TEMEL BİLGİ TEKNOLOJİLERİ I

ÜNİTE 1 TEMEL KAVRAMLAR

GÜNCEL YAŞAMDA VERİ

Bilgi teknolojilerini kullanarak ulaşabildiğimiz bilgi miktarınının ne boyutlara ulaştığının
daha da netleşmesi için aşağıda dijital enformasyon ölçü birimi olan
bayt ve katlarının pratikte, günlük uygulamada ne kadar veri taşıyabildiğine dair
bir tablo yer almaktadır.

Bit Tek ikili değer 1 ya da 0

Bir Bayt: Bir karakter, örneğin “a”, “1”, “/”, “e”.

Bayt (8 Bit) 10 Bayt: Bir kelime

Bir Kilobayt: Çok kısa bir hikâye

Kilobayt (1024 Bayt) İki Kilobayt: Daktilo ile yazılmıș bir sayfa
100 Kilobayt: Düșük çözünürlüklü bir fotoğraf

Bir Megabayt: Küçük bir roman

Megabayt (1024 Kilobayt) Beș Megabayt: 30 saniye TV kalitesinde video
100 Megabayt: 1 metrelik kütüphane rafındaki kitaplar

Bir Gigabayt: Bir kamyonet dolusu kağıt

Gigabayt (1024 Megabayt) İki Gigabayt: 20 metrelik bir kitaplık rafındaki kitaplar

Bir Terabayt: Kağıda dönüștürülmüș ve yazılmıș

50.000 ağaç
Terabayt (1024 Gigabayt) 10 Terabayt: Amerikan Kongre Kütüphanesindeki
bütün yazılı koleksiyon

50 Petabayt: Bütün dillerde insanlık tarihindeki bütün

Petabayt (1024 Terabayt) yazılı metinler

Exabayt (1024 Petabayt) Exabayt: İnsanlık tarihinde konușulan bütün kelimeler

Zetabayt (1024 Exabayt) Zettabayt: 250 milyar DVD

Yottabayt: Yüksek hızlı internet kullanarak bir

Yottabayt (1024 Zettabayt) yottabayt boyutundaki dosyayı indirmek yaklașık 11
trilyon yıl sürer

1/5
 BİLGİ PİRAMİDİ

BİLGELİK (İRFAN)

k
ece
BİLGİ
G el
ENFORMASYON
(MALUMAT)
miş
G eç

VERİ

Keșfetme, buluș, Bütünleri İlișkilendirme,

muhakeme, değerler Birleștirme

Enformasyon ișleme,
Anlama

İçerik
yeniden șekillendirme, Bütünü olușturma
öğrenme, yapma

Veri ișleme,
düzenleme, Parçaları ilișkilendirme
hesaplama, raporlama

Semboller Parçalara ulașma

VERİ ENFORMASYON (MALUMAT) BİLGİ BİLGELİK (İRFAN)

Nesnelerin özelliklerini, Verinin ilișkili Tecrübe ve algı Veri, enformasyon ve

olayları ve ilișkili
çevreleri tanımlayan
sembollerdir. Kendi
bașına anlamı yoktur.
50 mevcutlu bir sınıftaki
öğrencilerin boylarının
alt alta yazıldığı bir
liste düșünelim. Bu
listede yer alan her
öğrencinin boyu bir
konu ile
ilișkilendirilmediğinde
kendi bașına bir anlam
ifade etmez.
bağlantılar sonucunda tarafından
anlam kazanmıș hâlidir. șekillendirildiği için
50 kișilik sınıfın genellikle kișiseldir. Veri
boy grafiğini ve
yaptığımızı ve enformasyondan
öğrencilerin boylarını farklıdır. Örtülü ve açık
bu grafiğe bilgi olmak üzere ikiye
yerleștirdiğimizi ayrılır. Kișinin bir dili
varsayalım. Artık konușabilmesi
alt alta yazdığımız örtülüdür. Türkçeyi nasıl
sayılar bizim için bir konuștuğumuzu
anlam kazanmıștır. aktarmanız zordur.
Öğrenci adları ile Kolaylıkla
boylarını paylașabildiğimiz bilgi
eșleștirebiliriz ya da ise açık bilgidir.
boylarının ortalamasını Telefonumuza gelen
alabiliriz. hava sıcaklığı bilgisi
gibi…
bilgi tamamlanmıș
süreçler sonunda
ulaștığımız durumlardı.
Bilgelik ise ileriyi
görebilme, sağlıklı
değerlendirme ve karar
verme konusunda
bilgiyi nasıl
kullanacağımıza ilișkin
anlayıș kazanma
durumudur. Bilgiyi
gelecekte nasıl
kullanabileceğimizi
bulduğumuzda, yeni
fikirler ürettiğimizde
bilgelik așamasına
geçeriz.

2/5
 BİLGİ İŞLEME MODELİ VE BİLGİ İŞLEME SÜREÇLERİ

KISA UZUN
ALGISAL
SÜRELİ SÜRELİ
BELLEK
BELLEK BELLEK

Bilgiyi dıșardan nasıl aldığımız, nasıl ișlediğimiz, nasıl depoladığımız ve geri getirip kullandığımız
gibi sorular bilgi ișleme ile ilgilidir. İnsanlarda bilgi ișleme sistemi zihinsel yapılar ve bilișsel süreçler
olmak üzere iki temel ögeden olușur. Zihinsel yapılar algısal bellek, kısa süreli bellek ve uzun süreli
bellek olmak üzere üç temel bileșene sahiptir. Bilgilerin bir bellekten diğerine aktarılmasını sağlayan
zihinsel etkinlikler olan dikkat, algı, kodlama ve depolama, tekrar, geri çağırma ve hatırlama ise temel
bilișsel süreçleridir.

ALGISAL BELLEK

Duyusal/Anlık bellek olarak da anılır. Duyusal bilginin çok kısa sürelerde ișlendiği
bellektir. Duyu organlarımızdan gelen uyarıcılar duyusal kayıt sistemine aktarılır. Kapa-
sitesi sınırsız olmasına karșın bilginin kalıș süresi sınırlıdır, ișlenmezse kaybolur. Dikkat
edilen, bir anlamda süzülen sınırlı sayıdaki bilgi kısa süreli belleğe aktarılır.

KISA SÜRELİ BELLEK

İșler/Çalıșan bellek de denir. Uyarıcı, algısal belleğe alındıktan sonra kısa süreli belleğe
aktarılır, aktarılmazsa silinir. Aynı zamanda uzun süreli bellekten çağrılan bilgileri
ișlemek için kullanılır. Kısa süreli bellekte bilgiler belirli süre için sınırlı șekilde tutulur.
Gruplandırma, tekrar etme, kısa süreli belleğimizin kısıtlarını așmak için bașvurduğu-
muz yöntemlerdir.

UZUN SÜRELİ BELLEK

Kapasite sınırlaması yoktur. Milyonlarca bilgi parçasını sonsuza dek saklayabildiği
düșünülür. Kısa süreli bellekteki anılar kodlanarak uzun süreli belleğe aktarılır. Öyküsel
ve ișlemsel olarak ikiye ayrılır. Öyküsel bellek, en sevdiğiniz öğretmeninizin adı gibi
kișisel yașantınıza dairdir. İșlemsel bellekte, araba sürmek gibi otomatikleșen davranıș-
larımız yer alır.

Dikkat

ALGISAL KISA SÜRELİ UZUN SÜRELİ

BELLEK BELLEK BELLEK

Algı Tekrar

Bilgi işleme (bellek türleri ve süreçler)

3/5
 BİLGİSAYARLARIN BİLEŞENLERİ

BİLGİSAYAR TÜRLERİ: Sunucu, masaüstü ve tașınabilir olmak üzere üç kısımda inceleyebiliriz.

Tașınabilir bilgisayarlara dizüstü bilgisayar, tablet bilgisayar ve akıllı cep telefonları örnek verilebilir.
Sunucu bilgisayar, yüksek ișlem gücüne sahiptir. Çok sayıda kullanıcıya hizmet veren ișlerde kullanılır.

Donanım: Bilgisayarı meydana getiren bütün fiziksel parçalardır. (ișlemci, ekran, fare, sabit
disk, klavye vb.)

İșlemci: Bilgisayarlarda verinin çoğunun ișlendiği donanımdır. Bilgisayarın beyni olarak

düșünülebilir. Gücü arttıkça bilgisayar daha hızlı çalıșır. Yazılımların yönergeleri ișlemci
tarafından yapılır. Bunlar aritmetik, mantıksal, kontrol ve girdi/çıktı yönergeleri/komutları
olabilir.

RAM: Açılımı random access memory / rasgele erișimli bellektir. Elektrik akımı olduğu
sürece veriyi üzerinde tutar. Bilgisayarın elektriği kesildiğinde RAM’deki veri silinir.
İnsanlardaki kısa süreli belleğe benzetilebilir. Veriye erișim sabit disktekinden daha hızlı
gerçekleșir. Bu nedenle, doğrudan bilgisayarın performansı ile ilișkilidir.

ROM: Açılımı read only memory / sadece okunabilir bellektir. Bilgisayar ilk açıldığında,
çalıșması için gerekli bilgileri barındırır. Görevleri donanım testi, komutların kontrolü ve
ișletim sistemini bașlatmak olarak özetlenebilir. İșletim sistemi komutlarıyla ROM bellek
verileri değiștirilemez. Bunun için özel yazılımlar kullanılır. ROM üzerinde BIOS yer alır.

BIOS: Bilgisayar açıldığında tüm donanımları ișlemciye tanıtır, ișletim sisteminin

CD-ROM, USB disk ya da sabit diskten yüklenmesini sağlar. Sabah uyandığımızda bizi
harekete geçiren sistem olarak düșünülebilir. Farkında olmadan bizi uyandıran arka
planda bilinçsiz sürdürdüğümüz sistemdir.

HDD: Açılımı harddisk (sabit disk) tir. Yazılımlar, veriler sabit diske kaydedilir. Geleneksel
olarak manyetik disklerden olușur. Masaüstü bilgisayarlara SATA, USB, SAS kablolarıyla
bağlanır. Bir diğer teknoloji ise SSD’dir. Performans, elektrik tüketimi, dayanıklılık açısın-
dan manyetik disklere göre daha iyidir. Kapasiteleri daha düșük ve fiyatları daha yüksektir.

İșletim Sistemi: Vücudumuzu hareket ettiren sisteme benzetilebilir. Kol, göz, ayak vb.
temel sistemlerimiz bilgisayardaki ișletim sistemi gibidir. Yani donanımlarımızı kontrol
eden sistem ișletim sistemidir. Eğer piyano çalmayı, kung-fu yapmayı ya da basketbol
oynamayı öğrenmișsek kendimize bir uygulama yazılımı yüklediğimiz söylenebilir.

Girdi-Çıktı Birimi: Bilgisayara veri girilmesi için kullanılan bütün donanımlara girdi birimi
denir. Örneğin klavye, tarayıcı ve mikrofon birer girdi birimidir. Üretilen sonuçların, elde
edilen verilerin kullanıcıya ulaștırılması için kullanılan donanım çıktı birimi olarak adlan-
dırılır. Bilgisayar ekranı, yazıcı ve hoparlör çıktı birimlerine örnek olarak gösterilebilir.

Depolama Birimi: İșlenen resim, video, ses vb. sayısal verinin kalıcı olarak saklanabildiği
birimlerdir. Bu ortamlardaki veri elektrik kesintisinden etkilenmez. Fiziksel bir hasar
olmadıkça veriler korunabilir. Sabit disk, DVD, CD ve tașınabilir diskler depolama
birimlerine örnek olarak verilebilir.

4/5
 BİLGİ İŞLEME VE TEKNOLOJİ
Bilginin toplanmasında, ișlenmesinde, depolanmasında, bir yerden bir yere iletilmesinde ve
kullanıcıların hizmetine sunulmasında yararlanılan bütün teknolojiler, bilgi ișlemek için
kullandığımız bütün maddi cihazlar ve kavramsal araçlar bilgi teknolojileri olarak
adlandırılabilir.
Bilgi işleme süreçlerini
yedi başlık altında inceleyebiliriz:
DÜZENLEME
Düzenleme (Organising): Diğer süreçlere hazırlık
așamasıdır. Veri üzerinde değișiklik yapılmaz,
sadece verinin nasıl tanzim edileceği ve
gösterileceği belirlenir. Örneğin, ad, soyad ve adres
bilgilerinin alt alta ya da aralarına virgül konularak
gösterilmesi bu süreçte değerlendirilebilir. Çizim,
kelime ișlemci, animasyon programları; bilgisayar
olmadan kâğıt, kalem, telefon defteri gibi araçlar
kullanılabilir.
KAYDETME VE GERİ ÇAĞIRMA
Kaydetme ve Geri Çağırma (Storing and Retrieving):
Veri, farklı formatlarda İnternet üzerinden veya
kayıtlı bașka bir ortamdan kaydedilebilir ya da
kayıttan geri alınabilir. Kayıt ortamları geçici veya
kalıcı olabilir. Örneğin RAM, geçici bellek birimidir.
Buna karșın CD, kalıcıdır. Kayıt için bilgisayara
doğrudan bağlı bir donanım kullanılabileceği gibi ağ
üzerinden (İnternet/bulut) kayıt ve geri çağırma da
gerçekleșebilir.
AKTARMA VE ALMA
Aktarma ve Alma (Transmitting and Receiving):
Verinin bilgi sistemi içinde aktarılmasıdır. Bütün
süreç üç ana bölümden olușur: gönderici, ortam ve
alıcı... Bu süreçle ilgili en temel örneklerden biri iki
kiși arasındaki konușmadır. Konușan kiși (gönderici)
ses dalgaları yoluyla kodladığı mesajı hava (ortam)
yoluyla dinleyen kișiye (alıcı) aktarır.
TOPLAMA
Toplama (Collecting): Sürecin ilk basamağıdır. Hangi
veriye ihtiyaç duyulduğu, nereden ve nasıl
alınacağını içerir. Markette ürün barkodunun
okutulması, bir örnektir. Barkod okuyucu ile
okunamadığında değer el ile girilebilir. Toplama için
tarayıcı, dijital kamera, mikrofon gibi farklı
donanımlar kullanılabilir. Görüșme, anket ve kalemle
not tutma bilgisayarsız veri toplama süreçleri olarak
değerlendirilebilir.
ANALİZ
Analiz (Analysing): Verinin değiștirilmeden
kullanılabilir hâle getirildiği așamadır. Verinin
seçilmesi, sıralanması ve karșılaștırılması gibi
süreçleri içerir. Otel bilgi sisteminin boș odalar
listesini otomatik olarak olușturması, öğrencilerin
aldığı notların sıralanması örnek olarak gösterilebilir.
Bilgisayarların ișlem hızları ile doğrudan ilișkilidir.
İșlenecek verinin giderek artması, daha güçlü
ișlemcileri olan bilgisayarlarla çözülebilir.
İŞLEME
İșleme (Processing): Bu așamada önceki veri
güncellenerek değiștirilir. Örneğin, banka
hesabınızdan para çektiğinizde çektiğiniz tutar
hesabınızdan düșülerek güncellenir. Bir futbol
maçında takımlardan biri gol attığında ise puan
durumu gol atan takım lehine değiștirilerek
güncellenir.
GÖSTERİM
Gösterim (Displaying): Bilgi sisteminden bilginin
çıktısının alınmasıdır. Bilginin nasıl sunulacağına
ilișkin kararlar alınmasını gerektirir. Bu kararlara
çıktıdaki metnin nasıl biçimlendirileceği, görsel
çözünürlüğünün ne kadar olacağı örnek verilebilir.
Bilgisayar ekranı, yazıcı, hoparlör gibi çıktı cihazına
ihtiyaç duyulur.
5/5