Professional Documents
Culture Documents
Dokumen - Tips Kriko Mechanical Jack
Dokumen - Tips Kriko Mechanical Jack
1
2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI...................................................................................................3
2.1. Proje Konusu İle İlgili Daha Önce Yapılmış Çalışmalar.......................................................................3
2.2. Proje Konusu İle İlgili Bulunan Veriler, Toplanan Bilgiler..................................................................3
3. PROJE KONUSUNA AİT TASARIM PARAMETRELER.......................................................4
3.1. Projenin Kullanım Alanları................................................................................................................4
3.2. Tasarım Parametreleri......................................................................................................................4
4. PROJE TASARIMINDA YAPILAN HESAPLAMALAR........................................................5
4.1 Kuvvet Analizleri................................................................................................................................6
5. SONUÇ VE ÖNERİLER...........................................................................................................14
KAYNAKLAR..............................................................................................................................15
i
1.GİRİŞ
Bu Proje MM303 Makina Elemanları dersinde öğrendiğimiz teorik bilginin pekişmesi amaçlı
verilmiştir. Uygulama konusu olarak bir A firması için vidalı kriko tasarlanacaktır.
Vidalı krikolar, doğrusal hareket gerektiren uygulamalarda kullanılmaktadır. Herhangi bir yükün
kaldırılmasında, mekanik bir parçanın çekilmesinde, makina aksamlarının çalışma mesafelerinin
ayarlanmasında vidalı krikodan yararlanılmaktadır. Vidalı krikolar bir tona kadar yükler içindir,
emniyetli olup, kaldırdığı yükü istenildiği kadar uzun müddet tutabilir. Bir kol veya anahtar ile
kullanılır.
Vidalı Kriko kare ya da trapez yivli büyük bir çelik vidadan oluşan ve genellikle yük kaldırma
stroku sınırlı olan krikolardır. Kullanılan vida genellikle içerisine girdiği borunun ucunda
serbestçe dönen bir somuna vidalanır. Somunun, basit ya da tırnaklı bir kolla veya bir
manivelayla kumanda edilen konik çark çiftiyle döndürülmesi, vidanın boru içerisinden
çıkmasına ve dolayısıyla vidanın ve borunun karşı uçlarının birbirinden uzaklaşmasına neden
olur. Bu uçlar yüzeyler üzerine çoğunlukla balatalarla dayanır. Böylece söz konusu yüzeyler
arasındaki açıklık arttırılabilir. Kullanılan adımın küçük olması nedeniyle tersinmez olan
sistemin belli bir konumda tutulabilmesi için ayrı bir düzeneğe gerek yoktur. Diğer vidalı kriko
tiplerinde somun sabittir ve vidanın kendisi döndürülür. Bunların bazıları birbirinin içine giren
içleri boş vidalar sayesinde teleskopiktir. Böylece aygıtın kendi boyuna oranla daha büyük bir
kaldırma yüksekliği elde edilir. Vidalı krikolarda da hafiflik, küçük hacimlilik ve kullanma
kolaylığı başta gelmektedir. Kaldırdıkları yükler de yine küçümsenemeyecek kadar önemlidir.
Kaldırma yükseklikleri, normal vidalı krikolarda 30 cm’yi pek aşamamaktadır. En çok kullanma
alanları atölyelerde veya şantiyelerde parçaların yerlerine konması veya oturtulması,
ayarlanması, ağır parçaların, galeri çeperlerinin, duvarların vb. geçici olarak desteklenmesi gibi
yerlerdir.
Yük kaldırmak için gerekli moment, vidalı krikolarda mekanik olarak ve genellikle el ile
çalıştırılarak temin edilmektedir. Bu bağlamda güç kaynağı olarak ise çoğu durumda insan gücü
kullanılmaktadır. Buna rağmen krikonun yapıldığı malzeme uygun seçildiği takdirde boyutları ve
ağırlıkları rahatlıkla kullanılabilecek ve taşınabilecek sınırları zorlayabilir.
Krikonun ağır yüklere maruz kalan elemanları güvenli olmalıdır. Krikonun öncelikli özelliği
sağlamlığı olmalıdır.
Vida – somun gibi elemanlar aşınmaya dayanıklı uzun ömürlü olmalıdırlar.
Kriko arabada her daim bulundurulacak bir parça olduğundan yakıt tasarrufu açısından hafif, yer
tasarrufu açısından boyutları küçük olmalıdır.
Krikonun kullanımı kolay olmalıdır.
2
2. LİTERATÜR ARAŞTIRMASI
Kriko, büyük yükleri az bir yüksekliğe kaldırmaya veya hareketsiz cisimlere büyük basınç tatbik
etmeye yarayan alettir.
Mekanik, vidalı ve hidrolik olanları vardır. Küçük kapasiteli krikoları takım tezgahları ve
otolarda, büyük kapasiteli krikolar ise ağır makine ve diğer yüklerin kaldırılmasında
kullanılmaktadır.
Mekanik Krikolar:
Yük altına yerleştirilen kriko uzun kolu vasıtasıyla hareket ettirilerek kullanılır. Genellikle trafik
kazalarında, çökmelerde, 10 tona kadar olan yüklerin kaldırılmasında kullanılır.
Hidrolik Krikolar:
Hidrolik krikolar çok ağır yüklerin kaldırılmasında hızlı ve etkili bir kullanıma sahiptir. Trafik
kazalarında sabitleme, yer açma, ayırma çalışmalarıyla enkaz altı arama kurtarma faaliyetlerinde
dayanak çalışması ile yüklerin kaldırılmasında etkili bir kullanıma sahiptir.
Vidalı Krikolar:
Tarsarladığımız mekanik krikomuz kullanım alanı açısından birçok araç ile uygun bir krikodur.
Tasarladığımız krikomuzun özelliği 1 - 1,5 ton’a kadar kaldırma kapasitesine sahip olmasıdır ve
mekanik olması sebebiyle en sorunsuz kullanım sağlamasıdır, krikoyla aracınızı kaldırmak için
öncelikle kaldırma koluna takılan kolu döndürmeye başlayacaksınız ve bundan sonra aracınız
yavaş yavaş kalkmaya başlayacak. Tasarladığımız vidalı kriko otomobil, minibüs, panelvan, hafif
ticari ve benzeri araçlarlar da kolaylıkla kullanılabilir.
olarak belirtilmiştir.
Sabit somunda dönme hareketi yaparak eksenel doğrultuda yük kaldırabilen bir cıvata-somun
sisteminden oluşan vidalı-kriko tasarlanacaktır.
(4) ve (5) birbirine doğru yaklaşır. Diğer bir deyişle ( ) açısı giderek küçülür ve yük o ölçüde
yukarıya kaldırılır. En büyük zorlama, ( max ) değeri için ortaya çıkar. Mafsallarda sürtünme göz
ardı edileceğinden çubuklar sadece basıya cıvata ise çeki ile birlikte burulmaya zorlanır.
6
Mafsallarda sürtünme olmadığını düşündüğümüzde çubuklar ( F1 ) ve ( F2 ) kuvvetlerince basıya
zorlanır. Simetriden ötürü bu kuvvetler birbirine eşittir. Çubuklar düşey momente maruz
kalmadıklarından, boylarını tasarlarken belli bir hesap yapılmaz, ( max ) değeri bulurken;
125
cos max
250 , max 600 → arabayı kaldırmaya başladığı an 59.9
o
Kriko arabayı 60 dereceden her indiğinde kaldırmaya başlayacaktır. 60 dereceden ilk küçük
derecede krikoya maksimum kuvvet gelecektir. Bizim de hesaplamalarımızda en kötü durumu
düşünmemiz gerektiği için dereceyi 59.9 alıyoruz.
Statik halde cıvataya her iki uçtan sadece ( FC ) çekme kuvveti gelir.
F(A) = 3600 N
F(A) = 2 x F(1).cos θ = 2 x F(2).cos θ (Simetriden dolayı yük iki kola eşit dağılır.)
Krikonun kendi ağırlığını ihmal ederek;
7
Makina Elemanları (Mustafa AKKURT) kitabında bulunan Cetvel A-2.4’e bakarak buradan
çeliklerin mekanik özelliklerini ve genel imalat çeliklerinin akma ve kopma gerilmelerinin
değerlerini öğreniriz. Öncelikle bu listeye bakarak civatanın malzemesini St 60 olarak ve
civatanın mukavemet emniyet katsayısını S = 2,5 olarak belirlersek;
St 60 için AK 40 daN/mm2 1
Makina Elemanları notundan yararlanarak, talaş kaldırılarak imal edilen vidalar için K Ç değeri
3…5 arasındadır. Biz tasarımımızda 3 seçersek,
1,3 F 1,3 F
σ=
πd 21
4
<σ em
,
σ em =
σ AK
Kç S ,
d 1>
√ π σ AK
4 KÇ S
d1
1,3 .360 10,57 11mm
π 40
.
4 3. 2,5
Seçilecek d1 değeri 10,57 mm’den büyük olmalıdır. Bunun için dipnotta yazan siteden değerler
alınarak; 2
d1 = 16
d2 = 17
d = 18
h=2
Bu cıvata Tr 18x2’dir..
h 2
tan 0, 037
d 2 17
dolayısıyla 2.2
11
http://www.akalinisilislem.com.tr/urun7.html (St 60 çelik için mukavemet değerleri)
2
http://www.roymech.co.uk/Useful_Tables/Screws/Trapezoidal.html
8
F 360
b 1, 79
d1 . 16 2
2
4 4 daN/mm2
İzafi sürtünme katsayısını hesaplamak için, μ değeri notlardan (cıvatalar bölümü sayfa 11) 0.15
olarak alınmıştır. Buradan izafi sürtünme katsayısı (trapez vida için tepe açısı 30 derece
alınarak);
0,15
0,16
30
cos( )
2 olarak bulunur.
d2 17 17
M S1 F tan α ρ´ 360. .tan(2, 2 9,1) 360. . 0, 2 612
2 2 2 daN.mm
M S1 612
τ 0, 76
π. 16
3 3
πd 1
16 16 daN/mm2
B b2 3 2 (1, 79) 2 3. 0, 76 2, 22
2
daN/mm2
σ AK
σ AK KÇ 40
σ B< S 3 6
σ B < σ em , KÇ S , B 2, 22
6>2,5 olduğunu için cıvatamız emniyetlidir. Seçilen cıvata uygulanan yük altında emniyetli bir
şekilde kullanılabilir.
Bulduğumuz değerlere göre cıvatanın burkulma kontrolü yapılacaktır. Bunun için cıvatanın
burkulmaya maruz kalan kısmının uzunluğunu bulmamız gerekir. Bunun için cıvatanın
9
maksimum zorlandığı durumda yani maksimumken kollar arasında kalan uzunluğu bulmamız
gerekmektedir. Bunun için kosinüs teoremi yaparsak;
Bu bulunan değer, cıvatanın burkulmaya maruz kalan kısmıdır. (ders notları cıvatalar sayfa 30)
4 lk 4 433
101,9
λ = d1 = 17
St 60 için : 0 33,5daN / mm ;
2
σ1 0, 062daN / mm 2 ; 0 89
kr 19,96
Sk 11, 2
b 1, 79
10
11,2 değeri istenilen emniyet aralığından (3…6) büyük olduğu için, burkulma konusunda
cıvatada herhangi bir tehlike söz konusu değildir.
Yuvaya giren kısmın çapının, cıvatanın iç çapına eşit olduğundan D Başlık1= 16 mm olarak alırız.
Başlıkta bulunması gereken yüzey emniyet basıncını -Mustafa Akkurt Makine Elemanları
kitabından (sayfa 155)- Pem 1 daN/mm2 alıyoruz. Bunun sonucunda;
DBaslık
2
DBaslık
2
1
F Pem . A Pem .
4
1.π DBaşlık
2
162
360
4
27 16
21.5
DBaslık2 = 2 mm
11
21,5
r 10,75
2 mm
Somunun Boyutlandırılması
4 Fh
m = z.h ≥
d d12 Pem
2
360.4
6, 74
182 162 .1
m≥ ≈ 7 mm
Verim Hesabı
Başlık ile temas yüzeyi arasındaki sürtünme momentini hesaplayarak sistemin verimini
bulabiliriz.
12
Cıvata somun sisteminin verimi;
tan α tan 2, 2
η 0,19
tan α ρ tan 2, 2 9,1
F . L = MS1 + MS2
10.L = 612+580,5
L = 119,25 mm
Bulunan değere el payı ve çevirme kolunun momente etkisi olmayan kısmının uzunluğunu da
eklersek. Yaklaşık 120 mm çevirme kolunun uzunluğunu olarak buluruz .
13
Me F.L 10. 120
e 3,627 daN/mm 2
We πd 3
. 153
32 32
D*
K y .K b
. D
0,85 . 0, 75 .30 16 daN/mm 2
Kç 1,2
D* 16
4,41
S≤ e 3,627 Emniyetli
5. SONUÇ VE ÖNERİLER
Vidalı kriko projesi başlangıcında ilk olarak kaldırılması istenen yükün kuvvet analizi yapılmıştır
ve tasarımı yapılacak krikonun kol uzunlukları , kaldırma yüksekliği ve kollar arası olması
gereken açılar trigonometrik bağlantılar kullanılarak hesaplanmıştır. Sonraki adımda istenilen
yükü kaldıracak olan civatanın boyutlandırması ve mukavemet hesapları yapılmıştır. Bunun
sonucunda emniyet sınırları arasında kalacak şekilde vidamızı Tr 28x3 olarak seçtik. Seçilen
14
cıvatayı maksimum şekil değiştirme hipotezine göre test edip, emniyetli bulduk. Daha sonra
kriko için burkulma kontrolü yaptık ve bunda da seçilen vida için emniyet koşulunu sağladık.
Cıvatayla birlikte bağlanacak olan somunu mukavemet formülleri yardımıyla boyutlandırdık.
Kriko en alt pozisyondayken yuvasından çıkmasın diye ekstra bir tutucu ekledik, çünkü kol
uzunlukları fazlaydı. En son olarak cıvata somun sisteminin ve tüm sistemin verimini bulduk.
Tüm sistemin verimi %7,3 olarak bulunmuştur. Tüm bu işlemlerden sonra krikoyu hareket
ettirmemizi sağlayacak çevirme kolunun malzeme seçimi ve uygunluk durumu kontrol edilip,
gerekli boyutlandırmalar ve malzeme seçimi yapılmıştır.
Sistemin veriminin arttırılması iç ortalama çapı daha yüksek bir cıvata seçilmeli ve kriko
malzemesinin akma sınırı yüksek olmalıdır.
KAYNAKLAR
16