u
d a a ld a tm a y a k a r a r v e rd i. O n a m e k t u p y a z a r a k S e n a to ta r a f ın d a n
i m p a r a t o r s e ç ild iğ in i, b u o n u r u o n u n la p a y la ş m a y ı d ü ş ü n d ü ğ ü n ü
s ö y le d i; g e r ç e k te n d e o n a S e z a r u n v a n ı v e r d i v e S e n a to ’y u o n u k e n ­
d is in e o r ta k y a p m a y a ik n a e tti. A lb in u s b ü t ü n b u n la r ı g e ç e rli s a n d ı.
A m a S e v e ru s N ig e r ’i y e n e r e k o r t a d a n k a ld ır ıp d o ğ u to p r a k la r ım
te k d u r d u r u n c a R o m a ’y a g e r i d ö n d ü v e S e n a t o ’d a A lb in u s ’ta n y a ­
k ın d ı. G ö r d ü ğ ü iy ilik le re n a n k ö r lü k e d e n o r ta ğ ın ın k e n d is in i k a lle ş ­
ç e ö ld ü r tm e y e y e lte n d iğ in i sö y le d i; b u y ü z d e n , b u h a in i g id ip c e z a ­
la n d ır m a lıy d ı. V e G a ly a ’y a g id ip o n u d e v ir d i v e c a n ın ı ald ı.

E ğ e r b u im p a r a to r u n e y le m le r in i in c e le r s e n o n d a ç o k v a h ş i b ir
a r s l a n v e ç o k u y a n ık b ir tilk i g ö r e c e k s in ; o n a h e r k e s in k o r k u v e s a y ­
g ı d u y d u ğ u n u , o r d u la r ın ın o n d a n n e f r e t e tm e d iğ in i fa rk e d e c e k s in
v e o n u n g ib i y e n i b ir p r e n s in b ir i m p a r a t o r l u ğ u b ö y le s in e g ü ç lü t u t ­
m u ş o lm a s ın a ş a ş ır m a y a c a k s ın . Ş u n d a n k i o la ğ a n ü s tü sa y g ın lığ ı o n u
h e p ta ş k ın lık la r ın ın y a r a ta b ile c e ğ i k in d e n k o r u d u . O ğ lu A n to n i-
1s*?
nus ' d a a y n ı ş e k ild e h a lk la r ın h a y r a n lığ ın ı v e a s k e r le r in b e ğ e n is in i
ç e k e n p a r la k m e z iy e tle r e s a h ip ti; ç ü n k ü s a v a ş k a n b ir y a p ısı v a rd ı,
e n b ü y ü k y o r g u n lu k la r a k a tla n a b iliy o r , h e r tü r l ü la f e b e lik le r in i v e
b a ş k a g e v ş e k lik le ri k ü ç ü m s ü y o r d u , b u d a a s k e r le r in in g ö n lü n ü k a ­
z a n m a s ın a y e tiy o rd u . B u n u n la b ir lik te , k ıy ıcılığ ı o d e n li b ü y ü k ,

( 1 3 ) C a i o P e s c e n n i u s N i g e r . A n t a k y a ’d a k i L e j y o n a k o m u t a e d e r k e n k e n d i ­
n i i m p a r a t o r i l â n e t t i . ( İ .S . 1 9 3 ) .
(1 4 ) D e c iu s C la u d iu s S e p tim iu s A lb in u s . B r ita n y a L e jy o n u k o m u ta n ı.
( 1 5 ) M a r c u s A u r e l i u s A n t o n i n u s B e r r i a n u s ( C a r a c a l l a ) . İ .S . 2 1 1 - 2 1 7 y ı ll a ­
rın d a h ü k ü m sü rd ü .

118
o d e n li d u y u lm a m ış o ld u k i h e r k e s o n d a n n e f r e t e tti. S o n u g e lm e z
sa y ıd a ö z e l c in a y e tle r d e n s o n r a R o m a ve İ s k e n d e r iy e h a lk ın ın b ü ­
yü k b ir b ö lü m ü n ü k ır d ı g e ç ir d i. S o n u n d a k e n d i y a k ın ç e v r e s in e b ile
k o r k u s a ld ı, o k a d a r k i o r d u s u n u n o r ta s ın d a b ir m u h a f ız ı t a r a f ı n ­
d a n ö ld ü r ü ld ü . G e ç e r k e n ş u n u d a k a y d e d e lim k i, h iç b ir p r e n s b u
tü r s u ik a s tle r e k a r ş ı k e n d in i k o r u y a m a z . K e s in n iy e t e tm iş v e k e lle ­
yi k o ltu ğ a a lm ış h e r h a n g i b i r k iş i b u n u y a p a b ile c e k g ü ç te d ir ; a m a
b u n u n s e y re k o lu ş u k o r k u y u a z a ltm a k ta d ır . S a d e c e [p r e n s ] h e r g ü ­
n ü k e n d is iy le b ir lik te g e ç e n ş u y a d a b u b a k a n ın a y a h u t h iz m e tlis i­
n e a ğ ır ş e k ild e h a k a r e t e t m e k t e n k a ç ın m a lıd ır . B u , A n t o n i n o ’n u n
y a p tığ ı h a ta y d ı. M u h a f ız ın ın k a r d e ş in i a lç a k ç a ö l d ü r t m ü ş t ü v e o n u
d a h e r gi'ın te h d it e d iy o r d u ; y in e d e o n u k iş ise l m u h a f ız la r ı a r a s ın d a
tu tu y o r d u ki b u d a iş le d iğ i ik in c i h a ta y d ı: A n c a k k e n d i s o n u n u ,kış -
k ır ta b ilir d i v e n ite k im ö y le o ld u .

C o m m o d u s ’a g e l e l i m .16 T a c ın ı m u h a f a z a e tm e k o n a k o la y g ö ­
z ü k ü y o r d u ç ü n k ü M a r c u s ’u n o ğ lu o la r a k ta c ın ı m ir a s y o lu y la a lm ış ­
tı. H e m h a lk ı h e m d e o r d u y u a y n ı a n d a m e m n u n e tm e k iç in b a b a s ı ­
n ın iz in d e y ü r ü m e s i y e te r d i. A m a z a lim v e h a y v a n c a b i r ta b i a t ı o ld u ­
ğ u n d a n h a lk ın s ır t ı n d a n v a h ş i d u y g u la r ım ta tm in e tm e k iç in , a s k e r ­
le ri k e n d is in e b a ğ la m a k iç in o n la r ı h e r k ö tü lü ğ ü y a p m a k ta s e r b e s t
b ır a k tı. İ m p a r a t o r l u k o n u r u n u z e r r e c e u m u r s a m a d a n b iz z a t a r e n a ­
ya in ip g la d y a tö r le r le c e n k e d iy o r v e d a h a y ü z ç e ş it r e z illik y a p ıy o r ­
d u . B ü tü n b u n l a r a d a m la r ın ın o n u h o r g ö r m e s in e y o la ç tı. B ir t a r a f ­
ta n h o r g ö r ü lü r , ö b ü r ta r a f ta n n e f r e t e d ilir k e n s o n u n d a f e s a t ç e v i­
r e n le r in d a r b e le r iy le d e v r ilip g itti.

S ö z e d e c e k g e r iy e b i r te k M a x im in u s k a l d ı .17 D a h a y u k a r ıd a
a n d ığ ım A l e x a n d e r ’in g e v ş e k liğ in d e n tik s in m iş h a ld e k i a s k e r le r i
s o n d e r e c e s a v a ş k a n ta b ia tın d a n ö t ü r ü o n ıı i m p a r a t o r s e ç tile r . İ m p a
r a to r lu ğ u n u a z b i r z a m a n e lin d e tu ta b ild i z ir a ik i ş e y le n e f r e t v e

( 1 6 ) A u r e l i u s C o m m o d u s A n t o n i n u s . İ .S . 1 8 0 ’d e b a b a s ı M a r c u s A u r e l i -
u s ’u n y e r i n e t a h t a g e ç t i . 1 9 2 ’d e c i n a y e t e k u r b a n g i t t i . K a b a l ı ğ ı v e k ıy ı­
c ılığ ıy la ü n s a l m ı ş t ı .
( 1 7 ) I u l i o V e r u s M a x i m i n u s . İ .S . 2 3 5 - 2 3 8 y ı l l a r ı n d a h ü k ü m s ü r d ü .

119
h o r g ö r ü ç e k ti: B iri, a ş a ğ ı t a b a k a d a d o ğ m u ş o lm a s ı; b i r z a m a n la r
T r a k y a ’d a ç o b a n lık e ttiğ in i h e r k e s b iliy o r d u v e b u o n u n a le y h in e y -
di; ö b ü r ü , s a lta n a tın ın b a ş la r ın d a R o m a ’y a g id ip t a h t a ç ık ış ın ı g e c ik ­
t ir e r e k k e n ti h e r b ir i ö b ü r ü n d e n d a h a k a n d ö k ü c ü v a lile r in e lin e b ı­
r a k m a s ın d a n ile r i g e le n g a d d a r lık ü n ü . B ö y le c e s o y u n u n d ü ş ü k lü ­
ğ ü n d e n k a y n a k la n a n a ş a ğ ıs a m a v e in s a n lık d ış ılığ ın d a n ö t ü r ü ö fk e y ­
le a y a ğ a k a lk a n tü m i m p a r a to r lu k is y a n b a y r a ğ ın ı a ç tı, ö n c e A f r ik a
to p r a k l a n , s o n r a R o m a h a lk ıy la b ir lik te S e n a to ; n ih a y e t b ü t ü n İ t a l ­
y a a y a k la n m a y a k a tıld ı. B u n u n ü z e r in e o r d u d a b a ş k a ld ır d ı; o s ır a ­
la r d a A q u ile ia ’yı k u ş a tm ış a m a a s lın d a g ü ç lü k ç e k e n o r d u o n u n so -
n u g e lm e z g a d d a r lık la r ın d a n g ın a g e tir m iş b ir h a ld e v e d ü ş m a n l a r ı ­
n ın ç o ğ a lm a s ın d a n d a g ü ç b u la r a k a y a k la n ıp te p e le d i.

T a m a m e n h o r g ö r ü le c e k b ir ta b i a t a s a h ip o l m a la r ın d a n ö t ü r ü
s o n la r ı ç a b u k g e le n n e E la g a b a lu s ’t a n , 18 n e M a c r in u s ’t a n 19 n e d e
J u lia n u s ’t a n 20 s ö z e tm e y e c e ğ im , a m a b u k o n u y u a r tık s o n u c a b a ğ la ­
y a c a ğ ım . V e d e r im k i z a m a n ım ız ın p r e n s le r i a s k e r le r in i o la ğ a n ü s tü
m e m n u n e tm e k t e d a h a a z g ü ç lü k ç e k iy o rla r; ç ü n k ü o n l a r a b e lli b ir
ilg i g ö s te r m e k iyi o lu r s a d a , s o r u n g ü n ü m ü z d e ç o k d a h a b a s ittir
ç ü n k ü o r d u la r R o m a İ m p a r a to r lu ğ u ’n d a o ld u ğ u g ib i p r e n s l e r e e y a ­
le tle r d e b ir lik te h ü k ü m e t e tm e k v e y ö n e tm e k ü z e r e m e y d a n o k u m u ­
y o r la r . O d e v ir d e h a lk la r a k ıy a sla a s k e r le r i d a h a fa z la t a t m i n e tm e k
g e re k tiy s e b u , a s k e r le r in h a lk la r d a n d a h a fa z la g ü c e s a h ip o lm a la -
n n d a n d ı. Ş im d ile r d e is e T ü r k v e M ıs ır s u lta n la r ı b i r y a n a b ır a k ılır ­
s a p r e n s le r e n ç o k h a lk la r ı ta tm in e t m e lid ir le r ç ü n k ü h a l k l a r d a h a
fa z la g ü ç s a h ib i o lm u ş la r d ır . T ü r k s u lta n ı y a n ın d a h e r z a m a n o n ik i
b in k a d a r p iy a d e 21 v e o n b e ş b in s ü v a ri b u l u n d u r u r , s a lta n a tın ın g ü ­
v e n liğ i v e g ü c ü b u n a b a ğ lıd ır ; v e ö n la r m d o s tlu ğ u n u e ld e tu tm a k

( 1 8 ) M a r c u s  u r e l i u s A n t o n i n u s E l a g a b a l u s ( İ .S . 2 0 4 - 2 2 2 ) . 2 1 8 ’d e n a s ­
k e r l e r i n c e ö l d ü r ü l d ü ğ ü 2 2 2 ’y e d e k h ü k ü m s ü r d ü .
( 1 9 ) M a c r i n u s . 2 1 7 - 2 1 8 ’d e 'h ü k ü m s ü r d ü .
(2 0 ) M a rc u s D id io J u lia n u s .
(2 1 ) Y e n iç e r ile r k a s te d iliy o r.

120
h e r ş e y d e n ö n c e g e lir. A y n ı ş e k ild e M ıs ır s u lta n ın ın s a lta n a tı d a b ü ­
tü n ü y le a s k e r le r in e lin d e d ir d o la y ıs ıy la s u lta n , h a lk ı h iç e s a y a r a k a s ­
k e r le r le iyi g e ç in m e k z o r u n d a d ır . B e l i r t m e k g e r e k ir k i o n u n d e v le ti
tü m ö te k i p r e n s lik le r d e n f a r k lıd ır ; ç ü n k ü n e s o y d a n g e lm e n e d e y e ­
n i p r e n s lik o la r a k a d l a n d ı r ı l m a y a c a k o la n p a p a lığ a b e n z e r : E s k i
p r e n s in y e r in e g e ç e n le r o ğ u lla n d e ğ ild ir , y e tk i s a h ib i k iş ile r in b u
m a k a m a s e ç tik le r i b ir id ir . B u d ü z e n ç o k e s k id e n b e r i o ld u ğ u iç in
y e n i p r e n s lik d e d e n e m e z z a te n y e n ile r e ö z g ü g ü ç lü k le r e d e r a s t l a n ­
m a z ; p r e n s y e n i o ls a d a d e v le tin d ü z e n i e s k id ir v e s o y d a n g e lm e g i­
b i k a b u l e d ilir.

N e is e b iz y in e k o n u m u z a d ö n e lim . B e n d e r im k i y u k a r ıd a y a z ­
d ık la r ım a b a k a c a k o la n b ir i g ö r e c e k tir k i a n d ığ ım i m p a r a to r la r ın
ç ö k ü ş ü n e j ı e f r e t v ğ .h o r g ö r ü n e d e n o l m u ş t u r v e y in e b ile c e k tir k i k i ­
m ile r i b i r ş e k ild e , k im ile r i ta m t e r s i n e h a r e k e t e tm iş le r d ir v e k im i
z a m a n iyi, k im i z a m a n k ö tü s o n u ç a lm ış la r d ır ; b i r e r y e n i p r e n s
o la n P e r tin a x v e A le x a n d e r ’in s o y d a n g e lm e b i r p r e n s o la n M a r -
c u s ’u ta k lit e tm e k is te m e le r i g e r e k s iz v e te h lik e li o lm u ş tu r . B e n z e r i
ş e k ild e , C a r a c a lla , C o m m o d u s v e M a x im in u s d a S e v e r u s ’u ta k lit e t ­
m e k is te m e k le b ü y ü k b ir g a f y a p m ış la r d ır ç ü n k ü o n u n iz in d e n g id e ­
b ile c e k m e z iy e te s a h ip d e ğ ille r d i. B u n e d e n l e y e n i b ir p r e n s lik te y e ­
n i b i r p r e n s M a r c u s ’u n e y le m le r in i d e ta k lit e d e m e z , S e v e r u s ’u n is­
te s e d e iz in d e n g id e m e z . O n a e n ç o k e lv e r e n d e v le tin i k u r m a k iç in
S e v e r u s ’u , v e b ir k e z ik tid a r ın ı s a ğ la m c a k u r d u k t a n s o n r a d a ş a n
iç in d e k o r u m a k ü z e r e M a r c u s ’u ö r n e k a lm a k tır .

121
 XX
K A L E L E R V E P R E N S L E R İ N H E R G Ü N Y A P T IĞ I
T Ü M Ö T E K İ Ş E Y L E R Y A R A R L I M ID IR , D E Ğ İ L M İ D İ R ?

K im i p r e n s le r , d e v le tle r in i g ü v e n le e lle r in d e tu ta b ilm e k iç in te -

b a la r ın ı s ila h s ız la n d ır m ış la r ; k im ile r i b o y u n d u r u k la r ı a ltın d a k i t o p ­
r a k l a r d a b ö lü n m e y i k ö r ü k le m iş le r ; k im ile r i k e n d ile r in e d ü ş m a n y a ­
r a tm ış ; k im i b a ş k a la r ı s a lta n a tla r ın ın b a ş ı n d a k e n d ile r in e ş ü p h e li g e ­
le n le r in g ö n lü n ü k a z a n m a k is te m iş ; k im is i k a le le r k u r m u ş ; k im is i
d e y ık m ış tır. H e r b ir d e v le tin d u r u m u n u te k te k in c e le m e d ik ç e b ü ­
tü n b u n la r h a k k ın d a k e s in b i r y a r g ıd a b u lu n m a k m ü m k ü n o lm a s a
d a k o n u y a o la b ild iğ in c e g e n iş b i r ş e k ild e d e ğ in m e d e n g e ç m e y e c e ­
ğ im .
Y e n i b ir p r e n s te b a s ın ı a s la s ila h s ız la n d ır m a m ış tır ; h a t t a s ila h ­
s ız b u lm u ş s a s ila h la n d ır m ış tır ç ü n k ü t e b a n ı s ila h la n d ır m a k la k e n d i­
n i s ila h la n d ır m ış o lu r s u n ; ş ü p h e lile r s a n a s a d ık o lu r; s a d ık la r ö y le
k a lır , v e te b a n ik e n s e n in t a r a f t a r l a r ı n k e s ilir le r . V e tü m t e b a n ı s i­
la h la n d ır m a k m ü m k ü n o lm a d ığ ı iç in s ila h la n d ır d ık la r ın la ö te k ile r i
d a h a b ir g ü v e n iç in d e y ö n e te b ilir s in ; o n l a r a d a v r a n ış ın d a k i f a r k lılık
s ila h la n d ır d ık la r ın ı s a n a b o r ç lu k ıla r ; ö te k ile r is e d a h a ç o k te h lik e
v e z a h m e t iç in d e o la n la r ın d a h a a y r ıc a lık lı o lm a la r ın ı o la ğ a n k a r ş ıla ­
y a r a k s e n i b a ğ ış la r la r . A m a , e ğ e r t e b a n ı s i l a h s ı z l a n d ı r ı l a n , k o r k a k ­
lık y a d a h a in lik le r in d e n ş ü p h e le n d iğ in i b e lli e d e r e k d a h a b a ş t a n o n ­
la r ı k ır m ış o lu r s u n . B u h e r ik i k a n a a t d a s e n in a le y h in d e k in d o ğ u ­
r u r . S ila h s ız d u r a m a y a c a ğ ın a g ö r e d e , y u k a r ıd a n e m a l o ld u k la r ım
s ö y le d iğ im p a r a lı a s k e r le r e b a ş v u r m a k d u r u m u n d a k a lırs ın ; o y sa,

122
iyi o ls a la r b ile s e n i n e g ü ç lü b i r d ü ş m a n d a n n e d e s a d a k a t i ş ü p h e li
b ir te b a d a n y e te r in c e k o r u y a m a z la r . N ite k im , d e d iğ im g ib i, y e n i b ir
p r e n s lik te , y e n i b i r p r e n s h e r z a m a n te b a s m ı s ila h la n d ır m ış ım T a ­
rih b u n u n ö r n e k le r iy le d o lu d u r . A m a , d e v le tin e b a ğ la m a k ü z e r e y e ­
n i to p r a k l a r e le g e ç ir d iğ in d e p r e n s in o ü lk e h a lk ım s ila h s ız la n d ır m a ­
sı ş a r ttır , o s ı r a d a o n a y a r d ım e tm iş o la n la r d ış ın d a ; h a t t a z a m a n a
v e z e m in e g ö r e , b u n l a r ı d a g e r ç e k le ş tir ip z a y ıf d ü ş ü r m e lid ir ö y le ki
s o n u n d a d e v le tin in tü m o r d u l a r ı e s k id e n b e r i y a n ın d a y a ş a y a n s e ­
n in ö z a s k e r l e r i n d e n o lu ş s u n .
A ta la r ım ız , ö z e llik le d e b ilg e o la n la r ı P is to ia ’yı h iz ip le r le , P i-
z a ’yı h is a r la r la t u t m a k g e r e k tiğ in i s ö y le r le r d i; b u n e d e n le , k e n d i l e r i ­
n e b a ğ ım lı b a z ı k e n t l e r d e , o n la r ı d a h a iyi e ld e tu tm a k iç in a y r ılık la ­
rı k ö r ü k liiy o r la r d ı. B u , İ t a l y a ’d a b e lli b ir d e n g e n in v a r o ld u ğ u b ir d ö ­
n e m d e u y g u n d u ; a m a b u n u n g ü n ü m ü z d e g e ç e r li o la c a ğ ın a i n a n m ı ­
y o ru m , ç ü n k ü b ö lü n m ü ş lü ğ ü n k im s e y e b ir y a r a r s a ğ la y a c a ğ ı k a n a a ­
tin d e d e ğ ilim . D ü ş m a n y a k la ş tığ ın d a b ö lü n m ü ş k e n t l e r d ış g ü ç le r e
k a tılır, ö te k ile r s e k a r ş ı k o y a m a z la r . O k a n a a tte y im k i V e n e d ik lile r
k e n d i e g e m e n lik le r i a ltın d a k i k e n tle r d e y u k a r ıd a y a z ılı n e d e n l e r l e
G u e lf o v e G h ib e llin o h iz ip le r in i a y a k ta tu t t u l a r ; o n la r ın k a n lı b ıç a k ­
lı o lm a la r ın a iz in v e r m e s e l e r d e a r a la r ın d a k i a y r ılık la r ı s ü r e k li k ö ­
rü k le y e r e k b i r b i r l e r i n e d ü ş ü p k e n d ile r in e k a r ş ı b ir le ş m e le r in i ö n l e ­
d ile r. N e v a r k i g ö r ü ld ü ğ ü ü z e r e b u o n la r ın iş in e y a r a m a d ı. Ç ü n k ü
[ V e n e d ik lile r] V a ila ’d a y e n ilir y e n ilm e z h iz ip le r d e n b ir i b ü t ü n ü lk e ­
yi e lin e g e ç ir d i. B u n l a r p r e n s in z a y ıflığ ım a ç ığ a v u r a n ş e y le r d ir .
Ç ü n k ü g ü ç lü b i r p r e n s lik te a s la b u tü r b ö l ü n m e l e r e m e y d a n v e r il­
m e z ; b a r ış z a m a n ın d a b u y a r a r lı o la b ilir z ir a te b a y ı d a h a k o la y c a
d iz g in le m e y e y a r a r ; a m a sa v a ş g e lip ç a ttığ ın d a n ic e z a r a r l ı o ld u ğ u
o r ta y a ç ık a r.
K u ş k u s u z p r e n s l e r k a r ş ıla r ın a d ik ile n g ü ç lü k le r v e e n g e lle r i a ş ­
tık ç a b ü y ü r le r ; b u n e d e n le , ta lih s o y d a n g e lm e b i r p r e n s e k ıy a s la
ş a n k a z a n m a y a d a h a ç o k g e r e k s in im d u y a n y e n i b i r p r e n s i n ö n ü n e
d ü ş m a n la r ç ık a r tır , f e s a tlık la r y a r a tır k i o n la r ın ü s te s in d e n g e lm e y e
fır s a t b u ls u n ; ö y le lik le d ü ş m a n la r ın ın k e n d is in e t u ttu ğ u b u m e r d iv e ­
n in b a s a m a k l a r ı n a b a s a r a k d a h a y ü k s e ğ e ç ık a b ilir . O n e d e n le , b a z ı­

123
l a r ı u s t a b i r p r e n s in y e r in e g ö r e b iz z a t d ü ş m a n lık la r ç ık a r tıp s o n r a
o n la r ın h a k k ın d a n g e le r e k b ü y ü k lü ğ ü n ü a r t t ı r m a s ı g e r e k tiğ i k a n ıs ın -
d a d ır la r .
P r e n s le r , v e ö z e llik le d e y e n i o l a n l a r k e n d ile r in e b a ş la n g ıç ta
ş ü p h e li g ib i g ö z ü k e n le r d e ilk a n d a n b e r i m ü tte f ik le r i o l a n l a r a k ıy a s­
la d a h a fa z la s a d a k a t v e y a r a r lılık b u lm u ş la r d ır . S ie n a P r e n s i P a n -
d o lf o P e tr u c c i d e v le tin i b u b e r ik ile r d e n ç o k k e n d is in e ilk in ş ü p h e li
g ö z ü k m ü ş k iş ile r le y ö n e tir d i. A m a b u k o n u d a g e n e lle m e le r e g id ile ­
m e z ç ü n k ü d u r u m la r a g ö r e d e ğ iş ir. S a d e c e d iy e c e ğ im k i e ğ e r b a ş ­
la n g ıç ta p r e n s e d ü ş m a n o la n b u a d a m l a r t u t u n m a k iç in o n u n d e s te ­
ğ in i g e r e k s in iy o r is e le r p r e n s o n la r ı h e r z a m a n ç o k k o la y c a k a z a n a ­
b ilir ; h a k la r ın d a k i k ö tü iz le n im i s ilm e k iç in o n la r d a d a h a b ir c a n la
b a ş la h iz m e t e tm e k g e r e ğ in i d u y a r la r . B ö y le c e p r e n s , f a z la g ü v e n
iç in d e o ld u k la r ın d a n ö t ü r ü iş le r in i y a p m a y a n la r d a n ç o k b u n la r d a n
y a r a r la n ır .
Y e r i g e lm iş k e n , iç e r id e n g ö r d ü ğ ü y a r d ım la b ir d e v le ti e le g e ç i-
re n p r e n s e b u y a r d ım ın n e d e n le r i ü z e r in d e d u r m a s ı g e r e k tiğ in i
a n ım s a ta c a ğ ım ; e ğ e r b u , s a n a d o ğ a l b i r y a k ın lık d u y m a la r ın d a n d e ­
ğ il d e e s k i y ö n e tim d e n h o ş n u ts u z lu k la r ın d a n ö t ü r ü is e d o s tlu k la r ın ı
a n c a k b ü y ü k ç a b a la r v e g ü ç lü k le s ü r d ü r e b ilir s in ç ü n k ü o n la r ı h o ş ­
n u t e tm e k im k â n s ız d ır . E ş k i v e m o d e r n ö r n e k l e r ü z e r in d e d ik k a tle
d u r u lu r s a , g ö r ü lü r k i, e sk i y ö n e tim d e n h o ş n u t o ld u k la r ı iç in k e n d is i­
n e d ü ş m a n k e s ile n le r in d o s tlu ğ u n u k a z a n m a k h o ş n u ts u z o ld u k la r ı
iç in k e n d is in e d o s t o la n ve iş g a li k o la y la ş tır a n la r ı k a z a n m a k ta n d a ­
h a k o la y d ır.
D e v l e t l e r i n i e l l e r i n d e s ık ıc a t u t a b i l m e k iç in p r e n s l e r i n a n i
b i r s a l d ı r ı y a k a r ş ı g ü v e n le s ığ ın m a k v e m u h t e m e l d ü ş m a n l a r ı n
g ö z ü n ü k o r k u t m a k iç in k a l e l e r y a p t ı r m a l a r ı â d e t o l m u ş t u r . B u
ç o k e sk i h a r e k e t ta rz ın ı d o ğ ru b u lu y o ru m . B u n u n la b ir lik te g ü ­
n ü m ü z d e N ic c o lo V i t e l l i ’n i n 1 d e v l e t i n i e l i n d e t u t m a k iç in C i t t a

( 1 ) M e d i c i ’l e r i n y a r d ı m ı y l a C i t t a d i C a s t e l l o ’d a b a ş a g e ç m i ş o la n m a c e ra ­
p e r e s t N i c c o l o V i t e l l i 1 4 7 4 ’t e P a p a I V . S i x t u s t a r a f ı n d a n d e v r il m iş ti .
1 4 8 2 ’d e F l o r a n s a l ı l a r m y a r d ım ı y la , i k t i d a r a y e n i d e n g e l d i ğ i n d e i lk iş i
P a p a ’m n y a p t ı r d ı ğ ı i k i k a le y i y ı k t ı r m a k o l d u .

124
d i C a s te llo ’d a 2 ik i k a le y i y ık tır d ığ ım g ö r ü r ü z . U r b i n o D ü k ü G u id o
U b a ld o d a , C e s a r e B o r g ia t a r a f ı n d a n k o v u ld u ğ u ü lk e s in e d ö n ü n c e
tü m k a le le r i y ık tır d ı; o n l a r o l m a d a n ü lk e s in i d a h a z o r k a y b e d e c e ğ i­
n i d ü ş ü n ü y o r d u . B e n tiv o g lile r , k e z a , B o lo g n a ’y a g e r i d ö n d ü k l e r i n ­
d e a y n ı ş e k ild e d a v r a n d ı l a r .3 D e m e k k i ş a r tla r a g ö r e k a l e l e r iy id ir
y a d a k ö tü d ü r ; v e b i r y a n d a n iş in e y a r a r la r s a , ö b ü r y a n d a n d a z a r a r
v e r e b ilir le r . B u iş e ş ö y le b a k m a k g e r e k ir : Y a b a n c ıla r d a n ç o k k e n d i
h a lk ın d a n k o r k a n p r e n s k a le y a p tır m a lıd ır ; a m a h a lk ta n ç o k y a b a n ­
c ıla r d a n k o r k u y o r s a o n a b o ş v e r m e lid ir . F r a n c e s c o S f o r z a ’n m , M i l a ­
n o ’d a y a p tırd ığ ı ş a to , b u a ile y e d e v le tte k i tü m b a ş k a k a r ış ık lık la r ­
d a n d a h a fa z la z a r a r v e r m iş tir v e v e r e c e k tir . E n iyi k a le h a lk ın n e f ­
r e tin i ç e k m e m e k tir ; ç ü n k ü h a lk s e n d e n n e f r e t e d e r s e y a p tır d ığ ın k a ­
le s e n i k u r ta r m a z ; z ir a h a lk b i r k e z s ila h a s a rıld ı m ı o n a y a r d ım a g e ­
le c e k y a b a n c ıla r e k s ik o lm a z . Z a m a n ım ız d a b ir k a le n in h e r h a n g i
b i r p r e n s e y a r a d ığ ı g ö r ü l m e m i ş t i r m e ğ e r k i k o c a s ı K o n t G ir o la -
m o ’n u n Ö ld ü r ü lü ş ü n d e n s o n r a F u r li K o n te s i say ıla; z ir a h a lk ın g a l e ­
y a n ın a k a r ş ı k a le y e s ığ ın m ış , M i l a n o ’d a n y a r d ım g e lm e s in i b e k l e ­
m iş ve d e v le tin e y e n id e n s a h ip o l m u ş t u r .4 O s ır a d a d u r u m ö y le id i
k i y a b a n c ıla r h a lk ın y a r d ım ın a g e le m e z d i; a m a s o n r a l a r ı C e s a r e
B o r g ia s a ld ır ın c a v e d ü ş m a n o la n h a lk d a k a le d e k ile r e k a r ş ı o n u n la
b ir le ş in c e k a le p e k iş e y a r a m a d ı. B u s a ld ır ıd a o ld u ğ u k a d a r ilk in d e
d e k a le d e n ç o k h a lk ın n e f r e tin i ç e k m e m iş o lm a k o n u n iç in d a h a g ü ­
v e n li o lu rd u . D e m e k k i b ü tü n b u n l a r ı g ö z ö n ü n d e tu tu n c a , k a le y a p ­
tır a n la r ı d a y a p tır m a y a n la r ı d a ö v e c e ğ im ; a m a k a le le r in e g ü v e n ip
h a lk ın n e f r e tin i ö n e m s e m e y e n le r i k ın a y a c a ğ ım .

( 2 ) F e d e r i g o d a M o n t e f e l t r o ’n u n o ğ l u , 1 4 8 2 ’d e U r b i n o D ü k ü o l a n G u i d o
U b a l d o '1 5 0 2 H a z i r a n ’ı n d a C e s a r e B o r g i a t a r a f ı n d a n d e v r i l m i ş , i k t i d a ­
r a k ı s a b i r d ö n ü ş t e n s o n r a y e n i d e n k a ç m a k z o r u n d a k a l m ı ş t ı . ( B k z . B l.
V I I ) . İ k t i d a r a k e s i n o l a r a k a n c a k P a p a V I . A l e x a n d e r ’i n ö l ü m ü n d e n
s o n ra d ö n e b ild i.
( 3 ) G i o v a n n i B e n t i v o g l i ’n i n m i r a s ç ı l a r ı 1 5 1 1 ’d e B o l o n y a ’d a i k t i d a r a y e n i ­
d e n g e l d i k l e r i n d e P a p a İ L J u l i u s ’u n P o r t a G o l l i e r a ’d a y a p t ı r d ı ğ ı k a l e y i
y ı k tı r d ı la r ,
( 4 ) C a t e r i n a S f o r z a R i a r i o . B k z . B l. I I I .

125
 XXI
K E N D İ N İ S A Y D IR M A K İ Ç İ N
B İ R P R E N S N A S IL D A V R A N M A L ID IR

B ü y ü k iş le r b a ş a r m a k v e a z b u lu n u r , u n u tu lm a z d a v r a n ış ö r­
n e k le r i v e r m e k k a d a r h iç b ir ş e y b ir p r e n s e Saygı k a z a n d ır m a z . B ö y ­
le b ir in e ö r n e k o la r a k ş im d ik i İ s p a n y a K r a lı F e r r a n d o d i A r a g o -
n ia ’yı e le a la lım .1 O n a y e n i p r e n s d e m e n in y e r id ir ç ü n k ü h iç b ir g ü c ü
o lm a y a n b ir k r a l ik e n H r is tiy a n k r a lla r ın e n ş a n lıs ı h a lin e g e ld i. E y ­
le m le r in i in c e le r s e n g ö r ü r s ü n k i t ü m ü d e d ik k a t ç e k ic i h a t t a b a z ıla ­
r ı d ü p e d ü z o la ğ a n ü s tü d ü r . S a lta n a tın ın b a ş la n g ıc ın d a , İ s p a n y a ’ d a k i
s o n d e r e b e y i k u r u m u o la n G r a n a d a ’y ı k u ş a ttı. İ k tid a r ın ın te m e li b u
o ld u . Ö n c e , h iç b ir e n g e lle k a r ş ıla ş m a d a n iş i te z g ö tü r d ü . B u y o lla ,
sa v a ş ı d ü ş ü n d ü k le r i iç in is y a n ç ık a r tm a y ı a k ılla r ın a b ile g e tir m e y e n
K a s tily a b e y le r in in k a f a s ın ı d a m e ş g u l e d iy o r d u . V e b ö y le lik le , o n ­
la r f a r k ın d a b ile o lm a d a n ü z e r le r in d e sa y g ın lık v e n ü f u z s a h ib i o l­
d u . K ilis e ’n in v e h a lk ın p a r a s ı s a y e s in d e , a s k e r i b ir lik b e s le y e b ild i,
k e n d is in i ş a n a b o ğ a n s a v a ş k a n b ir o r d u k u r a b ild i. A y r ıc a d a h a ile r i­
y e g id e b ilm e k iç in , d in ö r tü s ü a ltın d a , s o f ta c a b i r z u lü m e g iriş ti.
H r is tiy a n lığ a g e ç m iş M a ğ r ip lile r i2 v e Y a h u d ile r i s o y u p k r a llığ ın d a n
a ttı; b u k o n u d a b u n d a n d a h a a lç a k ç a v e a z b u lu n u r b ir ö r n e k

( 1 ) B k z . B l. I , I I I , V I I , X V I v e X V I I I .
( 2 ) E s a s o l a r a k K u z e y A f r i k a ’d a n , M a ğ r i p ’t e n I s p a n y a ’y a g ö ç m ü ş v e g ö r ü ­
n ü ş t e K a t o li k l iğ i b e n i m s e m e k l e b i r l i k t e ö z ü n d e i lk e l d i n s e l i n a n ı ş l a r ı n ı
sü rd ü re n B e rb e rîle r. B e rb e rîle rin I s p a n y a ’d a n k o v u lm a la rı 1501 -
1 5 0 2 ’d e m e y d a n a g e l d i v e I s p a n y a ’n ı n e k o n o m i k - s o s y a l y a ş a m ı ü z e r i n ­
d e ç o k o lu m s u z e tk ile r i o ld u .

126
y o k tu r . S o n r a y in e h e p a y n ı ö r t ü a ltın d a A f r ik a ’y a a k ın y a p tı;3 N a ­
p o li k ra llığ ın ı e le g e ç ir d i;4 s o n u n d a k u ts a l B ir lik ’in b a ş ı n d a F r a n -
c
s a ’y a ç u lla n d ı. B u m u a z z a m g ir iş im le r le s o n u c u m e r a k l a b e k le y e n
te b a s ım n h a y r a n lığ ım k a z a n d ı. E y le m le r i b i r b ir in e ö k a d a r iyi e k l e n ­
m iş ti k i k im s e o n a k a r ş ı k o y a c a k b o ş z a m a n b u la m a m ış tı. B ir p r e n s
iç in iç s o r u n la r d a d a b e c e r i s i n d e n d ik k a t ç e k ic i ö r n e k l e r v e r m e k
ç o k y a r a r lı o lu r . H ü k ü m e t t e iy ilik te y a d a k ö tü lü k te c e z a y a d a ö d ü l­
d e h iç d u y u lm a m ış v e u n u tu lm a z e y le m le r s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a
M ila n o B e y i B e r n a b o 6 a k la g e lir . H e p s in d e n ö n e m lis i, b i r p r e n s
ç a p v e z e k â o la r a k e y le m le r iy le b ü y ü k ve h a r ik a b ir in s a n ü n ü n ü k a ­
z a n m a y a b a k m a lıd ır .
B ir p r e n s , d o s tlu ğ u y a d a d ü ş m a n lığ ı ik irc ik s iz o ld u ğ u n d a d a
sa yg ı k a z a n ır ; y a n i b i r i n d e n y a n a m ı, b ir in e k a r ş ı m ı a ç ık ç a if a d e e t ­
tiğ in d e . B u ta v ır o n a h e r z a m a n y a n t u t m a z lık ta n d a h a ç o k k a z a n d ı ­
r a c a k tır . Z i r a ik i g ü ç lü k o m ş u k a p ış ır la r s a ik i ş ık o r t a y a ç ık a r: Y e ­
n e n ta r a f ta n k o r k a c a ğ ın b ir ş e y y a o la c a k tır y a d a o lm a y a c a k tır . B u
h e r iki d u r u m d a d a y ü z ü n ü a ç m a n v e e lin i a ç ık ç a o y n a m a n s a n a d a ­
h a y a ra rlı o la c a k tır ; z ir a b irin c i ş ık ta e ğ e r ta v rın ı a ç ık ç a b e lli e t m e ­
m iş s e n is te r is t e m e z k a z a n a n ın a v ı o la c a k s ın , y itir e n d e b u n d a n b ü ­
y ü k k e y if d u y a c a k v e k im s e d e n d e y a r d ım İ ş le y e m e y e c e k s in . B iri,
k ö tü g ü n ü n d e k e n d is in e h iç - y a r d ım ı d o k u n m a y a n , d o s tlu ğ u k u ş k u lu
b irin i is te m e y e c e k tir ; ö b ü r ü o n u n y a z g ısın ı p a y la ş m a k is te m e m iş
o la n s a n a y a r d ım a g e lm e y i r e d d e d e c e k tir .

( 3 ) 1 5 0 9 ’d a F e r n a n d o O r a n ’d a n T r a b l u s ’a t ü m K u z e y A f r i k a k ı y ı l a r ı n ı e l e ­
g e ç i r d i.
( 4 ) B k z . B l. I v e I I I . '
( 5 ) 1 5 1 2 ’d e İ t a l y a s a v a ş ı v e K u t z a l İ t t i f a k ’ı n k u r u l u ş u y l a aynı d ö n em d e
F e r d i n a ı ı d o ö z e l l i k l e P i r e n e l e r ’e e g e m e n l i k i ç i n F r a n s a ’y a k a r ş ı h a s m a -
n e b ir p o litik a iz le m e y e b a ş la d ı.
( 6 ) 1 2 7 7 - 1 4 4 7 y ı l l a r ı a r a s ı n d a . M i l a n o ’y a h ü k m e d e n V i s c o n t i ’l e r d e n o l a n
B a r n a b o V is c o ııti, 1 3 5 4 ’t e A r ş ö v e k G i o v a ı ı n i ’n i n y e r i n i a l d ı ğ ı n d a b i r
s ü r e k a r d e ş l e r i M a t t e o v e G a l e a z z o i le b i r l i k t e h ü k ü m sü rd ü . M a l-
t e o ’n u n v e d a h a so n ra d a G a l e a z z o ’n ü n ö l ü m ü n ü n (1 3 7 8 ) a r d ın d a n
1 3 8 5 ’e d e k t e k b a ş ı n a b e y li k s ü r e n B a r n a b o e n e rjis i, ö r g ü tç ü lü ğ ü v e
b i lg e c e y a k l a ş ı m l a r ı y l a ü n k a z a n m ı ş t ı .

127
 E to ly a lıla r R o m a lıla r ı s ü r ü p ç ık a r t m a s ı iç in A n tio k h u s ’u Y u n a -
n
n is ta r ı’a ç a ğ ır m ış la r d ı. A n tio k h u s R o m a ’n in d o s tu o la n A k h a lıla r a
e lç ile r g ö n d e r e r e k y a n t u t m a d a n d u r m a l a r ı n ı is te d i; b i r b a ş k a y a n ­
d a n is e R o m a lıla r o n la r ı k e n d ile r i ile a y n ı s a f ta s ila h a s a r ılm a y a ik ­
n a e tm e y e ç a lış ıy o rla rd ı. K o n u A k h a l ı l a r ı n m e c lis in d e ta r tış ıld ığ ın ­
d a A n tio k h u s ’u n e lç isi o n l a r a y a n s ız k a l m a l a r ı n ı te lk in e tti: R o m a
e lç is in in is e o n a c e v a b ı ş ö y le o ld u : " Q u o d a u te m istıı d iç u n t n o n in-
te r p o n e n d i vo s bello, n ih il n ıa ğ is a lie n u m a re b u s vestris est; sin e gra-
tia, sin e dignitate, p r a e m iu n ı vietoris e ritiş ."
H iç d e d o s tu n o lm a y a n h e r z a m a n s e n d e n t a r a f t u tm a d a n k a l­
m a n ı is te y e c e k , d o s tu n is e k e n d i y a n ın d a v u r u ş m a n ı d ile y e c e k tir.
K a r a r s ız p r e n s le r , o a n te h lik e y i s a v u ş t u r m a k iç in g e n e llik le t a r a f
t u t m a z l a r v e ç o k k e z o ld u ğ u g ib i b u y o l o n la r ı f e la k e te g ö tü r ü r . O y ­
sa , te r s in e , b ir p r e n s a ç ık ç a t a r a f l a r d a n b i r i n i n y a n ın d a y e r a ld ığ ın ­
d a e ğ e r b u t a r a f ü s tü n g e lir s e s e n d e n g ü ç lü d e o ls a s e n o n u n in s a fı­
n a k a lm ış d a o ls a n s a n a d o s tlu k v e ş ü k r a n d u y a c a k tır ; in s a n la r , o
d u r u m d a , s e n i e z e c e k d e n li n a n k ö r l ü k e d e c e k k a d a r v e fa s ız d e ğ il­
le r d ir ; a y rıc a b ir z a f e r a s la k a z a n a n t a r a f ı n a d a le ti a y a k la r a ltın a a l ­
m a s ı n a e lv e r e c e k k a d a r ta m d e ğ ild ir . E ğ e r te r s i n e t u ttu ğ u n t a r a f y e ­
n ik d ü ş e r s e , o d a o la b ild iğ in c e s e n in y a r d ı m ı n a g e le c e k tir ; b ö y le c e
o n u n l a b ir g ü n d ü z e le c e k b i r k a d e r b ir liğ i e tm iş o la c a k s ın .
İ k in c i ş ık ta d a y in e s a k ın g a n lık s e n in iş e k a r ış m a n ı g e r e k tir ir ;
ç ü n k ü b ö y le lik le b ir ta r a f ın ö b ü r t a r a f ı y e n m e s in e y a r d ım ın la k a tk ı­
d a b u lu n m u ş o lu r s u n a s lın d a o e ğ e r a k ıllı o ls a y d ı s a n a k a r ş ı o n u n la
ittif a k k u r a r d ı; o r ta k z a f e r in iz m ü t t e f i k i n i s e n in in s a f ın a b ır a k ır ; ü ç
ta r a f ı n e n g ü ç lü s ü s e n o ld u ğ u n a g ö r e d e s e n in y a r d ım ın la ü s tü n g e l­
m e m e s i im k â n s ız d ır .

( 7 ) B k z . B l. I I I .
( 8 ) T i t u s - L i v u s ’t a n h a t a l ı a l ı n t ı . D o ğ r u m e t i n ş ö y l e d i r : "Nam gu od o p ti­
m u m e s s e d ic an t, n ih il ta m v a n u m , im m o ta m a lie n u m r e b u s v e str is
e s t. Q u ip p e sin e g r a tia , sin e d ig n ita te , p r a e m iu m v isto r is est." ( T i -
t u s - L i v u s ,^ 4 « « < 7 f e , X X X V , 4 8 ) " S iz e e n a v a n t a j l ı s ı d e n i l e n b u t a v ı r a l ı -
ş a g e l i n c e [ y a n s ız k a l m a k ] h i ç b i r ş e y p o l i t i k a n ı z a b u n u n k a d a r y a r a r s ı z ,
b u n u n k a d a r a y k ır ı d e ğ i l d i r ; a s l ı n d a , k i m s e n i n g ö n l ü n ü k a z a n m a d a n ,
a m a s a y g ı n lı ğ ı n ız ı y i t i r e r e k s o n u n d a y e n e n t a r a f ı n a v ı o la c a k s ın ı z ."

128
 B u n u n ü s tü n e b i r d e ş u n u k a y d e tm e k g e r e k ir k i, b i r p r e n s , s a ­
v a ş z a m a n ı d a h a ö n c e d e d e d im y a, ç o k z o r u n lu o lm a d ık ç a a s la k e n ­
d in d e n d a h a g ü ç lü ile b ir o lm a m a lıd ır . E ğ e r k a z a n ır s a o n u n tu ts a ğ ı
o lu r s u n v e p r e n s l e r e lle r in d e n g e ld iğ in c e b ir b a ş k a s ın ın in s a f ın a k a l ­
m a d u r u m u n a d ü ş m e k te n k a ç ın m a y a b a k m a lıd ır la r . V e n e d ik , M ila ­
n o D ü k ü n e k a r ş ı F r a n s a ile ittif a k k u r d u 9 o y sa k e n d i s o n u n u g e t i ­
r e n b u o r ta k lık ta n k a ç ın a b ilir d i. B u n a k a rş ılık , e ğ e r k a ç ın m a k m ü m ­
k ü n d e ğ ils e İ s p a n y a K r a lı v e p a p a , a s k e r le r in i L o m b a r d iy a ü z e r in e
s a ld ır ttık la r ı z a m a n F lo r a n s a lıla r ın y a p tığ ı g ib i y u k a r ıd a b e lir tile n
n e d e n le r le b ö y le b ir ittif a k ı k a b u l e t m e k g e r e k ir . H iç b ir d e v le t g ü - .
v en li b ir t a r a f t u t t u ğ u n d a n e m in o la m a z , h e r ş e y b e lir s iz d ir ; ç ü n k ü
d ü z e n ö y le d ir k i b ir s a k ın c a lı d u r u m d a n k a ç a y ım d e r k e n b ir b a ş k a s ı­
n a d ü ş ü lü r ; b u r a d a s a k ın g a n lık , s a k ın c a la r ı ö lç ü p b iç m e k v e e n a z
z a ra rlıy ı iyi k a b u l e tm e k tir .

B ir p r e n s a y r ıc a ş u y a d a b u m e s le k te b a ş a r ılı o la n la r ı, o n u r l a n ­
d ır a r a k ç e ş itli y e te n e k le r i d e ğ e r le n d ir m e s in i b ild iğ in i g ö s te r m e lid ir .
Y u r tta ş la r ın ı, is te r t ic a r e t, is te r ta r ım , is te r s e b a ş k a h e r h a n g i b ir
d a ld a o ls u n r a h a t ç a ç a lış m a la r ı iç in y ü r e k le n d ir m e lid ir ö y le k i b ir i
ev in i y a e lin d e n a lır la r s a k o r k u s u y la s ü s le m e k te n g e r i d u r m a m a lı,
ö b ü r ü v e rg i k o r k u s u n d a n y e n i tic a r i g ir iş im le r d e b u l u n m a k t a n k a ­
ç ın m a m a lıd ır . T e r s i n e b e y b u z e n a a t k â r l a r a v e k e n tin i y a d a d e v le ti­
n i b ir ş e k ild e z e n g in le ş tir m e ç a b a s ı iç in d e o la n la r a ö d ü lle r v e r m e li­
d ir. A y rıc a , yılın u y g u n z a m a n la r ın d a , b a y r a m ve ş e n lik le r le h a lk ın ı
o y a la m a lıd ır . V e h e r k e n t m e s le k ö r g ü t l e r i n e 10 y a d a k a b ile le r e b ö ­
lü n m ü ş o ld u ğ u n a g ö r e b u n l a r ı h e s a b a k a tm a lı, z a m a n z a m a n t o p ­
l a n tıla r a g itm e li, in s a n c ıllık v e c ö m e r tlik ö r n e k le r i v e r m e lid ir a m a
b u n la r ı m e v k iin in v e k a r ım le k e le y e c e k d a v r a n ış la r d a n k a ç ın a r a k
y a p m a lıd ır.

(9) Bkz. Bl. III.

(10) L o n c ala r kastediliyor.

129
 X X II
PR EN SLERİ N BAKANLARI

B ir p r e n s in b a k a n s e ç m e y i b ilm e s i a z ö n e m li ş e y d e ğ ild ir . Z i r a
p r e n s in s a ğ d u y u s u n a g ö r e b a k a n l a n d a iyi y a d a k ö tü d ü r le r . B ir b e ­
y in z e k â d e r e c e s i h a k k ın d a ilk y a rg ı, ç e v re s in d e k i a d a m l a r a b a k ıla ­
r a k v e rilir; e ğ e r o n la r iş b ilir v e s a d ık is e le r p r e n s in b ilg e b iri o ld u ­
ğ u y a r g ıs ın a v a r ıla b ilir d e ğ il m i k i o n la r ın b e c e r ik li o ld u k la r ın ı g ö r ­
m ü ş v e k e n d is in e b a ğ la m a s ın ı b ilm iş tir . A m a ö y le d e ğ ille r s e o n u n
h a k k ın d a iyi y a rg ıy a v a r ıla m a z ; ç ü n k ü ilk h a ta y ı b u s e ç im d e y a p m ış
say ılır.

S ie n a P r e n s i P a n d o lf o P e t r u c c i ’n in b a k a n ı A n to n io d a V e n a f -
r o ’y u 1 ta n ım ış o la n h e r k e s o n u b a k a n y a p tığ ı iç in P a n d o lf o h a k k ın ­
d a a n c a k ç o k y ü k s e k b ir k a n a a t s a h ib i o lm u ş tu r . Ü ç tü r b e y in v a r ­
d ır, b ir i k e n d iliğ in d e n a n la r , ö b ü r ü b a ş k a la r ı a ç ık la d ığ ın d a a n la r ,
ü ç ü n c ü s ü n e ö y le n e d e b ö y le a n la m a z ; b u n la r d a n b ir in c is i e n iy isi­
d ir, İ k in c isi d e o ld u k ç a iy id ir, ü ç ü n c ü s ü is e y a r a m a z . D e m e k ki P a n ­
d o lfo b ir in c i d e r e c e d e n d e ğ ils e b ile m u tla k a İ k in c is in d e n o ls a g e r e k ­
ti ç ü n k ü b ir p r e n s k e n d is i h a y a l g ü c ü n d e n y o k s u n o ls a d a b ir b a ş k a ­
s ın ın y a p tık la r ın ın b ir d e ğ e r i o lu p o lm a d ığ ın ı k a v r a y a c a k k a d a r

( 1 ) A n t o n i o G i o r d a n i d a V e n a f r o ( 1 4 5 9 - 1 5 3 0 ) . S t u d i o d i S i e n a ’d a h u k u k
o k u ttu , d a h a s o n r a C o n s ig lio d e lle R if o r m a g io n i ( R e f o r m K o n s e y i)
y a r g ıc ı o ld u v e P a n d o l f o P e t r u c c i ’y e d a n ı ş m a n l ı k y a p tı .

130
y a r g ıla m a g ü c ü n e s a h ip o ld u k ç a b a k a n ın ın e y le m le r in d e iyiyi k ö tü ­
d e n a y ır d e d e b ile c e k , b ir in i k ö r ü k le r k e n , ö te k in i d ü z e lte c e k ti r ; ve
o n u f a k a b a s tır a m a y a c a ğ m ı a n la y a n b a k a n ı d a d o ğ r u y o ld a n a y rıl­
m a y a c a k tır .

B ir p r e n s i n b a k a n ım n a s ıl ta n ıy a c a ğ ı h a k k ın d a iş t e a s la ş a ş m a z
b ir y o l: B a k a n ın ı s e n d e n ç o k k e n d is in i d ü ş ü n ü r v e tü m e y le m le r in ­
d e k e n d in e ç ık a r s a ğ la m a y a b a k a r k e n g ö r ü r s e n b il k i a s la iyi b i r b a ­
k a n , a s la g ü v e n e b ile c e ğ in b ir a d a m d e ğ ild ir . Ş u n d a n k i b ir b a ş k a s ı­
n ın d e v le tin in s o r u m lu lu ğ u n u e lle r in d e t u t a n b ir i a s la k e n d in i d eğ il,
h e r z a m a n p r e n s i n i d ü ş ü n m e li, o n u n iş le r in d e n b a ş k a b i r ş e y le a sla
u ğ r a ş m a m a lıd ır . Ö t e y a n d a n , p r e n s d e k e n d is in e b a ğ l a m a k iç in b a ­
k a n ın ı g ö z e tm e li, o n a p a y e le r v e r m e li, z e n g in e tm e li, k e n d in e m in ­
n e t t a r k ılm a lı, o n u y e tk i ve s o r u m lu lu ğ a k a tm a lı, h i z m e t i n d e n v a z ­
g e ç e m e y e c e ğ in e in a n d ır m a lıd ır . P a y e le r ö y le s in e ç o k o lm a lıd ır ki
d a h a f a z la s ın ı a r z u la m a s ın , s e r v e ti ö y le s in e ç o k o lm a lıd ır k i d a h a
fa z la s e r v e t a r a m a s ın , y e tk i v e s o r u m lu lu k la r ı ö y le s in e ç o k o lm a lı­
d ır k i h e r tü r lü d e ğ iş ik lik te n k o r k s u n . B a k a n la r v e p r e n s l e r b u y o l­
d a n g ittik le r in d e b ir b ir le r in e g ü v e n e b ilir le r ; b a ş k a t ü r l ü b i r y o l s o ­
n u n d a h e r z a m a n y a b ir in i y a ö b ü r ü n ü f e la k e te g ö tü r ü r .

131
 X X III
D A L K A V U K L A R D A N N A S IL K A Ç IL A C A Ğ I

Ç o k ö n e m li b ir n o k ta y a , p r e n s l e r i n ç o k ak ıllı d e ğ ille r s e y a d a
iyi b ir se ç im y a p m a m ış la r s a k e n d ile r in i k o r u m a k ta g ü ç lü k ç e k tik le ­
ri b ir h a ta y a d e ğ in m e d e n g e ç m e k is te m iy o r u m . B u , s a r a y la r ı d o l d u ­
r a n d a lk a v u k la rd ır; ç ü n k ü in s a n la r k e n d ile r in i o k a d a r ç o k b e ğ e n i r ­
le r v e b u n d a ö y le s in e y a n ıls a m a la r iç in d e d ir le r k i b u v e b a d a n k o ­
r u n m a k iç in ç o k s ık ın tı ç e k e r le r ; v e k o r u n a y ım d e d ik le r in d e d e b u
k e z h o r g ö r ü lm e k te h lik e s iy le k a r ş ıla ş ır la r . Ç ü n k ü d a lk a v u k la r d a n
k e n d in i s a k ın m a n ın b ir t e k y o lu v a r d ır o d a ç e v r e n e s a n a h a k ik a ti
s ö y le m e le r in d e n in c in m e y e c e ğ in i a n la tm a k tır ; a m a , e ğ e r h e r k e s in
s a n a h a k ik a ti s ö y le m e k iz n i o lu r s a , s a y g ıd a k u s u r e d e b ilir le r . O n u n
iç in a k ıllı b ir p r e n s b i r ü ç ü n c ü y o l tu tm a lı ve ç e v r e s in d e n b ilg e
a d a m la r s e ç e r e k y a ln ız o n la r a , v e b ir te k k e n d i is te d iğ i k o n u la r d a ,
b a ş k a la r ın d a d e ğ il, ö z g ü r c e k o n u ş m a k v e h a k ik a ti d ile g e tiirm e k izni
v e rm e lid ir ; h e r ş e y d e n h a b e r l i o lm a lı v e o n la r ın d a g ö r ü ş le r in i a l­
m a lıd ır; a m a s o n r a k e n d i k a f a s ın a g ö r e d ü ş ü n ü p k a r a r ın ı v e r m e li­
d ir; b u d a n ış m a n la r o n u n d a v r a n ış ın d a n a lg ıla y a c a k la r d ır k i n e k a ­
d a r a ç ık y ü re k lilik le k o n u ş u r l a r s a p r e n s in o k a d a r ç o k h o ş u n a g id e ­
c e k le r d ir . O n la r ın d ış ın d a k im s e y e k u la k a s m a m a lı v e a ld ığ ı k a r a r ­
la r d o ğ r u ltu s u n d a i n a tla h a r e k e t e tm e lid ir . B a ş k a tü r lü d a v r a n a n ,
y a d a lk a v u k la rın e lin d e z iy a n o lu r y a d a e n s o n k o n u ş a n a g ö r e sık
sık fik ir d e ğ iş tir ir k i b u d a o n a sa y g ın lık k a z a n d ır m a z .

B u d e d iğ im i ta z e b i r ö r n e k le d e s te k le m e k is tiy o r u m . Ş im d ik i
i m p a r a to r M a s s im ilia n o ’n u n a d a m ı r a h ip L u c a ,M a j e s t e l e r i n d e n

( 1 ) R a h i p L u c a R i n a l d i , İ m p a r a t o r M a x i m i l i e n ’in e lç is i.

132
s ö z e d e r k e n k im s e d e n ö ğ ü t a lm a d ığ ın ı a m a h iç b ir ş e y i d e k e n d i k a ­
f a s ın a g ö r e y a p m a d ığ ın ı s ö y lü y o rd u . B u d e m e k tir k i b e n im y u k a r ı­
d a s ö y le d ik le r im in te r s in e h a r e k e t e d iy o r . Ç ü n k ü İ m p a r a t o r gizli
b ir a d a m d ır , h e r k im o lu r s a o ls u n h iç k im s e y e ta s a r ı l a r ı m a ç m a z ,
k im s e y e d a n ış m a z . N e v a r k i ta s a r ıla r ım g e r ç e k le ş tir m e y e k a lk ış tı­
ğ ın d a b u n l a r ı n n e o ld u ğ u a n la ş ılır v e d a n ış m a n la r ı d a e le ş tir m e y e
k o y u lu r la r ; k e n d is i d e d e d iğ im - d e d ik b i r i o lm a d ığ ı iç in f ik r in d e n c a ­
y a r. B ir g ü n y a p tığ ım e r te s i g ü n b o z m a s ı, h iç b ir z a m a n n iy e tin in n e
o ld u ğ u n u n a ç ık ç a a n la ş ıla m a m a s ı v e k a r a r l a r ı n ı n k a lıc ılığ ın a g ü v e n i-
le m e m e s i iş te b u n d a n ö tü r ü d ü r .

B u n u n iç in d ir k i b ir p r e n s h e r z a m a n d a n ış m a n la r ın a k u la k
v e r m e li a m a b u n u k e n d i iste d iğ i z a m a n y a p m a lıd ır , b a ş k a la r ı is te d i­
ğ in d e d e ğ il; h a t t a ö n ü n e g e le n in k e n d is i is te m e d iğ i h a ld e o n a a k ıl
ö ğ r e tm e k c e s a r e tin i k ır m a lıd ır ; a m a o b ü y ü k b i r s o rg u la y ıc ı o lm a lı
v e s o n r a h a k ik a tle r i s a b ır la d in le m e li h a t t a e ğ e r b ir i ç e k in ip d e h a ­
k ik a ti ö r t b a s e t m e k is te r s e k ız m a lıd ır. B a z ıla r ı, b ilg e lik le r iy le ü n s a l­
m ış p r e n s l e r i n b u n u k e n d i d o ğ a l m e z iy e tle r in e d e ğ il d e ç e v r e s in d e ­
k ile r in y e r in d e ö ğ ü tle r in e b o r ç lu o ld u k la r ın ı s a n ır la r a m a y a n ılır la r .
Ç ü n k ü k e n d is i b ilg e o lm a y a n b ir p r e n s in iyi d a n ış m a n la r a s a h ip o la ­
m a y a c a ğ ı g e n e l v e ş a ş m a z b ir k u r a ld ır . M e ğ e r k i k e n d in i b ü tü n ü y le
r a s la n tın ın s e ç im in e b ır a k s ın v e r a s la n tı d a o n a s a ğ d u y u lu b ir y a r ­
d ım c ı b u lm u ş o ls u n . B u d u r u m d a , p r e n s in b ilg e liğ in d e n s ö z e tm e k
m ü m k ü n o la c a k tır a m a b u d a k ısa s ü r e c e k tir z ir a b u y ö n e tic i o n u n
e lin d e n d e v le ti ç e k ip a la c a k tır ; p r e n s b ilg e 'd e ğ ils e ç o k k iş iy e d e d a ­
n ış s a k e n d i b a ş ın a o n la r ın ö ğ ü tle r in i b ir u y u m iç in e s o k a m a v a c a k -
tır; a s lın d a h e r d a n ış m a n ı y a ln ız c a k e n d i ç ık a r ın ı d ü ş ü n e c e k v e o d a
b u n la r ı n e b ile b ile c e k n e d e d ü z e lte b ile c e k tir . B u iş le r b a ş k a tü r lü
y ü r ü m e z ; ç ü n k ü in s a n la r e ğ e r o n la r ı iyi o lm a y a z o r la y a n b ir g e r e k ­
lik y o k s a s o n u n d a h e p s a n a k ö tü h iz m e t e d e r l e r . B u n d a n ö t ü r ü s o ­
n u ç o la r a k d iy o r u m k i iyi ö ğ ü tle r k im d e n g e lir s e g e ls in h e r z a m a n
p r e n s in s a ğ d u y u s u n u n e s e r id ir y o k s a p r e n s in s a ğ d u y u s u iyi ö ğ ü tle ­
r in d e ğ il.

133
 X X IV
N ED EN İ TALYAN PR EN SLER İ
DEVLETLERİ NDEN OLDULAR?

Y u k a r ıd a y azılı ş e y le r e b ilg e c e u y u lm a s ı p r e n s i y e n i o ld u ğ u y e r ­
d e e s k id e n b e r i im iş g ib i g ö s te r ir v e d e v le tin d e s a n k i k ır k y ıld ır k ö k
s a lm ış g ib i d a h a b ir k e n d in e g ü v e n li v e k a r a r lı k ıla r. Ç ü n k ü y e n i b ir
p r e n s in e y le m le r in i s o y d a n g e lm e o la n d a n ç o k d a h a fa z la g ö z le r le r ;
v e o n d a g ü ç v e b e c e r i f a r k e ttik le r in d e e y le m le r i in s a n la r ın g ö n lü n ü
k a z a n ır v e o n la r ı b a s it b i r so y e s k iliğ in d e n ç o k d a h a f a z la p r e n s e
b a ğ la r . Ç ü n k ü in s a n la r b u g ü n e g e ç m iş te n ç o k d a h a fa z la d ü ş k ü n ­
d ü r l e r v e o g ü n ü k e n d ile r in e u y g u n b u l u r l a r s a k a p ılıp g id e r le r , b a ş ­
k a ş e y d e d ü ş ü n m e z le r ; h a t t a h e r ç a r e y e b a ş v u r a r a k b e y le r in i s a v u ­
n u r l a r y e te r k i o d a h e r b ir ş e y d e a d ın a la y ık b i r b e y o ls u n . B ö y le c e
ç if te ş a n a k o n m u ş o la c a k tır , y e n i b ir p r e n s lik k u r m u ş o lm a k , s o n r a
d a o p r e n s liğ i iyi y a s a la r la , iyi s ila h la r la , iyi d o s tla r la ve iyi ö r n e k l e r ­
le d o n a tıp d a h a b a y ın d ır , d a h a g ü ç lü k ılm a k . T e r s i n e p r e n s d o ğ m u ş
o lu p d a a k ıls ız lığ ın d a n ö t ü r ü o n u k a y b e d e n in a y ıb ı is e iki k a t o lu r.
1 O
V e e ğ e r g ü n ü m ü z İ ta ly a ’s ın d a N a p o li K r a lı, M ila n o D ü k ü ” v e
b a ş k a b a z ıla r ı g ib i d e v le tin d e n o la n p r e n s l e r e b a k ılır s a b u n la r ın , il­
k in , o r d u k o n u s u n d a y u k a r ıd a u z u n u z a d ıy a s ö z ü n ü e tm iş o ld u ğ u ­
m u z o r ta k b ir y a n lış la r ı o ld u ğ u b u lu n u r ; s o n r a , iç le r in d e n b a z ıla r ı

( 1 ) F e d e r i c o d ’A r a g o n a . B k z . B l. I.
( 2 ) L u d o v i c o il. M o r o . B k z . B l. I I I .

134
y a h a lk ın n e f r e tin i ç e k m iş le r y a d a h a lk a k e n d ile r in i s e v d irm iş is e ­
le r d e b ü y ü k le r in d e s te ğ in i k a z a n m a s ın ı b ile m e m iş le r d ir ; ç ü n k ü b ir
o r d u y u s e f e r e h a z ır tu ta c a k k a d a r g ü c ü o la n b ir p r e n s b u ik i h a ta y ı
iş le m e d ik ç e d e v le tle r in d e n o lm a z . M a k e d o n y a lI F ilip , a m a İ s k e n ­
d e r ’in b a b a s ı o la n d e ğ il d e B e ş in c i T itu s ta r a f ın d a n y e n ilg iy e u ğ r a tı­
la n 3 is tila c ı R o m a lıla r v e Y u n a n lıla r ın k a r ş ıs ın d a o n la r ın k in d e n d a ­
h a b ü y ü k b ir d e v le te s a h ip d e ğ ild i; b u n u n l a b ir lik te s a v a ş k a n b ir i o l­
d u ğ u v e k e n d is in i h a lk ın a s e v d ir m e s in i, b ü y ü k le r in d e d e s te ğ in i a l­
m a s ın ı b ild iğ i için d ü ş m a n la r ıy la u z u n y ılla r s a v a ş a b ilm iş tir . S o n u n ­
d a b ir k a ç k e n ti y itird iy s e d e ta h t ı n d a n o lm a m ış tır .

U z u n y ılla r p r e n s lik te k a ld ık ta n s o n r a o n u e lle r in d e n k a ç ır a n

p r e n s le r im iz ta lih le r in i d e ğ il y a ln ız c a te m b e llik le r i y ü z ü n d e n k e n d i­
le r in i s u ç la m a lıd ır la r . Z i r a b a r ış z a m a n ı n d a b u d ö n e m in b ir g ü n d e ­
ğ iş e b ile c e ğ in i a s la d ü ş ü n m e y ip (iyi h a v a la r d a fırtın a y ı ö n g ö r m e y e n
tü m in s a n la r ın o r ta k e k s ik liğ id ir b u ) s o n r a f ır tın a k o p tu ğ u n d a k e n ­
d ile r in i s a v u n m a k y e r in e k iriş i k ır d ıla r ; h a lk ın , is tila c ın ın z u lm ü n e
d a y a n a m a y ara k k e n d ile r in i g e r i ç a ğ ır a c a ğ ın a g ü v e n iy o r la r d ı. Bu
y o l, b a ş k a ç a r e y o k s a iy id ir e lb e tte ; a m a ö te k i ç a r e l e r e d a h a b a ş ta n
s ır t ç e v ir m e k b ü y ü k e n a y ilik tir. B u tıp k ı, n a s ıl o ls a b ir i k a ld ır ır u m u ­
d u y la in s a n ın k e n d in i d ü ş m e y e b ır a k m a s ı g ib id ir. Ş u n d a n ki y a o l­
m a z ya d a o ls a b ile b u a lç a k ç a v e s e n in e lin d e o lm a y a n b ir s a v u n ­
m a b iç im id ir . O y s a s a d e c e s e n in k e n d i n d e n v e g ü c ü n d e n k a y n a k la ­
n a n s a v u n m a iyi, g ü v e n ilir, k a lıc ı o lu r .

( 3 ) İ .Ö . L 97’d e V . F i l i p Y u n a n k e n t l e r i n i iş g a l e t m e y i b ı r a k ı p M a k e d o n ­
y a ’y a ç e k i l m i ş t i . B k z . B l. I I I .
 XXV
İ NSAN İ Ş L E R İ N D E T A L İ H İ N G Ü C Ü
V E N A S IL K A R Ş I K O N U L M A S I G E R E K T İ Ğ İ

Ç o k la r ın ın d ü n y a iş le r in i ta lih in ve T a n r ı ’n m y ö n e ttiğ in e , n ic e
s a ğ d u y u lu o lu r la r s a o ls u n la r i n s a n la r ın b u n u d e ğ iş tir e m e y e c e k le r i­
n e v e b u n a h iç b ir ç a r e b u la m a y a c a k la r ın a in a n d ık la r ın ı b ilm e z d e ğ i­
lim ; v e o n la r a g ö r e , b u n u d e ğ iş tir e c e ğ im d iy e k a n te r iç in d e k a lm a k
ta m a m iy le b o ş u n a d ır , iy isi m i in s a n k e n d in i ta lih in e b ır a k m a lıd ır .
H e r g ü n k a r ş ıla ş ıla n v e k im s e n in a s la ö n g ö r e m e d iğ i b ü y ü k d e ğ iş ik ­
lik le r y ü z ü n d e n b u g ö r ü ş g ü n ü m ü z d e a ğ ırlık k a z a n m ış tır . B e n k e n ­
d im d e b u k o n u y u d ü ş ü n ü r k e n z a m a n z a m a n o n la r ın g ö r ü ş ü n e e ğ i­
lim d u y d u ğ u m o lm u ş tu r . B u n u n la b ir lik te , ö z g ü r ir a d e m iz le h a r e ­
k e t e tm e m iz b ü s b ü tü n y o k o lm a d ığ ın a g ö r e ta lih in e y le m le r im iz in
y a r ıs ın ın e fe n d is i o ld u ğ u n a , a m a ö b ü r y a rıs ın ı y a d a h e m e n h e m e n
y a r ıs ın ı y ö n e tm e y i b iz e b ır a k tığ ın a in a n ıy o r u m . T a lih i, c o ş tu ğ u z a ­
m a n o v a la rı b a s a n , a ğ a ç la r ı v e y a p ıla r ı y ık a n , to p r a ğ ı b ir y e r d e n s ö ­
k ü p b i r b a ş k a y e r e k o y a n c o ş k u n , ta ş k ın b ir ır m a ğ a b e n z e tiy o r u m .
H iç b ir s e t ç e k e m e d e n h e r k e s ö n ü n d e n k a ç a r , h e r k e s a z g ın lığ ın a b o ­
y u n e ğ e r. V e b u n a r a ğ m e n o r ta lık d u r u lu n c a in s a n la r b ir ta k ım ö n ­
le m le r a la b ilirle r, s e lle r v e b e n t l e r in ş a e d e b ilir le r ö y le k i y e n i se l
y a b i r k a n a ld a n b o ş a la c a k tır y a d a d a h a a z z a r a r z iy a n a y o l a ç a c a k ­
tır . T a lih le d e b ö y le d ir . O g ü c ü n ü k a r ş ı k o n m a y a n y e r le r d e g ö s t e ­
r ir ; s a ld ırıs ın ı k e n d is in e k a r ş ı k o y m a k ü z e r e h iç b ir e n g e lin k o n m a ­
m ış o ld u ğ u n u b ild iğ i y e r e y ö n e ltir . Ş im d i e ğ e r b u b ü y ü k d e ğ iş m e le ­
rin m e r k e z i v e b e ş iğ i o ld u ğ u n u b ild iğ in iz İ ta ly a ’yı g ö z ö n ü n e g e tir ir -

136
ş e n iz g ö r e c e k s in iz k i b u r a s ı h iç b ir b iç im d e s e ti, b e n ti b u lu n m a y a n
b ir k ır d ır ; z ir a e ğ e r A lm a n y a , İ s p a n y a , F r a n s a g ib i s a ğ la m b ir g ü ç le

k o r u n u y o r o ls a id i y a s e l b ö y le s in e b ü y ü k z a r a r a y o l a ç m a z d ı; y a d a
se l o lm a z d ı b ile . G e n e l o la r a k , ta lih e g e m v u rm a a r a ç la r ı h a k k ın d a
b u n la r ı sö y le m e y i y e te r li g ö rü y o ru m .

A m a , ö z e le g e ld iğ im d e , d iy e c e ğ im k i ş u y a d a b u p r e n s in ö z ü n ­
d e , d a v r a n ış la r ın d a b ir d e ğ iş ik lik o lm a d ığ ı h a ld e b u g ü n m u tlu ik e n
y a rın b a ttığ ın ı g ö rü y o ru m . B ence bu d u ru m ö n c e lik le y u k a r ıd a

u z u n c a s e rg ile d iğ im n e d e n le r d e n ile rıg c liy o r: o p r e n s b ü tü n ü y le ta li­

h in e d a y a n m ış tır v e ta lih i k e n d in d e n y ü z ç e v irin c e d ü ş m ü ş tü r . Y in e

in a n ıy o ru m ki d a v ra n ış ta r z ın ı zam ana u y d u rm a s ın ı b ile n m u tlu

o lu r, a y n ı ş e k ild e z a m a n a t e r s d ü ş e n , is e m u ts u z o lu r . Ç ü n k ü i n s a n ­

la r ş a n v e s e r v e t s a h ib i o lm a y ı a m a ç la r la r a m a h e r b ir in in tu ttu ğ u
y o l a y rıd ır: b ir i s a k ın g a n lık la ö b ü r ü g ö z ü k a r a lık la ; b ir i ş id d e tl e ö b ü ­
rü u s ta lık la ; b ir i s a b ır la ö b ü r ü is e ' s a b ır s ız lık la a m a c ın a v a r m a k is­
te r v e b u y o lla r ın tü m ü n d e n d e h e d e f e v a rıla b ilir. Y in e ik i s a k ın g a n ­
d a n b ir in in h e d e f in e u la ş tığ ı, ö b ü r ü n ü n u la ş a m a d ığ ı g ö r ü lü r ; v e a y ­
n ı ş e k ild e b ir i s a k ı n g a n l ı k la , ö b ü r ü g ö z ü k a r a lı k l a d a v r a n a n ik i k iş i­

d e n ik is in in d e m u tlu lu ğ a e riş tiğ i g ö r ü lü r . H e r ş e y k u lla n ıla n y o lla ­

ra uygun d ü ş e n ya d a d ü ş m e y en k o ş u lla r a b a ğ lıd ır . B u n d a n , daha
ö n c e s ö y le d iğ im so n u ç ç ık a r: F a rk lı d a v ra n m a b iç im le rin d e n aynı
sonuç d o ğ a r ve her ş e y iy le b irb irin e benzeyen ik i g i d i ş a t t a n b iri
a m a c ın a u la ş ır, ö b ü rü fiy a s k o y la b ite r . Sonucun d e ğ iş k e n ö z e lliğ i
d e b u n d a n d ır . B ir k im s e s a b ır v e te m k in lilik îe k e n d in i ç e k ip ç e v iri­
y o r o ls u n ; e ğ e r iş le r b e lli b ir b iç im d e g id e r s e y ö n e tim i y e r in d e d ir ,

b a ş a rı g ü v e n c e d e d ir; e ğ e r a n s ız ın iş le r y ö n d e ğ iş tirirs e h a r e k e t ta r z ı­
n ı d e ğ iş tir m e s in i b ile m e d iğ i iç in a n c a k z a r a r lı ç ık a r . B ilg e lik le r i n e
o lu rs a o ls u n ç o k a z in s a n b u o y u n a a y a k u y d u r m a s ın ı b ilir; y a k e n d i

t a b i a t l a r ı n ı n o n l a r ı s o k t u ğ u y o l d a n a y r ıl a m a d ık l a r ı iç in y a d a b u y o l­
d a n g ittik ç e lıe p k a z a n ç lı ç ık m ış o ld u k la r ı iç in b ir t ü r lü b ir b a ş k a
yol tu tm a y a k e n d ile rin i ik n a e d e m e z le r. B u n u n iç in d ir k i s a k ın g a n
b ir ta b ia tı o la n in s a n g e r e k tiğ in d e g ö z ü k a r a k e s ile m e z ; b u d a o n u n

m a h v ın a n e d e n o lu r . E ğ e r k o ş u lla r d e ğ iş tiğ in d e s e n d e ta b ia tın ı d e ­

ğ iş tir m e s in i h ile y d in ta lih in h iç d e ğ iş m e y e c e k ti.

137
 P a p a II. J u liu s h e r z a m a n g ö z ü p e k h a r e k e t e d e r ; v e o r t a m d a
h a r e k e t ta r z ın a ö y le s in e d e n k g e lm iş tir k i h e r s e f e r in d e m u tlu s o n a
u la ş a b ilm iş tir . D a h a ü s t a t G io v a n n i B e n tiv o g li s a ğ k e n B o lo n y a ’ya
k a r ş ı ilk g ir iş im in e b a k ın . V e n e d ik lile r b u n d a n m e m n u n d e ğ ille r d i;
k e z a İ s p a n y a K r a lı d a ; F r a n s a ile d e b u g iriş im i g ö r ü ş ü y o r d u ; o ise
ş id d e t v e a tılg a n lığ ıy la b iz z a t s e f e r e ç ık tı.1 B u d u r u m İ s p a n y a v e V e ­
n e d ik lile r i te d ir g in e t t i v e h a r e k e ts iz b ır a k tı. V e n e d ik lile r k o r k t u k l a ­
r ı iç in , İ s p a n y o lla r d e b ü t ü n N a p o li K ra llığ ın ı g e r i a lm a k a r z u s u y la ;
v e ö te y a n d a n F r a n s a K r a lı d a o n u n a r d ın a ta k ıld ı; z ira k r a lı ö y le s i­
n e k a r a r lı g ö r e n v e V e n e d ik lile r in b u r n u n u s ü r tm e y i a r z u la y a n
F r a n s a K r a lı P a p a ’yı d a k e n d i y a n m a ç e k m e y e b a k ıy o r d u b u y ü z ­
d e n o n u h e r k e s in ö n ü n d e k ü ç ü k d ü ş ü r m e d e n y a r d ım is te ğ in i g e ri
ç e v ire m e y e c c ğ in i d ü ş ü n d ü . C ü r e tli k a r a r ıy la J u liu s b a ş k a h iç b ir p a ­
p a n ın a ş ırı s a k ın g a n lık y ü z ü n d e n b a ş a r a m a y a c a ğ ı iş i b a ş a r d ı ; ç ü n ­
k ü , e ğ e r h e r h a n g i b i r b a ş k a p a p a n ın y a p a c a ğ ı ü z e r e R o m a ’d a n y o la
ç ık m a k iç in tü m p a z a r lık la r ın k e s in b ir s o n u c a b a ğ la n m a s ın ı b e k le ­
se id i a s la b a ş a r a m a z d ı; ç ü n k ü F r a n s a K r a lı b in ç e ş it ö z ü r b u lu r ,
ö te k ile r d e b in ç e ş it k o r k u s a la r la r d ı o n a . T ü m ü d e b i r b ir in e b e n z e ­
y e n v e tü m ü d e b a ş a r ılı o lm u ş ö te k i e y le m le r in d e n s ö z e tm e y i b ir
y a n a b ır a k ıy o r u m ; ö m r ü n ü n k ısa lığ ı o n a f a rk lı b ir d u ru rrçu y a ş a m a
f ır s a tı v e r m e d i; ç ü n k ü s a k ın g a n lık la h a r e k e t e d ilm e s i g e r e k e n b ir
d ö n e m e g e lm iş o ls a y d ı iş i b itm iş ti. Z i r a ta b ia tın ın o n u y a tk ın la ş tır d ı-
ğ ı h a r e k e t ta r z l a r ı n d a n a s la s a p m a y a c a k tı.

O h a ld e , s o n u ç o la r a k d iy o ru m k i ta lih d e ğ iş tik ç e in s a n l a r d a
d a v r a n ış t a r z la r ın d a in a t e tm e y ip k o ş u lla r a u y u m s a ğ la r la r s a m u tlu
o lu r la r , u y u m b o z u lu r s a m u ts u z o lu r la r . K a n ım c a a tılg a n o lm a k s a ­
k ın g a n o lm a k ta n d a h a iy id ir ç ü n k ü ta lih d iş id ir; v e o n a e g e m e n o l­
m a k iç in s e r t d a v r a n m a k v e d ö v m e k g e r e k ir . S o ğ u k h e s a p ç ıla r d a n
ç o k b ö y le d a v r a n a n la r a k e n d in i d a h a b ir g ö n ü llü te s lim e d e r ; y in e
b u n u n iç in d ir ki d iş i ta b i a t ı n d a n ö tü r ü ta lih g e n ç le r in d o s t u d u r ç ü n ­
k ü o n la r d a h a a z s a k ın g a n , d a h a s e r t t i r l e r v e d a h a b ü y ü k b ir c e s a ­
r e t l e o n a h ü k m e d e r le r .

( 1 ) B k z . B l. X I .

138
 XXVI
İ T A L Y A ’Y I A L M A Y A V E B A R B A R L A R I N
ELİ NDEN KURTARM AYA ÇAĞ RI

O h a ld e , y u k a r ıd a s ö y le n e n n e v a r s a tü m ü n ü g ö z ö n ü n d e t u ­
tu p , İ ta ly a ’y a ş im d ik i k o ş u lla r y e n i b ir p r e n s in b a ş a g e ç m e s in e u y ­
g u n m u , b ilg e v e b e c e rik li, c e s ıır b ir i k e n d i ş a n ın ı o k lu ğ u k a d a r in ­
s a n la r ın d a m u tlu lu ğ u n u s a ğ la y a b ile c e k d e ğ iş ik lik le r y a p m a fırs a tın ı
b u la b ilir m i d iy e k e n d i k e n d im e d ü ş ü n ü r k e n b a n a ö y le g e liy o r ki y e ­
n i b ir p r e n s in le h in e o k a d a r ç o k ş e y v a r k i h a t t a d iy o r u m b u g ü n e
d e k h iç b u n c a e lv e riş li o ld u m u z a m a n . E ğ e r , d e d im y a ,1 M u s a ’nın
d e ğ e r in in a n la ş ılm a s ı iç in İ s ra il h a lk ın ın M ıs ır ’d a k ö le o lm a s ı, K e y -
h ü s r e v ’in b ü y ü k li'ığ ü n ü n ta n ın m a s ı için P e r s le r in M e d le r c e e z ilm e ­
si v e T e s e u s ’u n y ü c e liğ in in k a v r a n m a s ı iç in A tm a lıla r ın d a r m a d a ğ ı­
n ık o lm a la r ı g e r e k li id iy se , ş im d ile r d e b ir İ ta ly a n ın r u h u n d a k i e r d e ­
m i b u lu p ç ık a r tm a k iç in d e İ ta ly a ’n ın ş im d i o ld u ğ u g ib i o lm a s ı ve
Y a h u d i l e r d e n d a h a k ö le , P e r s le r d e n d a h a tu ts a k , A tm a lıla r d a n d a ­
h a d a ğ ılm ış , b a ş s ız , d ü z e n s iz , y e n ilm iş , y a ğ m a la n m ış ve h e r tü r lü
a ş a ğ ıla n m a n ın iç in d e o lm a s ı g e r e k iy o r d u .

Ş u y a d a b u k iş id e b ir iki p ır ıltı ış ıld a m a d ı d e ğ il, in s a n d a o n la ­

r ın T a n r ı t a r a f ın d a n k u r ta r ıc ı o la r a k g ö n d e r ilm iş o ld u k la r ın ı d ü ş ü n -
d ü r te n ; n e ç a r e s o n r a d a n g ö r ü ld ü k i e y le m le r in in z ir v e s in d e ta lih
o n la r a s ır t ç e v ird i. Ö y le k i, s o lu k s o lu ğ a , y a r a la r ın ı iyi e d e c e k ,

( 1 ) B k z . B l. V I .

139
L o m b a r d iy a ’n ın ta la n e d ilm e s in e , N a p o li v e T o s k a n a ’n m v e rg iy e
b a ğ la n m a s ın a s o n v e r e c e k v e o n c a u z ıın z a m a n d ır ir in le ş m iş y a r a la ­
r ın ı d a ğ la y a c a k kiş iy i h â lâ b e k liy o r . H e r g ü n k e n d is in i b u b a r b a r z a ­
lim lik le r d e n , z o r b a lık la r d a n k u r t a r m a k ü z e r e b ir k u r ta r ıc ı g ö n d e r ­
m e s i iç in T a n r ı ’y a y a k a r ıy o r . İ ş te a r d ın d a n g id ilm e y e h a p h a z ır b ir
b a y r a k , y e te r k i b ir is i s a h ip ç ık m a y ı is te s in . V e siz in ş a n lı o c a ğ ın ız ­
d a n 2 d a h a ç o k n e r e y e u m u t b a ğ la y a b ilir , b ilin m e z . S iz d e n b a ş k a o n ­
c a ta lih v e e r d e m z e n g in i, ü s te lik T a n r ı v e b a ş ın d a b u lu n d u ğ u n u z
K ilis e c e k a y ırıla n k im v a r b u k u r tu lu ş a ö n d e r lik e d e b ile c e k . B u ,
p e k d e g ü ç o lm a y a c a k tır e ğ e r y u k a r ıd a a n ıla n la r ın y a ş a m v e e y le m ­
le r in i h e p g ö z ö n ü n d e b u lu n d u r u r s a n ız . V e b u n l a r a z r a s tla n ır , h a r i­
k a in s a n la r o lm a k la b ir lik le s o n u ç ta s a d e c e in s a n d ıla r v e h e r b iri
ş im d ik in d e n ç o k d a h a a z e lv e riş li k o ş u lla r la k a r ş ı k a rş ıy a k a lm ış tı:
M u s a , K e y h ü s re v , T e s e u s ’u n g ir iş tik le r i iş n e d a h a h a k lı, n e d e d a ­
h a k o la y d ı. T a n r ı d a o n la r a s iz e o ld u ğ u n d a n d a h a fa z la y a r d ım c ı o l­
m a d ı. A d a le t y e rin d e . " J u st u m e n im e s t b e llu m (ju ib u s e s t n e c e s s a -
r iu m , e t p ia a r m a u b i n u ila ı ı i s i in a r m i ş p e s e s t ."'5 H e r ş e y h a z ır;
v e b ö y le s i k o ş u lla r d a , c id d i h iç b ir e n g e l k a r ş ın ız a d ik ile m e z y e te r k i
s iz e e r iş ile c e k h e d e f o la r a k ö n e r d iğ im k iş ile r d e n e s in le n in iz . B ü tü n
b u n la r ın d ış ın d a , T a n r ı t a r a f ın d a n y ö n le n d ir ilm iş b e n z e r i g ö r ü lm e ­
m iş m u c iz e le r v a r: D e n iz a ç ıld ı; b ir b u lu t iz le n e c e k y o lu g ö s te r d i;
t a ş t a n su fış k ırd ı; g ö k te n k u d r e t h e lv a s ı y a ğ d ı. H e r ş e y siz in b ü y ü k ­
lü ğ ü n ü z e d o ğ r u k o ş tu r u y o r . G e r is i siz e k a lm ış . T a n r ı h a r e k e t ö z g ü r ­
lü ğ ü m ü z ü v e b iz e d ü ş e n ş a n p a y ın ı a z a ltm a m a k iç in h e r ş ey i y a p ­
m a k is te m e z .
D a h a Ö nce a n ıla n İ ta ly a n la r d a n h iç b ir i4 h a k lı o la r a k siz in ü n lü
o c a ğ ın ız d a n b e k le n e n le r i g e r ç e k le ş tir e m e d i ise ; ve e ğ e r , b u n c a a l­
tü s t o lu ş ve sa v a ş a r a s ın d a İ ta ly a ’n ın a s k e r i y e te n e ğ i y itm iş gözü­

( 2 ) F l o r a n s a ’y a y e n i d ö n m ü ş o l a n M e d i c i l e r o s ı r a d a g ü ç l e r i n i n z ir v e s i n -
d e y d ile r. Prens'in i t h a f e d i l d i ğ i I I . L a u r e r ı t ’ın a m c a s ı J e a n d e M e d i c i s
X . L e o a d ıy la P a p a s e ç il m iş ti .
( 3 ) T i t u s - L ı v u s , ( I X . 1 ). " S a v a ş k i m l e r e g e r e k l i is e o n l a r iç in h a k l ı d ı r v e
s ila h la r k u ts a ld ır te k u m u t o n la r o ld u ğ u n d a n ."
(4 ) C e s a r e B o rg ia v e F r a n c e s c o S fo rz a .

140
k ü y o r s a b u n d a ş a ş a c a k b i r ş e y y o k . B u , k im s e n in d ü z e lte m e d iğ i e s ­
ki d ü z e n d e n ile r i g e liy o r. B u n a k a r ş ılık , y e n i b ir p r e n s e h iç b ir ş ey
y e n i y a s a la r v e y e n i h ü k ü m e tle r y a r a tm a k k a d a r ş a n k a z a n d ır m a z ,
h e le k i b u n l a r h e r k e s te , h e r z a m a n sa y g ı v e h a y r a n lık u y a n d ır a n
s a ğ la m t e m e l l e r e d a y a lı, b ü y ü k ş e y le r s e . İ ta ly a ’d a d ü z e lte c e k ç o k
ş e y v a r . İ n s a n l a r d a d a b u n u n iç in y e te r in c e e r d e m v a r a m a b a ş ta n
y o k s u n la r . İ ta ly a la r a b ir b a k m , k a r ş ılık lı v u r u ş m a la r d a y a d a k ü ç ü k
g r u p la r h a lin d e k i k a p ış m a la r d a 5 n a s ıl g ü ç , y e te n e k v e z e k â d a ü s tü n ­
le r. A m a iş o r d u l a r a g e lin c e k ıy a s la n a m a z la r b ile . B u n u n n e d e n i ö n ­
d e r le r in in y e te rs iz liğ i; z ir a iş i b i le n le r e i t a a t e d ilm iy o r a m a h e r k e s
b ild iğ in i s a n ıy o r v e b u g ü n e d e k h iç k im s e ta lih in in y a r d ım ı y a d a b i­
le ğ in in g ü c ü y le k e n d in i ö te k i h e r k e s e k a b u l e ttir e b ile c e k d e n li y ü k ­
s e lm e y i b e c e r e m e d i. V e b u n u n iç in d ir ki, ş u s o n y irm i yıl iç in d e v e ­
r ile n s a v a ş la r d a n e z a m a n b ir o r d u tü m ü y le İ ta ly a n la r d a n k u ru lu
id iy s e s o n u h e p h ü s r a n o ld u . T a r o , İ s k e n d e r iy e , C a p u a , C e n o v a ,
V a ila , B o lo n y a , M e s tr i [sa v a ş la rı] b u n u n ta n ığ ıd ır .

N a m lı h a n e d a n ın ız e ğ e r m e m le k e tle r in i k u r ta r m ış o la n b u b ü ­
y ü k a d a m la r ın iz in d e n g itm e k is te r s e , h e r ş e y d e n ö n c e h e r g iriş i­
m in te m e li o la n k e n d i ö z o r d u s u n a s a h ip o lm a s ı ş a r t t ı r . O n la r d a n
d a h a s a d ık , d a h a y iğ it v e d a h a ü s tü n a s k e r l e r b u la m a z . H e r b ir i te k
te k iyi o ls a d a b iz z a t p r e n s le r i t a r a f ı n d a n k o m u ta e d ild ik le r in i,
o n u r la n d ır ıp b a k ıld ık la r ın ı g ö r ü n c e t o p lu c a ç o k d a h a iyi k e s ilirle r.
Y a b a n c ıla r d a n k o r u n m a k iç in İ ta ly a n y iğ itle r in e r a ğ m e n b ö y le b ir
o r d u k u r m a k ş a r ttır . İ sv iç re v e İ s p a n y o l p iy a d e s i m ü th iş o la r a k b ili­
n ir s e d e h e r b ir in in k u s u r la r ı v a r d ır , o k a d a r k i b ir ü ç ü n c ü g ü ç o n la ­
r a s a d e c e k a f a tu ta b ilm e k le k a lm a z ü s tü n lü k b ile k u r a b ilir . Ç ü n k ü
İ s p a n y o lla r s ü v a r ile r e d ir e n e m e z le r , İ s v iç r e lile r is e k a r ş ıla r ın a s a v a ş ­
m a k ta k e n d ile r i k a d a r in a tç ı p iy a d e le r ç ık a c a k d iy e k o r k a r l a r . B u n ­
d a n ö t ü r ü g ö r ü lm ü ş tü r v e d a h a d a g ö r ü le c e k tir u m a r ım , İ s p a n y o l­
la r F r a n s ız sü v a rile rin e , d a y a n a m a z la r v e İ s v iç r e lile r d e İ s p a n y o l p i­

( 5 ) . 1 5 0 3 ’t e k i B a r l e t t a v u r u ş m a s ı n a g ö n d e r m e . Ö n t i ç İ t a l y a n o n ü ç F r a n s ı z ı
a ltc tm iş ti.

141
y a d e le r in c e b o z g u n a u ğ r a tılm ış la r d ır . G e r ç i b u , h e n ü z ta m o la r a k
g e r ç e k le ş m e d i a m a , İ s p a n y o l p iy a d e le r in in s a ld ır d ığ ı R a v e n n a m u ­
h a r e b e s in d e b u n u n b ir k a n ıtı g ö r ü ld ü ; İ s p a n y o lla r ç e v ik lik le ri ve
k a lk a n la r ı s a y e s in d e d ü ş m a n ın m ız r a k la r ı a ltın d a n a r k a s ın a s ız m ış ­
la r , ta k a t t e n k e s ilm iş A lm a n p iy a d e le r in in r a h a t d e f le r in i d ü r m e k
ü z e r e y d ile r; F r a n s ız sü v a risi b in d ir d i d e A lm a n la r b ir e k a d a r k ır ıl­
m a k ta n k u r tu ld u la r . D o la y ıs ıy la b u ik i p iy a d e g ü c ü n ü n ç a tla k la r ın ı
b ile r e k h e m a tlı h e m d e y a y a b ir lik le r e k a r ş ı k o y a b ile c e k y e te n e k te
y e n i b ir k u v v e t o lu ş tu r m a k m ü m k ü n d ü r :

B u d a iyi e ğ itilm iş b ir lik le r k u lla n a r a k v e k u v v e tle r in d ü z e n le n i­

ş in i d e ğ iş tir e r e k s a ğ la n ır . B u tü r y e n i d ü z e n le r y e n i b ir p r e n s e ü n
v e b ü y ü k lü k k a z a n d ır ır . İ ta ly a ’yı k u r ta r a c a k a d a m ın o r ta y a ç ık m a s ı­
n ı g ö r m e k için b u n c a u z u n b e k le y iş te n s o n r a b u f ır s a t k a ç ır ılm a m a ­
lıd ır. B u k u r ta r ıc ın ın y a b a n c ı is tila s ı a ltın d a k a lm ış ü lk e le r in tü m
e y a le tle r in d e n e k a d a r b ü y ü k b i r sev g i v e tu tk u y la , n a s ıl b i r ö c a t e ­
ş i, n a s ıl s a r s ılm a z b i r in a n ç v e b a ğ lılık la , n a s ıl ş e f k a t v e g ö z y a ş la rıy ­
la k a r ş ıla n a c a ğ ın ı a n la ta m a m . F la n g i k a p ı o n a k a p a n a b ilir ? H a n g i
h a lk o n a i ta a tte n k a ç ın a b ilir ? H a n g i k ıs k a n ç lık o n u n k a r ş ıs ın a d ik il­
m e y i g ö z e a la b ilir ? H a n g i İ ta ly a n o n a s a y g ıla rın ı s u n m a k ta k u s u r
e d e b ilir ? H e r k e s b u b a r b a r z o r b a lık ta n b ık m ış u s a n m ış tır . O h a ld e
n a m lı o c a ğ ın ız tü m k a lb iy le , h a k lı d a v a la r a d u y u la n tü m u m u tla r la
b u g ö r e v i ü s tü n e a ls ın ; o n u n b a y r a ğ ı a ltın d a v a ta n ım ız sa y g ın lık k a ­
z a n s ın v e h im a y e s i a ltın d a P e t r a r c a ’n ın 6 ş u s ö z le r i g e r ç e k le ş s in :

E r d e m ş id d e te k a r ş ı
S ila h la n a c a k ; s a v a ş k ıs a o la c a k
Ç ü n k ü e s k i d e ğ e r le r
D a h a ö l m e m i ş t i r İ t a ly a n la r ın y ü r e ğ in d e .

( 6 ) P e t r a r c a ’n m " I t a l i a m ia , b a n c h e il p a r l a r s ia i n d a r n o " a d l ı ş a r k ı s ı n ı n a l ­
tın c ı b c n ti.

142
G e r ç e k t e n M a c h ia v e lli, m a c h ia v e lis t
m iy d i?

M e z a r ta ş ın d a " H iç b ir ö v g ü b u a d ın b ü y ü k lü ­
ğ ü n e e r iş e m e z " y a z a n M a c h ia v e lli, so n ç a ğ ın
p o litik b ilim in i k u r m u ş v e b u b ilim e p r a tik
m a n tığ ı s o k m a k s u r e tiy le d e fe lse fi b ir ö z g ü n ­
lü k g ö ste rm iş tir.
M a c h ia v e lli h e m e n h e r d e v ir d e d e ğ iş ik d ü n y a
g ö r ü ş ü n e sa h ip k iş ile r c e g ö k le r e ç ık a r tıla n v e ­
y a y e r in d ib in e b a tır ıla n a m a a s la ilg is iz k a lı-
n a m a y a n " d iri" b i r d ü ş ü n ü r d ü r .
P re n s , iş te b ö y le b ir d ü ş ü n ü rü n , s iy a s e t k o n u ­
s u n d a h a n g i ü lk e d e n v e y a h a n g i d ü ş ü n c e d e n
o lu rs a o ls u n h e rk e s iç in g e ç e rli s a y ıla c a k k u ­
r a m la r ın iş le n d iğ i b ir y a p ıttır. J . J . R o u s s e a u ’
y a g ö r e b u k i t a p b i r "yergi" d i r . "K rallara
d e r s verilm e b a h a n e siy le , h a lk a n a s ıl y ö n e til­
d ik le r in i ö ğ reten " b u c u m h u r i y e t ç i n i n a m a c ı
"H alkı zu lm ü n b o y u n d u r u ğ u n d a n k u rta rm a k
için, k u rn a zc a u y a n d ır m a y a çalış m aktır.
B a c a n ise "M a c h ia v e lli’n in a m a c ı d e v le ti y ö ­
n e te n le rin y a p m a y a a d e t e d in d ik le r i ş e y le ri
g ö sterm ektir. B u n la r ın n e y a p m a la r ı g e r e k ti­
ğ in i ö ğ re tm e k d e ğ ild ir " d e r . P r e n s "iktidara
g e lm e n in , ik tid a rd a tu tu n m a n ın ve iktid a rı
k u lla n m a n ın " y a n i s i y a s e t i n y ö n t e m l e r i n i n s a ­
n a ts a l if a d e s id ir. B u y ü z d e n h a n g i d ü n y a g ö ­
r ü ş ü n d e n o lu r s a o ls u n h e r s iy a s e tç in in o k u ­
m a s ı g e re k e n b ir k ita p tır.
M a c h ia v e l l i ’n in T ü r k i y e ’d e y a y ın l a n m ı ş te k
e s e r i P r e n s ’t ir . Y a y ı n e v i m i z P r e n s ’ i i l k k e z
N a z ı m G ü v e n ç ’ in d o ğ r u v e e k s i k s i z ç e v i r i s i y ­
le o k u r a s u n u y o r .
K ita b ı o k u y u n c a b a ş lık ta k i s o n ın u n c e v a b ın ı
ç ö z e c e ğ in e in a n ıy o ru z .
r-i

SYkr m