BAZİLİKALAR: Grekçe krala ait anlamına gelen Basilike ve Basilikos sıfatından Latinceye geçen Basilica ismini almış

Roma mimarisinin ürettiği yapı tipidir. Roma döneminde kentlerin en merkezi yerlerinde foruma bitişik olarak inşa
edilen adli, ticari ve idari mahkemelerin yanı sıra ticaretin yapılmakta olduğu sarrafların ve bazı tüccarların bir takım
izinlerle tezgah açabildiği, gezenlerin ve davaya gelenlerin güneşten veya kötü hava şartlarından korunduğu kapalı
mekanlardır.

BASİLEİOS STOA: Basileios Stoa/Archon Basileos: MÖ. 525 yılında inşa edilmiştir. Atina agorasının kuzeybatı
köşesinde Panathenaik yolun yakınında yer almaktadır. MÖ.5.yüzyılda olasılıkla Perslerin işgali sonrasında (480-470)
onarılmıştır. 18x7, küçük ve iki nefli stoanın ön cephesinde antalar arasında 8 Dorik sütun yer almaktadır.
MÖ.300’lerde önüne iki kat eklenmiştir. Bu stoas Basileos, krali stoas kentin dini ve kanuni işlerinden sorumlu
yöneticisi olan Archon’un makamıdır. Dini konularda suç işleyenlere para cezasının verildiği yerdir. Ayrıca kentin
yasalarının bulunduğu bir yapıdır. Yapının önünde ise yapının işlevini de yansıtan tanrısal doğa yasasını simgeleyen
tanrıça Themis’in heykeli bulunmaktadır.

ATRİUM REGİUM: Cumhuriyet dönemi’ne gelindiğinde Forum Romanum’da gelişmiştir. Roma’nın ilk bazilikası
Atrium Regium Forum Romanum’da MÖ.273-210 yılları arasında inşa edilmiştir. Krali bazilikadır. 210 yılında yanarak
yıkılmıştır. 209 yılında yeniden inşa edilmiştir. Biçim ve fonksiyon bakımından Hellenistik Dönem’in kraliyet
salonlarına (ziyafet ve şölen salonları/Aule Basilike) benzemektedir. Bu benzerlik dolayısıyla bu yapıyada latince
Atrium Regium adı verilmiştir. Roma’ya Yunan ya da yabancı elçiler geldiğinde burada resepsiyon ve ziyafetler
veriliyordu. Batısında Comitium Curia ile birlikte hepsi bir arada bulunuyordu.

Bu dönemde forumda atriumlu evler yer almaktadır. Zamanla yıkılmış ve bu alan şekil değiştirmiştir.
BASİLİCA PORCİA: MÖ.184’de censorlük görevi yapan M.Porcius Cato bu görevi sırasında inşa ettirmiştir. Curia
meclisinin yanındadır. Bu bazilikaya kendi aile soyadını vermiştir. Bu sebeple çok eleştirilmiştir. Plutarkhos’a göre
büyük itirazlara rağmen yapıyı inşa ettirmiştir.

Bu yapıların inşası Roma’nın Yunan dünyasındaki politik yerini ve Roma’yı ziyarete gelen yabancı elçilerinin sayısının
büyük ölçüde arttırdığını göstermektedir. Daha geniş bir bazilikaya ihtiyaç duyulmuştur ve Basilica Porcia inşa
edilmiştir.

İlk bazilikaların mimari formu Basilica Porcia ve takipçileri Atrium Regium’a biçim ve fonksiyon bakımından oldukça
benzemektedir. Daha geniş planı ve orta alan etrafındaki neflerin amacı misafirlerin şölene girişini sağlamak ve
hizmetçilerin törenlere katılan misafirlere görünmez bir şekilde hizmek etmesini sağlamaktadır. İki katlı yüksek orta
alan diğer alanlara göre daha ihtişam ve krali bir görüntüdedir. Yan neflerin üzerindeki galeri katlar orta nefi
seyredecek bir alan sunmaktadır. Bazilikaların içleri sıklıkla kentin destansı tarihi ile dekore edilmiştir. (erken
bazilikalar)
BASİLİCA AEMİLİA: MÖ.179’da M.Fulvius Nobilior ve M.Amelius Lepidus tarafından inşa edilmiştir. Atriumlu evlerin
ve Atrium Regium’un yerine Basilica Aemilia inşa edilmiştir. Basilica Porcia’nın hemen yakınında yapılmıştır. Augustus
Dönemi evreside vardır. 9,5x22,5 m genişliğinde bir alandır. Basilica Porcia’nın aksine daha geniş ve uzun bir yapıda
orta nefi vardır. Bu uzun yapı tipi bundan sonraki bazilikalara örnek olacaktır.

BASİLİCA SEMPRONİA: Atriumlu evlerin yıkılmasıyla MÖ.169’da Forum’un Basilica Aemilia’nın karşısına/güneyine
inşa edilmiştir. Uzun ve geniş bazilika formundadır.

NOT: MÖ.169’lardan itibaren Atriumlu evlerin ortadan kalkmasıyla birlikte Forum Romanum’un eski İtalik biçimi
sütunlu galerili Yunan agoralarına benzeyen bir forma dönüşmüştür. Bazilikalar, tapınaklar, meclis binası, konuşması
kürsüleri ve stoalar yer almaktadır. Önemli bir alan haline gelmiştir.

BASİLİCA İULİA: Basilica Sempronia yerine MÖ.54 yılında Caesar tarafından başlatılan ve Augustus ile tamamlanan
Basilica İulia inşa edilmiştir. 89x41 m ölçülerindedir. Basilica Aemilia’dan daha büyük ve geniştir. Genç Plinius’tan
edinilen bilgilere göre mahkeme olarak kullanılmıştır.
FANO BAZİLİKASI: MÖ.1.yy’ın ikinci yarısı. Vitruvius ideal bazilika formu için kendi yaptığı Fano Bazilikasını örnek
göstermiştir. Bu plana göre bir kenarlarda iki nef portikalar, galeri katı ve iki kat yüksekliğinde bir orta nef olmalıdır.
Uzun kenarından foruma bağlanmalıdır.

COSA BAZİLİKASI: MÖ.120 yılına tarihlenmektedir. Biçimi ve fonksiyonu ile Atrium Regium’a benzemektedir. Roma
koloni kenti olarak Cosa’nın forumuna inşa edilmiştir. 35x27,5 m ölçülerindedir.

POMPEİİ BAZİLİKASI: MÖ.120’lere tarihlenir. Pompeii forumuna köşeden dik olarak bağlanmaktadır. 54,5x24,5 m
ölçülerindedir. Batıya doğru tribunal kısmı yer alır. Tribunal önünde 4 sütun yer alır. Bu plan tipine bakıldığında
yapının yüksek sütunları orta nefi sınırlandırmaktadır.
BASİLİCA ULPİA: Traian Forumu oldukça geniş bir alana yayılmaktadır. Tapınak ve forum arasında Bazilika Ulpia yer
alır. Çift apsislidir. MS.112-113 yıllarında tamamlanmıştır. Antik Roma’nın en önemli yapılarındandır. 54,5 m
genişliğindedir. Roma’nın gücünü ve otoritesini gösteren bir yapıdır.

EYALET BAZİLİKALARI

Roma İmparatorluğu senato ve imparator eyaletleri olarak yönetilmektedir.

STOA BASİLİKE: Gallia Narbonensis Eyaleti-Glanum kentinde yer almaktadır. MÖ.1.yy sonunda şekillenmeye
başlamıştır. Stoa formlu ancak iki katlı olması ve işlevi nedeniyle bir bazilikadır. Iulius Sülalesi ile birlikte Glanum kenti
Romalılaşmıştır. MS.2.yy’da forumun kuzey kısmı yenilenmiştir. 3 nefli bazilika inşa edilmiş ve foruma bağlanmıştır.
Forumun ikinci bazilikası olarak ikinci evresidir.

KARTACA BASİLİCA: MS.2.yy’ın üçüncü çeyreğine tarihlendirilmektedir. Tapınakla bir küçük bir forum ve bazilika yer
alır. 83x43 m ölçülerindedir. Plan olarak MS.2.yy büyüyen bazilika tiplerinden biridir. Yan nefler üzerinde galeri katları
görülmektedir. Orta nefin dış cephesinde pencereler yer almaktadır.
LEPCİS MAGNA BAZİLİKASI: Severuslar’ın merkezidir. MS.210 yılına tarihlendirilmektedir. Orta nefi 19 m’dir Çift
katlıdır. İki tane apsis, orta nef, yan nefler. Apsisler tribunal olarak kullanılmış olmalıdır. Severuslar dönemi özellikleri
taşımaktadır.

TWİN BAZİLİKA: Korinth kentinde bulunmaktadır. Biri Basilika Iulia’dır. Plan olarak birbirlerine çok benzemektedir.
Arkada tribunal kısım, 3 neflidir. Başlıkları Augustus Dönemidir.

ANADOLU BAZİLİKALARI

EPHESOS BAZİLİKASI: MÖ.27-MS.14 yıllarına tarihlenmektedir. En erken Anadolu bazilikasıdır. 180x20 m

ölçülerindedir. Vitrivius’un kurallarına uymamaktadır. Agorayı kuzeyden sınırlar ve üç nefli’dir. Doğu ucunda tribunal
yer almaktadır. Yazıtında Diana/Artemis ile Augustus ve Ephesos vatandaşları için yaptırıldığı yazmaktadır. Forum’un
uzun kenarındadır ve bu kenara bitişiktir.
HİERAPOLİS BAZİLİKASI: MS.2.yy’a tarihlendirilmektedir. 280x170 m ölçülerindedir. Yüksek basamaklar üzerindeki
zeminde yer almaktadır. Arkasındaki Doğu Nekropolü’nü kapatmaktadır. Boğaya ensesinden saldıran figürlü başlık ve
giriş kısmında sfenksli başlıklar yer almaktadır. Benzer başlıklar Ephesos’ta da görülmektedir. Bazilika’nın basamakları
tribün işlevi görmektedir. Gladyatör dövüşleri yapılır.

SMYRNA BAZİLİKASI: MS.180 yılına tarihlendirilmektedir. 159x27 m ölçülerindedir. Stoa-bazilika formludur. 178
sonrası stoalar yenilenmiştir. Agora’nın kuzey kenarında yer almaktadır. Üç neflidir, orta nef yükseltilmiştir. Batı
kısmında tribunal yer almaktadır. Korinth düzenindedir. MS.4.yy’a ait graffitiler mevcuttur.

APHRODİSİAS BAZİLİKASI: MS.1.yy’a tarihlenmektedir. 95x25 m ölçülerindedir. Agoralarla dik kısa kenarından
birleşmektedir. 3 nefli ve iki katlıdır. Üst katın parapetlerinde kent kurucularının rölyefleri yer almaktadır. Güney
ucunda tribunal yer almaktadır. Alt kat ion, üst kat korinth düzenindedir. Aslan ve boğa figürlü başlıklar vardır. Form
olarak Ephesos’a benzemektedir. Nedeni ise galeri katı olmamasıdır. Orta nefin başladığı yerde at heykeli vardı.
CREMNA BAZİLİKASI: MS.2.yy’a tarihlenmektedir. 19x55 m ölçülerindedir. Üç nefli’dir. Forum’a uzun kenarından
açılmaktadır. Hierapolis’te olduğu gibi basamaklarla forum alanına inilmektedir.

ASPENDOS BAZİLİKASI: MS.3.yy’a tarihlendirilmektedir. Tribunal’in olduğu salon kısmı vardır. 105x27 m
ölçülerindedir.

XANTHOS BAZİLİKASI: MS.2.yy’a tarihlenmektedir. Documanus ve cardo’nun birleştiği yerde agora yer alır. Üç
nefli’dir. Forum’a uzun kenarından bağlanmaktadır. 98x22 m ölçülerindedir. Yapının kuzeyinde tribunal yer
almaktadır.
KAUNOS BAZİLİKASI: Limana paralel olarak uzanmaktadır. Mevcut durumunda Liman agorasına dik bağlanmaktadır.
98x22 m ölçülerindedir. Figürlü başlıklara sahiptir.

MAGNESİA BAZİLİKASI: MS.2.yy’a tarihlenmektedir. Hellenistik agoraya dik birleşmektedir. Üç nefli’dir. 78x30 m
ölçülerindedir. Figürlü-Skylla başlıklara sahiptir. Agorayla birleştiği yerde 3 kapı, 20 tane postament yer alır. Doğu
kenarında apsis’in olduğu yapının kenarlarında üst kata çıkan kapı ve merdivenler bulunmaktadır. Galeri katında
tribunali izleyebilecekleri alan yer alır.

NYSA BAZİLİKASI: MS.2.yy’ın ikinci yarısına tarihlenmektedir. Tiyatronun güneydoğusunda yer alır. Tek katlıdır.
Magnesia ile benzer Skylla başlıklara sahiptir. Orta nefi geniştir. Dörtgen formlu tribunale sahiptir. 3 kemerli anıtsal
girişi vardır.