1.

Populacije kao jedinice evolucionih promjena

Pod evolucionim promjenama smatramo isključivo međugeneracijske promjene u strukturi populacije.

Dakle, samo promjene, tj. modifikacije koje mogu da se prate na različitom nivou bioloških entiteta
populacija (kao što su helije, molekuli, DNK itd.) jesu evolucionePopulaciju predstavlja skup jedinki iste
vrste koje žive na istom staništu i međusobno se reprodukuju i ostavljaju potomstvo.Jedan od osnovnih
elemenata Darvinoe Teorіje je nasljedna varijabilnost

Mehanizmi evolucionih promjena

Evolucione promjene dešavaju se na nivou populacija između generacija. Postoji nekoliko mehanizama
koji dovode do tih promjena, a to su: mutacije, genetički drift, migracije (protok gena) i selekcija.

Mutacije
Mutacije predstavljaju jedini evolucioni mehanizam uz pomoć kojeg nastaje genetička varijabilnost, što
znači da su jedini pravi izvor varijabilnosti u populacijama. Mutacijama nastaju potpuno nove genetičke
varijante. Bez mutacija nema ni evolucije. Na primjer, različite varijante boje ili oblika tijela rezultat su
mutacija. Međutim, neke od njih će omogućiti bolje preživljavanje od ostalih. Mutacije takođe
omogućavaju pojavu otpornosti insekata prema insekticidima. Na taj način nastaju enzimi koji blokiraju
insekticide. Mutacije ne nastaju kao rezultat potrebe organizama da se lakše prilagode promjenama u
životnoj sredini. One se jednostavno dešavaju i kako mogu da budu korisne, mogu i da budu jako štetne.
Jedan od najčešće navođenih primjera korisnih mutacija jeste mutacija gena za hemoglobin, koja izaziva
pojavu srpaste anemije (srpasti oblik eritrocita). Iako ovakva mutacija izaziva oboljenje srpastu anemiju,
veoma je korisna za ljude koji žive u malaričnim oblastima, jer se na taj način izbjegava obolijevanje od
malarije. Dakle, njihov efekat posmatra se kroz način na koji utiču na preživljavanje i reprodukciju.

Naravno, postoje mutacije koje prirodna selekcija ne prepoznaje ni kao korisne ni kaoštetne, pa se za
njih kaže da su neutralne. Prirodna selekcija eliminiše štetne mutacije iz populacije.

Genetički drift
Kao faktor koji menja genetičku strukturu populacije, genetički drift (slučajnost) predstavlja slučajne
promene učestalosti alela kroz generacije.Ako se od jedne velike populacije izdvoji manja grupa jedinki i
oformi novu populaciju, ona ne mora biti ista već se čak može veoma razlikovati od matične populacije.
U tako malobrojnoj populaciji su efekti genetičkog drifta najizraženiji.

Ilustrativan primer za humane populacije je učestalost krvnih grupa kod Indijanaca u Sev. Americi.
Većina tih Indijanaca ima krvnu grupu O, ali jedna izolovana grupa usled genetičkog drifta ima
najučestaliju krvnu grupu A. Ova učestalost je veća ne samo u poređenju sa ostalim severnoameričkim
Indijancima nego je veća i od učestalosti u bilo kojoj humanoj populaciji.
 Protok gena

U populacionoj genetici, protok gena (poznat i kao migracija gena ili protok alela) je prenos genetskog
materijala iz jedne populacije u drugu. Ako je brzina protoka gena dovoljno visoka, tada će dve
populacije imati jednake frekvencije alela i stoga se mogu smatrati jednom efikasnom populacijom.
Pokazalo se da je potreban samo „jedan migrant po generaciji“ da bi se sprečilo da se populacije razilaze
usled zanošenja. Populacije se mogu razilaziti usled selekcije čak i kada razmenjuju alele, ako je
selekcioni pritisak dovoljno jak. Protok gena je važan mehanizam za prenos genetske raznolikosti među
populacijama. Migranti menjaju raspodelu genetske raznolikosti među populacijama, modifikujući
frekvencije alela (udeo članova koji nose određenu varijantu gena).

2. Prirodna selekcija I adaptacije

Prirodnu selekciju predstavljaju faktori koji eliminišu određene genotipove i na taj način remete
genetičku ravnotežu populacije. Genetički ona označava smanjenje ili povećanje frekvencije gena ili
genotipova u populaciji.Selekcija podrazumeva odabiranje jedinki (potomaka) koji će činiti sledeću
generaciju. Izdvajanjem određenih fenotipova, odnosno genotipova, oni se favorizuju (potpomažu) pri
čemu se menja genetička struktura populacije.
Adaptivna vrijednost predstavlja mjeru preživljavanja i reprodukcije. Veću adaptivnu vrijednost imaju
one jedinke koje više doprinose genskom fondu sljedeće generacije, preko svojih potomaka. Takve
jedinke prirodna selekcija favorizuje, pa se zato učestalost takvih formi u populaciji povećava.

Oblici djelovanja prirodne selekcije

Prirodna selekcija je definisana kao proces ili „sila“ koja omogućava organizmima koji su bolje
prilagođeni svom okruženju da bi bolje preživeli i stvorili više potomaka. Teoriju prirodne selekcije prvi je
osnovao Charles Darvin. Proces prirodne selekcije je važan i pokretačka je snaga evolucije. Da bi
organizmi evoluirali, moraju postojati razlike u osobinama između organizama koje pružaju određene
prednosti ili nedostatke, i upravo na te osobine deluje prirodna selekcija. Kada je u pitanju prirodna
selekcija, mogu se javiti tri različite vrste selekcije. Ovi tipovi uključuju sledeće:

-Direkciona selekcija
Ova vrsta prirodne selekcije se javlja kada selektivni pritisci idu u prilog jednoj krajnosti neke osobine.
Stoga, kada se gleda distribucija osobina u populaciji, grafikon se naginje više na jednu stranu.

-Stabilazaciona selekcija
Ova vrsta prirodne selekcije se javlja kada postoje selektivni pritisci koji deluju na dve krajnosti neke
osobine i zbog toga je izabrana srednja ili „srednja“ osobina. Ako pogledamo distribuciju osobina u
populaciji, primetno je da se sledi standardna distribucija.
-Disruptivna selekcija
Ova vrsta prirodne selekcije se javlja kada selektivni pritisci deluju u korist dve krajnosti i protiv srednje
osobine. Ova vrsta izbora nije toliko česta. Kada se gleda distribucija osobina, na oba kraja se nalaze dva
viša vrha, a minimum u sredini kao takav.

-Balansna selekcija predstavlja proces aktivnog održavanja različitih varijanata jednog alela (genetički
polimorfizam). Postoje različiti modeli balansne selekcije:

- Heterotičan balans – podrazumijeva eliminaciju alela u homozigotnom obliku, a favorizovanje

heterozigota. Najčešće korišten primjer za objašnjenje ove pojave jeste srpasta anemija ljudi koji žive u
malaričnim oblastima Afrike, Mediterana i Azije. Heterozigotne jedinke povećavaju otpornost na
malariju, dok homozigotne imaju veću stopu smrtnosti. Homozigotne jedinke kod kojih su eritrociti
normalnog oblika i veličine imaju povećanu stopu smrtnosti od malarije, jer u takvim eritrocitima
intraćelijski paraziti (Plasmodium malariae) imaju veću mogućnost za razviće. Homozigotne osobe sa
alelom srpaste anemije takođe podliježu letalnom ishodu, zbog toga što njihov hemoglobin ima
drastično promijenjenu struktu- ru i funkciju.

- Polni balans - aleli mogu biti favorizovani kod jednog pola, a eliminisani kod drugog.

- Razvojni balans – određeni aleli su favorizovani na jednom stepenu razvića, a nosioci takvih
alela slabije preživljavaju u drugim fazama razvića.

-Sezonski balans – određeni aleli bivaju favorizovani u određenom periodu godine, a eliminisani
u drugom. Primjer imamo u favorizovanju različitih tipova inverzija kod voćne mušice u Kaliforniji, tokom
različitih sezona. U tom invertovanom dijelu hromozoma nalazi se povoljna kombinacija gena za
određene uslove (povećava adaptivnu vrijednost). Na primjer, u junu je češći jedan tip inverzije, a drugi
u martu i oktobru.

-Ekološki balans – model koji se zasniva na favorizovanju različitih alela, u različitim staništima
areala jedne vrste, tako da jedan alel biva favorizovan u jednom, a eliminisan u drugom staništu.

-Selekcija zavisna od učestalosti djeluje po principu favorizovanja alela s određenom frekvencijom, a

eliminacije u drugačijem slučaju. Na primjer, alel sa malom frekvencijom je favorizovan, a sa velikom
frekvencijom eliminisan. Ovo se dešava ako postoje razlike u upotrebi resursa sredine kod različitih
genotipova. Tako se rijetki aleli favorizuju u slučaju bogatstva resursa, a ako je alel čest, a resursi
osiromašeni, tada se selekcijom eliminišu. Favorizovanje rijetkih alela može se uočiti i na primjeru
različite rezistentnosti genotipova na bolesti. Patogeni se uglavnom adaptiraju na česte genotipove, pa
oni rijetki ostaju zdravi.

3. Postanak vrste I teorija specijacije

Specijski divezitet ili diverzitet vrsta ne Zemlji je jako veliki. Procjenjuje se da ih ima oko 5 miliona, ako je
do sada opisano oko 1,75 miliona. Brojne vrste su izumrle prije nego što su otkrivene. Jedan od
problema u biologiji jeste definisati I razgraničiti vrste. Ranije se vjerovalo da su vrste odvojene,
nepromjenjive I da je varijabilnost unutar njih vrlo mala. Međutim ispostavilo se da je varijabilnost
unutar vrsta vrlo velika I da se jedinake razlikuju u pogledu mnogih osobina.

Mehanizmi nastanka novih vrsta

Specijacija
- Specijacija je evolucioni proces kojim nastaju nove biološke vrste. Postoje četiri geografska moda
specijacije u prirodi, koji su bazirani na meri u kojoj su populacije međusobno geografski izolovane:
alopatrična, peripatrična, parapatrična, i simpatrična. Specijacija takođe može da bude veštački
indukovana, putem stočarstva, poljoprivrede, ili laboratorijskih eksperimenata.

Alopatrička specijacija
Jedan je on najčešćih načina nastanka novih vrsta. Naziva se još I geografska specijacija jer se dešsava
zbog geoografskih barijera koje onemućuju protok gena između populacija.

Koevolucija i ekoloski sistemi

Koevolucija-proces uzajamnih evolucionih promena koji se javlja između parova vrsta ili među grupama
vrsta dok međusobno komuniciraju. Aktivnost svake vrste koja učestvuje u interakciji vrši selekcioni
pritisak na ostale.

Predator je organizam koji jede drugi organizam. Plen je organizam koji predator jede. Neki primeri
predatora i plena su lav i zebra, medved i riba i lisica i zec. Reči „grabežljivac“ i „plen“ gotovo se uvek
koriste da označe samo životinje koje jedu životinje, ali isti koncept važi i za biljke: medved i bobice, zec i
zelena salata, skakavac i list.

Predator i plen evoluiraju zajedno. Plen je deo predatorove okoline i predator umire ako ne dobije
hranu, pa razvija sve što je potrebno da bi se plen pojeo: brzina, nevidljivost, kamuflaža (da se sakrije
dok se približava plenu), dobar osećaj mirisa, vida ili sluha (za pronalaženje plena), imunitet na otrov
plena, otrov (za ubijanje plena) odgovarajuće vrste delova usta ili digestivnog sistema itd. Isto tako,
predator je deo okoline plena, a plen umire ako ga predator pojede, tako da razvija sve što je potrebno
da se ne pojede: brzina, maskirna (da se sakrije od predatora), dobar osećaj mirisa, vida ili sluha (za
otkrivanje predatora) , trnje, otrov (prskati kada se približi ili ugrize) itd.

U ovom snežnom okruženju, beli medved je beli da ne bi bio primećen dok se približava tulju, a štenad
belog bela kako bi izbegao da ga medved primeti. Najbrži lavovi su u stanju da uhvate hranu i jedu, pa
opstaju i razmnožavaju se, a postepeno, brži lavovi čine sve više i više populacije. Najbrže zebre su u
stanju da pobegnu lavovima, pa opstaju i razmnožavaju se, a postepeno brže zebre čine sve više i više
populacije. Važno je shvatiti da kako se oba organizma brže prilagođavaju svom okruženju, njihov odnos
ostaje isti: jer su obojica sve brži, a ni brži u odnosu na drugi. Ovo je tačno u svim odnosima grabežljivac-
plen. Još jedan primer evolucije grabljivica-plen je onaj Galapaške kornjače. Galapagoške kornjače jedu
grane biljaka kaktusa koje rastu na ostrvima Galapagos. Na jednom od ostrva, gde žive kornjače sa
dugim vratom, grane su više od zemlje. Na drugom ostrvu, gde žive kornjače sa kratkim vratom, grane su
niže dole. Kaktusi, plen, možda su razvili visoke grane tako da ih kornjače, predatori, ne mogu dostići.
(Imajte na umu, međutim, ne samo u ovom slučaju već u svakom slučaju koevolucije i evolucije, da uvek
postoji više uzroka koji primoraju organizam da se prilagodi, i mada je verovatno da će više grane
izbegavati kornjače , takođe je moguće da je to bio drugi uzrok, poput sunca, okeana ili drugog
organizma.)

Parazit je organizam koji živi u drugom organizmu, zvanom domaćin, i često mu šteti. Zavisi od domaćina
za opstanak. Bez domaćina, parazit ne može da živi, raste i razmnožava se. Iz tog razloga, retko ubije
domaćina, ali može proširiti bolesti, a neke od njih mogu biti fatalne.

Mutualizam je tip ekoloških interakcija između jedinki različitih vrsta kojim obe jedinke povećavaju svoju
adaptivnu vrednost. Pritom, jedinke nisu tokom celog života upućene jedna na drugu. Mutualizam se
opisuje kao odnos (+ / + ), tj. obe vrste imaju koristi (pozitivan efekat) od interakcije. Interakcije slične
mutualizmu su simbioze, ili u okviru jedne vrste kooperacije, i ponekad ih je teško razlikovati u
ekosistemima.
Klasičan primer mutualizma je odnos skrivenosemenice-leptiri: biljka „ima koristi“ od leptira, jer će on(i)
izvršiti oprašivanje, a leptir „ima koristi“ jer se hrani nektarom iz cveta.

Komensalizam je oblik ekoloških interakcija između vrsta koja na jednu vrstu (zvanu komensal) utiče
pozitivno, dok za drugu vrstu ne postoje ni pozitivne ni negativne posledice interakcije. Često se ovo
označava kao efekat (+ / 0 ) ili (0 / + ), odnosno govori se da je ovaj ekološki odnos pozitivan za
komensala, a neutralan po drugu vrstu. Trajanje komensalizma može varirati od kratkotrajne interakcije
vrsta (poput odnosa predator—lešinar), do duže i mnogo intimnije simbioze.
Komensalizam se može posmatrati i kao najprimitivniji oblik simbioze shvaćene u širem smislu, jer je
jednostran — samo jedna vrsta-partner ima koristi od interakcije

MILAN MITROVIĆ IV-3