Efekti priliva stranih direktnih investicija na

privredni razvoj Crne Gore

Seminarski rad

Predmet: Ekonomija Student: Ćetković Ana

Mentor: Prof. Dr. Safet Kalač Broj index-a: 35/18

Budva, oktobar 2018.

1
 SADRŽAJ

UVOD.......................................................................................................3

I Važnost ekonomskih funkcija za privredu države.....................................................4

II Analiza značaja stranih direktnih investicija za privredu države.............................5

2.1. Osnivanja SDI preduzeća.....................................................................................6
2.2. Faktori koji direktno utiču na priliv .....................................................................7

III Efekti i faktori SDI koji direktno utiču na privredni razvoj Crne Gore....................9

ZAKLJUČAK ..............................................................................................11
LITERATURA.............................................................................................12

2
 UVOD

Strane direktne investicije su najvažniji dio međunarodnih poslovanja i tokova kapitala. Iz

godine u godinu sve se više uočava njegov značaj a posebno je to naglašeno zbog uslova koje
diktira globalizacija i novi ekonomski poredak. Spoljnotrgovinsko poslovanje je osnov razvoja
privrede i društva u kome se vrši razmjena dobara i usluga. Paralelno sa prometom dobara i
usluga vrši se i razmjena znanja, informacija i iskustava iz različitih sektora privrednog života.
Ovj vid poslovanja je u posljednjim godinama imao značajan uticaj na ekonomski razvoj
mnogih država.
Strane direktne investicije danas predstavljaju ključni pokretač međunarodnih ekonomskih
integracija i mogu obezbijediti finansijsku stabilnost, privredni rast i prosperitet jednog
društva. Definisane su kao investicije gdje je cilj matičnog preduzeća jedne zemlje da ostvari
trajni interes i kontrolu nad drugim preduzećem u stranoj državi. Svaki investitor posebnu
pažnju posvećuje istraživanju tržišta i sa velikim oprezom donosi odluku u kojoj regiji ili
državi je pogodno investirati svoj kapital. Među najaktivnijim zemljama za strane investitore
bile su Rusija, Kina, Velika Britanija, Indija, SAD, Brazil.
U ovom radu je obrađen način na koji strane direktne investicije utiču na razvoj privrede
države koja prima kapital, kao i na koji način su ove investicije uticale na razvoj Crne Gore.

3
I VAŽNOST EKONOMSKIH FUNKCIJA ZA PRIVREDU JEDNE DRŽAVE

Ekonomija je veoma bitan faktor u privrednom razvoju svake države. To je interakcija između
dvije strane u kojoj obje strane imaju korist. Ekonomski principi datiraju još od davnina, kada
su ljudi kako bi preživjeli mijenjali jedno dobro za drugo. Kako vrijeme prolazi usavršavaju se
kako međuljudski tako i ekonomski odnosi i poslovanje se podiže na mnogo veći nivo.
Ekonomija svakog privrednog subjekta kao i svake države je složen i kompleksan proces koji
se sastoji od jako velikog broja medjusobno povezanih ali i nezavisnih segmenata i samim tim
njeno funkcionisanje predstavlja teoretsko metodološki problem. Ekonomija proučava koliko
su ljudi plaćeni za svoj rad, kako cijene utiču na njihove odluke, koliko su firme sposobne i
koliko zarađudju od svog rada, a takođe ima zadatak da upravlja društvenim resursima u cilju
poboljšanja života građana. Međutim, za mnoge ekonomske probleme ne postoje adekvatna
rješenja i zato se ekonomija kao nauka svakodnevno suočava sa raznim izazovima.
Veoma bitnu ulogu u rješavanju ekonomskih problema jedne države imaju makroekonomisti,
koji problem sagledaju sa globalnog nivoa, i njihova istraživanja nisu bazirana samo na jednoj
državi već na ekonomskim problemima cijelog svijeta.
U savremenom svijetu, ekonomija se ne može analizirati bez međunarodnih ekonomskih
odnosa.1 Ekonomski odnosi se baziraju na kompleksne grane privrede kao što su
međunarodna trgovina, turizam i druge. Unutrašnja i spoljna trgovina predstavljaju jako
važan dio na području usluga u svakoj zemlji. Fizička lica, grupe, preduzeća ili države mogu
biti članovi koji učestvuju u trgovinskoj razmjeni. Ukoliko su članovi koji vrše razmjenu
dobara ili usluga pozicionirani u različitim državama onda je riječ o spoljnoj trgovini neke
zemlje.
Bez ekonomije, privreda jedne države ne bi imala smisla. Ekonomske funkcije i ekonomski
tokovi su definitivno neophodni u svakom segmentu poslovanja, kako ne bi dolazilo do
nepotrebnih izliva ekonomskih sredstava.

1
Osnovi Ekonomije- Vuk Ognjenovic / Safet Kalač -191 strana

4
II ANALIZA ZNAČAJA STRANIH DIREKTNIH INVESTICIJA ZA PRIVREDU JEDNE
DRŽAVE

Strane direktne investicije su u poslednjih nekoliko decenija doživjele veliku ekspanziju i sve
više dobijaju na značaju na svjetskom nivou. Po istraživanjima koje je uradila organizacija
UNCTAD-a, možemo vidjeti da je prosjek godišnjih priliva stranih direktnih investicija u
svijetu povećana za veliki postotak i da je u 2007. godini priliv dostigao rekordnih 1 833
milijarde dolara. U 2007. godini su rast zabilježile sve tri grupe zemalja: razvijene zemlje,
zemlje u razvoju kao i tranzicione zemlje. Ovaj vid poslovanja je u poslednjim godinama imao
značajan uticaj na ekonomski razvoj mnogih država.
Po svojoj suštini se razlikuju od svih drugih vidova stranih ulaganja. Tu spadaju samo one
investicije koje inostrani investitor ulaže kako bi osnovao novo preduzeće kao i one
investicije sa kojima kupuje akcije u već postojećem preduzeću i na osnovu čega postaje
vlasnik sa pravom kontrole i upravljanjem firmom u inostranstvu. One danas predstavljaju
ključni pokretač međunarodnih ekonomskih integracija i mogu obezbjediti finansisku
stabilnost, privredni rast i prosperitet jednog društva.
Definisane su kao investicije gdje je cilj matičnog preduzeća jedne zemlje da ostvari trajni
interes i kontrolu nad drugim preduzećem u stranoj državi. Pod direktnim stranim kapitalom
se podrazumjeva kapital koji proizilazi iz privatnih finansiskih kompanija ili ustanova,
međunarodnih preduzeća kao i javnih finansija ili bilo koje investicije koje u nekoj stranoj
državi podrazumjevaju privatne kompanije, međunarodne organizacije, pojedninci ili države.
Trajni odnos zahtjeva postojanje dugoročnog radnog odnosa između matičnog preduzeća i
firme u inostranstvu. Dugoročan odnos postoji ukoliko matična firma posjeduje minimum
10% vlasništva nad filijalom sa kojom posluje. To može biti pojedinac, grupa ljudi, preduzeća
ili vladina tijela, ili bilo koja druga organizacija. Ukoliko dva preduzeća istovremeno posjeduju
po minimum 10% nad vlasništvom određene filijale, oba se smatraju direktnim investitorima.
Najvažnije komponente stranih direktnih investicija su:
1. Kapital vlasnika - kupovina akcija preduzeća u inostranstvu od strane direktnog stranog
investitora.
2. Reinvestirane zarade - dio zarade filijale koja pripada direktnom stranom investitoru a
nije isplaćena kao dividenda.

5
3. Pozajmljivanje unutar kompanije - podrazumijevaju pozajmice izmedju matične
kompanije i njenih inostranih filijala.
Dvije glavne odrednice koje karakterišu strane direktne investicije su te da je investitor
vlasnik subjekta(novoformiranog ili kupljenog) u koji je uložio kapital, kao i da je tim načinom
ulaganja investitor obezbjedio većinsko pravo kontrole u upravljenje subjektom u koje je
investirao. Pored osnovnih prava koje investitore sleduju, oni ovim tipom ulaganja
obezbjeđuju i mnoge druge privilegije i to: plasman proizvoda i ekspanzija na tržištu, izvoz
tehnologije u određenu zemlju i ulaganje u menadžerska znanja i iskustva, i povoljno
korišćenje resursa: sirovina, energije i radne snage na tom tržištu.

2.1. Osnivanje SDI preduzeća

Ovaj oblik inostranog ulaganja bazira se na osnivanje preduzeća i od početka izgradnju
proizvodnih i drugih kapaciteta od strane investitora. Kada se investira u potpuno novi
projekat ili privredni subjekat to se naziva greenfild investicija. Svaki investitor posebnu
pažnju posvećuje istraživanju tržišta i sa velikim oprezom donosi odluku u kojoj regiji ili
državi je pogodno investirati svoj kapital. Bitni kriterijumi koji utiču na odluku investitora su
sigurnost investicije kao i sadržaj sveukupnih interesa koji se mogu ostvariti na duži
vremenski period u određenoj zemlji.
Pored svih ulaganja u sektor usluga (bankarstvo, turizam, telekomunikacije...), koje su
neophodne kako bi se ovaj vid poslovanja nesmetano obavljao, ovaj vid poslovne saradnje je
imao veliki uticaj na rast proizvodnje i eksploatacije nafte i gasa. S tim je dokazano da ovaj
vid poslovanja vrši samo pozitivne uticaje na industriju i privredu države. Veliki dio je
realizovan i kroz privatizacije već postojećih kompanija. Takođe su uključene i u širenje
znanja ili preduzetništva u formi istraživanja i razvoja naprednih tehnologija, marketinških
sposobnosti i slično.
Za razliku od drugih vrsta kapitalnih ulaganja i priliva, velike prednosti ovog sistema odnose
se na dodatne resurse koje oni donose. Investicije koje dolaze iz stranih država utiču na
kvalitet ekonomije jedne zemlje, poboljšanje standarda znači da će se poboljšati život svakog
pojedinca. Sa rastom ekonomije, država može da privuče mnogo investitira koji će svojim
ulaganjem doprinjeti našoj državi. Razvijene zemlje imaju dominantnu ulogu a među
najaktivnijim zemljama za strane insvestitore bile su Rusija, Kina, Velika Britanija, Indija, SAD,
Brazil...

6
Nedovoljno razvijene zemlje koje uvoze kapital i strani investitori su u velikom broju situacija
neravnopravni partneri. U samom startu razlikuju se njihove osnove, a zatim i interesi.
Zemlje u koje se kapital ulaže nisu dovoljno jake da se odupru različitim ucjenama i
zahtjevima od strane investitora dok su s druge strane investitori moćni, agresivni i imaju
mnogo zahtjeva.
Zemlje koje uvoze kapital su u najvećem broju slučajeva zemlje koje nemaju bitan uticaj u
međunarodnim odnosima, nemaju jasnu viziju i razvojni program za širenje svoje privrede,
imaju slabo razvijene grane ekonomije, i nedostaje im domaća akumulacije. Po pravilu, one
nemaju izgrađene dugoročne planove već se njihovo poslovanje zasniva na kratkoročnim
interesima koji se zasnivaju na privlačenje stranih investitora kako bi se zaposlila
nezadovoljna radna snaga i bar na kratko pokrenula ekonomija. Kada uvide da njihove
promjene idu na bolje i da se stanje u ekonomiji njihove države znatno mijenja, njihove
ambicije i apetiti rastu i u tim momentima često dolazi do grešaka koje pravi menadžment
same države a te greške se odnose na lošu procjenjenost i slabu selekciju stranih investitora
koje uvode na svoje tržište. U tim slučajevima može da dođe do velikih problema ukoliko je
investitor koji koristi programe niske tehnološke intezivnosti, ukoliko nema dovoljno
sredstava kako bi pokrenuo posao u drugoj državi, ako nije dovoljno informisan o pravilima
koja vladaju na određenoj teritoriji, ili u ne manje čestom slučaju kada investitor nema dobre
namjere za unapređenje partnerske države kao i za razvoj njene ekonomije i privrede.
Interesi stranih investitora su uvjek precizni. Pored osnovnih interesa koji se tiču oplodnje
uloženog kapitala uvijek se vode sa dva cilja:
1. Maksimalna eksploatacija radne snage i drugih resursa u cilju kontinuiranog porasta
profita.
2. Trajna okupacija tržišta u koje ulažu svoj kapital.

2.2. Faktori koji direktno utiču na priliv

Bitni faktori koji utiču na priliv direktnih stranih investicija su:

1. Ekonomska i politička stabilnost države
2. Zakoni i vladavina zakona u državi
3. Veličina tržišza kao i potencijal za dalji razvoj
4. Radna snaga

7
5. Osnovna sredstva i infrastruktura
6. Promocija investicija i njihovo plasiranje na tržište.

Mnogi rizici političke i ekomske prirode su zagarantovani pratioc za investiranje u određeni

projekat. Svako ko investira i ulaže svoj novac želi da svoje poslovne aktivnosti sprovodi na
unapred provjerenim mjestima, u predvidljivim uslovima, gdje je stepen rizika znatno manji.
Globalno okruženje koje pruža stabilnost i sigurnost i koje je u privrednom rastu, niske stope
influacije, stabilnost deviznog kursa su samo neki od parametara koji smanjuju rizik. Veoma
je bitno da su pravila igre precizno određena. Takođe, zakoni određenog predjela, regije ili
države moraju biti jasno precizionirani, jer u nedostatku vladavine zakona kao i neefikasne
procedure može doći do nepotrebnih troškova za investitore. Pored novčanih troškova,
možemo primjetiti da u ovom slučaju postoji bespotreban trošak vremena koje investitori
troše kako bi uspjeli da razumiju stavke iz zakona koje nisu jasno precizionirane. Vrijeme je
novac, i za taj period izučavanja zakona o poreskim obavezama investitor je mogao da
realizuje svoje mnogobrojne ideje. Zbog toga investitori traže jednostavne poreske zakone,
gdje svoje poreske obaveze mogu da sračunaju brzo i sa većim stepenom sigurnosti. Uslovi
globalizacije su najviše pomogli da čak i male ekomske države konkurišu kao lokacije
investicije a to je omogućeno sporazumima o spoljnoj trgovini. Stabilan i hrabar investitor će
znati gdje da uloži novac i u velikom broju slučajeva se pokazuje da od potpuno neprimjetnih
turističkih destinacija naprave senzaciju i privuku veliki broj turista kao i ljudi koji sa
zadovoljstvom žele da obavljaju poslove na takvim destinacijama.
Jedan od bitnijih faktora koji privlači investitora je blizina razvijenim državama. Takođe je
bitno da zemlja ima razvijenu infrastrukturu (dostupnost električne energije i vode,
transportni sistemi, razvijene telekomunikacije).
Motivi za privlačenje stranih direktnih investicija se razlikuju među zemljama u zavisnosti od
njihovih ambicija, ali prvenstveno u zavisnosti od razvijenosti države.

8
III EFEKTI I FAKTORI SDI KOJI DIREKTNO UTIČU NA PRIVREDNI RAZVOJ CRNE
GORE

Direktne strane investicije su razvojna šansa za kompanije zemalja u razvoju i put ka

dugoročnom povećanju proizvodnje, zaposlenosti radne slage i ekspanziji životnog
standarda.
Bivša republika SFRJ je bila prva socijalistička zemlja koja je uvela strana ulaganja 1965.
godine ali i pored svih dobrih predispozicija za spremnost pristupanja ovom sistemu
poslovanja u praksi su se pojavile mnogobrojne prepreke koje su negativno uticale i
ograničavale strano investiranje. Iz tog razloga je u praksi strano investiranje realizovano
samo kao zajdničko ulaganje sa nekim domaćim pravnim licima. U osamdesetim godinama
ekonomska kriza je imala uticaj na promjenu ovog stava. Shvatili su da je strani kapital
veoma bitan za brži privredni razvoj. Donešen je Zakon o osnovama Svojinsko pravnih
odnosa. Od 1990. godine strancima je dozvoljeno sticanje prava svojine na nepokretnosti
koje su im bile neophodne kako bi mogli obavljati određene djelatnosti ali su ipak postojala
određena ograničenja kada je riječ o raspolaganju nekretninama od strane fizičkih lica.
Takođe, određeno je i ograničenje koje je zabranjivalo sticanje prava svojine nad objektima
koja se nalaze u određenim područjima.
Ovaj tip investiranja ima dugu tradiciju u srpskoj istoriji koji je bio na snazi između dva
Svjetska rata.
To je imalo pozitivan uticaj i na razvoj Crne Gore kao zemlje u tranziciji koju su strani
investitori primjetili kao slabo razvijenu zemlju koja ima mnogo potencijala za razvoj u
turističkom i trgovinskom pogledu, i tu su spremni da ulažu veliku količinu ekonomskih
sredstava i da uvode inovacije na tržištu.
Crna Gora je svoj prvi Zakon o stranim ulaganjima donjela 2000. godine, a on se kasnije više
puta mjenjao i dopunjavao. Ovaj zakon je bio znatno napredniji u odnosu na Zakon iz perioda
SFRJ a glavne prednosti zakona su:
 pojednostavljenost procedure kod odobravanja ugovora o stranom ulaganju;
 strano preduzeće je ono u kojem je učešće stranog kapitala veće od 25 %;
 proširene su djelatnosti u kojima stranac moze imati većinsko učešće ;
 Istaknuta su prava stranih ulagača;

9
  Zakon je skraćen i mnogo je razumljiviji.

Crnogorska regulativa o ovoj vrsti investicija je vrlo liberalna. Strani investitor ima pravo da
upravlja kompanijom ili da pravo upravljanja prenese na drugo lice. Strana investicija može
biti u formi novca, HOV, stvari, uloga i prava. Kada govorimo o prilivima SDI možemo
primjetiti da je značajan dio priliva realizovan kroz nekretnine, da još uvijek dominiraju SDI
koje su povezane sa procesom privatizacije, da je najveći dio investicija usmjeren ka turizmu,
bankarstvu, industriji i telekomunikacijama. Takođe ovaj vid poslovanja je imao je imao
efekte i na budžet.
Od 2005 godine Crna Gora bilježi izuzetno visok priliv neto stranih direktnih investicija. Ona
se od tada nalazi u samom vrhu evropskih privreda u tranziciji.
Crna Gora još uvijek ima mnogo neiskorišćenih potencijala koji su privlačni za strane direktne
investitore u oblasti turizma, kao što su Velika plaža, Jaz...
Ujedinjeni Arapski Emirati su najveći strani investitori u Crnoj Gori koji su u 2007. godini za
11 mjeseci uložili 92,8 miliona eura a to nam pokazuju podaci iz Centralne banke. Međutim,
ova cifra predstavlja samo šestinu od ukupnih stranih direktnih investicija koje su uložene u
Crnu Goru. Jedan od najvećih projekata u koji su invetirali je Capital Plaza u Podgorici u koji
je uloženo oko 140 miliona eura. Takođe, oni su velika sredstva investirali u nautičko naselje
Porto Montenegro u Tivtu.
Veoma važni strani investitori za Crnu Goru su i sledeće države: Rusija, Italija, Azerbejdžan,
Njemačka, Švajcarska i Srbija. U poslednjim godinama mogu da se uoče i značajna
investiranja od strane Turske. Postoje još mnoge države koji su direktni strani investitori i to
Crnu Goru penje na sami vrh zemalja u tranziciji u koje se ulaže strani kapital.
Od zemalja iz bivše Jugoslavije, Srbija definitivno najviše investira u Crnu Goru.
Crnoj Gori nedostaju ulaganja u oblastima u kojima smo uvozno zavisni.
Kada je riječ o prvoj polovini 2018. godine ukupan priliv stranih direktnih investicija iznosio je
403,6 miliona eura a iz države je izašlo oko 250 miliona eura. S obzirom na ove podatke,
možemo vidjeti da je stanje u padu u odnosu na 2017. godinu a razlog tome su upravo odlivi
sredstava.

ZAKLJUČAK

10
Direktne strane investicije su prilika za razvoj kompanija u tranzicioznim zemljama, kao i
način da se postigne dugoročno povećanje proizvodnje, zaposlenosti i životnog standarda
društva. Privatizacija je u zadnjih par godina sve više usmjerena na prodaju i priliv stranog
kapitala. Zato usmjerenost samo na priliv stranih direktnih investicija predstavlja i šansu i
prepreku za brži razvoj jedne države.
Strane direktne investicije su jedan od najvažnijih pokretača kada je riječ o privrednom
razvoju Crne Gore. Prema parametrima koji pokazuju koliko stranih investicija učestvuje u
bruto domaćem proizvodu zadnjih godina, Crna Gora je lider u grupi Evropskih država u
tranziciji. U Crnu Goru je došlo preko sto stranih investitora i zato možemo reći da ovaj vid
poslovanja ima pozitivne uticaje na državu.
U narednim godinama očekuje se jos veći rast ovog vida ulaganja iz razloga što je Crna Gora
zemlja u razvoju koja ima veliki potencijal i privlačna je kako za investitore tako i za turiste.

LITERATURA

11
1. Goeldner C.R. and Titchie J.R.B. (2006), Tourism-Principles, Partices, philosophies;
USA, John Wiley and Sons.
2. Koncept Marketinga za republiku Crnu Goru
3. Kotler P., Bowen J. and Makens J. (2010), Marketing for Hospitality and Tourism;
New Jersey, Pearson Education.
4. Prof.dr. Božo Mihailović (2011), Marketing u turizmu-Principi za menadžment;
Podgorica
5. Vuk Ognjanović/Safet Kalač, (2014) Osnovi ekonomije - Fakultet za saobraćaj,
Komunikaciju i logistiku, Berane

Sajtovi:
1. http://www.privrednakomora.me/strane-direktne-investicije
2. http://www.vijesti.me/forum/sta-nam-donose-strane-direktne-investicije-40388
3. http://www.kolektiv.me/84316/mipa-cg-biljezi-najveci-priliv-stranih-direktnih-investicija-
u-regionu
4. http://pvinfomer.me/sadrzaj.php?kategorija=Drustvo&&info=clanak-14643639

12