Искусство (учебник)

Ìèíèñòåðñòâî îáðàçîâàíèÿ è íàóêè ÐÀ
Åðåâàíñêèé ãîñóäàðñòâåííûé ëèíãâèñòè÷åñêèé

óíèâåðñèòåò èì. Â. ß. Áðþñîâà
(ÓÄÊ. 808.2 (07)
ÁÁÊ. 81-2 Ðÿ 73
Ð 892
Àâòîðû:
Àðàêåëÿí Í. Ê., Áàáàÿí Ò. À., Åãèàçàðÿí Ì. À., Ìåëèê-Ìàðòèðîñÿí
Äæ. Ñ., Ðàôàåëÿí Í. Ã., Òàòêàëî Í. È., Ýéðàìäæÿí À. À.
Â ðàáîòå íàä ó÷åáíèêîì ïðèíèìàëè ó÷àñòèå ÷ëåíû êàôåäðû ïðàêòèêè ðå÷è
ðóññêîãî ÿçûêà Áîÿõ÷ÿí À. Ê., Æàìãàðÿí Â. Ð.
Ðåöåíçåíòû:
Êàôåäðà ïåãàãîãèêè è ìåòîäèêè ïðåïîäàâàíèÿ èíîñòðàííûõ ÿçûêîâ
ÅÃËÓ èì. Â.ß. Áðþñîâà
Ìàíó÷àðÿí È.Ê., êàíäèäàò ôèëîëîãè÷åñêèõ íàóê, äîöåíò, çàâ. êàôåä-
ðîé ÿçûêîâîé òåõíîëîãèè, òåîðèè è ìåòîäèêè ðóññêîãî ÿçûêà ÅÃÓ.
Ð 892 Ðóññêèé ÿçûê. Ó÷åáíèê äëÿ ñòóäåíòîâ ãóìàíèòàðíûõ

ôàêóëüòåòîâ âóçîâ. ×àñòü âòîðàÿ (òðåòüå ïåðåðàáîòàííîå
èçäàíèå)/Åð.: Àðåã, 2015, 248 ñòð.
Ó÷åáíèê ðàññ÷èòàí íà ñòóäåíòîâ ãóìàíèòàðíûõ ôàêóëüòåòîâ âóçîâ ñ àðìÿí-

ñêèì ÿçûêîì îáó÷åíèÿ.
Çàäà÷à ó÷åáíèêà: ðàçâèòèå è ñîâåðøåíñòâîâàíèå êîììóíèêàòèâíûõ è ÿçûêî-
âûõ óìåíèé è íàâûêîâ ñòóäåíòîâ.
Ó÷åáíèê ïîñòðîåí ïî òåìàòè÷åñêîìó ïðèíöèïó. Ãðàììàòè÷åñêèé ìàòåðèàë
íàïðàâëåí íà îáîáùåíèå çíàíèé ïî ïðàêòè÷åñêîé ãðàììàòèêå, ïîëó÷åííûõ â
øêîëå.
4602020101
Ð 2015 ÁÁÊ 81-2Ðÿ 73
781(01) -2015
ISBN 99930-56-27-8
© Èçäàòåëüñòâî „Àðåã”, 2015

Ðóññêèé
ÿçûê
Ó÷åáíèê
äëÿ ñòóäåíòîâ
ãóìàíèòàðíûõ
ôàêóëüòåòîâ âóçîâ ×àñòü 2
Òðåòüå ïåðåðàáîòàííîå èçäàíèå
ÀÐÅÃ
ÅÐÅÂÀÍ 2015
ÑÎÄÅÐÆÀÍÈÅ
Òåìà I. ÈÑÊÓÑÑÒÂÎ Â ÍÀØÅÉ ÆÈÇÍÈ
§1. Îñòàíîâèñü, ìãíîâåíèå, òû ïðåêðàñíî! 5
§2. Ãëàãîë. Íåîïðåäåëåííàÿ ôîðìà ãëàãoëà 8
§3. Èñêóññòâî âèäåòü ìèð 10
§4. Âèä ãëàãîëà 15
§5. Ñëóæåíèå ìóçàì 19
§6. Íàêëîíåíèå ãëàãîëà. Èçúÿâèòåëüíîå íàêëîíåíèå 23
§7. Ìóçûêà â íàøåé æèçíè 26
§8. Ñîñëàãàòåëüíîå è ïîâåëèòåëüíîå íàêëîíåíèÿ ãëàãîëà 33
§9. Èñêóññòâî è íàóêà 35
§10. Ñïðÿæåíèå ãëàãîëà 40
§11. Ñèëà èñêóññòâà 43
§12. Ïðè÷àñòèå 46
§13. Òåàòðàëüíûå ïîäìîñòêè 51
§14. Äååïðè÷àñòèå 56
§15. ×åëîâåê â èñêóññòâå 61
§16. Íàðå÷èå 66
§17. Æèâîïèñü, ìóçûêà è ïîýçèÿ – ãðàíè îäíîãî ÿâëåíèÿ 69
Òåìà II. ÂÑÅ ÍÀ×ÈÍÀÅÒÑß Ñ ÑÅÌÜÈ...
§1. Òåïëî äîìàøíåãî î÷àãà 73
§2. Ñèíòàêñèñ. Ïðîñòîå ïðåäëîæåíèå 79
§3. Ñåìüÿ è áðàê 87
§4. Ïðîñòîå äâóñîñòàâíîå ïðåäëîæåíèå. Ãëàâíûå ÷ëåíû ïðåäëîæå-
íèÿ (ïîäëåæàùåå è ñêàçóåìîå) è ñïîñîáû èõ âûðàæåíèÿ 92
§5. Âñå ñ÷àñòëèâûå ñåìüè ïîõîæè äðóã íà äðóãà, êàæäàÿ
íåñ÷àñòëèâàÿ ñåìüÿ íåñ÷àñòíà ïî-ñâîåìó 98
§6. Âòîðîñòåïåííûå ÷ëåíû ïðåäëîæåíèÿ è ñïîñîáû
èõ âûðàæåíèÿ. Äîïîëíåíèå 102
§7. Áåðåãèòå ìàòåðåé! 10 7
§8. Îïðåäåëåíèå 113
§9. Ëþáâè âñå âîçðàñòû ïîêîðíû, åå ïîðûâû áëàãîòâîðíû 11 8
§10. Îáñòîÿòåëüñòâåííûå ðàñïðîñòðàíèòåëè ñêàçóåìîãî 12 5
§11. Ïðåäåë ëþáâè âûøå çåìíûõ âçàèìîîòíîøåíèé – îí â
âîîáðàæåíèè, à íå â ðåàëüíîñòè 13 1
§12. Îáñòîÿòåëüñòâåííûå ðàñïðîñòðàíèòåëè ñêàçóåìîãî 13 7
§13. Äèàëîãè î ëþáâè 14 5
§14. Îäíîñîñòàâíûå ïðåäëîæåíèÿ 15 3
§15. Ëþáîâü â ïîýçèè 16 1
Òåìà III. ×ÅËÎÂÅÊ È ÏÐÈÐÎÄÀ
§1. Æèâûå êðàñêè ïðèðîäû 169
§2. Ñëîæíîå ïðåäëîæåíèå. Ñëîæíîñî÷èíåííîå ïðåäëîæåíèå 175
§3. Çåìëÿ – íàø äîì 18 1
§4. Ñëîæíîïîä÷èíåííîå ïðåäëîæåíèå. Ñëîæíîïîä÷èíåííîå
ïðåäëîæåíèå ñ ïðèäàòî÷íûì èçúÿñíèòåëüíûì 187
§5. Ìåëîäèÿ ñòàíîâèòñÿ öâåòêîì 19 3
§6. Ñëîæíîïîä÷èíåííîå ïðåäëîæåíèå ñ ïðèäàòî÷íûì
îïðåäåëèòåëüíûì 2 01
§7. Ïðàâî ïðèðîäû íà æèçíü 206
§8. Ñëîæíîïîä÷èíåííûå ïðåäëîæåíèÿ ñ ïðèäàòî÷íûìè
îáñòîÿòåëüñòâåííûìè 211
§9. ×åëîâåê – ýòî òîæå ïðèðîäà 21 7
§10. Áåññîþçíîå ñëîæíîå ïðåäëîæåíèå 224
§11. Âñå â ÷åëîâåêå – âñå äëÿ ÷åëîâåêà 229
§12. Ïðÿìàÿ è êîñâåííàÿ ðå÷ü. Öèòàòà 23 6
§13. ×åëîâåê è ïðèðîäà â ñòèõàõ ðóññêèõ ïîýòîâ 2 44
Tåìà I. ÈÑÊÓÑÑÒÂÎ Â ÍÀØÅÉ ÆÈÇÍÈ
§ 1. Îñòàíîâèñü, ìãíîâåíèå, òû ïðåêðàñíî!
1. à) Ïðî÷èòàéòå âûñêàçûâàíèÿ îá èñêóññòâå. Êàêèå èç íèõ âàì ïîíðàâè -

ëèñü è ïî÷åìó?
... Èñêóññòâî âñåãäà íå îñòàâëÿëî ÷åëîâåêà, âñåãäà îòâå÷àëî
åãî ïîòðåáíîñòÿì è åãî èäåàëó, âñåãäà ïîìîãàëî åìó â îòûñêè-
âàíèè ñâîåãî èäåàëà, ðîæäàëîñü ñ ÷åëîâåêîì, ðàçâèâàëîñü ðÿäîì
ñ åãî èñòîðè÷åñêîé æèçíüþ. Ô. Ì. Äîñòîåâñêèé
Äî òåõ ïîð, ïîêà íå áóäóò âûñëàíû òîðãîâöû èç õðàìà, õðàì

èñêóññòâà íå áóäåò õðàìîì. Èñêóññòâî áóäóùåãî èçãîíèò èõ.
Ë. Í. Òîëñòîé
…õóäîæåñòâåííîå ïðîèçâåäåíèå íåïðåìåííî äîëæíî âûðà-
æàòü êàêóþ-íèáóäü áîëüøóþ ìûñëü. Òîëüêî òî ïðåêðàñíî, ÷òî
ñåðüåçíî. À. Ï. ×åõîâ
Èñêóññòâî ìîæåò ïåðåæèâàòü âðåìåíà óïàäêà, íî îíî âå÷íî,

êàê è ñàìà æèçíü. Ô. È. Øàëÿïèí
Ïåðâûé çàêîí èñêóññòâà: åñëè òåáå íå÷åãî ñêàçàòü – ìîë÷è.

Åñëè òåáå åñòü ÷òî ñêàçàòü – ñêàæè è íå ëãè. Ð. Ðîëëàí
Èñêóññòâî äîëæíî îáëàãîðàæèâàòü ëþäåé. Ì. Ãîðüêèé
á) ×òî âû çíàåòå îá àâòîðàõ ýòèõ âûñêàçûâàíèé?

2. Ïðî÷èòàéòå òåêñò ïðî ñåáÿ è ñêàæèòå, î êàêèõ âèäàõ èñêóññòâà â
íåì ãîâîðèòñÿ. Îáúÿñíèòå çíà÷åíèå âûäåëåííûõ ñëîâîñî÷åòàíèé è ïðåä -
ëî æåíèé.
ÎÁ ÈÑÊÓÑÑÒÂÅ ÂÎÎÁÙÅ
Â æèçíè êàæäîãî èç íàñ èñêóññòâî çàíèìàåò áîëåå èëè ìåíåå
çíà÷èòåëüíîå ìåñòî. Ëþäè ÷èòàþò õóäîæåñòâåííóþ ëèòåðàòóðó,
5
ñìîòðÿò ôèëüìû, õîäÿò â òåàòðû è êàðòèííûå ãàëåðåè, ñëóøàþò
ìóçûêó, òàíöóþò. Ýòî âñå – ðàçíûå ôîðìû óäîâëåòâîðåíèÿ íà-
øèõ ýñòåòè÷åñêèõ ïîòðåáíîñòåé, ðàçíûå âèäû èñêóññòâà.
Íî ýòîãî ìàëî. Õóäîæåñòâåííîå ÷óâñòâî óäîâëåòâîðÿåòñÿ è
èíûìè ñïîñîáàìè, êîòîðûõ ìû ÷àñòî ïîïðîñòó íå çàìå÷àåì.
Âåäü àðõèòåêòóðà òîæå èñêóññòâî. À ìû è æèâåì, è ðàáîòàåì, è
îòäûõàåì â çäàíèÿõ, ïîðîþ îòëè÷àþùèõñÿ âûñîêîé õóäîæåñò-
âåííîñòüþ. À áûò? Íàä óçîðîì òêàíè, èç êîòîðîé ñøèòî ïëàòüå,
ïîòðóäèëñÿ õóäîæíèê. Õóäîæíèê ðàñïèñàë îðíàìåíòîì ÷àøêó,
èç êîòîðîé ìû ïüåì ÷àé, ñäåëàë ýñêèç âàçû, â êîòîðóþ ìû ñòà-
âèì öâåòû. Ìíîãèå ïðåäìåòû, îêðóæàþùèå íàñ, íåñóò íà ñåáå
ïå÷àòü õóäîæåñòâåííîñòè.
È òàê áûëî íà ïðîòÿæåíèè âñåé èñòîðèè ÷åëîâå÷åñòâà. Èñêóñ-
ñòâî ðîäèëîñü âìåñòå ñ ÷åëîâå÷åñòâîì è ñîïðîâîæäàåò ÷åëîâå÷åñ-
êîå îáùåñòâî íà åãî èñòîðè÷åñêîì ïóòè. ×åëîâåê êàìåííîãî âå-
êà, âîîðóæåííûé ãðóáûìè îðóäèÿìè, ïî÷òè áåççàùèòíûé ïåðåä
ëèöîì ñóðîâîé ïðèðîäû, âåäóùèé îò÷àÿííóþ áîðüáó çà ñâîå ñó-
ùåñòâîâàíèå, óæå çíàë èñêóññòâî. Àðõåîëîãè îáíàðóæèëè íà ñòå-
íàõ ïåùåð çàìå÷àòåëüíûå ðèñóíêè ëþäåé êàìåííîãî âåêà, â êî-
òîðûõ ñ ïîðàçèòåëüíîé ìåòêîñòüþ è âûðàçèòåëüíîñòüþ áûëè
èçîáðàæåíû æèâîòíûå è ëþäè. Òîãäà óæå, êàê ïðåäïîëàãàþò
ó÷åíûå, ðîäèëèñü ìóçûêà è òàíåö, ïîÿâèëèñü ïðèìèòèâíûå èã-
ðû–ïðåäñòàâëåíèÿ, íàèâíûå çà÷àòêè áóäóùåãî òåàòðàëüíîãî
èñêóññòâà, èç óñò â óñòà ïåðåäàâàëèñü ïåñíè, ñêàçêè è ëåãåíäû.
È íàóêà, è èñêóññòâî ñëóæàò ÷åëîâåêó, ïîìîãàþò ïîçíàòü
æèçíü, íî äåëàþò ýòî ïî-ðàçíîìó. Ïðè îçíàêîìëåíèè ñ ëþáûì
âè ä î ì õó ä î æ åñòâåííîãî òâ î ð ÷ åñòâà â íàøåì âî îá ðàæåíèè
âñòàþò îáðàçû è ñîáûòèÿ ïðîøëîãî èëè íàøà ñîâðåìåííîñòü
êàê æèâàÿ êàðòèíà æèçíè. È ýòî îäíî èç ìîãó÷èõ ñðåäñòâ âîç-
äåéñòâèÿ èñêóññòâà. Îíî ïðåäñòàâëÿåò íàì æèçíü íàãëÿäíî,
îñÿçàåìî, â õóäîæåñòâåííûõ îáðàçàõ. Ìû íåâîëüíî ñòàíîâèìñÿ
ñîàâòîðàìè âåëèêèõ ìàñòåðîâ, ýìîöèîíàëüíî âîñïðèíèìàåì è
ñìîòðèì íà ìèð ãëàçàìè ñàìèõ òâîðöîâ èñêóññòâà. È â ýòîì ïðåæ-
äå âñåãî ñåêðåò ïðèâëåêàòåëüíîñòè èñêóññòâà äëÿ ÷åëîâåêà.
Ответьте на вопросы:
• Êàêîå ìåñòî çàíèìàåò èñêóññòâî â æèçíè ëþäåé? Êàê îíî âëèÿåò íà
æèçíü ÷åëîâåêà?
• Êàêèå âèäû èñêóññòâà âû çíàåòå?
6
• Êàêèå èç óïîìÿíóòûõ âèäîâ èñêóññòâà âàì íàèáîëåå áëèçêè è ïî÷åìó?
• Ñîãëàñíû ëè âû ñ òåì, ÷òî „íàóêà è èñêóññòâî ñëóæàò ÷åëîâåêó, ïî -
ìî ãà þò ïîçíàòü æèçíü…”? Îáîñíóéòå âàø îòâåò. Ðàññêàæèòå î òåõ
ïðîèçâåäåíèÿõ õóäîæåñòâåííîé ëèòåðàòóðû, êîòîðûå ìîãëè áû ïîäòâåð -
äèòü ñïðàâåäëèâîñòü âàøèõ ñëîâ.
3. Íàéäèòå â òåêñòå è ïðî÷èòàéòå ïðåäëîæåíèÿ, â êîòîðûõ çàêëþ÷àåò-
ñÿ îñíîâíàÿ ìûñëü àâòîðà.
4. Ìîæíî ëè ôîòîãðàôèþ ñ÷èòàòü âèäîì èñêóññòâà? Îáñóäèòå ýòîò
âîï ðîñ ñ âàøèìè òîâàðèùàìè.
5. Ðàññêàæèòå î âàøèõ ëþáèìûõ ïðîèçâåäåíèÿõ èñêóññòâà.
ÀÍÍÎÒÀÖÈß
Àííîòàöèÿ (îò ëàòèíñêîãî annotatio - çàìå÷àíèå)– êðàòêàÿ õà-
ðàêòåðèñòèêà ñîäåðæàíèÿ õóäîæåñòâåííîãî èëè íàó÷íîãî ïðîèç-
âåäåíèÿ (êíèãè, ñòàòüè è ò. ï.). Àííîòàöèè íà õóäîæåñòâåííûå
ïðîèçâåäåíèÿ ðàñêðûâàþò ãëàâíóþ èäåþ èëè îáðàç, ëåæàùèå â
îñíîâå ïðîèçâåäåíèÿ. Â àííîòàöèÿõ ê íàó÷íûì ñòàòüÿì è êíè-
ãàì, ðàçëè÷íûì ðóêîâîäñòâàì è ñïðàâî÷íèêàì, êðîìå êðàòêîé
õàðàêòåðèñòèêè ñîäåðæàíèÿ, óêàçûâàþòñÿ íàèáîëåå âàæíûå ðà-
çäåëû.
6. Îçíàêîìüòåñü ñ îáðàçöàìè àííîòàöèé:
à) Êíèãà Ìàðòèðîñà Ñåðãååâè÷à Ñàðüÿíà çíàêîìèò ÷èòàòåëÿ ñ
äåòñêèìè ãîäàìè õóäîæíèêà, ïåðèîäîì ó÷åáû â Ìîñêîâñêîì ó÷è-
ëèùå æèâîïèñè, âàÿíèÿ è çîä÷åñòâà, ïóòåøåñòâèÿìè ïî Àðìå-
íèè, Òóðöèè, Èðàíó è Åãèïòó, êîòîðûå ñûãðàëè áîëüøóþ ðîëü â
ôîðìèðîâàíèè åãî òâîð÷åñòâà. Â íåé òàêæå ðàññêàçûâàåòñÿ î
ïîåçäêàõ Ñàðüÿíà â 20-õ ãîäàõ â Èòàëèþ è Ôðàíöèþ äëÿ ó÷àñòèÿ
íà ìåæäóíàðîäíûõ õóäîæåñòâåííûõ âûñòàâêàõ.
Â êíèãå 152 öâåòíûõ è òîíîâûõ èëëþñòðàöèè. Òðåòüå èçäàíèå
âûøëî â 1985 ãîäó. Êíèãà ïðåäíàçíà÷åíà äëÿ ÷èòàòåëåé, èíòå-
ðåñóþùèõñÿ âîïðîñàìè èçîáðàçèòåëüíîãî èñêóññòâà.
Ì. Ñàðüÿí. Èç ìîåé æèçíè
á) Â ñëîâàðå äàþòñÿ ñâåäåíèÿ ïî âèäàì è æàíðàì ìóçûêè, î
ìóçûêàëüíûõ èíñòðóìåíòàõ, ðàññêàçûâàåòñÿ î äåòñêîì ìóçû-
êàëüíîì òâîð÷åñòâå è äåòñêèõ ìóçûêàëüíûõ êîëëåêòèâàõ, îñâå-
ùàåòñÿ òâîð÷åñêèé ïóòü êîìïîçèòîðîâ è èñïîëíèòåëåé, âíåñøèõ
çíà÷èòåëüíûé âêëàä â ðàçâèòèå ìèðîâîé ìóçûêàëüíîé êóëü-
òóðû. Ñëîâàðü ñîäåðæèò ïðàêòè÷åñêèå ñîâåòû: êàê íàó÷èòüñÿ
7
ñëóøàòü ìóçûêó, ñîáðàòü ôîíîòåêó, ñäåëàòü ìóçûêàëüíûé èíñ-
òðóìåíò è ìíîãîå äðóãîå.
Ñëîâàðü ïðåäíàçíà÷åí äëÿ øêîëüíèêîâ ñðåäíåãî è ñòàðøåãî
âîçðàñòà.
(Ýíöèêëîïåäè÷åñêèé ñëîâàðü þíîãî ìóçûêàíòà)
• Ñêàæèòå, î ÷åì ãîâîðèòñÿ â àííîòàöèÿõ.

7. Â êàðòî÷êàõ áèáëèîòå÷íîãî êàòàëîãà íàéäèòå íåñêîëüêî àííîòàöèé
êíèã è ñòàòåé ïî ñïåöèàëüíîñòè. Êàêîé ñòèëü èçëîæåíèÿ îáÿçàòåëåí â
àí íîòàöèè? Ãäå îáû÷íî ïîìåùàþòñÿ àííîòàöèè?
8. Ñîñòàâüòå àííîòàöèþ îäíîãî èç ïðîèçâåäåíèé äëÿ âíåàóäèòîðíîãî
÷òå íèÿ. Èñïîëüçóéòå ïðè ýòîì ñëåäóþùèå ñëîâà è âûðàæåíèÿ:
â ýòîé êíèãå, ïîâåñòè, ïîýìå; â ýòîì ðîìàíå, ðàññêàçå; ðàñ-
ñêàçûâàåòñÿ, ãîâîðèòñÿ, ïîâåñòâóåòñÿ; ïåðåäàåòñÿ; àâòîð îïè-
ñûâàåò, èçîáðàæàåò, çíàêîìèò íàñ ñ…; èç êíèãè, ðîìàíà, ïî-
âåñòè… ìû óçíàåì; ÷èòàÿ êíèãó, çíàêîìèìñÿ, ïîëó÷àåì ïðåä-
ñòàâëåíèå, ÿñíî âèäèì, íàãëÿäíî ïðåäñòàâëÿåì, óáåæäàåìñÿ; êíè-
ãà âïå÷àòëÿåò, óäèâëÿåò, ïîðàæàåò, çàñòàâëÿåò çàäóìàòüñÿ.
9. Ñîñòàâüòå àííîòàöèè ó÷åáíèêîâ è ñòàòåé ïî ñïåöèàëüíîñòè.
§ 2. Ãëàãîë. Íåîïðåäåëåííàÿ ôîðìà ãëàãîëà

Ãëàãîë - ýòî ÷àñòü ðå÷è, êîòîðàÿ îáîçíà÷àåò äåéñòâèå èëè ñîñòîÿíèå
ïðåäìåòà è îòâå÷àåò íà âîïðîñû ÷òî äåëàòü? ÷òî ñäåëàòü? Ìîðôîëî-
ãè÷åñêèå ïðèçíàêè ãëàãîëà: âèä, íàêëîíåíèå, âðåìÿ, ëèöî, ÷èñëî, ðîä.
Â ïðåäëîæåíèè ãëàãîë îáû÷íî âûñòóïàåò â ðîëè ñêàçóåìîãî. Ãëàãîë
óïðàâëÿåò çàâèñÿùèì îò íåãî ñóùåñòâèòåëüíûì, ìåñòîèìåíèåì èëè
÷èñëèòåëüíûì: íàðèñîâàë (÷òî?) êàðòèíó, óâèäåë (êîãî?) åå, ïðî÷èòàë
(÷òî?) ïÿòü êíèã.
Íåîïðåäåëåííàÿ ôîðìà ãëàãîëà (èíôèíèòèâ) - ýòî èñõîäíàÿ ôîðìà
ãëàãîëà íà - òü/-òüñÿ, -òè/-òèñü, -÷ü/-÷üñÿ: òâîðèòü, óäèâëÿòüñÿ, íåñ-
òè, ïàñòèñü, áåðå÷ü, îáæå÷üñÿ. Â ïðåäëîæåíèè èíôèíèòèâ ìîæåò âûñ-
òóïàòü â ôóíêöèè ðàçíûõ ÷ëåíîâ ïðåäëîæåíèÿ: Êóðèòü âîñïðåùàåòñÿ
(êóðèòü - ïîäëåæàùåå); Õóäîæíèê íà÷àë ðèñîâàòü â ðàííåì äåòñòâå
(íà÷àë ðèñîâàòü - ñêàçóåìîå); Æåëàíèå îçíàêîìèòüñÿ ñ òâîð÷åñòâîì
ýòîãî õóäîæíèêà âîçíèêëî ó ìåíÿ äàâíî (îçíàêîìèòüñÿ - íåñîãëàñîâàííîå
îïðåäåëåíèå); Àëåêñåé ñêîðî äîëæåí áûë îòïðàâèòüñÿ â ëåñ ðèñîâàòü
ïåéçàæè (ðèñîâàòü - îáñòîÿòåëüñòâî öåëè).
Îò îñíîâû èíôèíèòèâà îáðàçóþòñÿ: 1) ôîðìû ïðîøåäøåãî âðåìå-
8
íè èçúÿâèòåëüíîãî íàêëîíåíèÿ. Íàïðèìåð, îò îñíîâû èíôèíèòèâà ãî-
âîðèòü: ãîâîðè + ë, ãîâîðè + ëà , ãîâîðè + ëî, ãîâîðè + ëè; 2) ôîðìû ñî-
ñëàãàòåëüíîãî íàêëîíåíèÿ: ãîâîðèë áû;
Ó ãëàãîëîâ íà - ÷ü/-÷üñÿ ïðîèñõîäèò ÷åðåäîâàíèå ñ ñîãëàñíûìè ã
è ê: ìî÷ü - ìîãó, ìîã; ïå÷ü - ïåêó, ïåê; óâëå÷üñÿ-óâëåêñÿ.
1. Íàïèøèòå äàííûå íèæå ãëàãîëû â íåîïðåäåëåííîé ôîðìå.
Çàäóìàëñÿ, ðèñóåò, âûðàæàåò, èçîáðàæàåò, âèäèòå, íàáëþäàë,
ñëûøèòñÿ, èçîáðàçèò, ïåðåæèâàþ, ïåðåæèâó, ïîâåøó, ìîãó, õî-
÷ó, èùó, ëÿãó, âñòàíó, âñòàþ.
2. Îïðåäåëèòå, êàêèìè ÷ëåíàìè ïðåäëîæåíèÿ ÿâëÿþòñÿ ãëàãîëû â íå îï -
ðå äåëåííîé ôîðìå.
×èòàòü õóäîæåñòâåííóþ ëèòåðàòóðó íåîáõîäèìî âñåì. Ëþäè
õîäÿò â òåàòð ñìîòðåòü ñïåêòàêëè. Ïîíèìàòü èñêóññòâî –çíà÷èò
áûòü äóõîâíî ðàçâèòîé ëè÷íîñòüþ. Îí âçÿë ñêðèïêó è íà÷àë èã-
ðàòü ñîíàòó Áåòõîâåíà. Äåòè äîëæíû áûëè îïèñàòü îäíó èç
êàðòèí Ì. Ñàðüÿíà.
3. Ïåðåïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ, óïîòðåáëÿÿ ñëîâà èç ñêîáîê â íóæíîé ôîðì-
å.
Â êàðòèíå ÿ (çàäóìàòü) ñèìâîëè÷åñêè ïðåäñòàâèòü (ïðèðîäà).
Ïðèðîäà êàæäûé ðàç (èçóìëÿòü) (÷åëîâåê) áåñïðåäåëüíûì ðàç-
íîîáðàçèåì ôîðì. Èíîãäà íåáîëüøàÿ äåòàëü, ïðåäìåò (ðîæäàòü)
â (âîîáðàæåíèå) öåëûé ìèð (âîñòîðãè) ïåðåä ñêàçî÷íîé äåéñò-
âèòåëüíîñòüþ.
4. Âìåñòî òî÷åê âïèøèòå ïðîïóùåííûå áóêâû.
Èñêóññòâî äîëæíî äåëà… ÷åëîâåêà ñ÷àñòëèâûì, óêðåïëÿ… åãî
èäåàëû, âëèâà… â íåãî ñèëû äëÿ áîðüáû ñî çëîì.
Ñïîñîáíîñòü óäèâëÿ…ñÿ – îäèí èç âåëè÷àéøèõ äàðîâ ïðèðî-
äû. Êàê æå òóò íå ñêàçà… , ÷òî óäèâëåíèå âåäåò ê ðàñêðûòèþ
èñòèíû.
5. Ïåðåïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ, âñòàâëÿÿ ïðîïóùåííûå áóêâû.
×òî ìîæåò â îäíî è òî æå âðåìÿ âèñå… è ñòîÿ…, ñòîÿ… è õî-
äè…, õîäè… è ëåæà…, ëåæàòü è âðà…? (×àñû.) Áðàò ðåøèë ëå…
è çàñíó… ñ òåì, ÷òîáû çàâòðà ïîðàíüøå óåõà… . Íàêîíåö îòåö
ñîãëàñèëñÿ ëå… â ïîñòåëü, ÷òîáû ñáåðå… ñèëû. Îòåö Ñóâîðîâà
ïûòàëñÿ îòâëå… ìàëåíüêîãî Àëåêñàíäðà îò ÷òåíèÿ âîåííûõ
êíèã. Äîæäåâàÿ âîäà íå óñïåëà ñòå… ñ âåòâåé äåðåâüåâ è ñòàëà
çàìåðçà… íà íèõ â âèäå ñîñóëåê. Ðûáàêè ñòàëè îòïëûâà…, íî â
9
ëîäêå ïîêàçàëàñü òå÷ü. Êàæäûé ó÷åíèê äîëæåí âîçâðàùà… êíè-
ãè â áèáëèîòåêó â ñðîê. Äëÿ ïðàâèëüíîãî ðåøåíèÿ çàäà÷è íåîá-
õîäèìî ñïåðâà õîðîøî ïîíÿ… åå óñëîâèå.
6. Ïåðåâåäèòå òåêñò.
º·ÇåïáëáõÙ ·ÇïÝ³Ï³ÝÝ»ñÁ ·ï»É »Ý ·ñ»Ã» »ñÏáõ Ñ³½³ñ ï³ñÇ ³-
é³ç ³åñ³Í Ù³ñ¹Ï³Ýó ¹ÇÙ³ÝÏ³ñÝ»ñ: ÐÇÝ ³ßË³ñÑÇ ·»Õ³ÝÏ³ñÇãÁ
ÝÏ³ñ»É ¿ ¹ñ³Ýù í³é ·áõÛÝÇ Ý»ñÏ»ñáí, ï³Ëï³ÏÇ íñ³, & ³ÛÝù³Ý Ññ³-
ß³ÉÇ, áñ ë&³Ñ»ñ, ÃË³ÙáñÃ, óáÉáõÝ ³ãù»ñáí Ù³ñ¹ÇÏ ÃíáõÙ »Ý Ï»Ý¹³ÝÇ
Ï³Ý·Ý³Í ùá ³éç&:
¶»Õ³ÝÏ³ñãáõÃÛáõÝÁ Ý»ñÏ»ñáí ÝÏ³ñ»Éáõ ³ÛÝ ³ñí»ëïÝ ¿, »ñµ ÝÏ³ñãÇ
å³ïÏ»ñ³ÍÁ Ñáõ½áõÙ ¿ Ù»½ ³ÛÝå»ë, ÇÝãå»ë ÏÑáõ½»ñ Çñ³Ï³Ý ÏÛ³ÝùáõÙ:
ÜÏ³ñÇãÁ ·áõÛÝ»ñÇ & ·Í»ñÇ ½áõ·áñ¹áõÃÛ³Ùµ í»ñ³ñï³¹ñáõÙ ¿ Ù³ñ¹Ï³-
ÛÇÝ ¹»ÙùÇ ³ñï³Ñ³ÛïáõÃÛáõÝÝ áõ Ë³Õ»ñÁ, ÉáõÛëÇ ßáÕÝ áõ ëïí»ñÁ: È³í
ÝÏ³ñÁ ÙÇßï ¿É Ù»ñ Ù»ç áñ&¿ ïñ³Ù³¹ñáõÃÛáõÝ ¿ ³é³ç³óÝáõÙª áõñ³Ë, »-
Ã» ·áõÛÝ»ñÁ å³ÛÍ³é áõ ïáÝ³Ï³Ý »Ý, Ã³ËÍáï, »Ã» ÝÏ³ñÇãÁ å³ïÙáõÙ
¿ ÇÝã-áñ ïËáõñ µ³ÝÇ Ù³ëÇÝ, & Ýñ³ íñÓÇÝÁ Ý»ñÏ³åÝ³ÏÇ íñ³ Ë³éÝáõÙ
áõ Ïï³íÇÝ ¿ Ñ³ÝÓÝáõÙ Ùáõ·, Ùé³ÛÉ ·áõÛÝ»ñ:
¶»Õ³ÝÏ³ñÇãÝ Çñ ï»ë³Í ³Ù»Ý µ³ÝÁ ã¿, áñ ³ÝËïÇñ ÝÏ³ñáõÙ ¿: Ü³
Ó·ïáõÙ ¿ Ù»ñ ³éç& µ³Ý³É ÏÛ³ÝùÇ ¹ÛáõÃÇã å³ïÏ»ñÝ»ñÁª µ³ñÓñ³µ»ñÓ
É»éÝ»ñÇ í»Ñ ·»Õ»óÏáõÃÛáõÝÁ, ÷áÃáñÏáï ÍáíÇ ³Ñ³ñÏáõ áõÅÁ, Í³ÕÇÏÝ»-
ñÇ ÝñµÇÝ ·áõÛÝ»ñÁ, ÷áñÓáõÙ ³ñï³Ñ³Ûï»É, ÝáõÛÝÇëÏ, Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ½·³ó-
ÙáõÝùÝ»ñÇ áÕç ËáñáõÃÛáõÝÁ:
¥Àëï §ÆÝã ¿, áí ¿¦ Ñ³Ýñ³·Çï³ñ³ÝÇ¤
§ 3. Èñêóññòâî âèäåòü ìèð

• Ïðîêîììåíòèðóéòå ñëîâà àíãëèéñêîãî ïîýòà Â.Áëåéêà:
Ëó÷åé áëèñòàþùèõ çàâèñÿò ñâîéñòâà îò ñîçåðöàþùèõ î÷åé
óñò ðîéñ ò âà.
1. Ïðî÷èòàéòå òåêñò. Îáúÿñíèòå çíà÷åíèå âûäåëåííûõ ñëîâîñî÷åòàíèé
è ïðåä ëîæåíèé. Ñêàæèòå, â ÷åì çàêëþ÷àåòñÿ ãëàâíàÿ ìûñëü òåêñòà.
ÑÌÎÒÐÅÒÜ È ÂÈÄÅÒÜ
Æèâîïèñü ó÷èò ñìîòðåòü è âèäåòü
(ýòî âåùè ðàçíûå è ðåäêî ñîâïàäàþùèå).
Àëåêñàíäð Áëîê
Îäíàæäû îñåíüþ ÿ åõàë èç Ìîñêâû â Ëåíèíãðàä.
Ìîèì ïîïóò÷èêîì îêàçàëñÿ ìàëåíüêèé ÷åëîâåê ñ óçåíüêèìè,
íî î÷åíü æèâûìè ãëàçàìè. ×åëîâåê ýòîò âåç áîëüøîé ÿùèê ñ
10
ìàñëÿíûìè êðàñêàìè è ðóëîíû çàãðóíòîâàííîãî õîëñòà. Íåòðóä-
íî áûëî äîãàäàòüñÿ, ÷òî ýòî – õóäîæíèê.
Ìû ðàçãîâîðèëèñü. Ìîé ïîïóò÷èê ðàññêàçàë, ÷òî åäåò ïîä ãî-
ðîä Òèõâèí, ãäå ó íåãî ïðèÿòåëü ëåñíèê, áóäåò æèòü ó íåãî è ïè-
ñàòü îñåíü.
–À ïî÷åìó æå âû çàáèðàåòåñü òàê äàëåêî, ïîä Òèõâèí? – ñïðî-
ñèë ÿ.
–Òàì åñòü îäíî ìåñòî,–äîâåðèòåëüíî îòâåòèë õóäîæíèê. –Âñåì
ìåñòàì ìåñòî! Òàêîãî âòîðîãî íèãäå íå íàéäåòå. ×èñòûé îñèíî-
âûé ëåñ! Êîå-ãäå òîëüêî ïîïàäàþòñÿ ðåäêèå åëè. Îñèíà äàåò
îñåíüþ òàêîé íàðÿäíûé óáîð, êàê íè îäíî äåðåâî. Ëèñò ó íåå
÷èñòîé ðàñêðàñêè. Ïóðïóðíûé, ëèìîííûé, ëèëîâûé è äàæå ÷åð-
íûé ñ çîëîòûì êðàïîì. Ïîä ñîëíöåì ïîëó÷àåòñÿ âåëèêîëåïíûé
êîñòåð. Ïîðàáîòàþ òàì äî çèìû, à çèìîé ïîäàìñÿ íà áåðåã Ôèí-
ñêîãî çàëèâà, çà Ëåíèíãðàä. Òàì, âû çíàåòå, ñàìûé ëó÷øèé èíåé
â Ðîññèè. Íèãäå ÿ òàêîãî èíåÿ íå âèäåë.
ß ñêàçàë, êîíå÷íî, øóòÿ, ÷òî ïðè òàêèõ ïîçíàíèÿõ ìîé ñïóò-
íèê ìîã áû ñîñòàâèòü öåííûé ïóòåâîäèòåëü äëÿ õóäîæíèêîâ,
ãäå ÷òî ïèñàòü.
–À ÷òî æå âû äóìàåòå! – ñåðüåçíî îòâåòèë õóäîæíèê. – Ñî-
ñòàâèòü íåòðóäíî. Íî òîëüêî íåò ñìûñëà. Âñå íàáüþòñÿ â îäíî
ìåñòî, òîãäà êàê ñåé÷àñ êàæäûé èùåò ñåáå êðàñîòó â îòäåëüíîñ-
òè. À ýòî íàìíîãî ëó÷øå.
Äíåì ÿ óñíóë, íî âñêîðå ìîé ñîñåä ðàçáóäèë ìåíÿ.
–Âû óæ íå ñåðäèòåñü íà ìåíÿ, – ãîâîðèë îí ñìóùåííî, – íî
ëó÷øå âñòàíüòå. Ðàçâîðà÷èâàåòñÿ óäèâèòåëüíàÿ êàðòèíà – ãðîçà
â ñåíòÿáðå. Ïîãëÿäèòå!
ß âçãëÿíóë çà îêíî. Ñ þãà ïîäûìàëàñü òÿæåëàÿ è âûñîêàÿ, â
ïîëíåáà, òó÷à. Åå ïåðåäåðãèâàëî âñïûøêàìè ìîëíèé.
–Ìàòü ÷åñòíàÿ! –âîñêëèêíóë õóäîæíèê. – Êàêàÿ óéìà êðàñîê!
Òàêîå îñâåùåíèå íèêàê íå íàïèøåøü, áóäü òû õîòü ñàì Ëåâèòàí.
–Êàêîå îñâåùåíèå? – ñïðîñèë ÿ ðàñòåðÿííî.
–Ãîñïîäè! –ñ îò÷àÿíèåì ñêàçàë õóäîæíèê. –Êóäà æå âû
ñìîòðèòå? Âîí âèäèòå – òàì ëåñ ñîâåðøåííî òåìíûé, ãëóõîé:
ýòî íà íåì ëåãëà òåíü îò òó÷è. À âîí, ïîäàëüøå, íà íåì áëåäíûå
æåëòûå è çåëåíîâàòûå ïÿòíà: ýòî îò ïðèãëóøåííîãî ñîëíå÷íoãî
ñâåòà èç-çà îáëàêîâ. À âäàëè îí âåñü â ñîëíöå. Âèäèòå? Âåñü êàê
îòëèòûé èç êðàñíîãî çîëîòà. Îòðàæåííûé ñâåò. Ïèñàòü åãî òðó-
äíî –ëåãêî çàãóáèòü. À âîí, âèäèòå, òàì òîëüêî ñëàáîå ñèÿíèå,
11
ÿ áû ñêàçàë – òàêàÿ íåæíîñòü îñâåùåíèÿ, ÷òî íóæíà, êîíå÷íî,
î÷åíü ñïîêîéíàÿ è âåðíàÿ ðóêà, ÷òîáû åãî ïåðåäàòü.
Õóäîæíèê ïîñìîòðåë íà ìåíÿ è çàñìåÿëñÿ.
– Êàêàÿ ñèëà ó ñâåòà, îòðàæåííîãî îò îñåííèõ ëåñîâ! Âñå êó-
ïå, êàê â çàðåâå. È â ÷àñòíîñòè, âàøå ëèöî. Âîò áû òàê âàñ íàïè-
ñàòü. Íî, ê ñîæàëåíèþ, âñå ýòî ìèìîëåòíî.
– Â ýòîì è äåëî õóäîæíèêîâ, – ñêàçàë ÿ, – ÷òîáû îñòàíàâëè-
âàòü íà ñòîëåòèÿ ìèìîëåòíûå âåùè.
– Ñòàðàåìñÿ, – îòâåòèë õóäîæíèê. – Åñëè ýòî ìèìîëåòíîå íå
çàñòàíåò íàñ âðàñïëîõ, êàê ñåé÷àñ. Â ñóùíîñòè ãîâîðÿ, õóäîæ-
íèê íèêîãäà íå äîëæåí ðàññòàâàòüñÿ ñ êðàñêàìè, õîëñòîì è
êèñòüþ. Âàì ëó÷øå, ïèñàòåëÿì. Âû ýòè êðàñêè íîñèòå â ïàìÿòè.
Ñìîòðèòå, êàê âñå ýòî áûñòðî ìåíÿåòñÿ. Èøü, êàê ëåñ ïûøåò òî
ñâåòîì, òî òåìíîòîé!
ß ïîçàâèäîâàë õóäîæíèêó è âäðóã ðàññåðäèëñÿ íà âñÿêèå äå-
ëà, èç-çà êîòîðûõ ÿ äîëæåí áûë åõàòü äàëüøå è íå ìîã õîòÿ áû
íà íåñêîëüêî äíåé çàäåðæàòüñÿ â ñåâåðíîé ñòîðîíå. Çäåñü êàæ-
äàÿ âåòêà äåðåâà ìîãëà âûçâàòü ñòîëüêî ìûñëåé, ÷òî èõ õâàòèëî
áû íà íåñêîëüêî ïîýì â ïðîçå.
Êðàñêè è ñâåò â ïðèðîäå íàäî íå ñòîëüêî íàáëþäàòü, ñêîëüêî
èìè ïîïðîñòó æèòü. Äëÿ èñêóññòâà ãîäèòñÿ òîëüêî òîò ìàòå-
ðèàë, êîòîðûé çàâîåâàë ïðî÷íîå ìåñòî â ñåðäöå.
Æèâîïèñü âàæíà äëÿ ïðîçàèêà íå òîëüêî òåì, ÷òî ïîìîãàåò
åìó óâèäåòü è ïîëþáèòü êðàñêè è ñâåò. Æèâîïèñü âàæíà åùå è
òåì, ÷òî õóäîæíèê ÷àñòî çàìå÷àåò òî, ÷åãî ìû ñîâñåì íå âèäèì.
Òîëüêî ïîñëå åãî êàðòèí ìû òîæå íà÷èíàåì âèäåòü ýòî è óäèâ-
ëÿòüñÿ, ÷òî íå çàìå÷àëè ýòîãî ðàíüøå.
Ôðàíöóçñêèé õóäîæíèê Ìîíå ïðèåõàë â Ëîíäîí è íàïèñàë
Âåñòìèíñòåðñêîå àááàòñòâî. Ðàáîòàë Ìîíå â îáûêíîâåííûé ëîí-
äîíñêèé òóìàííûé äåíü. Íà êàðòèíå Ìîíå ãîòè÷åñêèå î÷åðòà-
íèÿ àááàòñòâà åäâà âûñòóïàþò èç òóìàíà. Íàïèñàíà êàðòèíà âèð-
òóîçíî.
Êîãäà êàðòèíà áûëà âûñòàâëåíà, îíà ïðîèçâåëà ñìÿòåíèå ñðå-
äè ëîíäîíöåâ. Îíè áûëè ïîðàæåíû, ÷òî òóìàí ó Ìîíå áûë îê-
ðàøåí â áàãðîâûé öâåò, òîãäà êàê âñåì èçâåñòíî, ÷òî öâåò òóìà-
íà ñåðûé. Äåðçîñòü Ìîíå âûçâàëà ñíà÷àëà âîçìóùåíèå. Íî âîç-
ìóùàâøèåñÿ, âûéäÿ íà ëîíäîíñêèå óëèöû, âãëÿäåëèñü â òóìàí
è âïåðâûå çàìåòèëè, ÷òî îí äåéñòâèòåëüíî áàãðîâûé.
Òîò÷àñ íà÷àëè èñêàòü ýòîìó îáúÿñíåíèå. Ñîãëàñèëèñü íà òîì,
÷òî êðàñíûé îòòåíîê òóìàíà çàâèñèò îò îáèëèÿ äûìà. Êðîìå
12
òîãî, ýòîò öâåò òóìàíó ñîîáùàþò êðàñíûå êèðïè÷íûå ëîíäîí-
ñêèå äîìà.
Íî êàê áû òàì íè áûëî, Ìîíå ïîáåäèë. Ïîñëå åãî êàðòèíû âñå
íà÷àëè âèäåòü ëîíäîíñêèé òóìàí òàêèì, êàêèì åãî óâèäåë õóäîæ-
íèê. Ìîíå äàæå ïðîçâàëè „ñîçäàòåëåì ëîíäîíñêîãî òóìàíà”.
Ïî÷òè êàæäûé õóäîæíèê, ê êàêîìó áû âðåìåíè è ê êàêîé áû
øêîëå îí íè ïðèíàäëåæàë, îòêðûâàåò íàì íîâûå ÷åðòû äåéñòâè-
òåëüíîñòè.
Ìíå ïîñ÷àñòëèâèëîñü íåñêîëüêî ðàç áûòü â Äðåçäåíñêîé ãà-
ëåðåå.
Ïîìèìî „Ñèêñòèíñêîé Ìàäîííû” Ðàôàýëÿ, òàì åñòü ìíîãî
êàðòèí ñòàðûõ ìàñòåðîâ, ïåðåä êîòîðûìè ïðîñòî îïàñíî îñòà-
íàâëèâàòüñÿ. Îíè íå îòïóñêàþò îò ñåáÿ. Íà íèõ ìîæíî ñìîòðåòü
÷àñàìè, ìîæåò áûòü, ñóòêàìè, è ÷åì äîëüøå ñìîòðèøü, òåì øè-
ðå íàðàñòàåò íåïîíÿòíîå äóøåâíîå âîëíåíèå. Îíî äîõîäèò äî
òîé ÷åðòû, êîãäà ÷åëîâåê óæå ñ òðóäîì óäåðæèâàåò ñëåçû.
Â ÷åì ïðè÷èíà ýòèõ íåïðîëèâàþùèõñÿ ñëåç? Â òîì, ÷òî â ýòèõ
ïîëîòíàõ – ñîâåðøåíñòâî äóõà è âëàñòü ãåíèÿ, çàñòàâëÿþùåãî
íàñ ñòðåìèòüñÿ ê ÷èñòîòå, ñèëå è áëàãîðîäñòâó ñîáñòâåííûõ ïî-
ìûñëîâ.
Ïðè ñîçåðöàíèè ïðåêðàñíîãî âîçíèêàåò òðåâîãà, êîòîðàÿ ïðåä-
øåñòâóåò íàøåìó âíóòðåííåìó î÷èùåíèþ. Áóäòî âñÿ ñâåæåñòü
äîæäåé, âåòðîâ, äûõàíèå öâåòóùåé çåìëè, ïîëóíî÷íîãî íåáà è
ñëåç, ïðîëèòûõ ëþáîâüþ, ïðîíèêàåò â íàøå áëàãîäàðíîå ñåðäöå
è íàâñåãäà çàâëàäåâàåò èì.
(Ïî Ê. Ïàóñòîâñêîìó)
• Êàêèå ïðîáëåìû ïîäíèìàþòñÿ â òåêñòå? Èíòåðåñíû ëè îíè âàì?
• ×åì îòëè÷àþòñÿ õóäîæíèêè îò ïèñàòåëåé?
• ×òî îòëè÷àåò õóäîæíèêîâ è ïèñàòåëåé îò îáû÷íûõ ëþäåé?
• Ïî÷åìó àâòîð ðàññêàçà ïîçàâèäîâàë õóäîæíèêó?
• Ïî÷åìó Ìîíå íàçâàëè „ñîçäàòåëåì ëîíäîíñêîãî òóìàíà”?
• Â ÷åì çàêëþ÷àåòñÿ ïðèçâàíèå õóäîæíèêà?
• Íà ÷òî âû îáðàùàåòå âíèìàíèå, êîãäà ðàññìàòðèâàåòå ïðîèçâåäåíèå
èñêóññòâà (íà ñîäåðæàíèå èëè ôîðìó)?
• Ïî÷åìó çíàíèå ïîýçèè, æèâîïèñè, ìóçûêè, ñêóëüïòóðû è àðõèòåê òó -
ðû íåîáûêíîâåííî îáîãàùàåò âíóòðåííèé ìèð ïðîçàèêà è ïðèäàåò îñî -
áóþ âûðàçèòåëüíîñòü åãî ïðîçå?
13
2. Íàéäèòå â òåêñòå è ïðî÷èòàéòå îïèñàíèÿ, êîòîðûå âàì ïîíðàâèëèñü.
3. Ðàçäåëèòå òåêñò íà ñìûñëîâûå îòðåçêè è ïîäáåðèòå íàçâàíèÿ ê êàæ-
äîìó èç íèõ.
4. Ïîäáåðèòå ê äàííûì íèæå ñëîâàì îïðåäåëåíèÿ èç òåêñòà, ñ íåêîòî-
ðûìè èç ïîëó÷åííûõ ñëîâîñî÷åòàíèé ñîñòàâüòå è çàïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ.
Õîëñò, öâåò, êàðòèíà, äîæäü, òó÷à, ñèÿíèå, òóìàí, ñåðäöå.
5. Ïîäáåðèòå ê äàííûì ãëàãîëàì ñóùåñòâèòåëüíûå èç òåêñòà, ñ íåêîòî-
ðûìè èç ïîëó÷åííûõ ñëîâîñî÷åòàíèé ñîñòàâüòå è çàïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ.
Ñîñòàâèòü, âèäåòü, íàïèñàòü, ðàññòàâàòüñÿ, ïðèãëÿäåòüñÿ, èçó-
÷àòü, ïîçàâèäîâàòü, íàáëþäàòü, çàìå÷àòü.
6. Îáúÿñíèòå ðàçíèöó â çíà÷åíèè ñëîâ ñìîòðåòü è âèäåòü. Êàêîé èç ýòèõ
ãëàãîëîâ ïîêàçûâàåò, ÷òî ÷åëîâåê ïîíèìàåò êðàñîòó, ïîíèìàåò èñêóñ ñò -
âî? Àðãóìåíòèðóéòå âàø îòâåò.
7. Íàïèøèòå àííîòàöèþ ê òåêñòó.
8. Îïðåäåëèòå ñòèëèñòè÷åñêóþ ïðèíàäëåæíîñòü òåêñòà. Îáîñíóéòå âàø
îòâåò.
9. à) Îõàðàêòåðèçóéòå ðå÷ü àâòîðà. Âìåñòî òî÷åê ïîäáåðèòå ïðèìåðû
èç òåêñòà.
Ðå ÷ ü ïè ñàòåëÿ îò ë è ÷àåòñÿ ÿðê î ñ ò üþ è îá ðàçíîñòüþ. Îí
èñïîëüçóåò ÿðêèå ýïèòåòû (...), èíòåðåñíûå ìåòàôîðû (...),
ñðàâíåíèÿ (...), àíòèòåçû (ïðîòèâîïîñòàâëåíèÿ) (...).
á)Êàêèå åùå ñëîâà, âûðàæåíèÿ è ïðåäëîæåíèÿ èç òåêñòà, îòëè÷àþùè å
ðå÷ü õóäîæíèêà è ïèñàòåëÿ, âû ìîæåòå ïðèâåñòè?
10. Âûÿñíèòå ïî ýíöèêëîïåäè÷åñêîìó ñëîâàðþ, êòî òàêèå õóäîæíè -
êè - ï î ð ò ðåòèñòû, áàòàëèñòû, ìàðèíèñòû, àíèìàëèñòû, ïåéçàæèñòû.
11. Ïð è õ î äèëîñü ëè âàì áû âàòü â Ãî ñ ó äàðñòâåííîé êàðòèííîé ãàëåðåå
Àðìåíèè? Êàêèå åù å ãàëåðåè è âûñ òàâ î÷ íûå çà ëû Àðìåíèè âàì èç âåñò -
íû? Êàð òè íû êàêèõ õó ä î æ íèêîâ òàì ìî æ í î óâ è ä å òü? Ïð è õ î äèëîñü ëè
âàì áû âàòü íà âå ð í è ñàæå? Ãä å îí íàõîäèòñÿ? Êàð òè íû êàêèõ æàíðîâ
ìî æ í î òàì âñ ò ð å òèòü?
12. Ðàññìîòðèòå ðåïðîäóêöèþ êàðòèíû (ïî âûáîðó ïðåïîäàâàòåëÿ).
Îïèøèòå åå, èñïîëüçóÿ ýïèòåòû, ìåòà ôî ðû, ñðàâíåíèÿ.
´³ßÇÝç³ÕÛ³Ý ¶&áñ* ¼³ù³ñÇ
Ð³Û³ëï³ÝÇ å»ï³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³ëñ³ÑáõÙ, áñÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ºñ&³-
ÝáõÙ, Ññ³å³ñ³ÏáõÙ & áõñ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý ÅáÕáíí³Í »Ý ³½·³ÛÇÝ Ï»ñ-
14
å³ñí»ëïÇ ³Ý·ÇÝ áõ ³ÝÏñÏÝ»ÉÇ ·áÑ³ñÝ»ñ, ·ñ»Ã» ÙÇ ³ÙµáÕç ëñ³Ñ ¿
ïñ³Ù³¹ñí³Í Ñ³Û ÝÏ³ñãáõÃÛ³Ý Ù»Í í³ñå»ïÝ»ñÇó Ù»ÏÇÝª ¶. ´³ßÇÝç³-
ÕÛ³ÝÇÝ:
´³ßÇÝç³ÕÛ³ÝÁ ÍÝí»É ¿ ìñ³ëï³ÝÇ ·»Õ³ï»ëÇÉ ³ÝÏÛáõÝÝ»ñÇó Ù»-
ÏáõÙª êÕÝ³Ë ÷áùñÇÏ ·ÛáõÕ³ù³Õ³ùáõÙ: ÜÏ³ñãáõÃÛ³Ùµ Ññ³åáõñí³Í
å³ï³ÝÇ ¶&áñ·Á ÃáÕÝáõÙ ¿ ï»ÕÇ ·³í³é³Ï³Ý ¹åñáóÁ, ¹áõñë ·³Éáí
»ññáñ¹ ¹³ë³ñ³ÝÇó, áõ ëÏëáõÙ ÝÏ³ñ»É: ÜÏ³ñáõÙ ¿ ï³Ý Ï³ÑÏ³ñ³ëÇÝ»-
ñÇ íñ³, å³ï»ñÇÝ, ¹éÝ»ñÇÝ áõ Éáõë³ÙáõïÝ»ñÇÝ & ³ÛÝå»ë É³í, áñ 14
ï³ñ»Ï³Ý Ñ³ë³ÏáõÙ ³ñ¹»Ý Ýñ³ Ñ³Ùµ³íÁ ï³ñ³ÍíáõÙ ¿ êÕÝ³ËÇó
¹áõñë: Þáõïáí Ý³ ÁÝ¹áõÝíáõÙ ¿ ÂÇýÉÇëÇ ÝÏ³ñã³Ï³Ý áõëáõÙÝ³ñ³ÝÁ,
óáõó³µ»ñáõÙ µ³ó³éÇÏ áõÝ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñ:
1880 Ã. ³í³ñïáõÙ ¿ áõëáõÙÝ³ñ³ÝÁ, & ÝÛáõÃ³Ï³Ý Í³Ýñ íÇ×³ÏÁ
¥Ñ³ÛñÝ ³ÛÉ&ë ãÏ³ñ, Ù³ÛñÁ ÷áË³¹ñí»É ¿ñ ÂÇýÉÇë & Ýñ³ ËÝ³ÙùÇ ï³Ï
¿ñ¤ Ýñ³Ý ëïÇåáõÙ ¿ ½µ³Õí»É Ñ³Ýñ³Ñ³Ûï ÝÏ³ñÇãÝ»ñÇ ·áñÍ»ñÇ å³ï-
×»Ý³Ñ³ÝáõÃÛ³Ùµ: ÊÝ³Û»Éáí ÙÇ ÷áùñÇÏ ·áõÙ³ñª ÝÏ³ñÇãÁ ÝáõÛÝ Ãí³-
Ï³ÝÇÝ ÁÝ¹áõÝíáõÙ ¿ ä»ï»ñµáõñ·Ç ¶»Õ³ñí»ëïÇ ³Ï³¹»ÙÇ³Ý:
§ 4. Âèä ãëàãîëà
Â ðóññêîì ÿçûêå ãëàãîë èìååò äâà âèäà - ñîâåðøåííûé è íåñî-
âåðøåííûé.
Ãëàãîëû ñîâåðøåííîãî âèäà îòâå÷àþò íà âîïðîñ ÷òî ñäåëàòü?, îáîç-
íà÷àþò çàêîí÷åííîñòü, îäíîêðàòíîñòü, âíåçàïíîñòü èëè íà÷àëî äåéñò-
âèÿ, îíè ìîãóò óïîòðåáëÿòüñÿ ñî ñëåäóþùèìè ñëîâàìè-ñïóòíèêàìè:
âäðóã, îêîí÷àòåëüíî, ìîìåíòàëüíî, â îäèí ìèã, íåîæèäàííî, íàêîíåö è äð.:
Õóäîæíèê íàêîíåö çàâåðøèë êàðòèíó. Ê íåìó íåîæèäàííî ïðèøëè äðóçüÿ.
Ãëàãîëû íåñîâåðøåííîãî âèäà îòâå÷àþò íà âîïðîñ ÷òî äåëàòü?,
îáîçíà÷àþò íåçàêîí÷åííîñòü, äëèòåëüíîñòü, ïîâòîðÿåìîñòü äåéñòâèÿ
èëè ïðîöåññà. Îíè ìîãóò óïîòðåáëÿòüñÿ ñî ñëåäóþùèìè ñëîâàìè-ñï-
óòíèêàìè: êàæäûé ðàç, áåç êîíöà, äîëãî, âñåãäà, åæåäíåâíî, ÷àñòî, èíî-
ãäà, îáû÷íî, ïî âòîðíèêàì, ìíîãî ðàç, ÷àñàìè, öåëûé äåíü, â òå÷åíèå ãîäà
è äð.: Õóäîæíèê ÷àñòî çàìå÷àåò òî, ÷òî ìû íå âèäèì. Ïåðåä åãî êàðòè-
íàìè ìîæíî ñòîÿòü ÷àñàìè.
Íåñîâåðøåííûé âèä Ñîâåðøåííûé âèä
Ïðîøåäøåå âðåìÿ ðèñîâàë, ÷èòàë íàðèñîâàë, ïðî÷èòàë
Íàñòîÿùåå âðåìÿ ðèñóåò, ÷èòàåò –
Áóäóùåå âðåìÿ áóäåò ðèñîâàòü íàðèñóåò
áóäåò ÷èòàòü ïðî÷èòàåò
Êàê âû äóìàåòå, ïî÷åìó ãëàãîëû ñîâåðøåííîãî âèäà íå èìåþò ôîðìû
íà ñ òîÿùåãî âðåìåíè?
15
ÎÁÐÀÇÎÂÀÍÈÅ ÂÈÄÎÂÛÕ ÏÀÐ
Âèäîâûå ïàðû ãëàãîëîâ îáðàçóþòñÿ ðàçëè÷íûìè ñïîñîáàìè:
1) Ïðåôèêñàëüíûé: ãëàãîëû ñîâåðøåííîãî âèäà îáðàçóþòñÿ ñ ïî-
ìîùüþ ïðèñòàâîê (íà-, ïðî-, ïî-, ñ-, ó- è äð.) îò ãëàãîëîâ íåñîâåðøåí-
íîãî âèäà. Ïðè ýòîì ïðèñòàâêè íå ìåíÿþò îñíîâíîãî ëåêñè÷åñêîãî çíà-
÷åíèÿ ñëîâ: ïèñàòü - íàïèñàòü, ÷èòàòü - ïðî÷èòàòü, ñòðîèòü - ïîñòðîèòü.
2) Ñóôôèêñàëüíûé: âèäîâûå ïàðû îáðàçóþòñÿ ñ ïîìîùüþ ñóôôèê-
ñîâ (-è-, -à-, -âà-, -èâà-, -ûâà-, -íó-, -í- è äð): ðàññêàçûâàòü - ðàññêà-
çàòü, îïèñûâàòü - îïèñàòü, îñìàòðèâàòü-îñìîòðåòü, òîëêàòü - òîëêíóòü.
3) ×åðåäîâàíèå çâóêîâ: ðàñêà’ëûâàòü-ðàñêîëîòü.
4) Ïåðåíîñ óäàðåíèÿ: ðàññûïà’òü-ðàññû’ïàòü, ðàçðåçà’òü-ðàçðå’çàòü.
5) Ðàçíûå îñíîâû: ãîâîðèòü-ñêàçàòü, êëàñòü-ïîëîæèòü, ëîâèòü-
ïîéìàòü, áðàòü-âçÿòü.
Ó íåêîòîðûõ ãëàãîëîâ îáà âèäîâûõ çíà÷åíèÿ âûðàæàþòñÿ îäíîé
ôîðìîé. Ê íèì îòíîñÿòñÿ ãëàãîëû íà - èðîâàòü (â îòäåëüíûõ ñëó÷àÿõ
íà - îâàòü, - èòü): òåëåãðàôèðîâàòü, àòàêîâàòü, ðàíèòü è äð. Ýòî äâó-
âèäîâûå ãëàãîëû. Â ïðåäëîæåíèè îíè óïîòðåáëÿþòñÿ òîëüêî â îäíîì
çíà÷åíèè (èëè ñîâåðøåííîãî, èëè íåñîâåðøåííîãî âèäà): Êàæäûé
äåíü îí (÷òî äåëàë? - íåñîâåðøåííûé âèä) òåëåãðàôèðîâàë äîìîé. Ïðèåõàâ
â Ìîñêâó, îí (÷òî ñäåëàë? - ñîâåðøåííûé âèä) òåëåãðàôèðîâàë äîìîé.
Ãëàãîëû äâèæåíèÿ íå îáðàçóþò âèäîâûõ ïàð è îòëè÷àþòñÿ ïî îäíî-
íàïðàâëåííîñòè/ðàçíîíàïðàâëåííîñòè èëè îäíîêðàòíîñòè/ìíîãîêðàò-
íîñòè äåéñòâèÿ: áåæàòü – áåãàòü, âåçòè – âîçèòü, âåñòè – âîäèòü, åõàòü
– åçäèòü, èäòè – õîäèòü, íåñòè –íîñèòü, ëåòåòü –ëåòàòü. Ñð.: ß èäó â
èíñòèòóò. – ß õîæó ïî êîìíàòå. Ìû åäåì íà Ñåâàí. – Ìû åçäèì íà
Ñåâàí êàæäûé ãîä.
1. à) Ïðî÷èòàéòå îòðûâîê èç êíèãè Ì. Ñàðüÿíà „Èç ìîåé æèçíè”. Îáúÿñ-
íèòå çíà÷åíèå âûäåëåííûõ ñëîâîñî÷åòàíèé è ïðåäëîæåíèé.
Ñïîñîáíîñòü óäèâëÿòüñÿ – îäèí èç âåëè÷àéøèõ äàðîâ ïðèðî-

äû. ×åì ìåíüøå ýòîé ñïîñîáíîñòè â ÷åëîâåêå, òåì áåäíåå îí äó-
õîì, òåì áîëüøå â íåì íåïðîíèöàåìîãî áåçðàçëè÷èÿ. À áåç-
ðàçëè÷èå – ïðîÿâëåíèå òóïîñòè. Êîãäà ÷åëîâåê óäèâëÿåòñÿ, íà-
ïðÿãàåòñÿ åãî âíèìàíèå, âîçáóæäàåòñÿ ëþáîïûòñòâî, àêòèâèçè-
ðóþòñÿ åãî ÷óâñòâà è ìûñëè. Âñå ýòî ñòèìóëû, êîòîðûå òîëêàþò
ìûñëÿùåãî ÷åëîâåêà ê ïðîíèêíîâåíèþ â ãëóáèíû æèçíè, ê ïîç-
16
íàíèþ åå òàéí. Èíîãäà íåáîëüøàÿ äåòàëü, ïðåäìåò ðîæäàþò â
âîîáðàæåíèè öåëûé ìèð âîñòîðãîâ ïåðåä ñêàçî÷íîé äåéñòâè-
òåëüíîñòüþ. Ýòî ñ÷àñòëèâîå ïåðåæèâàíèå. Â ýòîì ñìûñëå ÿ ñ÷è-
òàþ Óèëüÿìà Ñàðîÿíà, íàïðèìåð, èñêëþ÷èòåëüíî ñ÷àñòëèâûì
÷åëîâåêîì. Îí ñïîñîáåí íåïðåðûâíî óäèâëÿòüñÿ. Óäèâëåíèå –
÷èñòîå, áëàãîðîäíîå è áåñêîíå÷íî êðàñèâîå, ñèëüíåå è õàðàê-
òåðíåå âñåãî ó äåòåé.
Ñ÷àñòëèâû òå ëþäè, êîòîðûå ñ âîçðàñòîì íå òåðÿþò ñïîñîá-
íîñòè óäèâëÿòüñÿ.
á) Íàéäèòå â òåêñòå ãëàãîëû è îïðåäåëèòå èõ âèä. Çàäàéòå ê íèì âîï -
ð î ñû.
â) Çàïèøèòå ýòè ãëàãîëû âìåñòå ñ ñóùåñòâèòåëüíûìè, êîòîðûìè îíè
óïðàâëÿþò. Îïðåäåëèòå ïàäåæè ñóùåñòâèòåëüíûõ.
2.Îïðåäåëèòå âèä ãëàãîëîâ è ïîäáåðèòå, ãäå âîçìîæíî, âèäîâóþ ïàðó.
Çà äàéòå ê íèì âîïðîñû.
Ðèñîâàòü, ñèäåòü, ïðèâåçòè, ïðèâåñòè, ïðèõîäèòü, ïðèíåñòè,
èñêîðåíÿòü, ïîäòâåðäèòü, âûèãðàòü, õîäèòü, ñòðîèòü, ïîëþáèòü,
îòñòóïàòü, ëåæàòü, ïðîãíàòü, çàêèïåòü, ñòîÿòü, âûçäîðîâåòü, èñ-
ñëåäîâàòü, áûòü, íàõîäèòüñÿ, âçäðåìíóòü, èíôîðìèðîâàòü, àñ-
ôàëüòèðîâàòü, òåëåãðàôèðîâàòü.
3. à) Îò äàííûõ ãëàãîëîâ îáðàçóéòå ãëàãîëû ñ ïðèñòàâêàìè çà-, ïî-,
äî-, ñ-, íà-, ó- , âû-. Îïðåäåëèòå, â êàêèõ ñëó÷àÿõ îáðàçóåòñÿ âèäîâàÿ
ïà ðà, à â êàêèõ – ãëàãîë ñ íîâûì çíà÷åíèåì.
Áåæàòü, ïåòü, ãîâîðèòü, ñòðîèòü, äåëàòü, ðèñîâàòü, ïèñàòü, ÷è-
òàòü.
á) Ïîäáåðèòå ê êàæäîìó èç ýòèõ ãëàãîëîâ ñóùåñòâèòåëüíûå, êîòîðûìè
îí óïðàâëÿåò. Îïðåäåëèòå ïàäåæ ñóùåñòâèòåëüíûõ.
Îáðàçåö: áåæàòü (êóäà?) íà óëèöó (âèí. ï), ( ñ êåì?) ñ äðóãîì
(òâ. ï), (ê êîìó?) ê ìàìå (äàò. ï.), áåæàòü (îòêóäà?) èç äîìà
(ðîä. ï.).
4. Âûïèøèòå èç ñëîâ äëÿ ñïðàâîê ïîäõîäÿùèå ïî ñìûñëó ãëàãîëû. Îáú ÿñ -
íè òå âûáîð ãëàãîëà.
Ïåðåä êàðòèíàìè îïàñíî …, îíè ìîãóò íå … îò ñåáÿ. Æèâî-
ïèñü ïîìîãàåò ïèñàòåëþ … è … êðàñêè è ñâåò. Îíè ðåøèëè … èç
ïîåçäà è äàëüøå íå … . Íà êàðòèíû ìîæíî … ÷àñàìè. ß õîòåë …
â ýòîé äåðåâíå íà íåñêîëüêî äíåé. Õóäîæíèêè íà÷àëè … îáúÿñ-
íåíèå ýòîìó ÿâëåíèþ.
17
Ñëîâà äëÿ ñïðàâîê: âûõîäèòü–âûéòè, îñòàíàâëèâàòüñÿ–îñòà-
íîâèòüñÿ, îòïóñêàòü–îòïóñòèòü, ÷óâñòâîâàòü–ïî÷óâñòâîâàòü, ïå-
ðåäàâàòü–ïåðåäàòü, åõàòü–åçäèòü, ñìîòðåòü–ïîñìîòðåòü, çàäåð-
æèâàòüñÿ –çàäåðæàòüñÿ, èñêàòü–íàéòè.
5. Óïîòðåáèòå äàííûå â ñêîáêàõ ãëàãîëû â íóæíîé ôîðìå. Çàäàéòå ê
íèì âîïðîñû è îïðåäåëèòå èõ âèä.
Ñëîâî „èìïðåññèîíèçì” (ïðîèñõîäèòü) îò íàçâàíèÿ êàðòèíû Ê. Ìî-
íå „Âïå÷àòëåíèå. Çàõîä ñîëíöà” (îò ôðàíö. impression –âïå÷àòëåíèå),
îíî òî÷íî (ïåðåäàâàòü) ãëàâíîå óñòðåìëåíèå õóäîæíèêîâ ýòîé øêîëû.
Èìïðåññèîíèñòû (îòêàçàòüñÿ) îò ðàáîòû â ìàñòåðñêîé è (ïèñàòü) ïðÿìî
ïîä îòêðûòûì íåáîì. Ïåðåñòàâ ñìåøèâàòü êðàñêè íà ïàëèòðå, îíè
(ïîëüçîâàòüñÿ) ëèøü ÷èñòûì öâåòîì, êëàäÿ ìàçêè íà ïîëîòíî îäèí
ïîäëå äðóãîãî, ÷òîáû îíè, ñëèâàÿñü íà íåêîòîðîì ðàññòîÿíèè, (ñîç-
äàòü) îñîáîå îùóùåíèå ñâåæåñòè è ïðîçðà÷íîñòè.
Êðóïíåéøèå õóäîæíèêè ýòîãî íàïðàâëåíèÿ – Ý. Ìàíå, Î. Ðåíóàð,
Ý. Äåãà, Ê. Ìîíå.
6. Âñïîìíèòå ñòðî÷êó èç ñòèõîòâîðåíèÿ Å. Åâòóøåíêî. „×åëîâåê”:
„Åñòü â ýòîì ìèðå ñàìûé ëó÷øèé ìèã”. Îïèøèòå ëó÷øèé ìèã âàøåé
æèçíè, ñâÿçàííûé ñ ïðèðîäîé èëè èñêóññòâîì.
7. Åñëè áû âû áûëè õóäîæíèêîì, ÷òî áû âû çàõîòåëè çàïå÷àòëåòü íà
ïî ëîòíå?
8. Åñòü ëè ñðåäè âàñ ñòóäåíòû, çàíèìàþùèåñÿ èñêóññòâîì? Êàêèì âèäîì
èñêóññòâà îíè çàíèìàþòñÿ? Âîçüìèòå ó íèõ èíòåðâüþ.
Ð³Û³ëï³ÝÇ å»ï³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³ëñ³Ñ
Ð³Û³ëï³ÝÇ å»ï³Ï³Ý å³ïÏ»ñ³ëñ³ÑÁ, áñÁ ·ïÝíáõÙ ¿ ºñ&³ÝáõÙ
Ñ³ÛÏ³Ï³Ý Ï»ñå³ñí»ëïÇª ·»Õ³ÝÏ³ñãáõÃÛ³Ý, ·Í³ÝÏ³ñãáõÃÛ³Ý ¥·ñ³-
ýÇÏ³ÛÇ¤ & ù³Ý¹³Ï³·áñÍáõÃÛ³Ý, Ñ³í³ù³ÍáõÝ»ñáí ³Ù»Ý³Ù»ÍÝ ¿ ³ß-
Ë³ñÑáõÙ:
1921Ã., »ñµ Ð³Û³ëï³ÝÁ Ýáñ-Ýáñ ¿ñ ¹³ñÓ»É ëáí»ï³Ï³Ý, Ýñ³ Ýá-
ñ³ëï»ÕÍ Ï³é³í³ñáõÃÛ³Ý áñáßÙ³Ùµ ºñ&³ÝáõÙ ÑÇÙÝí»ó Ñ³Û ÅáÕáíñ¹Ç
Ùß³ÏáõÛÃÇ & å³ïÙáõÃÛ³Ý å»ï³Ï³Ý Ã³Ý·³ñ³Ý, áñÁ Ñ»ï³·³ÛáõÙ
Ïáãí»ó Ð³Û³ëï³ÝÇ å³ïÙáõÃÛ³Ý Ã³Ý·³ñ³Ý: Üñ³ µ³ÅÇÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ
ÝíÇñí³Í ¿ñ ³ñí»ëïÇÝ: ²ÝÑñ³Å»ßï ¿ñ Ñ³í³ù»É Ñ³Û ³ñí»ëï³·»ïÝ»-
ñÇ ³Ûë Ï³Ù ³ÛÝ ÏáÕÙ óñí³Í ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, í»ñ³Ýáñá·»É-
í»ñ³Ï³Ý·Ý»É Ûáõñ³ù³ÝãÛáõñ íÝ³ëí³Í ·áñÍ, ÏñÏÝûñÇÝ³Ï»É & ÷ñÏ»É »-
18
Ï»Õ»óÇÝ»ñÇ å³ï»ñÇÝ ³ñí³Í áñÙÝ³ÝÏ³ñÝ»ñÁ, ³å³ Ý³& óáõó³¹ñ»É &
ë» ñáõÝ¹ Ý» ñÇ Ñ³ Ù³ñ å³Ñ å³ Ý»É Ù»ñ Åá Õáíñ ¹Ç Ñá·&áñ ³ñ Å»ù Ý» ñÁ:
¸³ ¹Å í³ ñáõ ÃÛáõÝ Ý» ñáí ÉÇ & ³Ý ¹áõÉ ³ß Ë³ ï³Ýù ¿ñ: Î»ñ å³ñ í»ë ïÇ
µ³ ÅÇÝÁ ëÏ½µáõÙ ï»Õ³íáñí³Í ¿ñ Ù»Ï ë»ÝÛ³ÏáõÙ & áõÝ»ñ ÁÝ¹³Ù»ÝÁ
ùë³Ý óáõó³ÝÙáõß, áñáÝù ·Ýí»É ¿ÇÝ Ñ³Û ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÇª 1921Ã.
ºñ&³ÝáõÙ Ï³½Ù³Ï»ñåí³Í óáõó³Ñ³Ý¹»ëÇó:
§ 5. Ñëóæåíèå ìóçàì
ÝÒÎ ÈÍÒÅÐÅÑÍÎ ÇÍÀÒÜ!

Ïàâåë Ìèõàéëîâè÷ Òðåòüÿêîâ (1832-1898)–áîãàòûé ìîñêîâñêèé êó-
ïåö, ñòðàñòíûé ëþáèòåëü è çíàòîê ðóññêîé æèâîïèñè. Ñ ñåðåäèíû 50-õ
ãîäîâ XIX âåêà îí íà÷àë ïðèîáðåòàòü êàðòèíû ðóññêèõ õóäîæíèêîâ.
Óñèëèÿìè áðàòüåâ Òðåòüÿêîâûõ â äîìå Ïàâëà Ìèõàéëîâè÷à â Ëàâðó-
øèíñêîì ïåðåóëêå â Ìîñêâå áûëà ñîçäàíà ñàìàÿ áîëüøàÿ ïî êîëè÷åñòâó
(äî 1300 êàðòèí) ãàëåðåÿ, â êîòîðîé áûëè ñîñðåäîòî÷åíû ëó÷øèå êàð-
òèíû ðóññêèõ õóäîæíèêîâ: È. Ðåïèíà, Â. Ñóðèêîâà, Â. Âàñíåöîâà, È.
Ëåâèòàíà è äð.
Â 1892 ãîäó áðàòüÿ Òðåòüÿêîâû ïåðåäàëè âñå ñâîå ñîáðàíèå êàðòèí
è äîì â äàð ãîðîäó Ìîñêâå.
Òðåòüÿêîâñêàÿ ãàëåðåÿ ÿâëÿåòñÿ â íàñòîÿùåå âðåìÿ ñàìûì ïîëíûì
è ñàìûì öåííûì ñîáðàíèåì ðóññêîé íàöèîíàëüíîé æèâîïèñè è ñêóëü-
ïòóðû.
1. Ïðî÷èòàéòå âîñïîìèíàíèÿ Í. Ìóäðîãåëÿ (1868-1942). (Îí è åãî îòåö,
áûâøèé êðåïîñòíîé êðåñòüÿíèí, áûëè ñëóæèòåëÿìè â Òðåòüÿêîâñêîé ãà-
ëåðåå è ïîìîùíèêàìè Ï. Ì. Òðåòüÿêîâà). Îáúÿñíèòå çíà÷åíèå âûäå ëåí -
íûõ ñëî âîñî÷åòàíèé è ïðåäëîæåíèé.
ÒÐÅÒÜßÊÎÂ È ÅÃÎ ÊÀÐÒÈÍÍÀß ÃÀËÅÐÅß

Ìíå áûëî 5-6 ëåò, êîãäà Ïàâåë Ìèõàéëîâè÷ Òðåòüÿêîâ ðåøèë
ñäåëàòü ïåðâóþ ïðèñòðîéêó ê äîìó – ãàëåðåþ äëÿ êàðòèí. Îí
áîÿëñÿ, ÷òî â äîìå, ãäå äî òîãî âðåìåíè íàõîäèëèñü êàðòèíû,
ìîæåò ñëó÷èòüñÿ ïîæàð, – òîãäà êàðòèíû ïîãèáíóò.
×àñòü ñàäà áûëà âûðóáëåíà, è â îäíî ëåòî âûðîñëî äâóõýòàæ-
íîå çäàíèå ñ äâóìÿ îáøèðíûìè çàëàìè. Âñå êàðòèíû èç æèëîãî
äîìà áûëè ïåðåíåñåíû â ýòè çàëû. Â çàëàõ áûëè ïîñòàâëåíû ïå-
ðåãîðîäêè, òàê êàê ñòåí äëÿ êàðòèí óæå íå õâàòàëî.
19
Ñ 1873 ãîäà ãàëåðåÿ áûëà îòêðûòà äëÿ âñåõ ãðàæäàí, òîãäà êàê
ïðåæäå îñìîòð êàðòèí äîïóñêàëñÿ ëèøü ñ îñîáîãî ðàçðåøåíèÿ
Ïàâëà Ìèõàéëîâè÷à. È ïîíÿòíî: íåóäîáíî áûëî ïóñêàòü âñåõ
ïîäðÿä â ñåìåéíûå êîìíàòû äîìà.
Íàä êàëèòêîé, êîòîðàÿ îòäåëÿëà ïðèñòðîéêó îò ñàäà, ïîÿâè-
ëàñü âûâåñêà: „Êàðòèííàÿ ãàëåðåÿ”.
Ñàì Ïàâåë Ìèõàéëîâè÷ íèêîãäà íå âûõîäèë èç äîìà â ãàëå-
ðåþ â òå ÷àñû, êîãäà òàì áûëà ïóáëèêà, äàæå åñëè òàì áûëè åãî
äðóçüÿ èëè êàêèå-ëèáî çíàìåíèòûå ëþäè. Çà âñþ ìîþ ðàáîòó â
ãàëåðåå òàêîãî ñëó÷àÿ íå áûëî íè ðàçó. Íå ïîÿâëÿëñÿ äàæå è òîã-
äà, êîãäà ãàëåðåþ ïîñåùàëè ëèöà öàðñêîé ôàìèëèè. Îñîáåííî
ýòî ÷àñòî ñëó÷àëîñü â òå ãîäû, êîãäà ãåíåðàë-ãóáåðíàòîðîì
Ìîñêâû áûë áðàò Àëåêñàíäðà III – Ñåðãåé Ðîìàíîâ. Îí ãîðäèë-
ñÿ òåì, ÷òî â Ìîñêâå åñòü òàêàÿ äîñòîïðèìå÷àòåëüíîñòü – êàð-
òèííàÿ ãàëåðåÿ, è ïðèâîçèë ê íàì ñâîèõ ãîñòåé-èíîñòðàíöåâ è
ðîäñòâåííèêîâ. È âñÿêèé ðàç ñïðàøèâàë: „Ãäå æå ñàì Òðåòüÿ-
êîâ”? À Ïàâåë Ìèõàéëîâè÷ íàì, ñëóæàùèì, ðàç íàâñåãäà îòäàë
ñòðîãèé ïðèêàç: „Åñëè ïðåäóïðåäÿò çàðàíåå, ÷òî ñåé÷àñ áóäóò
âûñî÷àéøèå îñîáû, –ãîâîðèòü, ÷òî Ïàâåë Ìèõàéëîâè÷ âûåõàë
èç ãîðîäà. Åñëè ïðèåäóò áåç ïðåäóïðåæäåíèÿ è áóäóò ñïðàøè-
âàòü ìåíÿ, – ãîâîðèòü, ÷òî âûåõàë èç äîìà íåèçâåñòíî êóäà”.
Íàñ, êîíå÷íî, ýòî óäèâëÿëî. ×åñòü-òî êàêàÿ! Ñàì áðàò öàðÿ, ðàç-
íûå âåëèêèå êíÿçüÿ è êíÿãèíè, ãðàôû, ãåíåðàëû ïðèåäóò â
ìóíäèðàõ, â çâåçäàõ, â ëåíòàõ, â îðäåíàõ, â áîãàòåéøèõ êàðåòàõ.
À îí: „Äîìà íåò!”. Ñèäèò ó ñåáÿ â êàáèíåòå, äåëàìè çàíèìàåòñÿ
èëè ÷èòàåò.
Òîãäà â ãàëåðåþ ïðèõîäèëà ãëàâíûì îáðàçîì èíòåëëèãåíöèÿ,
ñòóäåíòû, ó÷åíèêè ñðåäíèõ øêîë. Ðàáî÷èõ áûëî î÷åíü ìàëî, è
Ïàâåë Ìèõàéëîâè÷ î÷åíü ðàäîâàëñÿ, êîãäà âèäåë, ÷òî èäóò ðà-
áî÷èå. È âå÷åðîì î÷åíü ïîäðîáíî ðàññïðàøèâàë ìåíÿ, êàê âåëè
ñåáÿ ðàáî÷èå, ÷òî ãîâîðèëè, ïåðåä êàêèìè êàðòèíàìè îñîáåííî
äîëãî ñòîÿëè, ìèìî êàêèõ ïðîøëè, ìàëî îáðàòèâ âíèìàíèÿ.
– ß ñîáèðàþ ýòî äëÿ íàðîäà, ìíå íàäî çíàòü ìíåíèå íàðîäà,–
ãîâîðèë îí íàì íåðåäêî.
Òîãäà íàðîäó áîëüøå âñåãî áûëî ïåðåä êàðòèíàìè Ïåðîâà,
Âåðåùàãèíà, Øèøêèíà, Ìàêîâñêîãî, ïîòîì ïî ìåðå ïîÿâëåíèÿ
êàðòèí – ïåðåä Ðåïèíûì è Ñóðèêîâûì. Ëþáîïûòíî, ÷òî ïåðåä
ýòèìè êàðòèíàìè êàìåííûé ïîë ñ ãîäàìè ñòàë âûòà÷èâàòüñÿ –
íà íåì ïîÿâèëèñü óãëóáëåíèÿ, – òàê ìíîãî íàðîäó òóò òîëïèëîñü.
20
Ïàâåë Ìèõàéëîâè÷ Òðåòüÿêîâ áûë ðåäêèé ÷åëîâåê. Èìåëèñü
ó íåãî, êîíå÷íî, ñâîè íåäîñòàòêè, è, ìîæåò áûòü, äàæå êðóïíûå,
íî â îáùåì ýòî áûëà ñâåòëåéøàÿ ëè÷íîñòü, ïðèíåñøàÿ ñòðàíå
áîëüøóþ ïîëüçó. Áûë îí êóïåö ñêóïîâàòûé, ðàñ÷åòëèâûé, òà-
êîé, ÷òî çðÿ ðóáëÿ íå èñòðàòèò. Èíîãäà õóäîæíèêè æàëîâàëèñü
íà íåãî: ìàëî ïëàòèò. Îäíèì ñëîâîì, ýòîé ñòîðîíîé ñâîåé æèç-
íè Òðåòüÿêîâ áûë èñòèííûì ñûíîì ñâîåãî êóïå÷åñêîãî êëàññà.
Åñëè æå ñðàâíèòü Ïàâëà Ìèõàéëîâè÷à ñ äðóãèìè ìîñêîâñêè-
ìè êóïöàìè è äâîðÿíàìè, òî ñòàíåò ÿñíà âñÿ ðàçíèöà. Â Ìîñê-
âå áûëè êóïöû â òûñÿ÷ó ðàç áîãà÷å Òðåòüÿêîâà. À ÷òî îíè ñäå-
ëàëè äëÿ ñòðàíû è äëÿ åå êóëüòóðû? Íè÷åãî! Òðåòüÿêîâ íå ïîëó-
÷èë ñ äåòñòâà íèêàêîãî îáðàçîâàíèÿ, à äîñòèã òîãî, ÷òî âñå ðóñ-
ñêèå êðóïíåéøèå õóäîæíèêè, ïèñàòåëè, ó÷åíûå, àðòèñòû, êîì-
ïîçèòîðû, ìóçûêàíòû áûëè åãî çíàêîìûìè, îí ñ íèìè âåë ïå-
ðåïèñêó, îíè áûâàëè ó íåãî â ãîñòÿõ. Çà âðåìÿ ñ 1880 ïî 1889
ãîä ÿ íå çíàþ â Ìîñêâå ÷åëîâåêà, ðàâíîãî åìó ïî îáøèðíîñòè
ñâîåãî çíàêîìñòâà ñ ëó÷øèìè ëþäüìè Ðîññèè.
Åãî óâàæàëè âñå, ñ êåì îí ñîïðèêàñàëñÿ. Íàäî ïîëàãàòü, âñå
ïîíèìàëè, êàêîå îãðîìíîå íàöèîíàëüíîå äåëî äåëàåò ýòîò ÷åëî-
âåê.
Òðåòüÿêîâ áûë çíàêîì ñî âñåìè õóäîæíèêàìè è ñòàðàëñÿ íå
ïðîïóñòèòü íè îäíîãî õîðîøåãî ïðîèçâåäåíèÿ. Ïåðåä âûñòàâ-
êîé îí îáúåçæàë ìàñòåðñêèå õóäîæíèêîâ, íàìå÷àë, ÷òî êóïèòü.
À çà äåíü äî îòêðûòèÿ âûñòàâêè ïîêóïàë âñå, ÷òî áûëî íà íåé
èíòåðåñíîãî.
Îäíàæäû íà âûñòàâêó õóäîæíèêîâ-ïåðåäâèæíèêîâ ïðèåõàë
öàðü Àëåêñàíäð III. Îí òîæå ñîáèðàë ðóññêèå êàðòèíû. Õîäèò
ïî âûñòàâêå, ñìîòðèò… Ïîíðàâèëàñü åìó îäíà: „Æåëàþ ïðèîá-
ðåñòè”. Öàðþ ïî÷òèòåëüíî äîêëàäûâàþò:
– Âàøå âåëè÷åñòâî, êàðòèíà óæå ïðèîáðåòåíà Òðåòüÿêîâûì.
Öàðü íàõìóðèëñÿ. „Íó, òàê âîò ýòó ïðèîáðåòó”. – „Âàøå âåëè-
÷åñòâî, è ýòà ïðèîáðåòåíà Òðåòüÿêîâûì”. –„À ýòà?” –„Òîæå”…
Öàðü î÷åíü ðàññåðäèëñÿ, íåäîâîëüíûì ãîëîñîì ñêàçàë óñòðîè-
òåëþ âûñòàâêè:
– Õîòåë ó âàñ ïðèîáðåñòè ÷òî-íèáóäü, à êóïåö Òðåòüÿêîâ âñå
óæå äî ìåíÿ êóïèë.
Óñòðîèòåëè â òîò æå äåíü âûíåñëè ðåøåíèå: ñ âûñòàâêè íè÷å-
ãî íå ïðîäàâàòü, ïîêà íà íåé íå ïîáûâàåò ãîñóäàðü - èìïåðàòîð.
Òðåòüÿêîâ î÷åíü çàáåñïîêîèëñÿ.
21
Ïåðåä ñëåäóþùèìè âûñòàâêàìè îí äåëàë óæå òàê: ïîêóïàë
êàðòèíû ïðÿìî â ìàñòåðñêèõ õóäîæíèêîâ, ñ òåì ÷òîáû íà âûñ-
òàâêå îíà áûëà ñ ïîìåòêîé: „Ñîáñòâåííîñòü Ï. Òðåòüÿêîâà”,
èëè –êîãäà ãàëåðåÿ áûëà óæå ïåðåäàíà Ìîñêâå –„Ñîáñòâåí-
íîñòü Ìîñêîâñêîé ãàëåðåè èìåíè áðàòüåâ Òðåòüÿêîâûõ”.
Âñå õóäîæíèêè ïîíèìàëè, ÷òî, ïðîäàâàÿ êàðòèíû Òðåòüÿêîâó,
îíè ïðîäàþò èõ â íàðîäíûé ìóçåé, à ïîýòîìó ñèëüíî ñíèæàëè
öåíó. Âåðåùàãèíó, íàïðèìåð, àìåðèêàíöû ïðåäëàãàëè ãîðàçäî
áîëüøå äåíåã çà åãî êàðòèíû, ÷åì Òðåòüÿêîâ, à îí âñå-òàêè îò-
äàë èõ Òðåòüÿêîâó. È Âàñíåöîâ òîæå óñòóïàë êàðòèíû ïî áîëåå
äåøåâîé öåíå, ÷åì åìó äàâàëè äðóãèå ìåöåíàòû.
2. Îõàðàêòåðèçóéòå Ï. Òðåòüÿêîâà: à) êàê ìåöåíàòà; á) êàê ÷åëîâåêà.
3.Ñêàæèòå, êàêèå îòðûâêè èç òåêñòà ÿâëÿþòñÿ íàèáîëåå âàæíûìè ñ
òî÷ êè çðåíèÿ åãî ñìûñëîâîãî ñîäåðæàíèÿ. Ïðî÷èòàéòå èõ. Â ÷åì, ïî âà -
øå ìó ìíåíèþ, ñîñòîèò îñíîâíàÿ ìûñëü òåêñòà?
4. Ðàññêàæèòå î ïîñåùåíèè âûñòàâêè öàðåì Àëåêñàíäðîì III.
5. Ðàçäåëèòå òåêñò íà ñìûñëîâûå ÷àñòè è ñîñòàâüòå ïëàí.
6.Îïðåäåëèòå, ê êàêîìó ñòèëþ (õóäîæåñòâåííîìó, íàó÷íîìó, ïóáëè öèñ -
òè ÷åñêîìó) ïðèíàäëåæèò òåêñò „Òðåòüÿêîâ è åãî êàðòèííàÿ ãàëåðåÿ”.
Ïîäòâåðäèòå ïðàâîòó âàøèõ ñëîâ àíàëèçîì åãî ñîäåðæàíèÿ (òåìà òè êè)
è ôîðìû. Îáðàòèòå âíèìàíèå íà íàëè÷èå àâòîðñêîé îöåíêè. Ñêà æèòå,
â êàêèõ ñëîâàõ è ïðåäëîæåíèÿõ çàêëþ÷àåòñÿ ýòà îöåíêà. Íàéäèòå â
òåê ñòå ýëåìåíòû ðàçãîâîðíîãî ñòèëÿ. Ñ êàêîé öåëüþ îíè èñïîëüçîâàíû?
7. Ñîñòàâüòå àííîòàöèþ òåêñòà.
8. Êàê âû äóìàåòå, íóæíû ëè ìåöåíàòû ñåãîäíÿ? Êàêîâà èõ ðîëü â ðàç -
âèòèè êóëüòóðû è èñêóññòâà? Îáñóäèòå ýòîò âîïðîñ ñ âàøèìè îäíîêóðñ-
íèêàìè.
9. Êàêèõ àðìÿíñêèõ ìåöåíàòîâ âû çíàåòå? Êîìó è êàê îíè ïîìîãàëè èëè
ïîìîãàþò? Ïîäãîòîâüòå ñîîáùåíèå î íèõ. Èñïîëüçóéòå òàêæå ìàòå -
ðèàë ïåðâîé ÷àñòè ó÷åáíèêà îá àðìÿíàõ-ìåöåíàòàõ.

Â Ìîñêâå â 1912 ã. áûë îòêðûò Ìóçåé èçÿùíûõ èñêóññòâ, êîòîðûé
ñ 1937 ãîäà ñòàë íàçûâàòüñÿ Ìóçååì èçîáðàçèòåëüíûõ èñêóññòâ èìåíè
À. Ñ. Ïóøêèíà. Ìóçåé áûë îòêðûò áëàãîäàðÿ È.Â. Öâåòàåâó, îòöó Ìà-
ðèíû Öâåòàåâîé. Â ýòîì ìóçåå åñòü ïîëîòíà âåëèêèõ ìàñòåðîâ: Áîòè-
÷åëëè, Ìîíå, Ðåíóàðà, Âàí Ãîãà, Ïèêàññî è äð.
22
¸ÇÙ³å³ïÏ»ñÁ
¸ÇÙ³å³ïÏ»ñÁ Ù³ñ¹áõ Ï³Ù ÙÇ ËáõÙµ Ù³ñ¹Ï³Ýó å³ïÏ»ñáõÙÝ ¿ ·»-
Õ³ÝÏ³ñãáõÃÛ³Ý, ·Í³ÝÏ³ñãáõÃÛ³Ý, ÷áñ³·ñáõÃÛ³Ý, ù³Ý¹³Ï³·áñÍáõ-
ÃÛ³Ý Ù»ç: ¸ÇÙ³å³ïÏ»ñáõÙ ³ñí»ëï³·»ïÁ, ÉÇÝÇ Ý³ ·»Õ³ÝÏ³ñÇã Ã»
·Í³ÝÏ³ñÇã, ÷áñ³·ñÇã Ã» ù³Ý¹³Ï³·áñÍ, áã ÙÇ³ÛÝ Ï»ñïáõÙ ¿ Ù³ñ¹áõ
³ñï³ùÇÝ ÝÙ³ÝáõÃÛáõÝÁ, ³ÛÉ& ³ßË³ïáõÙ ¿ »ñ&³Ý Ñ³Ý»É Ýñ³ µÝ³íá-
ñáõÃÛáõÝÁ, å³ïÙ»É Ýñ³ ÏÛ³ÝùÇ, ½µ³ÕÙáõÝùÇ Ù³ëÇÝ: ºñµ ³ñí»ëï³·»-
ïÁ Çñ»Ý ¿ å³ïÏ»ñáõÙ, ¹³ ³ñ¹»Ý ÏáãíáõÙ ¿ ÇÝùÝ³¹ÇÙ³å³ïÏ»ñ: ²-
é³çÇÝ ¹ÇÙ³å³ïÏ»ñÝ»ñÁ ¥áñáÝó Ù»ç Ï³ÛÇÝ Ý³& ¹ÇÙ³ÝÏ³ñÝ»ñ¤ ëï»Õ-
Í»É »Ý ÑÇÝ » ·Çå ï³ óÇ Ý» ñÁ & ÑáõÛ Ý» ñÁ ¹»é&ë Ù»ñ Ãí³ñ Ïáõ ÃÛáõ ÝÇó
ß³ï ³é³ç: ÖÇßï ¿, Ýñ³ÝóáõÙ å³ïÏ»ñí³Í Ù³ñ¹ÇÏ ÑÇß»óÝáõÙ ¿ÇÝ ³-
é³ëå»ÉÝ»ñÇ ³ëïí³ÍÝ»ñÇ & Ñ»ñáëÝ»ñÇ: ì»ñ³ÍÝÝ¹Ç ¹³ñ³ßñç³ÝáõÙ Ù-
³ñ¹Á ·Ý³Éáí ³í»ÉÇ áõ ³í»ÉÇ ¿ñ Ñ»ï³ùñùñáõÙ ÝÏ³ñÇãÝ»ñÇÝ: ²Û¹ ßñç³-
ÝáõÙ ÑÇ³ëù³Ýã ¹ÇÙ³ÝÏ³ñÝ»ñ áõ ¹ÇÙ³ù³Ý¹³ÏÝ»ñ »Ý ëï»ÕÍ»É È»áÝ³ñ -
¹á ¹³ ìÇÝãÇÝ, ØÇù»É³Ýç»ÉáÝ, è³ý³Û»ÉÁ:
15-16-ñ¹ ¹³ ñ» ñáõÙ ¹Ç Ù³ å³ï Ï» ñ³ ÛÇÝ ³ñ í»ëïÝ ëÏ ë»ó Í³Õ ÏáõÙ
³åñ»É: ²Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ³ñí»ëï³·»ïÝ»ñÁ ½³ñÙ³Ý³ÉÇ í³ñå»ïáõÃÛ³Ùµ
ëï»ÕÍáõÙ ¿ÇÝ Çñ»Ýó Å³Ù³Ý³Ï³ÏÇóÝ»ñÇ ¹ÇÙ³å³ïÏ»ñÝ»ñÁ, ëï»ÕÍáõÙ
¿ÇÝ Ïï³íÇ & ÃÕÃÇ íñ³, ù³Ý¹³ÏáõÙ Ù³ñÙÝÇó, ÓáõÉáõÙ µñáÝ½Çó:
§ 6. Íàêëîíåíèå ãëàãîëà. Èçúÿâèòåëüíîå íàêëîíåíèå

Ðàçëè÷àþò 3 íàêëîíåíèÿ ãëàãîëà: èçúÿâèòåëüíîå, ñîñëàãàòåëüíîå
(óñëîâíîå) è ïîâåëèòåëüíîå. Èçúÿâèòåëüíîå íàêëîíåíèå îáîçíà÷àåò
ðåàëüíîå äåéñòâèå, îíî èìååò 3 âðåìåíè: íàñòîÿùåå, ïðîøåäøåå,
áóäóùåå.
Êàòåãîðèÿ âðåìåíè ñâÿçàíà ñ êàòåãîðèåé âèäà. Ãëàãîëû íåñîâåðøåí-
íîãî âèäà èìåþò ôîðìó íàñòîÿùåãî, ïðîøåäøåãî è áóäóùåãî ñëîæíîãî
(ðèñóþ, ðèñîâàë, áóäó ðèñîâàòü). Ãëàãîëû ñîâåðøåííîãî âèäà – òîëüêî
ïðîøåäøåãî è áóäóùåãî ïðîñòîãî âðåìåíè (íàðèñîâàë, íàðèñóþ). Íàñ-
òîÿùåãî âðåìåíè ó ãëàãîëîâ ñîâåðøåííîãî âèäà íåò.
Ôîðìû ïðîøåäøåãî âðåìåíè îáðàçóþòñÿ îò îñíîâû èíôèíèòèâà
ïðè ïîìîùè ñóôôèêñà - ë (÷èòàòü – ÷èòàë, ðèñîâàòü – ðèñîâàë, äó-
ìàòü – äóìàë). Ôîðìû ïðîøåäøåãî âðåìåíèè íå èçìåíÿþòñÿ ïî ëè-
öàì, îíè èçìåíÿþòñÿ ïî ÷èñëàì, à â åäèíñòâåííîì ÷èñëå è ïî ðîäàì
(ðèñîâàë, ðèñîâàëà, ðèñîâàëî, ðèñîâàëè).
Ó ãëàãîëîâ ñ îñíîâîé íàñòîÿùåãî âðåìåíè íà ê, ã, ç, ñ è ó ãëàãîëîâ
23
òå ð å ò ü, óì å ð å òü ôî ð ìû ïð î ø å äøåãî âðå ì å íè ìó æ ñêî ãî ðî äà îá ðà -
çó þ ò ñÿ áåç ñóôôèêñà-ë (áåð¸ã, ï¸ê, ò¸ê, â¸ç, í¸ñ, ò¸ð, óìåð). Â ôîðìàõ
æåíñêîãî, ñðåäíåãî ðîäà è âî ìíîæåñòâåííîì ÷èñëå ñóôôèêñ-ë ñî-
õðàíÿåòñÿ (òåêëà, òåêëî, òåêëè; íåñëà, íåñëî, íåñëè; óìåðëà, óìåðëè).
Áóäóùåå âðåìÿ èìååò 2 ôîðìû: ïðîñòóþ è ñîñòàâíóþ.
Ãëàãîëû ñîâåðøåííîãî âèäà îáðàçóþò áóäóùåå ïðîñòîå, ãëàãîëû
íåñîâåðøåííîãî âèäà – áóäóùåå ñîñòàâíîå.
Í. Â Ñ. Â.
ÿ áóäó ÷èòàòü ÿ ïðî÷èòàþ
òû áóäåøü ÷èòàòü òû ïðî÷èòàåøü
îí áóäåò ÷èòàòü îí ïðî÷èòàåò
îíà áóäåò ÷èòàòü îíà ïðî÷èòàåò
ìû áóäåì ÷èòàòü ìû ïðî÷èòàåì
âû áóäåòå ÷èòàòü âû ïðî÷èòàåòå
îíè áóäóò ÷èòàòü îíè ïðî÷èòàþò
Èíîãäà äëÿ áîëüøåé âûðàçèòåëüíîñòè ðå÷è ãëàãîë íàñòîÿùåãî âðå-
ìåíè ìîæåò óïîòðåáëÿòüñÿ â çíà÷åíèè áóäóùåãî âðåìåíè, ãëàãîë ïðî-
øåäøåãî âðåìåíè –â çíà÷åíèè íàñòîÿùåãî è ò. ï. Íàïðèìåð: Çàâòðà ìû
èäåì â êàðòèííóþ ãàëåðåþ.
Â÷åðà âèæó: ñîáèðàåò îí ñâîè êèñòè è êðàñêè è îòïðàâëÿåòñÿ â ïàðê.
1. Îáðàçóéòå âñå âîçìîæíûå âðåìåííûå ôîðìû îò äàííûõ íèæå ãëà ãî -
ëîâ. Ñ íåêîòîðûìè èç íèõ ñîñòàâüòå è çàïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ.
×èòàòü - ïðî÷èòàòü, êðè÷àòü - çàêðè÷àòü, èçîáðàæàòü - èçîáðà-
çèòü, äåëàòü - ñäåëàòü, âèäåòü - óâèäåòü, ïðèíîñèòü - ïðèíåñòè,
ñìîòðåòü - ïîñìîòðåòü.
2. Ïîäáåðèòå âèäîâóþ ïàðó ê ãëàãîëàì:
ïîíèìàòü, æàëîâàòüñÿ, ñïðàøèâàòü, îáúåçæàòü, ðàññåðäèòüñÿ,
ïîñåùàòü, ñðàâíèòü, ñîáèðàòü, ïðåäóïðåæäàòü, íàñûïàòü, îòíî-
ñèòü, äàðèòü.
3. Îïðåäåëèòå âèä äàííûõ íèæå ãëàãîëîâ, îáðàçóéòå îò íèõ èíôèíèòèâ.
Ïðîäàì, ïðîäàþ, ïðèãîòîâëþ, èñòðà÷ó, îáúåçæó, îáúåçæàþ,
ïðèîáðåë, æàëóþòñÿ, ðàäóåòñÿ, âûøåë, ïðèâåç, ñïðîøó, ñïðà-
øèâàþ, âûõîäèë, ïðèäó.
4. Îïðåäåëèòå âèä è âðåìÿ âûäåëåííûõ ãëà ãî ëîâ, ñîñòàâüòå ñ íèìè íîâûå
ïðåäëîæåíèÿ.
Ñàì Ïàâåë Ìèõàéëîâè÷ íèêîãäà íå âûõîäèë èç äîìà â ãàëå-
ðåþ â òå ÷àñû, êîãäà òàì áûëà ïóáëèêà. Òîãäà â ãàëåðåþ ïðèõî-
äèëà ãëàâíûì îáðàçîì èíòåëëèãåíöèÿ, ñòóäåíòû, ó÷åíèêè ñðåä-
24
íèõ øêîë. Îäíàæäû íà âûñòàâêó õóäîæíèêîâ-ïåðåäâèæíèêîâ
ïðèåõàë öàðü Àëåêñàíäð III. Òðåòüÿêîâ î÷åíü çàáåñïîêîèëñÿ.
Ïåðåä ñëåäóþùèìè âûñòàâêàìè îí ïîêóïàë êàðòèíû ïðÿìî â
ìàñòåðñêèõ õóäîæíèêîâ. Âñå õóäîæíèêè ïîíèìàëè, ÷òî, ïðîäà-
âàÿ êàðòèíû Òðåòüÿêîâó, îíè ïðîäàþò èõ â íàðîäíûé ìóçåé, à
ïîýòîìó ñèëüíî ñíèæàëè öåíó. Âåðåùàãèíó, íàïðèìåð, àìåðè-
êàíöû ïðåäëàãàëè ãîðàçäî áîëüøå äåíåã çà åãî êàðòèíû, à îí
âñå-òàêè îòäàë èõ Òðåòüÿêîâó.
5. Çàìåíèòå ãëàãîëû ïðîøåäøåãî âðåìåíè ãëàãîëàìè íàñòîÿùåãî âðå ìå -
íè. ×òî èç ìåíèëîñü â òåêñòå îò òàêîé çàìåíû?
Êàðòèíà ïðîèçâåëà ñìÿòåíèå ñðåäè ëîíäîíöåâ. Îíè ïîðàçè-
ëèñü òîìó, ÷òî òóìàí ó Ìîíå áûë îêðàøåí â áàãðîâûé öâåò, òîã-
äà êàê âñåì èçâåñòíî, ÷òî öâåò òóìàíà ñåðûé. Äåðçîñòü Ìîíå
âûçâàëà ñíà÷àëà âîçìóùåíèå. Íî âîçìóùàâøèåñÿ âûøëè íà ëîí-
äîíñêèå óëèöû, âãëÿäåëèñü â òóìàí è âïåðâûå çàìåòèëè, ÷òî îí
äåéñòâèòåëüíî áàãðîâûé.
Òîò÷àñ íà÷àëè èñêàòü ýòîìó îáúÿñíåíèå. Íî êàê áû òàì íè
áûëî, Ìîíå ïîáåäèë. Ïîñëå åãî êàðòèíû âñå íà÷àëè âèäåòü ëîí-
äîíñêèé òóìàí òàêèì, êàêèì åãî óâèäåë õóäîæíèê. Ìîíå äàæå
íàçâàëè „ñîçäàòåëåì ëîíäîíñêîãî òóìàíà”.
6. à) Ïåðåïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ, óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû èç ñêîáîê â ïðî øåä -
øåì âðåìåíè.
Ïàâåë Ìèõàéëîâè÷ Òðåòüÿêîâ (ðåøèòü) ñäåëàòü ïåðâóþ ïðè-
ñòðîéêó ê äîìó – ãàëåðåþ äëÿ êàðòèí. Åãî (óâàæàòü) âñå, ñ êåì
îí ñîïðèêàñàëñÿ. Íàäî ïîëàãàòü, âñå (ïîíèìàòü), êàêîå îãðîì-
íîå íàöèîíàëüíîå äåëî äåëàåò ýòîò ÷åëîâåê. Òîãäà â ãàëåðåþ
(ïðèõîäèòü) ãëàâíûì îáðàçîì èíòåëëèãåíöèÿ, ñòóäåíòû, ó÷åíè-
êè ñðåäíèõ øêîë. Òðåòüÿêîâ (íå ïîëó÷èòü) ñ äåòñòâà íèêàêîãî
îáðàçîâàíèÿ.
á) Îõàðàêòåðèçóéòå Òðåòüÿêîâà, óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû â íàñòîÿùåì âðå -
ìå íè.
7. Ïåðåâåäèòå òåêñò. Îáðàòèòå âíèìàíèå íà ïàðÿäîê ñëîâ â àðìÿíñêèõ
è ðóññêèõ ïðåäëîæåíèÿõ.
è³ý³Û»É ê³ÝïÇ
è³ý³Û»ÉÁ ì»ñ³ÍÝÝ¹Ç ¹³ñ³ßñç³ÝÇ Ù»Í³·áõÛÝ ÝÏ³ñÇãÝ»ñÇó ¿: Ü³
ÍÝí»É ¿ Çï³É³Ï³Ý àõñµÇÝá ÷áùñÇÏ ù³Õ³ùáõÙ: Ð³ÛñÁ í³ñå»ï ê³Ý-
25
ïÇÝ, » Ï» Õ» óÇ Ý» ñÇ Ñ³ Ù³ñ ëñ µ³ å³ï Ï»ñ Ý»ñ ¿ñ ÝÏ³ ñáõÙ, & Ñ»Ýó ÇÝùÝ
¿É »Õ³í è³ý³Û»ÉÇ ³é³çÇÝ áõëáõóÇãÁ:
îÕ³ÛÇ ÙÛáõë áõëáõóÇãÁ Ñ³Ûñ»ÝÇ àõÙµñÇ³ÛÇ µÝáõÃÛáõÝÝ ¿ñ, ÙáõÅáí
å³ïí³Í Ýñ³ Ù»ÕÙ µÝ³å³ïÏ»ñÝ»ñÁ:
è³ ý³ Û» ÉÁ í³Õ áñ µ³ ó³í & ³Õ ù³ ïáõ ÃÛ³Ý Ù»ç ¿ñ, ³å ñáõÙ: Üñ³Ý
û· ÝáõÙ ¿ÇÝ Ñ³ÛïÝÇ ÝÏ³ñÇãÝ»ñÁ, áñáÝù ÝÏ³ï»É ¿ÇÝ å³ï³Ýáõ íÇÃË³-
ñÇ ï³ Õ³Ý ¹Á: è³ ý³ Û» ÉÁ ùë³Ý ï³ ñ» Ï³Ý ¿É ãÏ³ñ, »ñµ ëï»Õ Í»ó §Îá -
Ý»ë ï³µÇÉ»Ç ïÇñ³Ù³ÛñÁ¦ ÝÏ³ñÁ: ²Û¹ Ññ³ß³ÉÇ ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛáõÝÝ
³ÛÅÙ ·ïÝíáõÙ ¿ È»ÝÇÝ·ñ³¹Ç ¾ñÙÇï³ÅáõÙ: îÇñ³Ù³ÛñÁ ¥Ø³¹áÝÝ³Ý¤
å³ï Ï»ñ í³Í ¿ àõÙµ ñÇ³ ÛÇ µÝ³ å³ï Ï» ñÇ ýá ÝÇÝ: ²ñ ï³ Ï³ñ· Ññ³ åáõ -
ñÇã »Ý Ùáñ & Ù³ÝÏ³Ý Ùï³ËáÑ áõ ãùÝ³Õ ¹»Ùù»ñÁ:
1504Ã. è³ý³Û»ÉÁ ï»Õ³÷áËí»ó üÉáñ»ÝóÇ³, áõñ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ï ³å-
ñáõÙ & ³ßË³ïáõÙ ¿ÇÝ Çï³É³Ï³Ý ì»ñ³ÍÝÝ¹Ç Ñ³Ý×³ñÝ»ñ È»áÝ³ñ¹á
¹³ ìÇÝãÇÝ & ØÇù»É³Ýç»ÉáÝ: üÉáñ»ÝóÇ³ÛáõÙ è³ý³Û»ÉÁ ß³ï µ³ñ»Ï³Ù-
Ý»ñ ·ï³í: Ü³ ï»ë³í ³ñí»ëïÇ Ù»Í ·áñÍ»ñ, µ³Ûó ëáíáñ»Éáí µáÉáñÇó,
áã Ù»ÏÇÝ ãÁÝ¹ûñÇÝ³Ï»ó:
8. Ïîäãîòîâüòå ñîîáùåíèå îá 1-2 êàðòèíàõ Ðàôàýëÿ.
§ 7. Ìóçûêà â íàøåé æèçíè
1. Ïðî÷èòàéòå âûñêàçûâàíèÿ âåëèêèõ ëþäåé. Î ÷åì çàñòàâëÿþò îíè çà -

äó ìàòüñÿ?
Âñÿêàÿ ìóçûêà èäåò îò ñåðäöà è äîëæíà âíîâü äîéòè äî ñåðäöà.

Ãàóïòìàí
Ìóçûêà – óíèâåðñàëüíûé ÿçûê ÷åëîâå÷åñòâà. Ëîí ãôå ë ëî
Ìóçûêà äîëæíà âûñåêàòü îãîíü èç ìóæåñòâåííîé äóøè.

Áåòõîâåí
2. Ïðî÷èòàéòå òåêñò ïðî ñåáÿ. Ñêàæèòå, â ÷åì çàêëþ÷àåòñÿ åãî ãëàâíàÿ
ìûñëü. Îáúÿñíèòå çíà÷åíèå âûäåëåííûõ ñëîâîñî÷åòàíèé è âûðàæåíèé.
ÌÓÇÛÊÀ Â ÍÀØÅÉ ÆÈÇÍÈ

Ìóçûêà âõîäèò â íàøó æèçíü ñ äåòñêèõ ëåò. Ïðàâäà, íàøè ðàí-
íèå ìóçûêàëüíûå âïå÷àòëåíèÿ ÷àùå âñåãî îãðàíè÷åíû ñàìûìè
ïðîñòûìè âèäàìè ìóçûêè – ïåñíåé, ìàðøåì, òàíöåì.
26
Íî ê ýòîé ìóçûêå ìû ïðèâûêàåì òàê áûñòðî è òàê ïî-íàñòîÿ-
ùåìó íà÷èíàåì ëþáèòü åå, ÷òî íå ìîæåì ïðåäñòàâèòü ñåáå – êàê
æå áåç íåå ìîæíî îáîéòèñü, êàê áåç íåå ìîæíî æèòü!..
È íèêîãäà åùå, êàæåòñÿ, íèêòî íå ñïðàøèâàë, êàê íàó÷èòüñÿ
ïîíèìàòü, êàê ïîëþáèòü ïåñíþ, ìàðø èëè òàíåö. Êîãäà ïðèõî-
äèò ê íàì ëþáîâü ê ýòîé ìóçûêå è åå ïîíèìàíèå – ìû äàæå íå
çàìå÷àåì. À âîò î òîì, êàê ïîëþáèòü è êàê íàó÷èòüñÿ ïîíèìàòü
áîëåå ñëîæíóþ ìóçûêó, ñïðàøèâàþò ÷àñòî.
È ãîâîðÿò èíîé ðàç òàê: „ß î÷åíü ëþáëþ ïåñíè. À âîò êîãäà
ñëûøó ïî ðàäèî ñåðüåçíóþ ìóçûêó, ìíå äåëàåòñÿ ñêó÷íî. Êàê
íàó÷èòüñÿ ïîíèìàòü òàêóþ ìóçûêó?” Íî âåäü ê ñåðüåçíîé ìóçû-
êå îòíîñÿòñÿ è ìíîãèå ïåñíè.
„Ñåðüåçíîé” ìóçûêîé ÷àùå âñåãî íàçûâàþò ìóçûêó áåç ïå-
íèÿ, ìóçûêó äëÿ ðàçíûõ èíñòðóìåíòîâ, îñîáåííî äëÿ ñèìôîíè-
÷åñêîãî îðêåñòðà. Íî ñðåäè ëþáèìåéøèõ ìóçûêàëüíûõ ïüåñ íà
ïåðâîì ìåñòå, êàæåòñÿ, ñòîÿò „Òàíåö ìàëåíüêèõ ëåáåäåé” è
„Íåàïîëèòàíñêàÿ ïåñåíêà” ×àéêîâñêîãî, íàïèñàííûå äëÿ ñèì-
ôîíè÷åñêîãî îðêåñòðà, è „Òóðåöêèé ìàðø” Ìîöàðòà, íàïèñàí-
íûé äëÿ ôîðòåïèàíî. È ýòè ïüåñû, êàê è âåëèêîå ìíîæåñòâî
ïîäîáíûõ ïüåñ, îòíîñÿòñÿ ê ñàìîé íàñòîÿùåé ñåðüåçíîé ìóçû-
êå. Ïî÷åìó æå îíè òàê ëåãêî ñëóøàþòñÿ è ïîëüçóþòñÿ òàêîé ïî-
ïóëÿðíîñòüþ? Ïîòîìó ÷òî ïüåñû ýòè íåñëîæíûå, ïîíÿòíûå ïî
ñâîåìó õàðàêòåðó, ïî ñâîåé ìóçûêàëüíîé ôîðìå.
Íå óäèâëÿéòåñü è òåì áîëåå íå îãîð÷àéòåñü, åñëè áîëüøèå è
ñëîæíûå ñî÷èíåíèÿ, íàïðèìåð, ñèìôîíèè, ñîíàòû, êâàðòåòû, íå
ñðàçó ïîêàæóòñÿ âàì ïîíÿòíûìè è èíòåðåñíûìè. Âåäü áîëüøèå è
ñåðüåçíûå êíèãè, íàïðèìåð „Âîéíà è ìèð” Òîëñòîãî, íå ñðàçó
ñòàëè äëÿ âàñ ïîíÿòíûìè. Ïðèäåò âðåìÿ, êîãäà âû îöåíèòå âñþ
ïîòðÿñàþùóþ ñèëó è ãëóáèíó, âñþ íåîáûêíîâåííóþ êðàñîòó ñèì-
ôîíèé Áåòõîâåíà è ×àéêîâñêîãî, ñîíàò Øîïåíà è Ïðîêîôüåâà!
Âñïîìíèòå, ñêîëüêî ëåò âû ó÷èòåñü ÷èòàòü, ïîíèìàòü è ëþáèòü
êíèãè! À äëÿ òîãî ÷òîáû íàó÷èòüñÿ ñëóøàòü, ëþáèòü è ïîíèìàòü
ìóçûêó, òîæå íóæíû ãîäû. Íåçàìåòíî ïðèáëèçèòñÿ äåíü, êîãäà
âû ñêàæåòå: „ß íå ïðåäñòàâëÿþ ñåáå æèçíè áåç ñåðüåçíîé ìó-
çûêè òàê æå, êàê íå ïðåäñòàâëÿþ ñåáÿ áåç ñåðüåçíîé êíèãè!”
(Ïî Äì. Êàáàëåâñêîìó)
3. Ðàçäåëèòå òåêñò íà ñìûñëîâûå îòðåçêè è ïîäáåðèòå íàçâàíèÿ ê êàæ -
äî ìó èç íèõ.
27
4. Âûïèøèòå èç òåêñòà ñëîâà, èìåþùèå îòíîøåíèå ê òåìå „Ìóçûêà”.
Ñîñ òàâüòå è çàïèøèòå ñ íèìè ïðåäëîæåíèÿ.
5. Îáúÿñíèòå çíà÷åíèå ñëîâîñî÷åòàíèé:
êëàññè÷åñêàÿ ìóçûêà, ñèìôîíè÷åñêàÿ ìóçûêà, êàìåðíàÿ ìóçû-
êà, ëåãêàÿ ìóçûêà, ðàçáèðàòüñÿ â ìóçûêå, óâëåêàòüñÿ ìóçûêîé.
6. Ïîäáåðèòå ê äàííûì ñëîâàì îïðåäåëåíèÿ, ñ íåêîòîðûìè èç ïîëó ÷åí -
íûõ ñëîâîñî÷åòàíèé ñîñòàâüòå è çàïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ:
ìóçûêà, ïåñíÿ, ìàðø, ñèìôîíèÿ, ïüåñà, ñîíàòà.
7. Ïîäáåðèòå ê äàííûì ãëàãîëàì ñóùåñòâèòåëüíûå èç òåêñòà, ñ íåêîòî-
ðûìè èç ïîëó÷åííûõ ñëîâîñî÷åòàíèé ñîñòàâüòå è çàïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ:
ñëóøàòü, îöåíèòü, ïðèâûêàòü, ïîíèìàòü, óâëåêàòüñÿ, âñëó -
øè âàòüñÿ.
8. Îïðåäåëèòå æàíð ïðî÷èòàííîãî òåêñòà. Îáðàòèòå âíèìàíèå íà âçàè-
ìîäåéñòâèå ýë å ìåíòîâ íàó÷íîãî è ðàçãîâîðíîãî ñòèëåé. Ïðî÷èòàéòå
ñòðî÷êè, â êîòîðûõ ðå÷ü àâòîðà íåïîñðåäñòâåííî îáðàùåíà ê ÷èòàòåëþ
è ïðåäñòàâ ëÿåò ñîáîé ìîíîëîã, àäðåñîâàííûé ìîëîäûì ëþäÿì. Â êà êîì
ïðåäëîæåíèè ÿðêî âûðàæåíà àâòîðñêàÿ ïîçèöèÿ?
9. Îáúÿñíèòå ðàçíèöó â çíà÷åíèè ãëàãîëîâ ñëóøàòü è ñëûøàòü. Êàêîé
èç ãëàãîëîâ ïîêàçûâàåò, ÷òî ÷åëîâåê ïîíèìàåò ìóçûêó? Àðãóìåí òè ðóé -
òå î òâåò.
10. Íàéäèòå â òåêñòå ñëîâà ñ ÿðêîé ïîëîæèòåëüíîé îöåíêîé. Ñêà æè -
òå, êàêóþ ðîëü îíè èãðàþò â òåêñòå.
11. Íàïèøèòå àííîòàöèþ òåêñòà.
12. Ëþ áèòå ëè âû ñåðüåçíóþ ìóçûêó? Êàêóþ ðîëü èãðàåò ìóçûêà â âàøåé
æèçíè? Êàêóþ ìóçûêó âû ëþáèòå ñëóøàòü? Îáñóäèòå ýòè âîïðîñû ñ
âàøèìè îäíîêóðñíèêàìè.
13. Ïðî÷èòàéòå òåêñò, îáúÿñíèòå çíà÷åíèå âûäåëåííûõ ñëîâ, ñëîâîñî -
÷å òàíèé è ïðåäëîæåíèé.
ÍÈÊÊÎËÎ ÏÀÃÀÍÈÍÈ
Áûë 1800 ãîä. Ïî óëèöàì Ëèâîðíî ïîçäíèì âå÷åðîì øåë âû-
ñîêèé óãëîâàòûé ÷åëîâåê. Îí áûë åùå ìîëîä. Äëèííûé ïëàù äî
ïÿò, êàê íà âåøàëêå, âèñåë íà åãî íåëîâêîé ôèãóðå. Â ðóêàõ ó
íåãî áûë ÷åðíûé ôóòëÿð ñî ñêðèïêîé. Ïðîõîæèå îãëÿäûâàëèñü
íà íåãî.
Ãîðåëè ôîíàðè, âåñü ãîðîä âûñûïàë íà âå÷åðíèå óëèöû, è óëè-
öû ïåëè ïîëíûì ãîëîñîì, ïåðåêëèêàÿñü îäíà ñ äðóãîé.
„Æàðåíûå êàøòàíû, æàðåíàÿ òûêâà!” – êðè÷àëè ðàçíîñ÷èêè.
28
Îí øåë ìåäëåííî, íå îáðàùàÿ âíèìàíèÿ íà ëþäåé, ïðèñìàò-
ðèâàÿñü ê äîìàì. Ëèöî åãî, íåñìîòðÿ íà ìîëîäîñòü, áûëî ñóðî-
âîå, áëåäíîå, ñ çåìëèñòûì îòòåíêîì. Íàêîíåö îí ïîñòó÷àë â íà-
ãëóõî ïðèêðûòîå ñòàâíÿìè îêîøêî îäíîãî äîìà. Ñêâîçü ùåëè
âèäåí áûë ñâåò, èçðåäêà ñëûøàëèñü ãîëîñà è çâîí áóòûëîê. Ýòî
áûëà íî÷íàÿ òàâåðíà. Âîøåë îí ñëåãêà áîÿçëèâî. Çà çåëåíûì
êðóãëûì ñòîëîì ïÿòü-øåñòü ÷åëîâåê. Îíè èãðàëè â êàðòû. Íà
ñòîëå êó÷êàìè ëåæàëè äåíüãè. Þíîøà ïðèñåë ê ñòîëó è ïîïðî-
ñèë ðàçðåøåíèÿ ïðèíÿòü ó÷àñòèå â èãðå. Íà íåãî íèêòî íå îáðà-
òèë îñîáîãî âíèìàíèÿ. Èãðà ïðîäîëæàëàñü. – Òóç, âàëåò, âàøà
âçÿëà…
Þíîøà, íåñìîòðÿ íà ñâîþ ìîëîäîñòü, âèäèìî, èãðàë íå âïåð-
âûå è áûë îïûòíûì èãðîêîì. Îí ñðàçó âîøåë âî âêóñ. Áðîñàÿ
êàðòû íà ñòîë, îí ïðèùåëêèâàë ïàëüöàìè. Ãëàçà ãîðåëè. Êó÷êà
ìîíåò, êîòîðóþ îí äîñòàë èç êàðìàíà, î÷åíü áûñòðî èñ÷åçëà.
Èãðà ïðîäîëæàëàñü.
È âîò ó íåãî íè÷åãî, íè÷åãî íå îñòàëîñü!
Íåñêîëüêî ìóíóò îí ïðîñèäåë ïðèãîðþíÿñü. Îí ñòàë ïîõîæ
òåïåðü íà õèùíóþ ïòèöó: äëèííûé íîñ åãî ñâåñèëñÿ, ãëàçà áûëè
ïîëóçàêðûòû. Ïîòîì îí ìåäëåííî âñòàë è, ñëåãêà çàïëåòàÿñü
íîãàìè, ïîäîøåë ê îêîøêó.
–Ñèíüîðû, – ñêàçàë îí, – ýòà ñêðèïêà ñòîèò ìíîãî äåíåã, ÿ
ïðîøó ðàçðåøåíèÿ ïîñòàâèòü åå íà êàðòó.
È îí äîñòàë èç ôóòëÿðà ñêðèïêó.
Âñå çàìîë÷àëè.
Òîãäà ôðàíöóç âçÿë ñêðèïêó â ðóêè, çàãëÿíóë â îòâåðñòèå äåêè,
òðîíóë ñòðóíû è ñíîâà âíèìàòåëüíî ïîñìîòðåë íà þíîøó.
Èãðà ïðîäîëæàëàñü…
–Áèòà! – ñêàçàë èãðîê.
Þíîøà ñèäåë ñîâåðøåííî íåïîäâèæíî, òîëüêî òåïåðü ñòàëî
âèäíî, êàê îí ðàñòåðÿí.
–Íå ðîáåé, ìîëîä÷èê, – ñêàçàë îäèí èç èãðîêîâ, – ñî âñÿêèì
ñëó÷àëîñü!
–Ìíå íóæíà ìîÿ ñêðèïêà,–ñêàçàë âäðóã þíîøà ãëóõî è ïðî-
òÿæíî, –îòäàéòå ìíå, ïðîøó âàñ. Çàâòðà â âàøåì ãîðîäå ÿ äàþ
êîíöåðò. Ïðîøó âàñ, òîëüêî íà îäèí âå÷åð îòäàéòå ìíå ñêðèïêó.
Êðóãîì çàñìåÿëèñü.
– Ý, íåò, îíà ÷åñòíî âûèãðàíà, òû ñàì ïîñòàâèë åå íà êàðòó.
29
Þíîøà óãðþìî ïîñìîòðåë íà âñåõ è çàøàãàë ê âûõîäó. Åãî
äîãíàë ïîæèëîé ôðàíöóç.
– Ïîéäåìòå, – ñêàçàë îí, – ÿ äàì âàì íà çàâòðà ñêðèïêó, îíà
ðàáîòû ìàëîèçâåñòíîãî ìàñòåðà – Äæóçåïïå Ãâàðíåðè Äåëü Äæå-
çó, âû íå âñòðå÷àëè åãî èìåíè. ß äóìàþ, ÷òî îíà âàì ïîíðàâèò-
ñÿ, ÿ äàì âàì åå íà çàâòðàøíèé êîíöåðò, óñïîêîéòåñü, ñèíüîð!
Âàøà æå ñêðèïêà íå èç ëó÷øèõ. À òåïåðü, ìîæåò áûòü, âû ñäå-
ëàåòå ìíå ÷åñòü è çàéäåòå êî ìíå âûïèòü ÷àøêó ãîðÿ÷åãî êîôå.
Äî ðàññâåòà îñòàâàëîñü íåäîëãî.
Þíîøà ñìîòðåë íà íåãî ñ óäèâëåíèåì.
– Êòî âû?
– Âû ìåíÿ íå çíàåòå, – îòâå÷àë ôðàíöóç, – ÿ ïðîñòî êóïåö èç
Ïàðèæà, íî ÿ ëþáëþ ìóçûêó è ñëûøàë âàøó èãðó. Ìíå êàæåòñÿ,
åñëè ÿ íå îøèáàþñü, âû –ñèíüîð Íèêêîëî Ïàãàíèíè.
Îíè âûøëè è ïîøëè ïî ïóñòûì óëèöàì Ëèâîðíî.
...Èç çàëà åùå äîíîñèëèñü êðèêè, õëîïêè, âûçîâû.
Ïàãàíèíè ñèäåë â àðòèñòè÷åñêîé êîìíàòå òåàòðà óòîìëåííûé,
áåç ñèë. Â äâåðü ïîñòó÷àëèñü, è âîøåë ôðàíöóç, êîòîðûé äàë åìó
â÷åðà ñêðèïêó. Ïàãàíèíè ñäåëàë íåâîëüíîå äâèæåíèå, òî÷íî íå
æåëàÿ îòäàâàòü åå, íî òóò æå âñêî÷èë è óãëîâàòî, óíèæåííî êëà-
íÿÿñü, ïðîòÿíóë åìó ÷åðíûé ôóòëÿð. Îí áîðìîòàë ñëîâà èçâèíå-
íèÿ è áëàãîäàðíîñòè. Îí òàê îáÿçàí ñèíüîðó, òàê ìíîãî îáÿçàí,
è êàêàÿ ïðåêðàñíàÿ ñêðèïêà, çâóêè åå ïîäîáíû çâóêàì îðãàíà.
Íî ôðàíöóç ñòðîãî îòâåë åãî ðóêè.
– Îñòàâüòå åå ó ñåáÿ,–ñêàçàë îí, – è íå áëàãîäàðèòå. Íå ìíå,
ñêðîìíîìó ìóçûêàíòó, èãðàòü íà íåé ïîñëå âàñ.
Ïàãàíèíè áûëî òîãäà 17 ëåò. Ñ ýòîãî âðåìåíè îí íå ðàññòà-
âàëñÿ ñî ñêðèïêîé.
Èç ãîðîäà â ãîðîä, èç ñòðàíû â ñòðàíó ñòàë îí ðàçâîçèòü ñëàâó
íåèçâåñòíîãî ìàñòåðà, ñîçäàâøåãî ñêðèïêó, íà êîòîðîé îí èã-
ðàë. Îí çíàë åãî èìÿ, êàê ñâîå, ïîòîìó ÷òî êàæäûé ðàç, êîãäà îí
íàñòðàèâàë èëè ïðîâåðÿë èíñòðóìåíò, â ãëóáèíå ìåëüêàëî ñòðî-
ãîå èìÿ „Äåëü Äæåçó”.
Ìóçûêàíò ñòàðåë, ñêðèïêà áûëà âñå òà æå. È ìàëî-ïîìàëó îí
ñâûêñÿ ñ íåé, êàê ñ ïàìÿòüþ î ñâîåé ìîëîäîñòè èëè òîâàðèùåì.
È âîò îäíàæäû åãî òîâàðèù çàáîëåë. Îí ïîòåðÿë ãîëîñ. Ýòî
áûëî âî âðåìÿ êîíöåðòîâ Ïàãàíèíè â Ïàðèæå.
Ïàãàíèíè äîëãî íå õîòåë ýòîìó âåðèòü. Âíîâü è âíîâü îí ïðè-
íèìàëñÿ èãðàòü, íî çâóê áûë òóñêëûé è íåÿñíûé.
30
Â îò÷àÿíèè, ñõâàòèâ ñâîþ ñêðèïêó, îí ïîáåæàë ê èçâåñòíîìó
ñêðèïè÷íîìó ìàñòåðó Âèëüîìó, ñëàâèâøåìóñÿ ñâîèì èñêóññò-
âîì ïî÷èíêè ñòàðûõ èíñòðóìåíòîâ.
Íå ñàäÿñü è íå çäîðîâàÿñü, Ïàãàíèíè âûòàùèë èç ÷åðíîãî
ôóòëÿðà ñêðèïêó.
–Îíà çàáîëåëà, – ñêàçàë îí îòðûâèñòî, – ãëóõîé, íåâíÿòíûé,
÷óæîé çâóê. Ïîñìîòðèòå, ìîæíî ñïàñòè?
Îí äðîæàë îò âîëíåíèÿ.
Îñìîòðåâ âíèìàòåëüíî èíñòðóìåíò, Âèëüîì ñêàçàë, ÷òî ñêðèï-
êó íåîáõîäèìî îñòàâèòü íà íåêîòîðîå âðåìÿ â ìàñòåðñêîé äëÿ
ïî÷èíêè, ÷òî ïðè÷èíà èçìåíåíèÿ çâóêà – âíóòðè èíñòðóìåíòà.
Ñêðèïêó íåîáõîäèìî âñêðûòü, òî åñòü îòäåëèòü åå ÷àñòè.
Âìåñòî îòâåòà Ïàãàíèíè ñõâàòèë ñâîþ ñêðèïêó, ñóíóë â ôóò-
ëÿð è, íè ñëîâà íå ãîâîðÿ, óøåë.
Íà ñëåäóþùèé äåíü Âèëüîì, âçÿâ íåîáõîäèìûå èíñòðóìåíòû,
ñàì ïîøåë ê Ïàãàíèíè. Ïàãàíèíè æèë íà óëèöå Ïîáåäû. Óâè-
äåâ Âèëüîìà, îí ïîêîðíî ïðîòÿíóë åìó ñêðèïêó, ñêàçàë òîëüêî:
„×èíèòå çäåñü, ïðè ìíå”. Âèëüîì ñðàçó æå ïðèíÿëñÿ çà ðàáîòó.
Âçÿâ íî æ í è öû, îí âî ò ê í óë èõ â êî ð ï ó ñ ñê ð è ï êè. Ðàç äàëñÿ íå -
ãð îìêèé òðåñê. Ïàãàíèíè òðåâîæíî õîäèë ïî êîìíàòå. Ïîòîì
îí óñåëñÿ íà ñòóë, îõâàòèâ äëèííûå êîëåíè ðóêàìè è óïèðàÿñü
ïîäáîðîäêîì, íå ñïóñêàë ãëàç ñ ðóê ìàñòåðà; êàæäîå äâèæåíèå
íîæíèö äåéñòâîâàëî íà íåãî òàê, êàê áóäòî îíè âîíçàëèñü â åãî
ëèöî. Îïåðàöèÿ ïðîäîëæàëàñü äîâîëüíî äîëãî. Âèëüîì äåëàë
îñòîðîæíûå è ñäåðæàííûå äâèæåíèÿ ðóêîé: îäèí íåâåðíûé ïî-
âîðîò – ñàìî äåðåâî ìîæåò òðåñíóòü, à òîãäà ïî÷èíêà áóäåò î÷åíü
ñåðüåçíîé è ñëîæíîé. Ñíîâà ëåãêèé òðåñê – è êðûøêà îòäåëè-
ëàñü. Ïàãàíèíè âñêî÷èë ñî ñòóëà.
–Âñå áóäåò â ïîðÿäêå, çâóê îñòàíåòñÿ òîò æå, íî ÿ áû âñå-òàêè
âçÿë åå ê ñåáå â ìàñòåðñêóþ.
Íåîõîòíî è õìóðî ðàññòàâàëñÿ Ïàãàíèíè ñî ñâîåé ñêðèïêîé.
×åðåç íåäåëþ Ïàãàíèíè çàøåë ê Âèëüîìó. Ìàñòåð ïðîòÿíóë
åìó ñêðèïêó.
Ïàãàíèíè, âîëíóÿñü, ïðèëîæèë ñìû÷îê ê ñòðóíàì è ïðîñèÿë:
çâóê áûë ñòàðûé, òîò æå, çíàêîìûé. Îí áðîñèëñÿ îáíèìàòü
Âèëüîìà è ïðîòÿíóë åìó äðàãîöåííóþ øêàòóëêó, óêðàøåííóþ
êàìíÿìè.
– Ïðèìèòå åå îò ìåíÿ. Ó ìåíÿ áûëè äâå îäèíàêîâûå, îäíó ÿ
31
ïîäàðèë ìîåìó âðà÷ó, äðóãóþ äàðþ âàì; îäíó – èñöåëèâøåìó
ìîå òåëî, äðóãóþ – èñöåëèâøåìó ìîþ ñêðèïêó.
Ïàãàíèíè äî êîíöà ñâîåé æèçíè íå ðàññòàâàëñÿ ñ ëþáèìîé
ñêðèïêîé. Óìèðàÿ, îí çàâåùàë åå ìóçåþ Ãåíóè, ãîðîäà, â êîòî-
ðîì ðîäèëñÿ. Îíà ëåæèò òàì â ìóçåå ïîä ñòåêëÿííûì êîëïàêîì,
è çîâóò åå: „Âäîâà Ïàãàíèíè”.
(Ïî Å. Òûíÿíîâîé)
15. Ñîñòàâüòå ê òåêñòó êðàòêèé ïëàí â ôîðìå íàçûâíûõ ïðåäëîæåíèé è

ïåðåñêàæèòå òåêñò ïî ïëàíó.
16. Íàéäèòå â òåêñòå è ïðî÷èòàéòå òå îòðûâêè, â êîòîðûõ îïèñûâàþò-
ñÿ ïåðåæèâàíèÿ âåëèêîãî ìóçûêàíòà. Äàéòå îöåíêó ïîñòóïêàì Ïàãàíèíè
è ôðàíöóçà.
17. Ïðîêîììåíòèðóéòå òåêñò, âûäåëèâ â íåì îñíîâíóþ èäåþ.
18. Ïîäãîòîâüòå ñîîáùåíèå î æèçíè è òâîð÷åñòâå Íèêêîëî Ïàãàíèíè.
Êàêèõ èçâåñòíûõ ñêðèïè÷íûõ ìàñòåðîâ âû çíàåòå? Ïîäãîòîâüòå íåáîëü-
øîå ñîîáùåíèå î íèõ.
19. Ëþáèòå ëè âû ñëóøàòü êëàññè÷åñêóþ ìó çû êó? Ãäå âû åå ñëóøàëè?
×òî âû ìîæåòå ðàññêàçàòü î âàøèõ âïå÷àòëåíèÿõ?
´²Ê ÚàÐ²Ü êº´²êîÆ²Ü
´³Ë ³½·³ÝáõÝÁ ÏñáÕ »ñ³ÅÇßïÝ»ñÇ ïáÑÙÁ ß³ï ÑÇÝ ¿: ¸»é&ë 16-ñ¹
¹³ñáõÙ Ñ³óÃáõË ü³Ûï ´³ËÁ ÇÝùÝ³Ùáé³ó óÇïñ³ ¿ñ Ýí³·áõÙ, ù³ÝÇ
¹»é çñ³Õ³óÁ ãËÏãËÏ³Éáí óáñ»Ý ¿ñ ³ÕáõÙ: Ð³çáñ¹ µáÉáñ ´³Ë»ñÁ
ÝáõÛÝå»ë »ñ³ÅÇßïÝ»ñ ¿ÇÝ: ºñ³Åßï³Ï³Ý ³Û¹ ³½·³ÝáõÝÁ É³ÛÝáñ»Ý
Ñ³ÛïÝÇ ¿ñ ³ÙµáÕç ¶»ñÙ³ÝÇ³ÛáõÙ: ¸ñ³ Ñ³Ù³ñ ¿É, »ñµ ÍÝí»ó ÚáÑ³Ý
ê»µ³ëïÇ³Ý ´³ËÁ, áã áù ã¿ñ Ï³ëÏ³ÍáõÙ, áñ Ý³ »ñ³ÅÇßï Ï¹³éÝ³:
ÖÇßï ¿, ³ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï áã Ù»ÏÁ ã¿ñ Ï³ñáÕ Ùï³Í»É ³Ý·³Ù, áñ ê»µ³ë-
ïÇ³ÝÝ Çñ »ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý Ù»ç Ù³ñÙÝ³íáñ»Éáõ ¿ ³ÛÝ ³Ù»Ý É³í³·áõÛÝÁ,
áñ Ïáõï³Ï»É ¿ñ áã ÙÇ³ÛÝ ´³Ë»ñÇ Ñéã³Ï³íáñ ïáÑÙÁ, ³ÛÉ& ·»ñÙ³Ý³-
Ï³Ý áÕç ÅáÕáíáõñ¹Á:
ì³Õ áñµ³ó³Í ê»µ³ëïÇ³ÝÇ áõëáõóÇãÁ Ýñ³ ³í³· »Õµ³Ûñ øñÇëï³-
÷áñÝ ¿ñ: ø³é³ëáõÝ ï³ñÇ ³ÝÁÝ¹Ù»ç Ý³ Ýí³·áõÙ ¿ñ ÙÇ&ÝáõÛÝ »ñ·»Ñá-
ÝÁ Ï³ï³ñ»Éáí µ³½Ù³Ó³ÛÝ ûñÑÝ»ñ·Á: Üñ³ ³Ýíñ¹áí ï»ëùÁ Ï³ñáÕ ¿ñ
íñ ¹á í»É áõ ½³Í Ù³ñ ¹áõÝ ³ÛÝ ³ë ïÇ ×³Ý ãáñ áõ Ù³Ý ñ³ËÝ ¹Çñ Ù³ñ¹ ¿ñ,
áñ Ýñ³ ¹³ë³í³Ý¹³Í »ñ³ÅßïáõÃÛáõÝÁ ³ï»É ÙÇ³ÛÝ Ï³ñ»ÉÇ ¿ñ: ´³Ûó
ê»µ³ëïÇ³ÝÁ ÉÇÝáõÙ ¿ñ Ý³& áõñÇß ´³Ë»ñÇ ÁÝï³ÝÇùÝ»ñáõÙ & ·Çï»ñ,
32
áñ, ³ í³· »Õ µáñ ï³Ëï Ï³ ÉÇ í³ñ Åáõ ÃÛáõÝ Ý» ñÇó ½³ï, Ï³ µá Éá ñá íÇÝ
³ÛÉ ÙÇ »ñ³ÅßïáõÃÛáõÝ, & ³ÙµáÕç Ñá·áí Ó·ï»ó ¹»åÇ ³ÛÝ:
ºñµ ï³ÝÁ Ù³ñáõÙ ¿ÇÝ ÙáÙ»ñÁ, & »Õµ³ÛñÁ ËáñÁ ùáõÝ ¿ñ ÙïÝáõÙ, ê»-
µ³ëïÇ³ÝÁ Ë³ñË³÷»Éáí Ùáï»ÝáõÙ ¿ñ ÑëÏ³ å³Ñ³ñ³ÝÇÝ, áõñ Ã³ùÝ-
í³Í ¿ñ, ÇëÏ³Ï³Ý »ñ³ÅßïáõÃÛáõÝÁ:
§ 8. Íàêëîíåíèå ãëàãîëà. Ñîñëàãàòåëüíîå

è ïîâåëèòåëüíîå íàêëîíåíèÿ
Ãëàãîëû ñîñëàãàòåëüíîãî (óñëîâíîãî) íàêëîíåíèÿ îáîçíà÷àþò äåé-

ñòâèå, êîòîðîå ìîæåò ïðîèçîéòè ïðè îïðåäåëåííîì óñëîâèè. Îíè îá-
ðàçóþòñÿ îò ãëàãîëîâ ïðîøåäøåãî âðåìåíè ñ ïîìîùüþ ÷àñòèöû áû
(á), êîòîðàÿ ìîæåò ñòîÿòü ïîñëå ãëàãîëà èëè ïåðåä íèì.
ß áû õîòåë óâèäåòü êàðòèíû ýòîãî õóäîæíèêà.
ß ñäåðæàë áû ñâîå îáåùàíèå, åñëè áû îí ñäåðæàë ñâîå.
Ãëàãîëû ïîâåëèòåëüíîãî íàêëîíåíèÿ âûðàæàþò ïîâåëåíèå, ïðèêàçà-
íèå, ïîæåëàíèå. Â åäèíñòâåííîì ÷èñëå îíè îáðàçóþòñÿ îò îñíîâû
ãëàãîëà íàñòîÿùåãî âðåìåíè ñ ïîìîùüþ ñóôôèêñîâ -è-, -é- (ïèøè,
íåñè, ÷èòàé) èëè îêàí÷èâàþòñÿ íà ü (áðîñü, êèíü, ðåæü).
Âî ìíîæåñòâåííîì ÷èñëå äîáàâëÿåòñÿ ñóôôèêñ - òå (íåñèòå, ñÿäüòå,
óìíîæüòå).
1. à) Ïðî÷èòàéòå òåêñò è âûïîëíèòå çàäàíèÿ.
ÑÈËÀ ÈÑÊÓÑÑÒÂÀ
Â êâàðòèðó õóäîæíèêà - àáñòðàêöèîíèñòà ïðîíèê âîð. Õîçÿèí
áûë íàñòîëüêî óâëå÷åí ðàáîòîé, ÷òî íå çàìåòèë ýòîãî âîâðåìÿ,
è ïîýòîìó îêàçàëñÿ ñâÿçàííûì. À âîð ñîáðàë âñå öåííîå, ÷òî
áûëî â êâàðòèðå, è ñêðûëñÿ.
Êîãäà ïîëèöåéñêèå ïîïðîñèëè ðàññêàçàòü î ïðèìåòàõ ñêðûâ-
øåãîñÿ âîðà, õóäîæíèê ñêàçàë:
– Íå áåñïîêîéòåñü, ÿ õîðîøî çàïîìíèë åãî è íàðèñóþ åãî
ïîðòðåò.
Íà ñëåäóþùèé äåíü ïîðòðåò áûë äîñòàâëåí â ïîëèöèþ. ×åðåç
íåêîòîðîå âðåìÿ áûëè àðåñòîâàíû… ìèíèñòð ôèíàíñîâ, Ýéôå-
ëåâà áàøíÿ è ýëåêòðîííî-âû÷èñëèòåëüíàÿ ìàøèíà.
• Ïî÷åìó âàæíî ó÷åñòü òî, ÷òî õóäîæíèê áûë àáñò ðàêöèîíèñòîì?
33
Â ×ÅÌ ÕÎÄßÒ ÀÍÃÅËÛ
Îäíàæäû åïèñêîï ïîïðîñèë õóäîæíèêà íàïèñàòü êàðòèíó íà
ðåëèãèîçíóþ òåìó. Õóäîæíèê ñîãëàñèëñÿ, è ÷åðåç íåêîòîðîå
âðåìÿ ïðîèçâåäåíèå áûëî ãîòîâî. Ïîñìîòðåâ âíèìàòåëüíî íà
êàðòèíó, åïèñêîï ñïðîñèë:
–×òî ýòî òàêîå? Àíãåë îáóò?
–Äà, – îòâåòèë õóäîæíèê.
–À âû âèäåëè êîãäà-íèáóäü àíãåëîâ â îáóâè? –ñïðîñèë åïèñ-
êîï.
–À âû âèäåëè êîãäà-íèáóäü àíãåëîâ áåç îáóâè? – â ñâîþ î÷å-
ðåäü ñïðîñèë õóäîæíèê.
• Êòî ïðàâ: õóäîæíèê èëè åïèñêîï?
ÂÎÑÕÎÄ ÈËÈ ÇÀÕÎÄ
Äâà ÷åëîâåêà ñòîÿò îêîëî êàðòèíû, íà êîòîðîé èçîáðàæåíî
ñîëíöå, è ñïîðÿò: îäíîìó êàæåòñÿ, ÷òî íà êàðòèíêå èçîáðàæåí
çàêàò ñîëíöà, à äðóãîìó – âîñõîä.
Ê íèì ïîäõîäèò åùå îäèí ÷åëîâåê è óâåðåííî çàÿâëÿåò, ÷òî
íà êàðòèíå èçîáðàæåí çàõîä ñîëíöà.
–Ñêàæè, ïî÷åìó òû äóìàåøü, ÷òî ýòî çàõîä? – îáðàùàþòñÿ ê
íåìó ñïîðÿùèå.
–Äîãàäàòüñÿ íåòðóäíî, –îòâå÷àåò îí. – ß õîðîøî çíàþ ýòîãî
õóäîæíèêà. Îí íèêîãäà íå ïðîñûïàåòñÿ ðàíüøå äåñÿòè óòðà.
• Ïåðåïèøèòå òåêñò, çàìåíÿÿ íàñòîÿùåå âðåìÿ ãëàãîëîâ íà ïðî øåä øåå.
á) Îïèðàÿñü íà ñþæåò ýòèõ èñòîðèé, ñîñòàâüòå è çàïèøèòå ïðåäëî-
æåíèÿ, óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû â ôîðìå ñîñëàãàòåëüíîãî è ïîâåëèòåëüíîãî
íàêëîíåíèé.
2. à) Ïðî÷èòàéòå òåêñò. Ðàññêàæèòå, êàê âîçíèêëà ó É. Ãàéäíà èäåÿ
ñîçäàíèÿ „Ïðî ùàëü íîé” ñèìôîíèè.
Âåëèêèé àâñòðèéñêèé êîìïîçèòîð 18 âåêà Éîçåô Ãàéäí, àâòîð
áîëüøîãî êîëè÷åñòâà îïåð, ìåññ, ñèìôîíèé, îäíó èç ñâîèõ ìíî-
ãî÷èñëåííûõ ñèìôîíèé íàçâàë „Ïðîùàëüíîé”.
Ëåãåíäà ãëàñèò, ÷òî êíÿçü Ýñòåðãàçè, ó êîòîðîãî ïî äîãîâîðó
ðàáîòàë É. Ãàéäí, äîëãî äåðæàë êàïåëëó è åå ðóêîâîäèòåëÿ, Ãàéä-
íà, â ñâîåé ëåòíåé ðåçèäåíöèè è íå äàâàë ìóçûêàíòàì îòïóñêà.
Îðêåñòð ðàáîòàë â ïîòå ëèöà êàæäûé äåíü. À êíÿçü âûæèìàë èç
íèõ ïîñëåäíèå ñîêè, çàñòàâëÿÿ äî ãëóáîêîé íî÷è ìóçèöèðîâàòü.
Ìóçûêàíòû îáðàòèëèñü ê Ãàéäíó ñ ïðîñüáîé ïîõëîïîòàòü çà íèõ
ïåðåä êíÿçåì.
34
È òîãäà Ãàéäí ñî÷èíèë òàê íàçûâàåìóþ „Ïðîùàëüíóþ” ñèì-
ôîíèþ.
Ìóçûêàíòû âî âðåìÿ èñïîëíåíèÿ ïîñëåäíåé åå ÷àñòè äðóã çà
äðóãîì ïîêèäàëè ñöåíó, óíîñÿ ñâîè èíñòðóìåíòû è ãàñÿ ñâå÷è.
Â êîíöå îñòàâàëèñü äâà ñêðèïà÷à, òèõî è ñïîêîéíî çàêàí÷è-
âàâøèå ñèìôîíèþ. Ýòîò ôèíàë è äîëæåí áûë ÿâèòüñÿ äëÿ êíÿçÿ
Ýñòåðãàçè ñîîòâåòñòâóþùèì íàìåêîì.
á) Ïî ñîäåðæàíèþ òåêñòà ñîñòàâüòå ïðåäëîæåíèÿ, óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû
â ôîðìå ñîñëàãàòåëüíîãî è ïîâåëèòåëüíîãî íàêëîíåíèÿ.
Îáðàçåö: Åñëè áû ìóçûêàíòû íå îáðàòèëèñü ñ ïðîñüáîé ê
Ãàéäíó, òî îí íå ñîçäàë áû ñâîåé çàìå÷àòåëüíîé ñèìôîíèè.
Ïîïðîñèòå ó êíÿçÿ ðàçðåøåíèÿ íà îòïóñê.
3. Âñïîìíèòå ñîäåðæàíèå òåêñòà „Íèêêîëî Ïàãàíèíè” è äîïèøèòå ñëå-
äóþùèå ïðåäëîæåíèÿ.
Åñëè áû þíîøà… Ïðîøó âàñ, òîëüêî íà îäèí âå÷åð… Åñëè áû
ñòàðûé ôðàíöóç… Îñòàâüòå ñêðèïêó ó ñåáÿ è… Åñëè áû íå ìàñ-
òåð… Åñëè áû ìàñòåð íå âûëå÷èë… Åñëè áû ìàñòåð ñäåëàë îäíî
íåîñòîðîæíîå äâèæåíèå…
4. Ïðîäîëæèòå âûñêàçûâàíèÿ ïî äàííîìó íà÷àëó.
Åñëè áû ÿ ïîïàë (à) â Ëóâð...
Åñëè áû ÿ áûë (à) õóäîæíèêîì...
Åñëè áû ó ìåíÿ áûëà âîçìîæíîñòü íà÷àòü æèçíü çàíîâî...
Åñëè áû ÿ áûë (à) ìåöåíàòîì...
Åñëè áû ÿ áûë (à) êîìïîçèòîðîì...
Åñëè áû áûëî âîçìîæíî...
Îáÿçàòåëüíî ñõîäèòå â ìóçåé ñîâðåìåííîãî èñêóññòâà...
Ïî÷àùå ñëóøàéòå êëàññèêó...
Íåïðåìåííî ïîñåòèòå âûñòàâêó...
5. Ïðèõîäèëîñü ëè âàì âèäåòü êàðòèíû àáñòðàêöèîíèñòîâ? Ãäå â Åðåâà -
íå èõ ìîæíî óâèäåòü? Åñëè áû âû áûëè õóäîæíèêîì, â êàêîé ìàíåðå âû
õîòåëè áû ðèñîâàòü?
6. Íàïèøèòå ñî÷èíåíèå íà îäíó èç òåì: „Ìóçûêà, êîòîðóþ ÿ ëþáëþ”,
„Ìîé ëþ áèìûé êîìïîçèòîð”, „Ìîé ëþáèìûé õóäîæíèê”.
§ 9. Èñêóññòâî è íàóêà
1. Ïðî÷èòàéòå îòðûâîê èç ñòàòüè Ë. Í. Òîëñòîãî „×òî òàêîå èñêóñ -

ñò âî?” Íàéäèòå àíòèòåçû è îáúÿñíèòå èõ ðîëü â òåêñòå.
35
Êàê ñëîâî, ïåðåäàþùåå ìûñëè è îïûòû ëþäåé, ñëóæèò ñðåä-
ñòâîì åäèíåíèÿ ëþäåé, òàê òî÷íî äåéñòâóåò è èñêóññòâî. Îñî-
áåííîñòü æå ýòîãî ñðåäñòâà îáùåíèÿ, îòëè÷àþùàÿ åãî îò îáùå-
íèÿ ïîñðåäñòâîì ñëîâà, ñîñòîèò â òîì, ÷òî ñëîâîì îäèí ÷åëîâåê
ïåðåäàåò äðóãîìó ìûñëè, èñêóññòâîì æå ëþäè ïåðåäàþò äðóã
äðóãó ÷óâñòâà.
Äåÿòåëüíîñòü èñêóññòâà îñíîâàíà íà òîì, ÷òî ÷åëîâåê, âîñïðè-
íèìàÿ ñëóõîì èëè çðåíèåì âûðàæåíèÿ ÷óâñòâà äðóãîãî ÷åëîâåêà,
ñïîñîáåí èñïûòûâàòü òî æå ñàìîå ÷óâñòâî, êîòîðîå èñïûòàë ÷å-
ëîâåê, âûðàæàþùèé ñâîå ÷óâñòâî.
Âîò íà ýòîé-òî ñïîñîáíîñòè ëþäåé çàðàæàòüñÿ ÷óâñòâàìè äðó-
ãèõ ëþäåé è îñíîâàíà äåÿòåëüíîñòü èñêóññòâà.
×óâñòâà, ñàìûå ðàçíîîáðàçíûå, î÷åíü ñèëüíûå è î÷åíü ñëà-
áûå, î÷åíü çíà÷èòåëüíûå è î÷åíü íè÷òîæíûå, î÷åíü äóðíûå è
î÷åíü õîðîøèå, åñëè òîëüêî îíè çàðàæàþò ÷èòàòåëÿ, çðèòåëÿ,
ñëóøàòåëÿ, ñîñòàâëÿþò ïðåäìåò èñêóññòâà.
×óâñòâî ñàìîîòðå÷åíèÿ è ïîêîðíîñòè ñóäüáå èëè áîãó, äàâàå-
ìîå äðàìîé; èëè âîñòîðãà âëþáëåííûõ, îïèñûâàåìîå â ðîìàíå;
èëè ÷óâñòâî ñëàäîñòðàñòèÿ, èçîáðàæåííîå íà êàðòèíå; èëè áîä-
ðîñòè, ïåðåäàâàåìîé òîðæåñòâåííûì ìàðøåì â ìóçûêå; èëè âå-
ñåëüÿ, âûçûâàåìîãî ïëÿñêîé; èëè êîìèçìà, âûçûâàåìîãî ñìåø-
íûì àíåêäîòîì; èëè ÷óâñòâî òèøèíû, ïåðåäàâàåìîå âå÷åðíèì
ïåéçàæåì èëè óáàþêèâàþùåþ ïåñíåé, – âñå ýòî èñêóññòâî.
Êàê òîëüêî çðèòåëè, ñëóøàòåëè çàðàæàþòñÿ òåì æå ÷óâñòâîì,
êîòîðîå èñïûòûâàë ñî÷èíèòåëü, ýòî è åñòü èñêóññòâî.
Èñêóññòâî åñòü äåÿòåëüíîñòü ÷åëîâå÷åñêàÿ, ñîñòîÿùàÿ â òîì,
÷òî îäèí ÷åëîâåê ñîçíàòåëüíî èçâåñòíûìè âíåøíèìè çíàêàìè
ïåðåäàåò äðóãèì èñïûòûâàåìûå èì ÷óâñòâà, à äðóãèå ëþäè çàðà-
æàþòñÿ ýòèìè ÷óâñòâàìè è ïåðåæèâàþò èõ.
• Ïî÷åìó Ë. Í. Òîëñòîé ðàññìàòðèâàåò èñêóññòâî êàê îäíî èç ñðåäñòâ
îáùåíèÿ ëþäåé ìåæäó ñîáîé? Ðàçäåëÿåòå ëè âû åãî ìíåíèå?
• Êàê âû ïîíèìàåòå ñëîâà Ë. Í. Òîëñòîãî: „Êàê ñëîâî, ïåðåäàþùåå ìûñ -
ëè è îïûòû ëþäåé, ñëóæèò ñðåäñòâîì åäèíåíèÿ ëþäåé, òàê òî÷íî äåéñò-
âóåò è èñêóññòâî”? Ïðèâåäèòå äîêàçàòåëüñòâà åãî ïðàâîòû.
• Î êàêèõ âèäàõ èñêóññòâà óïîìèíàåòñÿ â òåêñòå? ×åì îíè ñâÿçàíû
äðóã ñ äðóãîì?
• Êàêîå îïðåäåëåíèå èñêóññòâó äàåò Ë. Í. Òîëñòîé?
2. Ïðî÷èòàéòå îïðåäåëåíèÿ òåðìèíîâ è ñêàæèòå, â ÷åì, ïî âàøåìó ìíå -
íèþ, ñîñòîèò ðàçëè÷èå ìåæäó íàóêîé è èñêóññòâîì.
36
Íàóêà – ñôåðà ÷åëîâå÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè, ôóíêöèÿ êîòîðîé
– âûðàáîòêà è òåîðåòè÷åñêàÿ ñèñòåìàòèçàöèÿ îáúåêòèâíûõ çíà-
íèé î äåéñòâèòåëüíîñòè. Íåïîñðåäñòâåííûå öåëè íàóêè – îïè-
ñàíèå, îáúÿñíåíèå è ïðåäñêàçàíèå ïðîöåññîâ è ÿâëåíèé äåéñò-
âèòåëüíîñòè, ñîñòàâëÿþùèõ ïðåäìåò åå èçó÷åíèÿ, íà îñíîâå îò-
êðûâàåìûõ åþ çàêîíîâ.
Èñêóññòâî, õóäîæåñòâåííîå òâîð÷åñòâî â öåëîì – ëèòåðàòóðà,
àðõèòåêòóðà, ñêóëüïòóðà, æèâîïèñü, ãðàôèêà, äåêîðàòèâíî-ïðè-
êëàäíîå èñêóññòâî, ìóçûêà, òàíåö, òåàòð, êèíî è äð. ðàçíîâèä-
íîñòè ÷åëîâå÷åñêîé äåÿòåëüíîñòè, îáúåäèíÿåìûå â êà÷åñòâå õó-
äîæåñòâåííî-îáðàçíûõ ôîðì îòðàæåíèÿ äåéñòâèòåëüíîñòè.
3. Ïðî÷èòàéòå òåêñò.
Â ÎÄÍÎÌ ËÈÖÅ
Èçâåñòíî, ÷òî íàóêà è èñêóññòâî çàíèìàþò â êóëüòóðå ïðîòè-
âîïîëîæíûå ïîëþñû. Íî åñòü ëþäè, êîòîðûå îáúåäèíÿþò â ñåáå
òàëàíòû ó÷åíîãî è õóäîæíèêà.
Îäíèì èç ïåðâûõ ñðåäè íèõ ìîæíî íàçâàòü âåëèêîãî ó÷åíîãî
XI âåêà Îìàðà Õàéÿìà. Äîëãîå âðåìÿ, âïëîòü äî XIX âåêà, ëþäè
ñ÷èòàëè, ÷òî åñòü ïîýò Îìàð Õàéÿì è åñòü ìàòåìàòèê Àëü
Õàéÿìè. Íèêòî íå äîãàäûâàëñÿ, ÷òî ýòî îäèí ÷åëîâåê.
Â ñðåäíèå âåêà ñóùåñòâîâàëî ïîíÿòèå „ñåìü ñâîáîäíûõ èñ-
êóññòâ”, êîòîðîå îáúåäèíÿëî íàóêè è èñêóññòâî. Î÷åíü ÷àñòî
çäåñü èìåëè óñïåõ îäíè è òå æå ëþäè. Åñòü Ëåîíàðäî äà Âèí÷è
– ïîýò, íî åñòü è Ëåîíàðäî äà Âèí÷è – ìàòåìàòèê. Ñóùåñòâóåò
æèâîïèñåö Ëåîíàðäî äà Âèí÷è, è åñòü Ëåîíàðäî äà Âèí÷è – àñò-
ðîíîì. Åñòü ìóçûêàíò Ëåîíàðäî äà Âèí÷è, è åñòü Ëåîíàðäî äà
Âèí÷è – áîòàíèê.
Ïåðåíåñåìñÿ â XVIII âåê è âñïîìíèì âåëèêîãî Ãåòå. Êîíå÷-
íî, îí ïðåæäå âñåãî ïîýò è ïèñàòåëü. Íî ñóùåñòâóåò äðóãîé Ãåòå
–êðóïíûé ó÷åíûé-íàòóðàëèñò. Îí ñîçäàë òåîðåòè÷åñêèå îñíîâû
ìîðôîëîãèè – ó÷åíèÿ î ñòðîåíèè îðãàíèçìà. Ðåçóëüòàòû ñâîèõ
íàó÷íûõ íàáëþäåíèé îí èçëîæèë â ïîýòè÷åñêîé ôîðìå â çíàìå-
íèòûõ „Ìåòàìîðôîçàõ ðàñòåíèé”. Îí çàëîæèë îñíîâû ïñèõîôè-
çè÷åñêîé òåîðèè öâåòà. È äàæå åñëè áû îí íå áûë âåëèêèì ïîý-
òîì, îí âñå ðàâíî âîøåë áû â íàóêó êàê íàòóðàëèñò.
Ëîìîíîñîâ – ÿâëåíèå â èñòîðèè ìèðîâîé êóëüòóðû óíèêàëü-
íîå. Åñòü Ëîìîíîñîâ – åñòåñòâîèñïûòàòåëü, èäåè êîòîðîãî
37
äàëåêî îïåðåäèëè íàóêó òîãî âðåìåíè, íî ñóùåñòâóåò è íå
ìåíåå çíàìåíèòûé ïîýò Ëîìîíîñîâ, ñ êîòîðîãî, ïî ìíåíèþ Áå-
ëèíñêîãî, íà÷èíàåòñÿ ðóññêàÿ ëèòåðàòóðà. Âïå÷àòëåíèå òàêîå,
÷òî ïåðåä íàìè íå îäèí, à äâà ðàçíûõ ÷åëîâåêà. È, âèäèìî, ïî-
ýòîìó ôðàíöóçñêèé èñòîðèê XVIII âåêà Ô. Õåôåð íàïèñàë:
„Ñðåäè ðóññêèõ õèìèêîâ, êîòîðûå ñòàëè èçâåñòíû, óïîìÿíåì
Ëîìîíîñîâà. Íî åãî íå íàäî ñìåøèâàòü ñ ïîýòîì òîãî æå ïåðèî-
äà –Ëîìîíîñîâûì”.
Ïåðåä íàìè ïðîøëè òàëàíòû, îáúåäèíÿþùèå ñïîñîáíîñòè õó-
äîæíèêà è ó÷åíîãî. Ó÷åíûé ïîìîãàåò ñåáå òåì, ÷òî îí åùå è
õóäîæíèê. À áóäó÷è õóäîæíèêîì, îí óñèëèâàåò ñâîé äàð ñïî-
ñîáíîñòÿìè ó÷åíîãî. Â åäèíåíèè íàóêè è èñêóññòâà ñèëà è ãà-
ðàíòèÿ óñïåõà.
(Ïî À. Ñóõîòèíó)
• Êòî òàêîé Îìàð Õàéÿì? Ïî÷åìó ëþäè äîëãî íå äîãàäûâàëèñü, ÷òî
Îìàð Õàéÿì è Àëü Õàéÿìè – îäíî è òî æå ëèöî?
• ×òî âû çíàåòå î Ëåîíàðäî äà Âèí÷è?
• Êàêèå òàëàíòû ñî÷åòàë â ñåáå Ãåòå?
• Ïî÷åìó Ëîìîíîñîâà ñ÷èòàþò óíèâåðñàëèñòîì?
• Êàêèå åùå èìåíà ëþäåé, ñî÷åòàþùèõ â ñåáå òàëàíò ó÷åíîãî è õóäîæ-
íèêà ( ïîýòà, ìóçûêàíòà), âàì èçâåñòíû? Ðàññêàæèòå è íàïèøèòå î íèõ.
4. Ñêàæèòå, ïî÷åìó íàóêà è èñêóññòâî çàíèìàþò â êóëüòóðå ïðîòèâîïî -
ëîæíûå ïîëþñû. Ïî÷åìó â åäèíåíèè íàóêè è èñêóññòâà – ñèëà? Îáúÿñ íè -
òå, êàê âû ïîíèìàåòå íàçâàíèå òåêñòà.
5. Ïåðåïèøèòå òåêñò, âñòàâëÿÿ ïðîïóùåííûå áóêâû.Îïðåäåëèòå íàê ëî -
íå íèå âûäåëåííûõ ãëàãîëîâ.
Çàäóìûâàëèñü ëè âû êîãäà-íèáóäü íàä òåì, êàêîé ñêó÷íîé,
ñåðîé è íåèíòåðåñíîé ñòàë… áû íàøà æèçíü, åñëè èç íåå âäðóã
èñ÷åçë… áû ìóçûêà? Èñ÷åçë… áû âñå ìóçûêàëüíûå òåàòð…, âñå
õîðû è ñèìôîíè÷åñêèå îðêåñòðû, ìóçûêà ïåðåñòàë… áû çâó÷àòü
ïî ðàäèî è òåëåâèäåíèþ, ñ ýêðàíîâ êèíî è ñ ïëàñòèíîê. Ìó-
çûêà – ýòî îäíî èç ñàìûõ óäèâèòåëüíûõ ÷óäåñ, ñîçäàííûõ ÷åëî-
âåêîì. Â ñàìîì äåëå, ðàçâå íå ÷óäî, ÷òî íåáîëüøàÿ ïåñíÿ ñïî-
ñîáíà âûçâà… â ëþäÿõ áå…ïðåäåëüíóþ ðàäîñò… èëè áå…ïðå-
äåëüíóþ ñêîðá… .
Ñàìîå æå ãëàâíîå ÷…äî, ÿ äóìàþ, çàêëþ÷à...òñÿ â òîì, ÷òî áåç
ìóçûêè íå ìîã áû æè… íè îäèí íàðîä íà çåìëå.
38
Ìóç…êà âõîä...ò â æèçíü ÷åëîâåêà ñ ñàìîãî ðàííåãî äåòñòâà, è
÷åëîâåê íå ðàññòàåòñÿ ñ íåé äî ïîñëåäíèõ äíåé ñâîèõ.
Ìû ëþá… ìóçûêó çà êðàñîòó, êîòîðóþ îíà âíîñ...ò â íàøó
æèçíü. Ìû ëþá...ì ìóçûêó çà òî, ÷òî ñëûø… â íåé ÷óâñòâà ÷åëî-
âåêà è åãî ìûñëè, ìå÷òû è ïîñòóïêè. Ìû ñëûø… â ìóçûêå âñå,
÷åì æèâ… íå òîëüêî îòäåëüíûå ëþäè, íî è öåëûå íàðîä…, âñå
÷åëîâå÷åñòâî. Ìû îùóùà… â ìóçûêå íå òîëüêî ìèð, â êîòîðîì
æèë… ëþäè äî íàñ, íî, ñëîâíî â ÷óäåñíîì çåðêàëå, óçíà… ñàìèõ
ñåáÿ, ñâîþ æèçíü.
(Ïî Ä. Êàáàëåâñêîìó)
7. Ïåðåâåäèòå òåêñò
ÎàØÆî²ê
ÎáÙåá½Çïáñ, »ñ³ÅÇßï-µ³Ý³Ñ³í³ù, »ñ³Åßï³·»ï, »ñ·Çã, ËÙµ³-
í³ñ & Ù³ÝÏ³í³ñÅ, Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ³½·³ÛÇÝ ÏáÙåá½Çïáñ³Ï³Ý ¹åñáóÇ
ÑÇÙÝ³¹Çñ ³Ñ³ ³ÛÝ µÝáñáßáõÙÝ»ñÁ, áñ áõÕ»ÏóáõÙ »Ý Ñ³Û Ùß³ÏáõÛÃÇ
ÑëÏ³Ý»ñÇó Ù»ÏÇª Ù»ÍÝ ÎáÙÇï³ëÇ ³Ýí³ÝÁ:
®1881Ã. ¿: ¾çÙÇ³ÍÝÇ í³ÝùÇ ì»Ñ³ñ³ÝáõÙ Ï³ÃáÕÇÏáëÇ ¹ÇÙ³ó, Ï³Ý·-
Ý³Í ¿ Ã³ËÍáï, Ë»É³óÇ ³ãù»ñáí íïÇï ÙÇ ïÕ³: ì³Õ áñµ³ó³Í »ñ»-
Ë³ ÛÇÝ, áñ ·» Õ» óÇÏ Ó³ÛÝ áõ ÝÇ, µ» ñ»É »Ý Ãáõñ ù³ Ï³Ý Ñ» é³ íáñ, Ñ³ Û³ -
ß³ï øÛáÃ³ÑÛ³ ¥Ý³ËÏÇÝáõÙª ÎáõïÇÝ³¤ ù³Õ³ùÇóª ¶&áñ·Û³Ý ×»Ù³ñ³Ý
ÁÝ¹áõÝ»É ï³Éáõ ÑáõÛëáí: ´³Ûó® Ù»Í»ñÇ Ñ³ñó»ñÇÝ Ý³ å³ï³ëË³ÝáõÙ ¿
Ãáõñù»ñ»Ý:
Æ±Ýã ³Ý»É: ÂáÕ »ñ·Ç ïÕ³Ý: ºí Ý³ ëÏëáõÙ ¿ »ñ·»É: ÞáõñçÁ ÑÇ³óùÇó
ù³ñ³ÝáõÙ »Ý: Æ±Ýã ·»Õ»óÇÏ ¿ »ñ·áõÙ: ²Ù»Ý ÙÇ »É&¿ç ³ÛÝù³Ý ÃñÃéáõÝ ¿,
³Ù»Ý ÙÇ ÑÝãÛáõÝ ³ÛÝå»ë Ñá·»å³ñ³ñ: Æ±Ýã áõÅ ¿ñ ³Û¹å»ë Ý»ñßÝã»É
÷áùñÇÏÇÝ: ²Ù»ÝùÁ Ñáõ½í³Í »Ý, Ï³ÃáÕÇÏáëÇ ³ãù»ñÇó ½áõÛ· ³ñóáõÝù ¿
Ï³ÃáõÙ: ºí ïÕ³Ýª êáÕáÙáÝ ¶&áñ·Ç êáÕáÙáÝÛ³ÝÁ, ¹³éÝáõÙ ¿ ¾çÙÇ³Í-
ÝÇ Ñá·&áñ ×»Ù³ñ³ÝÇ ë³Ý:
1893 Ã. êáÕáÙáÝÝ ³í³ñïáõÙ ¿ ×»Ù³ñ³ÝÁ, Ýß³Ý³ÏíáõÙ ï»ÕÇ »-
ñ³ÅßïáõÃÛ³Ý áõëáõóÇã, Ý³&ª ËÙµ³í³ñ Ø³Ûñ ï³×³ñáõÙ:
39
§ 10. Ñïðÿæåíèå ãëàãîëîâ
Ñïðÿæåíèåì íàçûâàåòñÿ èçìåíåíèå ãëàãîëîâ íàñòîÿùåãî è áóäóùå-
ãî âðåìåíè ïî ëèöàì è ÷èñëàì.
Â çàâèñèìîñòè îò õàðàêòåðà ëè÷íûõ îêîí÷àíèé ðàçëè÷àþòñÿ äâà ñïðÿ-
æåíèÿ. Ãëàãîëû I ñïðÿæåíèÿ èìåþò îêîí÷àíèÿ: - ó (-þ),- åøü, -åò, -åì,
-åòå, -óò (-þò). Íàïðèìåð: ìå÷òàþ, ìå÷òàåøü, ìå÷òàåò, ìå÷òàåì, ìå÷-
òàåòå, ìå÷òàþò. Â êîíöå âîçâðàòíûõ ãëàãîëîâ ñîõðàíÿåòñÿ -ñÿ (ñü):
óìûâàåòñÿ.
Ãëàãîëû II ñïðÿæåíèÿ èìåþò îêîí÷àíèÿ: -ó (-þ), -èøü, -èò, -èì,
- èòå, -àò (-ÿò). Íàïðèìåð: ñòðîþ, ñòðîèøü, ñòðîèò, ñòðîèì, ñòðîèòå,
ñòðîÿò. Â êîíöå âîçâðàòíûõ ãëàãîëîâ ñîõðàíÿåòñÿ -ñÿ (ñü): áîèòåñü.
Îêîí÷àíèÿ ãëàãîëîâ ïåðâîãî è âòîðîãî ñïðÿæåíèÿ ÷åòêî ðàçëè÷àþòñÿ
òîëüêî ïîä óäàðåíèåì: ðàñòó, ðàñòåøü, ðàñòåò, ðàñòåì, ðàñòåòå, ðàñ-
òóò; ñèæó, ñèäèøü, ñèäèò, ñèäèì, ñèäèòå, ñèäÿò. Åñëè æå óäàðåíèå íå ïà-
äàåò íà ëè÷íûå îêîí÷àíèÿ, òî ñïðÿæåíèå îïðåäåëÿåòñÿ ïî èíôèíèòèâó.
Êî âòîðîìó ñïðÿæåíèþ îòíîñÿòñÿ âñå ãëàãîëû íà -èòü (êðîìå áðèòü è
ñòåëèòü) è 11 ãëàãîëîâ íà - àòü, - åòü: ãíàòü, äåðæàòü, äûøàòü, çàâèñåòü,
âèäåòü, ñëûøàòü, îáèäåòü, òåðïåòü, âåðòåòü, íåíàâèäåòü, ñìîòðåòü.
Îñòàëüíûå ãëàãîëû ñ áåçóäàðíûìè ëè÷íûìè îêîí÷àíèÿìè îòíîñÿò-
ñÿ ê ïåðâîìó ñïðÿæåíèþ: ïèñàòü, ðèñîâàòü è äð.
Íåêîòîðûå ãëàãîëû â ðóññêîì ÿçûêå ÿâëÿþòñÿ ðàçíîñïðÿãàåìûìè:
õîòåòü, áåæàòü. Ãëàãîë õîòåòü â åäèíñòâåííîì ÷èñëå èìååò îêîí÷àíèÿ
I ñïðÿæåíèÿ, âî ìíîæåñòâåííîì ÷èñëå –II ñïðÿæåíèÿ. Ãëàãîë áåæàòü
â 3-ì ëèöå ìíîæåñòâåííîãî ÷èñëà èìååò îêîí÷àíèå I ñïðÿæåíèÿ, âî
âñåõ îñòàëüíûõ ëèöàõ –II ñïðÿæåíèÿ: õî÷ó, õî÷åøü, õî÷åò, õîòèì, õî-
òèòå, õîòÿò; áåãó, áåæèøü, áåæèò, áåæèì, áåæèòå, áåãóò.
1. Oïðåäåëèòå ñïðÿæåíèå ãëàãîëîâ. Íàçîâèòå ïðèçíàêè, ïî êîòîðûì âû
îò íîñèòå ãëàãîë ê òîìó èëè èíîìó ñïðÿæåíèþ. Ïðîñïðÿãàéòå 3 ãëàãîëà
(ïî âûáîðó).
Ìîë÷àòü, ÷èòàòü, ïèñàòü, äóìàòü, óëûáàòüñÿ, ëþáîâàòüñÿ,
ñìåÿòüñÿ, ñèäåòü, ïåðåîäåòü, áåæàòü, âîñòîðãàòüñÿ, ãíàòü, ðèñî-
âàòü, áåëåòü, áåëèòü, áåæàòü, êðàñíåòü, äàòü, âîäèòü, âûçäîðîâåòü,
òàÿòü, îáåññèëåòü, ïèòü, ìûòü, ñòàòü, âçÿòü, òàíöåâàòü, âèäåòü.
2. à) Ïåðåïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ, óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû, äàííûå â ñêîáêàõ,
â ôîðìå íàñòîÿùåãî âðåìåíè. Îïðåäåëèòå ñïðÿæåíèå ýòèõ ãëàãîëîâ.
Äåñÿòü ðîìàíñîâ Ãëèíêè íà ñòèõè Ïóøêèíà – ýòî ïîèñòèíå
äåñÿòü äðàãîöåííûõ æåì÷óæèí. Ñàìûé ñîâåðøåííûé, ïðåêðàñ-
íåéøèé èç äåñÿòè – ýòî ðîìàíñ „ß ïîìíþ ÷óäíîå ìãíîâåíüå”.
40
Êòî (çíàòü) ñòèõîòâîðåíèå Ïóøêèíà, òîò (ïîìíèòü), êàêèì íà-
ïðÿæåííûì äåéñòâèåì îíî íàïîëíåíî. Âîëíåíèå è íàïðÿæåí-
íîñòü (ïåðåäàòü) è ìóçûêà Ãëèíêè. Òàê ñëó÷èëîñü, ÷òî ñ ïîÿâ-
ëåíèåì íà ñâåò ýòîãî ðîìàíñà ñâÿçàíû èìåíà äâóõ æåíùèí.
Ïóøêèí (ïîñâÿùàòü) ñâîå ñòèõîòâîðåíèå Àííå Êåðí. Îí (çíà-
êîìèòüñÿ) ñ íåþ â Ïåòåðáóðãå. Êðàñîòà æåíùèíû (ïîðàæàòü) åãî.
(Ïðîõîäèòü) ìíîãî ëåò. Ïóøêèí (æèòü) â ñåëå Ìèõàéëîâñêîì. È
âäðóã êàê-òî ëåòîì Àííà Ïåòðîâíà (ïðèåçæàòü) â ãîñòè ê ñîñåäÿì
Ïóøêèíà. Ïîÿâëåíèå â ãëóøè ïðåêðàñíîé æåíùèíû (âîëíîâàòü)
ïîýòà. Áóðÿ ìûñëåé è ÷óâñòâ (âûëèâàòüñÿ) â ïðåêðàñíûå ñòðîêè.
(Ïðîõîäèòü) ïÿòíàäöàòü ëåò. Ãëèíêà (çíàêîìèòüñÿ) ñ äî÷åðüþ
Àííû Ïåòðîâíû, ñêðîìíîé ïðåïîäàâàòåëüíèöåé æåíñêîãî èí-
ñòèòóòà. Îíà íå óíàñëåäîâàëà áëèñòàòåëüíîé êðàñîòû ñâîåé ìà-
òåðè, íî áûëî â íåé ÷òî-òî òèõîå, ÿñíîå, ÷òî (ïðîáóæäàòü) ëþ-
áîâü â ñåðäöå Ãëèíêè.
Âïåðâûå Ãëèíêà (èñïîëíÿòü) ýòîò ðîìàíñ â êðóãó äðóçåé.
Âçâîëíîâàííî (ïåòü) îí î þíîñòè, î ïåðâîé âñòðå÷å, î âíåçàï-
íîì ñìÿòåíèè äóøè. Æèòåéñêèå áóðè (èñòîùàòü) ñèëû, (ãó-
áèòü) íàäåæäû. È âäðóã (íàñòóïàòü) âîçðîæäåíèå, (âîçâðàùàòü-
ñÿ) âäîõíîâåíèå. Ãëèíêà æàæäàë ãàðìîíèè â ÷åëîâå÷åñêèõ îòíî-
øåíèÿõ. Íî åìó íå äîâåëîñü îáðåñòè åå â ëè÷íîé æèçíè.
(Ïî Â. Ðîññèõèíîé)
á) Ðàññêàæèòå î äâóõ æåíùèíàõ, ñ èìåíàìè êîòîðûõ ñâÿçàíî ïîÿâ ëå -

íè å ðîìàíñà „ß ïîìíþ ÷óäíîå ìãíîâåíüå” .
3. à) Ïðî÷èòàéòå òåêñò. Âñòàâüòå âìåñòî òî÷åê ïðîïóùåííûå áóê âû.
Îáúÿñíèòå ïðàâîïèñàíèå îêîí÷àíèé ãëàãîëîâ.
Íåîñïîðèìàÿ èñòèíà äëÿ ïèñàòåëåé, â îñîáåííîñòè ïðîçàè-
êîâ, çàêëþ÷à…òñÿ â òîì, ÷òî çíàíèå âñåõ ñîñåäíèõ îáëàñòåé èñ-
êóññòâà – ïîýçèè, æèâîïèñè, àðõèòåêòóðû, ñêóëüïòóðû è ìóçû-
êè – íåîáûêíîâåííî îáîãàùà… ò âíóòðåííèé ìèð ïðîçàèêà è
ïðèäà...ò îñîáóþ âûðàçèòåëüíîñòü åãî ïðîçå.
á) Ñêàæèòå, êàêîå çíà÷åíèå èìååò çíàíèå âñåõ îáëàñòåé èñêóññòâà äëÿ
ñïåöèàëèñòîâ äðóãèõ ïðîôåññèé.
4. Ïåðåïèøèòå, âñòàâëÿÿ îêîí÷àíèÿ ãëàãîëîâ â íàñòîÿùåì âðåìåíè.
„ß ñëûøàë î ìóçûêå, íî íèêîãäà íå âèäåë åå”, – ãîâîð… ñòî-
ðîæ ìàÿêà.
„Ìóçûêó íå âèä…, åå ñëûø…”, – îòâå÷à… ìóçûêàíò.
41
Îí áåð… ñêðèïêó è íà÷èíà… èãðàòü ñîíàòó Áåòõîâåíà. À â ýòî
âðåìÿ âåòåð ñ ñèëîé áðîñà… âîëíû íà ñòåíû ìàÿêà, íà âåðøèíå
êîòîðîãî ãîð… îãîíü. Âîò çâó÷… ïîñëåäíÿÿ íîòà, è ìóçûêàíò
óñòàëî îïóñêà… ñêðèïêó. À ñòàðèê âñå ýòî âðåìÿ ñèä… ìîë÷à è
íåïîäâèæíî. Îí åùå íåêîòîðîå âðåìÿ ìîë÷…, à ïîòîì ñìîòð…
íà ìóçûêàíòà è ïðîèçíîñ…:
–Äà, âñå ýòî ïðàâäà.
(Ïî Ê. Ïàóñòîâñêîìó)
5. Ïåðåïèøèòå îòðûâîê èç òåêñòà „Íèêêîëî Ïàãàíèíè” ñî ñëîâ „Îí
øåë ìåäëåííî…” äî êîíöà àáçàöà, çàìåíÿÿ ïðîøåäøåå âðåìÿ ãëàãîëà íà-
ñòîÿ ùèì.
6. Íàïèøèòå ñî÷èíåíèå „Êîãäà ÿ ñëóøàþ ìóçûêó…”.
7. Ïåðåäàéòå ñîäåðæàíèå òåêñòà íà ðóññêîì ÿçûêå, óïîòðåáëÿÿ ãëàãîëû
â íàñòîÿùåì âðåìåíè. Ïîä÷åðêíèòå ãëàãîëüíûå îêîí÷àíèÿ.
Þ²ÈÚ²äÆÜ
²ÛÝ Å³Ù³Ý³Ï Ýáñ ¿ñ µáÉáñ»É Ýñ³ ùë³Ý ï³ñÇÝ: ä³ÛÍ³é ³ãù»ñáí áõ
ß»Ï Ù³ ½» ñáí íÇÃ Ë³ ñ³ Ñ³ ë³Ï å³ ï³ ÝÇÝ Ï³Ý· Ý»É ¿ñ ÙÇ áï ùÇó
ÙÛáõëÇÝ Ñ»Ýí»Éáí: Ð³Ù»ñ·Ç Ý»ñÏ³Ý»ñÇó & áã Ù»ÏÁ Ïé³Ñ»É ³Ý·³Ù ã¿ñ
Ï³ñáÕ, áñ µáÉáñáíÇÝ ³ÝÑ³Ûï ³Û¹ »ñ·ÇãÁ ßáõïáí ¹³éÝ³Éáõ ¿ Ñ³Ù³ß-
Ë³ñÑ³ÛÇÝ ÷³éùÇ ï»ñ Ù»Í ³ñïÇëï: ´³Ûó »ñ·ãÇ ½·³Û³óáõÝó Ó³ÛÝÁ,
Ýñ³ ·»Õ»óÇÏ, ËáñáõÝÏ áõ áñáïÁÝ¹áëï µ³ëÁ ³ÛÝ Å³ Ù³ Ý³Ï ³ñ ¹»Ý
³åß»óÝáõÙ ¿ÇÝ áõÝÏÝ¹ÇñÝ»ñÇÝ:
²Ý ó³í ÙÇ ù³ ÝÇ ï³ ñÇ, & Þ³ ÉÛ³ åÇ ÝÁ ¹³ñ Ó³í ä» ï»ñ µáõñ ·Ç Ø³ -
ñÇÇ ÝÛ³Ý Ã³ïñáÝÇ ¹»ñ³ë³Ý, Ñ³Ý¹»ë ¿ñ ·³ÉÇë Ý³& ØáëÏí³ÛÇ Ø»Í
Ã³ïñáÝÇ µ»ÙáõÙ: ²é³çÇÝ Ñ³Û³óùÇó ÃíáõÙ ¿ñ, Ã» Ý³ Ñ³çáÕáõÃÛ³Ý ¿
Ñ³ë ÝáõÙ ßÝáñ ÑÇí ÙÇ³ÛÝ Çñ ³ñ ï³ ëá íáñ ï³ Õ³Ý ¹Ç, ³ é³Ýó áñ&¿ ç³Ý -
ùÇ: ´³Ûó ¹³ ³Û¹å»ë ã¿ñ: Üñ³Ý ÙáïÇÏÇó ×³Ý³ãáÕÝ»ñÁ å³ïÙáõÙ ¿ÇÝ,
Ã» áñ ù³Ý É³ñ í³Í áõ Ùï³ ëáõÛ½ ¿ Ý³ ³ß Ë³ ïáõÙ ³ Ù»Ý ÙÇ Ýáñ éá Ù³Ý -
ëÁ Ï³Ù »ñ·Á å³ïñ³ëï»ÉÇë: Øáõëáñ·ëÏáõ §´áñÇë ¶á¹áõÝáí¦ ûå»ñ³-
ÛáõÙ ´áñÇëÇ ¹»ñÁ Ï³Ù èÇÙëÏÇ-Îáñë³ÏáíÇ §äëÏáíáõÑÇÝ¦ ûå»ñ³ÛáõÙ
Æí³Ý ²Ñ»ÕÇ ¹»ñÁ Ï»ñï»Éáõ ÁÝÃ³óùáõÙ Þ³ÉÛ³åÇÝÁ Ëáñ³å»ë áõëáõÙ-
Ý³ëÇñáõÙ ¿ñ ³Û¹ Å³Ù³Ý³Ïí³ å³ïÙ³Ï³Ý µáÉáñ Ù³Ýñ³Ù³ëÝ»ñÁ: Ü³
Å³Ù»ñáí ÝëïáõÙ ¿ñ îñ»ïÛ³ÏáíÛ³Ý å³ïÏ»ñ³ëñ³ÑáõÙ, è»åÇÝÇ Ïï³í-
Ý»ñÇ ³éç&, ½ñáõóáõÙ Ýß³Ý³íáñ å³ïÙ³µ³Ý ÎÉÛáõã&ëÏáõ Ñ»ï, Ï³ñ¹áõÙ
å³ïÙ³Ï³Ý µ³½Ù³ÃÇí ·ñù»ñ:
Þ³ÉÛ³åÇÝÝ ûÅïí³Í ¿ñ í»ñ³Ù³ñÙÝ³íáñÙ³Ý Ñ³½í³·Ûáõï ï³Õ³Ý-
¹áí:
42
§ 11. Ñèëà èñêóññòâà
1. Ïðî÷èòàéòå òåêñò. Îçàãëàâüòå åãî. Îáúÿñíèòå çíà÷åíèå âûäåëåííûõ

ñëîâ è ñëîâîñî÷åòàíèé.
Â îñíîâå ñþæåòà îïåðû Ì. È. Ãëèíêè „Æèçíü çà öàðÿ” ëåæàò
ðåàëüíûå èñòîðè÷åñêèå ñîáûòèÿ. Çèìîé 1613 ãîäà Èâàí Ñóñà-
íèí – êðåñòüÿíèí, ãåðîé îñâîáîäèòåëüíîé áîðüáû ðóññêîãî íà-
ðîäà – çàâåë îòðÿä ïîëüñêèõ çàõâàò÷èêîâ â íåïðîõîäèìûå áîëî-
òà, çà ÷òî áûë çàìó÷åí.
22 àâãóñòà 1850 ãîäà íà ñöåíå Àëåêñàíäðèíñêîãî òåàòðà â Ïå-
òåðáóðãå äàâàëè îïåðó Ãëèíêè „Æèçíü çà öàðÿ”. Ýòî áûë ñàìûé
îáûêíîâåííûé ñïåêòàêëü, øåäøèé â ìåðòâûé ñåçîí, êîãäà ñâåò-
ñêàÿ ïóáëèêà åùå íå âåðíóëàñü â ñòîëèöó èç ïîìåñòèé è ñ ïðè-
ãîðîäíûõ äà÷. È â òî æå âðåìÿ ýòî áûë ñïåêòàêëü, åäèíñòâåí-
íûé â ñâîåì ðîäå. Ãåíèàëüíóþ îïåðó Ãëèíêè ïåðâûé ðàç â æèç-
íè ñëóøàë â ýòîò äåíü äåñÿòèëåòíèé Ïåòÿ ×àéêîâñêèé.
Ê òåàòðó ïîäúåõàëè íåçàäîëãî äî íà÷àëà. Çà ïîðîãîì âåëèêî-
ëåïíîãî çäàíèÿ ñðàçó îòêðûâàëîñü íåáûâàëîå ÷óäåñíîå öàðñòâî.
Çàïàõè äóõîâ, ïûëè, êðàñêè ñëèâàëèñü â êàêîé-òî îñîáåííûé
òåàòðàëüíûé àðîìàò. Ñêâîçü ðàçíîãîëîñûé ãóë òîëïû ïðîñòóïà-
ëè çâóêè íàñòðàèâàåìûõ èíñòðóìåíòîâ îðêåñòðà. Âîò ôëåéòà òî-
íåíüêî âûâåëà êðîõîòíóþ ïåâó÷óþ ôðàçó. Âîò ïðîãóäåë áàðõà-
òèñòûì ãóäåíèåì êîíòðàáàñ. È ñåé÷àñ æå ïîñëûøàëàñü ñêðèïêà,
òî÷íî çàïåëà âïîëãîëîñà ãðóñòíóþ ïåñíþ è ñòèõëà íà ïîëóñëî-
âå, íå äîãîâîðèâ.
Àëåêñàíäðà Àíäðååâíà ×àéêîâñêàÿ âìåñòå ñ ñûíîâüÿìè âîø-
ëà â óçêóþ ïóñòóþ ëîæó. Ñòàðøèé ñòàë ïðèëåæíî ðàçãëÿäûâàòü
âåëèêîëåïíî óêðàøåííóþ êðàñíî-çîëîòóþ çàëó òåàòðà è ôèãó-
ðû ãðå÷åñêèõ áîæåñòâ íà ïîòîëêå. Ìëàäøèé ïîìåñòèëñÿ îêîëî
ìàòåðè. Çäåñü, â ëîæå, åìó åùå ñëûøíåå ñòàëè çâóêè íàñòðàè-
âàåìûõ èíñòðóìåíòîâ. Êàçàëîñü, ÷òî îíè, êàê èãðóøêè â ñòàðîé
ñêàçêå, óëó÷èâ ìîìåíò, ïðèíÿëèñü ñàìè èãðàòü â ìóçûêó. Êàæ-
äûé ñòàðàëñÿ çà ñåáÿ, íå äóìàÿ î äðóãèõ. Îäèí çàáèðàëñÿ ïî ëåñò-
íèöå çâóêîâ ââåðõ è îòòóäà, ñëîâíî ðàñøàëèâøèéñÿ ñîðâàíåö,
ñòðåìèòåëüíî ñêàòûâàëñÿ îáðàòíî. Äðó ã îé, êàê ïð èëåæíûé
øêîëüíèê, òâåðäèë íå äàâàâøóþñÿ åìó ôðàçó. Îäîáðèòåëüíî,
íî íåãðîìêî ñòóêíóë áàðàáàí - òàê! Âîò òàê! Ìàëü÷èê ïîëîæèë
ðóêè íà áàðõàòíûé áàðüåð è íàêëîíèëñÿ íàä ñèÿþùåé îãîíü-
43
êàìè è çîëîòîì óêðàøåíèé áåçäíîé. Âçãëÿä åãî ïîáåæàë ïî
ðÿäàì ê ñöåíå. È ñðàçó çàçâåíåë òðåòèé çâîíîê.
Îãðîìíàÿ ëþñòðà, ñâèñàâøàÿ ñ ïîòîëêà, êà÷íóëàñü, ïîòîì ñ
íåîæèäàííîé ëåãêîñòüþ ñòàëà ïîäíèìàòüñÿ è ñêðûëàñü â ëþêå.
Çàë ïîìåðê. Çàòî çàãîðåëèñü îãîíüêè â îðêåñòðå. Ñðåäè ìóçû-
êàíòîâ ñêîëüçíóëà òåìíàÿ ôèãóðà, ïîêàçàëàñü â ñåðåäèíå, ïðî-
òèâ ñöåíû; òèõî ñòóêíóëà ïàëî÷êà. Áåç ñîìíåíèÿ, ýòî áûë êà-
ïåëüìåéñòåð. Ìãíîâåíüå, êîðîòêîå âëàñòíîå äâèæåíèå, è - î,
÷óäî! –çâîíêèé, ñëåïÿùèé ãðîì óäàðèë â îðêåñòðå. Åìó äðóæíî
îòâåòèëè ñìû÷êè. Åùå óäàð - è òó ñàìóþ â ñåðäöå ïðîíèêàþùóþ
ìåëîäèþ, êàêóþ íåäîñêàçàëà ñêðèïêà, âäðóã íåãðîìêèì ãîëîñîì
çàïåëà äåðåâÿííàÿ äóäî÷êà. Êàê âîëíû, øëè òåïåðü äðóã äðóãó íà
ñìåíó òèõèå äóíîâåíèÿ è âëàñòíûå âçðûâû çâó÷àíèé, òî óñïî-
êàèâàÿ, òî óãðîæàÿ è òðåâîæà.
Çàíàâåñ ïîäíÿëñÿ. Íà îòêðûâøåéñÿ ñöåíå ñóðîâî è òîðæåñò-
âåííî ïåëà òîëïà êðåñòüÿí. Ñëîâà áûëè ñëûøíû ïëîõî, òîëüêî
âðåçûâàëîñü â ïàìÿòü óâåðåííîå „Ñòðàõà íå ñòðàøóñü! Ñìåðòè íå
áîþñü!” è äîðîãîå, ãîðäîå ñëîâî „Ðóñü”. Ñ âåñåëîé ïëÿñêîé âû-
øëè íàðÿäíûå êðåñòüÿíêè, ïîòîì îïóñòåëà ïðîñòîðíàÿ ñöåíà è
ñïåëà ñâîþ ïåñíþ äåâóøêà ñ äëèííîé ðóñîé êîñîé â àëûõ ëåíòàõ.
Âäðóã äåâóøêà ïðîâîðíî îáåðíóëàñü: íà ñöåíó âûøåë ïëîò-
íûé, îñàíèñòûé ìóæèê. „Ýòî Ñóñàíèí, Ïåòðîâ”,–ñêàçàë ìàìèí
ãîëîñ øåïîòîì. Ìàëü÷èê çíàë äî ýòîãî, ÷òî Ïåòðîâ – ôàìèëèÿ
çíàìåíèòîãî àðòèñòà. Íî íà ñöåíå â ýòîò ìèã âîâñå íå áûëî àð-
òèñòà Ïåòðîâà. Òàì ñòîÿë ñàì Ñóñàíèí. Îí áûë íåâåñåë, îçàáî-
÷åí, è ó Ïåòè äî áîëè ñæàëîñü ñåðäöå, êîãäà îí âñïîìíèë, ÷òî
âðàãè óáüþò Ñóñàíèíà.
Âëàñòíûå ñèãíàëû òðóá è áåççàáîòíî øàëîâëèâàÿ ìåëîäèÿ
ñêðèïîê îòêðûëè âòîðîå äåéñòâèå. Ïåëè ìàëî, è ñëîâà ïî÷òè íå
äîëåòàëè äî ëîæè, íî âñå áûëî ïîíÿòíî: íà Ðóñè ãîòîâèëèñü ê
òðóäíîìó îòïîðó âðàãàì, à çäåñü æå áåñïå÷íî âåñåëèëèñü è òàí-
öåâàëè ìàçóðêó âðàãè, ïîëÿêè.
Êàê ñîí, ïðîìåëüêíóëè òðåòüå è ÷åòâåðòîå äåéñòâèÿ. Òðåâîæ-
íî ïðîçâó÷àëè â îðêåñòðå çíàêîìûå òðóáíûå ñèãíàëû: â èçáó
Ñóñàíèíà âîøëè íåçâàíûå ãîñòè, ïîëÿêè. È áåññòðàøíûé Ñó-
ñàíèí ïîâåë èõ â äðåìó÷èé ëåñ, íà âåðíóþ ãèáåëü. Çâåíèò ìà-
çóðêà, íî êàê îíà èçìåíèëàñü! Êàê ðàñòåðÿíû, êàê íàïóãàíû
çàáëóäèâøèåñÿ âðàãè! Îäèí Ñóñàíèí òîðæåñòâåííî-ñïîêîåí.
44
Çà÷åì æå åìó íóæíî óìåðåòü? Çà÷åì â ýòó äîëãóþ, ñòðàøíóþ
íî÷ü Ñóñàíèí îäèí ïåðåä âðàãàìè!?
Ïðîñíóëèñü âðàãè, ïðîáóäèëàñü ðåçâàÿ ìàçóðêà â îðêåñòðå,
íî òåïåðü íåò â íåé âåñåëüÿ è ðåçâîñòè, íè÷åãî â íåé íå ñëû-
øèòñÿ, êðîìå îò÷àÿííîé òðåâîãè. Ðîçîâàÿ çàðÿ âñòàåò íàä çàñíå-
æåííûì ëåñîì. Ñâèðåïûå, ðàçúÿðåííûå, êèäàþòñÿ ÷óæåçåìíûå
âîèíû íà Ñóñàíèíà. Çàòèõàåò îðêåñòð. Îïóñêàåòñÿ çàíàâåñ.
È âíîâü ãðîì ìóçûêè. Òîðæåñòâåííî è âíÿòíî, õîòü è áåç ñëîâ,
ïîåò ìåëîäèÿ ñóðîâîå „Ñòðàõà íå ñòðàøóñü! Ñìåðòè íå áîþñü!
Ëÿãó çà Ðóñü!” Íà ñöåíå îæèâëåííî, ëþäíî. Â ïðàçäíè÷íîé òîë-
ïå ïîÿâëÿþòñÿ Àíòîíèäà, äî÷ü Ñóñàíèíà, åå æåíèõ è Âàíÿ, ïðèå-
ìûø Ñóñàíèíà. Ñðåäè ãëóáîêîé òèøèíû ðàçäàåòñÿ ãðóñòíàÿ,
îäèíîêàÿ ïåñíÿ ñèðîòû, ãîðþþùåãî î ïîãèáøåì.
È âîò ñèÿåò ïðàçäíè÷íàÿ Êðàñíàÿ ïëîùàäü. Ãðåìèò ìîãó÷åå
âñåíàðîäíîå „Ñëàâüñÿ, ñëàâüñÿ, ñâÿòàÿ Ðóñü!” Ðàçäàåòñÿ êîëî-
êîëüíûé òðåçâîí. Ìåäëåííî, ñðåäè âîñòîðæåííûõ ðóêîïëåñêà-
íèé è êðèêîâ „áðàâî! áðàâî!” îïóñêàåòñÿ çàíàâåñ. Ìàòü ñ òðåâî-
ãîé íàêëîíÿåòñÿ íàä ïîáëåäíåâøèì, ñ÷àñòëèâûì ëèöîì ñûíà:
„Óñòàë, Ïåòðóøà?” Îí êà÷àåò ãîëîâîé, íå â ñèëàõ âûìîëâèòü
ñëîâî, è òîëüêî áëàãîäàðíî ñæèìàåò ìàìèíû ðóêè. „À òû, Êîëÿ,
äîâîëåí?” Êîëÿ ïåðåñòàåò õëîïàòü â ëàäîøè. Äà, åìó òîæå î÷åíü
ïîíðàâèëîñü, îñîáåííî òàíöû è êîíåö. Âñþ äîðîãó Ïåòÿ ìîë÷èò.
Ìóçûêà åùå çâó÷èò â åãî óøàõ.
(Ïî È. Êóíèíó)
• Êàê àâòîð ïåðåäàåò àòìîñôåðó òåàòðà?
• Êàê ïåðåäàåò ìóçûêà ïåðåæèâàíèÿ ãåðîåâ? Êàê ïî õîäó äåéñòâèÿ îïå -
ðû ìåíÿåòñÿ çâó÷àíèå ìàçóðêè?
• Ê êàêîìó æàíðó (ñêàçî÷íîìó, ãåðîè÷åñêîìó, èñòîðè÷åñêîìó, êîìè÷åñ -
êî ìó, òðàãè÷åñêîìó) îòíîñèòñÿ äàííàÿ îïåðà?
• Íà ñöåíå êàêîãî òåàòðà äàâàëè îïåðó Ãëèíêè?
• Êàêèå åùå çíàìåíèòûå îïåðíûå òåàòðû âû çíàåòå?
2. Íàéäèòå â òåêñòå è ïðî÷èòàéòå òó ÷àñòü, â êîòîðîé ãîâîðèòñÿ î
âïå ÷àò ëåíèè, ïðîèçâåäåííîì îïåðîé íà þíîãî Ï. È. ×àéêîâñêîãî.
3. Âûïèøèòå èç òåêñòà ñëîâà, îáîçíà÷àþùèå íàçâàíèÿ ìóçûêàëüíûõ
èíñ ò ðó ìåíòîâ. Ïðîäîëæèòå ýòîò ðÿä.
45
4. Ïðèõîäèëîñü ëè âàì ñìîòðåòü èëè ñëóøàòü ðîê-îïåðó? Åñëè äà, òî
êà êóþ? ×åì îòëè÷àåòñÿ îïåðà îò ðîê-îïåðû?
5. Óçíàéòå ó âàøèõ îäíîêóðñíèêîâ, êòî èç íèõ óìååò èãðàòü íà ìóçû-
êàëüíûõ èíñòðóìåíòàõ. Ãäå è êàê îíè ýòîìó íàó÷èëèñü? Äîëæåí ëè êóëü-
òóðíûé ÷åëîâåê õîðîøî ðàçáèðàòüñÿ â ñåðüåçíîé ìóçûêå? Îáñóäèòå ýòîò
âîïðîñ ñ âàøèìè òîâàðèùàìè.
6. Ïîäãîòîâüòå èíôîðìàöèþ î Ìàðèèíñêîì òåàòðå â Ïåòåðáóðãå è î
òâîð÷åñòâå Ì. È. Ãëèíêè – îñíîâàòåëÿ ðóññêîé êëàñ ñ è ÷åñêîé îïåðû.
§ 12. Ïðè÷àñòèå
Ïðè÷àñòèå – ýòî ãëàãîëüíàÿ ôîðìà, èìåþùàÿ ïðèçíàêè ãëàãîëà (âèä,
âðåìÿ) è ïðèëàãàòåëüíîãî (ñîãëàñîâàíèå â ðîäå, ÷èñëå è ïàäåæå).
Ïðè÷àñòèÿ áûâàþò äåéñòâèòåëüíûå è ñòðàäàòåëüíûå. Äåéñòâèòåëü-
íûå ïðè÷àñòèÿ íàçûâàþò ïðèçíàê ïðåäìåòà ïî äåéñòâèþ: ñêðèïà÷, èñ-
ïîëíÿþùèé (èñïîëíèâøèé) ìåëîäèþ. Ñòðàäàòåëüíûå ïðè÷àñòèÿ íàçûâàþò
ïðèçíàê ïðåäìåòà ïî äåéñòâèþ, êîòîðîå ïðîèçâîäèòñÿ ñ ýòèì ïðåäìå-
òîì: ìåëîäèÿ, èñïîëíÿåìàÿ (èñïîëíåííàÿ) ñêðèïà÷îì.
Âèñÿùàÿ (äåéñòâèòåëüíîå ïðè÷àñòèå) íàä êàìèíîì êàðòèíà – ãîð-
äîñòü õîçÿèíà. Ïîâåøåííàÿ (ñòðàäàòåëüíîå ïðè÷àñòèå) íàä êàìèíîì êàð-
òèíà ïîñòîÿííî âûçûâàåò âîñõèùåíèå ãîñòåé. Â ïðîñòîðíîé ïðèõîæåé,
óñòëàííîé (ñòðàäàòåëüíîå ïðè÷àñòèå) ÷åðíî-êðàñíûìè êîâðàìè, ìåäëåí-
íî, áåççâó÷íî áëåùåò ìåäíûé äèñê ìàÿòíèêà â àíãëèéñêèõ âûñîêèõ ÷àñàõ,
êàæäûé ÷àñ îæèâàþùèõ (äåéñòâèòåëüíîå ïðè÷àñòèå).
Äåéñòâèòåëüíûå ïðè÷àñòèÿ íàñòîÿùåãî âðåìåíè îáðàçóþòñÿ îò îñíî-
âû ãëàãîëà íàñòîÿùåãî âðåìåíè ïðè ïîìîùè ñóôôèêñîâ -óù- (-þù-)
(îò ãëàãîëîâ I ñïðÿæåíèÿ), -àù- (-ÿù-) (îò ãëàãîëîâ II ñïðÿæåíèÿ): íåñ-
òè - íåñóùèé, èãðàòü - èãðàþùèé, âèñåòü - âèñÿùèé, êðè÷àòü- êðè÷àùèé.
Äåéñòâèòåëüíûå ïðè÷àñòèÿ ïðîøåäøåãî âðåìåíè îáðàçóþòñÿ îò îñ-
íîâû ãëàãîëà ïðîøåäøåãî âðåìåíè ïðè ïîìîùè ñóôôèêñîâ -âø- (ïîñ-
ëå ãëàñíîãî) è -ø-(ïîñëå ñîãëàñíîãî): ðåøàòü - ðåøàâøèé, ñòàòü - ñòàâ-
øèé, íåñòè- íåñøèé.
Ñòðàäàòåëüíûå ïðè÷àñòèÿ íàñòîÿùåãî âðåìåíè îáðàçóþòñÿ ïðè ïîìî-
ùè ñóôôèêñîâ -åì-, -îì- (îò ãëàãîëîâ I ñïðÿæåíèÿ), -èì- (îò ãëàãîëîâ
II ñïðÿæåíèÿ): ÷èòàòü-÷èòàåìûé, âåñòè- âåäîìûé, ââîçèòü - ââîçèìûé.
Ñòðàäàòåëüíûå ïðè÷àñòèÿ ïðîøåäøåãî âðåìåíè îáðàçóþòñÿ ïðè ïî-
ìîùè ñóôôèêñîâ -íí-, -åíí-, -ò-: óñòëàòü - óñòëàííûé, âçâåñèòü - âçâå-
øåííûé, îáìàíóòü - îáìàíóòûé.
46
Åñëè îñíîâà ãëàãîëà îêàí÷èâàåòñÿ íà - à, - ÿ, - å, òî ýòè ãëàñíûå ñî-
õðàíÿþòñÿ ïåðåä - íí -. Â îñòàëüíûõ ñëó÷àÿõ ïðèáàâëÿåòñÿ ñóôôèêñ-
åíí -, ïðè ýòîì êîíå÷íàÿ ãëàñíàÿ îñíîâû è îòáðàñûâàåòñÿ.
Ñðàâíèòå: âçâåñèòü - âçâåøåííûé, ïîñòðîèòü - ïîñòðîåííûé, ðàçâå-
øàòü - ðàçâåøàííûé, ïîñòèðàòü- ïîñòèðàííûé, óâèäåòü - óâèäåííûé, ðàñ-
ñòðåëÿòü - ðàññòðåëÿííûé.
Ñòðàäàòåëüíûå ïðè÷àñòèÿ ïðîøåäøåãî âðåìåíè èìåþò íå òîëüêî
ïîëíóþ, íî è êðàòêóþ ôîðìó: ïðî÷èòàííûé-ïðî÷èòàí, óñëûøàííûé-óñ-
ëûøàí. Ïðè ýòîì êðàòêàÿ ôîðìà ïðè÷àñòèé âñåãäà ïèøåòñÿ ñ îäíèì -
í-: ðàáîòà âûïîëíåíà, äåëî ñäåëàíî.
Ïðè÷àñòèå ñ çàâèñèìûìè ñëîâàìè íàçûâàåòñÿ ïðè÷àñòíûì îáîðî-
òîì. Ñëîâî, ê êîòîðîìó îòíîñèòñÿ ïðè÷àñòèå èëè ïðè÷àñòíûé îáîðîò,
íàçûâàåòñÿ îïðåäåëÿåìûì ñëîâîì. Ïðè÷àñòíûé îáîðîò îáîñîáëÿåòñÿ,
åñëè ñòîèò ïîñëå îïðåäåëÿåìîãî ñëîâà:
Çâó÷àâøàÿ â çàëå ìóçûêà áûëà âåëèêîëåïíà.
Ìóçûêà, çâó÷àâøàÿ â çàëå, áûëà âåëèêîëåïíà.
Â âèñåâøåì íà ñòåíå ïîðòðåòå íå áûëî íè÷åãî çàìå÷àòåëüíîãî.
Â ïîðòðåòå, âèñåâøåì íà ñòåíå, íå áûëî íè÷åãî çàìå÷àòåëüíîãî.
1. Îáðàçóéòå îò ãëàãîëîâ ïðè÷àñòèÿ è çàïèøèòå èõ. Ïîä÷åðêíèòå ñóô -

ôèê ñû.
Ëå÷ü, îáèæàòü, ïåðåñòàòü, ìîë÷àòü, ñêëîíÿòü, ïîãèáíóòü, ïîä-
íÿòü, ïîäíèìàòü, ñïåòü, çàòèõàòü, óìåðåòü.
2. Ïåðåïèøèòå, çàïèñàâ ðÿäîì ñ ïðè÷àñòèÿìè ãëàãîëû, îò êîòîðûõ îíè
îá ðàçîâàíû.
Íåäîñêàçàííûé, øåäøèé, èñïîëíÿåìûé, èñïîëíåííûé, âîç-
ðîæäåííûé, èãðàâøèé, ïðèíåñøèé, ïðèõîäÿùèé, óáðàâøèé,
óáðàííûé, óáèðàåìûé, ñëûøèìûé, ñëûøàùèé.
3. Îáðàçóéòå îò ãëàãîëîâ òàì, ãäå ýòî âîçìîæíî, ñòðàäàòåëüíûå ïðè -
÷àñ òèÿ ïðîøåäøåãî âðåìåíè. Çàïèøèòå èõ. Ñîñòàâüòå ñ íèìè ïðåäëî æå -
íèÿ: óçíàòü, íàðèñîâàòü, ïîñâÿòèòü, ëþáèòü, óïîòðåáëÿòü, íàç-
âàòü, çàáðîñèòü, ñêàçàòü, îçàðèòü, óñëûøàòü.
4. à) Ïåðåïèøèòå òåêñò. Äîïèøèòå îêîí÷àíèÿ ïðè÷àñòèé, îïðåäå ëè òå
ãëàãîëû, îò êî òîðûõ îíè îáðàçîâàíû, çàïèøèòå èõ ðÿäîì ñ ïðè÷àñ òèÿ -
ìè (â ñêîáêàõ).
Ëåâèòàí – ïåâåö ðóññêîé ïðèðîäû. Ðàíî îòêðûâø... ñÿ äàðî-
âàíèå õóäîæíèêà ïîìîãëî åìó ïîñòóïèòü â Ìîñêîâñêîå õóäî-
æåñòâåííîå ó÷èëèùå. Æèâø... ñëó÷àéíûìè çàðàáîòêàìè, îí õî-
47
äèë â ðâàíûõ áàøìàêàõ, êîòîðûå åäâà íàëåçàëè íà ðàñïóõø...
îò ìîðîçà íîãè. Íåóïëà÷åíí... çà çàíÿòèÿ äåíüãè âûíóæäàëè åãî
îïàñàòüñÿ èíñïåêòîðà, ãðîçÿù...ñÿ èñêëþ÷èòü åãî èç ó÷èëèùà.
Ïîìîãàëè åìó äðóçüÿ, äåëèâø... ñÿ ñ íèì ñâîèìè çàâòðàêàìè,
ïîäáðàñûâàþù... íåçàìåòíî åìó â êàðìàí êîïåéêè, îäíàæäû
äàæå ñîáðàâø... äåíüãè è çàïëàòèâø... çà åãî îáó÷åíèå. Ëåâèòàí
ñòàë çíàìåíèòûì õóäîæíèêîì. Îí èçîáðàæàë ÷àðóþù... êðàñîòó
ðóññêîé ïðèðîäû: âîäîåì, ðàçäåëåíí... ìîñòèêîì, çîëîòóþ îñåí-
ü ñ æåëòåþù... äåðåâüÿìè, ìàðò, ñâåæèé âåòåð. Íî ñ ðîñòîì ñëà-
âû óñèëèâàëàñü òðàâëÿ õóäîæíèêà. Îí óìåð ìîëîäûì.
á) Çàìåíèòå â òåêñòå, ãäå ýòî âîçìîæíî, ïðè÷àñòíûé îáîðîò ïðè äà -
òî÷íûì ïðåä ëîæåíèåì ñ ñîþçîì êîòîðûé. Êàê îò ýòîãî èçìåíèòñÿ
òåêñò?
5. Ïðî÷èòàéòå îòðûâîê èç ðàññêàçà È. Áóíèíà „Ïîðòðåò”. Íàéäèòå
â òåêñòå ïðåäëîæåíèÿ ñ ïðè÷àñòèÿìè è ïðè÷àñòíûìè îáîðîòàìè.
ÏÎÐÒÐÅÒ
Áîãàòàÿ êâàðòèðà, âå÷íî áåçìîëâíàÿ: õîçÿèí, ÷åëîâåê õîëîñ-
òîé, îäèíîêèé, ãîñòåé ïðèãëàøàåò òîëüêî ïî âîñêðåñåíüÿì.
Â ïðîñòîðíîé ïðèõîæåé, óñòëàííîé ÷åðíî-êðàñíûìè êîâðà-
ìè, ìåäëåííî, áåççâó÷íî áëåùåò ìåäíûé äèñê ìàÿòíèêà â àíã-
ëèéñêèõ âûñîêèõ ÷àñàõ, êàæäûé ÷àñ îæèâàþùèõ: ëüåòñÿ, ïåðå-
ëèâàåòñÿ ìåëîäè÷åñêèé çâîí ïî âñåé êâàðòèðå.
Ñóìðà÷íàÿ è âåëèêîëåïíàÿ ñòîëîâàÿ â òåìíîé ôàíåðå. Òÿæå-
ëûé ñòîë èç òåìíîãî ãëàäêîãî äåðåâà áåç ñêàòåðòè, òåìíûå äó-
áîâûå ñòóëüÿ ñ î÷åíü âûñîêèìè ñïèíêàìè. À íàä îãðîìíûì êèð-
ïè÷íûì êàìèíîì – äîñòîïðèìå÷àòåëüíîñòü êâàðòèðû, ãîðäîñòü
õîçÿèíà: ÷åé-òî ñòàðèííûé ïîðòðåò, ïèñàííûé áóäòî áû êàêèì-
òî çíàìåíèòûì õóäîæíèêîì, – ñìîòðèò ñ ïîòðåñêàâøåãîñÿ ëà-
êîâîãî ïîëîòíà, íå ñïóñêàÿ ñ çðèòåëÿ ãëàç, êóäà îí íè ïîéäè,
áîëüøîé, ïëîòíûé ìóæ÷èíà â áàðõàòíîì ìàëèíîâîì áåðåòå, ñ
êîðè÷íåâîé ïðÿìîóãîëüíîé áîðîäîé. Íè÷åãî çàìå÷àòåëüíîãî íåò
â ýòîì ïîðòðåòå. Íî âñå ãîñòè õîçÿèíà, çíàÿ, ÷òî îí èì ãîðäèòñÿ
ïî÷åìó-òî, – ñîâåðøåííî íåèçâåñòíî ïî÷åìó! – ñ÷èòàþò ñâîèì
äîëãîì ïðîäîëæèòåëüíî, çàäóì÷èâî, äàæå ñ âàæíîé ãðóñòüþ
ñìîòðåòü íà ïîðòðåò è íàêîíåö òèõî ãîâîðèòü:
–Äà. Âåùü çàìå÷àòåëüíàÿ.
Òàê è ïðîæèâåò õîçÿèí åùå ëåò äâàäöàòü ñ ýòèì íåèçâåñòíûì
48
÷åëîâåêîì â ìàëèíîâîì áåðåòå, ñ êîðè÷íåâîé áîðîäîé, ñòàâøèì
äàâíûì-äàâíî òîëüêî êàðòèíîé.
6. Â äàííûõ ïðåäëîæåíèÿõ íàéäèòå ïðè÷àñòíûé îáîðîò è ïîñòàâüòå åãî
ïîñëå îïðåäåëÿåìîãî ñëîâà. Ðàññòàâüòå çíàêè ïðåïèíàíèÿ.
Îáíåñåííûå çàáîðîì äåðåâüÿ âèäíåëèñü âäàëè. Òîíêî ÷óâñò-
âîâàâøèé ìåëîäèþ ïåâåö âèðòóîçíî èñïîëíÿë ñëîæíåéøóþ
àðèþ. Âûõîäèâøèå íà ãàëåðåþ îêíà çàêðûâàëèñü îäíî çà äðó-
ãèì. Âñåîáùåå âíèìàíèå ïðèâëåê ðàññêàçûâàþùèé î ñâîåé ðà-
áîòå íàä íîâûì ôèëüìîì ðåæèññåð. Âèäèìûå è íåâèäèìûå íàìè
ïòèöû çàëèâàëèñü áåñêîíå÷íîé òðåëüþ. ß ëþáëþ ïðîñåëî÷íóþ
äîðîãó, òèõî ïëåòóùóþñÿ ïî íåé ëîøàäêó, íàèâíûé ðàçãîâîð
ÿìùèêà.
7. Çàìåíèòå ïðèäàòî÷íûå îïðåäåëèòåëüíûå ïðåäëîæåíèÿ ïðè÷àñòíûìè
îáîðîòàìè, ñ ïîëó÷åííûìè ñëîâîñî÷åòàíèÿìè ñîñòàâüòå è çàïèøèòå
ïðåä ëîæåíèÿ. Ðàññòàâüòå çíàêè ïðåïèíàíèÿ.
Õóäîæíèê, êîòîðûé ñìåøèâàåò êðàñêè. Ñëåïîé ìóçûêàíò,
êîòîðûé èãðàë íà äóäêå. Ìàçêè, êîòîðûå ñëèâàþòñÿ íà íåêîòî-
ðîì ðàññòîÿíèè. Áàëåðèíà, êîòîðàÿ îáëàäàåò âåëèêîëåïíîé òåõ-
íèêîé. Ñîëèñò, êîòîðûé ñïåë çàãëàâíóþ ïàðòèþ. Ìåöåíàò, êî-
òîðûé ïîêóïàë êàðòèíû õóäîæíèêîâ. Ãàëåðåÿ, êîòîðóþ îòêðûë
Òðåòüÿêîâ. Ðîëü, êîòîðóþ ñûãðàë àðòèñò.
8. à) Ñïèøèòå, âñòàâëÿÿ ïðîïóùåííûå áóêâû è ðàññòàâëÿÿ çíàêè ïðå ïè -
íàíèÿ.
ß èçâèíèëñÿ, íàçâàë ñåáÿ è ïðåäëîæèë åìó ïòèöó, çàñòðåë…
íóþ â åãî âëàäåíèÿõ. Ó íåêîòîðûõ ìàëü÷èêîâ íà ðóêàõ ãðóçíî
âèñåëè ñâÿçêè áû÷êîâ, âûâàë…íûõ â ìîðñêîì ïåñêå. Îíà ïèëà
êîôå â áåñåäêå íà áåðåãó øèðîêîãî îçåðà, óñå.. íîãî îñòðîâàìè.
ß åõàë ïî çåìëå, âåçäå çàñå…íîé õëåáîì. Â òåìíîé èçáå,
çàíåñ…íîé ñíåæíûìè âüþãàìè, âñïîìèíàëàñü Ìàðüå åå ìîëî-
äîñòü. Âåòåð óäàðèë â îêîíöå èçáû, çàçâåíåë ñêëå…íûìè ãàçå-
òîé îñêîëêàìè ñòåêîë è âçìûë ïî êðûøå è òðóáå. ß ñ÷àñòëèâ,
÷òî íåñêîëüêî ñòðîê, íàáðîñ… íûõ ìíîþ â ãàçåòå, ìîãëè òðî-
íóòü âàñ äî òàêîé ñòåïåíè. Äðîæàùèé ñâåò ñëàáî îçàðÿë çàíà-
âåø… íóþ êðîâàòü è ñòîëèê.
á) Îïðåäåëèòå ïàäåæ ïðè÷àñòèé.
â) Òàì, ãäå ýòî âîçìîæíî, èçìåíèòå ìåñòî ïðè÷àñòíîãî îáîðîòà ïî îò -
íî øåíèþ ê îïðåäåëÿåìîìó ñëîâó.
49
ã) Çàìåíèòå, ãäå âîçìîæíî, ïðè÷àñòíûé îáîðîò ïðèäàòî÷íûì ïðåä ëî -
æå íèåì. Ïðî÷èòàéòå ýòè ïðåäëîæåíèÿ.
9. Ïåðåïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ, äîïîëíÿÿ èõ ïðè÷àñòèÿìè èëè ïðè÷àñò íû -
ìè îáîðîòàìè.
Ñîëíöå âñõîäèò è áëåùåò íà ìîðå. Çíîé ñòîÿë íàä ðåêîé.
Ïóòåøåñòâåííèêè âñå áîëüøå è áîëüøå âãëÿäûâàëèñü â öåïü
ñíåãîâûõ ãîð. Ïîñëå äîæäÿ ãîðÿ÷åå ñîëíöå ñîçäàëî â ëåñó ïàð-
íèê. Â âîçäóõå ñòîÿë ìîíîòîííûé øóì ìàøèí. Äåòè ðàçãëÿäû-
âàëè â ÷àùå ôèãóðó îõîòíèêà.
10. Íàïèøèòå íåáîëüøîé ðàññêàç î òâîð÷åñòâå îäíîãî èç êîìïî çèòî ðîâ,
èñïîëüçóÿ êðàòêèå ïðè÷àñòèÿ â íóæíîé ôîðìå.
Ñîçäàí, èñïîëíåí, ñûãðàí, ïðîñëóøàí, ïîñâÿùåí.
11. Ïîäáåðèòå ïîíðàâèâøóþñÿ âàì ðåïðîäóêöèþ êàðòèíû, îïèøèòå åå,
óïîò ðåáëÿÿ ïðè÷àñòèÿ è ïðè÷àñòíûå îáîðîòû.
12. Ïåðåâåäèòå òåêñò, ïåðåñêàæèòå åãî, èñïîëüçóÿ ïðè÷àñòíûå îáîðîòû.
äÆ¶Ø²ÈÆàÜ
²ý ñá ¹Ç ï»Ý »ñ ç³Ý Ï³ó ÝáõÙ ¿ ³ÛÝ Ù³ñ¹ Ï³Ýó, á ñáÝù Ñ³ í³ ï³ñ Ùá -
ñ»Ý Í³ é³ ÛáõÙ »Ý Ç ñ»Ý: ²Û¹ å»ë »ñ ç³Ý Ï³ ó³í & äÇ· Ù³ ÉÇá ÝÁª ÎÇå ñá -
ëÇ Ù»Í ÝÏ³ñÇãÝ»ñÇó & ù³Ý¹³Ï³·áñÍÝ»ñÇó Ù»ÏÁ: äÇ·Ù³ÉÇáÝÁ ³ïáõÙ
¿ñ Ï³Ý³Ýó & ³åñáõÙ ÙÇ³ÛÝ³Ïª Ëáõë³÷»Éáí ³ÙáõëÝáõÃÛáõÝÇó: úñ»ñÇó
ÙÇ ûñ Ý³ ëåÇï³Ï ÷ÕáëÏñÇó Ï»ñïáõÙ ¿ ³Ý»ñ&³Ï³Û»ÉÇ ·»Õ»óÏáõÃÛáõÝ
áõÝ»óáÕ ³ÕçÏ³ ³ñÓ³Ý: ÂíáõÙ ¿ñ, Ã» ³ñÓ³ÝÁ Ï»Ý¹³ÝÇ ¿, áñ Ý³ ßÝãáõÙ
¿, áñ Ñ»Ýó ÑÇÙ³ Ïß³ñÅíÇ, Ïù³ÛÉÇ & ÏËáëÇ: ÜÏ³ñÇãÁ Å³Ù»ñáí ÑÇ³ó³Í
Ý³ÛáõÙ ¿ñ ³ñÓ³ÝÇÝ & í»ñç³å»ë ëÇñ³Ñ³ñíáõÙ Çñ ëï»ÕÍ³·áñÍáõÃÛ³-
ÝÁ: Ü³ ÝíÇñáõÙ ¿ ³ñÓ³ÝÇÝ Ã³ÝÏ³ñÅ»ù ³å³ñ³Ýç³ÝÝ»ñ, ûÕ»ñ, Ù³-
ÝÛ³ÏÝ»ñ, Ñ³·óÝáõÙ ßù»Õ Ñ³·áõëïÝ»ñ, ·ÉËÇÝ ¹ÝáõÙ Í³ÕÏ»åë³ÏÝ»ñ:
Ð³×³Ë äÇ·Ù³ÉÇáÝÁ ßßÝçáõÙ ¿ñ Ýñ³ ³Ï³ÝçÇÝ.
$ ²¯Ñ, »Ã» ¹áõ Ï»Ý¹³ÝÇ ÉÇÝ»Çñ, »Ã» Ï³ñáÕ³Ý³ÛÇñ Ëáë»É, ¶³É³ï»³
ÇÝÓ Ñ»ï, ³¯Ñ, ÇÝãåÇëÇ »ñç³ÝÇÏ Ù³ñ¹ ÏÉÇÝ»Ç »ë:
´³Ûó ³ñÓ³ÝÁ ÉéáõÙ ¿ñ:
²ýñá¹Çï»ÇÝ ÝíÇñí³Í ïáÝ³ËÙµáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Å³Ù³Ý³Ï äÇ·Ù³ÉÇáÝÁ
ëÇñá ³ëïí³ÍáõÑáõ Ñ³Ù³ñ Ù³ï³Õ ³ñ»ó áëÏ»½ûÍ åá½»ñáí ÙÇ ÑáñÃ &,
Ó»éù»ñÁ å³ñ½»Éáí ²ýñá¹Çï»ÇÝ, ßßÝç³ó.
$ ú¯Ñ, Ñ³í»ñÅ ³ëïí³ÍÝ»ñ & ¹áõª ²ýñá¹Çï»... ºÃ» ¹áõù Ï³ñáÕ »ù
ï³É Ñ³í³ï³óÛ³ÉÇÝ ³ÛÝ, ÇÝã áñ Ý³ áõ½áõÙ ¿, ³å³ ïí»ù ÇÝÓ ÏÇÝ ³ÛÝ-
åÇëÇ ·»Õ»óÏáõÃÛ³Ùµ, ÇÝãåÇëÇÝ ¿ ³ÛÝ ³ñÓ³ÝÁ, áñÁ Ï»ñï»É »Ù »ë:
50
ø³Ý ¹³ Ï³ ·áñ ÍÁ í» ñ³ ¹³é ÝáõÙ ¿ ïáõÝ, Ùá ï» ÝáõÙ ³ñ Ó³ ÝÇÝ &, ûÑ,
»ñ ç³ÝÏáõÃÛáõÝ, ³ñÓ³ÝÁ Ï»Ý¹³Ý³ó»É ¿: ´³µ³ËáõÙ ¿ Ýñ³ ëÇñïÁ, Ýñ³
³ãù»ñÁ ÉÇ »Ý ÏÛ³Ýùáí: ²Û¹å»ë ëÇñá ³ëïí³ÍáõÑÇÝª ²ýñá¹Çï»Ý å³ñ-
·&»ó äÇ·Ù³ÉÇáÝÇÝ ·»Õ»óÏáõÑÇ ÏÇÝ:
§ 13. Òåàòðàëüíûå ïîäìîñòêè
1. Ïðî÷èòàéòå è ïðîêîììåíòèðóéòå ñòèõîòâîðåíèå Á. Ïàñòåðíàêà.

ÃÀÌËÅÒ
Ãóë çàòèõ. ß âûøåë íà ïîäìîñòêè,
Ïðèñëîíÿñü ê äâåðíîìó êîñÿêó,
ß ëîâëþ â äàëåêîì îòãîëîñêå,
×òî ñëó÷èòñÿ íà ìîåì âåêó.
Íà ìåíÿ íàñòàâëåí ñóìðàê íî÷è
Òûñÿ÷üþ áèíîêëåé íà îñè.
Åñëè òîëüêî ìîæíî, Àââà Îò÷å,
×àøó ýòó ìèìî ïðîíåñè.
ß ëþáëþ Òâîé çàìûñåë óïðÿìûé
È èãðàòü ñîãëàñåí ýòó ðîëü.
Íî ñåé÷àñ èäåò äðóãàÿ äðàìà,
È íà ýòîò ðàç ìåíÿ óâîëü.
Íî ïðîäóìàí ðàñïîðÿäîê äåéñòâèé,
È íåîòâðàòèì êîíåö ïóòè.
ß îäèí, âñå òîíåò â ôàðèñåéñòâå,
Æèçíü ïðîæèòü - íå ïîëå ïåðåéòè.
ïîäìîñòêè - ñöåíà
ôàðèñåéñòâî - ëèöåìåðèå, õàíæåñòâî
Åñëè òîëüêî ìîæíî, Àââà Îò÷å, ÷àøó ýòó ìèìî ïðîíåñè - ïîýòè-
÷åñêàÿ öèòàòà èç Åâàíãåëèÿ.
• Êàê ñîåäèíÿþòñÿ â íåì îáðàçû ëèðè÷åñêîãî ãåðîÿ, Ãàì ëåòà è Èèñóñà
Õðèñòà? ×òî èõ îáúåäèíÿåò? Ïî÷åìó ñòèõîòâîðåíèå òàê îçàã ëà â ëåíî?
• Õî÷åò ëè àâòîð ñûãðàòü â æèçíè ðîëü Ãàìëåòà, Õðèñòà?
• Ìîæåò ëè îí èçìåíèòü ñâîþ ñóäüáó? Ïî÷åìó íå ìîæåò?
• Ïîíðàâèëîñü ëè âàì ñòèõîòâîðåíèå? Ìîæíî ëè åãî íàçâàòü ôèëîñîô -
ñêèì? Ïî÷åìó? Â ÷åì ôèëîñîôèÿ ýòîãî ñòèõîòâîðåíèÿ?
51
• Êàêàÿ èç ñòðî÷åê ñòèõîòâîðåíèÿ ñòàëà àôîðèçìîì? Êàêîé àôîðèçì
ñîîòâåòñòâóåò åìó â àðìÿíñêîì ÿçûêå?

Â äðåâíåé Ãðåöèè â V â. äî í. ý. ïðàçäíåñòâà â ÷åñòü áîãà Äèîíèñà
ïîñëóæèëè òîë÷êîì ê ðîæäåíèþ îäíîãî èç ñàìûõ çðåëèùíûõ èñ-
êóññòâ – òåàòðà. Â ýòè íåçàïàìÿòíûå âðåìåíà ðîäèëîñü è äâà æàíðà
äðàìàòóðãèè – òðàãåäèÿ è êîìåäèÿ, ïåðâàÿ äëÿ òîðæåñòâåííîé ÷àñòè
ïðàçäíèêà, âòîðàÿ –äëÿ âåñåëîé.
2. Ïî ñëîâàðþ èíî ñò ðàííûõ ñëîâ îïðåäåëèòå ïðîèñõîæäåíèå ñëîâ:
òåàòð, äðàìà, òðà ãå äèÿ, êîìåäèÿ, îðêåñòð, ñàòèðà.
3. Çíàåòå ëè âû, êòî òàêèå Êîíñòàíòèí Ñòàíèñëàâñêèé, Åâãåíèé Âàõ -
òàíãîâ, Âàãðàì Ïà ïàçÿí, Ñèðàíóéø, Ïåòðîñ Àäàìÿí, Ãðà÷üÿ Íåðñèñÿí,
Âàð òàí Àä æå ìÿí? Ðàññêàæèòå î íèõ.
4. Ïðî÷èòàéòå ýïèçîä èç âîñïîìèíàíèé âåëèêîãî àðìÿíñêîãî àðòèñòà
Âàãðàìà Ïàïàçÿíà. Îáúÿñíèòå çíà÷åíèå âûäåëåííûõ ñëîâ, ñëîâîñî÷å òà-
íèé è ïðåäëîæåíèé.
ÄÅÇÄÅÌÎÍÀ
Â äåíü ðàñïðåäåëåíèÿ ðîëåé, ïîñëå ÷åãî äîëæíà áûëà íà÷àòü-
ñÿ ðåïåòèöèÿ, ðåæèññåð ïðåäñòàâèë ìåíÿ àðòèñòàì, âîïëîùàþ-
ùèì ðîëè â òðàãåäèè: íà÷àë ñ ðîëåé ñàìûõ ìàëåíüêèõ è, ïðî-
äîëæàÿ òàê, äîøåë äî èñïîëíèòåëÿ ðîëè ßãî – Ôèðñòè, êîòî-
ðûé â Ãðåöèè òåõ ëåò ñëûë ëó÷øèì åå àðòèñòîì. Ñ íåòåðïåíèåì
æäàë, êîìó æå ïðåäíàçíà÷åíà ðîëü Äåçäåìîíû, êàê âäðóã ðå-
æèññåð òîðæåñòâåííî ïîäíÿëñÿ, âçÿë ìåíÿ çà ðóêó è ïîäâåë ê
æåíùèíå â ëåòàõ è ïðèìåðíî òàêèõ æå ñîëèäíûõ ôîðì è ïðåä-
ñòàâèë åå ìíå… êàê ìîþ Äåçäåìîíó. Òî áûëà ìàäàì Âåðîíè, âå-
òåðàíêà ýòîãî òåàòðà, ÷üå èìÿ â òåàòðàëüíîì ìèðå òîãî âðåìå-
íè áûëî îêðóæåíî îðåîëîì èçâåñòíîñòè – êàê íà åå ðîäèíå, òàê
è âíå åå ïðåäåëîâ. Ïðîñëàâèëàñü îíà ñâîèìè òóðíå â Þæíîé
Àìåðèêå è îñîáåííî â Ëîíäîíå.
Ïðè âñåì ïðè òîì óâàæàåìàÿ àêòðèñà ðàçà â äâà ïðåâîñõîäè-
ëà ìåíÿ â îáúåìå, à ïî âîçðàñòó è â òðè, è ÿ íå ñóìåë ïîäàâèòü
ñâîåãî èçóìëåíèÿ, êîòîðîå ïîõîäèëî áîëüøå íà ðàçî÷àðîâàíèå,
õîòü è îòíîøóñü ê æåíùèíàì ñ òðåïåòîì, è –ïðèëîæèëñÿ ê åå
ðóêå.
52
Àêòðèñà ïî÷óâñòâîâàëà ýòî, êàê, âïðî÷åì, è âñå ïðèñóòñòâî-
âàâøèå, è òîíîì, â êîòîðîì áûëî íåìíîãî ìàòåðèíñòâà è ÷óòî÷-
êó õèòðîñòè, óñïîêîèëà ìåíÿ, ñêàçàâ: „Ïîãîäè, þíîøà, òû åùå
ïîëþáèøü ìåíÿ, õîòÿ áû íà òî âðåìÿ, ïîêà äëèòñÿ ñïåêòàêëü”.
Âîèñòèíó, èç òðåõñîò âîñüìèäåñÿòè ìîèõ Äåçäåìîí, êîòîðûõ
èìåë ÿ ÷åñòü äóøèòü íà ñöåíàõ ìèðà â òå÷åíèå áîëåå ÷åì òðåõ
òûñÿ÷ âå÷åðîâ, Âåðîíè åñòü è îñòàåòñÿ îäíîé èç íåìíîãèõ,
îáàÿíèå êîòîðîé âðÿä ëè êîãäà èçãëàäèòñÿ èç ìîåé ïàìÿòè.
Ñèëà èñêóññòâà ñòèðàåò ðàçíèöó ëåò, åñëè õóäîæíèê äåéñòâè-
òåëüíî ïðåäñòàâëÿåò èç ñåáÿ ñèëó (òàêîâà Ñàðà Áåðíàð, íàøà
Ñèðàíóéø òàêîâà), òî÷íî òàê, êàê îòñóòñòâèå óìåíèÿ óäâàèâàåò
âîçðàñò. Âîò ïî÷åìó íå âñÿêîé âñêî÷èâøåé ñ ìåñòà àêòðèñå â
ëåòàõ äàíî ñûãðàòü ìîëîäóþ äåâóøêó: åñëè íå ñòûäíî åé ïåðåä
çðèòåëåì, òî ïóñòü óáîèòñÿ ñòàòü ïîñìåøèùåì. Èñêëþ÷åíèå
äàíî äóøàì èñêëþ÷èòåëüíûì.
Íà ðåïåòèöèÿõ òîò÷àñ óëîâèë, ÷òî äåëî èìåþ ñ ìàñòåðàìè, è
ÿ âîñïîëüçîâàëñÿ ìàñòåðñòâîì ßãî, îñîáåííî Äåçäåìîíû, ÷òîáû
ñäåëàòü ñâîé îáðàç ïî âîçìîæíîñòè ãëóáîêèì è îñìûñëåííûì.
Óáèéñòâî æå Äåçäåìîíû ðåøèë ïðîâåñòè ïî äàâíî âûíàøèâàå-
ìîìó â äóøå çàìûñëó, îñóùåñòâèòü êîòîðûé íå óäàâàëîñü, èáî
íå âñòðå÷àë ÿ àêòðèñû, óìåâøåé èãðàòü ìàñòåðñêè; è êîãäà ìàäàì
Âåðîíè ïîëþáîïûòñòâîâàëà, êàêèì æå îáðàçîì ÿ ñîáèðàþñü åå
óáèâàòü, ÿ ïðåäëîæèë åé âûñêî÷èòü èç ïîñòåëè â íåîïèñóåìîì
óæàñå – ïðÿìî íà çðèòåëÿ, êóäà ÿ êèíóñü çà íåé è ñõâà÷ó ó
ñàìîé ðàìïû, çàòåì, âçÿâ åå íà ðóêè, ïîäíèìó íàä ãîëîâîé, îò-
íåñó îáðàòíî â ïîñòåëü è î÷èùó îñêâåðíåííîå ëîæå – åå æå,
Äåçäåìîíû, ãèáåëüþ.
Âñå ýòî åé ïðèøëîñü ïî âêóñó, íî Äåçäåìîíà – Âåðîíè ïîïû-
òàëàñü âîçðàçèòü ìíå, íàìåêíóâ, ÷òî íåñòè îò ðàìïû ê ïîñòåëè
– öåëûõ ñåìü-âîñåìü ìåòðîâ ñòî ñ ëèøíèì êèëîãðàììîâ, ê òîìó
æå ïîäíÿòûõ íàä ãîëîâîé, äà åùå ïî ñòóïåíüêàì (ïî÷òåííàÿ Äåç-
äåìîíà âåñèëà 107 êèëî) âûøå ìîèõ ñèë. Ðåïåòèöèÿ ïîêàçàëà,
÷òî ïîäíÿòü ýòó ãðóäó ìÿñà íåïðîñòî. Íî îïûòîì ñâîèì ÿ çíàë,
÷òî âî âðåìÿ äåéñòâèÿ ïîäíèìàåò åå Îòåëëî, à íå ÿ, ÷òî, âîïëî-
ùàÿñü â ìàâðà, ÿ îáðåòàë è íåêóþ ñêðûòóþ ñèëó, èáî åãî äóøåâ-
íûé ìèð, îâëàäåâàÿ âñåì ìîèì ñóùåñòâîì, ïîä÷èíÿë ìåíÿ ñåáå,
è ÷òî òîò ìàâð Äåçäåìîíó ìîã ïîäíÿòü êàê ïóøèíêó. ß óòâåð-
äèëñÿ â ñâîåì ðåøåíèè, è íàñòóïèë äåíü ñïåêòàêëÿ.
53
Âñå èñïîëíèòåëè áûëè áåñïîäîáíû, è êàê-òî îñîáî áëèñòàëà
Âåðîíè. È â òîò âå÷åð ïîëþáèë ýòó çà øåñòüäåñÿò ñòàðóþ æåí-
ùèíó, è êîãäà íàäâèíóëàñü ñöåíà ñìåðòè, è Äåçäåìîíà â ïàíè-
÷åñêîì óæàñå âûìåòíóëàñü èç ïîñòåëè è ñ íå÷åëîâå÷åñêèì âîï-
ëåì êèíóëàñü ê ðàìïå – çâåðèíûì ïðûæêîì íàñòèã ÿ åå, âñêè-
íóë íàä ãîëîâîé è ñ ðû÷àíèåì òèãðà ðèíóëñÿ ê êðîâàòè… Íà
ïîëïóòè, îäíàêî, íà ñòóïåíüêàõ, ïî÷óâñòâîâàë âäðóã, ÷òî åå
äðÿáëîå òåëî ãîòîâî âûñêîëüçíóòü èç ìîèõ ðóê, è, ÷òîáû íå âû-
ðîíèòü åå, èíñòèíêòèâíî âîíçèë âñå ñâîè äåñÿòü ïàëüöåâ â åå
òåëî, è Äåçäåìîíà ïîâèñëà â ìîèõ êîãòÿõ, ïîäîáíî ìåøî÷êó ñ
îòæàòûì ìàöóíîì, ïîêà ÿ íå øâûðíóë åå íà ëîæå.
×èòàòåëü ìîé, êîãäà á äàíî áûëî òåáå óñëûøàòü, êàêîé íå÷å-
ëîâå÷åñêèé êðèê èñïóñòèëà áåäíàÿ æåíùèíà, ïîêà íå îêàçàëàñü
íà êðîâàòè... è ñ êàêèì òðóäîì, ïîñðåäñòâîì êàêèõ íåæíåéøèõ
ñëîâ óäàëîñü ìíå óòîïèòü â ïîäóøêàõ òîò æàëîáíûé âîïëü. Íè
îäíà àêòðèñà íè â îäíîì òåàòðå íå èñòîðãàëà íè÷åãî ïîäîáíîãî,
è ñîäðîãíóâøèéñÿ çðèòåëü íèêîãäà äîñåëå íå àïëîäèðîâàë òàê
íåèñòîâî.
• Î êàêîé ñâîåé ðîëè ïèøåò Â. Ïàïàçÿí â ñâîèõ âîñïîìèíàíèÿõ? Êàê íà-
çûâàëàñü òðàãåäèÿ? Êòî åå àâòîð? Êàêèå åùå ïðîèçâåäåíèÿ ýòîãî àâòîðà
âû çíàåòå?
• Êàê âûãëÿäåëà ìàäàì Âåðîíè? Ñîîòâåòñòâóåò ëè åå îïèñàíèå âàøåìó
ïðåä ñòàâëåíèþ î âíåøíîñòè Äåçäåìîíû?
• Ïî÷åìó Âåðîíè íàâñåãäà îñòàëàñü â ïàìÿòè àêòåðà?
• Ìîæíî ëè ñêàçàòü, ÷òî âåëèêèé òðàãèê Â. Ïàïàçÿí îáëàäàåò íåçàó -
ðÿäíûì ïèñàòåëüñêèì òàëàíòîì?
• Êàêèå ñðàâíåíèÿ, ýïèòåòû è ìåòàôîðû èñïîëüçîâàë àâòîð? Íàéäèòå
è ïðèâåäèòå ïðèìåðû èõ èñïîëüçîâàíèÿ â òåêñòå.
• Ìîæíî ëè íàçâàòü ðàññêàç Â. Ïàïàçÿíà þìîðèñòè÷åñêèì? Ïî÷åìó?
Êà êàÿ ñöåíà âàñ îñîáåííî ðàçâåñåëèëà?
• Çíàåòå ëè âû, êàêèå ìóçûêàëüíûå ïðîèçâåäåíèÿ íàïèñàíû íà îñíîâå ñþ-
æåòîâ øåêñïèðîâñêèõ ïüåñ?
• ×åì ïðèâëåêàþò çðèòåëåé ïüåñû Ó. Øåêñïèðà? Êàêèå ïðîèçâåäåíèÿ
Ó. Øåêñïèðà âàì íðàâÿòñÿ áîëüøå âñåãî è ïî÷åìó?
• Åñòü ëè ó âàñ ëþáèìûå øåêñïèðîâñêèå ãåðîè? Ñêàæèòå, ÷åì îíè âàñ
ïðè âëåêàþò.
5. Îïèøèòå ñöåíó ãèáåëè Äåçäåìîíû è ðàññêàæèòå, êàê âîñïðèíÿëà åå
ïóá ëèêà.
54
6. Ïîäãîòîâüòå íåáîëüøîå ñîîáùåíèå î æèçíè è òâîð÷åñòâå Ó. Øåê ñ -
ïèðà.
7. Çíàåòå ëè âû, ÷åì îòëè÷àþòñÿ ïî ñìûñëó ñëîâà: „àêòåð”, „àðòèñò”
è „ëèöåäåé”? (Ïðè íåîáõîäèìîñòè ïðîâåðüòå çíà÷åíèå ýòèõ ñëîâ ïî òîë -
êî âîìó ñëîâàðþ).

Â Ìîñêâå åñòü èçâåñòíûé òåàòð, îñíîâàííûé â 1921 ãîäó Åâãåíèåì
Áàãðàòèîíîâè÷åì Âàõòàíãîâûì è ñ 1926 ãîäà íîñÿùèé åãî èìÿ. Ñàì
Åâãåíèé Âàõòàíãîâ è ïðèøåäøèå ïîñëå íåãî ðåæèññåðû – Ðóáåí Ñè-
ìîíîâ è ñûí åãî Åâãåíèé Ñèìîíîâ – íàøè ñîîòå÷åñòâåííèêè.

Âåëèêàÿ êîìåäèÿ À. Ñ. Ãðèáîåäîâà „Ãîðå îò óìà” âïåðâûå áûëà ïî-

ñòàâëåíà íà ðóññêîì ÿçûêå. â îêòÿáðå 1827 ãîäà â Åðåâàíå, â Çåðêàëü-
íîì çàëå Ñàðäàðñêîãî äâîðöà, ïîä ðóêîâîäñòâîì ãåíåðàëà À. Êðàñîâ-
ñêîãî Ïðåäïîëàãàåòñÿ, ÷òî íà ïðåäñòàâëåíèè ïðèñóòñòâîâàë ñàì àâòîð,
Ãðèáîåäîâ, íàïðàâëÿþùèéñÿ íà äèïëîìàòè÷åñêóþ ðàáîòó â Ïåðñèþ.
ÝÑÑÅ
Ýññå (ôðàíö. essai – îïûò, íàáðîñîê) – æàíð ôèëîñîôñêîé, õóäî-
æåñòâåííîé, ïóáëèöèñòè÷åñêîé ëèòåðàòóðû, îòëè÷àþùèéñÿ ïîä÷åðê-
íóòî èíäèâèäóàëüíîé ïîçèöèåé àâòîðà è ÷àñòî ïàðàäîêñàëüíûì èçëî-
æåíèåì, áëèçêèì ê óñòíîé ðå÷è.
Ýññå – ýòî ðàçìûøëåíèÿ ïî ïîâîäó ïðî÷èòàííîãî, óâèäåííîãî èëè
óñëûøàííîãî.
8. à) Êàê âû äóìàåòå, î ÷åì ìîæíî íàïèñàòü â ýññå, êîòîðîå íàçû âàåò -
ñÿ „Äâà ñëîâà î òåàòðå”?
á) Ïðî÷èòàéòå ýññå èçâåñòíîé ïîýòåññû Ì. Öâåòàåâîé „Äâà ñëîâà î
òå à ò ðå”.
Òåàòð íå áëàãîïðèÿòåí äëÿ Ïîýòà.
È Ïîýò íå áëàãîïðèÿòåí äëÿ Òåàòðà.
Ã. Ãåéíå
Íå ÷òó Òåàòð, íå òÿíóñü ê Òåàòðó è íå ñ÷èòàþñü ñ Òåàòðîì.
Òåàòð (âèäåòü ãëàçàìè) ìíå âñåãäà êàçàëñÿ ïîäñïîðüåì äëÿ íè-
55
ùèõ äóõîì, îáåñïå÷åíèåì äëÿ õèòðåöîâ ïîðîäû Ôîìû Íåâåðóþ-
ùåãî, âåðÿùèõ ëèøü â òî, ÷òî âèäÿò, åùå áîëüøå, â òî, ÷òî îñÿ-
çàþò. – Íåêîåé àçáóêîé äëÿ ñëåïûõ. À ñóùíîñòü Ïîýòà – âåðèòü
â ñëîâî!
Ïîýò, ïóòåì ïðèðîæäåííîãî íåâèäåíèÿ âèäèìîé æèçíè, äàåò
æèçíü íåâèäèìóþ (Áûòèå). Òåàòð ýòó –íàêîíåö – óâèäåííóþ
æèçíü (Áûòèå) ñíîâà ïðåâðàùàåò â æèçíü âèäèìóþ, òî åñòü â
áûò.
Òåàòð ÿ âñåãäà ÷óâñòâóþ íàñèëèåì.
Òåàòð –íàðóøåíèå ìîåãî îäèíî÷åñòâà ñ Ãåðîåì, îäèíî÷åñòâà
ñ Ïîýòîì, îäèíî÷åñòâà ñ ìå÷òîé, – òðåòüå ëèöî íà ëþáîâíîì
ñâèäàíèè.
È òî, ÷òî îêîí÷àòåëüíî óòâåðæäàåò ïðàâîòó Ãåéíå è ìîþ: â
ìèíóòû ãëóáîêîãî ïîòðÿñåíèÿ – èëè âîçíîñèøü, èëè îïóñêàåøü,
èëè çàêðûâàåøü ãëàçà.
„Íî ïèøèòå æå, îäíàêî, ïüåñû!”. Ýòî íå ïüåñà, ýòî ïîýìà, –
ïðîñòî ëþáîâü: òûñÿ÷à ïåðâîå îáúÿñíåíèå â ëþáâè Êàçàíîâå.
Ýòî òàê æå òåàòð, êàê ÿ – àêòðèñà.
Çíàþùèé ìåíÿ –óëûáíåòñÿ!
• Ïî÷åìó àâòîð ñëîâà „Òåàòð”, „Ïîýò”, „Ãåðîé” ïèøåò ñ áîëüøîé áóêâû?
• Ñ÷èòàåòå ëè âû ñïîðíûì îòíîøåíèå Öâåòàåâîé ê òåàòðó?
9. Íàïèøèòå ýññå íà îäíó èç òåì: „Òåàòð – ìîÿ ëþáîâü è áîëü”, „Òå ëå -
ñåðèà ëû ó ìåíÿ äîìà”, „Òåëåèãðà è åå âåäóùèé”, „Îòâåò Ìàðèíå
Öâåòàåâîé”.
§ 14. Äååïðè÷àñòèå
Äååïðè÷àñòèå – íåèçìåíÿåìàÿ ôîðìà ãëàãîëà, èìåþùàÿ ïðèçíàêè
ãëàãîëà è íàðå÷èÿ. Â ïðåäëîæåíèè îäèíî÷íûå äååïðè÷àñòèÿ è äååïðè-
÷àñòèÿ ñ çàâèñèìûìè ñëîâàìè (äååïðè÷àñòíûå îáîðîòû) îáîñîáëÿþò-
ñÿ. Íàïðèìåð: Ïàïàçÿí, âîïëîùàÿñü â ìàâðà, îáðåòàë íåêóþ ñêðûòóþ
ñèëó.
Äååïðè÷àñòèå íå îáîñîáëÿåòñÿ, åñëè ãëàãîë è äååïðè÷àñòèå îáîçíà-
÷àþò åäèíîå äåéñòâèå, íàïðèìåð: Îí ÷èòàë ëåæà. Àêòðèñà òàíöóÿ
äâèãàëàñü ïî ñöåíå.
Äååïðè÷àñòèÿ áûâàþò íåñîâåðøåííîãî è ñîâåðøåííîãî âèäà.
56
Íåñîâåðøåííûé âèä Ñîâåðøåííûé âèä
ðèñîâàòü- ðèñó-þò -ðèñó - ÿ ïðî÷èòàòü-ïðî÷èòà-ë -ïðî÷èòà-â
ñëûøàòü -ñëûø-àò -ñëûø- à óìûòüñÿ-óìû-ë-ñÿ - óìû-âøèñü
Äååïðè÷àñòèÿ íåñîâåðøåííîãî âèäà óêàçûâàþò íà îäíîâðåìåííîñòü
äîáàâî÷íîãî äåéñòâèÿ ñ ãëàâíûì, âûðàæåííûì ãëàãîëîì-ñêàçóåìûì.
Ïîÿâëÿÿñü íà ñöåíå, ãåðîèíÿ òîò÷àñ íà÷èíàëà ãîâîðèòü, è ðå÷àì åå íå
áûëî êîíöà (ñð.: ïîÿâëÿëàñü è íà÷èíàëà ãîâîðèòü).
Ìû óæå öåëûé ÷àñ òóò ñèäèì, ñëóøàÿ åå áîëòîâíþ (ñð.: ñèäèì è ñëóøàåì).
Äååïðè÷àñòèÿ ñîâåðøåííîãî âèäà îáîçíà÷àþò äîáàâî÷íîå äåéñòâèå,
ïðåäøåñòâóþùåå ãëàâíîìó, âûðàæåííîìó ãëàãîëîì-ñêàçóåìûì:
Çàðûäàâ, íåñ÷àñòíàÿ ìàòü áðîñèëàñü ê òþðåìùèêó (ñð.: çàðûäàëà, à
ïîòîì áðîñèëàñü).
1. à) Ïðî÷èòàéòå, íàéäèòå äååïðè÷àñòèÿ, îïðåäåëèòå, îò êàêèõ ãëà ãî -
ëîâ îíè îáðàçîâàíû. Îáúÿñíèòå çíàêè ïðåïèíàíèÿ.
Çàòåì àêòåð ìåäëåííî ðàçãèáàëñÿ, ïðèõîäèë â ñåáÿ, ïîíèìàÿ,
÷òî èñïóãàëñÿ íàïðàñíî, òàê êàê ñòó÷èò íå ïîëèöåéñêèé, à äå-
âóøêà. Óæå îêîí÷àòåëüíî ïðèäÿ â ñåáÿ, îí ðåçêî ïîâåðíóëñÿ ê
äâåðè è, âûáðîñèâ ðóêó, êðèêíóë ÷òî-òî àêòðèñå, ñäåëàâ ýòî
îñòðî, ãíåâíî, äðàìàòè÷íî. Â ñëåäóþùåé ñöåíå îí ïðîñèë ñòà-
òóþ ñâÿòîãî ïîìî÷ü åìó. Îí áûñòðî-áûñòðî ãîâîðèë ÷òî-òî, ïî-
ãëÿäûâàÿ íà ñòàòóþ, ïîäìèãèâàÿ åé. Îí ïðîñèë, óìîëÿë, îáåùàë,
ñòàðàÿñü ïîäêóïèòü ñâÿòîãî, çàòåì, ïîâåðíóâøèñü, âíîâü ïîïðî-
ñèë àêòðèñó ïîçâàòü åãî. (Ïî À. Ýôðîñó)
á) Èçìåíèòå ïðåäëîæåíèÿ òàê, ÷òîáû â íèõ ïîÿâèëèñü íîâûå äåå ïðè ÷àñ -
òèÿ, îáðàçîâàííûå îò äðóãèõ ãëàãîëîâ èç ýòèõ æå ïðåäëîæåíèé.
2. à)Îïðåäåëèòå âèä äàííûõ íèæå ãëàãîëîâ: ïîêàçàòü, íàäâèíóòüñÿ, ïî-
ïûòàòüñÿ, ïûòàòüñÿ, ðåøàòü, ðåøèòü, îòâåçòè, âçâåñèòü, íà÷àòüñÿ, ïðåä -
ñòàâèòü, ïðåäñòàâëÿòü, îòíîñèòüñÿ, ïîâåðíóòüñÿ, ïîäìèãèâàòü, óìîëÿòü.
á) Îáðàçóéòå îò íèõ äååïðè ÷àñ òèÿ. Óïîòðåáèòå èõ â ïðåäëî æå íè ÿõ.
3. Ïåðåäåëàéòå ïðåäëîæåíèÿ, çàìåíèâ îäèí èç ãëàãîëîâ ñîîòâåò ñòâóþ -
ùèì äååïðè÷àñòèåì. Ïðåäëîæåíèÿ çàïèøèòå.
ß ðàñòåðÿëñÿ è âêîíåö îêàìåíåë. ß ãëÿäåë íà íåå è ïîíèìàë,
êàê òðóäíî áóäåò ïîäíÿòü ýòó òóøó. Îí îïîçäàë ÷àñà íà äâà, íî
âñå-òàêè ïðèåõàë. Îíà îáðàòèëàñü ê íåìó è óìîëÿëà, ÷òîáû îí
åå âûïóñòèë.
4. Äîïîëíèòå ïðåäëîæåíèÿ äååïðè÷àñòíûìè îáîðîòàìè, îáðàçóÿ èõ ñ ïî -
ìîùüþ ñëîâîñî÷åòàíèé èç ñëîâ äëÿ ñïðàâîê. Ðàññòàâüòå çíàêè.
… àêòåðû èñïîëíÿëè òàêæå àðèè. Òðàãåäèÿ … çàâîåâàëà
57
ëþáîâü çðèòåëåé Äðåâíåãî Ðèìà. ... àêòåðû âûñòóïàëè â ìàñêàõ
… .Â ýïîõó èìïåðèè … íàðîä çàñòàâëÿë èìïåðàòîðîâ óñòðàèâàòü
èãðû ãëàäèàòîðîâ. … èìïåðàòîð ïåðåíåñ òóäà èãðû.
Ñëîâà äëÿ ñïðàâîê: îáëàäàòü ãîëîñîì, ïîñòðîèòü Êîëèçåé,
èçîáðàæàòü ïåðñîíàæåé, òðåáîâàòü „õëåáà è çðåëèù”, ïðèéòè
íà ñìåíó ïàíòîìèìå.
5. Çàìåíèòå, ãäå ýòî âîçìîæíî, äååïðè÷àñòíûå îáîðîòû ïðèäàòî÷íûìè
ïðåäëîæåíèÿìè.
ß ïî÷óâñòâîâàë, ÷òî, òîëüêî î÷åíü êðåïêî, î÷åíü ñòðàñòíî
ëþáÿ èñêóññòâî, ìîæíî ïî÷åðïíóòü â ýòîé ëþáâè ñèëó äëÿ òîãî,
÷òîáû íàéòè è ïîíÿòü ñìûñë æèçíè. Âûéäÿ èç âàãîíà è ùóðÿñü
íà ñîëíöå, Êèðèëë îáðàòèë âíèìàíèå íà òó íåïðèâû÷íóþ èãðó
êðàñîê, êîòîðóþ ñïîñîáåí çàìåòèòü òîëüêî õóäîæíèê. È ÿ îêà-
çàëñÿ òåïåðü ïîëåçíûì, âòÿíóâøèñü â êðóãîâîðîò ñòðåìèòåëüíî
ðàçâåðòûâàâøèõñÿ ñîáûòèé. Èâàíîâ äîëãî è íå ñïåøà ïðîãóëè-
âàÿñü ïî óëèöàì ðîäíîãî ãîðîäà, âðåìåíàìè îñòàíàâëèâàëñÿ,
ïðèâû÷íûì äâèæåíèåì âûòàñêèâàë èç ôóòëÿðà ôîòîàïïàðàò è
äåëàë î÷åðåäíîé ñíèìîê.
6. Çàìåíèòå, ãäå ýòî âîçìîæíî, äååïðè÷àñòíûå îáîðîòû ïðè÷àñòíûìè
îáîðîòàìè.
Ìàòü, ñòàðàÿñü íå øóìåòü ïîñóäîé, âñëóøàëàñü â çâóêè ôîð-
òåïèàíî. Ëþäà ÷òî-òî ÷èòàëà, íèçêî íàêëîíÿñü íàä êíèãîé, è íå
çàìåòèëà, êàê â êîìíàòó âîøåë îòåö. Ìàõàÿ õâîñòîì è ðàäîñòíî
áðîñàÿñü íà âîøåäøèõ, ãðîìêèì ëàåì âñòðåòèëà ãîñòåé íåáîëü-
øàÿ ñîáàêà. Âîäèòåëü îñòàíîâèë ìàøèíó è, íàâàëèâøèñü øèðî-
êîþ ãðóäüþ íà ðóëü, èñêîñà ïîñìîòðåë íà èçâåñòíîãî àêòåðà.
Ìàëåíüêèé Ïåòÿ, ñëóøàÿ ÷òåíèå ó÷èòåëÿ, çàêðûë ãëàçà. Õóäîæ-
íèê, âíèìàòåëüíî âñìàòðèâàÿñü â ñåðûå îáëàêà íà ãîðèçîíòå,
çàìåð â íåïîäâèæíîñòè. Âîçâðàòèâøèñü äîìîé, îí ñîáðàë âñå
ñâîè âåùè è, ïðèæèìàÿ ê ãðóäè ñêðèïêó, âûøåë íà êðûëüöî.
7. à) Â äàííîì òåêñòå çàìåíèòå äååïðè÷àñòíûå îáîðîòû ïðè÷àñòíûìè.
Ñîëíöå, îñâåùàÿ çåëåíóþ ðàâíèíó, òèõî çàêàòûâàåòñÿ çà ÷åð-
òó ãîðèçîíòà. Ïåðèñòûå îáëàêà, çàêðûâàÿ ñîáîé çàïàäíóþ ÷àñòü
íåáà, îêðàøèâàþòñÿ â îðàíæåâûé öâåò. Âñå çàòèõàåò. Ñòàäî, ìå-
äëåííî áðåäÿ ïî ñåëüñêîé óëèöå, ïîäíèìàåò çà ñîáîé øëåéô
ïûëè. Ïàñòóõ, èãðàÿ íà ðîæêå, èäåò ïî ïûëüíîé ãóñòîé òðàâå ó
îáî÷èíû äîðîãè. Âî äâîðàõ ñêðèïÿò âîðîòà, õëîïàþò êàëèòêè.
Õîçÿéêè, çàçûâàÿ êîðîâ, äåðæàò â ðóêàõ ïîäîéíèêè. Ïàõíåò äû-
58
ìîì, òðàâîé, ïàðíûì ìîëîêîì. Íî÷ü, òèõî ñïóñêàÿñü íà çåìëþ,
ãîòîâèòñÿ îêóòàòü âñå òåìíûì áàðõàòíûì ïîêðûâàëîì.
á) Ïðî÷èòàéòå âñëóõ îáà âàðèàíòà òåêñòà. Êàêîé èç íèõ íðàâèòñÿ âàì
áîëüøå? Ïî÷åìó?
8. à) Ïðî÷èòàéòå îòðûâîê èç ðàññêàçà Äæåðîìà Ê. Äæåðîìà „Î òîì,
÷òî íå íàäî ñëóøàòüñÿ ÷óæèõ ñîâåòîâ”. Îáúÿñíèòå çíà÷åíèå âûäåëåí íûõ
ñëîâ è ñëîâîñî÷åòàíèé.
ÂÅÊ ÖÅÍÈÒÅËÅÉ ÒÅÀÒÐÀ
Íàø âåê – âåê öåíèòåëåé òåàòðà.
Ïðèâû÷êà âûêðèêèâàòü ñâîè çàìå÷àíèÿ ïî õîäó äåéñòâèÿ íî-
âîé ïüåñû â äåíü åå ïðåìüåðû îòîøëà â ïðîøëîå. Ëþáèòåëè
òåàòðà ïðèøëè, âèäèìî, ê çàêëþ÷åíèþ, ÷òî ïüåñû íå ñòîÿò êðè-
òèêè. Íî â äíè íàøåé þíîñòè ìû ïðåäàâàëèñü ýòîìó çàíÿòèþ
âñåì ñåðäöåì. Ìû øëè â òåàòð, ïîáóæäàåìûå íå ñòîëüêî ýãîèñ-
òè÷åñêèì æåëàíèåì ïðèÿòíî ïðîâåñòè âå÷åð, ñêîëüêî áëàãîðîä-
íåéøèì ñòðåìëåíèåì âîçâûñèòü òåàòðàëüíîå èñêóññòâî. Ìîæåò
áûòü, ìû ïðèíîñèëè ïîëüçó, ìîæåò áûòü, ìû áûëè íóæíû. Áó-
äåì äóìàòü, ÷òî òàê. Âî âñÿêîì ñëó÷àå, ñ òåõ ïîð ìíîæåñòâî íå-
ñóðàçíîñòåé èñ÷åçëî íàâñåãäà ñ òåàòðàëüíûõ ïîäìîñòêîâ, è, âîç-
ìîæíî, ÷òî íàøà ïðÿìàÿ, íåïîñðåäñòâåííàÿ êðèòèêà ýòîìó ñî-
äåéñòâîâàëà.
Äðàìàòóðãó â òå äíè ïðèõîäèëîñü ñ÷èòàòüñÿ ñ ìíåíèåì çðèòå-
ëåé. Ãàëåðêà è çàäíèå ðÿäû ïàðòåðà ïðîÿâëÿëè ê åãî ïüåñàì
òàêîé èíòåðåñ, êàêîãî óæå íå âñòðåòèøü â òåàòðå. ß âñïîìèíàþ,
êàê îäíàæäû ïðèñóòñòâîâàë íà ïðåäñòàâëåíèè äóøåðàçäèðàòåëü-
íîé ìåëîäðàìû – êàæåòñÿ, â ñòàðîì Êîðîëåâñêîì òåàòðå. Â óñòà
ãåðîèíè, êàê íàì êàçàëîñü, àâòîð âëîæèë ñëèøêîì äëèííûå ìî-
íîëîãè. Ïîÿâëÿÿñü íà ñöåíå, îíà òîò÷àñ íà÷èíàëà ãîâîðèòü, è
ðå÷àì åå íå áûëî êîíöà. Åñëè åé íàäî áûëî ïîïðîñòó îáðóãàòü
çëîäåÿ, îíà íà ýòî òðàòèëà ïî ìåíüøåé ìåðå äâàäöàòü ñòðîê; à
êîãäà ãåðîé ñïðîñèë, ëþáèò ëè îíà åãî, îíà âñòàëà è ãîâîðèëà,
ïî ÷àñàì, òðè ìèíóòû. Êàæäûé ðàç, êàê îíà îòêðûâàëà ðîò, íàñ
îõâàòûâàëà ïàíèêà. Â òðåòüåì àêòå êòî-òî ñõâàòèë åå è çàñàäèë
â òþðüìó. Òîò, êòî ýòî ñäåëàë, áûë, âîîáùå ãîâîðÿ, íåõîðîøèé
÷åëîâåê, íî ìû ïðèíÿëè åãî êàê èçáàâèòåëÿ, è çàë áóðíî ðóêî-
ïëåñêàë åìó. Ìû òåøèëè ñåáÿ íàäåæäîé, ÷òî ðàñïðîùàëèñü ñ
ãåðîèíåé íà âåñü âå÷åð, êàê âäðóã îòêóäà-òî ÿâèëñÿ äóðàê-òþðåì-
59
ùèê, è îíà îáðàòèëàñü ê íåìó, óìîëÿÿ, ÷òîáû îí åå âûïóñòèë
õîòü íà ìèíóòó.
Òþðåìùèê, äîáðûé, íî ÷ðåçìåðíî ìÿãêîñåðäå÷íûé ÷åëîâåê,
êîëåáàëñÿ.
–Íå âçäóìàéòå ýòîãî äåëàòü! –êðèêíóë åìó ñ ãàëåðêè êàêîé-òî
ñòðàñòíûé ïîêëîííèê òåàòðà. –Òàì åé è ìåñòî! Ïóñêàé ñèäèò!
Ñòàðûé èäèîò íå ïîñëóøàëñÿ íàøåãî ñîâåòà, îí ïðèíÿëñÿ ðàñ-
ñóæäàòü.
–Ïðîñüáà-òî ïóñòÿøíàÿ! – âçäîõíóë îí. – À îíà áóäåò ñ÷àñò-
ëèâà.
–Íó, à ìû? – âîçðàçèë ñ ãàëåðêè òîò æå òåàòðàë. –Âû åå ñîâ-
ñåì íå çíàåòå. Âû òîëüêî ÷òî ïðèøëè. À ìû óæå öåëûé ÷àñ òóò
ñèäèì, ñëóøàÿ åå áîëòîâíþ. Ñåé÷àñ îíà, ñëàâà áîãó, çàìîë÷àëà.
Íó, è íå òðîíüòå åå!
–Î, âûïóñòèòå ìåíÿ õîòü íà îäíó ìèíóòó! – âîïèëà íåñ÷àñò-
íàÿ æåíùèíà. – Ìíå íóæíî ÷òî-òî ñêàçàòü ìîåìó ìàëü÷èêó!
–Íàïèøèòå åìó çàïèñî÷êó è ïðîñóíüòå ñêâîçü ðåøåòêó,–ïðåä-
ëîæèë êòî-òî èç çàäíèõ ðÿäîâ ïàðòåðà. – Ìû óæ ïîçàáîòèìñÿ,
÷òîáû îí åå ïîëó÷èë.
–Ìîãó ëè ÿ íå ïóñòèòü ìàòü ê óìèðàþùåìó ðåáåíêó? – ïðîä-
îëæàë ðàññóæäàòü òþðåìùèê. – Âåäü ýòî áóäåò áåñ÷åëîâå÷íî!
–Íåò, ýòî íå áóäåò áåñ÷åëîâå÷íî – íàñòàèâàë òîò æå ãîëîñ èç
ïàðòåðà. –Äàæå íàîáîðîò! Íåñ÷àñòíûé ðåáåíîê è çàáîëåë îò åå
áîëòîâíè.
Òàê è íå ïîñëóøàâ íàñ, òþðåìùèê ïîä âîçìóùåííûå êðèêè
âñåãî çàëà âûïóñòèë æåíùèíó èç òþðåìíîé êàìåðû. Òà òîò÷àñ
æå ïðèíÿëàñü ðàçãîâàðèâàòü ñî ñâîèì ðåáåíêîì è ãîâîðèëà îêî-
ëî ïÿòè ìèíóò, ïîñëå ÷åãî äèòÿ ñêîí÷àëîñü.
– Àõ, îí óìåð! –çàâîïèëà áåçóòåøíàÿ ìàòü.
– Ñ÷àñòëèâ÷èê! – áåç âñÿêîãî ñî÷óâñòâèÿ äîíåñëîñü èç çàëà.
Èíîãäà ýòà êðèòèêà ïðèíèìàëà ôîðìó çàìå÷àíèé, êîòîðûìè
îáìåíèâàëèñü ìåæäó ñîáîé è çðèòåëè.
Îäíàæäû, ïîìíþ, ìû ñìîòðåëè ïüåñó, â êîòîðîé ïî÷òè íå
áûëî äåéñòâèÿ, – îäíè ëèøü äèàëîãè, ïðè÷åì äèàëîãè äîâîëüíî
íóäíûå. Â ñåðåäèíå òàêîãî âîò òîìèòåëüíîãî ðàçãîâîðà ïîñëû-
øàëñÿ ãðîìêèé øåïîò:
–Äæèì!
–×òî?
–Ðàçáóäè ìåíÿ, êîãäà ÷òî-íèáóäü íà÷íåòñÿ!
60
Çà ñèì ïîñëåäîâàëî äåìîíñòðàòèâíî ãðîìêîå õðàïåíèå. Íå-
ìíîãî ïîãîäÿ ðàçäàëñÿ ãîëîñ âòîðîãî äæåíòëüìåíà:
–Ñýì!
Åãî ïðèÿòåëü, âèäèìî, î÷íóëñÿ.
– Äà! ×òî? Óæå? Íà÷àëîñü, ÷òî ëè?
– Â ïîëîâèíå äâåíàäöàòîãî òåáÿ óæå âî âñÿêîì ñëó÷àå ðàçáó-
äèòü?
–Äà, êîíå÷íî, áóäü äîáð! – È êðèòèê âíîâü çàõðàïåë.
Äà, ìû òîãäà èíòåðåñîâàëèñü òåàòðîì.
Âðÿä ëè êîãäà-íèáóäü ñíîâà àíãëèéñêèé òåàòð äîñòàâèò ìíå
òàêîå æå óäîâîëüñòâèå, êàêîå ÿ èñïûòûâàë â íåì â áûëûå äíè.
á) Çà÷èòàéòå òå îòðûâêè èç òåêñòà, êîòîðûå ïîêàçàëèñü âàì îñîáåííî
ñìåøíûìè. Â ÷åì êîìèçì ýòèõ ñèòóàöèé?
â)Îïðåäåëèòå õàðàêòåð òåêñòà.
ã) Íàéäèòå â òåêñòå äååïðè÷àñòèÿ è äååïðè÷àñòíûå îáîðîòû. Êàê
èçìåíèòñÿ òåêñò, åñëè èç íåãî óáðàòü ýòè îáîðîòû?
ä) Âûïèøèòå èç òåêñòà ñëîâà, èìåþùèå îòíîøåíèå ê òåìå „Òåàòð”.
Ñîñ òàâüòå ñ íèìè ïðåäëîæåíèÿ.
§ 15. ×åëîâåê â èñêóññòâå

Ñòîëü ëþáèìîå íàìè êèíî áûëî ñîçäàíî âî Ôðàíöèè â 1895 ã. áðàòü-
ÿìè Ëóè-Æàíîì è Îãþñòîì Ëþìüåð. Àïïàðàò îíè íàçâàëè êèíåìà-
òîãðàô, ò.å. „äâèæóùèåñÿ ôîòîãðàôèè”. Âíà÷àëå ýòî áûëî íåìîå êèíî,
ÿðêèìè ïðåäñòàâèòåëÿìè êîòîðîãî ñòàëè ×. ×àïëèí, Ì. Ëèíäåð, Ì.
Ïèêôîðä è äð.
Êèíî íàçûâàëè „âåëèêèì íåìûì”. Íå áûëî çâóêà, íî áûëè òèòðû,
íà êîòîðûõ ïèñàëîñü âñå, ÷òî ãîâîðèëè àêòåðû. Ôèëüìû ñîïðîâîæäà-
ëèñü èãðîé òàïåðîâ-ïèàíèñòîâ.
1. à)Ñêàæèòå, êàêèå ôèëüìû ñ ó÷àñòèåì ×àðëè ×àï ëèíà âû ñìîòðåëè.
Êàêîå îíè ïðîèçâåëè íà âàñ âïå÷àòëåíèå? ×òî âàì èçâåñòíî î åãî òâîð -
÷åñò âå?
á) Ïðî÷èòàéòå òåêñò. Îáúÿñíèòå âûäåëåííûå âûðàæåíèÿ.
61
×ÀÐËÇ ÑÏÅÍÑÅÐ ×ÀÏËÈÍ
(1889-1977)
Ãîâîðÿò, ÷òî ×àðëç ×àïëèí –ñàìûé çíàìåíèòûé àðòèñò XX âå-
êà. Åãî íàçûâàþò ìóäðåöîì è ãåíèåì. Çà áîëåå ÷åì âîñåìüäåñÿò
ëåò ñâîåé òâîð÷åñêîé æèçíè îí ñîçäàë 81 ôèëüì.
Ðîäèëñÿ è âûðîñ ×àðëè ×àïëèí â ëîíäîíñêîì êâàðòàëå áåä-
íÿêîâ â ñåìüå àêòåðîâ. Åãî îòåö áûë êîìè÷åñêèì ïåâöîì, ýêñ-
öåíòðèêîì è èìåë íåêîòîðûé óñïåõ. Ìàòü ×àðëè áûëà íàïîëî-
âèíó èðëàíäêîé, íàïîëîâèíó åâðåéêîé. Ñ øåñòíàäöàòè ëåò –
òàíöîâùèöà â îïåðåòòå. Â òðèäöàòü ëåò îíà îâäîâåëà, îñòàâøèñü
ñ äâóìÿ äåòüìè íà ðóêàõ –Ñèäíååì (îò ïåðâîãî áðàêà) è ×àðëè.
Áåäíîñòü ñìåíèëàñü íèùåòîé.
Ó áðàòüåâ áûëà îäíà ïàðà áàøìàêîâ íà äâîèõ. Ìàòü, êîòîðóþ
×àðëè î÷åíü ëþáèë, áîëåëà è ÷àñòî ëåæàëà â áîëüíèöå. ×àðëè
çàðàáàòûâàë òåì, ÷òî èãðàë äåòåé â äåøåâûõ ïüåñàõ, áûë ñòå-
êîëüùèêîì, ó÷åíèêîì ïàðèêìàõåðà. Áðàò óãîâîðèë åãî ïîñòó-
ïèòü â ìþçèê-õîëë è ñûãðàòü òàì êîìè÷åñêèé ñêåò÷. Òàê íà÷à-
ëàñü åãî ñöåíè÷åñêàÿ êàðüåðà. Ñ àêòåðñêîé òðóïïîé îí åäåò íà
ãàñòðîëè â Ïàðèæ, ïîòîì â ÑØÀ. Çäåñü îí ïîäïèñàë ñâîé ïåð-
âûé êèíåìàòîãðàôè÷åñêèé êîíòðàêò, âñòóïàâøèé â ñèëó ñ ïåð-
âîãî ÿíâàðÿ 1914 ãîäà.
Âñêîðå îí ïîÿâèòñÿ íà ýêðàíå â êîòåëêå, ñ óñèêàìè è òðîñ-
òî÷êîé, â íåïîìåðíî áîëüøèõ áàøìàêàõ è ñ óòèíîé ïîõîäêîé…
Îñîáåííî ïî äóøå ïóáëèêå ïðèøëàñü òðîñòî÷êà – ñàìàÿ ñ÷àñò-
ëèâàÿ åãî íàõîäêà. Îí ïîääåâàë åþ êîãî-íèáóäü çà íîãó, öåïëÿë
çà ïëå÷è è êàðìàíû, âûçûâàÿ ñìåõ.
Çàòåì ïîøëè ôèëüìû, ïðèíåñøèå åìó ïîäëèííóþ èçâåñòíîñòü:
„Áðîäÿãà”, „Ñîáà÷üÿ æèçíü”, „Ìàëûø”. Ê 20-ì ãîäàì ×àðëè
×àïëèí ñòàë çíàìåíèò. Ó íåãî ïîÿâèëàñü ñâîÿ êèíîñòóäèÿ
–„ôàáðèêà ñìåõà”, íà ñ÷åòó óæå áûëî 67 ôèëüìîâ, ðîñëè ãîíî-
ðàðû. Êîãäà æå âûøåë çíàìåíèòûé ôèëüì „Çîëîòàÿ ëèõîðàä-
êà”, îí ïîáèë âñå ðåêîðäû ñáîðà – 2 ìèëëèîíà äîëëàðîâ. Ñ òà-
êèì æå óñïåõîì ïðîøëè ôèëüìû „Öèðê”, „Îãíè áîëüøîãî ãî-
ðîäà”, „Íîâûå âðåìåíà”, „Âåëèêèé äèêòàòîð”. ×àïëèí âûñòó-
ïàë â íèõ ñöåíàðèñòîì, ðåæèññåðîì è àêòåðîì. Ïèñàë îí è ìó-
çûêó ê ñâîèì ôèëüìàì.
Ïîñìîòðåâ ôèëüì „Çîëîòàÿ ëèõîðàäêà”, çíàìåíèòûé ôèçèê
Àëüáåðò Ýéíøòåéí ñêàçàë åãî ñîçäàòåëþ:
62
–Âàø ôèëüì ïîíÿòåí âñåì â ìèðå è âû íåïðåìåííî ñòàíåòå
âåëèêèì ÷åëîâåêîì.
Íà ÷òî ×àïëèí îòâåòèë:
–Âàìè ÿ âîñõèùàþñü åùå áîëüøå. Âàøåé òåîðèè îòíîñèòåëü-
íîñòè íèêòî â ìèðå íå ïîíèìàåò, íî âû âñå-òàêè ñòàëè âåëèêèì
÷åëîâåêîì.
(Ïî Ð. Áåëîóñîâó)
• Êàê ïðîõîäèëî äåòñòâî ×àïëèíà?
• Êîãäà îí çàêëþ÷èë ñâîé ïåðâûé êîíòðàêò?
• Êàêèå ôèëüìû ïðèíåñëè åìó ïîäëèííóþ èç âåñòíîñòü?
• Êàêîâ ñöåíè÷åñêèé îáðàç ×àïëèíà?
• Â ÷åì åãî çàñëóãà â êèíåìàòîãðàôå?
2. Îïðåäåëèòå ñòèëèñòè÷åñêóþ ïðèíàäëåæíîñòü òåêñòà. Îáðàòèòå âíè-
ìàíèå íà âçàèìîäåéñòâèå ýëåìåíòîâ ïóáëèöèñòè÷åñêîãî è ðàçãîâîðíîãî
ñòèëåé.
3. Ñîñòàâüòå è çàïèøèòå ïðåäëîæåíèÿ, ñâÿçàííûå ïî ñìûñëó ñ ñî äåð -
æ à íèåì òåêñòà, èñïîëüçóÿ ñëåäóþùèå ñëîâà: àðòèñò, ôèëüì, ýêñöåíò -
ðèê, ñöåíàðèñò, ðåêîðä, ìóçûêà, ðåæèññåð.
4. à) Ïðî÷èòàéòå îòðûâêè èç ïèñüìà ×. ×àïëèíà äî÷åðè.
ÏÈÑÜÌÎ ×ÀÐËÈ ×ÀÏËÈÍÀ ÄÎ×ÅÐÈ
Äî÷åíüêà!
Äàëåêî, â ñêàçî÷íîì Ïàðèæå, òû òàíöóåøü íà ñöåíå âåëè÷åñò-
âåííîãî òåàòðà íà Åëèñåéñêèõ ïîëÿõ. ß ïðåêðàñíî ýòî çíàþ, è
ìíå êàæåòñÿ, ÷òî â ýòîé íî÷íîé òèøèíå ÿ ñëûøó òâîè øàãè, âèæó
òâîè ãëàçà, êîòîðûå áëåñòÿò, êàê çâåçäû íà ÿñíîì çèìíåì íåáå.
Ñåãîäíÿ òâîé ÷åðåä. Òàíöóé! ß òàíöåâàë â øèðîêèõ ðâàíûõ
øòàíàõ, à òû òàíöóåøü â øåëêîâîì íàðÿäå ïðèíöåññû. Ýòîò òà-
íåö è áóðÿ àïëîäèñìåíòîâ âîçíåñóò òåáÿ íà íåáåñà. Âçëåòè,
âçëåòè òóäà, äî÷åíüêà! Íî âåðíèñü íà çåìëþ. Òû äîëæíà óâè-
äåòü, êàê æèâóò òàíöîâùèöû ãîðîäñêèõ îêðàèí. Îíè òàíöóþò,
ãîëîäàÿ è äðîæà îò õîëîäà. ß áûë òàêèì æå, êàê îíè, Äæåðàëü-
äèíà.
Â òå íî÷è, âîëøåáíûå íî÷è, êîãäà òû áûëà ìàëåíüêîé è ëå-
æàëà â ñâîåé êðîâàòêå, ÿ ðàññêàçûâàë òåáå î÷åíü ìíîãî ñêàçîê,
íî ñâîþ, ñâîþ ñêàçêó ÿ òåáå íå ðàññêàçàë. Ýòî ñêàçêà î ãîëîä-
íîì êëîóíå, êîòîðûé òàíöåâàë è ïåë â áåäíûõ ðàéîíàõ Ëîíäî-
63
íà, ïðîñÿ ìèëîñòûíþ. Âîò è ìîÿ ñêàçêà. ß çíàþ, ÷òî òàêîå ãî-
ëîä è ÷òî çíà÷èò áûòü áåçäîìíûì.
Ëó÷øå ïîãîâîðèì î òåáå.
Çà òâîèì èìåíåì, Äæåðàëüäèíà, ñëåäóåò ìîå –×àïëèí. Ýòèì
èìåíåì ÿ áîëåå ñîðîêà ëåò ñìåøèë ëþäåé. Íî ÿ áîëüøå ïëàêàë,
÷åì îíè ñìåÿëèñü. Äæåðàëüäèíà, â òîì ìèðå, ãäå æèâåøü òû, ñó-
ùåñòâóþò íå òîëüêî òàíöû è ìóçûêà… Â ïîëíî÷ü, êîãäà òû
âûõîäèøü èç îãðîìíîãî çàëà, òû âïðàâå çàáûòü ñâîèõ áîãàòûõ
ïîêëîííèêîâ, íî íå çàáûâàé ñïðîñèòü ó òîãî âîäèòåëÿ òàêñè,
êîòîðûé îòâîçèò òåáÿ äîìîé, î åãî æåíå, î åãî äåòÿõ è, åñëè ó
íèõ íåò äåíåã íà ðóáàøêè äëÿ ðåáåíêà, ïîëîæè äåíüãè â åãî ðó-
êó. ß ðàñïîðÿäèëñÿ, ÷òîáû â áàíêå îïëà÷èâàëè òâîè òàêîãî ðî-
äà ðàñõîäû… Âðåìÿ îò âðåìåíè ïîëüçóéñÿ ìåòðî, åçäè íà àâ-
òîáóñå, ÷àùå õîäè ïåøêîì, ðàññìàòðèâàé ãîðîä. Ðàçãëÿäûâàé
ëþäåé, ñìîòðè íà âäîâ è ñèðîò, è õîòü îäèí ðàç â äåíü ñàìà ñåáå
ñêàæè: „ß òàêàÿ æå, êàê îíè”. Äà, òû òî÷íî òàêàÿ æå, êàê îíè,
äî÷åíüêà. È äàæå åùå íèæå. Èñêóññòâî, ïðåæäå ÷åì äàòü ÷åëî-
âåêó êðûëüÿ, ÷òîáû îí ìîã âçëåòåòü âûøå îáëàêîâ, îáû÷íî ëî-
ìàåò åãî íîãè. È åñëè ïðèäåò òîò ìèã, êîãäà òû ïî÷óâñòâóåøü
ñåáÿ âûøå îáùåñòâà, ñðàçó æå ïîêèíü ñöåíó.
… Âìåñòå ñ ýòèì ïèñüìîì ÿ ïîñûëàþ òåáå íåçàïîëíåííûé äå-
íåæíûé ÷åê, ÷òîáû òû ìîãëà ïîòðàòèòü ñòîëüêî, ñêîëüêî ïîæå-
ëàåøü. Íî êîãäà òû ïîòðàòèøü äâà ôðàíêà, íå çàáóäü íàïîìíèòü
ñåáå, ÷òî âòîðîé íå òâîé è äîëæåí ïðèíàäëåæàòü òîìó íåçíà-
êîìöó, êîòîðûé â íåì íóæäàåòñÿ. À òàêîãî òû âñåãäà îòûùåøü.
ß ãîâîðþ î äåíüãàõ, òàê êàê ïðåêðàñíî çíàþ èõ äüÿâîëüñêóþ
ñèëó.
Çíàåøü, ÿ ìíîãî âðåìåíè ïðîâåë â öèðêå è âñåãäà èñïûòûâàë
ñòðàõ çà êàíàòîõîäöåâ. Íî äîëæåí òåáå, äî÷åíüêà, ñêàçàòü îäíó
èñòèíó: ëþäè íà çåìëå åùå áîëåå íåóñòîé÷èâû, ÷åì êàíàòîõîä-
öû íà âèáðèðóþùåì êàíàòå. Âîçìîæíî, èìåííî â ýòîò âå÷åð
òåáÿ îñëåïèò áëåñê êàêîãî-íèáóäü äîðîãîãî áðèëëèàíòà, êîòî-
ðûé íåïðåìåííî ñòàíåò òâîåé íåíàäåæíîé âåðåâêîé, è òâîå ïà-
äåíèå íåèçáåæíî. Íèêîãäà íå ìåíÿé ñåðäöå íà çîëîòî è áîãàòûå
óêðàøåíèÿ, çíàé, ÷òî ñàìûé áîëüøîé áðèëëèàíò – ýòî ñîëíöå è,
ê ñ÷àñòüþ, îíî ñâåòèò äëÿ âñåõ.
Â òâîèõ æèëàõ òå÷åò ìîÿ êðîâü. È äàæå òîãäà, êîãäà â ìîèõ
æèëàõ êðîâü çàñòûíåò, ÿ õî÷ó, ÷òîáû òû íå çàáûâàëà ñâîåãî îò-
öà – ×àðëè.
64
ß íèêîãäà íå áûë àíãåëîì, íî, íàñêîëüêî ìîã, ñòàðàëñÿ áûòü
÷åëîâåêîì.
Ïîïðîáóé è òû.
Öåëóþ òåáÿ.
×àðëè.
á) Ïðîêîììåíòèðóéòå âûäåëåííûå â òåêñòå âûñêàçûâàíèÿ ×. ×àïëèíà.
• Êàê îòíîñèëñÿ ×àïëèí ê ñâîåé äî÷åðè? Êàêèå ñîâåòû îí åé äàâàë?
• Î êàêèõ ÷åëîâå÷åñêèõ êà÷åñòâàõ ×àïëèíà ñâèäåòåëüñòâóåò ýòî ïèñüìî?
5. Ðàññïðîñèòå âàøèõ òîâàðèùåé îá èõ ëþáèìûõ àêòåðàõ. Óçíàéòå, êà -
êèå ôèëüìû îíè ëþáÿò ñìîòðåòü, êàêèå ôèëüìû èì çàïîìíèëèñü.
6. Íàïèøèòå íåáîëüøîå ñî÷èíåíèå íà òåìó: „Ìîé ëþáèìûé àêòåð (àê -
ò ðè ñà)”. „Ìîé ëþáèìûé êèíîôèëüì”.
7. Ïîäãîòîâüòå ñîîáùåíèå î æèçíè è òâîð÷åñêîì ïóòè èçâåñòíûõ àêòå -
ðîâ (ðåæèññåðîâ, ïåâöîâ).
¸ëïñÇ°Ïë,
ÐÇÙ³ ·Çß»ñ ¿: ÌÝÝ¹Û³Ý ·Çß»ñ: ÆÙ ÷áùñÇÏ ³ÙñáóÇ µáÉáñ ³Ý½»Ý å³-
Ñ³ å³Ý Ý» ñÁ ùÝ»É »Ý: øÝ³Í »Ý & »Õ µ³Ûñ¹ áõ ùáõÛñ¹: ÜáõÛ ÝÇëÏ Ù³Ûñ¹
³ñ ¹»Ý ùÝ»É ¿: ºë ùÇã ÙÝ³ó ³ñÃÝ³óÝ»Ç ³Û¹ ÝÇñÑáÕ ÃéãÝ³ÏÝ»ñÇÝ, ÙÇÝã&
ÏÑ³ëÝ»Ç ÇÙ ³Ûë ³Õáï Éáõë³íáñí³Í ë»ÝÛ³ÏÁ:
ÆÝãù³Ý Ñ»éáõ »Ù ù»½³ÝÇó, µ³Ûó ÃáÕ Ïáõñ³Ý³Ý ³ãù»ñë, Ã» ùá å³ï-
Ï» ñÁ Ã» Ïáõ½ ÙÇ ³ÏÝ Ã³ñÃ Ñ» é³ ÝáõÙ ¿ ³ã ùÇë ³ é³ çÇó: Ü³ ³ÛÝ ï»Õ ¿ª
ÇÙ ë»Õ³ÝÇÝ, ³Ûëï»Õ ëñïÇë Ù»ç: ²Û¹ï»Õª Ñ»ùÇ³Ã³ÛÇÝ ö³ñÇ½áõÙ, ¹áõ
å³ ñáõÙ »ë ÷³ é³ Ñ»Õ Ã³ï ñá ÝÇ µ» Ù³ Ñ³ñ Ã³ ÏÇ íñ³® ¶» Õ»ó Ïáõ ÑÇ° » -
ÕÇñ & å³ñÇ°ñ, ³°ëïÕ »ÕÇñ áõ ÷³ÛÉÇ°ñ, µ³Ûó »Ã» Ñ³Ý¹Çë³ï»ëÇ óÝóáõ-
ÃÛáõÝ Ý áõ ßÝáñ Ñ³ Ï³ Éáõ ÃÛ³Ý Ëáë ù»ñÝ ³ñ µ»ó Ý»Ý ù»½, » Ã» ·ÉáõË¹
åïáõ Ûï ·³ ù»½ ÁÝÍ³Ûí³Í Í³ÕÇÏÝ»ñÇ µáõÛñÇó, ³å³ ù³ßíÇ°ñ ÙÇ ³Ý-
ÏÛáõÝ & Ï³ñ¹³° ÇÙ Ý³Ù³ÏÁ, áõÝÏÝ¹Ç°ñ »ÕÇñ Ñáñ¹ Ó³ÛÝÇÝ: ¶Çï»±ë, Ã»
ù³ÝÇ ·Çß»ñ »Ù ³ÝóÏ³óñ»É ùá Ù³Ñ×³Ï³ÉÇ Ùáï, »ñµ ¹áõ ÷áùñ ¿Çñ, ù»½
Ñ»ùÇ³ÃÝ»ñ ¿Ç å³ïÙáõÙ &° ùÝ³Í ·»Õ»óÏáõÑáõ, &° Ùßï³ñÃáõÝ íÇß³åÇ
Ù³ëÇÝ® ºë ï»ëÝáõÙ ¿Ç ùá »ñ³½³ÝùÝ»ñÁ, æ»ñ³É¹Ç°Ý³, ï»ëÝáõÙ ¿Ç ùá
³å³·³Ý, ùá ³ÛëûñÁ, »ë ï»ëÝáõÙ ¿Ç µ»Ù³Ñ³ñÃ³ÏÇ íñ³ Ë³Õ³óáÕ ÙÇ
³ÕçÏ³, »ñÏÝùáõÙ ×³ËñáÕ ÙÇ ÷»ñáõ:
(Ïî ìàòåðèàëàì ïðåññû)
65
§ 16. Íàðå÷èå
Íàðå÷èåì íàçûâàåòñÿ íåèçìåíÿåìàÿ ÷àñòü ðå÷è, îáîçíà÷àþùàÿ ïðè-
çíàê äåéñòâèÿ, êà÷åñòâà èëè ïðåäìåòà.
Íàïðèìåð: ïèñàòü ìàñòåðñêè, ïðèåõàòü âîâðåìÿ, áåæàòü áûñòðî,
êîôå ïî-òóðåöêè, î÷åíü òàëàíòëèâûé.
Íàðå÷èÿ áûâàþò êà÷åñòâåííûå è îáñòîÿòåëüñòâåííûå. Êà÷åñòâåí-
íûå íàðå÷èÿ îáîçíà÷àþò êà÷åñòâî ïðèçíàêà èëè äåéñòâèÿ (íàðå÷èÿ
ìåðû, ñòåïåíè è ñïîñîáà äåéñòâèÿ), à òàêæå óêàçûâàþò íà êîëè÷åñò-
âåííûå îòòåíêè äåéñòâèÿ (òÿæåëî, âñëóõ, ÷óòü-÷óòü, âî-ïåðâûõ, ïî-
âåñåííåìó).
Íàðå÷èÿ, îáîçíà÷àþùèå êà÷åñòâî, èìåþò ñòåïåíè ñðàâíåíèÿ (õîðî-
øî-ëó÷øå-ëó÷øå âñåõ; òèõî-òèøå-òèøå âñåõ).
Îáñòîÿòåëüñòâåííûå íàðå÷èÿ îáîçíà÷àþò ìåñòî, âðåìÿ, ïðè÷èíó,
öåëü: âäàëè, â÷åðà, ñîñëåïó, íàçëî.
Â ïðåäëîæåíèè íàðå÷èÿ îáû÷íî áûâàþò îáñòîÿòåëüñòâàìè (âåñåëî
ñìååòñÿ) ðåæå – îïðåäåëåíèÿìè (ÿéöî âñìÿòêó) è ñêàçóåìûìè (åìó
ãðóñòíî).
1. Áóêâû íí â íàðå÷èÿõ. Â íàðå÷èÿõ íà - î è -å, îáðàçîâàííûõ îò
ïðèëàãàòåëüíûõ è ñòðàäàòåëüíûõ ïðè÷àñòèé ñ -íí- (èñêóññòâåííûé, âðå-
ìåííûé, âçâîëíîâàííûé), ïèøåòñÿ òàêæå íí: èñêóññòâåííî, âðåìåííî, âçâîë-
íîâàííî.
2. Áóêâà ü ïîñëå øèïÿùèõ íà êîíöå íàðå÷èé. Ïîñëå øèïÿùèõ íà
êîíöå íàðå÷èé ïèøåòñÿ ü: âñêà÷ü, íàîòìàøü, íàñòåæü, çà èñêëþ÷åíèåì
ñëîâ óæ, íåâòåðïåæ, çàìóæ.
3. Áóêâû î, à, ó íà êîíöå íàðå÷èé. Íàðå÷èÿ ñ ïðèñòàâêàìè èç, äî, ñ
ïèøóòñÿ ñ à íà êîíöå: èçäàâíà, äîñóõà, ñïðàâà; à íàðå÷èÿ ñ ïðèñòàâêà-
ìè â, çà, íà ïèøóòñÿ ñ î íà êîíöå: âïðàâî, çàñâåòëî,çàäîëãî.
Â íåêîòîðûõ íàðå÷èÿõ ñ ïðèñòàâêîé ñ- íà êîíöå ïèøåòñÿ ó: ñìîëî-
äó, ñðîäó, ñîñëåïó, ñïüÿíó.
4.×àñòèöû íå è íè â ìåñòîèìåííûõ îòðèöàòåëüíûõ íàðå÷èÿõ.
Íå è íè â ìåñòîèìåííûõ îòðèöàòåëüíûõ íàðå÷èÿõ ÿâëÿþòñÿ ïðè-
ñòàâêàìè è ïèøóòñÿ ñëèòíî. Ïîä óäàðåíèåì ïèøåòñÿ íå, áåç óäàðåíèÿ
– íè: íå’ãäå, íèãäå’, íå’
êóäà, íèêóäà’, íå’êîãäà, íèêîãäà’, íå’
îòêóäà, íèîò-
êó äà, íèïî÷å ì, íå çà÷åì (áåñöåëüíî), íèìà’
’ ’ ’ ëî, íè÷ó’
òü.
Íàäî îòëè÷àòü óêàçàííûå ìåñòîèìåííûå íàðå÷èÿ îò ñëåäóþùèõ
ìåñòîèìåíèé: íèêòî, íè÷òî, íåêîãî, íå÷åãî, íèêàêîé, íè÷åé.
Êîãäà ïðè ýòèõ ìåñòîèìåíèÿõ åñòü ïðåäëîã, íå è íè ïèøóòñÿ ðàç-
66
äåëüíî (íè ó êîãî’, íå’ó êîãî, íè íà êàêî’ é, íè â ÷üå’
é). Îòâå÷àþò ýòè
ìåñòîèìåíèÿ íà ïàäåæíûå âîïðîñû èëè íà âîïðîñû êàêîé? ÷åé?
5. ×åðòî÷êà (äåôè’ñ) ïèøåòñÿ:
1) â íàðå÷èÿõ íà -êè, -üè, -îìó, -åìó ñ ïðèñòàâêîé ïî -: ïî-òîâàðè-
ùåñêè, ïî-íåìåöêè (òàêæå ïî-ëàòûíè), ïî-âîë÷üè, ïî-ïðåæíåìó, ïî-ïóñ-
òîìó, ïî-âèäèìîìó (óïîòðåáëÿåòñÿ òîëüêî â êà÷åñòâå ââîäíîãî ñëîâà),
ïî-ìîåìó (íî: ïîòîìó, ïî÷åìó, ïîýòîìó).
Ïðèñòàâêà ïî - ïèøåòñÿ ñëèòíî: à) â íàðå÷èÿõ, îáðàçîâàííûõ îò
ïðèëàãàòåëüíîãî è ïðåäëîãà: ïîðîâíó, ïîòèõîíüêó; á) â íàðå÷èÿõ ñðàâ-
íèòåëüíîé ñòåïåíè: ïîëó÷øå, ïîêðàñèâåå;
2) â íàðå÷èÿõ, îáðàçîâàííûõ îò ïîðÿäêîâûõ ÷èñëèòåëüíûõ ñ ïðè-
ñòàâêîé âî- (â-); âî-ïåðâûõ, âî-âòîðûõ, â-òðåòüèõ è ò. ä. (ýòè íàðå÷èÿ
óïîòðåáëÿþòñÿ òîëüêî â êà÷åñòâå ââîäíûõ ñëîâ);
3) â íåîïðåäåëåííûõ íàðå÷èÿõ ñ ÷àñòèöàìè-òî, -ëèáî,-íèáóäü, êîå-:
ãäå-òî, êóäà-ëèáî, êîãäà-íèáóäü, êîå-ãäå;
4) â íàðå÷èÿõ, îáðàçîâàííûõ: à) ïîâòîðåíèåì ñëîâ è îñíîâ ñëîâ:
åëå-åëå, ÷óòü-÷óòü, äàâíûì-äàâíî, ìàëî-ìàëüñêè, ìàëî-ïîìàëó, êðåïêî-
íàêðåïêî, êàê-íèêàê, âîëåé-íåâîëåé, øèâîðîò-íàâûâîðîò, êðåñò-íàêðåñò,
òî÷ü-â-òî÷ü; á) ñî÷åòàíèåì ñèíîíèìè÷åñêèõ ñëîâ: íåæäàííî-íåãàäàí-
íî, ïîäîáðó-ïîçäîðîâó.
Ñëîâîñî÷åòàíèÿ, èìåþùèå çíà÷åíèå íàðå÷èé è ñîñòîÿùèå èç äâóõ
ñóùåñòâèòåëüíûõ ñ îäíèì èëè äâóìÿ ïðåäëîãàìè, ïèøóòñÿ ðàçäåëüíî:
â êîíöå êîíöîâ, òî÷êà â òî÷êó, áîê î áîê, øàã çà øàãîì, ñ áîêó íà áîê, ñ
ãëàçó íà ãëàç. Ñî÷åòàíèÿ òî÷ü-â-òî÷ü, êðåñò-íàêðåñò, øèâîðîò-íàâûâî-
ðîò ïèøóòñÿ ñ äåôèñîì.
1. Íàéäèòå â òåêñòå íàðå÷èÿ, ñêàæèòå, îò êàêèõ ÷àñòåé ðå÷è îíè îá -
ðà çî âàíû.
ÁÎËÜØÎÌÓ ÒÅÀÒÐÓ ÄÂÀ ÂÅÊÀ
Â Ìîñêâå èçäàâíà ëþáèëè ìóçûêàëüíûå ïðåäñòàâëåíèÿ. Ïî-
ýòîìó çàäîëãî äî ñîçäàíèÿ Èìïåðàòîðñêîãî Áîëüøîãî òåàòðà
áîãàòûå äâîðÿíå çàâîäèëè ó ñåáÿ â èìåíèÿõ äîìàøíèå òåàòðû,
ãäå èãðàëè ñâîè æå àêòåðû – êðåïîñòíûå êðåñòüÿíå. Ïðåäñòàâ-
ëåíèÿ ìîãëè íà÷àòüñÿ çàñâåòëî è äëèëèñü äîòåìíà, ïîêà õîçÿèí
è åãî ãîñòè äîñûòà íå íàñìîòðÿòñÿ íà èãðó òàëàíòëèâûõ àêòå-
ðîâ. À åñëè êòî-íèáóäü ñãîðÿ÷à î÷åíü õâàëèë êàêîé-òî ýïèçîä,
åãî ìîãëè ïîâòîðèòü, èãðàÿ çàíîâî âñþ ñöåíó. Âåäü ýòî áûëè
÷àñòíûå òåàòðû, è âñå â íèõ áûëî çàïðîñòî.
67
Èçðåäêà â Ìîñêâó ïðèåçæàëà èçäàëåêà íà ãàñòðîëè èòàëüÿí-
ñêàÿ îïåðà, à ïîòîì ñíîâà âûñòóïàëà ðóññêàÿ ìóçûêàëüíàÿ òðóï-
ïà, êîòîðàÿ áûëà ñîçäàíà ïðè Ìîñêîâñêîì óíèâåðñèòåòå. Íî
ìîñêâè÷è ìå÷òàëè î ïîñòîÿííîì òåàòðå.
Â 1775 ãîäó êíÿçü Ïåòð Óðóñîâ ðåøèë îðãàíèçîâàòü ïîñòîÿí-
íûé ðóññêèé òåàòð. Ñïåðâà îí ïîäàë èìïåðàòðèöå Åêàòåðèíå II
ïðîøåíèå î âûäà÷å åìó ïðèâèëåãèè íà ñîäåðæàíèå â Ìîñêâå
òåàòðà, à óæ ïîòîì ïðèñòóïèë ê åãî ñîçäàíèþ.
Äíåì îñíîâàíèÿ Áîëüøîãî òåàòðà ñ÷èòàåòñÿ 28 ìàðòà 1776 ãî-
äà. Â ýòîò äåíü â äåðåâÿííîì çàëå áûë äàí ïåðâûé ñïåêòàêëü.
2. Îáðàçóéòå íàðå÷èÿ îò äàííûõ íèæå ñëîâ. Ñîñòàâüòå ñ íåêîòîðûìè
èç íèõ ïðåäëîæåíèÿ.
Äàâíèé, ãîðÿ÷èé, äàëü, íà÷àòü, ïðîñòîé, òåïëûé, âûñîêèé, ãëó-
áîêèé, áûñòðûé, ãðîìêèé.
3. Îáðàçóéòå îò äàííûõ íàðå÷èé ñðàâíèòåëüíóþ ñòåïåíü. Ñîñòàâüòå ñ
íèìè ïðåä ëîæåíèÿ.
Âûñîêî, äàëåêî, ãðîìêî, òèõî, øèðîêî, äîëãî, ÿñíî, ïîíÿòíî,
êðàñèâî, èíòåðåñíî, íèçêî.
4. Îáðàçóéòå ñ ïîìîùüþ äàííûõ íèæå ïðèñòàâîê íàðå÷èÿ è çàïèøèòå
èõ. Ñ íåêîòîðûìè èç íèõ ñîñòàâüòå ïðåä ëîæåíèÿ.
à) â-, âî- òðîå, âðåìÿ, ïåðâûé, âòîðîé;
á) ñ-, èç-, äî- íîâûé, äàâíèé, ñûòûé, ëåâûé, ïðàâûé, ÷èñòûé;
â) ïî- êîðîòêèé, ìåíüøèé, ðóññêèé, ïîëüñêèé, âåñåííèé;
ã) íà-, çà- ïðàâûé, íîâûé, ëåâûé, ÷èñòûé, ïðîñòîé.
5. Âïèøèòå âìåñòî òî÷åê ïîäõîäÿùèå ïî ñìûñëó íàðå÷èÿ:
Òàíöû è ìóçûêà ñóùåñòâóþò... . Òû ... çíàåøü ñèëó äåíåã. ß ...
òàíöåâàë â ðâàíûõ øòàíàõ. ×åëîâåê õî÷åò âçëåòåòü ... îáëàêîâ.
Áðèëëèàíò ... ñòàíåò òâîåé íåíàäåæíîé îïîðîé. ß ïîíÿë, ÷òî
íàäî ... ëþáèòü èñêóññòâî è ... íàäî íàó÷èòüñÿ åãî ïîíèìàòü. Ìû
... ïîñìîòðåëè ýòó ïüåñó. ß ... ïîäíÿë ýòó àêòðèñó è ïîíåñ åå ê
êðîâàòè. Ìóçûêà çâó÷èò âñå ... è ... è ñêîðî çàìîëêàåò. ... â
Ìîñêâó ïðèåçæàëà íà ãàñòðîëè èòàëüÿíñêàÿ îïåðà. Â Ìîñêâå ...
ëþèáëè ìóçûêàëüíûå ïðåäñòàâëåíèÿ.
6. Ïðîíàáëþäàéòå çà êàêèì-íèáóäü ÿâëåíèåì ïðèðîäû (âîñõîäîì èëè çà -
êà òîì ñîëíöà) è îïèøèòå åãî, èñïîëüçóÿ íàðå÷èÿ. Ïðè îïèñàíèè ïðåä -
ñòà âü òå, ÷òî âû äîëæíû ïîäãîòîâèòü äåêîðàöèè ê ñïåêòàêëþ.
68
7. Ïðî÷èòàéòå ïðåäëîæåíèÿ. Âñïîìíèòå, èç êàêèõ òåêñòîâ îíè âçÿòû.
Íàéäèòå íàðå÷èÿ è âûïèøèòå èõ. Ñ ïîëó÷åííûìè íàðå÷èÿìè ñîñòàâüòå
íå áîëüøîé ðàññêàç.
È íàóêà, è èñêóññòâî ñëóæàò ÷åëîâåêó, ïîìîãàþò ïîçíàòü
æèçíü, íî äåëàþò ýòî ïî-ðàçíîìó. Èñêóññòâî ðîäèëîñü âìåñòå ñ
÷åëîâåêîì è ñîïðîâîæäàåò åãî âñþ æèçíü. Îäíàæäû îñåíüþ ÿ
åõàë èç Ìîñêâû â Ëåíèíãðàä. – À ÷òî æå âû äóìàåòå! – ñåðüåçíî
îòâåòèë õóäîæíèê. Õóäîæíèê ÷àñòî çàìå÷àåò òî, ÷åãî ìû ñîâñåì
íå âèäèì. Äåðçîñòü Ìîíå âûçâàëà ñíà÷àëà âîçìóùåíèå. Èíîãäà
ýòà êðèòèêà ïðèíèìàëà ôîðìó çàìå÷àíèé, êîòîðûìè îáìåíèâà-
ëèñü ìåæäó ñîáîé è çðèòåëè.
Â³ï»ñ³Ï³Ý ³ñí»ëïÁ áñ&¿ Çñ³¹³ñÓáõÃÛáõÝ í»ñ³Ñ³Õáñ¹áõÙ ¿ ³ÛÝ-
å»ë, ÇÝãå»ë ¹³ Ï³ñáÕ ¿ñ ï»ÕÇ áõÝ»Ý³É ÏÛ³ÝùáõÙ: Â³ïñáÝÁ ÍÝáõÝ¹ ¿
³ é»É ÑÇÝ Ðáõ Ý³ë ï³ ÝáõÙ: êÏ ½ µáõÙ Ã³ ï» ñ³ Ï³Ý Ý»ñ Ï³ Û³ óáõÙ Ý»ñÝ
³Û ·»ÏáõÃÇ ³í³ñïÇÝ ÝíÇñí³Í ïáÝ³Ñ³Ý¹»ëÝ»ñ ¿ÇÝ: ²Û¹ Å³Ù³Ý³ÏÝ»-
ñÇó Ã³ïñáÝÁ ß³ï ¿ ÷áËí»É, µ³Ûó ÙÇßï ¿É Ï³ñ&áñ ï»Õ ¿ ·ñ³í»É Ù³ñ-
¹áõ ÏÛ³ÝùáõÙ: ²ÛÝ ÷³é³µ³Ý»É ¿ Ù³ñ¹Ï³ÛÇÝ ËáñáõÝÏ ÙÇïùÁ, áõÅ»Õ áõ
Ñ³ Ù³ñ Ó³Ï ½·³ó ÙáõÝù Ý» ñÁ: Ì³Õ ñ»É ¿ ³ ñÇë ïáÏ ñ³ï Ý» ñÇÝ, Ñ³ ñáõëï -
Ý» ñÇÝ áõ ï»ñï»ñÝ»ñÇÝ, óáõÛó ïí»É Ñ³ë³ñ³Ï Ù³ñ¹Ï³Ýó µ³ñáõÃÛáõÝÁ,
³½ÝíáõÃÛáõÝÝ áõ Ë»ÉùÁ: Ð³Û³ëï³ÝáõÙ Ã³ïñáÝÁ ëÏ½µÝ³íáñí»É ¿ Ù»ñ
Ãí³ñÏáõÃÛáõÝÇó ³é³ç: Ð³Ûáó Ã³·³íáñ îÇ·ñ³Ý Ø»ÍÁ, áñ Ã³·³íáñ»É
¿ Ù»ñ Ãí³ñÏáõÃÛáõÝÇó ³é³ç 95-55 Ãí³Ï³ÝÝ»ñÇÝ, îÇ·ñ³Ý³Ï»ñïáõÙ
Ï³éáõó»É ¿ñ Ã³ïñáÝ: Ð³Ûáó Ù»Ï ³ÛÉ Ã³·³íáñª ²ñï³í³½¹ ºñÏñáñ¹Á,
á ñÁ Ý³& ¹ñ³ Ù³ ïáõñ· ¿ñ Ù»ñ Ãí³ñ Ïáõ ÃÛáõ ÝÇó ³ é³ç 53Ã. Ù³Û ñ³ ù³ -
Õ³ù ²ñ ï³ ß³ ïáõÙ µ» Ù³¹ ñ»É ¿ ÑáõÛÝ ¹ñ³ Ù³ ïáõñ· ºí ñÇ åÇ ¹» ëÇ §´³ -
ùá ëáõÑÇÝ»ñ¦ áÕµ»ñ·áõÃÛáõÝÁ: èáõë³ëï³ÝÇ Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ÏÛ³ÝùáõÙ
ÙÇßï Ï³ñ&áñ ¹»ñ ¿ Ë³Õ³ó»É éáõë³Ï³Ý Ã³ïñáÝÁ, áñÁ å³Ûù³ñÇ ¿ Ïá-
ã»É Ñ³ÝáõÝ ³½³ïáõÃÛ³Ý áõ ³ñ¹³ñáõÃÛ³Ý:
§ 17. Æèâîïèñü, ìóçûêà è ïîýçèÿ – ãðàíè

îäíîãî ÿâëåíèÿ
1. Ïðî÷èòàéòå âûñêàçûâàíèÿ è ïðîêîììåíòèðóéòå èõ.

Ïîýçèÿ è ìóçûêà íå òîëüêî ðîäñòâåííû, íî è íåðàçäåëüíû.
Âñå âåêîâå÷íûå ïîýòè÷åñêèå ïðîèçâåäåíèÿ îò ïðîðîêîâ äî Ãåòå
è Ïóøêèíà, â ñóùíîñòè, ìóçûêàëüíûå ïðîèçâåäåíèÿ.
À. Ôåò
69
Õóäîæíèêè - ýòî îñîáàÿ ðàñà, ÷üè ðóêè ïðîñòåðòû ê áîãó…
Îíè ðâóò íà ñåáå âîëîñû, ñòàðàÿñü ïîíÿòü è ñõâàòèòü òî, ÷åãî
íåëüçÿ íè ïîíÿòü, íè ïîñòè÷ü.
Ã. Ìþëëåð
Ìóçûêà – ìå÷òà ÷åëîâåêà. Ã. Ìþëëåð

2. à) Ïðî÷èòàéòå ñòèõîòâîðåíèå. Îáðàòèòå âíèìàíèå íà òî, êàê ïîýò
îïè ñûâàåò âëèÿíèå ìóçûêè íà ñëóøàòåëåé..
Ñèÿëà íî÷ü. Ëóíîé áûë ïîëîí ñàä; ëåæàëè
Ëó÷è ó íàøèõ íîã â ãîñòèíîé áåç îãíåé.
Ðîÿëü áûë âåñü ðàñêðûò, è ñòðóíû â íåì äðîæàëè,
Êàê è ñåðäöà ó íàñ çà ïåñíåþ òâîåé.
Òû ïåëà äî çàðè, â ñëåçàõ èçíåìîãàÿ,
×òî òû îäíà – ëþáîâü, ÷òî íåò ëþáâè èíîé,
È òàê õîòåëîñü æèòü, ÷òîá, çâóêà íå ðîíÿÿ,
Òåáÿ ëþáèòü, îáíÿòü è ïëàêàòü íàä òîáîé.
È ìíîãî ëåò ïðîøëî, òîìèòåëüíûõ è ñêó÷íûõ,
È âîò â òèøè íî÷íîé òâîé ãîëîñ ñëûøó âíîâü,
È âååò, êàê òîãäà, âî âçäîõàõ ýòèõ çâó÷íûõ,
×òî òû îäíà – âñÿ æèçíü, ÷òî òû îäíà – ëþáîâü.
×òî íåò îáèä ñóäüáû è ñåðäöà æãó÷åé ìóêè,
À æèçíè íåò êîíöà, è öåëè íåò èíîé,
Êàê òîëüêî âåðîâàòü â ðûäàþùèå çâóêè,
Òåáÿ ëþáèòü, îáíÿòü è ïëàêàòü íàä òîáîé!
À. Ôåò
á) Íàéäèòå ýïèòåòû, ìåòàôîðû, ñðàâíåíèÿ. Êàê îíè óñèëèâàþò ýìî -

öèî íàëüíîñòü ñòèõà?
3. Åñëè áû âû áûëè õóäîæíèêîì, êàêóþ áû êàðòèíó âû íàïèñàëè íà
ýòîò ñþæåò?
4. à) Ïðî÷èòàéòå ñòèõîòâîðåíèå Ï. Âåðëåíà â ïåðåâîäå Â. Áðþñîâà.
Öåëóåò êëàâèøè ïðåëåñòíàÿ ðóêà,
È â ñåðîì ñóìðàêå, íåìíîãî ðîçîâàòîì,
Îíè áëåñòÿò; íàïåâ íà êðûëüÿõ ìîòûëüêà
(Î, ïåñíÿ ìèëàÿ, ëþáèìàÿ êîãäà-òî!),
Ïëûâåò çàñòåí÷èâî, èñïóãàííî ñëåãêà–
È âñå ïîëíî åå ïüÿíÿùèì àðîìàòîì.
70
È âîò ÿ ÷óâñòâóþ, êàê áóäòî êîëûáåëü
Áàþêàåò ìîé äóõ, óñòàëûé è ñêîðáÿùèé.
×òî õî÷åøü îò ìåíÿ, òû, ïåñíè íåæíûé õìåëü?
È òû, åå ïðèïåâ, íåÿñíûé è ìàíÿùèé,
Òû, çàìèðàþùèé, êàê äàëüíÿÿ ñâèðåëü,
Â îêíå, ðàñòâîðåííîì íà ñàä âå÷åðíèé, ñïÿùèé?
á) Ñêàæèòå, ñ ïîìîùüþ êàêèõ ïîýòè÷åñêèõ ñðåäñòâ ïîýò äàåò íàì âîç -
ìîæ íîñòü „óâèäåòü” ðóêè ïèàíèñòêè, „óñëûøàòü” çâóêè ìóçûêè.
• ×òî îáùåãî â ýòèõ äâóõ ñòèõîòâîðåíèÿõ?
• Êàêóþ ìóçûêó ñëóøàþò ëèðè÷åñêèå ãåðîè ñòèõîòâîðåíèé?
5. Âûó÷èòå îäíî èç ñòèõîòâîðåíèé íàèçóñòü (ïî âûáîðó).

À. Ñ. Ïóøêèí ëþáèë ðèñîâàòü ïîðòðåòû ëþäåé íà ñâîèõ ðóêîïèñÿõ.
Ì. Þ. Ëåðìîíòîâ ðèñîâàë ïåéçàæè, ïîðòðåòû. Îí äàæå íàïèñàë ìó-
çûêó ê ñâîåé „Êàçà÷üåé ïåñíå”, íî îíà íå ñîõðàíèëàñü.
Ïîýò Ì. Âîëîøèí áûë âåëèêîëåïíûì õóäîæíèêîì. Åãî êàðòèíû
äåìîíñòðèðîâàëèñü â Åðåâàíå â ìóçåå Ì. Ñàðüÿíà.
À. Ñ. Ãðèáîåäîâ íàïèñàë „Âàëüñ”, êîòîðûé äî ñèõ ïîð ïîëüçóåòñÿ
ïîïóëÿðíîñòüþ.
Ì. Øàãàë ïèñàë íå òîëüêî êàðòèíû, íî è ñòèõè.
6. Çíàåòå ëè âû äðóãèõ ïîýòîâ, êîòîðûå áûëè è õóäîæíèêàìè, èëè õó -
äîæ íèêîâ, êîòîðûå ïèñàëè ñòèõè? Ðàññêàæèòå î íèõ.
7. Ïðî÷èòàéòå ñòèõîòâîðåíèå Ï. Ñåâàêà.
²ðìºêî
ø³ÙÇÝ ¿ »ñ·áõÙ ÇÝã-áñ »Õ³Ý³Ï,
àñ ´»ÃÑáí»ÝÇÝ å³ïÇí Ïµ»ñ»ñ:
ØáõÃ ÑáñÇ½áÝÇÝ ³Õáï ³Û·³ÉáõÛëª
ØÇ é»Ùµñ³Ý¹Û³Ý Ýáñ³Ñ³Ûï ÝÏ³ñ:
Þ»ùëåÇñÇÝ ¿ ÏÛ³ÝùÁ Ó»é ³éÝáõÙ`
Æñ áÕµ»ñ·³Ï³Ý ¹ñ³Ù³Ý»ñáí®
ÆëÏ Ù»¯Ýùª »°ë áõ ¹á°õ® ³ñí»ëï »Ýù Ë³ÕáõÙ
ºí® ÙÇ ³ÛÝåÇëÇ Ñ³Ùá½í³ÍáõÃÛ³Ùµ,
àñ ê»ñí³Ýï»ëÇ Ñ»ñáëÝ ¿É ãáõÝ»ñ®
71
• Ñäåëàéòå ïîäñòðî÷íûé ïåðåâîä ñòèõîòâîðåíèÿ.
• Êàê ñîîòíîñèò àâòîð ïðèðîäíûå ÿâëåíèÿ ñ èñêóññòâîì?
• Ñ÷èòàåò ëè Ï. Ñåâàê òðàãåäèè Â. Øåêñïèðà ñîâðåìåííûìè? À êàê
äóìàåòå âû?
• Êàê âû ïîíèìàåòå ñëîâà àâòîðà î òîì, ÷òî ëþäè èãðàþò â èñêóññòâî?
Ïî÷åìó îí óïîìèíàåò èìÿ èçâåñòíîãî èñïàíñêîãî ïèñàòåëÿ?
Êàêîãî ãåðîÿ Ì. Ñåðâàíòåñà îí èìååò â âèäó?
72

Искусство (учебник)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Искусство (учебник)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Искусство (учебник)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Ìèíèñòåðñòâî îáðàçîâàíèÿ è íàóêè ÐÀ

Åðåâàíñêèé ãîñóäàðñòâåííûé ëèíãâèñòè÷åñêèé

Ð 892 Ðóññêèé ÿçûê. Ó÷åáíèê äëÿ ñòóäåíòîâ ãóìàíèòàðíûõ

Ó÷åáíèê ðàññ÷èòàí íà ñòóäåíòîâ ãóìàíèòàðíûõ ôàêóëüòåòîâ âóçîâ ñ àðìÿí-

© Èçäàòåëüñòâî „Àðåã”, 2015

§ 1. Îñòàíîâèñü, ìãíîâåíèå, òû ïðåêðàñíî!

1. à) Ïðî÷èòàéòå âûñêàçûâàíèÿ îá èñêóññòâå. Êàêèå èç íèõ âàì ïîíðàâè -

Äî òåõ ïîð, ïîêà íå áóäóò âûñëàíû òîðãîâöû èç õðàìà, õðàì

Èñêóññòâî ìîæåò ïåðåæèâàòü âðåìåíà óïàäêà, íî îíî âå÷íî,

Ïåðâûé çàêîí èñêóññòâà: åñëè òåáå íå÷åãî ñêàçàòü – ìîë÷è.

Èñêóññòâî äîëæíî îáëàãîðàæèâàòü ëþäåé. Ì. Ãîðüêèé

á) ×òî âû çíàåòå îá àâòîðàõ ýòèõ âûñêàçûâàíèé?

• Ñêàæèòå, î ÷åì ãîâîðèòñÿ â àííîòàöèÿõ.

§ 2. Ãëàãîë. Íåîïðåäåëåííàÿ ôîðìà ãëàãîëà

§ 3. Èñêóññòâî âèäåòü ìèð

Ñïîñîáíîñòü óäèâëÿòüñÿ – îäèí èç âåëè÷àéøèõ äàðîâ ïðèðî-

ÝÒÎ ÈÍÒÅÐÅÑÍÎ ÇÍÀÒÜ!

ÒÐÅÒÜßÊÎÂ È ÅÃÎ ÊÀÐÒÈÍÍÀß ÃÀËÅÐÅß

ÝÒÎ ÈÍÒÅÐÅÑÍÎ ÇÍÀÒÜ!

¥Àëï §ÆÝã ¿, áí ¿¦ Ñ³Ýñ³·Çï³ñ³ÝÇ¤

§ 6. Íàêëîíåíèå ãëàãîëà. Èçúÿâèòåëüíîå íàêëîíåíèå

§ 7. Ìóçûêà â íàøåé æèçíè

1. Ïðî÷èòàéòå âûñêàçûâàíèÿ âåëèêèõ ëþäåé. Î ÷åì çàñòàâëÿþò îíè çà -

Âñÿêàÿ ìóçûêà èäåò îò ñåðäöà è äîëæíà âíîâü äîéòè äî ñåðäöà.

Ìóçûêà äîëæíà âûñåêàòü îãîíü èç ìóæåñòâåííîé äóøè.

ÌÓÇÛÊÀ Â ÍÀØÅÉ ÆÈÇÍÈ

15. Ñîñòàâüòå ê òåêñòó êðàòêèé ïëàí â ôîðìå íàçûâíûõ ïðåäëîæåíèé è

§ 8. Íàêëîíåíèå ãëàãîëà. Ñîñëàãàòåëüíîå

Ãëàãîëû ñîñëàãàòåëüíîãî (óñëîâíîãî) íàêëîíåíèÿ îáîçíà÷àþò äåé-

1. Ïðî÷èòàéòå îòðûâîê èç ñòàòüè Ë. Í. Òîëñòîãî „×òî òàêîå èñêóñ -

¥Àëï §ÆÝã ¿, áí ¿¦ Ñ³Ýñ³·Çï³ñ³ÝÇ¤

á) Ðàññêàæèòå î äâóõ æåíùèíàõ, ñ èìåíàìè êîòîðûõ ñâÿçàíî ïîÿâ ëå -

1. Ïðî÷èòàéòå òåêñò. Îçàãëàâüòå åãî. Îáúÿñíèòå çíà÷åíèå âûäåëåííûõ

1. Îáðàçóéòå îò ãëàãîëîâ ïðè÷àñòèÿ è çàïèøèòå èõ. Ïîä÷åðêíèòå ñóô -

§ 13. Òåàòðàëüíûå ïîäìîñòêè

1. Ïðî÷èòàéòå è ïðîêîììåíòèðóéòå ñòèõîòâîðåíèå Á. Ïàñòåðíàêà.

ÝÒÎ ÈÍÒÅÐÅÑÍÎ ÇÍÀÒÜ!

ÝÒÎ ÈÍÒÅÐÅÑÍÎ ÇÍÀÒÜ!

Âåëèêàÿ êîìåäèÿ À. Ñ. Ãðèáîåäîâà „Ãîðå îò óìà” âïåðâûå áûëà ïî-

§ 15. ×åëîâåê â èñêóññòâå

ÝÒÎ ÈÍÒÅÐÅÑÍÎ ÇÍÀÒÜ!

§ 17. Æèâîïèñü, ìóçûêà è ïîýçèÿ – ãðàíè

1. Ïðî÷èòàéòå âûñêàçûâàíèÿ è ïðîêîììåíòèðóéòå èõ.

Ìóçûêà – ìå÷òà ÷åëîâåêà. Ã. Ìþëëåð

á) Íàéäèòå ýïèòåòû, ìåòàôîðû, ñðàâíåíèÿ. Êàê îíè óñèëèâàþò ýìî -

ÝÒÎ ÈÍÒÅÐÅÑÍÎ ÇÍÀÒÜ!

You might also like