BÀI 2.

CÂN VÀ KỸ THUẬT SỬ DỤNG CÂN TRONG BÀO CHẾ

Muc tiêu:
1. Trình bày được tiêu chuẩn của cân dùng trong bào chế;
2. Nắm được phương pháp cân đơn, cân kép;
3. Nêu được quy tắc sử dụng và bảo quản cân.
Nội dung:
Cân là dụng cụ để xác định khối lượng của dược chất, và là dụng cụ thường dùng
của người bào chế thuốc
1. Các loại cân: Trong bào chế thuốc người ta thường sử dụng các loại cân sau
- Cân đĩa Robervan
- Cân quang kỹ thuật
- Cân phân tích
- Cân đồng hồ
- Cân điện tử hiện số
Trong các loại cân trên cân đĩa Robervan và cân quang kỹ thuật được sử dụng rộng
rãi ở quy mô pha chế nhỏ.
2. Tiêu chuẩn của cân được dùng trong bào chế
Cân dùng trong bào chế thuốc phải là cân tốt, đạt ba tiêu chuẩn sau:
2.1. Cân phải đúng
Cân đúng là cân cho kết quả cân đúng
Cách thử: Thăng bằng cân, rồi cho hai quả cân có khối lượng bằng 1/10 sức cân lên
hai đĩa cân, cân phải dao động ở đúng vị trí thăng bằng. Hoán vị hai quả cân cho nhau
cân vẫn dao động ở vị trí thăng bằng.
2.2. Cân phải nhậy
Cân nhậy là cân cho kết quả chính xác cao
Cách thử: Thăng bằng cân, khi cân đang ở vị trí thăng bằng chỉ cần thêm một quả
cân có khối lượng nhỏ nhất lên một đĩa cân cũng đủ làm cân lệch đi một góc mà mắt
thường có thể nhận biết một cách rõ ràng.
2.3. Cân phải tin
Cân tin là cân cho kết quả giống nhau với nhiều lần cân
Cách thử: Thăng bằng cân rồi cho hai quả cân có khối lượng bằng 1/10 sức cân lên
hai đĩa cân, cân phải dao động ở đúng vị trí thăng bằng, xê dịch vị trí của quả cân trên đĩa
cân, cân vẫn dao động ở đúng vị trí thăng bằng.
3. Các phương pháp cân. Có hai phương pháp cân đó là cân đơn và cân kép
3.1. Phương pháp cân đơn. Cân đơn là phương pháp cân so sánh khối lượng của
vật cân với khối lượng của quả cân ở hai bên của cánh tay đòn (trên hai đã cân)
3.1.1. Cân một khối lượng dược chất cần lấy
Cân một lượng xác định dược chất được tiến hành như sau:
- Đặt hai tờ giấy cân lên hai đĩa cân rồi thăng bằng cân
- Đặt quả cân có khối lượng bằng khối lượng dược chất cần lấy lên giấy cân trên
đĩa cân bên trái.
 - Thêm dần dược chất cần lấy lên giấy cân trên đĩa cân bên phải cho tới khi cân thăng
bằng.
3.1.2. Xác định khối lượng của một vật
Xác định khối lượng của một vật được tiến hành như sau:
- Đặt hai tờ giấy cân lên hai đĩa cân rồi thăng bằng cân
- Đặt vật cần xác định khối lượng lên giấy trên đĩa cân bên trái
- Thêm dần các quả cân lên giấy cân trên đĩa cân bên phải cho tới khi cân thăng
bằng.
Khối lượng của vật bằng tổng khối lượng của các quả cân
3.2. Phương pháp cân kép. Cân kép là phương pháp cân so sánh khối lượng của vật
cân với khối lượng của quả cân ở một bên của cánh tay đòn (trên cùng một đĩa cân)
3.2.1. Cân một khối lượng dược chất cần lấy
Cân một lượng xác định dược chất được tiến hành như sau:
- Đặt hai tờ giấy cân lên hai đĩa cân
- Đặt quả cân có khối lượng bằng khối lượng dược chất cần cân lên giấy cân trên đĩa
cân bên phải
- Thêm dần bì (cát sạch, khô) lên giấy cân trên đĩa cân bên trái cho tới khi cân thăng
bằng.
- Lấy quả cân ra và thêm dần dược chất cần cân lên giấy cân trên đĩa cân bên phải
cho tới khi cân thăng bằng.
3.2.2. Xác định khối lượng của một vật
Xác định khối lượng của một vật bằng phương pháp cân kép được tiến hành như
sau:
- Đặt hai tờ giấy cân lên hai đĩa cân
- Đặt vật cần xác định khối lượng lên giấy cân trên đĩa cân bên phải
- Thêm dần bì (cát sạch, khô) lên giấy cân trên đĩa cân bên trái cho tới khi cân thăng
bằng.
- Lấy vật ra và thay vào đó là các quả cân cho tới khi cân thăng bằng. Khối lượng
của vật cân bằng tổng khối lượng các quả cân.
4. Sử dụng cân
4.1. Trước khi cân
- Phải chuẩn bị đầy đủ giấy cân, nguyên liệu và dụng cụ đựng
- Phải kiểm tra cân - cân phải hoạt động tốt
4.2. Trong khi cân
- Chọn phương pháp cân đúng
- Thao tác cân phải nhẹ nhàng, tránh giật cục
- Không để trực tiếp vật cân và quả cân lên đĩa cân
4.3. Sau khi cân
- Phải lau cân và quả cân bằng vải mềm
- Phải để cân ở tư thế nghỉ (với cân đĩa xếp 2 đĩa sang cùng bên)
5. Bảo quản cân
- Phải để cân ở nơi phẳng, khô, sạch, thoáng mát
- Không tra dầu, mỡ vào các bộ phận của cân để cân không bị bám bụi
- Khi lau chùi cân phải dùng vải mềm
- Cận điện thì phải bảo quản trong tủ kính có chất hút ẩm

Câu hỏi
1. Nêu tiêu chuẩn của một cân tốt?
2. Trình bày phương pháp cân đơn, phương pháp cân kép?
3. Trình bày nguyên tắc sử dụng cân và bảo quản cân?