KRIJIMI DHE KLASIFIKIMI I INSTITUCIONEVE

NDËRKOMBËTARE JOFORMALE

Qerim Qerimi

HYRJE

Ky punim studion fenomenologjinë e strukturave ndërkombëtare joformale. 1 Punimi synon të

verifikojë disa karakteristika kyçe tipologjike bazuar në kritere të tilla si gjeografia, pushteti,
problemet, tematikat apo çështjet, ose një kombinim i tyre. Me fjalë të tjera, synon të ofrojë një
vizion më të konsoliduar të karakteristikave themelore të strukturave institucionale joformale.
Karakteristikat e tilla do të studiohen duke u përqendruar në veçanti te atributet që janë unike
për strukturat ndërkombëtare formale. Në aspektin operacional, ato do të përkufizohen në terma
të elementeve te domosdoshme të ligjitimitetit dhe efektivitetit.
Qëllimi përfundimtar është që të ofrojë një kuadër koherent të ndërtimit dhe klasifikimit të
organizatave ndërkombëtare joformale.

1
Termi ‘institucion’,’strukturë’ dhe ‘organizatë’ do të përdoret në kuptimin e ngjashëm gjatë gjithë këtij punimi njësoj sikurse shprehjet
‘organizata ndërkombëtare’,’organizata ndërqeveritare’ ose ‘organizata ndërkombëtare ndërqeveritare’.
 NOCIONET KRYESORE: PERCAKTIMI DHE DIFERENCIMI I
ORGANIZATAVE NDERQEVERITARE FORMALE DHE JOFORMALE

Vetë jeta eshte e definuar nga dy momente parësore: formale dhe joformale. Pa marrë
parasysh së për çfarë aspekti bëhet fjalë, qoftë i ndërlidhur me familjen, një proces mësimor, apo
vend pune, ose ndonjë përvojë tjetër jetësore, prania e këtyre dy momenteve është pothuajse e
pashmangshme. Në mënyrë të ngjashme, funksionimi i organizatave ndërkombëtare që janë
gjithnjë në rritje është subjekt i këtyre praktikave të dyfishtë. Konteksti pastaj përcakton me më
shumë saktësi shkallën e formalitetit dhe informalitetit të përfshirë.
Një mënyrë për të kuptuar anën joformal të organizatave ndërkombëtare është duke krijaur
një vizion më të saktë të organizatave tradicionale, pra organizatave formale ndërqeveritare. Një
përpjekje e hershme për të konceptuar organizatat bashkëkohore ndërqeveritare ndërkombëtare
është ajo e Wallace dhe Singer.2 Të katër kriteret empirike që ata përdorin në përcaktimin e
ekzistencës së një organizate ndërqeveritare përfshijnë: (1) një anëtarësi minimale prej dy
shteteve; (2) sesione të rregullta plenare; (3) një aranzhim i përhershëm i selisë; dhe (4)
pavarësia nga organizatat e tjera ndërqeveritare. 3
Një tjetër përpjekje nga Shanks, Jacobson dhe Kaplan çon në një grup në thelb të ngjashëm
të kritereve.4 Ata i konceptojnë organizatat ndërqeveritare si “shoqatat e themeluara nga qeveritë
ose përfaqësuesit e tyre që janë të mjaftueshëm të institucionalizuara për të kërkuar takime të
rregullta, rregullat që qeverin vendimmarrjen, stafin e përhershëm dhe selinë”. 5 Ata më tutje
dallojnë organizatat qeveritare të rendit të dytë, të krijuara nëpërmjet veprimit të organizatave të
tjera ndërqeveritare.6
Nje përpjekje më e vonshme dhe gjithëpërfshirëse për të pëkufizuar organizatat formale
ndërqeveritare mund të gjendet në punimet e Pevehouse, Nordstrom dhe Warnke. 7 Ata
parashtrojne se një organizatë formale ndërqeveritare posedon atributet si në vijim: “(1) është
një entitet formal; (2) ka [tri ose më shumë] shtetet si anëtarë; dhe (3) ka një sekretariat të
përhershëm ose tregues tjetër të institucionalizimit të tillë si selia dhe / ose stafi i përhershëm”. 8
Duke tërhequr paralele me përkufizimin e një organizate formale ndërqeveritare, siç
përcaktohet në konceptin e Pevehouse, Nordstrom dhe Warnke, Vabulas dhe Snidal ofrojnë
përkufizimin e tyre për një organizatë ndërqeveritare joformale. 9 Sipas këtij koncepti, një
organizatë ndërqeveritare joformale është definuar si: (1) një pritje e perbashkët—më tepër se
një marrëveshje detyruese—në lidhje me qëllim; (2) ndërmjet një grupi shtetesh; dhe (3)
pjesëmarrje në takime të rregullta pa një sekretariat të pavarur ose institucionalizim tjetër
thelbësor siç është selia dhe / ose stafi i përhershëm.10
Dallimet në këtë mënyrë rrjedhin nga tri kriteret themelore, të cilat karakterizojnë OQ:
mungesë të një marrëveshjeje detyruese apo një vendim formal kolektiv; mungesa e nevojës për
të qenë tre ose më shumë shtete; dhe mungesa e një selie apo sekretariat i përhershëm. Diskutimi
në vijim do të shtojë më tej për detajet e dallimeve në mes të FIGOs dhe IIGOs.
Në kontekstin formal, një organizatë ndërkombëtare ndërqeveritare formohet zakonisht nga
një marrëveshje ndërkombëtare dhe, nganjëherë, me vendim të organit kolektiv ndërqeveritar të
tilla si rastet e Organizatës së Kombeve të Bashkuara Industriale (UNIDO) dhe Konferencës së
Kombeve të Bashkuara për Tregti dhe Zhvillim (UNCTAD), bazat kushtetuese të cilit qëndrojnë
në rezolutat e Asamblesë së Përgjithshme të OKB-se. 11 Edhe pse një institucion joformal
ndërqeveritar ose veprimet e saj mund të jene subjekt I mevonshem ose ‘ex post facto’ miratimi
nga një organizatë ndërkombëtare, IIGOs janë të lidhura me pritjet e përbashkëta rreth qëllime të
veçante. Pritjet e tilla mund të shprehen nëpërmjet termave më të qarta dhe formale (p.sh.,
nëpërmjet një komunikate diplomatike), por ata nuk janë subjekt i rregullave dhe parimeve që
krijojnë ose kodifikojne marrëveshjet ndërkombëtare.12
Kriteri i dytë ka të bëjë me anëtarësimin. Në vendosjen e formalizuar institucional, një
marrëveshje mes dy shteteve është parë në drejtim të një marrëdhënie dypalëshe dhe jo një
organizatë ndërkombëtare. Kështu, minimumi i kërkuar për një organizatë ndërkombëtare është
se ajo përfshin të paktën tre ose më shumë shtete anëtare. Në rastin e marrëveshjeve joformale,
një grupim me dy anëtarë, i përbërë nga vetëm shtete apo shtetet dhe organizatat ndërkombëtare,
mund të jetë e mundshme. Si mendim mun te marrim marrëdhëniet në zhvillim joformal
ndërmjet Shteteve të Bashkuara dhe të Republikës Popullore të Kinës. Grupi i dy ose G-2 është
term i përdorur nga disa për të përshkruar takime të ndryshme bilaterale të mëdha të llojit të
Strategjive dhe Dialogut Ekonomik midis udhëheqësve të dy ekonomive më të mëdha. 13
Pa marrë parasysh shkallën e institucionalizimit ose se sa takohen rregullisht, një
organizatë joformale dallohet nga mungesa e një burokracie autonome ose një seli të
përhershme.Per shembull, cili objekt i ekzaminimit te ngushte me kete nen,eshte konsideruar ne
mesin e atyre marreveshjeve joformale qe bien ne fundin e me te institucionalizuarave te
IIGOs.14

Organizatat Joformale Ndërqeveritare dhe proceset informale brenda

Organizatave Formale Ndërqeveritare

-Në kushtet e karakterizimit te mëtejshëm të IIGOs, Vabulas dhe Snidal bëjnë dallimin në
mes FIGOs si të tillë dhe IIGOs brenda FIGOs. 15 Me vone perfshihen takimet per qellime te
caktu ara grupet e punës dhe grupet joformale brenda OQ të tilla si grupi i Pesëshes NATO-s,
BE-së 3+ 3, dhe thelbet e ndryshme apo grupeve joformale në Këshillin e Sigurimit të OKB-së.
Ata janë të justifikuara si një domosdoshmëri për të plotësuar o ne menyre organizative
burokracinë më të madhe, të promovojë bashkëpunimin politik në mesin e anëtarëve dhe të
nxjerrë koncesione politike nga jo-anëtarëve të grupit.16
Përveç IIGOs dhe IIGOs brenda FIGOs, dikush mund të dallojë praktikat informale apo
proceset brenda FIGOs. Kjo i ne thelb I referohet modeleve te vendimmarrjes brenda organeve
kolektive të FIGOs.
Ne veqanti,takimet per konsultime joformale ose te mbyllura,te cilat shpesh zevendesojne
debatet e hapura te formalizuara.Per shembull,Prantl dhe Krasno kane vene re rritje-megjithese
dhe zbritje ne numer te seancave te mbyllura brenda Keshillit te Sigurimit.
 KLASIFIKIMI I ORGNAIZATAVE NDERQEVERITARE
JOFORMALE

-IIGOs me siguri mund të dallohet nga një sërë kriteresh të tjera, edhe pse shpesh ata mund
të bien në më shumë se një kategori ose të përfshihen në çështjet ndërsektoriale.

Problemi me bazë-IIGO

-Një menyre e karakterizimit eshte dhe proble-m e-baze. Këto janë institucione informale
qe synojne te bejne me nje ceshtje shume te veqante te subjektit ose me zgjidhjen e nje problemi
te caktuar.Dikush mund t’ju referohet Kuartetit te Lindjes se Mesme ,Grupeve te Kontaktit ne
Bosnje ,Kosove,dhe Namibia ose te grupeve te ngjashme per zgjidhjen e problemeve.Keto grupe
te njohura ndryshe si grupe te kontaktit ,grupe kryesore, ose grupe te miqve,kane luajtur rol ne
rritjen e zgjidhjeve te konflikteve. Aktivizmi i tyre në rritje dhe rëndësia mund të matet nga sasia
e tyre numerike, e cila është zgjeruar nga 4 në mbi 30 mekanizma të tillë në periudhën midis
viteve 1990 dhe 2006. Ky fenomen eshte paralel me rritjen e përfshirjes se OKB-së në aktivitetet
që kanë të bëjnë me parandalimin e konflikteve, zgjidhjen e konflikteve dhe rindërtimit pas
konfliktit.

Diferencimi ne baze te Gjeografi-se

-Nje tjeter menyre e karakterizimit te IIGOs bazohet ne kriteret rajonale. Një shembull që
mund të citohet është Grupi i Vishegradit (e njohur edhe si "Vishegradi i katërt" ose thjesht
"V4").I përbërë nga katër vendet e rajonit të Evropës Qendrore (Republika Çeke, Hungaria,
Polonia dhe Sllovakia), Grupi i Vishegradit kërkon të ndërtohet mbi vlerat e përbashkëta
kulturore dhe vlera të tjera që lidhin rajonin. Kjo është një pasqyrim i përpjekjeve të vendeve të
këtij rajoni të punojnë së bashku në një numër çështjesh me interes të përbashkët në kuadër të
integrimit gjithë-europian. Ajo shërben si një platformë për konsultim dhe bashkëpunim.

Tema ose qeshtja e bazuar ne IIGOs

 - Tema-ose qeshtja-eshte e bazuar ne grupime informale qe jane nje tjeter variant i IIGOs.
Ato mund të perfshijne tema të tilla si tregtia dhe/ose ndryshimi i klimes.Shembujt perfshijne
grupin e G6 -tes,perfshire ketu: Australia, Brazili, India, Japonia, Shtetet e Bashkuara dhe
Bashkimi Evropian. Emergjenca e ketij grupi eshte diktuar nga frustrimi i krijuar nga negociatat
e pergjysmuara te Doha-s.Në negociatat e ndryshimeve klimatike, verehen ndryshime të
dukshme nga Kornizës së OKB-së,fillimisht tek Konventa mbi Ndryshimin e Klimës
(UNFCCC) të forumeve të vogla joformale,pastaj tek Forumi Ekonomik per Energjine dhe
Klimen, US-BASIC (Shtetet e Bashkuara dhe Brazili,Kina, India dhe Afrika e Jugut), si dhe tek
G20-ta.Në fushen e sigurise, Antiterrorizmit Forumi Global (GCTF) eshte nje shembull tipik i
nje institucioni informal shumepalesh,edhe pse i nje shkalle relativisht te larte te
institucionalizimit si i tille mban nje njesi te vogël administrative. 23 GCTF-ja kerkon të
permiresoje koordinimin global ne perpjekjet kunder terrorizmit, si dhe të ndihmojë shtetet të
rrisin kapacitetet e tyre për të adresuar kercenimet terroriste, dhe ekstremizmin e dhunshem
brenda kufijve dhe rajoneve te tyre.

Baza e pushtetit te IIGO

-Nje karakteristike e veqante e IIGO-s eshte se veprojne globalisht e qe ndoshta kjo
karakteristike mund te jete edhe baza e krijimit te ketij pushteti,qofte ekonomik,politik apo
ushtarak. Nje shembull tipik i bayes se pushtetit te IIGO-s ndoshta mund të jete eshe G8-
a( Perfshire ketu: Kanada , Franca, Gjermania , Italia , Japonia , Rusia , Mbretëria e Bashkuar ,
si dhe Shtetet e Bashkuara ).Ose , G8a + 5-shja( Ekonomite ne zhvillim kryesor :Brazili,
Kina,India,Meksika ,dhe Afrika e Jugut ).

Ad hoc dhe IIGO-ja e perhershme

- Institucionet informale nderkombetare mund te jene te natyres ad hoc dhe te natyres se
perhershme.Perderisa G8a ka siguruar per vete nje shkalle te perhershme , disa grupe të tjera
kane sherbyer te ngushte dhe per qellime afatshkurtra,keshtuqe veprojne ne baza ad hoc dhe
perfundimisht pushojne se egzistuari (Shembull: Grupet e Kontaktit ne Bosnje,Kosove dhe
Nambi).

IIGO-te dypaleshe,trepaleshe dhe shumepalshe

-Nje tjeter menyre e identifikimit të IIGOs mund të bazohet ne numrin e subjekteve qe
perben nje IIGO. Ato ne thelb mund te jene te natyres dypaleshe të tilla si G-2, te karakterit
trepaleshe, te tilla si IBSA (Perfshire ketu:India, Brazili dhe Afrika e Jugut), ose shumepaleshe
qe eshte edhe forma me e zakonshme e IIGOs (shembujt perfshijne G-6, G-8, G-20, brics,
GCTF, SHBA-BASIC, etj).

Anetaresia-Pjesemarresit
-Duhet pasur parasysh se IIGOte jane zakonisht te perbera nga shtete sovrane dhe te
pavarura,megjithate disa jane nje perzierje e shteteve dhe FIGOs, ndersa tjerat jane nje perzierje
e ketyre dy kategorive dhe si e tille organizata cilesohet si mbikombetare. Per shembull, G-8
perbehet vetem nga shtetet. Kuarteti perfshin Lindjen e mesme, pra perveq Shteteve ee
Bashkuara dhe Rusise, Kombeve te Bashkuara dhe Bashkimit Evropian. G-20, nga ana tjeter,
eshte bere nga 19 shtete plus Bashkimin Evropian.Ne menyre te ngjajshme Forumi Global
Antiterrorist perfshin BE-ne,perveq 29-te shteteve antare.

Rrjetet transqeveritare
-Nje kategori e veçante qe qendron ne mes te IIGOs dhe FIGOs jane rrjetet transqeveritare.
Ato jane perkufizuar si "rrjetet e hetuesve zyrtare-policore, rregullatoreve financiare, madje edhe
gjyqtareve dhe ligjvenesve-te cilet shkembejne informacione me homologet e tyre
nderkombetare dhe kordinojne veprimtarine per te adresuar problemet e perbashketa ne nje
shkalle globale. Si interpretohet ketu, nuk jane organe nderqeveritare ne vetvete.Edhe pse
pelqimi i qeverive mund të jete i nevojshem per krijimin e tyre, ato gjithsesi nuk jane organe
qeveritare,kane perfaqesues joqeveritare qe marrin pjese. Ne mesin e ketyre agjensive te
specializuara dhe te pavarura jane: policia, sistemi bankar, dhe gjyqesori. Per shembull, Banka
për Rregullime Ndërkombëtare (BIS)me baze ne Basel, eshte nje organizate e perbere nga
perfaqesues te bankave qendrore me shume se te qeverive kombetare.Ne menyre te ngjashme,
Interpoli eshte i perbere nga autoritetet policore kriminale, e jo nga perfaqesuesit e qeverive.

Transformimi i IIGOs në FIGOs

-Disa institucione informale nderkombetare munden qe me kalimin e kohes te
transformohen ne organizata formale. Per shembull, Organizata e Bashkepunimit Shangait
(SCO) lindi ne mbledhjen me teper informale te njohur si "Shangai Pese." Shangai pese u
themelua ne vitin 1996, e qe ishte perbere nga: Kina, Kazakistani, Kirgistani, Rusia dhe
Taxhikistani. Kjo doli nga nje seri e demarkacionit dhe demilitarizimit te bisedimeve kufitare te
mbajtura ne mes te ish kater vendeve sovjetike dhe Kines.

PËRFUNDIMI
-Pas miratimit te Deklaratës per themelimin e Organizates se Bashkepunimit te Shangait
2001 ,Shanghai Pese ( duke perfshire edhe Uzbekistanin ) , miratoi ne qershor te 2002-es Karten
e Organizatës së Bashkëpunimit të Shangait , duke i dhene rritje nje organizate te re formale
ndërqeveritare. Si perfundim ky dokument ka kryer me urgjence shperndarjen dhe manifestimin
ne nje shumëllojshmeri te formave të proceseve joformale institucionale nderkombetare.Po
ashtu ne veqanti eshte bere nje perpjekje qe te klasifikohet dhe te ndertohet nje organizim
joformal nderqeveritar ne nje menyre me sistematike . Gjate ketij procesi,mund te vihet re se kjo
urgjence ka ardhur si nje arsyetim per ekzistencen e organizatave formale nderkombetare,qe
ishin te kufizuara,dhe qellimet i kishin te percaktuara ne menyre me gjitheperfshirese..duke
perfshire keto gjashte pika si : 1) konsultimin ; ( 2 ) bashkëpunimin ; ( 3 ) koordinimin ; (4)
konfrontimin ; (5) diskutimin ; dhe (6) pajtimin.

1.Përfundimi-Njihet si njeri nga funksionet kryesore të kryera nga IIGOs pershkruhet me

ane te mekanizmit të konsultimit . Per shembull: dialogu strategjik dhe ekonomik midis SHBA-
ve dhe Kines ka një qellim në thelb konsultativ . Proceset e ndryshme joformale dhe praktikat
brenda organeve të formalizuara , te tilla si takime me dyer të mbyllura të Këshillit të Sigurimit
të OKB-së po ashtu kane te njejtin funksion.
2. Bashkepunimi : Shumica e IIGOs percaktohen me nje komponent bashkepunues . Ne
parim, te gjitha G -grupet ( G - 6 , G - 8 , G - 8 + 5 , G - 20 , etj ) jane te udhëzuar nga nje
dimension kritik i bashkepunimit .
3. Koordinimi : Njihet si njeri nga qellimet qe ka sherbyer qe nga ekzistenca e IIGOs ngase
duhet te kete nje platforme per koordinimin dhe pozicionet e anetareve të grupit. Per shembull ,
BRICS ( Brazili , Kina , India , Rusia dhe Afrika e Jugut ) , perveç nxitjes se bashkepunimit
midis vendeve pjesemarrese , eshte perdorur edhe si nje mjet per te kordinuar qendrimet e tyre
mbi nje sere çeshtjesh , ose per çeshtjet e diskutuara para organeve te tilla formale, si Keshilli i
Sigurimit te OKB-se . Sigurisht , nuk është realiste të mendosh se te gjitha qeshtjet dueht te kene
nje unitet.Per shembull , pozita e Indise , Brazilit dhe Afrikes se Jugut ( IBSA ) jant te kunderta
me ate te Kines dhe Rusise,per çeshtje te tilla si zgjerimi i Keshillit te Sigurimit te OKB-se , dhe
madje edhe per çeshtje te tilla si Siria dhe nocioni i " pegjegjeise per te mbrojtur".
4. Ballafaqimi: Edhe pse eshte me shume nje fenomen i zbatueshëm ne mjediset
formale,dhe konfrontim ne arenat formale eshte nje faktor i kondicionuar per shfaqjen e IIGO-ve
te reja, ose nje mjet per t'iu kundervene bilancit te IIGO-ve tjera konkurruese.
5. Kontestimi: Ky nocion ndryshe njihet edhe si konfrontim eshte gjithashtu nje baze per
formimin e alternativave, dhe marreveshjeve joformale. Keshtu, kontestimi i rregullave
ekzistuese formale apo institucione eshte nje faktor i kondicionuar per ndertimin e alternativave
joformale qe konkurrojne ne nivel rajonal apo nivele tjera operative.
Shembujt e mundshem perfshijne nderrime nga negociatat formale per forume te vogla
joformale, si ne rastet e përcaktuara me lart mbi tregtine dhe ndryshimet klimatike.
6. Pajtimi: Zgjidhja e mosmarreveshjeve apo ndermjetësimi shpesh eshte nje detyre
thelbesore e IIGOs, ne veçanti Grupeve te ndryshme te Kontaktit (dmth, në Bosnje, Kosove,
Namibia, etj), dhe e grupimeve te tilla si te Kuartetit per Lindjen e Mesme ose P5 + 1 (pese
antaret e perhershem te Keshillit të Sigurimit te OKB-se plus Gjermania, e njohur edhe si BE-ja
3 3) per bisedime me Iranin mbi programin e tij berthamor.