Gosse Koolstra

75 jaar Christelijk Lyceum l

Baudartius Lyceum l Baudartius College*
De geschiedenis van een school is er één van gebouwen, besturen, schoolleiders,
leraren en leerlingen. Geschiedenis wordt gemaakt door mensen en wordt zicht-
baar in wat zij teweegbrengen. Voor mensen die later leven, is het de moeite
waard de sporen hiervan te lezen.
Eén van die sporen is: bestuursnotulen. Gebouwen, bijzonderheden daaraan en
daarin vormen een ander. Dan zijn er nog de herinneringen, vormgegeven in
boeiende anecdotes of vastgelegd op foto's en film.
Hiermee een impressie geven is nog geen geschiedschrijving. Wie dat laatste ver-
wacht, late het volgende artikel ongelezen.

De pioniers ron E.C.A. Calkoen, notaris H. Mulde-

Het zijn mannen van naam die op 18
september 1919 besluiten "tot oprich-
ting eener vereeniging voor een Chris-
telijke HBS of Lyceum te Zutphen": ds
C.J. van Paassen, ds P.M. de Jong, ba-
rije, H. van Zeben, drs J. Boks, D. van
Norel en ds J. Waterink. In een jaar
tijds is veel werk verzet: in het pand
IJsselkade4, voor f 42.000,- gekocht
van de heer Reesink, gaat in septem-
ber 1920 een christelijk lyceum van

Het gehavende internaatsgebouw aan de Usselkade; de school is al afgebroken.

(Foto: Moedrik, Zutphen - Coll.: Baudartius College Zutphen)
 start met 29 leerlingen, verdeeld over
twee klassen.
Dit kleine groepje leerlingen hoeft
niet bang te zijn dat hun in bestuur-
lijke zorg iets zal ontbreken: boven
het bestuur staat nog een curatorium,
bestaande uit twee baronnen, een
jonkheer en twee predi kanten. Een
I probleem is alleen dat dit illustere ge-
zelschap niet precies weet wat nu de
p taak is van een curatorium; om dat
uit te zoeken wordt dan maar een
commissie ingesteld!
Het schoolgebouw is iets bijzonders:
een groot herenhuis met serre en tuin,
waarvan de achteruitgang op het
Oude Wed uitkomt. Die tuin is direct
aanleiding tot een nuttige schoolmaat-
regel; leerlingen van de klassen 1, 2
en 3 mogen in pauzes de tuin niet
verlaten en kunnen vanuit de serre,
die docentenkamer is, uitstekend in
het oog gehouden worden. Naast het
pand woont de eerste rector, dr J.
Cunnink, door de schoolbevolking
liefkozend "Jut" genoemd. In een aan-
bouw bij de school komt conciërge A.
Gerrits te wonen, die bij het bestuur
bedongen heeft dat hij zijn werk als
beeldhouwer in een ruimte van de
school mag voortzetten.
Cultuurpessimisten die de heden-
daagse verloedering van de jeugd
met lede ogen aanschouwen en vre-
zen voor de totale ondergang der be-
schaving, zullen moeten erkennen
dat het in de eerste decennia van
l deze eeuw al niet veel beter gesteld
was met de mores der schoolgaan-
e den. Rokende leerlingen volharden,
ondanks vermanende brieven aan
hun ouders, in hun euveldaad, enkele
leerlingen vernielen een deur en wei-
geren de boete van twaalf gulden te
betalen, een zoon van baron van
Heeckeren van Waliën krijgt een pak
slaag van een oudere leerling. In de
notulen wordt geklaagd: "De regen
van gestrafte leerlingen is tegenwoor-
dig een kletterbui." De rector laat we-
ten: "Indien iemand een leerling om
een 'klungelreden' uit de klas zet zal
de rector hem persoonlijk weer in de
klas laten gaan." Voorts komt de rec-
tor met 19-'rectorale punten' be-
treffende de orde. Overigens is Cun-
nink niet het type dat dol is op regels
en formaliteiten; zo is het hem een
doorn in het oog dat de leerlingen
opstaan als hij, de rector, binnen-
komt. Een voorstel van hem dit af te
schaffen wordt echter verworpen.
Wat vanuit het perspectief van 1995
erg opvalt, is het improvisatievermo-
gen en de energie die spreken uit het
vele dat onder moeilijke omstandig-
heden tot stand wordt gebracht.
In 1921 al wordt de afdelina Gvmna-
sium erkend door het ~ i n i z e r i é ,
twee jaar later wordt een kweek-
schoolklas aan de school toegevoegd
en naast de school (op nr 6) komt een
internaat met als directeur de heer
Verkuyl. Lichamelijke oefening wordt
gegeven in het gymnastieklokaal aan
de Isendoornstraat; niemand kan dan
vermoeden dat 30 jaar later in deze
straat het eerste nieuwe gebouw van
de school zal verriizen.
De financiële offek die ouders van
leerlingen zich moeten getroosten,
zijn niet gering. Het minimumbedrag
is f 60,- per jaar. Dit leidt tot een
principieel conflict tussen Waterink
en Ormel (inmiddels ook bestuurslid)
enerzijds en Van Zeben anderzijds.
De laatste, tegenstander van veria-
I V
ging voor armlastige ouders, meent:
"Wij moeten ook goede werkers hou-
den. Alleen de beste(n) uit die krin-
gen kunnen naar HBS of Lyceum."
Als er ergens in Nederland een
school voor Christelijk Middelbaar
Onderwijs wordt geopend, stromen
de leerlingen uit alle windstreken toe.
Zo ook naar het Christelijk Lyceum in
Zutphen. Al snel zijn er naast het
schoolinternaat nog twee internaten,'
waaronder De ~ ~ v a in n kAlmen.
De kweekschoolafdeling, waarvan
Steenstra directeur is, moet in 1935,
vanwege onvoldoende politieke
steun voor deze variant, worden op-
geheven. Inmiddels is er al aardig wat
'eigen kweek' gevormd, zoals mejuf-
frouw Gr. van der Schoot, later Bast-
Van der Schoot, die gaat lesgeven
aan 'de school van De Zeeuw' bij de
toenmalige Gereformeerde Kerk (Ou-
dewand). Ook A.J. Oortgiesen vindt
zo zijn weg en zal uiteindelijk via de
Koningin Wil helminaschool voor
MULO leraar (Duits) worden aan het
Baudartius Lyceum/College.
Hef nuffigeen hef aangename
Direct in 1920 al is er een leerlingen-
vereniging opgericht: Utile Dulci.
Deze organiseert debatingavonden,
zangavonden, lezingen en niet te ver-
geten de jaarlijkse Grote Avond. Ie-
dereen moet in staat zijn hiervan lid
te worden; wie het lidmaatschapsgeld
niet kan voldoen (f 1,50 voor het
eerste kind, f 0,50 voor het tweede
kind uit een gezin), kan zich tot de
rector wenden en bij gebleken arm-
lastigheid gratis lid worden. Dr Wate-
rink schrijft de tekst voor het (eerste)
U.D.-lied, de vorig jaar overleden
musicus George Stam zet deze op
muziek.
Naast deze leerlingenvereniging is er
T.A.C.M.I.A. (niemand heeft tot nu
toe enig licht kunnen werpen op
deze geheimzinnige afkorting), een
muziekgezelschap onder leiding van
de teken- en wiskundeleraar Van der
Waals, een ~e~endarische'fi~uur: "hij
had op de fiets meestal zijn jas open,
geen das om en doordat hij altijd
hard fietste, waaide zijn enorme
baard in twee helften aan weerszij-
den van zijn hoofd naar achteren."
In de loop van de jaren dertig ont-
staan er daarnaast ook andere mu-
ziekgroepjes, die een minder verhe-
ven soort muziek voortbrengen. Zo is
er een Indische jongen in het school-
internaat van Verkuyl, die een Ha-
wa'ian-rage ontketent. H i j heet Hely
Calamé, maar wordt naar de grote
Cab Caloway al gauw Cab Calamé
genoemd. "( ...) de nikkers van het in-
ternaat hè 'n jasband en wa veur ene,
dao mo je niet alleene nao luusteren,
maor ok nao kieken!" Dickie Wieten
is bassist van de band en 'Cab' speelt
op een echte Hawa'ian Guitar, op af-
betaling gekocht bij muziekhandelaar
Van Haaren. De oefenruimte was in
het sousterrain van het internaat.
Van der Waals vindt alle belangstel-
ling voor de concurrentie niet zo
leuk, zeker niet wanneer tijdens een
TACMIA-repetitie een van hem 'ge-
leende' contrabas volkomen kapotge-
speeld blijkt.
Maar: er ontbreekt iets. Er is nog
steeds geen schoolkrant, terwijl toch
iedere zichzelf respecterende school
een dergelijk orgaan in huis heeft. In
1936 verschijnt er een tijdschriftje dat
gezien kan worden als een poging tot
schoolkrant. Het wordt aangeduid als
Lyceumblad en het heet D.W.K.,
Door Willen Kunnen. 'Directie':
D.W. Stijfhoorn en A. Liefferink,
vaste medewerkers: L.H.R. van der
Woude, G.J. Wesseldijk en D. Nuës-
sink. Lyceïsten betalen f 0,25 voor
een jaargang, andere abonnees
f 0,30. Van dit orgaan zijn drie ver-
schillende nummers bewaard geble-
ven. In 1938 verschijnt een naamloos
blaadje met de aanduiding "no. 1".
Utile Dulci bekostigt de gratis uit-
gave, boekhandelaar J.M. Kobus op
de Nieuwstad wordt aangeduid als
uitgever ervan.
O p 28 november 1939 komt dan het
eerste nummer uit van de schoolkrant
Phoenix, officieel orgaan van Utile
Dulci, aldus de onderkop. Redactie:
H. Niemeijer, E. den Dooren de Jong,
D. Nieuwenhuys en J.C. van Senden.
Vanaf het derde nummer verschijnt in
de kop een Latijns motto: Perit Ut Vi-
vat Se Tamen Ante Creat, wat, vrij
vertaald, zoveel betekent als "Hij
sterft opdat hij leeft, echter, hij zorgt
tevoren voor nageslacht." En, wat de
bedenkers van naam en motto onge-
twijfeld gehoopt hebben, is tot op de
dag bewaarheid: ondanks verschij-
ningsverboden van de Duitse bezetter
(2x), kopijschaarste, redacties die het
bijltje erbij neergooiden en ver-
toornde rectoren die het met censuur
dreigden te treffen, bestaat het blad
nog steeds, al is de leerlingenvereni-
ging ergens in de jaren '70 ter ziele
gegaan. Ter gelegenheid van het 75-
jarig bestaan van de school verschijnt
een jubileumnummer: "jaargang 53,
nr 3". Het is tekenend voor de anar-
chistische opvattingen van school-
krantredacties dat in het 56ste jaar,
als eerste uitgave van het nieuwe
schooljaar, een nummer met deze
aanduiding verschijnt.
De oorlog
Ook aan het Christelijk Lyceum
tracht men na de eerste schrik in mei
1940 de draad van het gewone leven
weer op te pakken. Maar zoals overal
lopen ook hier de ideologische
scheidslijnen dwars door de school-
gemeenschap. Het portret van Hare
Majesteit de Koningin wordt door een
N.S.B.-leerling vernield, waarop de
knaap door de rector van school
D e hal van het Baudartiuc Lyceum. Het gebrandschilderde raam is een geschenk van oud-leerlin-
gen, 1951. (Foto: Zeijlemaker, Zutphen - Coll.: Baudartius College Zutphen)
wordt verwijderd. De rector ontvangt
hiervoor hiervoor een reprimande,
maar daar blijft het tot zijn opluch-
ting bij. In een artikel dat bij het 25-
jarig bestaan van de school ver-
schijnt, gewaagt rector Turkstra van
"betrekkelijk vele N.C.B.-leerlingen,
die toen op onze school gingen". Aan
de andere kant zijn er de leerlingen
en leraren die zich inzetten tegen de
bezetter; een aantal van hen heeft dit
met de dood moeten bekopen, zoals
David Sonnenberg en Henk Lier, die
op 3 1 maart 1945 samen met zeven
anderen omkomen bij de fusillade op
de Usselkade.
Na de oorlog
Het schoolgebouw staat er bij de be-
vrijding niet meer. Eerst is het bij het
oktoberbom-bardement in 1944 ern-
stig beschadigd, vervolgens geheel af-
gebroken: de Duitsers verwachten de
geallieerde aanval vanuit het westen
en willen een goed schootsveld naar
de overzijde van de IJsselhebben.
Het enige dat er nog van rest, ligt er-
gens verborgen en is weldra vergeten:
de gevelsteen. die door twee broers
V
Ketel en een paar anderen is gered en
gebracht naar de gasfabriek, waarvan
hun vader directeur is. Een vier iaren
later, bij de bouwwerkzaamheden
van de nieuwe school op de plaats
van de verwoeste kazerne aan de
Isendoornstraat. wordt het Bestuur
opmerkzaam gémaakt op het bestaan
van de steen, maar architect Rotshui-
zen vindt de steen niet passen bij zijn
creatie; daarom wordt hij maar inge-
metseld in een muur van de oostvleu-
gel. Zo'n decennium later moet hij
alweer verwijderd worden omdat er
op die plaats een uitbreiding komt.
Een obscuur muurtje bij een zij-in-
gang wordt de nieuwe drager van de
naamsteen. In 1990 is rector Van
Baalen wellicht de enige die nog van
het bestaan en van de plek weet: vlak
voor zijn vertrek van Alphen aan de
Rijn naar Zutphen vertelt zijn plaats-
genoot Jaap Ketel hem het hele ver-
haal van de gevelsteen.
O p 21 oktober 1995 wordt op een
stijlvoller plaats, namelijk in de
hoofdhal, de steen dan opnieuw ont-
Leerlingen, personeel en bestuur in de tuin van het Oude en Nieuwe Gasthuis, 1945.
(Foto: Anefo - Coll.: Baudartius College Zutphen)
huld, samen met een plaquette ter ge-
dachtenis aan de oorlogsslachtoffers
uit de schoolgemeenschap.
Voordat de school haar intrek in het
nieuwe gebouw aan de Isendoorn-
straat kan nemen, is wat huisvesting
betreft een moeizame periode over-
brugd: na de cursus '44-'45 te heb-
ben voltooid 'in de diaspora' (er
wordt op een tiental lokaties lesgege-
ven!), mag de school in oktober '45
haar intrek nemen in het Oude en
Nieuwe Gasthuis aan het Bagger-
oord. Sollicitant en later leraar Engels
Stafleu heeft na lange omzwervingen
door de ruïnes van Zutphen het ge-
bouw eindelijk gevonden, maar er-
vaart vervolgens dat het binnen min-
stens net zo moeilijk is de rectorska-
mer te vinden. "Ik hoorde wel
stemmen, maar zag niemand. Nadat
ik voorzichtig de stoute schoenen
had aangetrokken, waagde ik mij ver-
der in een smalle gang, die steeds
donkerder werd naarmate ik dieper in
dit hol doordrong. Tot mijn onuit-
sprekelijke verbazing kwam ik toen
in een lokaal, dat vol stond met op
elkaar gestapelde badkuipen. Ze wa-
ren leeg en er zat niemand in (...)"
Stafleu wordt hartelijk ontvangen
door rector IJsselingen krijgt de be-
trekking.
Dr M.A. IJsselingis de vierde rector:
na Gunnink kwam dr P. Doornenbal
(1933-1 937), gevolgd door dr H.
Turkstra (1933-1 947).
Enthousiast bioloog, levensgenieter,
geboren redenaar, musicus, bevlogen
christen, het is nog maar een greep
uit de reeks positieve predikaten van
deze schoolleider, die het langst
(1947-1 969) als zodanig in functie is
geweest. Onder zijn leiding verandert
de school tweemaal van naam. In
1951 wordt op initiatief van conrec-
tor Steenstra de naam Baudartius Ly-
ceum gekozen, in verband met in-
voering van de Mammoetwet en de
daaruit voortvloeiende nieuwe oplei-
dingstypen verandert dat in 1 968 in
Baudartius College.
A.L. Vreeken neemt het roer van hem
over; hij heeft de organisatorische
kracht de enorme groei van de
school, o.a. als gevolg van de Mam-
moetwet, op te vangen en in goede
banen te leiden. Een Deventer filiaal
wordt geopend, komt tot bloei en
wordt ingebracht in het Revius; in
Zutphen wordt een dependance aan
de Berkenlaan geopend.
Onder drs R. Hartman komt, uitein-
delijk zonder veel ongelukken en
pijn, een fusie met de Koningin Wil-
helmina School tot stand, die vooral
door de behoedzame wijze waarop
schoolleidingen en bestuur het fusie-
proces hebben geleid, geslaagd mag
heten.
Fin de siècle?
Inmiddels zitten we halverwege het
laatste decennium van deze eeuw.
Sommigen vragen zich af hoe de toe-
komst van betrekkelijk kleine scholen
als het Baudartius College er zal ko-
men uit te zien: zullen ze de druk
van bovenaf om te fuseren tot steeds
bredere scholengemeenschappen
kunnen weerstaan?
Hoe het ook zij, rector ir L.J. van
Baalen heeft met voortvarendheid ge-
stimuleerd dat de 'noodlokatie' aan
de Berkenlaan werd omgezet in een
permanent schoolgebouw; een mooi
ontwerp van architect G. de Wilde.
Hiermee is de aanwezigheid van het
Baudartius College in Zutphen in
ieder geval gecontinueerd op een
wijze die past bij deze stad: mooi,
kleinschalig, toegankelijk.
* In dit artikel wordt niet ingegaan op de ge-
schiedenis van de Koningin Wilhelmina
School; deze - nog eerbiedwaardiger - his-
torie staat o.a. beschreven in een uitvoerig
hoofdstuk van het jubileumboek dat uit-
kwam bij het 75-jarig bestaan van het Bau-
dartius College. Verder zij de geïnteres-
seerde lezer hiervoor verwezen naar
S. Laansma, Geschiedenis van 120jaar Pro-
testants-christelijk Onderwijs i n Zutphen,
1980.
Literatuur:
Tj. Steenstra e.a., 7920-1945, Het Chris-
telijk Lyceum van Zutphen bestaat 2 5 ja-
ren, J.B. van den Brink & Co, Zutphen
1945
A.H. Pijl e.a., Veertig jaar Baudartius,
1920- 1960, ( eigen beheer) Zutphen
1960
A.H. Pijl e.a., Baudartiaan IJsseling, Libel-
lum Amicorum aangeboden aan dr M.A.
IJsseling bij zijn afscheid als Rector van
het Baudartius College te Zutphen (1 947-
1969), Tesink, Zutphen 1969
A.H. Pijl, Baudartius Lyceum, Baudartius
College, 7 920- 1970, (eigen beheer) Zut-
phen 1970
anoniem, A.L. Vreeken, 7969-1979, tien
jaren Zutphen, (eigen beheer) Zutphen
1979
Jappie Berger e.a., Baudartius College,
7920-7995, D e Walburg Pers, Zutphen
1995