BETONARME II

Temeller

Dr. Öğr. Üyesi M. Fethi Güllü

 Referanslar ve Yardımcı Kaynaklar
 Celep, Z., Betonarme Yapılar, İstanbul, 2018.
 Ersoy, U., ve Özcebe, G., Betonarme, Evrim Yayınevi, İstanbul, 2001.
 Ersoy, U., Betonarme 2, Döşeme ve Temeller, Evrim Yayınevi, İstanbul, 2011.
 Doğangün A., Betonarme Yapıların Hesap ve Tasarımı, 2014.
 Betonarme Tablo ve Abaklar, İTÜ İnşaat Fakültesi, 2001.
 TS 500, Betonarme Yapıların Tasarım ve Yapım Kuralları, 2000.
 TS 498, Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak Yükler, 1997.
 Türkiye Bina Deprem Yönetmeliği, (2018).
 TEMELLER
• Zemin son derece karmaşıktır. Homojen değildir. İzotropik değildir ve doğrusal
elastik değildir. Bu sebeple temel tasarımında geçmeden önce arazide ve
laboratuvarda gerekli zemin etütleri yapılmalı ve doğru bir şekilde
değerlendirilmelidir.
• Duvar, perde ve kolon gibi elemanlardan gelen yükleri zemine aktarmak amacıyla
oluşturulan elemanlara temel adı verilir.
• Temel oluşturulurken, zemin taşıma gücü ölçü alınarak güvenli bir zemin
gerilmesinin aşılmamasına özen gösterilir.
• Taşıyıcı sistemde ek etkiler oluşturabilecek oturmalar ve dönmeler önlenmelidir.
• Temellerde meydana gelebilecek farklı oturmaların üst yapıda önemli zorlamalar
ortaya çıkaracağı unutulmamalıdır.
 TEMELLER
• Bir yapının temellerinin aynı seviyede yapılması tavsiye edilir.
• Farklı seviyede temel bulunması durumunda yüksekte bulunan temelin alt zeminin
sıkıştırılmasına özen gösterilmesi ve bunun zamanla gevşememesinin sağlanması
gerekmektedir.
• Temel derinliğini belirlerken komşu yapı temelinin çok altına inmek uygun değildir. Komşu
yapı temeline zarar vermekten kaçınılmalıdır.
• Temeli, zemin durumunun yanında iklim koşullarına göre, 0.50m ~ 1.50m arasında değişen
don derinliğinin altına indirmek gereklidir.
• Temellerde beton örtüsü en az 50 mm olmalıdır.
• Bu şartlar sağlandıktan sonra betonarme temel elemanının iç kuvvetlerini hesaplanır ve
betonarme temel tasarımı gerçekleştirilir.
 TEMELLER
• Zemin değerlendirildikten sonra elde edilen zemin emniyet gerilmesi 1.4G+1.6Q ve G+Q+E (veya
0.9G+E) yükleme durumları ile karşılaştırılır. Depremli durumunda genellikle moment daha etkili
olurken düşey yük durumunda eksenel yük etkili olur. Depremli durum temelin zeminden ayrılmasına
sebep olabilir. Tüm yüklemeler  ze min   ze min,emniyet

G  Q  E (veya 0.9G  E ) yüklemesi  ze min  0 (Temelin ze min den ayrılmasının kontrolü )

• Zemin emniyet gerilmesi ya da güvenlik gerilmesi genellikle yüksek güvenlik katsayıları kullanılarak
tanımlanır.
• Genel olarak kaya en uygun temel zemini olarak kabul edilir.
• Dane boyutları uygun kum ve çakıl da iyi bir temel malzemesidir.
• Çok ince daneli kum ve silt genel olarak endişe vericidir.
• Kil ve killi zeminlerde ise dikkatli inceleneme gerekmektedir.
 TEMELLER
• Temeller, zemine yükü iletme türüne bağlı olarak yüzeysel ve derin temeller olmak üzere iki ana
gruba ayrılır.

Yüzeysel Temeller Derin Temeller

1) Duvaraltı Temeller 1) Kuyu Temeller
2) Tekil Temeller 2) Keson Temeller
3) Sürekli Temeller 3) Kazıklı Temeller
a) Bir Doğrultuda Sürekli Temeller a) Uç Kazığı Temelleri
b) İki Doğrultuda Sürekli Temeller b) Sürtünme Kazığı Temelleri
4) Plak Temeller
a) Kirişli Plak Temeller
b) Kirişsiz Plak Temeller

• Derin temeller, yüzeye yakın bulunan zeminin taşıma kapasitesinin çok düşük olması ve taşıyıcı zeminin derinde
bulunması durumunda ortaya çıkar. Yapı yüklerinin ağır olması da temel türünün belirlenmesinde etkili olur.
 TEMELLER
Yüzeysel Temellerin Boyutlandırılmasında Dikkat Edilecek Hususlar;
1) Temel üst yüzü ile kolon alt yüzünün farklı zamanlarda dökülmesinden dolayı betonda sürekliliğin
sağlanmaması en başta gelen hasar nedenidir. Ara yüzeyin temizlenip pürüzlendirilmesinden sonra beton
dökülmesi uygundur.
2) Temel düzenlenirken kolon filizlerinin doğru bir şekilde yerleştirilmesi gerekiyor. (Kenetlenme, sayı, düzen)
3) Temel düzeni mümkün olduğunca düzgün yayılı gerilme oluşturacak şekilde tasarlanmalıdır. (zemini elastik
kabul ederek uygulanacak ileri hesap teknikleri her zaman doğru çözüm üretemeyebilir.) Düzgün yayılı
gerilme temel oturmalarını ve dönmelerini sınırlandırır.
4) Temel yüksekliği kesme kuvveti etkilerine karşı, kayma donatısı gerektirmeden, güvenliği sağlayacak
şekilde seçilmelidir. (Kesme, zımbalama)
5) Kiriş kesitlerinde olduğu gibi, denge altı donatılı temel kesitlerinin düzenlenmesiyle aşırı zorlanmalarda
basınç göçmesi önlenmiş olur.
6) Seçilen donatıların kenetlenme boylarına gösterilecek özenle aderans çözülmesinin önüne geçilmiş olur.
 TEMELLER
• TBDY 2018’e göre yerel zemin sınıfları ZA, ZB ,ZC, ZD ve ZE olarak belirlenmiştir.
Kayma dalgası hızı
SPT deneyi darbe sayısı
Drenajsız kayma dayanımı

• ZF sahaya özel araştırma

gerektirir.
• Yüzeysel temellerde, temel
taban kotu ile kaya üst kotu
arasında kalınlığı 3m’den fazla
zemin bulunması durumunda,
kayanın etkisi zayıfladığı için,
ZA ve ZB tanımlaması
yapılamaz.
 TEMELLER
• TBDY 2018 ile birlikte temellerin tasarımı için taşıma gücü ilkesi esas alınmıştır.
Et : Statik ve depremi içeren yükleme durumlarına ilişkin tasarım ilkeleri
Rk Rt : İlgili göçme mekanizmasına karşılık gelen tasarım dayanımı
Et  Rt 
R Rk : İlgili göçme mekanizmasına karşılık gelen karakteristik dayanımı
R : Dayanım azaltma katsayısı

• Yüzeysel temellerin zemin taşıma gücü kontrolü;

qk qo : Düşey ve deprem etkilerinin oluşturduğu temel basıncı

qo  qt 
 Rv qt : Zeminin tasarım taşıma gücü
qk : Zeminin karakteristik taşıma gücü

Temel altındaki yerdeğiştirmeler (oturmalar) izin

verilebilir sınırlar içinde kalmalıdır.
 TEMELLER
• Tasarıma esas eksenel yük ve eğilme momenti, temel tabanında düşey doğrultudaki zemin taşıma
gücü ile karşılanır.
• Tasarıma esas yatay kesme kuvveti ise, zemin ile temel tabanı arası sürtünme direnci ile birlikte temel
yan yüzünde oluşan pasif toprak basıncının en çok %30’u dikkate alınarak karşılanacaktır.

Vth : Temel tabanına etkiyen tasarım yatay kuvveti

Vth  Rth  0.3R pt Rth : Tasarım sürtünme direnci
Rpt : Tasarım pasif direnci

• Rth değeri derenajlı ve drenajsız durum için farklı denklemler kullanılarak bulunur. (Bknz. TBDY 2018)
• Tasarım sürtünme (Rth) ve pasif (Rpt) dirençleri, karakteristik sürtünme (Rkh) ve pasif (Rpk) dirençlerinin
TBDY 2018 Tablo 16.2’de verilen sürtünme (Rh) ve pasif (Rp) direnç dayanım azaltma katsayıları ile
bölünmesi sonucunda elde edilir.
 DUVAR ALTI TEMELLER
• Taşıyıcı duvar veya perdelerin altında meydana gelen ve bir doğrultuda
uzanan temellerdir.
• Uzun doğrultuda eğilme oluşmadığı kabul edilerek, kısa doğrultuda birim
boy için hesap edilir.
• Uzun doğrultuda konstrüktif donatı konulur.
• Betonarme hesaba esas olacak kesit birim genişlikli dikdörtgendir.
• Duvar altı temelleri, donatı gerektirmeyecek biçimde boyutlandırılır.
 DUVAR ALTI TEMELLER
Boyutlandırma;
• Temel kalınlığı seçilirken, tasarım momentinin homojen çatlamamış kesit varsayımı
ile hesaplanan çatlama momentinden, tasarım kesme kuvvetinin de kesmede
çatlama dayanımından küçük olması sağlanmalıdır. Yani temel hesabında donatı
gerekmeyecek şekilde boyutlandırma yapılmalıdır.
• Kesit hesabında göz önünde bulundurulacak kesme kuvveti duvar yüzünde,
moment is duvar yüzünden duvar kalınlığının ¼’ü kadar içerde hesaplanır. Kritik
momentin duvar yüzünden alınmamasının sebebi, duvar ve temelin ayrı
malzemenden oluşu ve aradaki bağlantının monolitik olmamasıdır. Vd
• Duvar altı temeli, her bir yanda, üzerindeki duvardan en az 100 mm dışarı
taşmalıdır.
Md
• Duvar altı temeli kalınlığının ise, duvar dışına taşan konsol açıklığının yarısından
ve 200mm’den az olmaması, temelin rijit olması ve zemin gerilmelerinin düzgün
yayılması açısından önemlidir.
 DUVAR ALTI TEMELLER
Boyutlandırma (Zemin Taşıma Gücü Kontrolü);
• Zemin tasarım taşıma gücü kontrolü ;
htemel
1.4 N G  1.6 N Q  1.4 N1G qk
qo   qt 
1m  b  Rv
• N1G: Temel ve üzerindeki zemin yaklaşık ağırlığı. N1G  1m  b    htemel
•  : Temel ve zemin ortalama birim hacim ağırlığını göstermektedir.~20 kN/m3
• Bu durumda net tasarım taşıma gücünü belirlemek için temel ve üzerindeki zemin yaklaşık ağırlığını
denklemin solundan sağına atarsak;
1.4 N G  1.6 N Q 1.4 N1G 1.4 N G  1.6 N Q 1.4 N1G
  qt   qt 
1m  b 1m  b 1m  b 1m  b

1.4 N G  1.6 N Q 1.4 N1G 1.4 N G  1.6 N Q 1.4 N G  1.6 N Q

 qt    qt  1.4    htemel  qt ,net
1m  b 1m  b 1m  b 1442443
qt ,net 1m  b
1.4    htemel
 DUVAR ALTI TEMELLER
Kesit Hesabı;
• Bir önceki slayttan b temel genişliği belirlenir.
• Temel ağırlığı, temel taban gerilmesini düzgün yayılı biçimde arttırır. Kesit kesme kuvveti ve eğilme
momenti hesabında, temel ağırlığı ve temel taban gerilmesindeki artış birbirlerini dengeleyeceği için
göz önüne alınmasına gerek yoktur.
• Tasarım kesme kuvveti ve tasarım moment değerleri net temel taban basıncı (qo,net) kullanılarak
aşağıdaki şekilde ifade edilir.
hc
1.4 N G  1.6 N Q
qo ,net 
1m  b a a
htemel
 a  hc 4 
2

Vd  1m  qo ,net  a M d  1m  qo ,net 
2
 DUVAR ALTI TEMELLER
Kesit Hesabı;
• Temel kalınlığı seçilirken, tasarım momentinin homojen çatlamamış kesit varsayımı ile hesaplanan
çatlama momentinden, tasarım kesme kuvvetinin de kesmede çatlama dayanımından küçük olması
sağlanmalıdır.
Betonun eğilmede çekme dayanımı,
eksenel çekme dayanımının iki
I I bh3 2 katıdır.
M d  M cr  f ctf  2 f ctd  2 f ctd 
y y 12 h

2 h : Temel derinliği
bh
M d  M cr  f ctd b  1m  fctd : Betonun tasarım eksenel
çekme dayanımı
3 d : Etkin derinlik (h-d')

Vd  Vcr  0.65  f ctd  b  d  b  1m 

 DUVAR ALTI TEMELLER NG , NQ
Özel Durum;
• Duvar veya perde de eğilme momenti var ise temel genişliğinin MG , MQ
belirlenmesinde kullanılacak zemin taşıma gücü ifadesi;

1.4 N G  1.6 N Q 1.4 M G  1.6 M Q

  qt ,net
1m  b 1m  b 
2
6

• Tasarım kesme kuvveti ve moment değerleri burada belirlenen

"b" değerine bağlı hesaplanan q0,net kullanılarak hesaplanır.

• Duvar veya perde üzerinde deprem etkisi var ise zemin taşıma gücünde ve kesit hesabında
kullanılacak temel taban basıncı (qo,net);

1.4G  1.6Q G Q E 0.9G  E

yükleme kombinasyonlarından en kritik olana göre yapılacaktır.
 DUVAR ALTI TEMELLER
Donatı Düzeni ve Konstrüktif Kurallar;
• Seçilen enine donatının f12’den ince olmaması ve aralığının temel yüksekliğini geçmemesi önerilir.
• Boyuna doğrultuda yerleştirilen dağıtma donatısının alanı, ana donatının 1/5’inden ve 4f10’dan az
olmamalıdır.
• Temellerin bir doğrultuda yük aktardığı gözönüne alınarak, bir doğrultuda çalışan döşemeler için
verilen konstrüktif kurallara burada uyulması tavsiye edilir.
b Dağıtma h l
Etriye
(mm) Donatısı (mm) (mm)
TS500
---- 4f10 200;l/2 100 f8/300

A,B
Zemin 500 6f12 300 150 f8/300
DBYBHY-2007

C
Zemin 600 6f14 400 200 f8/300

D Not: TBDY 2018’de duvar altı temel ile ilgili ek

Zemin 700 8f14 400 200 f8/300
koşullar bulunmamaktadır.
 DUVAR ALTI TEMELLER
Örnek: Şekilde verilen duvar altı temelini boyutlandırıp donatılarını belirleyiniz.

Verilenler: Malzeme C20/S220

htemel = 1.3 m, d' = 50 mm

N G  140 kN
L htemel
N Q  70 kN

qt  300 kN / m 2
 avg  20 kN / m3
 DUVAR ALTI TEMELLER
Örnek: Şekilde verilen duvar altı temelini boyutlandırıp donatılarını belirleyiniz.

Verilenler: Malzeme C20/S220

htemel = 1.3 m, d' = 50 mm

N G  140 kN
L htemel
N Q  70 kN

qt  300 kN / m 2
 avg  20 kN / m3
 TEKİL TEMELLER
• Tek bir kolon için düzenlenen temel türüdür.
• Plandaki şekli kare, dikdörtgen veya daire olabilir.
• Düşey kesitleri genellikle dikdörtgen veya yamuk olarak ortaya çıkar.
• Zeminin zayıf ve çok değişken olduğu veya kolon aralıklarının küçük
olduğu durumlarda bu tür temel uygun olmayabilir.
• Eğilme rijitliği büyük olan doğrultuda kolon daha fazla moment alacağı için
temel de bu doğrultuda daha fazla gerilme oluşur. Bu sebeple kolon ve
temel boyutlarının planda uyuşumlu olması yerindedir.
 TEKİL TEMELLER
Boyutlandırma;
• Temel altı zemin gerilmelerinin bulunmasında duvar altı temellerinde olduğu gibi hesap yapılır. Tek
fark burada birim boyut yerine temelin plandaki diğer boyutunun alınmasından ibarettir.
• Tekil temel boyutları belirlenirken bir boyut seçilir, diğer boyut etkiyen farklı yükleme durumlarına
göre temel taşıma gücü tasarım dayanımını aşmayacak şekilde belirlenir.
• Tekil temelin planda en küçük boyutu 0.7 m’den, alanı 1 m2‘den az olamaz
• Tekil temelin kalınlığı ise 250 mm’den ve konsol açıklığının ¼’ünden az olamaz.
• Tekil temeller her iki doğrultuda da bağ kirişleri veya plaklarla birbirine bağlanacaktır. Bağ kirişleri
için detaylar TDY-2018’de mevcuttur.
• Yerel zemin sınıfı ZA olan temel zeminlerinde bağ kirişleri yapılmayabilir.
• Bağ kirişleri minimum boyutu 300 mm x 300 mm olacaktır.
• Bağ kirişlerinde minimum donatı oranı %0.5, etriye çapı 8mm ve etriye aralığı 200 mm olacaktır.
 TEKİL TEMELLER NG , NQ
Boyutlandırma (Zemin Taşıma Gücü Kontrolü);
• Zemin taşıma gücü kontrolü sırasında arttırılmış yükler kullanılır. MG , MQ
qt ,net  qt  1.4    htemel
•  : Temel ve zemin ortalama birim hacim ağırlığını göstermektedir.~20 kN/m3
q22
1.4 N G  1.6 N Q 1.4 M G  1.6 M Q  qt ,net q11
No M o qo1,2   
qo1,2   lx gl y l y glx 2
0 V
A W
6 M
• Şeklinde ly ve lx boyutları belirlenir.
• Tekil temele gelen iki moment var ise büyük olan moment doğrultusundaki
temel boyutu daha büyük seçilir.
• Kolon plan boyutları bx ve by olsun, temel boyutlarının lx / ly oranının yaklaşık
olarak bx/by oranına eşit olması önerilir.
 TEKİL TEMELLER
Boyutlandırma; Tekil temeller simetrik veya dış merkezli (simetrik olmayan) şeklinde tasarlanabilir.
Momentin yön değiştirmediği durumlarda dış merkezli tekil temel tasarlanarak, temel zemininde düzgün yayılı
gerilme elde edilebilir. Ancak momentin yön değiştirdiği durumlarda (deprem, rüzgar etkisi) temel boyutlarını
simetrik olarak düzenlemek daha uygundur.
Dış merkezli temel tasarlayarak
Simetrik temel
Düzgün yayılı yük elde etmek
olması halinde
için;
tasarım momentine
OO M o  M  N ge  V g h  0
kolon mesnedinde O
q1 q2 Olması için;
q11
bulunan kesme
M  V gh
kuvvetinden gelen e
N
momenti eklemek Bu durumda zemin gerilmesi;
gerekir.
1.4 N G  1.6 N Q
qo1  qo 2 
M o  M  V gh lx gl y
 TEKİL TEMELLER
Kesit Hesabı;
• Kesit hesabı sırasında arttırılmış yükler kullanılacaktır. Yani G ve Q yükleri yük katsayıları ile
çarpılacaktır. 1.4 N G  1.6 N Q 1.4 M 0,G  1.6 M 0,Q
• Ayrıca depremli yük kombinasyonları da dahil edilecektir:
NG  NQ  N E M 0,G  M 0,Q  M 0, E 0.9 N G  N E 0.9 M 0,G  M 0, E
• Eksenel yük ve momentler hesaplandıktan sonra zemin gerilmeleri hesaplanacaktır.
1.4 N G  1.6 N Q 1.4 M 0,G  1.6 M 0,Q
1.4G  1.6Q qo1,2  
lx gl y l y glx 2
6
O
NG  NQ  N E M 0,G  M 0,Q  M 0, E q2
qo1,2   q1
G Q E lx gl y l y glx 2 q11

6
0.9 N G  N E 0.9 M 0,G  M 0, E
qo1,2  
0.9G  E lx gl y l y glx 2
6
 TEKİL TEMELLER
Kesit Hesabı;
• Planda iki doğrultuda çalışan tekil temelin eğilme boyutlandırması, kolon yüzünden dışarı çıkan
parçalar konsol kiriş kabul edilerek yapılır. Eğilme ve kayma hesabında kritik kesit olarak kolon yüzü
kesiti alınabilir.
• I-I kesiti için tasarım eğilme ve kayma yükleri aşağıdaki gibi hesaplanır;

q1  qI  I
Vd , I  I 
2
 l y gax 
O
q1 q2
 l y gax  2   ax 
  a x   qI  I  l y g a x   
q11
M d ,I I  q1  qI  I 
 2  3   2

Hesaplanan tasarım kesme kuvvetinin, kesmede çatlama dayanımından küçük

olması sağlanacak şekilde temel yüksekliği belirlenir.
Tasarım momentine göre ise donatı hesabı yapılır.
 TEKİL TEMELLER
Kesit Hesabı;
• Aynı şekilde II-II kesiti için tasarım eğilme ve kayma yükleri aşağıdaki gibi hesaplanır;

 lx ga y   a y   ay 
M d , II  II   q1  q2       q2  lx ga y   
 2  2   2 
 ay  O
 q1  lx ga y   q2  lx ga y   q2  lx ga y   
ay ay
4 4  2  q1 q2
q11

 a y   q1  q2   ay   ay 
 q1  lx ga y   q2  lx ga y     
ay
 l x ga y    Vd , II  II  
4   
4 2   2   2 

q1  q2
Vd , II  II 
2
 lx ga y 

 ay 
M d , II  II  Vd , II  II  
 2 
Hesaplanan tasarım kesme kuvvetinin, kesmede çatlama dayanımından küçük olması sağlanacak şekilde
temel yüksekliği belirlenir. Tasarım momentine göre ise donatı hesabı yapılır.
 TEKİL TEMELLER
Zımbalama Kontrolü; Zımbalama kirişsiz döşeme, kirişsiz radye temel ve tekil temellerde ortaya
çıkabilecek göçme durumu gevrek olan bir güç tükenmesi durumudur.
Zımbalama güvenliğinin sağlanabilmesi için; V pd  V pr
V pr   g f ctd gu p gd
Vpr: Zımbalama dayanımı
Vpd: Tasarım zımbalama kuvveti V pd  N  qo gbx gby
Burada;
q0 up: Zımbalama çevresi u p  2  bx  by 
d: faydalı yükseklik d  hd '
 : Eğilme etkisini yansıtan katsayı
Sadece eksenel yük olması durumunda:   1
Dikdörtgen yük alanları veya kolonlar için; 1 M
 e
ex  ey N
1  1.5 emin  15mm  0.03h 
bx gby
 TEKİL TEMELLER
Zeminde Çekme Gerilmesi Oluşması; Temel hesabında çekme gerilmesi oluşmaması için temel
boyutları aşağıdaki sınırlara göre tasarlanmalıdır.
No Mo No Mo
N qo ,max   qo ,min  
lx gl y l y glx 2 lx gl y l y glx 2
M 6 6
No Mo N o 6g M o No  6g M o N o 
qo ,min    qo ,min    1  
lx gl y l y glx 2
lx gl y l y glx 2
lx gl y  l x 
qmin 6
qmax
Mo No  6g e 
e  qo ,min  1  
No lx gl y  l x 

6ge
 1  qo ,min  Negatif olur (Çekme ortaya çıkar )
lx
lx
Çekme çıkması istenmiyorsa; e  olması gerekir.
6
 TEKİL TEMELLER
Zeminde Çekme Gerilmesi Oluşması;
• Temel hesaplarında çekme gerilmesi oluşması istenmez. Çünkü, çekme gerilmesi temelin zeminden
ayrılmasına sebep olur. Mimari nedenlerle çekme gerilmesi oluşursa aşağıdaki gibi bir yol izlenir.
• Çekme gerilmesinin oluştuğu durumlarda taban uzunluğu 3c olan yeni bir üçgen gerilme dağılışı
kabul ederiz. Çünkü zemin temelden gelen çekme gerilmesini almamaktadır.
Düşey denge denkleminden zemin gerilmelerinde gelen kuvvet NG, NQ ve N1G
kuvvetleri toplamına eşit olmalıdır.
qo g3c 2 1.4 N G  1.6 N Q  1.4 N1G 
1.4 N G  1.6 N Q  1.4 N1G  Ly  qo 
2 3gcg Ly
Bilinmeyen "c" değerini bulabilmek için "e" değeri ile "c" değeri arasındaki ilişkiyi
kullanabiliriz. MG ve MQ momentlerini dengelemek için "e" değerinin (Lx/2-c)
qo şeklinde tanımlanması gerekir. Buradan;
Lx
c  e şeklinde tanımlanır. Burada;
2
 TEKİL TEMELLER
Zeminde Çekme Gerilmesi Oluşması;
Bilinmeyen "c" değerini bulabilmek için önce "e" değerini bulmamız gerekir.

 Fy  0  R  1.4 N G  1.6 N Q  1.4 N1G

 M o  0  Rge  1.4M G  1.6M Q

 M o  0  1.4 N G  1.6 N Q  1.4 N1G ge  1.4M G  1.6M Q

e 14444244443
R
O
1.4 M G  1.6 M Q
qo e
1.4 N G  1.6 N Q  1.4 N1G
R
"e" ile "c" değeri arasındaki ilişkiyi kullanarak "c" yi buluruz.

L Lx
e  x c c e
2 2
 TEKİL TEMELLER
Donatı Düzeni ve Konstrüktif Kurallar;
• Her iki doğrultuda bulunan donatılar, temel tabanında bir ızgara oluşturacak
şekilde yerleştirilir.
• Donatı çubukları eşit aralıklarla yerleştirilir.
• Temelde çekme donatısı oranı, her bir doğrultuda, hesapta göz önüne
alınan kesite göre 0.002’den az ve donatı aralığı 250 mm’den fazla olamaz.
• Temel beton örtüsü 50 mm’den az olmamalıdır.
• Minimum donatı çapı olarak f14 kullanılması gerekir.
• Ayrıca tekil temelin dış kenarına konulacak bir çember donatı, gergi çubuğu
gibi çalışarak, temelin güç tükenmesine yakın durumdaki davranışını olumlu
etkiler.
• Ayrıca temel donatısının uçlarda yukarı kıvrılması bu davranış için
gereklidir.
• Tekil temelde kolon donatısı için filiz bırakmak gereklidir.
 TEKİL TEMELLER
Donatı Düzeni ve Konstrüktif Kurallar;
• Tekil temellerin birbirlerine göre göreli yatay yerdeğiştirmelerini önlemek amacıyla, temeller konstrüktif olarak
bağ kirişleri ile bağlanır.
• Bağ kirişleri temel kazısına uygun olarak, temel altından kolon tabanına
kadar olan yükseklikteki herhangi bir seviyede yapılabilir.
• Yerel zemin sınıfının ZA olması durumunda bağ kirişi yapılmayabilir.
• Bağ kirişi kesit tasarımında gözönüne alınacak eksenel kuvvet Nb

N b  0.10  S DS  N k

Nk : Bağ kirişinin bağlandığı kolon veya perdedeki en büyük eksenel kuvvet

SDS : Kısa periyot tasarım spektral ivme katsayısı
• Bağ kirişleri hem basınç, hem de çekme kuvvetleri etkisi altında kalacaktır.
• Çekme durumunda çekmenin sadece donatı tarafından taşındığı kabul edilir.
• Minimum bağ kirişi boyutu 300mm x 300mm
• ρmin = 0.005 ve minimum etriye f8/200
 TEKİL TEMELLER
Örnek: Tabloda verilen kolon kesit tesirleri için, şekilde verilen
simetrik tekil temelin Lx boyutunu belirleyiniz. Temel donatılarını
hesaplayıp, donatı krokisini çiziniz.

htemel=140 cm

h=80 cm
G Q E
M (kNM) 75 48.7 112.1
N (kN) 745.5 432 53.4
V (kN) 34.3 27 55.8

Verilenler: Malzeme C20/S420

Zemin grubu ZA, d' = 50 mm

40 cm
qt  380 kN / m 2
80 cm

 avrg  20 kN / m3
 TEKİL TEMELLER
Örnek: Tabloda verilen kolon kesit tesirleri için, şekilde verilen
simetrik tekil temelin Lx boyutunu belirleyiniz. Temel donatılarını
hesaplayıp, donatı krokisini çiziniz.

htemel=140 cm

h=80 cm
G Q E
M (kNM) 75 48.7 112.1
N (kN) 745.5 432 53.4
V (kN) 34.3 27 55.8

Verilenler: Malzeme C20/S420

Zemin grubu ZA, d' = 50 mm

40 cm
qt  380 kN / m 2
80 cm

 avrg  20 kN / m3
 TEKİL TEMELLER
Örnek: Şekilde verilen tekil temeli, temel tabanında
N
düzgün yayılı gerilme oluşacak şekilde boyutlandırınız.
M
Betonarme hesabını yapınız, donatı krokisini çiziniz. V

0.8 m
G Q
M (kNM) 58 44
0.8 m 0.6 m a
N (kN) 538 235
V (kN) 25 37

b
Verilenler: Malzeme C20/S420
Zemin grubu ZA, d' = 50 mm 0.6 m

qt ,net  310 kN / m 2

b
 avrg  20 kN / m3
 TEKİL TEMELLER
Örnek: Şekilde verilen tekil temeli, temel tabanında
N
düzgün yayılı gerilme oluşacak şekilde boyutlandırınız.
M
Betonarme hesabını yapınız, donatı krokisini çiziniz. V

0.8 m
G Q
M (kNM) 58 44
0.8 m 0.6 m a
N (kN) 538 235
V (kN) 25 37

b
Verilenler: Malzeme C20/S420
Zemin grubu ZA, d' = 50 mm 0.6 m

qt ,net  310 kN / m 2

b
 avrg  20 kN / m3
 SÜREKLİ TEMELLER
• Kolon yüklerinin büyük ve/veya kolonların çok sık olduğu ve/veya zeminin zayıf olduğu durumlarda
kolonların temelleri çakışabilir.
• Bu gibi durumlarda bir sıradaki kolonların temelleri birleştirilerek, şerit şeklinde bir sürekli temel
oluşturulabilir.
• Sürekli zemin farklılıkları sebebiyle oluşabilecek farklı oturmaları da engellemek için iyi bir çözümdür.
• Sürekli temeller tek doğrultuda veya iki doğrultuda tasarlanabilir.
 SÜREKLİ TEMELLER
• Sürekli temel boyutları planda farklı şekilde tasarlanabilir.
• Eksenel yüksek olduğu kolon altlarında daha büyük enkesitler kullanılabilir.

• Sürekli temeller bir kirişe oturan kolonlar görünümündedir.

• Zemin gerilmesi yük, kolonlar da mesnet olarak düşünüldüğünde, sürekli temel ters çevrilmiş bir kiriş
gibi görünebilir.
 SÜREKLİ TEMELLER
• Sürekli temel hesaplarında literatürde önerilen iki tür çözüm yöntemi vardır.
1) Elastik zemine oturan kiriş varsayımı;
• Elle çözüm için özel tablolar gerekir ve oldukça zahmetlidir.
• Bilgisayar ortamında zemini yaylar kullanarak temsil edip çözülebilir
NOT: Elastik zemine oturan kiriş varsayımında zemini temsil eden yayların yatak katsayıları
hiçbir zaman tam doğru bir şekilde belirlenemez. Bu durumda sonuçları doğrudan etkiler.
2) Tam rijit temel varsayımı;
• Temel deformasyonu zemindekine oranla çok küçük olduğundan ihmal edilir.
• U. Ersoy’un önerisine göre rijit temel varsayımı ile yapılan hesap genelde yeterlidir.
• Temel rijit olarak kabul edildiğinden zemin gerilmeleri düzgün yayılı veya doğrusal değişen bir
dağılım şeklinde oluşacaktır.
 SÜREKLİ TEMELLER
• Temel kirişinin elastik davranışı göz önüne alınırsa,
şekilde gösterildiği gibi, zemin gerilmelerinin kolon altında
yoğunlaştığı görülür.
• Bu yayılış rijit temel yayılışına göre daha küçük kesit
etkileri oluşturur.

• Sürekli temel kirişlerinin rijit veya elastik olarak isimlendirilmesi zeminin şekil değiştirebilmesine
göredir.
• Yumuşak bir zeminde normal bir kiriş rijit sayılabildiği halde, sert bir zeminde aynı kirişin elastik olarak
kabul edilmesi gerekir.
• Kolon sayısı arttıkça (temel kirişi çok açıklıklı hale geldikçe) rijit temel varsayımından
uzaklaşılmaktadır.
• Bu ders kapsamında, tam rijit temel varsayımı ile çözüm üzerinde durulacaktır.
Boyutlandırma;
SÜREKLİ TEMELLER
• Boyutlandırma sırasında zemin taşıma gücü ve arttırılmış yükler kullanılmaktadır.
• Yeterli rijitliğe sahip sürekli temellerde tekil temellerdeki gibi zemin gerilmeleri hesaplanabilir.
• Dış merkezli tekil temellerde olduğu gibi, sürekli temellerde, kolon yüklerinin bileşkesini temel alanının ağırlık
merkezine yakın getirerek, düzgün yayılı zemin gerilmeleri elde edilebilir.
• Yükü ağır olan kolonun civarında temelin genişletilmesi suretiyle de bu sağlanabilir.

N1 N2 qt ,net  qt  1.4    htemel

N0 M 0
M1
V1 N0 M2 V2 qo1,2  
M0 A W
N0 M0  qt ,net
V0 qo1,2  
L b bg L bg L2 0
6
Sağlandığı takdirde, temelde düzgün
M 0 0
yayılı yük olduğu kabul edilebilir. Basınç ve çekme gerilmesi koşulları
sağlanarak temel boyutlandırılır.
 SÜREKLİ TEMELLER
Kesit Hesabı;
• Kesit hesabı sırasında arttırılmış yükler kullanılacaktır. Yani G ve Q O
yükleri yük katsayıları ile çarpılacaktır.
• Ayrıca depremli yük kombinasyonu da dahil edilecektir:
• Eksenel yük ve momentler hesaplandıktan sonra zemin gerilmeleri o11 
q qo 2
hesaplanacaktır.
• Hesaplanan zemin gerilmelerinden Vd ile Md değerleri bulunur. V
Vd Mesnet (kolon) yüzündeki kesme kuvveti değeridir. M
V ga
Md  M  Mesnet momenti olarak düzeltilmiş değer kullanılır.
3

Şematik olarak ana boyuna donatı yerleşimi sağdaki gibidir.

Boyuna donatılar, kirişlerin tersine açıklıkta üstte, mesnette alttadır.
 SÜREKLİ TEMELLER
Ampatman Kesit Hesabı;
• Boyuna doğrultuda hesaptan sonra, enine doğrultuda da
kesme kuvveti tahkiki ve eğilme donatısı hesabı yapılır. Lkonsol
• Ampatman ana donatısı hesabında 1m genişlik için hesap Ampatman

yapılır.
• I-I kesitinde moment ve kesme kuvveti belirlenir.
Ana Donatı
Lkonsol 2
M d  qo g1mg Vd  qo g1mg Lkonsol
2 qo ,max Dağıtma
Donatısı
• Md ve Vd değerlerinin hesaplarında arttırılmış yükler kullanılır.
• Ampatman dağıtma donatısı, ana donatının 1/5’i kadardır.

NOT: Zemin gerilmesi sürekli temelin boyuna doğrultusunda değişmektedir. Yani ampatman hesabında
kullanılan birim genişlik boyunca zemin gerilmesi değişmektedir. Md ve Vd değerlerinin hesaplarında
güvenli tarafta kalmak üzere en büyük zemin gerilmesi dikkate alınır.
 SÜREKLİ TEMELLER
Donatı Düzeni ve Konstrüktif Kurallar;
• Sürekli temellerde, tekil temellerde ve sürekli kirişlerde verilen konstrüktif kurallara uyulması tavsiye
edilir.
• Sürekli temellerde kiriş yüksekliği serbest açıklığın 1/10’undan ve temel plağı 200 mm’den küçük
olmamalıdır.
• Zemin gerilmelerinden oluşan belirsizliklerden dolayı çekme donatısının en az 1/3’ü kadar basınç
donatısı bulundurulmalıdır.
• Genişliği 40 cm’den büyük olan temel kirişlerinde 4 kollu etriye kullanılması tavsiye edilir.
• Bir doğrultuda sürekli uzanan temel kirişleri, kolonla birleştiği kısımlardan, ikinci doğrultuda bağ
kirişleri ile birbirlerine bağlanırlar.
• Bir engel yoksa, kenar açıklıklardaki temel en dıştaki kolonun dışına taşırılmalıdır. Böylece oluşan
konsol kenar açıklıklarda açıklık momentini azaltacaktır.
• Konsol boyu 1.5 m’den küçük olarak tasarlanacaktır.
 SÜREKLİ TEMELLER
Donatı Düzeni ve Konstrüktif Kurallar;
• Bu tür temellerde kiriş kesitinin Vcr kesmede çatlama dayanımının, kolon yüzünde hesaplanan Vd tasarım
kesme kuvvetinden büyük olması mümkün olduğunca sağlanmalıdır.
• Sağlanmadığı takdirde mümkün mertebe yaklaştırılmalıdır.
• Pilye donatılarının kesme kuvveti etkisini karşılaması durumu zordur. Çünkü alışıla gelen 45 derecelik
eğimle pilye kırılması halinde donatı kolona ve açıklık ortasına yakın kıvrılacağı için tercih edilmez.
• Sürekli temel yüksekliği 600 mm’den fazla ise 1 sıra gövde donatısı ve her 300 mm artışta ek 1 sıra
gövde donatısı gerekmektedir. Donatı çapı en az 10 mm’dir.
• Minimum çekme donatısı oranı kirişlerde olduğu gibi  min  0.8  f ctd f yd 
• Minimum kesme donatısı oranı kirişlerde olduğu gibi min  w  0.3  f ctd f ywd 
• Ampatman yüksekliği kayma donatısı gerektirmeyecek şekilde belirlenmelidir.
• Ampatman ana donatı çapı minimum f12 ve donatı aralığı maksimum 200 mm olmalıdır.
• Ampatman dağıtma donatı çapı minimum f10 ve donatı aralığı maksimum 300 mm olmalıdır.

As min,ampatman  0.002 1m  d ampatman

 SÜREKLİ TEMELLER
• Yükleri ve plandaki boyutları büyüyen tekil temellerin iki
doğrultuda birleştirilmesiyle iki doğrultuda sürekli temeller ortaya
çıkar. Bu tür temellere ızgara temel de denilir.
• Çoğunlukla imalat kolaylığı açısından ızgara temel yerine radye
(plak) temel tercih edilir.
• Izgara temeller iki boyutlu bir davranış gösterirler. İki doğrultuda
sürekli olan bu temeller kolon yüklerini paylaşırken bir
doğrultudaki eğilme momenti diğer doğrultuya burulma momenti
olarak geçer.
• Ancak, çatlamadan sonra betonarme kirişin burulma rijitliği çok azaldığı içi bu moment iletişimi ihmal edilebilir.
• Sonuç olarak iki doğrultudaki temel kirişleri birbirine sadece düşey yük aktaracak şekilde bağlanmış olur.
• Bu iki sürekli kirişin yük paylaşımları, kesişen sürekli kirişlerin kesişme noktasında aynı çökmeyi yapması
koşulundan elde edilebilir.
• Ya da bir doğrultuda sürekli temellerde olduğu gibi burada da kolon etkili alanları tarif edilerek basit çözümler
geliştirilebilir.
 SÜREKLİ TEMELLER
Örnek: Aşağıda plan ve kesitleri verilen sürekli rijit temeli; etki
G Q
eden yükler altında zeminde düzgün yayılı gerilme oluştuğunu
N1 (kN) 755 354
kabul edilerek boyutlandırınız, betonarme hesabını yapıp donatı
N2 (kN) 985 457
krokisini çiziniz. Şekildeki tüm birimler cm’dir.
N1 N2 N1
Verilenler: Malzeme C20/S420
d' = 50 mm
30

60

40 90
60

70
qt ,net  325 kN / m 2

30
140
120 500
400 cm 500
400 cm 140
120 B

30x50 mm 30x50 mm
300x400 30x50

B
300x400 300x400
 SÜREKLİ TEMELLER
Örnek: Aşağıda plan ve kesitleri verilen sürekli rijit temeli; etki
G Q
eden yükler altında zeminde düzgün yayılı gerilme oluştuğunu
N1 (kN) 755 354
kabul edilerek boyutlandırınız, betonarme hesabını yapıp donatı
N2 (kN) 985 457
krokisini çiziniz. Şekildeki tüm birimler cm’dir.

  N1 N2 N1
Verilenler: Malzeme C20/S420
d' = 50 mm
30

60
60

40 90
70
qt ,net  325 kN / m 2

30
120
140 500 
400 cm 400 cm
500  120
140 B

300x400
30x50 mm 300x400
30x50 mm 30x50
300x400

B
 SÜREKLİ TEMELLER

115 cm 50 475 cm 50 475 cm 50 115 cm

90
30
422
224 224
214
214
214
214

120 120

412
 SÜREKLİ TEMELLER

35 60cm 35 35 60cm 35

422+ 224 422

90cm

90cm
14 14

10
30

10 10 10

30
412 424+ 412
10/200 10/200
12/200 12/200
 SÜREKLİ TEMELLER
115 cm 50 50
475 cm
cm 475 cm
cm 50 115 cm

a b

30 90
a b 4f22
2f24 2f24
2f14
2f14
2f14

1f20 1f20

4f12

35 60cm
cm 35 35 60cm
cm 35

4f22+ 2f24 4f22

90cm

90cm
cm

cm
6f14 6f14

2f10 2f10 2f10 2f10

30

4f12 30 4f24+ 4f12

2f10/200 2f10/200
f12/200 f12/200
a-a kesiti b-b kesiti
 SÜREKLİ TEMELLER
Örnek: Aşağıda plan ve kesitleri verilen sürekli rijit temelin; temel genişliğini hesaplayınız,
betonarme hesabını yapıp donatı krokisini çiziniz. Şekildeki tüm birimler cm’dir.

Verilenler: Malzeme C25/S420 qt ,net  305 kN / m 2

d' = 50 mm N1 N2

M1 M2
G Q 30
V1 V2 30
N1 (kN) 500 450

80
60

120

70
N2 (kN) 510 470

110

40
40
V1 (kN) 45 25
130
125
460
400 cm 130
125 cm
45 B
60 45

V2 (kN) 60 20
M1 (kNm) 45 65
M2 (kNm) 35 50

B
30x60 mm
300x500 30x60
300x500 mm

150
720
650
 SÜREKLİ TEMELLER
Örnek: Aşağıda plan ve kesitleri verilen sürekli rijit temelin; temel genişliğini hesaplayınız,
betonarme hesabını yapıp donatı krokisini çiziniz. Şekildeki tüm birimler cm’dir.

Verilenler: Malzeme C25/S420 qt ,net  305 kN / m 2

d' = 50 mm N1 N2

M1 M2
G Q
V1 V2 30
30

N1 (kN) 500 450

60

80
70
120
N2 (kN) 510 470

110

40
40
V1 (kN) 45 25 45 60 45
130
125 460
400 cm 130
125 cm
B
V2 (kN) 60 20
M1 (kNm) 45 65
M2 (kNm) 35 50
300x500
30x60 mm 300x500 mm
30x60

B150
720
650
 SÜREKLİ TEMELLER
60 400 cm 60

214
214
214
222
 SÜREKLİ TEMELLER

50 50 50 50

420+222 420

80
80

614 614

40
40

418 418+222

14/200
28/180 14/200 28/180
 SÜREKLİ TEMELLER
60 400 cm 60

2f14
2f14
2f14
2f22
 SÜREKLİ TEMELLER

50 50 50 50

4f20+2f22 4f20

80
80

6f14 6f14

40
40

4f18 4f18+2f22

F14/200
2f8/180 F14/200 2f8/180