DDD

LESONTWERP
Educatieve bachelor Secundair Onderwijs
Naam: Sander Knoors Vakkencombinatie: Aardrijkskunde-Frans
UC Leuven-Limburg
Lerarenopleiding Les(senreeks) te geven op: 20 april 2021 Stagebegeleider LER: Ann Schellemans
Vestiging Heverlee
Hertogstraat 178, 3001 Heverlee
Lesuur/-uren: 2: 9u40-10u30 Les ingediend bij mentor op: 5 april 2021
Tel. +32 16 37 56 00

School: Sint-Martinusscholen Herk-de-Stad Onderwijsvorm / Finaliteit: A-stroom Lokaal:C212

Vakmentor: Gerry Swerts Richting: Maatschappij en welzijn Klas: 2 MAWE+b

Onderwerp: Thema 3 les 2: De gevolgen van

Vak: Aardrijkskunde Aantal leerlingen: 17
klimaatverandering

BEGINSITUATIE
Situering in de lessenreeks
Dit is les 2 van hoofdstuk 3 (klimaatverandering). In de vorige 3 lessen leerden de leerlingen over bevolkingsgroei, duurzaamheid en
klimaatverandering (natuurlijk en versterkt broeikaseffect). In de komende lessen van deze reeks leren de leerlingen hoe de gevolgen van de
klimaatverandering tot uiting komen en wat we eraan kunnen doen.

Relevante voorkennis (en/of kennis die nog niet aanwezig is)

De leerlingen kunnen klimatogrammen determineren en klimaattypes bepalen. Ze kunnen tabellen, grafieken en klimatogrammen aflezen en
interpreteren. De leerlingen weten welke lijn de temperatuurcurve voorstelt op een klimatogram. Ze weten welke blokjes de jaarneerslag voorstellen.
Daarnaast kunnen ze het natuurlijk en versterkt broeikaseffect uitleggen met behulp van een schema. De leerlingen weten dat de uitstoot van
broeikasgassen een impact heeft op het klimaat.

Belevings- en ervaringswereld & actualiteit

De leerlingen hebben ongetwijfeld al gehoord over veranderingen in ons klimaat. Met de klimaatspijbelaars en de verkiezingen in 2019 was het
onderwerp brandend actueel, en waren er soms botsende meningen. De leerlingen hebben zelf kunnen ervaren hoe onze zomers de laatste 3 jaar
abnormaal warm en droog waren. De leerlingen horen veel berichten in de media over bosbranden en hongersnoden, maar kunnen dit misschien nog
niet in de juiste context plaatsen.

Leerniveaus binnen de klasgroep, klassfeer, …

Deze klas is over het algemeen niet extreem sterk. De interesse in het vak en de voorkennis verschillen van leerling tot leerling.
Infrastructuur
Iedere lokaal heeft een computer en een beamer. Er is ook een whiteboard aanwezig.

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 1
DIDACTISCHE VERANTWOORDING
DIDACTISCHE VERANTWOORDING Welke breinprincipes of (vak)didactische principes en werkvormen komen in je les aan bod? Waarom kies je voor deze aanpak? Wees concreet.
Welke differentiatievormen / redelijke aanpassingen voorzie je? Welke elementen van de leeromgeving bespeel je (instructie, tempo, evaluatie, bijkomende ondersteuning, feedback, eindproduct,
leermaterialen & media, leerdoelen, werkvormen,…)? Op welke manier en waarom deze (i.f.v. ‘de lerende’)?
Breinprincipes
1. Focus: De leerstof wordt vastgezet met behulp van een duidelijke structuur en afbeeldingen.
2. Herhaal : De leerstof wordt meerdere keren herhaald en ingeoefend in de les.
3. Voortbouwen: De nieuwe leerstof wordt logisch opgebouwd en vastgehangen aan de voorkennis. De actualiteit komt veel aan bod omdat de
leerlingen deze onderwerpen op social media af en toe wel eens tegenkomen.
4. Emotie: De metacognitie van de leerlingen wordt aangesproken.
5. Creatie: De leerlingen krijgen de kans om zelf de puzzelstukjes op de juiste plaats te leggen. Dit vraagt een sterk denkvermogen.

Didactische principes

Er wordt vertrokken vanuit de leefwereld van de leerlingen. We vertrekken vanuit de actualiteit. Met de klimaatspijbelaars en de verkiezingen in 2019
was het onderwerp brandend actueel, en waren er soms botsende meningen. De leerlingen hebben zelf kunnen ervaren hoe onze zomers de laatste 3
jaar abnormaal warm en droog waren. De leerlingen horen veel berichten in de media over bosbranden en hongersnoden, maar kunnen dit misschien
nog niet in de juiste context plaatsen. Vandaag gaan ze dat leren. In het begin van de les laat ik de leerlingen brainstormen over wat bij hen te
binnen schiet als ze het woord ‘klimaatverandering’ horen. De leerlingen kunnen elkaars antwoorden ook zien, zodat ze met een gelijkwaardige
voorkennis aan de les beginnen.
Ik werk net zoals altijd onderzoeksgericht door met een probleemstelling te werken die in het begin van de les wordt voorgesteld. Op het einde van
de les volgt een terugkoppeling naar deze onderzoeksvraag om de cirkel rond te maken en de leeseenheid af te ronden. Ik werk doelgericht door de
leerlingen zowel op het begin als op het einde van de les te herinneren aan de leerdoelen van de les. In deze les wordt de kennis stap voor stap
opgebouwd. Hiervoor wordt de voorkennis over broeikasgassen, temperatuur en neerslag gebruikt.

BKD
Er wordt ingespeeld op de achtergrond en de voorkennis van de leerlingen (met behulp van de actualiteit en een brainstormoefening). De oefeningen
zijn aangepast op de cognitieve en metacognitieve vaardigheden van de leerlingen en er is ruimte voor tempo-en niveaudifferentiatie.

DOELSTELLINGEN
EINDTERMEN & LEERPLANDOELEN ALGEMEEN LESDOEL
Situering in de eindtermen: (Vakoverschrijdend en/of vakgebonden) Op het einde van deze les kunnen de leerlingen
Onderwijsdoelen, Ruimtelijk Bewustzijn, 1e graad A-stroom, Brussel uitleggen welke gevolgen van de
klimaatverandering we nu en in de toekomst
 9.1:De leerlingen situeren personen, plaatsen en patronen op relevante ruimtelijke kunnen waarnemen.
schaalniveaus
 9.6:De leerlingen onderzoeken ruimtelijke effecten van veranderingen in landschappen op
de mens en zijn leefomgeving.
 9.8:De leerlingen gebruiken terreintechnieken en geografische hulpbronnen om
landschappen te onderzoeken.

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 2
Situering in het leerplan + situering binnen de taxonomie van Bloom:
VVKSO, Leerplandoel Aardrijkskunde 1e graad, Brussel, september 2019
D/2019/13.758/010

 LPD 1: De leerlingen lokaliseren en oriënteren aan de hand van digitale en niet-digitale

hulpmiddelen personen, plaatsen en gebeurtenissen op het terrein, op de globe en op
relevante kaarten. (toepassen)
 LPD 6: De leerlingen gebruiken nauwkeurig, met zorg en op een veilige wijze de gepaste
hulpmiddelen en methoden om metingen, experimenten en een terreinstudie uit te
voeren. (toepassen)
 LPD 8: De leerlingen verwerken digitale en niet-digitale data uit een beperkt aantal
bronnen volgens een aangereikt stappenplan tot een samenhangend en bruikbaar geheel.
(analyseren)
 LPD 9: De leerlingen trekken conclusies door gebruik te maken van kaarten, GIS-viewers,
atlas, satellietbeelden, luchtfoto’s, schema’s, grafieken, tabellen, determineertabellen en
diagrammen. (analyseren)
 LPD 34: De leerlingen leggen het verband tussen de verbranding van fossiele
brandstoffen en de broeikasgassen in de atmosfeer. (analyseren)
(DIGITALE) SCHOOLAGENDA (Van de leerlingen. Verwijs naar het werkblad en/of de pagina’s in het werk- en/of handboek.)
Thema 3 les 2: De gevolgen van klimaatverandering
Begrippen en werkvorm p132-133

ANDERE
BRONNEN (Noteer alle gebruikte bronnen, volgens APA.)
Gebruikte bronnen:
[ CITATION Eti171 \l 2067 ][CITATION Lie20 \l 2067 ][CITATION Han20 \l 2067 ] [CITATION Dir20 \l 2067 ]

Verwijzingen
Hecke, E. V. (2017). Plantyn Algemene Wereldatlas. Brussel: Plantyn.
Slegers, L. (2020). Zone 2: aardrijkskunde tweede jaar A-stroom. Kapellen: Pleckmans.
Vanderheallen, D. (2020). Zenit 2 Leerwerkboek. Kapellen: Pelckmans.
Verstappen, H. (2020). Geogenie 1: leerwerkboek. Brussel: Van In.

LEERMIDDELEN & MEDIA

-Plantyn Algemene Wereldatlas
-Zone 2 Leerwerkboek
-Bordboek
-PowerPoint
-argumentatiewip: oorzaken en gevolgen van klimaatverandering

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 3
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 4

Leerdoelen
Basis + Uitbreiding/Verdieping
/ Kennismaking
-De leerlingen kunnen
de gevolgen van de
klimaatverandering
uitleggen.
(basisdoel)
(onthouden+begrijpen)
Didactisch lesontwerp
KRACHTIGE LEEROMGEVING
Lesfasen
Onderwijs- en leeractiviteiten Media Leerinhoud
& timing
Kennismaking -PowerPoint /
(5 min)  “Welkom beste leerlingen, ik ben
Sander Knoors. Ik ben leraar in
opleiding voor de vakken
aardrijkskunde en Frans. Ik geef
vandaag een les aardrijkskunde aan
jullie.”
De dia met de benodigdheden wordt
overlopen. De leerlingen nemen het nodige
materiaal.
Overlopen examen
Omdat dit voor deze klas de eerste les na de
paasvakantie is, krijgen ze van meneer
Swerts hun examen nog even terug om het
in te kijken. Ondertussen deel ik al het
materiaal dat ik deze les nodig heb al uit.
Lesfase 1: Brainstorm -PowerPoint Mogelijke antwoorden op brainstorm
instapfase+proble  “Wie heeft er al eens het woord -Mentimeter Extreem weer, stijging van de
emstelling ‘klimaatverandering gehoord?” -Zone 2 p132-133 zeespiegel, voedseltekort, bosbranden,
(8 min) De meeste leerlingen zullen hun hand watertekort, hittegolven, boskap, CO2,
opsteken. broeikasgassen, overstromingen,…
De leerkracht toont de QR-code van de
Mentimeter.
 “Voor één keer mag je vandaag je
gsm gebruiken in de les. Scan deze
code. Je komt dan uit op de vraag:
Aan wat denk jij als je het woord
‘klimaatverandering’ hoort? Je kan
enkele woorden die je te binnen
schieten invullen.”
De leerlingen krijgen even de tijd om dit te
doen. De leerkracht toon het resultaat. Op
Mentimeter zullen antwoorden die meerdere
keren gegeven worden groter verschijnen.
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 5
 De antwoorden worden even klassikaal
besproken.

Introductie probleemstelling
 “Zoals jullie zonet zagen is
klimaatverandering een enorm breed
begrip. Vandaag gaan we kijken naar
de factoren waarop
klimaatverandering invloed heeft en
welke concrete gevolgen wij kunnen
ondervinden.”
De leerkracht overloopt de leerdoelen die de
leerlingen op het einde van de les moeten
bereiken.

-De leerlingen kunnen Lesfase 2: theorie OLG:Actuaronde -PowerPoint Begrip: gevolgen van klimaatverandering
de gevolgen van de (8 min)  “De klimaatverandering heeft -Zone 2 p132-133 De verandering van het klimaat heeft
klimaatverandering oorzaken en gevolgen. Het klimaat is -Atlas grote gevolgen voor de hele planeet. Niet
uitleggen. altijd al in verandering geweest. Zo -Bordschema alleen het klimaat zelf, maar ook de
(basisdoel) zijn er in de middeleeuwen al landschapsvormende lagen waarmee het
(onthouden+begrijpen) periodes geweest dat het warmer klimaat in relatie staat, zullen wijzigen.
-De leerlingen kunnen was dan nu. Door de activiteiten van Deze veranderingen zullen plaatsvinden
de oorzaken en gevolgen de mens sinds de Industriële op korte en lange termijn. Ze hebben
van de Revolutie is er echter een keten van een invloed op de mens en het
klimaatverandering veranderingen aan het klimaat in landschap.
linken aan de actualiteit. gang gezet.”
(basisdoel)  “Welke schadelijke gassen stoten wij Atlaskaart temperatuurverloop
(begrijpen+toepassen) veel uit?” Wat valt op?
Een leerling antwoordt: methaan, Overal wordt het warmer.
koolstofdioxide,… Indien de leerling gewoon
‘broeikasgassen’ zegt vraag ik om ook een Atlaskaart verandering in neerslag
voorbeeld te geven. Wat valt op?
De leerkracht toont de artikels over het Op sommige plaatsen wordt het extreem
tropisch regenwoud. droog. (India, Zuiden van Afrika,
 “1 van de dingen die de mens Caraïben,…)
massaal doet, is bossen vernietigen.
Waarom zouden bossen zo belangrijk Atlaskaart overstromingen
zijn?” Wat valt op?
Een leerling antwoordt: “Bossen zijn de De lager gelegen (kust)gebieden zijn erg
longen van de aarde. Ze zetten kwetsbaar. (UK, Mississippidelta, Noord-

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 6
 koolstofdioxide om in zuurstofgas.” India, Bangladesh, Oost-China,…)
De leerkracht toont het artikel over de
kosten van klimaatverandering.
 “De gevolgen van de Begrip: dodelijke warmteregio’s
klimaatverandering zullen iedereen Als het warmer blijft worden, zullen
op de planeet treffen. De financiële bepaalde regio’s oninwoonbaar worden
gevolgen zullen erg zwaar zijn, zoals voor de mens. Er onstaan deadly heat
je in dit artikel kan lezen.” regions of dodelijke warmteregio’s.
De leerkracht toont het artikel over het
hitterecord van 30 maart.
 “De gevolgen zijn in de praktijk al
merkbaar. Wat herinner je je nog van
de afgelopen 3 zomers?” (juiste
antwoord: ze waren abnormaal heet
en droog)
 “Recent broken we het record voor
de warmste 30 maart sinds het begin
van de metingen in 1892. Deze
fenomenen noemen we extreem
weer. Ze kunnen de mens en de
planeet schade aanbrengen. Denk
hierbij bijvoorbeeld aan dodelijke
hittegolven, sterke orkanen,
overmatige regenval,…”
De andere artikels worden ook overlopen.
Bij de dia’s over extreem weer, watertekort
en zeespiegelstijging, nemen de leerlingen
hun atlas erbij.
 “Neem je atlas bij de reliëfkaart van
België.”
 “Welke gebieden zijn kwetsbaar voor
een stijging van de zeespiegel?” (De
lager gelegen (kust)gebieden.)
 “Neem nu je werkboek op p132 bij
info A.”
Er zal een leerling aangeduid worden die
info A voorleest. De kernbegrippen worden
aangeduid.

GIS-viewer: dodelijke warmteregio’s

 “Neem je boek op pagina 132 en

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 7
 bekijk de kaart. Ik ga jullie ook een
interactieve kaart tonen die toont
hoe de stijgende temperatuur op
aarde in de toekomst sommige
gebieden oninwoonbaar zal maken.”
De interactieve kaart wordt voor een aantal
jaartallen en mitigaties getoond. Ik vraag
aan de leerlingen om de gebieden die het
meest getroffen worden te benoemen met
behulp van de atlas.
-De leerlingen kunnen Lesfase 3: theorie Argumentatiewip
de gevolgen van de +verwerking De leerkracht heeft in het begin van de les
klimaatverandering (19 min) al het nodige materiaal uitgedeeld. De
uitleggen. leerlingen krijgen per 2 een insteekhoesje
(basisdoel) met het nodige materiaal.
(onthouden+begrijpen)  “We zagen al dat de
-De leerlingen kunnen klimaatverandering oorzaken en
op een kritische wijze de gevolgen heeft. Iedereen heeft er wel
eigen levensstijl een mening over. Sommige mensen
analyseren. ondervinden meer hinder dan
(uitbreidingsdoel) anderen. Vandaag gaan jullie
(analyseren+evalueren) kennismaken met de verhalen van
een aantal mensen.”
De leerkracht overloopt de dia met de uitleg
van de opdracht. Hij toont ook de good
practice.
De leerlingen krijgen een tiental minuten de
tijd om deze werkvorm uit te voeren. De
leerkracht loopt rond in de klas en stuurt bij
waar nodig.
Er volgt een klassikale verbetering. Eerst
voor oorzaak, dan voor gevolg, dan voor
leugen. Hierbij worden ook telkens de
rubrieken uit het boek op p132-133
overlopen.
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2
-PowerPoint Begrip: klimaatverandering
-argumentatiewip Klimaatverandering vindt overal in de
-zone 2 p132-133 wereld plaats. Overal zijn veranderingen
in temperatuur en neerslag
waarneembaar. Deze gevolgen kunnen
soms erg extreem zijn.
Oplossingen argumentatiewip
Oorzaak: Karen, Jozef, Yao, Rudolf
Gevolg: Scott, Jair, Faya, Angkasa
Leugen: Emmanuel, Gustav, Fernando,
Emma
Begrip: extreem weer
Als gevolg van de klimaatverandering
zullen extreme weerfenomenen meer
schade aanrichten.
Begrip: stijging zeespiegel
Het aanwezige ijs op aarde smelt en
komt in rivieren of de zee terecht. Door
de inherente zeespiegelstijging zullen
lager gelegen gebieden overstromen.
Begrip: voedseltekort
Door meer en langere droogtes zullen
oogsten mislukken, met hongersnoden
8
 als gevolg.

Begrip: bosbranden
Door de stijging van de temperatuur
zullen grote delen van het Amazonewoud
verloren gaan door bosbranden. Ook
elders ter wereld zullen ze heviger
worden.

Begrip: watertekort
De beschikbaarheid van drinkbaar water
zal voor grote groepen mensen dalen.

Begrip: verandering biodiversiteit

Vele planten en dieren moeten van
leefgebied verhuizen of dreigen uit te
sterven. De natuurlijke plantengroei en
biodiversiteit worden bedreigd.

Begrip: klimaatmigranten
Door de gevolgen van de
klimaatverandering zullen sommige
gebieden niet meer geschikt zijn om
bewoond te worden. Mensen moeten
verhuizen. Er komen klimaatmigranten.

-De leerlingen kunnen Lesfase Video’s: de klimaatbrigade -PowerPoint Oplossing ‘seizoenen in de war’
de gevolgen van de 4:verwerking • “Door de klimaatverandering -video’s ‘de Welke hinder ondervinden de mensen in
klimaatverandering (5 min) verandert het weer, de biodiversiteit klimaatbrigade’ het Zuiden als gevolg van de
uitleggen. en de bevolkingsspreiding. De klimaatverandering?
(basisdoel) klimaatverandering heeft dus een Door extreme weersomstandigheden
(onthouden+begrijpen) impact op de mens en de natuur.” mislukken oogsten. Er heerst steeds
-De leerlingen kunnen • “WWF heeft een website met meer honger en armoede. Er is geen
de oorzaken en gevolgen interessante video’s opgericht. Deze geld voor onderwijs of medische zorgen.
van de video’s geven schokkende beelden
klimaatverandering over de impact van de Oplossing ‘de orang-oetang getuigt’
linken aan de actualiteit. klimaatverandering.” Op welke manier wordt de orang-oetang
(basisdoel) • “Laten we de eerste video bekijken. bedreigd?
(begrijpen+toepassen) Verschillende mensen uit het Zuiden Bosbranden vernielen zijn natuurlijke
leggen uit welke gevolgen van habitat.
klimaatverandering zij dagelijks

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 9
 ondervinden. Let op de oorzaken van
hun problemen.”
De leerkracht zet de video op. Een
willekeurige leerling wordt aangeduid om op
de vraag te antwoorden. Voor de video over
de orang-oetang wordt dezelfde werkwijze
gebruikt.

-De leerlingen kunnen Slotfase: Terugkoppeling probleemstelling -PowerPoint Antwoord op probleemstelling

de gevolgen van de afronding In het begin van de les werd deze
klimaatverandering (5 min) probleemstelling al overlopen. Nu kunnen de
uitleggen. leerlingen er ook op antwoorden.
(basisdoel)  “Op welke factoren heeft de
(onthouden+begrijpen) klimaatverandering invloed?”
-De leerlingen kunnen Een leerling antwoordt: De
op een kritische wijze de klimaatverandering heeft invloed op het
eigen levensstijl weer, de biodiversiteit en de
analyseren. bevolkingsspreiding. Indien nodig grijp ik
(uitbreidingsdoel) even terug naar de artikels die ik in het
(analyseren+evalueren) begin van de les besprak om de leerling te
helpen.
 “Welke concrete gevolgen van de
klimaatverandering kunnen we nu al
waarnemen?”
Enkele leerlingen mogen een aantal
gevolgen opsommen. Indien nodig verwijs ik
terug naar de argumentatiewip.
-rubric 1:Op welke factoren heeft de
klimaatverandering invloed?
De klimaatverandering heeft invloed op
het weer, de biodiversiteit en de
bevolkingsspreiding.
2:Welke concrete gevolgen van de
klimaatverandering kunnen we nu al
waarnemen?
Extreem weer, stijging van de
zeespiegel, voedseltekort, bosbranden,
watertekort, veranderende
bevolkingsspreiding, verandering
biodiversiteit, ontstaan dodelijke
warmteregio’s

Rubric
 “Om jullie kennis van de leerstof te
testen, mogen jullie de rubric die ik
aan het begin van de les heb
uitgedeeld invullen. Duid het
antwoord aan dat voor jou het meest
past.”
De leerkracht geeft de leerlingen even de
tijd om de rubric in te vullen. Hij kijkt
hoever de leerlingen staan in het leerproces.

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 10
Opmerkingen i.v.m. bijlagen:
PowerPoint: zie hand-outs
Werkboek: Zone 2 Thema 3 les 2: De gevolgen van klimaatverandering p132-133
mysterie: oorzaken en gevolgen van klimaatverandering: zie ‘template’ voor kaartjes

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 11
Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 12
BORDSCHEMA

Agenda: Thema 3 les 2: De Mentimeter+PowerPoint Oorzaken:

gevolgen van klimaatverandering 1:uitstoot broeikasgassen
Begrippen en werkvorm p132-133 • Methaan
• Koolstofdioxide
• Waterdamp

2: verbranding fossiele
brandstoffen (zie 1)
• Steenkool
• Aardolie
• Aardgas

Gevolgen
 Bosbranden
 Extreem weer
 Watertekort
 …

Lesontwerp Hogeschool UCLL – Lerarenopleiding – Vestging Heverlee –Educatieve bachelor Secundair Onderwijs – Opleidingsfase 2 13