Professional Documents
Culture Documents
FILIPINO Komunikasyon
FILIPINO Komunikasyon
FILIPINO Komunikasyon
KOMUNIKASYON AT PANANALIKSIK SA
WIKA AT KULTURANG PILIPINO
1st Week
Wika
Setyembre 1-4 Wikang Pambansa
Setyembre 7-11 Wikang Panturo
Wikang Opisyal
Wikang Pantulong
Panahon ng Espanyol
Setyembre 28-30 / Oktubre 1-2 Panahon ng Propaganda
Panahon ng mga Amerikano
Oktubre 5-9 Panahon ng mga Hapones
Panahon ng Pagsasarili
Panahon sa Kasalukuyang Panahon
WIKA
Ang wika ay nagmula sa salitang Latin na “lengua” na ang kahulugan ay dila. Ito’y isang masistemang gamit
sa pakikipagtalastasan o pakikipagkomunikasyon na binubuo ng mga simbolo at panuntunan. Ito’y isang
paraan ng pagpapahayag ng damdamin at opinyon sa pamamagitan ng mga salita upang magkaunawaan ang
mga tao.
Ang wika ay nagagamit bilang instrumento ng komunikasyon dahil ginagamit ang wika upang ipahayag ang
ating damdamin, pangangailangan, at iniisip sapagkat ito ang ginagamit sa pakikipagtalastasan at pakikipag-
ugnayan ng isang tao sa lahat ng pagkakataon.
Ang wika ay may taglay na malalim, malawak at natatanging kaalaman at karunungan. Kung mahusay nating
magagamit ito sa ating buhay at iba-iba pang mga aspeto nito ay masasabi ngang magbubunga ito ng
kaunlaran at karunungan. Ang wikang ito na mahiwaga na nagpababatid ng mga kaalaman ay lalong
mabisang maikakasangkapan sa ating pambansang kaunlaran kung ito'y lubos at puspusang pinapairal sa
iba't-ibang larangan at disiplina.
Samakatuwid, napakahalaga ng wika sapagkat ito ang nagbibigay buhay, diwa at ang nagpapakilala sa
bansa, ito ang sumasalamin sa kultura, kaugalian, paniniwala, kaalaman at karunungan ng mga mamayan,
ang nagbabatid ng kakayahan ng mga tao, ito ang daluyan ng ating komunikasyon, ito ang larawan na
nagpapakita ng ating pagkakakilanlan, kung paano tayo tatanawin at ituturing ng mga tao sa labas ng bansa.
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
1. Tagalog
2. Waray
3. Kapampangan
4. Hiligaynon
5. Pangasinense
6. Bicolano
7. Cebuano
8. Ilokano
Konsepto ng Wikang Pambansa - Ang wika ay may tatlong uri. Ang mga wikang ito ay batay sa ating
bansa at ang lenggwahe. “ Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay FILIPINO. Samantalang nalilinang, ito
ay dapat payabungin at pagyamanin pa sa salig sa umiiral na mga wika sa Pilipinas at iba pang wika’’.
Ang wikang ito ay isang wika (o diyalekto) na natatanging kinakatawan ang pambansang pakikilanlan ng isang
lahi at/o bansa. Ginagamit ang isang wika sa politikal at legal na diskurso at tinatatalaga ng pamahalaan ng
isang bansa. Sa antas ng wika sa Pilipinas, naisakategorya ang pambansang wika bilang pangatlo, kaakibat
ng balbal (una), lalawiganin (pangalawa), at ng pampanitikan (pangatlo). Gayumpaman, hindi nag iisa ang
Filipino, bilang opisyal na wika ng Pilipinas, ang saligang batas ng 1987 ay nagtakda ng Ingles, bilang isa na
rin sa opisyal na wika, kung pahihintulutan ng batas.____
_____________________
________________________________________________________________________________________
Konsepto ng Wikang Opisyal. Ang opisyal na wika ay isang wika o lenggwahe na binigyan ng bukod-
tanging istatus sa saligang batas ng mga bansa, mga estado, at iba pang teritoryo. Ito ang wikang
kadalasang ginagamit sa lehislatibong mga sangay ng bansa, bagama’t hinihiling din ng batas sa
maraming bansa na isalin din sa ibang wika ang mga dokumento ng gobyerno. Dahil ito ay magagamit
natin sa pagsasalita at pakikipag-ugnayan sa kapwa.
Konsepto ng Wikang panturo ang wikang opisyal na ginagamit sa pormal na edukasyon. Ito ang
wikang ginagamit sa pagturo at pag-aaral sa mga eskwelahan at ang wika sa pagsulat ng mga aklat at
kagamitan sa pagturo silid aralan. Ang tinatag na pabansang sistema ng edukasyon ng mga Amerikano
sa umpisa ng ika-20 siglo ay monolingguwal. Ang ibig sabihin , may isang wikang panturo- ang wikang
Ingles. Nagsimula ipagamit ang Wikang Pambansa bilang wikang panturo sa panahong Komonwelt at
para sa edukasyon ng mga magiging guro ng Wikang Pambansa. Bago sumiklab ang ikalawang
Digmaang Pandaigdig ay may mga guro nang nagtuturo ng Wikang Pambansa. Sa isang sirkular
noong 3 Mayo 1940, iniatas ni Direktor Celedonio Salvador ng Kawanihan ng Edukasyon ang pagtuturo
ng Wikang Pambansa bilang regular na asignatura sa ikaapat na taon sa paaralang sekundarya.
Pagkaraan ng digma, unti-unting binuksan ang mga asignatura sa elementarya at sekundarya na
nagtuturo ng wika at panitikan at gumagamit ng Wikang Pambansa bilang wikang panturo.
Sa ating bansa ay maraming lenggwahe na ginagamit sa iba’t ibang lugar dito sa PIlipinas. Bagamat ito ay
importante dahil ito ay magagamit natin sa pakikipag-ugnayan sa kapwa. Ngayon ay ang Ingles na ang
International Language na ang gagamitin dito sa Pilipinas. Kahit Ingles na ang ginagamit sa iba, dapat pa rin
natin ipaubaya ang ating lenggwahe na Filipino dahil nga tayo ay Pilipinong lahi.
Paraan din ito para di mawala sa sirkulasyon ang ating ibat-ibang uri ng wika at para magising ang
kamalayan ng mga kabataan kung gaano mapagtibay at mapahalagahan sa sosyodad ang
dayalektong kinamulatan.
Bilang isang Filipino dapat nating pagyamanin at patuloy na linangin ang ating sariling wika sa
pamamagitan ng paggamit nito. Di lamang ito simbolo ng ating pagkatao, bagkus ay tatak ito ng ating
pagkakakilanlan saan mang parte ng mundo tayo mapadpad. Huwag natin itong ikahiya, ipagmalaki
mo at gamitin ang wikang Pilipino.
Konsepto ng Wikang Pantulong – ito ay ang auxiliary language sa Ingles. Ang auxiliary ay may
pakahulugang “ dagdg n tulong o suporta “. Ang wikang pantulong, samakatuwid, ay wika na ginagamit
para sa higit na pagkakaintindihan ng dalawa o mahigit pang nag-uusap. Sa edukasyon, tumutukoy ito
sa wika na higit na alam ng mga mag-aaral sa loob ng silid-aralan kaysa opisyal na wikang panturo
kaya maaaring gamitin ng guro upang higit siyang maintindihan ng kanyang mga tinuruan.
Dati multilingguwal ang Pilipinas, napakahalaga ang paggamit ng wikang pantulong para sa higit na
epektibong pagtuturo sa pook na ikalawang wika lamang ang wikang panturo. Bagaman walang opisyal na
atas, ginagawa ito noon pa ng mga guro sa mga pook na di Tagalog. Sa Cebu halimbawa, ay ginagamit na
wikang pantulong sa pagtuturo ang Sebwano; sa Vigan, ang Ilokano; sa Benguet, ang Ibaloy; at sa Marawi,
ang Maranaw.
2. Sa iyong pananaw , bakit hindi inangkin ng mga Pilipino ang wikang Espanyol bilang wikang Pambansa
natin gayong matagal na panahon tayong sinakop ng mga Espanyol.
3. Sa iyong pananaw , bakit hindi inangkin ng mga Pilipino ang wikang Espanyol bilang wikang Pambansa
natin gayong matagal na panahon tayong sinakop ng mga Espanyol.
4. Manood ng isang tanging episode ng palabas sa telebisyon. Suriin ang kabuoan ng programa kung
paano ginamit ang wikang Filipino ayon sa mga konseptong pangwikang nasa inyong LAS.
Halimbawa:
Tonight with Arnold Clavio Matang Lawin
Mareng Winnie Rated -K
Nahahati sa iba’t ibang aspekto ang gamit ng wika sa ating lipunan. Ito ay nakaayon sa kung paano ito
ginagamit ng mga mamamayan at kung paano ito nakatutulong sa lipunan.
1. Interaksiyonal- Isa ang interaksiyonal sa mga gamit ng wika sa lipunan. Mula ito sa salitang English na
“interaction” na ang ibig sabihin ay pakikisalamuha sa iba. Ginagamit kasi ang wika upang makabuo at
mapanatili ang relasyong sosyal.
Nagagamit ito sa pagbati sa mga kakilala sa iba’t ibang okasyon, sa pagbuo ng pagkakaibigan, pasasalamat,
pagpapalitan ng opinyon, pakikipagbiruan, at maging panunudyo.
Naisasagawa ito sa pamamagitan ng pagpapakilala ng sarili, pagsulat ng liham, paggamit ng mga wikang
balbal na mas mauunawaan ng iba, mga diyalekto at katutubong wika, at iba pang wikang makabubuo ng
interaksiyon sa iba.
Halimbawa:
( Continuation )
2. Instrumental - Ang isa pang gamit ng wika sa lipunan ay ang pagiginig instrumental nito. Sinasabi
kasing instrumento ang wika sa mga mamamayan at sa mismong lipunan o bansa dahil sa
pamamagitan nito, naisasagawa ng isang tao ang nais niyang gawin o ibulalas. Katulad ng
interaksiyonal, ang wika ay instrumental din upang mabigyan ng kasiyahan ang kalooban ng isang tao
na magawa ang kaniyang nais.
Kung ang interaksiyonal ay mas sumasakop sa pagnanais ng tao na makabuo ng magandang relasyon sa
kapuwa, sa gamit ng instrumental naman ay nagiging daan ng isang tao para sa pansariling interes.
Nagagamit ito sa paghahanap ng trabaho sa mga panayam o interbyu, paghingi ng pabor, pag-uutos,
pagbebenta ng mga produkto at serbisyo, at pagbibigay ng mungkahi.
Halimbawa:
3. Regulatoryo
Bahagi ng isang lipunan ang mga batas at patakaran. At hindi maisasagawa at maipatutupad ang mga ito kung
walang wika. Kaya naman ang wika ay isa ring regulatoryong/ regulatori na nakatutulong sa isang lipunan. Sa
pamamagitan ng wika ay nakokontrol nito ang ugali, asal, disiplina, sitwasyon, kaganapan, o maging kung
paano mamuhay ang isang tao.
Ilang halimbawa ng wika bilang regulatori ay ang Saligang Batas, ang mga kontratang pinipirmahan sa mga
negosyo at trabaho, mga isinulat na panuntunan sa isang bagay, mga dapat sundin sa isang pamayanan, mga
paraan upang maaprubahan ang isang kasunduan, notice ng pagbabawal, at ilan pang mahahalagang
kasulatan na nagbibigay ng patakaran. Kasama rin dito ang mga sulating nagbibigay ng direksyon, paraan ng
pagluluto, at maging ilang hakbang para sa mga eksperimento.
________________________________________________________________________________________
( Continuation )
Halimbawa:
Ito ay halimbawa ng Regulatori dahil ito ay isang paalala na mag ingat ang mga taong dadaan sa lugar na ito
dahil sa nasabing paalala. Ito din ay kumokontrol sa kilos ng tao dahil sa paalalang yan siguradong may mga
taong iiwas o mag iingat dahil sa nasabing gawain .
Imahinasyon at Impormativ - Isa ring gamit ng wika ay ang ipahayag ang sarili sa malikhaing paraan. Sa
ganitong gamit ng wika ay nakagagawa ang isang tao ng mga istorya, nobela, balita, at iba pang akdang
sinusulat at napapanood. Kasama rin dito ang mga akda na ginagamit sa paaralan, mga magasin, at maging
ang mga babasahin online.
Layunin din ng mga ganitong klaseng babashin ang maging ng impormasyon. Mahalaga rin ang papel ng wika
sa pagbibigay ng impormasyon lalo na sa mga binabasa at pinapanood. Kasama rin dito ang lektura ng mga
guro.
________________________________________________________________________________________
( Continuation )
4. Pampersonal – Naipahahayag sa gamit na ito ang sariling pala-alagay o kuro-kuro sa paksang painag-
uusapan. Kasama rin ditto ang pagsulat ng talaarawan o journal. Dito rin naipahahayag ang
pagpapahalaga sa anumang anyo ng panitikan.
Halimbawa:
( Continuation )
5.Pangheuristiko – ang gamit na ito ay tumutukoy sa pagkuha o paghahanap ng impormasyon na may
kinalaman sa paksang pinag-aaralan. Kabilang ditto ang interbyu sa mga taong makasasagot sa mga
tanong na kailangan sa paksang pinag-aralan; pakikinig sa radio; panonood sa telebisyon;at pagbabasa ng
pahayagan at mga aklat. Nakkakuha tayo ng mga impormasyon sa mga nabanggit na sanggunian.
Halimbawa:
2. Simbahan
3. Palengke
________________________________________________________________________________________
________________________________________________________________________________________
Kapaligiran
Lipunan at politika
WIKA Edukasyon
Karanasan
Relihiyon
Kabuhayan at Ekonomiya
________________________________________________________________________________________
Inaasahang Matamo: Natutukoy ang mga pinagdaanang pangyayari / kaganapan tungo sa pagkabuo at pag
-unlad ng Wikang Pambansa
Sanggunian: Marquez, Servillano T. (2016) Pintig SHS KOMUNIKASYON AT PANANALIKSIK SA WIKA AT
KULTURANG PILIPINO . Sibs Publishing House, Inc. , Quezon City. P76.
https://www.preceden.com/timelines/275836-timeline-ng-kasaysayan-ng-wikang-pambansa
_______________________________________________________________________________________
KONSEPTO:
TIMELINE NG KASAYSAYAN NG WIKANG PAMBANSA
1935---"Ang kongreso ay gagawa ng mga hakbang tungo sa pagpapaunlad at pagpapatibay ng isang wikang
pambansa na batay sa isa sa mga umiiral na katutubong wika. Hanggang hindi nagtatadhana
1936---Surian ng Wikang Pambansa na naatasang pumili ng iisang katutubong wika na magiging batayan ng
wikang pambansa.
________________________________________________________________________________________
______________________________________________________________________________________
( Continuation)
LINGGO NG WIKA
1954---Inutos ni Pangulong Magsaysay ang taunang pagdiriwan ng linggong wikang Pambansa.
1987 CONSTITUTION
1987---Ang wikang Pambansa ay Filipino.
________________________________________________________________________________________
Nang dumating ang mga Kastila, binago nila ang ating sistema ng pagsulat. Sinunog nila ang lahat halos ng
ating katutubong panitikang nasusulat sa Alibata, kasabay ng kanilang pagsunog sa sinasambang mga anito
ng ating mga ninuno. Tinuruan nilang sumulat ang mga Pilipino sa pamamagitan ng palatitikang Romano
upang mabisa nilang mapalaganap ang Doctrina Christiana. Ang mga titik Romano gaya ng alam na natin, ay
iba sa mga simbolong ginagamit sa pagsulat sa wikang Hapon o sa wikang Intsik.
( Continuation)
Itinuro ng mga Kastila ang kanilang Abecedario. Ang mga titik ng Abecedario ay ang mga sumusunod:
Ang Abecedario :
Pansinin na sa dating 17 katutubong tunog sa matandang Alibata ay naparagdag ang mga sumusunod
upang maging 31 titik lahat.
Pagsasanay
I. Basahin ang talata sa ibaba. Isulat sa baybay-Filipino ang mga salitang nasa loob ng panaklong.
Noong nakaraang (1. Viernes) ay hindi nakapasok si Ernesto sa (2. escuela). Tumawag ang kanyang ina
sa (3. telefono) upang ipaalam sa kanyang (4. maestra) na siya ay di papasok.
(5. Miercoles) na nang muling makapasok si Ernesto. Pagpasok niya sa (6. clase) ay sinalubong siya ng
kanyang mga kamag-aral. Sinabi kaagad ng mga ito kung ano ang kanilang (7. leccion) sa araw na iyon.
Ipinaalam din ng mga ito na bilang takda, sila’y binilinang magdala ng (8. diario).
( Continuation)
Ang Alpabetong Ingles
Nang matapos ang pananakop ng mga Kastila noong 1898, humalili naman ang mga Amerikano. Dahil
sa ang pinakamahalagang pokus ng pamahalaang Amerikano ay edukasyon ng mga Pilipino, naging sapilitan
ang pag-aaral ng wikang Ingles. Itinuro ng mga gurong Thomasites ang alpabetong Ingles na may 26 na titik,
tulad ng mga sumusunod:
Mapapansin parehong titik-Romano ang ginagamit ng mga alpabetong Ingles at Kastila, palibhasa’y
kapwa kanluranin ang mga ito. Ngunit may mga tunog sa Ingles na wala rin sa dila ng mga Pilipino. At
sapagkat ang ispeling sa Ingles ay hindi na konsistent tulad ng sa Kastila, hindi na maaari ang regular na
tumabasan ng mga titik. Halimbawa ng mga sumusunod:
Football - putbol sexy - seksi
violin - bayolin magazine - magasin
Di kasintagal ng mga Kastila ang panahon ng pananakop ng mga Amerikano, subalit dahilan sa
empasis na ibinigay sa edukasyon, napakalawak ang naging impluwensya ng wikang Ingles, kaya’t
napakarami ang mga bokabularyong Ingles na humalo sa talasalitaang Filipino.
Ang Abakada
A B K D E G H I L M N NG
O P R S T U W Y
Sa dalawampung titik na ito’y lima (5) ang patinig at labinlima (15) ang katinig. Ang mga katinig ay may
tig-iisang tawag at bigkas lamang na laging may tunog na a sa hulihan. Gaya ng pagbaybay nang pabigkas sa
mga salitang sumusunod:
Dahilan sa limitadong bilang ng mga titik ng Abakada, naging problema ang panghihiram ng mga salita,
lalo na sa Ingles na hindi konsistent ang palabaybayan.
Pagsasanay
I. Baybayin nang pa-Abakada ang sumusunod na mga salita:
1. totoo 6. pakikipagsapalaran
2. pakikipagtalastasan 7. nakikipagkomunikasyon
3. panitikan 8. tsuktsaktsinis
4. gulang 9. hikayatin
5. kompyuter 10. magsanduguan
( Continuation)
Property of Candelaria Intitute of Technology of Cabadbaran, Inc.
23
CANDELARIA INSTITUTE OF TECHNOLOGY OF CABADBARAN, INC.
(Formerly Candelaria Institute of Cabadbaran, Inc.)
Funcion Street, City of Cabadbaran, Agusan del Norte
FAPE CERTIFIED
ESC PARTICIPATING SCHOOL
Telephone Number: 343 – 1995, 09081496362
Bilang bahagi ng pagpapalanong pangwika na may layuning mapaunlad ang wikang Filipino tungo sa
istandardisasyon ng sistema ng pagsulat, nagpalabas ang Komisyon sa Wikang Filipino noong 2001 ng
revisyon sa alfabeto at ispeling ng wikang Filipino na pinamagatang 2001 Revisyon ng Alfabeto at Patnubay sa
Ispeling ng Wikang Filipino na nakafokus sa gamit ng walong bagong letra ng alfabetong Filipino
(c,f,j,ñ,q,v,x,z).
I. Ang Alfabetong Filipino
Ang alfabetong Filipino ay binubuo ng 28 letra. Ang tawag sa mga letra ay ayon sa bigkas-Ingles ng mga
Pilipino maliban sa ñ (enye) na tawag-Kastila. Ang walong (8) letra na dagdag ay galing sa mga umiiral na
wika ng Pilipinas at sa mga iba pang wika.
A B C D E F G H I J K
/ey/ /bi/ /si/ /di/ /i/ /ef/ /ji/ /eych/ /ay/ /jey/ /key/
L M N Ň NG O P Q R S T
/el/ /em/ /en/ /enye/ /enji/ /o/ /pi/ /kyu/ /ar/ /es / /ti/
U V W X Y Z
/yu/ /vi/ /dobolyu/ /eks/ /way / /zi/
Pagbaybay
Pasulat Pabigkas
Salita boto /bi-o-ti-o/
bote /bi-o-ti-I /
titik /ti-ay-ti-ay-key/
Fajardo /kapital ef-ey-jey-ey-ar-di-o/
Roxas /kapital ar-o-eks-ey-es/
( Continuation)
Property of Candelaria Intitute of Technology of Cabadbaran, Inc.
24
CANDELARIA INSTITUTE OF TECHNOLOGY OF CABADBARAN, INC.
(Formerly Candelaria Institute of Cabadbaran, Inc.)
Funcion Street, City of Cabadbaran, Agusan del Norte
FAPE CERTIFIED
ESC PARTICIPATING SCHOOL
Telephone Number: 343 – 1995, 09081496362
Simbolong Pang-agham/
Matematika Fe /ef-i/
H2O /eych-tu-o/
Lb. /el-bi/
Kg /key-ji/
V /vi/
Pagsasanay
I. Baybayin ang mga sumusunod na salita sa pasalitang paraan.
1. simbahan 6. nagdadasal
2. Biblia 7. Michael
3. bait 8. DOST
4. Mr. Miguel 9. Dr. Maulion
5. Joshua 10. Zimbabwe
Tuntunin sa Panghihiram at Pagbaybay
1. Gamitin ang kasalukuyang lesksikon (salita) ng Filipino bilang panumbas sa mga salitang banyaga. Kung
anong mayroong mga salita sa Filipino iyon ang ipanumbas sa mga salitang hiram.
Hiram na Salita Filipino
attitude ugali
rule tuntunin
ability kakayahan
west kanluran
school paaralan
electricity kuryente
shoe sapatos
book aklat
2. Kumuha ng mga salita mula sa iba’t ibang katutubong wika ng bansa. Nangangahulugang maaaring
gamiting panumbas sa mga salitang banyaga ang mga salitang magmumula sa iba’t ibang wika at diyalekto sa
bansa.
Hiram na Salita Katutubong Wika
hegemony gahum (cebuano)
imagery haraya (tagalog)
husband bana (cebuano)
muslim priest imam (tausug)
robber kawatan (cebuano)
fast paspas (cebuano)
slowly hinay-hinay (cebuano)
drama dula (cebuano)
( Continuation)
Property of Candelaria Intitute of Technology of Cabadbaran, Inc.
25
CANDELARIA INSTITUTE OF TECHNOLOGY OF CABADBARAN, INC.
(Formerly Candelaria Institute of Cabadbaran, Inc.)
Funcion Street, City of Cabadbaran, Agusan del Norte
FAPE CERTIFIED
ESC PARTICIPATING SCHOOL
Telephone Number: 343 – 1995, 09081496362
3. Bigkasin sa orihinal na anyo ang hiniram na salita mula sa Kastila, Ingles at iba pang wikang banyaga at
saka baybayin sa Filipino. Dito ginagamit ang prinsipyo sa Filipino na kung anong bigkas ay siyang baybay at
kung ano ang baybay ay siyang basa.
4. Gamitin ang mga letrang C,N,Q,X,F,J,V,Z, kapag ang salita ay hiniram nang buo ayon sa mga
sumusunod na kondisyon:
a. Pantanging ngalan
Quirino Canada Zamboanga City
John Valenzuela City Ozamiz City
Ceneza Bldg Qantas Airline El Nino
( Continuation)
c. Salitang may natatanging kahulugang kultural
Property of Candelaria Intitute of Technology of Cabadbaran, Inc.
26
CANDELARIA INSTITUTE OF TECHNOLOGY OF CABADBARAN, INC.
(Formerly Candelaria Institute of Cabadbaran, Inc.)
Funcion Street, City of Cabadbaran, Agusan del Norte
FAPE CERTIFIED
ESC PARTICIPATING SCHOOL
Telephone Number: 343 – 1995, 09081496362
https://www.scribd.com/document/364835841/PAGSASALING-WIKA-WORKSHEETS-doc
A.Hanapin sa ibaba ang salin ingles ng mga sumusunod. Titik lamang ang isulat sa patalang.
a.color b. beautiful c. sad d. flower e. house f. east g. room h. shape i. quiet j. happy k. south l. hungry
1. manager ____________________________
2. computer ____________________________
3. break ____________________________
4. full time ____________________________
5. export ____________________________
6. break ____________________________
7. full time ____________________________
8. interview ____________________________
9. survey ____________________________
10. high school ____________________________
1. Titser ____________________________
2. Misis ____________________________
3. Diary ____________________________
4. Iskor ____________________________
5. Ketsap ____________________________
( Continuation )
Property of Candelaria Intitute of Technology of Cabadbaran, Inc.
29
CANDELARIA INSTITUTE OF TECHNOLOGY OF CABADBARAN, INC.
(Formerly Candelaria Institute of Cabadbaran, Inc.)
Funcion Street, City of Cabadbaran, Agusan del Norte
FAPE CERTIFIED
ESC PARTICIPATING SCHOOL
Telephone Number: 343 – 1995, 09081496362
Noong Disyembre 29, 1792, nilagdaan ni Carlos 1 ang isa pang dekrito na nag-uutos na gamitin ang wikang
Kastila sa mga paaralang itatatag sa lahat ng mga pamayanan ng Indio.Panahon ng Propaganda
Sa panahong ito, marami na ring mga P!ilipino ang naging matindi ang damdaming nasyonalismo.Nagtungo
sila sa ibang bansa upang kumuha ng mga karunungan.
Labag man sa iniutos ni Mc Kinley na gamiting wikang panturo ang mga wikang bernakular sa mga paaralan
ay nanatili parin ang Ingles na wikang panturo at pantulong naman ang wikang rehiyonal
________________________________________________________________________________________
( Continuation)
Kristiyanismo – ito ang layunin ng mga Espanyol na ikintal sa mga Pilipino sa kanilang pananakop.
Katutubong Wika – ang ginamit ng mga Espanyol sa pagpapatahimik ng mga mamamayan. Pinag-aralan nila
ito at ginamit noong una sa pagpapalaganap ng Kristiyanismo.
Paghahati ng mga isla ng pamayanan – ito ang unang ginawa ng mga Espanyol upang mapabilis ang
kanilang layunin.
1. Agustino
2. Pransiskano
3. Dominiko pinag-aralan nila ang wikang katutubo sa halip na ituro ang wikang Espanyol
4. Heswita
5. Rekoleto
Carlos I – nagmungkahi na ituro ang Doctrina Christiana gamit ang Wikang Espanyol.
Doctrina Christiana – isang maagang aklat ng Romano Katoliko katesismo, isinulat nibabagan Juan de
Plasencia, at pinaniniwalan na isa sa pinakamaagang mga libro nanalimbag sa
Pilipinas noong 1953.
Marso 2, 1634 – muling inulit ni Felipe II angkanyang utos na turuan ng Espanyol ang mga indiyo.
December 29, 1972 – lumagda si Carlos IV ngdeskrito na nag-uutos na gamitin ang WikangEspanyol
sa lahat ng paaralan
________________________________________________________________________________________
( Continuation)
2. Ano kaya ang mga dahilan at sinalungat ng mga prayleng Espanyol ang mga programang pang-
edukasyon at pangwika?
________________________________________________________________________________________
( Continuation)
________________________________________________________________________________________
( Continuation )
PANAHON NG AMERIKANO
Almirante Dewey - namuno sa mga Amerikanong dumating sa Pilipinas
Wikang Ingles – ginamit na Wikang Panturo at Wikang Pantalastasan mula sa antas primarya hanggang sa
kolehiyo sa panahon ng mga Amerikano.
Jacob Schurman – ang namuno sa komisyong naniniwalang kailangan ng Ingles sa edukasyong primary.
Batas Blg. 74 – itinakda ng komisyon noog Marso 21, 1901 nanagtatag ng mga paaralang pambayan at
nagpahayag na Ingles ang gagawing wikang panturo
Reading, Writing & Arithmetic (3R’s) – ang binigyang-diin sa pagtuturo subalit nahihirapan ang mga guro sa
pagpapaunawa sa mga mag-aaral kaya ipinagamit ang bernakular bilang wikang pantulong. Ipinagbawal ang
paggami tng Wikang Bernakular at tanging Wikang Ingles nalang ang ipinagamit na Wika ngPanturo nang
mapalitan ang director ng kawanihan ng edukasyon .
Mga sundalo – ang unang nagturo ng Inglesat sumunod ang grupong Thomasites.
Bise Gobernador Heneral George Butte – Kalihim ng Pambayang Pagtuturo sa apat nataong pag-aaral
noong 1931. Sinabi niyanghindi kailanman magiging wikang pambansang mga Pilipino ang
Ingles dahil hindi ito angwika ng tahanan.
Jorge Bocobo at Maximo Kalaw – sumang-ayon sa sinabi ni Butte.
1. Paano ginamitng mga Amerikano ang wikang Ingles upang makuha ang loob ng mga mamamayang
Pilipino sa panahon ng kanilang pananakop?
Henry Jones Ford – nagsagawa ng unangpagsisiyasat sa pagtuturo gamit ang Ingles.Kanyang natuklasan na
ang Ingles ay kayhirap makilala na Ingles na nga.
Saleeby – iginiit niya na makabubuti angmagkaroon ng isang wikang pambansanghango sa katutubong wika
nang sa gayon aymaging malaya at mas epektibo ang paraan ngedukasyon sa buong bansa
Ordinansa Militar Blg. 13 – Ipinatupad ngmga Hapones. Ito ay nag-uutos na gawingopisyal na wika ang
Tagalog at Nihonggo.
Philippine Executive Commission – itinatag upang magtaguyod ng patakarang military ng mga Hapones at
propagandang pangkultura.
Jorge Vargas – namuno sa PhilippineExecutive Commission.
KALIBAPI o Kapisanan sa Paglilingkod saBagong Pilipinas – may layuning mapabuti ang edukasyon at
moral na rehenerasyon at pagpapalakas at pagpapaunlad ng kabuhayan sa pamamatnubay ng imperyong
Hapones.
Benigno Aquino – ang nahirang direktor ng KALIBAPI o Kapisanan sa Paglilingkod sa Bagong Pilipinas.
Pagpapalaganap ng Wikang Pilipino - Ang pangunahing proyekto ng Kapisanan,katuwang nila ang SWP
( Continuation )
Tatlong Pangkat na Namamayagpag saUsaping Pangwika sa Panahong ito:
1. Pangkat ni Carlos Ronquillo
2. Pangkat ni Lope K. Santos
3. Pangkat nina N. Sevilla at G.E. Tolentino
Jose Villa Panganiban – nagturo ng Tagalogsa mga Hapones at di-Tagalog.
Mga Dahilan Kung Bakit sa Tagalog ibinatay ang Pambansang Wika
Mayroong limang dahilan ibinigay ang Surianng Wikang Pambansa kung bakit sa Tagalogibinatay ang wikang
Pambansa. Ito ay angmga sumusunod.
1. Ito ay may pinakamayamang talasalitaan.Katunayan, ang Tagalog ay binubuo ng 30,000salitang-ugat at
700 panlapi.
2. Ito ang wikang ginagamit sa sentrongkalakalan.Ito ay wikang ginagamit sa punong-lungsod ngPilipinas,
ang Maynila at siyang linguafranca ng buong bansa.
3. Ito ang salita o wikang ginagamit ngnakararami.
4. Ito ay madaling pag-aralan, matutunan atbigkasin.
5. May pinakamaunlad na panitikan sa lahat ngkatutubong Wika sa Pilipinas
Gawain: Sagutin ang mga tanong sa ibaba.
1. Sa iyong palagay, sino ang higit na nakatulong sa pagpapaunlad ng wikang Filipino, ang mga
Amerikano o ang mga Hapones? Patunayan ang sagot.
2. Ano ang naging pakinabang ng mga manunulat na Pilipino sa panahon ng mga Hapones? Nakabuti ba
ang pagbabawal sa paggamit ng wikang Ingles?
3. Paano pinatunayan ng mga Amerikano ang paggalang nila sa Tagalog bilang wikang katutubo ng mga
Pilipino?
________________________________________________________________________________________
Konsepto:
Sa Panahon ng Pagsasarili
Hunyo 7, 1940 Pinagtibay ang Batas Komonwelt Blg. 570, na nagtatakdang wikang opisyal na ang
pambansang wika (Tagalog) simula Hulyo 4, 1940. Nang matapos ang digmaan, ilang taon ding hindi
Napagtuunan ng panahon ang pagpapalaganap sa Wikang Pambansa hanggang sa mailuklok bilang pangulo
ng bansa si Ramon Magsaysay. Marso 26, 1954, Nilagdaan ng Pangulong Ramon Magsaysay ang proklama
blg. 12 na nagpapahayag ng pagdiriwang ng Linggo ng Wikang Pambansa simula sa Marso 29 hanggang Abril
4 taon-taon, sang-ayon sa tagubilin ng Surian ng Wikang Pambansa. Napapaloob sa panahong saklaw ng
pagdiriwang ang Araw ni Balagtas (Abril 2).
Setyembre 23, 1955 Nilagdaan ng Pangulong Ramon Magsaysay ang Proklama Blg. 186 nagsususog sa
Proklama Blg. 12 serye ng 1954, na sa pamamagitan nito’y inililipat ang panahon ng pagdiriwang ng Linggo ng
Wikang Pambansa taon-taon simula Agosto 13 hanggang 19. (bilang paggunita sa kaarawan ni Manuel
Quezon (Agosto 19) na kinikilala bilang “Ama ng Wikang Pambansa”. Agosto 13, 1959 Inilabas ni Kalihim Jose
F. Romero ng Kagawaran ng Edukasyon ang Kautusang Pangkagawaran Blg. 7 na nagsasaad na “kailanma’t
tutukuyin ang Wikang Pambansa, ang salitang Pilipino ay siyang gagamitin.
Oktubre 24, 1967 Naglagda ang Pangulong Marcos ng isang Kautusang Tagapagpaganap Blg. 96 na
nagtatadhanang ang lahat ng gusali, edipisyo, at tanggapan ng pamahalaan ay pangangalanan na sa Pilipino.
Marso 27, 1968 Inilabas ni Kalihim Tagapagpaganap Rafael M. Salas ang Memorandum Sirkular Blg. 172 na
nag-aatas na ang lahat ng letterhead ng mga tanggapan, kagawaran at sangay ng pamahalaan ay dapat na
nakasulat sa Pilipino kalakip ang kaukulang teksto sa Ingles. Iniutos din ng sirkular na ang pormularyo ng
panunumpa sa tungkulin ng mga pinuno at empleyado ng pamahalaan ay sa Pilipino gagawin.
Hulyo 21, 1978 Nilagdaan ng Ministro ng Edukasyon at Kultura Juan L. Manuel ang Kautusang Pangministri
Blg. 22 na nag-uutos na isama ang Pilipino sa lahat ng kurikulum na pandalubhasang Antas/kolehiyo.
Magkakaroon ng anim na yunit ng Pilipino sa lahat ng kurso, maliban sa kursong pang-edukasyon na dapat
Kumuha ng labindalawang (12) yunit.
Sa Kasalukuyang Panahon…
Pebrero 2, 1987 Pinagtibay ang Bagong Konstitusyon ng Pilipinas. Sa Artikulo XIV, Seksyon 6-7 nasasaad
ang mga sumusunod: Seksiyon 6 Ang wikang pambansa ng Pilipinas ay Filipino. Samantalang nililinang, ito ay
dapat payabungin at pagyamanin pa salig sa umiiral na wika sa Pilipinas at sa iba pang mga wika. Seksyon 7
Ukol sa mga layunin ng komunikasyon at pagtuturo, ang mga wikang opisyal ng Pilipinas ay Filipino at
hangga’t walang itinatadhana ang batas, Ingles.
1987 Pinalabas ng kalihim Lourdes R. Quisumbing ng Departamento ng Edukasyon, Kultura at Palakasan ang
Kautusan Blg. 52 na nag-uutos sa paggamit ng Filipino bilang wikang panturo sa lahat ng antas sa mga
paaralan kaalinsabay ng Ingles na nakatakda sa patakarang edukasyong bilinggwal.
1996 Pinalabas ng Commision on Higher Education ang CHED Memorandum Blg. 59 na nagtatadhana ng
siyam (9) na yunit na pangangailangan sa Filipino sa pangkalahatang edukasyon at nagbabago sa
deskripsyon at nilalaman ng mga kurso sa Filipino 1 (Sining ng Pakikipagtalastasan), Filipino 2 (Pagbasa at
Pagsulat sa Iba’t Ibang Disiplina) at Filipino 3 (Retorika).
Hulyo, 1997 Nilagdaan at ipinalabas ni Pangulong Fidel V. Ramos ang Proklama Blg. 1041 na nagtatakda na
ang buwan ng Agosto taon-taon ay magiging Buwan ng Wikang Filipino at nagtatagubilin sa iba’t ibang
sangay/tanggapan ng pamahalaan at sa mga paaralan na magsasagawa ng mga gawain kaugnay sa taunang
pagdiriwang.
Tagalog – katutubong Wikang pinagbatayan ng pambansang wika ng Pilipinas (1935) Pilipino – unang tawag
sa pambansang wika ng Pilipinas Filipino – kasalukuyang tawag sa pambansang wika ng Pilipinas, lingua
franca ng mga Pilipino, at isa sa mga opisyal na wika sa Pilipinas kasama ng Ingles (1987)
Ferdinand Marcos
Corazon Aquino
Fidel Ramos
Joseph Estrada
Rodrigo Duterte
________________________________________________________________________________________
Konsepto:
Ang sanaysay
Ito ay isang sulating gawain na kung saan ito’y kadalasang naglalaman ng mga pananaw, kuro-kuro, o opinyon
ng isang awtor o akda. Maipapahayag ng may akda ang kanyang damdamin sa mga mambabasa, Ito rin ay
isang uri ng pakikipag-komunikasyon na ang ukol nito ay maipabatid ang inyong saloobin sa isang paksa o
isyu. Ang Ingles na salin nito ay essay.
Mga Uri
Pormal – Ang talakayin nga uri nito ay ang mga seryosong mga pagsa nga nagtataglay ng masusing at
masusuri na pananaliksik ng taong sumulat. Ito ay kadalasang nagbibigay ng impormasyon ukol sa isang tao,
hayop, bagay, lugar, o pangyayari. Ang halimbawa nito ay ang pahayagang editoryal.
Di-Pormal – Tumatalakay naman nito sa mga topikong karaniwan, personal, at pang araw-araw na kasiya-siya or
mapang-aliw para sa mga mambabasa. Ito ay binigyan din ng mga bagay-bagay at karanasan ng akda sa isang topiko
kung saan maipakita niya ang kanyang personalidad na parang nakikipag-usap siya sa isang kaibigan.
Mga Bahagi
Simula / Panimula – Ito ang pinakamahalaga na bahagi dahil dito ang inaasahan kung ipagpatuloy ng
mambabasa sa kanyang binabasang sulatin. Dapat makuha ng akda ang atensyon at damdamin ng
mambabasa.
Gitna / Katawan – Dito naman sa bahaging ito mababasa ang mga mahalagang puntos o idea ukol sa paksang
pinili at sinulat ng may-akda. Dito rin natin malalaman ang buong puntos dahil ipinapaliwanag ng maayos at
mabuti ang paksang pinag-uusapan o binibigyang pansin.
Wakas – Sa bahaging ito isinasara ng akda ang paksang nagaganap sa gitna o katawan ng isinulat niya. Dito
tin naghahamon ang akda sa mga isip ng mga mambabasa na maisakatuparan ang mga isyung tinatalakayan
niya.
________________________________________________________________________________________
( Continuation)
2. Naglalarawan - Ito ay ang paraan ng paglalahad ng kilos, pisikal na katangian ng isang bagay,
tao o pangalan.
3. Mapagdili-dili - Ito ay ang pag-iisip sa mga bagay bagay bago gumawa ng isang desisyon.
4. Kritikal o mapanuri - Ito ay ang paraan ng pag-susuri o paglalahad sa isang bagay at binabase
sa mga bagay o pangyayari na may batayan.
5. Didaktiko o nangangaral - Ito ay ang sanaysay na pumupuna sa mga bagay bagay o isyu na
kasalukuyang pinag-uusapan.
________________________________________________________________________________________
Konsepto:
Gumawa ng isang sanaysay tungkol sa sistema ng edukasyon sa kasalukuyang panahon ng pandemic.