1

ĐÇĐNDEKĐLER

DĐSPERS SĐSTEMLER

TANECĐKLERĐN DAĞILMALARINA GÖRE ÇEŞĐTLĐ

DĐSPERSĐYON SĐSTEMLERĐ

KOLLOĐD KĐMYASINDA KULLANILAN TERĐMLER

KOLLOĐD TANECĐKLERĐNĐN YÜZEYLERĐ ve ETKĐLĐ

KUVVETLER

MĐSELLER
2
 DĐSPERS SĐSTEMLER

Kolloid sistemleri yalnız katının sıvı içinde
dağılmasından oluşmaz.
 Örneğin;
 Bir katının bir gaz içinde (X )
 Bir sıvının bir gaz içinde (X )
 Bir gazın bir sıvı içinde (X )
 Bir sıvının diğer bir sıvı içinde
(X ) veya
 Bir katının diğer bir katı içinde çok ince dağıldığı
sistemler de vardır.
3
 KOLLOĐDAL DĐSPERS SĐSTEMLER

Kolloidal dispers sistemler, genel olarak dağılan fazın

(dispers faz) sürekli faz veya dispersiyon ortamı içinde
dağılması ile oluşan sistemlerdir.

Dağılan faz X , sürekli faz ise X oluşturur.

Bütün dispers sistemler kolloid özelliği göstermezler.

Dispers deyimi kolloid anlamına kıyasla çok daha
geniştir.

4
 Taneciklerin Dağılmalarına Göre Çeşitli Dispersiyon
Sistemleri
Sıvı/Gaz
Aerosoller
Katı/Gaz
(Gaz ortamındakiler)
Katı/Sıvı/Gaz

Gaz/Sıvı
Liosoller
KOLLOİD Sıvı/Sıvı
(Sıvı ortamındakiler)
Katı/Sıvı

Gaz/Katı
Xerosoller
Sıvı/Katı
(Katı ortamındakiler)
Katı/Katı

5 İnci oluşumunun başlangıcında, istiridyenin içine kaçan kum ve benzeri bir madde bulunur.
Bu çekirdek madde yıllar boyunca üst üste istiridye tarafından bırakılan ve zamanla içinde
kristalleşen salgıyla kaplanır.
 KOLLOĐT KĐMYASINDA KULLANILAN
TERĐMLER

Kolloidsel çözelti terimi kolloidsel büyüklükte parçacık içeren sıvı

sistemleri için kullanılacaktır.

Örneğin bir jelatin yaprağı veya alüminyum hidroksit jeli de
kolloittir.

Jelatin yaprağı hayvanların kemiklerinden elde

edilir ve saydam ince yaprak haline getirilir.
Her yaprağı 2 gram kadar gelen jelatin bir çeşit
tutkaldır. Bununla tatlıların ve yemeklerin
pelteleşmesi sağlanır.

Alüminyum hidroksit jel: Mide asitliğini gidermek için çok kullanılan beyaz,
6
tutkal koyuluğunda bir maddedir.
 KOLLOĐT KĐMYASINDA KULLANILAN
TERĐMLER

Partikül veya tanecik çok genel bir terimdir.

Bir kum tanesi, bir hemoglobin molekülü ve bir atom
veya elektron için bile partikül veya tanecik terimi
kullanılır.

7
 KOLLOĐT KĐMYASINDA KULLANILAN
TERĐMLER

 Kolloidlerin Tersinirliği
Kurutulmuş bir kolloid yeniden çözüldüğü zaman yine kolloidsel
duruma geçiyorsa tersinir kolloid (arap zamkı, albumin gibi),
geçmiyorsa tersinir olmayan kolloid denir, (altın, gümüş, AgBr. vb.
gibi).

 Kolloidler dağıldıkları ortama göre de adlandırılırlar:

X
X
X

8
 KOLLOĐT KĐMYASINDA KULLANILAN
TERĐMLER

Pıhtılaşma bir kolloidal çözelti içinde taneciklerin
büyüklüklerinin artması, yani dispers derecesinin
küçülmesine denir.

Pıhtılaşma sırasında kolloit genel olarak bulanık görünür,
çökme olabilir.

Pıhtılaşma çeşitli etkiler altında olur.

Çeşitli
Elektrolit Işıma Isı Kolloitlerin
Etkisi

Pıhtılaşmanın tersine yani iri tanelerin kolloidal

büyüklüğe parçalanmasına dağılım (peptizasyon
9 veya dispersiyon) denir.
 KOLLOĐT KĐMYASINDA KULLANILAN
TERĐMLER

Eğer kolloit tanecikleri küçük taneciklerden kendiliğinden oluşuyorsa
ve bunun tersi de olanaklı ise (böylece ikisi arasında bir dinamik
denge kurulur) birleşme kolloidleri (assosyasyon kolloidleri) olarak
isimlendirilir.

Molekül, iyon veya atomların, birbirleri arasındaki bağları göz önüne

almaksızın gelişi güzel veya belli bir sıraya göre bir araya gelmelerine
X ve oluşan taneciklere X denir.

ÖRNEK Farklı agregat

KOLLOĐD örnekleri

AGREGASYON

10
 KOLLOĐT KĐMYASINDA KULLANILAN
TERĐMLER
Bir katının sıvı, katı ve gaz içeirisindeki dağılımı Sol olarak
tanımlanır.
Kafadan darbe alınan kazalarda ufak çapta bir hafıza kaybı
yanması, aşırı sarsıntıdan dolayı hücre içi sıvısı olan kolloid
çözeltinin solden jel hale dönüşmesi ve bir müddet hücreler
arası transfer yapılamamasından kaynaklanmaktadır.

Jel kolloid sıvıların ya da sollerin

pıhtılaşması ile oluşan pelte koyuluğunda Sol-jel yöntemi, başlan-
maddedir. gıç malzemesi olarak
metal bazlı hammadde-
ler; çoğunlukla alkoksit
çözeltileri kullanılarak
metal oksitlerin hazırlan-
ması için uygulanan bir
11 yol olarak bilinir.
 KOLLOĐT KĐMYASINDA KULLANILAN
TERĐMLER

Emülsiyon bir sıvının başka bir sıvı içerisinde çözünmeden

dağılmasıyla oluşan heterojen karışımlardır.

Örnek olarak sıvı yağ ve su, benzin karışımı ve su verilebilir.

12
 KOLLOĐT KĐMYASINDA KULLANILAN
TERĐMLER

Bir dispersiyon sisteminde bütün taneciklerin büyüklüğü

aynı ise monodispers, tersine bir sistemde tanecik
büyüklükleri birbirinden farklı ise polidispers sistemi söz
konusudur.

Polidispers
Görüntü

Monodispers
Görüntü

13
 KOLLOĐT KĐMYASINDA KULLANILAN
TERĐMLER
Polidispersite indeksi (PDI) (ya da heterojen göstergesi, ya da
sadece dispersitesi) belirli bir kolloid numunesinin moleküler
kütle dağılımının bir ölçüsüdür. PDI değerinin hesaplanması
ağırlık ortalamalı molekül ağırlığının (Mw) sayısal ortalama
molekül ağırlığına (Mn) bölünmesiyle elde edilir.

( )
Σ n j M r2, j (
Σ n j M r, j )
Mr (mass ) =j
M r (number ) =
j

Σ (n M )
j r, j Σ (n j )
j j

M r (mass )
= polydisper sity index (PDI)
M r (number )
14
 KOLLOĐT KĐMYASINDA KULLANILAN
TERĐMLER

Polimer malzemeler için

PDI 1'e eşit veya yakın
olması sistemin
monodispers olduğunu
ifade etmektedir.

ISO 13321’e göre tane

boyutu 20nm altında olan
nano partiküller için PDI
değerinin 0.3’ün altında
olması mono dispers
sistemi ifade eder.

15
 Örnek

9 mol (Molekül ağırlığı (Mw) = 30,000), 5 mol (molkeül

ağırlığı (Mw) = 50,000) karışımı için M r (mass) ve M r
(number) değerlerini hesaplayınız.

16
17
KOLLOĐD TANECĐKLERĐNĐN YÜZEYLERĐ
ve ETKĐLĐ KUVVETLER

Kolloidlerin özelliklerinin kolloit yüzeylerine sıkı sıkıya bağlı

olduğu uzun zamandan beri bilinmektedir.

Bir madde daha küçük parçalara bölünürse toplu yüzey
alanı gittikçe artar.

Dağılım derecesi tanecik çapının tersi olarak anlatılır.

Kolloit tanecikleri çözelti içinde sürekli hareket
halindedirler, (Brown hareketleri).

X

X
18
 MĐSELLER

Dispers faz organik moleküllerin agregatları şeklindedir.

Moleküllerinde hem hidrofilik hem de hidrofobik gruplar bulunmaktadır.
Amfifilik moleküller olarak adlandırılırlar.

Parçacıklar çok küçük olup, sulu ve yağlı çözeltilerde miseller oluşturur-
lar.

Saf halde küçük moleküllerden oluştukları, ama sulu çözeltilerinde bir
araya gelerek kolloidal özellikler gösteren sabun, organik boyalar ve
proteinler gibi maddelere birleşme kolloitleri (asosyasyon kolloitleri),
kolloidal elektrolitler veya misel kolloitleri denir.

19
 MĐSELLER

X

X

X

X

X
20
 MĐSELLER

Farklı Misel Oluşumları
Tek tabaka yapılı misel

Küresel yapılı misel

Silindir yapılı misel

Bilayer yapılı misel

21
 MĐSELLER

Çizelgenin incelenmesinden görüleceği üzere, çizelgedeki

maddelerin kimyasal tipleri birbirinden farklı iseler de hepsinde
ortak olan bir nokta vardır. Hepsinde polar olmayan bir
hidrokarbon kısmı ile genel olarak iyonlaşabilen küçük bir polar
22 küme vardır.
 SABUNLAR

Yağ asidi sabunları serisi incelenirse zincir uzunluğu

yaklaşık sekiz karbon atomuna ulaştıktan sonra bunların
çözeltilerinin kolloidal özellik gösterdikleri görülür.

23
Kohezyon kuvveti katı ve sıvı maddelerin aynı cins molekülleri arasındaki
çekim kuvvetidir.

MĐSELLERĐN YAPISI

Misel yapıları molekülsel kolloidlerden tamamen farklıdır.
Miseller küçük molekül veya atom gruplarının bir araya
gelerek kümeleşmelerinden meydana gelirler. Bir araya
gelerek kümeleşen atom veya moleküller kimyasal
bağlar ile birbirine bağlanmayıp, kohezyon ve van der
waals kuvvetleri ile toplu halde tutunabilmektedirler.

MĐSELLER

Van24der waals kuvvetleri, molekülün iki atomu birbirine çok yakın olduğu
zaman zayıf, kovalent olmayan bağlar teşkil eden, atomlar ve moleküller
arasındaki çekici ve itici kuvvetlerdir.
 Küresel Misel

Küresel misel seyreltik çözeltilerde (% 1 den küçük) oluşur.

Böyle bir miselin yarı çapı molekülün uzunluğundan daha kısadır;
(Örneğin 16 karbonlu bir yağ asidi tuzunda 20 Å) ve yaklaşık 50
molekül içerir.

Miseli oluşturan moleküllerin sayısı miselin hacminin tek bir
molekülün hacmine bölünmesiyle bulunur.

Ters yüklü iyonların çoğu misele bağlanmıştır ve onunla birlikte
hareket eder.

Derişimin artması misel oluşmasını kolaylaştırır, çünkü çarpışma
sayısı artar.

Sıcaklığın düşmesi de aynı yönde etkiler. Termal hareketin miseli
parçalayacağı açıktır.

25
 Katmanlı Misel

Derişik sabun çözeltilerinde (%10’dan büyük) katmanlı

miseller oluşur.

Katmanlı miseller çubuk biçiminde olanlarda polar
kümeler dış kısma yani suya doğru, hidrokarbonla
kısımlar içe doğru yönelmiştir.

Levha biçimindeki misellerde yine polar kısımlar suya,
hidrokarbon kısımlar da birbirine doğru yönelmişlerdir.

26
27