IK01 Impuls 12 05-01-2009 11:48 Pagina 1

Katern voor scholing, her- en bijscholing

12
Een uitgave van Intech Klimaat & Sanitair en OTIB
inHoud januari 2009

1 Basiskennis
Hemelwaterafvoer

Hemelwaterafvoer
5
Otib nieuws
Op particulier terrein is in eerste instantie de eigenaar verantwoordelijk voor de
afvoer van hemelwater. Bij voorkeur moet dit worden hergebruikt, naar opper-
vlaktewater worden gevoerd of in de bodem worden geïnfiltreerd. Pas als dit in
redelijkheid niet van de eigenaar kan worden verlangd, neemt de gemeente die
verplichting over. De gemeente bepaalt dan hoe zij het hemelwater verwerkt.
In veel bestaande woningen is de afvoer van hemelwater en afvalwater gecom-
bineerd. In veel gevallen zelfs gecombineerd met het gemeentelijke riolerings-
stelsel. Aandacht voor de hemelwaterafvoer van een gescheiden riolering bin-
nen de perceelsgrenzen.

Door: Han Brouwer-Keij

Steeds meer gemeenten stellen bij nieuw-

bouw de benutting van hemelwater binnen
de perceelsgrenzen verplicht. Het hemelwa-
ter moet zo mogelijk worden gebruikt voor
toiletspoeling of voor procesinstallaties. Als
dit niet mogelijk is, kan infiltratie in de
bodem en lozing op oppervlaktewater een
goede alternatieve oplossing zijn. Het water-
schap kan echter nog aanvullende eisen stel-
len. Het kan bijvoorbeeld als eis stellen dat
de eigenaar het hemelwater dat van opper-
vlakten komt die met zware metalen zijn
bedekt (koper, lood en zink), ontdoet van die
zware metalen. Omdat benzine en olie niet
in de bodem of op oppervlakte mogen wor-
den geloosd, zeker niet in hemelwaterinfiltra-
tiegebieden, geldt in een aantal gemeenten
een verbod om voor de deur de auto te was-
sen. In veel gevallen wordt in die wijk een 1. Hemelwaterinfiltratiegebied.
centrale autowasplaats aangelegd. Een
zandvanger en olie- en benzineafscheider Plaats van hemelwaterafvoer
reinigen het waswater alvorens het op opper- De binnenriolering voor hemelwaterafvoer
vlaktewater te lozen of in de bodem te infil- eindigt op 0,5 m buiten de gevel en mag
treren. zowel binnen het gebouw als aan de gevel

De belangrijke normen en richtlijnen zijn:

- NEN 3215, Binnenriolering – Eisen en bepalingsmethode (september 2007).
- NTR 3216, Binnenriolering - Richtlijnen voor ontwerp en uitvoering.
- Kleintje Riolering van Isso.

12 1
IK01 Impuls 12 05-01-2009 11:48 Pagina 2
worden aangelegd. De aanleg langs de bui-
tengevel verdient de voorkeur, omdat dan
de overlast bij verstopping of lekkage
beperkt is. Als de eigenaar kiest voor
hemelwaterafvoeren binnen het gebouw
dan zal hij deze zeer goed moeten isoleren
ter voorkoming van vochtproblemen door
condensatiewater en geluidsoverlast door
stromende water. Die isolatie moet daar-
voor zijn afgewerkt met een zware laag
(bijvoorbeeld loodfolie) voor de geluidsiso-
latie en een dampremmende laag aan de
buitenkant om condensatie te voorkomen.
Leidingen in en onder gebouwen en leidin-
gen in de grond moeten een rioleringskwa-
liteit hebben (pvc 3,2 mm); langs de gevel
mogen ze van dunwandig kunststof zijn
(pvc 1,8 mm). Loopt de verticale leiding
langs openbaar terrein, dan moet het
onderste deel van slagvast materiaal zijn,
zoals gegalvaniseerd staal of slagvast
kunststof.
Onderdelen van hemelwaterafvoer
Een hemelwaterafvoersysteem bestaat uit
de volgende onderdelen:
12 2
hemelwaterafvoer
2. Centrale autowas- Principewerking van
plaats. hemelwater-afvoeren
Er zijn twee principes waarop het hemel-
water kan worden afgevoerd:
- overlaatstroming (traditioneel systeem);
- UV-systeem (gesloten stroming).
Het overlaatstromingprincipe kan overal
worden toegepast. Het UV-systeem wordt
hoofdzakelijk toegepast voor grote platte
daken. Er zijn twee verschillen tussen
beide systemen. Bij overlaatstroming heeft
de afvoerleiding een grote doorsnede
(meestal 80 of 100 mm) en loopt het
hemelwater onder natuurlijk verval vanaf
het dak in de afvoerleiding, waarbij in het
midden een kern van lucht bestaat. Als de
afvoerhoeveelheid toeneemt, verdwijnt de
luchtkern en wordt de stroming instabiel.
Daardoor wordt de afvoer belemmerd en
neemt de drijfhoogte van het water op het
dak toe. Bij overlaatstroming dient de beu-
geling hoofdzakelijk om de gevulde leidin-
gen te dragen. De verbindingen in de lei-
dingen hoeven niet drukdicht te zijn als de
leidingen buiten langs de gevel lopen. Een
afwaterende insteekverbinding is voldoen-
de. De doorsnede van de leidingen van
een UV-systeem is veel kleiner (meestal 40
of 50 mm) dan bij de overlaatstroming en
- bij een plat dak, dak- zijn geheel gevuld met water. Door de spe-
afvoer met onderuitloop of zijuitloop; ciale verdiepte constructie van de dakaf-
- bij een hellend dak, gootuitloop; voer ligt de drijfhoogte in de afvoer en niet
- aansluitleiding/Standleiding; op het dak. Tevens wordt voorkomen dat
- verzamelleiding; er lucht mee wordt gezogen. Hierbij wordt
- standleiding; het dak met grote snelheid leeggeheveld.
- grondleiding; In het UV-systeem (ook wel volvulsysteem
- ontlastput; genoemd) zitten geen stankafsluiters.
- terreinleiding. Onderaan het UV-systeem stroomt het
3. Hemelwaterafvoer met en zonder slagvast ondereind.
IK01 Impuls 12 05-01-2009 11:48 Pagina 3

hemelwaterafvoer

water in een afvoersysteem met grote mid-

dellijn. Vanaf daar stroomt het hemelwater dakvlak dakafvoer

onder natuurlijk verval verder. Bij het UV-

systeem dient de beugeling niet alleen om
de gevulde leidingen te dragen, maar ook hwa
standleiding
om de krachten van de snelle stroming op vezamelleiding
dakgoot
te vangen. Alle verbindingen in de leidin-
gen moeten daarom drukdicht zijn, ook als standleiding
de leidingen buiten langs de gevel lopen.
Bij kleine regenhoeveelheden komt de ontlastput (evt.) standleiding
hevelwerking niet op gang, maar werkt het
UV-systeem hetzelfde als een overlaatstro-
grondleiding
ming.

Stankafsluiters 4. Onderdelen hemelwaterafvoerleiding.

Dakafvoeren en gootuitlopen zijn in princi-
pe bedoeld voor de afvoer van hemelwater. 5. Drijfhoogte bij over-
In het verleden werden ze echter ook wel laatstroming.
gebruikt voor de be- en ontluchting van de
riolering. Onbedoelde verbindingen tussen
het hemelwatersysteem en de riolering
kunnen voor stank zorgen. Vanuit balkon-
standleiding drijfhoogte H
afvoeren en dakterrassen mogen echter
geen rioolgassen vrijkomen. Vanuit dakaf-
voeren en gootuitlopen mag dat niet als ze
hinder veroorzaken. Om aan deze eisen te
kunnen voldoen gelden drie regels.
1.Als de hemelwaterleiding op een riool- 6. Principe van een UV-

stelsel is aangesloten, moet tussen de verhindering van luchtstroming dakafvoer.

hemelwaterafvoerleiding en de buitenrio-
lering een stankafsluiter zijn opgeno-
men. (NB: Deze eis geldt niet als de dak-
afvoeren en gootuitlopen zich bevinden
op meer dan 6 m van een ventilatietoe-
voeropening in hetzelfde dakvlak, een
ventilatietoevoeropening in een opgaan-
de gevel op dat dakvlak of een dakterras.
De eis vervalt eveneens als zij zich op
meer dan 3 m bevinden van een ventila-
tietoevoeropening, raam of luik in het
dakvlak aan de andere kant van de nok
en ten minste 1 m hoger).
2.De hoogte van het waterslot van een
stankafsluiter in een hemelwaterafvoer-
leiding moet minstens 100 mm zijn.
3.De stankafsluiter moet goed bereikbaar
zijn voor controle en reiniging.
Ontlastputten
Als de buitenriolering verstopt is of overvol
door piekbelasting, moet het hemelwater
veilig over het maaiveld kunnen stromen
via een ontlastput bij de gevel. De doelen
van een ontlastput zijn:
- voorkomen dat afvalwater via lozingstoe-
UV-inlaat
stellen het gebouw in stroomt (vooral bij
een gemengd stelsel, maar ook bij lozing
op buffervoorzieningen en infiltratie);
- zorgen dat het hemelwaterafvoersysteem
blijft werken, zodat wordt voorkomen dat
het water in de leidingen en op het dak
blijft staan.
De ontlastput moet iets boven het maaiveld
zijn aangebracht, zodat het hemelwater
vanaf het maaiveld niet bij elk buitje via de
ontlastput in de afvoer loopt.
Ontlastputten moeten minstens de capaci-
teit hebben van de erop aangesloten
hemelwaterafvoeren. Ze kunnen daarom
eenvoudig zijn als ze onderaan de standlei-
dingen langs de gevel worden geplaatst. Bij
grotere capaciteit en als een ontlastput is
geplaatst tussen de binnen- en de buitenri-
olering, is een wat groter exemplaar nodig.
Spuwers en noodoverlaten
Er kunnen ook verstoppingen ontstaan in
de dakafvoeren of in de leidingen in of
onder het gebouw. Bovendien is de regen-
intensiteit statistisch eens in de vijf jaar
groter dan waarmee wordt gerekend.
Vooral bij platte daken zou dit tot proble-
men kunnen leiden door het grote gewicht
van het water. Om te voorkomen dat het
dak instort door het gewicht van het water
worden noodoverlaten toegepast. Niet de
installateur, maar de constructeur berekent

12 3
IK01 Impuls 12 05-01-2009 11:48
7. Eenvoudige ontlastput onderaan de standleiding
langs de gevel.
de plaats en de grootte van de noodoverla-
ten. Deze zit altijd iets hoger dan de uitloop
voor de hemelwaterafvoer. De constructeur
gaat hierbij uit van de voorschriften die in
NEN 6702 en NPR 6703 zijn genoemd. Nood-
overlaten moeten geheel zijn gescheiden
van het hemelwaterafvoersysteem en, al of
niet via een eigen leidingsysteem, goed
zichtbaar lozen boven het maaiveld.
Bij UV-systemen moet worden voorkomen
dat lucht wordt aangezogen, waardoor het
Hemelwaterafvoer door middel van gesloten stroming (UV-systeem)
Bekijk de film op www.youtube.com/installtv
12 4
Pagina 4
hemelwaterafvoer
systeem stagneert. Bovendien geldt daar-
om dat het dak moet zijn opgedeeld in klei- bovenaanzicht
ne vlakken die elk een afzonderlijke verza-
melleiding hebben en dat elke UV-noodaf-
voer moet zijn aangesloten op een afzon-
derlijke leiding met vrije uitloop boven het
maaiveld.
Op plaatsen waar noodoverlaten niet nodig
zijn, maar waar het waterniveau wel boven
de waterdichte lijn van het dak kan komen,
worden spuwers toepast. Spuwers zijn veel doorsnede
kleiner dan noodoverlaten en hebben uit-
sluitend een signaalfunctie.
rooster
Ontstoppingsmogelijkheden
Om het hemelwaterafvoersysteem te kun-
nen controleren op een goede werking en
te kunnen ontstoppen en te reinigen, moe-
ten de volgende ontstoppingsmogelijkhe-
den aanwezig zijn:
- uitneembare blad- en vuilvangers in dak-
afvoeren en gootuitlopen;
- goed te bereiken dakafvoeren en gootuit-
uitneembaar waterslot
lopen om de leidingen te ontstoppen en
te reinigen;
- ontstoppingsmogelijkheid op stankafslui- 8. Ontlastput onder standleiding (boven) en in de
ters; grondleiding (onder).
IK01 Impuls 12 05-01-2009 11:48 Pagina 5
hemelwaterafvoer
9. Noodafvoer (grote doorlaat).
- bij de overgang van grondleiding naar de
buitenriolering moet aan de buitenkant,
binnen 0,5 m van de gevel, een ontstop-
pingsmogelijkheid zijn aangebracht;
- goed te bereiken ontstoppings- en inspec-
tievoorzieningen.
Onderhoud
Onderhoud van hemelwaterafvoersystemen
kan worden onderverdeeld in onderhoud
om klachten en storingen te voorkomen
(preventief onderhoud) en onderhoud om
klachten en storingen op te lossen (curatief
onderhoud).
Werkvolgorde preventief onderhoud
Controleer visueel of onderhoud, reparatie
of reiniging van de volgende onderdelen
nodig is en voer dit zonodig uit:
Haal meer uit uw personeel en organisatie
Werknemers zijn cruciaal voor het succes
van elk bedrijf. Je personeel is tenslotte de
sleutel tot jouw klanten. Personeelsbeleid
is dan ook van groot belang. Otib onder-
steunt je op dit terrein via het project Eerste
Hulp bij Personeel en Organisatie. Dit pro-
ject biedt jou of je leidinggevenden binnen
je bedrijf bouwstenen om meer uit het
P&O-beleid te halen.
De bouwstenen van Eerste Hulp zijn:
- Checklists
Handige tips voor typische P&O-taken, zoals
werven van een nieuwe medewerker of
voeren van een functioneringsgesprek.
- Adviseur Eerste Hulp
Je kunt tijdelijke hulp krijgen van een pro-
fessionele adviseur die je ondersteunt bij
otib nieuws
10. Spuwer (kleine doorlaat).
- dakuitlopen en aansluitend dakvlak (ver-
stopping);
- bladvangers (aanwezig, schoon en heel);
- goten (bladeren, vuil, aansluiting van de
hemelwaterafvoer);
- bevestigingsmiddelen (ligt de leiding nog
op het juiste afschot, breuk);
- verbindingen (beschadiging, uitgezakt,
lekkage);
- stankafsluiters (zand en vuil verwijderen,
waterslot weer vullen);
- ontlastputten (zand en vuil verwijderen
en afvoeren, rooster heel, afspuiten met
hogedrukreiniger, na reiniging waterslot
weer vullen);
- vul het onderhoudsrapport in.
Curatief onderhoud
Bij curatief onderhoud is meestal sprake
de ontwikkeling van het personeelsbeleid.
- BOP cd-rom
Met deze cd-rom kun je in zeven stappen
digitaal een opleidingsplan voor je bedrijf
opstellen.
- Cursusoverzicht
Otib heeft een aantal cursussen ontwikkeld
op het gebied van personeel en organisa-
11. Leidingbreuk.
van ernstige verstopping, beschadiging of
verzakking waardoor hydraulische afslui-
ting of breuk van leidingen kan ontstaan.
Het curatief onderhoud is afhankelijk van
de situatie. In afbeelding 11 is een leiding-
breuk weergegeven. Bij curatief onderhoud
moet vaak niet alleen de gebroken leiding
worden gerepareerd. Het kan wel eens
nodig zijn om de hele ‘spinnenkop’ van lei-
dingen te verwijderen en te vervangen door
een systeem dat de krachten van zakking
wel kan opvangen.
tie, specifiek voor de branche. Wil je hier-
van gebruikmaken, dan helpt dit overzicht
je bij de juiste keuze.
- Informatieve website
Op www.otib.nl/eerstehulp tref je meer
informatie aan over het project.
De bouwstenen zijn gebundeld in een leuk
pakket dat een handig naslagwerk vormt
voor elk bedrijf!
Wil je informatie opvragen of het pak-
ket bestellen, dan kun je de website
www.otib.nl/eerstehulp raadplegen of
bellen met de servicedesk van Otib via
0800 - 885 58 85 (gratis).
12 5