Çap 11 Kimya Konu Anlatımı Kitap PDF

Kimya
1. FASİKÜL 11
Modern Atom Teorisi
➤ 464 soru
➤ Bilgi Tek
nolojileri
Uyarlamaları
➤ ÖSYM
Çıkmış
rı
Sınav Sorula
➤ Video Çö
zümler
Teşekkürler…
Değerli öğretmenlerimiz
Bülent ERTEN, Burhan ACARSOY,
Sevim AKGÜNLÜ ve Bülent AKGÜNLÜ'ye
katkılarından dolayı teşekkür ederiz.
Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’nın

19.01.2018 tarih ve 30 sayılı kararı ile belirlenen
ORTAÖĞRETİM KİMYA DERS PROGRAMINA

GÖRE HAZIRLANMIŞTIR.
GENEL YAYIN YÖNETMENİ İLETİŞİM

Bu kitabın her hakkı Oğuz GÜMÜŞ
Çap Yayınlarına aittir.
EDİTÖR
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve ÇAP YAYINLARI®
Gülten YILDIRIM - Hazal ÖZNAR
Sanat Eserleri Yasası’na
Ostim Mah. 1207 Sokak
göre Çap Yayınlarının DIZGI No: 3/C–D Ostim / Ankara
ÇAP Dizgi Birimi
yazılı izni olmaksızın, Tel: 0312 386 00 26 • 0850 302 20 90
kitabın tamamı veya bir 0 553 903 65 51
SAYFA TASARIM - KAPAK
Fax: 0312 394 10 04
kısmı herhangi bir yöntemle F. Özgür OFLAZ
basılamaz, yayınlanamaz, www.capyayinlari.com.tr

1. BASKI bilgi@capyayinlari.com.tr
bilgisayarda depolanamaz, Mayıs 2019
twitter.com/capyayinlari
çoğaltılamaz ve dağıtım
facebook.com/capyayinlari
yapılamaz.
instagram.com/capyayinlari
Gelecek için hazırlanan
vatan evlâtlarına, hiçbir
güçlük karşısında yılmayarak
tam bir sabır ve metanetle
çalışmalarını ve öğrenim gören
çocuklarımızın ana ve babalarına
da yavrularının öğreniminin
tamamlanması için hiçbir
fedakârlıktan çekinmemelerini
tavsiye ederim.
Ön Söz
Değerli Öğrenciler,
Çap Yayınları olarak konuları en iyi şekilde kavrayabilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri
oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir:
Kazanım Sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir. Bilgi ve
iletişim teknolojileri kullanımı başlığı altında derslerde kullanılabilecek internet siteleri tavsiye edilmiştir.
Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur.
Uygulama Alanı: Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi amacıyla hazırlanan etkinliklerden
oluşturulmuştur.
Konu Kavrama Sayfaları: Her alt konuyu ilgilendiren bütün soru türleri ‘kazanım’ başlığı altında kolaydan
zora doğru ve sizi her soruda bir basamak yukarıya taşıyacak şekilde titizlikle oluşturulmuştur. Bu sorular
duruma göre açık uçlu ya da çoktan seçmeli olarak planlanmıştır.
Pekiştirme testi: Anlatılan konuların sizler tarafından iyice pekiştirilmesini sağlamak için biraz da farklı
sorulara yer verilerek oluşturulmuştur. Bu testlerin tamamının VİDEO ÇÖZÜMLERİ bulunmaktadır.
PISA: Ünite bitiminde okulda öğrendiğiniz bilgi ve becerileri günlük yaşamda kullanma, okuduğunu anla-
ma ve yorumlama becerilerinizi ölçmek için hazırlandı.
Tam Tur: Karma testlere geçmeden önce ünitede öğrendiğiniz tüm bilgileri toplu halde bulabilmeniz ve
konu tekrarlarında sizlere yardımcı olması amacıyla hazırlanan bölümdür.
Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre
oluşturulmuş TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ olan karma sorulardan oluşmaktadır. Sizi acemi seviyesinden
alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir.
ÖSYM Soruları: Üniversite giriş sınavlarında sorulmuş sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru ve
yine TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ bir şekilde sunuldu.
Yayınevimize ait olan akıllı telefon uygulamaları (cApp veya capegitim) veya www.capyayinlari.com.tr,
www.capegitim.com internet sitelerinden video çözümlerine ulaşabilirsiniz.
Sağlıklı ve başarılı bir öğretim yılı geçireceğinize inanarak hepinize başarılar diliyoruz.
Hakan GÜLER Sırrı POLAT

hguler@capyayinlari.com.tr spolat@capyayinlari.com.tr
Ali GÜVEN Fatih BAYSAL

aguven@capyayinlari.com.tr fbaysal@capyayinlari.com.tr
İÇİNDEKİLER
MODERN ATOM TEORİSİ VE PERİYODİK SİSTEM (26 DERS SAATİ)
Ünite Kazanımları............................................................................................................................................6
Bohr Atom Modeli..........................................................................................................................................7
Modern Atom Teorisi.................................................................................................................................... 8
Kuantum Sayıları.......................................................................................................................................... 8
Uygulama Alanı 1..................................................................................................................................... 14
Konu Kavrama (Kazanım 1)..................................................................................................................... 15
Pekiştirme Testi 1..................................................................................................................................... 17
Nötr Atomlarda Elektron Dizilimleri.......................................................................................................... 19
İyonların Elektron Dizilişi........................................................................................................................... 22
Uygulama Alanı 2..................................................................................................................................... 24
Pekiştirme Testi 2, 3................................................................................................................................. 29
Periyodik Cetvel.......................................................................................................................................... 33
Periyodik Cetvelde Periyot ve Grup Bulma.............................................................................................. 35
Uygulama Alanı 3..................................................................................................................................... 37
Periyodik Özelliklerin Değişimi................................................................................................................. 43
Atom Yarıçapı............................................................................................................................................. 43
Uygulama Alanı 4..................................................................................................................................... 46
İyonlaşma Enerjisi...................................................................................................................................... 50
Uygulama Alanı 5..................................................................................................................................... 52
Elektron İlgisi ve Elektronegatiflik............................................................................................................ 58
Metalik-Ametalik Özellik............................................................................................................................. 59
Asitlik-Bazlık Eğilimleri.............................................................................................................................. 60
Uygulama Alanı 6..................................................................................................................................... 62
Yükseltgenme Basamakları....................................................................................................................... 67
Elementleri Tanıyalım................................................................................................................................. 73
TAM TUR..................................................................................................................................................... 81
Acemi Testleri 1, 2, 3, 4.............................................................................................................................. 83
Amatör Testleri 1, 2, 3, 4, 5........................................................................................................................ 91
İÇİNDEKİLER
Uzman Testleri 1, 2, 3............................................................................................................................... 101

Şampiyon Testleri 1, 2.............................................................................................................................. 107
ÖSYM Soruları......................................................................................................................................... 111
5
KAZANIMLAR
Kazanım 1 : Atomu kuantum modeliyle açıklar. Tek elektronlu atomlar / iyonlar için orbital kavramını elektronla-
rın bulunma olasılığı ile ilişkilendirir. Kuantum sayılarıyla orbitaller arasında ilişki kurar.
Kazanım 2 : Yörünge ve orbital kavramlarını karşılaştırır. Nötr atomların elektron dağılımlarını yazar. İyonların
elektron dizilimlerini yazar. Hund kuralı, Pauli ilkesi ve Aufbau ilkelerini yorumlar ve kullanır.
Kazanım 3 : Periyodik cetveli tanır. Periyodik cetvelde atomların yerlerini bulur.
Kazanım 4 : Atom yarıçapını bilir. Kovalent yarıçap, Van der Waals ve iyonik yarıçapların farklarını yorumlar.
Kazanım 5 : İyonlaşma enerjisinin tanımını ve periyodik cetveldeki eğilimini anlar.
Kazanım 6 : Elektron ilgisi, elektronegatiflik, metalik ve ametalik özellik, asitlik ve bazlık eğilimlerini anlar ve
değişimlerini periyodik cetvel üzerinde yorumlar.
Kazanım 7 : Yükseltgenme basamakları ile elektron dizilimleri arasındaki ilişkiyi açıklar. d-blok elementlerinin
birden çok yükseltgenme basamağında bulunabilmelerini elektron dizilimleriyle ilişkilendirir.
Kazanım 8 : Elementlerin periyodik sistemdeki konumu ile özellikleri arasındaki ilişkileri açıklar.
Anahtar Kelimeler
Atom Atom Modeli Aufbau Prensibi Değerlik elektronu Değerlik orbitali
Elektron Dizilimi Elektron İlgisi Elektronegatiflik Enerji Düzeyi Hund Kuralı
İyonlaşma Enerjisi Kuantum Sayıları Küresel simetri Orbital Pauli İlkesi
Periyodik Sistem Teori Yörünge Yükseltgenme Basamağı Atom Çapı
Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bilgisayar, tablet, cep telefonu vb. cihazlarınızdan
KAZANIMLAR
https://phet.colorado.edu/tr
sitelerine girerek atomun yapısı ve periyodik cetvel konusu ile ilgili daha
detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.
6
MODERN ATOM TEORİSİ
• Günümüzde hâlâ geçerliliğini koruyan modern atom teorisine göre, elektronlar
bulunma olasılıklarının yüksek olduğu elektron bulutu denilen bölgelerde hareket
ederler.
• Heisenberg modern atom teorisinin gelişimine "belirsizlik ilkesi" ile katkıda bulun-
AKLINDA OLSUN
Modern atom teorisi "bulut muştur. Bu ilkeye göre, elektronun aynı anda hızı ve yeri belirlenemez.
modeli" olarak bilinir. • Elektronların bulunma olasılıklarının en yüksek olduğu uzay bölgelerine "orbital"
adı verilir.
• Bu model, atom çekirdeği etrafındaki elektronların bulunma olasılığını kuantum
sayıları ve orbitaller ile açıklar. Kuantum sayıları, bir atomdaki elektronların enerji
düzeylerini belirten sayılardır.
elektron
Bohr atom modeli Modern atom teorisi
Bohr atom modeline göre elektron yörüngede hareket ederken, Modern

atom modeline göre kırmızı bölgenin tamamında elektron bulunabilir.
Kuantum Sayıları
Çekirdek etrafında bulunan elektronun durumunu belirleyen dört kuantum sayısı

vardır. Bunlar:
• baş kuantum sayısı (n),
• açısal momentum kuantum sayısı (l),
• manyetik kuantum sayısı (ml)
• spin kuantum sayısı (ms) dir.
AKLINDA OLSUN
Baş kuantum sayısına ka- 1. Baş (Birincil) Kuantum Sayısı (n)

buk da denir ve K, L, M,
• Genel olarak baş kuantum sayısı olarak bilinir ve n harfi ile gösterilir.
N, ... gibi harflerle de gös-
• Baş kuantum sayısı elektronun çekirdeğe olan uzaklığı ile ilgilidir.
• n, pozitif bir tam sayıdır. Elektronun bulunduğu katman veya enerji düzeyini gös-
terilebilir.
n = 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 terir.
↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓ ↓
K L M N O P Q • Bir elektron için n ne kadar küçük olursa, elektron çekirdeğe o kadar yakın ve
enerjisi de o kadar düşük olur.
BİLGİ
• Bir elektron için n = 2 ise, bu elektron 2. enerji düzeyinde bulunur.

8
2. Açısal Momentum (İkincil, Açısal Kuantum) Kuantum Sayısı (l)
• Orbitallerin şekillerini açıklar ve şekil farkı nedeniyle oluşan enerji seviyelerindeki
değişimleri belirtir.
• "l" harfi ile gösterilir.
• l'nin alabileceği en büyük değer (n – 1)'e kadar bütün tam sayı değerleridir.
l = 0, 1, 2, 3, ... ( n – 1)
• Birinci enerji düzeyinde bulunan bir elektron için, n = 1 olduğundan l nin alabile-
ceği en büyük değer n – 1 olacağından, l = 1 – 1 = 0 olacaktır.
n = 1 için l=0
n = 2 için l = 0 ve l = 1
n = 3 için l = 0, l = 1 ve l = 2
n = 4 için l = 0, l = 1, l = 2, l = 3 olur.
• Genellikle l değerleri s, p, d, f ... gibi harflerle belirtilir. l değerine karşılık orbitalin

adı aşağıdaki gibidir.
l 0 1 2 3
Orbital adı s p d f
• Açısal momentum kuantum sayıları baş kuantum enerji seviyelerinin de alt enerji
seviyelerine ayrıldıklarını gösterir. Oluşan bu alt enerji seviyelerine ikincil katman
denir. Bu ikinci katmanlar da s, p, d, f gibi harflerle gösterilir.
• Bir enerji seviyesindeki alt enerji seviyelerinin sayısı temel enerji seviyesinin sayı
değeri kadardır.
Örneğin; n = 1 ise alt enerji seviye sayısı birdir (1s).

n = 2 ise alt enerji seviye sayısı ikidir (2s ve 2p).
3. Manyetik Kuantum Sayısı (ml)

• Orbitalin uzaydaki yönlenmesini gösterir.
• ml şeklinde gösterilir.
• Manyetik kuantum sayısının alabileceği değerler –l'den +l'ye kadardır.
ml = –l, ... , 0, ... + l
l = 0 ise ml = 0 olur.
l = 1 ise ml = –1, 0, +1 olur.
l = 2 ise ml = –2, –1, 0, +1, +2 olur.

BİLGİ
l = 3 ise ml = –3, –2, –1, 0, +1, +2, +3 olur.
9
Kuantum Sayıları Özet Tablosu
Baş Kuantum Açısal Momentum Manyetik Spin Kuantum

Sayısı Kuantum Sayısı (l) Kuantum Sayısı (ml) Sayısı
(n) (ms)
Enerji düzeyini Alt enerji düzeyini Orbitallerin uzaydaki yöne- Elektronun kendi
belirler. belirler. limlerini belirler. ekseni etrafındaki
dönme yönünü
belirler.
n = 1, 2, 3, ... 7 l = 0, 1, 2, 3, ... (n – 1) ml = –l ile +l arasında +� ve –�

değer alabilir değerlerini alır.
ml = 2l + 1 formülü ile
hesaplanır.
Her n değeri bir Her l değeri bir alt enerji ml değeri için bulunan sayı Bir orbitalde
enerji düzeyine düzeyine karşılık gelir. o alt enerji katmanındaki dönme yönleri bir-
karşılık gelir. l = 0(s) orbital sayısını, dolayısıyla birine ters en çok
Elektronun çekir- l = 1 (p) kaç türlü orbital yönelimi iki elektron yer
dekten ortalama l = 2 (d) olduğunu belirler. alabilir. Bunların
uzaklığını belirtir. l = 3 (f) ml = 1 (0) s orbitali dönme yönlerini
ml = 3 (±1) p orbitalleri belirtmek için sı-
ml = 5 (±2) d orbitalleri rasıyla +� ve –�
ml = 7 (±3) f orbitalleri değerleri verilir.
Çekirdeğe yaklaş- Aynı enerji düzeyi içinde Aynı enerji düzeyinin her- Herhangi bir orbi-
tıkça enerji azalır, olmak kaydıyla, alt enerji hangi bir alt enerji düzeyini tal içinde bulunan
uzaklaştıkça enerji düzeylerinin enerjileri oluşturan aynı tür orbitalle- iki elektronun
artar. n = 1 için s † p † d † f sırasına rin enerjileri de aynıdır. dönme yönleri
enerji en düşük, göre artış gösterir. ters, enerjileri ise
n = 7 için enerji en aynıdır.
büyüktür.
Enerji Düzeylerinde Bulunabilecek Orbital ve Elektron Sayısı
Temel Enerji Orbital Türü Maksimum Orbital Maksimum

Seviyesi (n) Sayısı (n2) Elektron Sayısı (2n2)
1 s 1 2
2 s, p 4 8
3 s, p, d 9 18
BİLGİ
4 s, p, d, f 16 32
11
Atom Teorileri ve Kuantum Sayıları
1 PEKİŞTİRME TESTİ
1. Aşağıda verilen kuantum sayılarından oluşan 4. 3. enerji düzeyine ilişkin aşağıdakilerden han-
dizilerden hangisinin bulunma olasılığı yok- gisi yanlıştır?
tur? A) Toplam orbital sayısı 9 dur.
n l ml ms B) Elektron kapasitesi 18 dir.
A) 2 3 –2 +1/2 C) Üç tür orbital içerir.
B) 2 1 –1 –1/2 D) s nin enerjisi p ninkinden düşüktür.
C) 1 0 0 +1/2 E) İçerdiği tüm orbitaller eş enerjilidir.
D) 3 2 +1 –1/2
E) 2 1 +1 +1/2
2. Modern atom modeli ile ilgili aşağıdakilerden 5. Bir enerji düzeyinin taşıyabileceği en çok
hangisi yanlıştır? elektron sayısı hangi formül ile bulunur?
A) 3. enerji düzeyindeki (n = 3) orbital türleri s, p, (n = enerji düzeyinin numarası)

d dir.
A) n2 B) 2n2 C) n2 – 1
B) 3px, 3py, 3pz orbitallerinin enerji değerleri ay-
D) 2n2 – 1 E) (2n –1)2
nıdır.
C) 2. enerji düzeyindeki (n = 2) orbital sayısı
2'dir.
D) 4. enerji düzeyindeki (n = 4) toplam elektron
sayısı 32 dir.
E) 4f orbitallerine en çok 14 elektron girebilir.
6. Baş kuantum sayısı (n) olan enerji seviyesi 3

için;
I. Orbital kuantum sayıları (l) 0,1 ve 2 değerleri-

ni alabilir.
II. En çok 9 orbital bulunur.
III. En çok 18 elektron bulunabilir.
3. n = 4 ve l = 3 kuantum sayılarına sahip en fazla
yargılarından hangileri doğrudur?
kaç elektron bulunabilir?
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
A) 5 B) 7 C) 10 D) 14 E) 32
PEKİŞTİRME
D) II ve III E) I, II ve III
17
Örnek olarak 12Mg ve 35Br atomlarının temel hâl elektron dizilişleri aşağıdaki
gibidir.
12Mg: 1s2 2s2 2p6 3s2

orbitaldeki elektron
35Br: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10 4p5 sayısı
enerji orbital türü
seviyesi
2. HUND KURALI
Elektronlar eş enerjili orbitallere yerleşirken öncelikle her orbitale bir elektron aynı
yönlü yerleşir. Sonra ise ikinci elektronlar orbitallere zıt spinli (ters yönde) olacak şekilde
yerleştirilir. Örneğin,
7N: 1s2 2s2 2p3
(Bu diziliş Hund kuralına uygun değildir.)

(Bu diziliş Hund kuralına uygundur.)
(Bu diziliş Hund kuralına uygundur.)
6C: 1s2 2s2 2p2

(Uygun değildir.)
(Uygundur.)
(Uygundur.)
(Uygundur.)
3. PAULİ İLKESİ
Bu ilkeye göre, bir atomda bütün kuantum sayıları aynı olan iki elektron olamaz.
En azından kuantum sayılarından biri farklı olmalıdır.
8O: 1s2 2s2 2p4 için elektronların kuantum sayıları belirtilmiştir.
n = 1 n = 2 n = 2 n=2
l = 0 l = 1 l = 1 l=1
ml = 0 ml = –1 ml = –1 ml = +1
ms = +� ms = +� ms = +� ms = +�
Bu elektron dağılımı
Pauli ilkesine göre yanlıştır.
NOT: Kolaylık sağlaması açısından orbitallere yerleştirilen elektronlar ok

ile gösterilmek yerine çizgi ile de gösterilebilir.
Örneğin;
2 2s2 2p3
7N: 1s
BİLGİ

şeklinde de orbitallere elektronlar yerleştirilebilir.
20

d-blok
s-blok


p-blok

f-blok
• d – bloğunda B – grubu elementleri bulunur.

• B – grup elementleri geçiş metalleri olarak bilinir.
• f – blok elementleri iç geçiş metalleri olarak adlandırılır.
PERİYODİK CETVELDE PERİYOT VE GRUP BULMA
Bir elementin temel hâl elektron dağılımına göre, eğer elektron dağılımı s ya da
p ile biterse A grubu, d ile biterse B grubu elementidir.
• Temel hâl elektron dağılımı s ile biterse en büyük baş kuantum sayısı periyodu,
en büyük baş kuantum sayısındaki elektron sayısı da grup numarasını verir.
Örneğin;
1A grubu
11Na: 1s2 2s2 2p6 3s1 (s-blok elementidir.)
3. periyot
2A grubu
20Ca: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 (s-blok elementidir.)
4. periyot
• Temel hâl elektron dağılımı p ile biterse, en büyük baş kuantum sayısı periyodu
verirken, en yüksek enerji seviyesinde bulunan s ve p orbitallerindeki elektron
sayıları toplamı grup numarasını verir.
Örneğin;
2 + 3 = 5A grubu
2 2 3 (p-blok elementidir.)
7N: 1s 2s 2p
2. periyot
2 + 5 = 7A grubu
2 2 6 2 5 (p-blok elementidir.)
17Cl: 1s 2s 2p 3s 3p
3. periyot
• Temel hâl elektron dağılımı d ile biterse, en büyük baş kuantum sayısı periyodu
verirken, en yüksek enerji seviyesinde bulunan elektron sayısı ile d orbitalindeki
elektron sayısı toplamı hangi B grubunda olduğunu verir.
Örneğin;
2 + 1 = 3B grubu
21Sc: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1 (d-blok elementidir.)
4. periyot
2 + 6 = 8B grubu
BİLGİ
2 2 6 2 6 2 6 (d-blok elementidir.)
26Fe: 1s 2s 2p 3s 3p 4s 3d
4. periyot
35
UYGULAMA ALANI - 3
AÇIK UÇLU SORULAR
1. Aşağıda atom numaraları verilen elementlerin 4. Temel hâldeki X atomunun 10 tane tam dolu ve
periyodik cetveldeki yerlerini bulunuz. 5 tane yarı dolu orbitali vardır.
a) 35Br b) 26Fe c) 20Ca d) 14Si Buna göre,

a) X’in atom numarası kaçtır?
b) X’in periyodik cetveldeki yerini bulunuz.
c) X’in bloğunu bulunuz.
5. X:
2. Aşağıda periyodik cetvelde yerleri verilen
X, Y, Z ve T elementlerinin atom numaralarını Temel hâldeki elektron dizilimine ait orbital
bulunuz. şeması verilen X elementi için,
a) X elementi 2. periyot 7A grubu elementidir. a) Değerlik elektron sayısı kaçtır?
b) Y elementi 4. periyodun 3. elementidir. b) Değerlik orbitalleri hangileridir?
c) Z elementi 3. periyot 15. grup elementidir. c) Periyodik cetvelde hangi periyot ve grupta
bulunur?
d) T elementinin temel hâlde elektron dizilimi 3d2
ile bitmektedir. d) Periyodik cetvelde hangi blokta yer alır?
3. X2+ iyonunun elektron sayısı NO3– iyonundaki

toplam elektron sayısına eşittir. 6. X+ iyonu ile 16S2– iyonu izoelektroniktirler.
Buna göre, X elementin periyodik cetveldeki Buna göre, X elementinin periyodik cetveldeki
UYGULAMA ALANI
grup ve periyot numarası kaçtır? (7N, 8O) yeri nasıldır?
37
7. Temel hâlde kuantum sayıları ve elektron adet- 9. X+, Y2+ ve Z2– iyonlarının elektron dizilişi
leri verilen nötr atomların periyodik cetveldeki 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6’dır.
yerlerini bulunuz.
Buna göre X, Y ve Z elementleri için,
a) n = 4, l = 1 değerlerine sahip 4 elektronu olan
a) Atom numaralarını karşılaştırınız.
X elementi
b) Değerlik elektron sayılarını karşılaştırınız.
b) n = 3, l = 0, ms = + � ve ms = – � değerle-
rine sahip elektron sayıları birbirine eşit olan c) Periyot numaralarını karşılaştırınız.
Y elementi
c) n = 3, l = 2 değerlerine sahip 5 tane yarı dolu
orbitali ve n = 4, ¬ = 0 değerlerine sahip 2
elektronu olan Z elementi
10. X: 1s2 2s2 2p5

Y: 1s2 2s2 2p3
Z: 1s2 2s2 2p6 3s2
T: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1
Temel hâlde elektron dağılamları verilen X, Y,
Z ve T elementleri ile ilgili aşağıdaki soruları
yanıtlayınız.
a) Değerlik elektron sayılarını karşılaştırınız.
b) Aynı periyot elementleri hangileridir?
c) Hangilerinin yarı dolu orbital sayıları aynıdır?
8. Periyodik cetvelde yerleri gösterilen element- d) p blok elementleri hangileridir?
ler ile ilgili soruları cevaplayınız. e) l = 0 kuantum sayısına sahip toplam elekt-
ron sayılarına göre karşılaştırınız?
R
X L T
A D
Y C E
Z M
a) s, p ve d blok elementlerini belirleyiniz.

b) Küresel simetri özelliğine sahip baş grup ele- a) 4. periyot, 7A b) 4. periyot, 8B
1.
mentlerini yazınız. c) 4. periyot, 2A d) 3. periyot, 4A
2. a) 9 b) 21 c) 15 d) 22
c) Geçiş metalleri hangileridir?
3. 4. periyot 6A
d) IUPAC sistemine göre 17. grup elementlerini
4. a) 25 b) 4. periyot, 7B c) d
yazınız.
UYGULAMA ALANI
5. a) 4 b) s ve p c) 3. periyot, 4A d) p
6. 4. periyot 1A
7. a) 4. periyot, 6A b) 3. periyot, 2A c) 4. periyot, 7B
a) s: X, Y, Z, R p: A, L, T, M, D d: C, E
8.
b) X, Y, Z, L, R, D c) C, E d) T, M
9. a) Y > X > Z b) Z > Y > X c) X = Y > Z
a) X > Y > Z > T b) X ve Y c) X ve T
10.
d) X ve Y e) T > Z > X = Y
38
BİLGİ İyonlaşma Enerjisi
2. İYONLAŞMA ENERJİSİ
Gaz hâlindeki nötr bir atomdan bir elektron koparmak için harcanması gereken
enerjiye 1. iyonlaşma enerjisi denir. Birinci iyonlaşma enerjisi E1 ile gösterilir.
+
X(g) + E1 X(g) + e–
Gaz hâlindeki X+ iyonundan bir elektron koparmak için harcanması gereken

enerjiye 2. iyonlaşma enerjisi denir. E2 ile gösterilir.
+ 2+
X(g) + E2 X(g) + e–
AKLINDA OLSUN
Benzer şekilde 3., 4., ... iyonlaşma enerjileri tanımlanır.
Bir atomun elektron sayısı
kadar iyonlaşma enerjisi • Atomdan her elektron koparılışında elektron sayısı azalır, atom yarıçapı azalır,
değeri vardır.
birim elektron başına uygulanan çekim kuvveti artar. Bu nedenle, iyonlaşma ener-
jilerinin değeri sürekli artar.
E1 < E2 < E3 < E4 < ...
• İyonlaşma enerjisinden yararlanılarak atomun değerlik elektron sayısı (A grupları

için) yani grup numarası bulunabilir. Örneğin,
İyonlaşma Enerjileri (kj/mol)
Element E1 E2 E3 E4 E5
X 150 345 1800 3125 4445
HATIRLATMA Y 180 460 660 3800 4601
İyonlaşma enerjisi endo- Z 220 380 490 850 1200

termik bir olaydır.
T 195 1856 2900 — —
Tablodan grup numaraları bulunurken en fazla artışın olduğu (yaklaşık olarak

3,5 kat ve üzeri olmalıdır) iyonlaşma enerjisi değerine bakılır. Çünkü bu durumda
değerlik elektron sayıları tamamen koparılmış olup, soygaz elektron düzenine ula-
şılmıştır. Buna göre,
X için büyük sıçrama E2'den E3'e olmuştur. X'in değerlik elektron sayısı 2 olup,
2A grubu elementidir.
Y için büyük sıçrama E3'den E4'e olmuştur. Y'nin değerlik elektron sayısı 3 olup,
3A grubu elementidir.
Z için büyük sıçrama yoktur. Buna göre, sıçrama daha sonraki iyonlaşma ener-
jilerinde olabilir. Z elementi 1A, 2A, 3A, 4A grubunda değildir. 5A, 6A, 7A ya da 8A
grubunda olabilir.
BİLGİ
T için büyük sıçrama E1'den E2'ye olmuştur. T, 1A grubundadır. Ayrıca, tabloya

göre T'nin atom numarası 3'tür.
50
• Bir atomdan elektronlar birer birer koparılır. Aynı anda iki elektron koparılmaz.
• Aynı grupta, yukarıdan aşağıya doğru yarıçap artacağından, birinci iyonlaşma UYARI
enerjisi azalır. Bunun nedeni, elektron çekirdekten uzaklaştıkça, elektron daha
Atomun yarıçapı küçül-
kolay koparılır. dükçe iyonlaşma enerjisi-
• Aynı periyotta soldan sağa doğru birinci iyonlaşma enerjisi genellikle artar. Bunun nin değeri genellikle artar.
nedeni, atom çapı küçülür, çekirdeğin çekim gücü artar ve elektron koparmak
zorlaşır.
Beklenen sıralama: 1A < 2A < 3A < 4A < 5A < 6A < 7A < 8A
Gerçek sıralama: 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A
• 2A ile 3A ve 5A ile 6A gruplarındaki istisnanın nedeni: 2A'nın elektron dağılımının

s2 ile bitmesi (küresel simetrik) ve 5A'nın elektron dağılımının p3 ile bitmesidir
(küresel simetrik).
• İyonlaşma enerjilerinin atom numaraları ile değişimi aşağıdaki grafikte verilmiştir.
1. iyonlaşma enerjisi (kj/mol)
2500
He Ne
2000
F
Ar
1500 N O Cl
C
P
1000 H Be Si S
B
Mg
Al
500 Li
Ca
Na K
0 Atom
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 numarası
İyonlaşma Enerjisi
Artar
Artar
BİLGİ
51
Atom Yarıçapı ve İyonlaşma Enerjisi
PEKİŞTİRME TESTİ 5
3. 11Na elementinin 2. iyonlaşma enerjisi 1. iyonlaş-

1. İyonlaşma T
enerjisi (kj/mol) ma enerjisinden çok büyüktür.
Z Bu durum,
X I. Na+ iyonunun çapının Na atomunun çapından

çok küçük olması
Y II. Na+ iyonunun elektron sayısının proton sayı-
M sından az olması
Atom
numarası III. Na+ iyonunun elektron düzeninin soygaz
elektron düzeninde olması
A gruplarında bulunan X, Y, Z, T ve M elementleri-
nin birinci iyonlaşma enerjilerinin atom numaraları gerekçelerinden hangileri ile açıklanabilir?
ile değişimi yukarıdaki grafikteki gibidir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi
yanlıştır?
A) X, Z, T ve M küresel simetriktir.
B) Atom yarıçapı en büyük olan M'dir.
C) Y'nin temel hâlde elektron dağılımı p1 ile biter.
D) Z'nin temel hâlde yarı dolu orbitali yoktur.
E) T elementi 2. periyotta ise M'nin atom numa-
rası 11'dir.
4.
M
X T
2. I. Cl– II. Cl+ III. Cl

Periyodik cetvelde yerleri belirtilen X, Y, T ve M
Yukarıdaki tanecikler ile ilgili verilen ifadeler- elementleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi
den hangisi yanlıştır? yanlıştır?
A) Çekirdek yükleri I = II = III 'tür. A) X ve T aynı periyotta yer alır.
B) Bir elektron koparmak için gereken enerjiler B) Y elementi 6. periyot 2A grubunda yer alır.
I > III > II'dir. C) M'nin atom numarası 18'dir.
C) Elektron sayıları I > III > II 'dir. D) T elementi bir elektron aldığında elektron dü-
D) Tanecik hacimleri I > III > II 'dir. zeni M'ninkine benzer.
PEKİŞTİRME
E) Çekirdek çekim kuvvetleri I = II = III 'tür. E) M elementinin birinci iyonlaşma enerjisi en bü-
yüktür.
56
5. 7. En yüksek baş Değerlik
Atom Bir elektron koparmak için Element
kuantum sayısı elektron sayısı
İyon gereken enerji
X 2 6
19K E1 Y 2 5
+ Z 3 2
19K E2
18Ar E3
Temel hâldeki elektron dizilimlerindeki en büyük
Yukarıdaki tabloda yer alan atom ya da iyonlardan baş kuantum sayıları ve değerlik elektron sayıla-
bir elektron koparmak için gereken enerji değerleri rı verilen X, Y ve Z elementleriyle ilgili,
E1, E2 ve E3 ile gösterilmiştir.
I. Y'in birinci iyonlaşma enerjisi büyüktür.
Buna göre, E1, E2 ve E3 enerji değerleri aşağı-
II. Atom yarıçapları Z > Y > X tir.
dakilerden hangisinde doğru karşılaştırılmış-
III. X'in değerlik orbitalleri s ve p'dir.
tır?
A) E2 > E3 > E1 B) E3 > E2 > E1
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
C) E1 > E2 > E3 D) E2 > E1 > E3
D) I ve III E) I, II ve III
E) E3 > E1 > E2
2A 5A 6A
2p. Y X
3p. Z
Harcanan enerji (kj/mol)

8.
12310
6. İyonlaşma Enerjisi (kj/mol)

Element
E1 E2 E3 E4 2748
X 190 270 2100 2625 1210
482
Y 114 238 1985 2520
0 Koparılan
Z 219 428 3610 5010 1 2 3 4 elektron sayısı
X, Y, Z baş grup elementlerinin ilk dört iyonlaşma
2. periyotta yer alan X elementinden koparılan
enerjileri yukarıdaki tabloda verilmiştir.
elektron sayısına karşılık harcanan enerji grafiği
Buna göre, X, Y ve Z elementleri ile ilgili, yukarıdaki gibidir.
I. X'in en büyük baş kuantum sayısı en küçük- Bu grafiğe göre X elementi ile ilgili,
tür. I. "3+" yüklü iyonu soygaz elektron dizilimine sa-
II. Y'nin atom hacmi en büyüktür. hiptir.
III. Z'nin atom numarası en küçüktür. II. Açısal momentum kuantum sayısı (l) 1 olan
toplam 1 elektronu vardır.
III. Atom yarıçapı 4Be ninkinden daha küçüktür.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III yargılarından hangileri doğrudur?
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve II
PEKİŞTİRME
Z
X
Y
2A 3A
Be X
1. D 2. B 3. C 4. D 5. A 6. D 7. E 8. E 57
BİLGİ Elektron İlgisi ve Elektronegatiflik
3. ELEKTRON İLGİSİ
Gaz hâlindeki nötr bir atomun elektron alması sırasındaki enerji değişimine
elektron ilgisi denir.
–
X(g) + e– √ X(g) + enerji
Elektron ilgisi endotermik ya da ekzotermik olabilir. Örneğin,

–
F(g) + e– √ F(g) + 322,2 kj
–
Ne(g) + e– + 29 kj √ Ne(g)
Atom yarıçapı küçüldükçe çekirdeğin elektronları çekme gücü artacağından ato-

mun elektron alması daha kolay olur yani elektron ilgisi artar. Buna göre,
Bir periyotta, soldan sağa doğru (soygazlar hariç) elektron ilgisi artar.
Bir grupta, yukarıdan aşağıya doğru elektron ilgisi genellikle azalır.
UYARI
Ametallerin elektron alma

isteği yani elektron ilgisi
metallerinkinden daha
• Elektron ilgisi bir elementin elektron alma eğilimini gösterir.
yüksektir.
• Bir atom elektron alırken ne kadar çok enerji açığa çıkarsa, elektron ilgisi de o
kadar yüksektir. Örneğin;
AKLINDA OLSUN
–
Özel durum olarak, klorun O(g) + e– √ O(g) + 141 kj
elektron ilgisi florunkinden –
daha yüksektir. F(g) + e– √ F(g) + 322 kj
–
Cl(g) + e– √ Cl(g) + 349 kj
Bu tepkimelere göre elektron ilgileri: Cl > F > O'dir.
Belirtilen yönde
elektron ilgisi artar
4. ELEKTRONEGATİFLİK
Bir atomun kimyasal bağda kullanılan elektronları kendine doğru çekme yetene-
ğinin bağıl ölçüsüne elektronegatiflik denir.
BİLGİ
Bir periyotta soldan sağa doğru (soygazlar hariç) elektronegatiflik artar.

Bir grupta aşağıdan yukarıya doğru elektronegatiflik genellikle artar.
58
Belirtilen yönde
elektronegatiflik artar
• Elektronegatifliği en yüksek element flordur.

• Soygazlar bağ yapmaya yatkın olmadıklarından, elektronegatiflikleri de yok kabul
edilir.
• Bağ yapan iki atomun elektronegatiflik farkı çok küçükse bağdaki elektronlar or-
taklaşa kullanılıyordur. Yani, bağ kovalent yapılıdır.
• Elektronegatiflik farkı arttıkça bağın iyonik karakteri artar. %100 iyonik yapılı bağ
yoktur.
• ¢EN (elektronegatiflik farkı) sıfır ise bağ %100 kovalent yapılıdır.
5. METALİK VE AMETALİK ÖZELLİK
• Metalik özellik metallerin elektron verme ölçüsüdür.

• Elektron verme iyonlaşma enerjisine bağlıdır.
• Metaller ne kadar kolay elektron verebiliyorsa o kadar aktiftirler yani metalik özel-
likleri yüksektir.
• İyonlaşma enerjisi azaldıkça, elektron verebilme, dolayısıyla metalik özellik artar.

• Metalik özelliğin arttığı yönde elektrik iletkenliği de artar.
Bir grupta yukarıdan aşağıya doğru metalik özellik (metalik aktiflik) artar.
Bir periyotta sola doğru metalik özellik artar.
Belirtilen yönde
metalik özellik (aktiflik) artar
BİLGİ
59
I
II
Periyodik cetvelde genellikle
I YÖNÜNDE II YÖNÜNDE
Atom yarıçapı (hacmi) Azalır Azalır
Değerlik elektron sayısı Değişmez (He hariç) Artar
Atom numarası Azalır Artar
Çekirdek yükü Azalır Artar
İyonlaşma enerjisi Artar Artar (*)
Elektronegatiflik Artar Artar
Elektron ilgisi Artar Artar (**)
Elektron verme isteği Azalır Azalır
Elektron alma isteği Artar Artar
Metalik özellik Azalır Azalır
Ametalik özellik Artar Artar
Oksidinin asitlik kuvveti Artar Artar
Oksidinin bazlık kuvveti Azalır Azalır
Atom kütlesi Azalır Artar
Temel enerji seviyesi Azalır Değişmez
* 2A ile 3A ve 5A ile 6A arasında istisna vardır.

** 8A grubunun elektron ilgisi yoktur.
BİLGİ
61
UYGULAMA ALANI - 6
AÇIK UÇLU SORULAR

1.
II
I Yanda verilen periyodik cetvelin I
ve II yönü ile ilgili aşağıdaki nicelik
ve özelliklerin değişimleri genel
olarak nasıl olur belirtiniz.
ÖZELLİK I YÖNÜNDE II YÖNÜNDE
a. Atom yarıçapı
b. Değerlik elektron sayısı
c. Metalik aktiflik
d. Elektron alma isteği
e. İyonlaşma enerjisi
f. Elektronegatiflik
g. Oksidinin bazik özelliği
h. Atom numarası
2.
X P
Z L Q Yandaki periyodik cetvelde bazı elementlerinin
Y K B
yerleri verilmiştir. Buna göre, aşağıdaki soruları
T M N R
yanıtlayınız.
a. 2. periyot elementlerinin iyonlaşma enerjilerini karşılaştırınız.
b. 13. grup elementlerinin elektronegatifliklerini karşılaştırınız.
c. 3. periyot elementlerinin elektron ilgilerini karşılaştırınız.
d. 4. periyot elementlerinin metalik özelliklerini karşılaştırınız.
e. 2. periyot elementlerinin oksijenli bileşiklerinin asidik özelliklerini karşılaştırınız.

UYGULAMA ALANI
f. 2. ve 3. periyotta bulunan s blok elementlerinin oksijenli bileşiklerinin bazlık

özelliklerini karşılaştırınız.
a) azalır, azalır e) artar, artar

a) Q > Z > L d) T > M > N
b) değişmez, artar f) artar, artar
1. 2. b) L > K e) Q > L > Z
c) azalır, azalır g) azalır, azalır
c) B > K > Y f) Y > Z
d) artar, artar h) azalır, artar
62
Elementleri Tanıyalım BİLGİ
BLOKLAR VE GRUPLARIN ÖZELLİKLERİ
Periyodik cetvelde elementlerin dört ana blokta bulunduğunu (s, p, d, f) daha

önce öğrenmiştik. Şimdi de bu blokların genel özelliklerini ve bu bloklardaki element-
leri öğreneceğiz.
s-Blok Elementleri
• Bu bloktaki elementlerin temel hal elektron dizilimleri s1 ya da s2 ile biter.
• Hidrojen ve helyum hariç s blok elementlerinin tamamı metaldir.
• s blok elementleri 1A ve 2A grubu elementleridir.
1A Grubu Elementleri (Alkali Metaller)
• Periyodik cetvelde hidrojen hariç 1A grubu elementleri alkali metaller olarak bi-
linir.
• Elektron dizilimleri ns1 ile biter.

• Değerlik elektron sayıları 1 dir.
• H, Li, Na, K, Rb, Cs, Fr elementlerinden oluşur.
• Kararlı bileşiklerinde ‘1+’ değerlik alırlar. Na metali
• Değerlik orbital türleri s dir.
• En aktif metal grubudur. Bu nedenle doğada saf olarak bulunamazlar.
• H2 hariç atomik yapılıdırlar.
• Yukarıdan aşağıya doğru aktiflikleri artar.
• Bulundukları periyodun en düşük iyonlaşma enerjilerine sahip elementleridir.
• Erime noktaları düşüktür. Grupta aşağıya doğru erime noktası ve kaynama nok-
tası değerleri azalır.
• Oksitlerinin sulu çözeltileri baziktir.

• Yumuşak metallerdir, bıçakla rahatlıkla kesilebilirler.
• Isı ve elektriği iletirler.
• Ametaller ile iyonik bağlı bileşik yaparlar.
• Su ile tepkime vererek H2 gazı oluştururlar. Bu tepkime sırasında yüksek enerji
oluşur.
1
Na(k) + H2O(s) √ NaOH(suda) + H (g) + ısı
2 2
• 7A grubu elementleri ile (halojenler) tepkimelerinden tuz oluştururlar.
1
Na(k) + Cl √ NaCl(k)
2 2(g)
• Sadece elektron vererek bileşik yapabildiklerinden iyonik bağlı bileşik yaparlar.

BİLGİ
73
Atomun Yapısı ve Periyodik Cetvel TAM TUR
• Bohr atom modeli tek elektronlu sistemler için doğrudur.

• Uyarılmış hâlden temel hâle geçen elektronlar dışarıya enerji verirler, olay ekzotermiktir.
• Modern atom teorisine göre elektronların bulunma olasılıklarının en yüksek olduğu uzay bölgelerine
orbital denir.
KUANTUM SAYILARI
1) Baş kuantum sayısı (n): Elektronun çekirdeğe uzaklığını gösterir.

n = 1, 2, 3, …
2) Açısal momentum kuantum sayısı (l): Orbital şekillerini açıklar.

l = 0, 1, 2, 3, … (n – 1) e kadar
↓ ↓ ↓ ↓
s p d f
3) Manyetik kuantum sayısı (ml): Orbitalin uzaydaki yönlenmesini gösterir.
ml = –l, ... 0, ... +l arasındaki değerleri alır.
ml = 2l + 1 eşitliği ile l değeri için kaç tane ml değeri olduğu bulunur.
4) Spin kuantum sayısı (ms): Elektronların hareket yönünü gösterir.
• Bir orbitalde en çok 2 elektron bulunur.
Aufbau İlkesi: Elektronlar, çekirdeğe en yakın olan ve en düşük enerjili orbitalden başlanarak yüksek
enerjili orbitallere doğru yerleştirilir.
Madelung – Kletchkowski ilkesine göre, (n + l) değeri arttıkça orbitalin enerjisi artar. (n + l) değeri eşit
ise n değeri büyük olan orbitalin enerjisi yüksektir.
Hund Kuralı: Elektronlar eş enerjili orbitallere öncellikle tek tek yerleştirilir. Sonraki ikinci elektronlar ise
orbitallere zıt spinli olacak şekilde yerleştirilir.
Pauli İlkesi: Bütün kuantum sayıları aynı olan 2 elektron olamaz.
Küresel Simetri: Elektron dizilimi s1, s2, p3, p6, d5, d10, f7 ya da f14 ile biterse o element küresel simetrik
yapıdadır.
Değerlik Elektron Sayısı: En dış temel enerji seviyesinde bulunan ve kimyasal özelliği belirleyen elekt-
ronlardır.
Değerlik Orbitalleri: Değerlik elektronlarının bulunduğu orbitallerdir.

TAM TUR
81
II
I
I YÖNÜNDE II YÖNÜNDE
Atom yarıçapı (hacmi) Azalır Azalır
Değerlik elektron sayısı Değişmez (He hariç) Artar
Atom numarası Azalır Artar
Çekirdek yükü Azalır Artar
İyonlaşma enerjisi Artar Artar (*)
Elektronegatiflik Artar Artar
Elektron ilgisi Artar Artar (**)
Elektron verme isteği Azalır Azalır
Elektron alma isteği Artar Artar
Metalik özellik Azalır Azalır
Ametalik özellik Artar Artar
Oksidinin asitlik kuvveti Artar Artar
Oksidinin bazlık kuvveti Azalır Azalır
Atom kütlesi Azalır Artar
Temel enerji seviyesi Azalır Değişmez
* 2A ile 3A ve 5A ile 6A arasında istisna vardır.
** 8A grubunun elektron ilgisi yoktur.
1A grubu elementleri (alkali metaller): H hariç metaldirler.

2A grubu elementleri (toprak alkali metaller)
3A grubu elementleri (toprak metalleri): Bor yarı metaldir.
7A grubu elementleri (halojenler)
8A grubu elementleri (soygazlar): He hariç değerlik elektron sayıları 8 dir.
Yükseltgenme Basamakları
1A grubu 1+ (hidrojen 1+ ya da 1–)
2A grubu 2+
3A grubu 3+ (Al sadece 3+)
4A grubu [4–, 4+]
5A grubu [3–, 5+]
TAM TUR
6A grubu [2–, 6+]

7A grubu [1–, 7+] (F sadece 1–)
• Geçiş metalleri sadece değişken (+) değerlik alabilirler.

82
İyi bir başlangıç, yarı yarıya başarı demektir.
Andre Gıde
1 ACEMİ
1. İyonlaşma enerjisi (kkal/mol) 4.

II
Z
X
Y I
V
Atom numarası
Aynı periyotta bulunan ardışık atom numaralarına I. Atom numarası
sahip V, X, Y ve Z elementlerinin birinci iyonlaşma II. Elektrik iletkenliği
enerjileri grafikte verilmiştir.
III. Atom çapı
X elementi 3. periyot 2A grubunda bulunduğu-
IV. İyonlaşma enerjisi
na göre, V, Y, Z elementlerinin atom numarala-
rı nedir? Yukarıdakilerden hangileri hem I hem de II
V Y Z yönünde artar?
A) 11 13 15 A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III
B) 11 13 14 D) I, II ve III E) II, III ve IV
C) 10 13 14
D) 13 14 15
E) 13 15 16
5. IIA grubu metallerinin erime noktaları aşağıdaki

tabloda verilmiştir.
2. Atomla ilgili, 4Be 12Mg 20Ca 38Sr 56Ba 88Ra
I. Temel enerji seviyesinde en kararlı haldedir. Erime 1287 650 842 777 727 700
noktası (°C)
II. Proton ve nötronlar çekirdekte yer alırlar.
III. Uyarılmış atom yüksek enerjili ve kararsızdır. Buna göre, IIA grubu metalleri ile ilgili,
verilen bilgilerden hangileri doğrudur? I. Metalik özellik arttıkça erime noktası azalır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. İyonlaşma enerjisi arttıkça erime noktası ar-

tar.
III. Atom yarıçapı arttıkça erime noktası azalır.
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve III
D) I ve II E) I, II ve III
3. X atomunun nötr haldeki temel hal elektron dağılımı
1s2 2s2 2p6 3s2 3p3 tür.
Buna göre, X in tam dolu değerlik orbitalinin
açısal kuantum sayısı kaçtır?
6. Açısal kuantum sayısı l = 1 olan orbital aşağı-
A) 0 B) 1 C) 2 D) 4 E) 6
dakilerden hangisidir?
ACEMİ
A) s B) p C) d D) f E) g
83
Ya rüyalarınızı değiştirmeli ya da yeteneklerinizi artırmalısınız.
Jim Rohn
4 AMATÖR
1. 4. Periyot
numarası
a
b
d
Periyodik tabloda verilen elementlerle ilgili c

aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? Grup
numarası
A) X, bir alkali metal, Y bir toprak alkali metalidir.
B) X ve Y, s bloğu elementleridir. Periyodik cetvelde baş grup elementleri dikkate
C) Z, bir geçiş metalidir. alındığında
D) Q, soygazdır. • X özelliği a ve b yönünde azalmaktadır.
E) R, bir p bloğu elementidir. • Y özelliği c ve d yönünde azalmaktadır.
Buna göre X ve Y özellikleri için,

X Y
2.
aX, a+1Y, a+2Z ve a+3T elementleri ardışık atom
numaralarına sahiptir. I. Hacim İyonlaşma enerjisi
Buna göre, bu atomlar için aşağıdaki önerme- II. Metalik özellik Elektronegatiflik
lerden hangisi yanlıştır? III. Hacim Oksit bazlığı
A) T’nin hacmi en fazla ise X, Y ve Z aynı periyot-
ta iken T farklı periyotta olabilir. yapılan önermelerden hangileri doğru olabilir?
B) Y soygaz ise Z ile T birbiri ile bileşik yapamaz. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III

C) Z soygaz ise X ile T arasında T2X bileşiği olu- D) II ve III E) I, II ve III
şur.
a
D) T soygaz ise X’in iyonlaşma enerjisi
d b
Y’ninkinden azdır.
c
E) Birinci iyonlaşma enerjilerinin X > Z > T > Y ol-
ması için Y’nin 1A grubunda olması gereklidir. 5. I. Elektronlar çekirdekten belirli uzaklıktaki kat-
manlarda bulunur.
II. Elektronlar yüksek enerji seviyelerinden dü-
3. X2– ve Y1+ iyonlarının elektron dizilişleri 20Ca
2+
şük enerji katmanlarına geçerken ışıma ya-
iyonu ile aynıdır. parlar.
Buna göre, X ve Y ile ilgili; III. Elektronların yeri ve hızı aynı anda belirlene-
I. Y metal, X ametaldir. mez.
II. Birinci iyonlaşma enerjileri X > Y dir.
Yukarıdaki ifadelerden hangileri Bohr atom
III. Metalik özellikleri Y > X dir.
modeli ve Heisenberg belirsizlik ilkesinin çeliş-
yargılarından hangileri doğrudur? tiği varsayımlardır?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
AMATÖR
D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I ve III
97
Aradığını bilmeyen, bulduğunu anlayamaz.
Cladue Bernard
3 UZMAN
1. İyonlaşma enerjisi (kkal/mol) 3. X, Y, Z ve T elementleri aynı periyotta olup, ele-

Element
E1 E2 E3 E4 mentlerden birisi soygazdır.
X 259 562 1103 1486 I. X in değerlik elektron sayısı en azdır.
Y 138 434 655 2765
II. Y bileşiklerinde sadece “+2” değerlik alır.
Z 100 728 1053 –
III. T nin elektron dizilişi np5 ile biter.
Periyodik cetvelde bulunan X, Y ve Z baş grup
Bu elementlerin atom numaralarının küçükten
elementlerinin ilk dört iyonlaşma enerjileri tabloda
büyüğe doğru sıralanışı aşağıdakilerden han-
verilmiştir. gisinde doğru verilmiştir?
Elementler aynı periyotta olduğuna göre, X, Y, A) X, Y, Z, T B) T, Y, X, Z
Z elementleri ile ilgili aşağıdaki yargılardan C) Z, T, Y, X D) Y, X, T, Z
hangisi yanlıştır? E) X, Y, T, Z
A) Z'nin atom numarası 3'tür.
B) Y elementi 3A grubundadır.
C) Atom çapı en küçük olan X'dir.
D) Y'nin hacmi Z den daha büyüktür. 4. 24Cr
+ iyonunda s, p ve d orbitallerindeki top-
E) X ametal olabilir. lam elektron sayıları aşağıdakilerden hangisin-
de doğru verilmiştir?
s p d
A) 6 12 5
2. X, Y, T ve Z elementleri için; B) 8 12 3
I. Z ve Y'nin değerlik elektron sayıları aynıdır. C) 7 12 4
II. Birinci iyonlaşma enerjisi en büyük olan T'dir. D) 8 12 0
III. Atom numarası en küçük olan X, en büyük E) 6 14 5
Y'dir.
bilgileri veriliyor.
Buna göre, elementlerin periyodik cetveldeki
dizilişleri aşağıdakilerden hangisinde doğru
verilmiştir?
5. Modern periyodik tablo ile ilgili aşağıda verilen
ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Elementler artan atom numaralarına göre di-
zilmiştir.
B) On sekiz grup içerir.
C) s, p, d, f bloklarından oluşur.
D) Mendeleyev tarafından oluşturulmuştur.
E) 7 tane periyottan oluşur.
UZMAN
105
Profesyonel, içindeki amatör ruhu her zaman muhafaza eden ve ondan
coşku ve heyecan duyan kişidir.
2 ŞAMPİYON
1. aX ve bY atomları ile ilgili, 3.

I. Aynı periyottalar ve b > a ise Y’nin atom çapı
daha küçüktür.
II. Aynı gruptalar ve b > a ise X’in en büyük baş
kuantum sayısı daha yüksektir.
III. Aynı periyottalar ve a > b ise Y’nin birinci iyon-
Periyodik tablonun bir kesidi yukarıdaki gibidir.
laşma enerjisi daha küçüktür.
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?
ifadelerinden hangileri kesinlikle yanlıştır?
A) Y'nin değerlik elektron sayısı 2'dir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III B) X, Z ve G metaldir.
D) II ve III E) I ve II C) G'nin oksidi amfoterdir.
X Y D) M bileşiklerinde "–1" ile "+7" arasında değerlik
X alır.
Y E) Elektronegatifliği en büyük olan L'dir.
Y X
2. X elementine ait atom ve iyon yapıçapları aşağı-

daki gibidir: 4.
R M
I: II: III: X T N
181pm 99pm 81pm Z
Y
Buna göre, II. tanecikte proton sayısı elektron
sayısına eşit ise,
I. Birinci tanecikte elektron sayısı proton sayı-
Periyodik cetvelde yerleri belirtilen elementler
sından fazladır.
ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış-
II. Üçüncü tanecik katyondur.
tır?
III. Her üç tanecikte çekirdeğin çekim gücü aynı- A) X ve Y s blok elementleridir.
dır.
B) Z, geçiş metalidir.
yargılarından hangileri doğrudur? C) T'nin atom hacmi N'ninkinden büyük
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II X'inkinden küçüktür.
D) II ve III E) I, II ve III D) R ve M nin değerlik orbitalleri s ve p'dir.

E) T nin birinci iyonlaşma enerjisi X inkinden bü-
ŞAMPİYON
yüktür.
109
ÇIKMIŞ SORULAR
1. 8O2–, 9F– ve 11Na

+ iyonlarının yarıçaplarının 5. Fe2O3, MgO ve H2O bileşikleriyle ilgili,
küçükten büyüğe doğru sıralanışı aşağıdaki- I. Hepsi iyoniktir.
lerden hangisidir?
II. Fe2O3 te demirin yükseltgenme basamağı
A) 11Na+ < 9F– < 8O2– +3’tür.
B) 9 F– <8 O2– < 11 Na+ III. H2O’da oksijenin yükseltgenme basamağı
C) 8 O2– < 11 Na+ <9 F– –2’dir.
D) 8O2– < 9F– < 11Na+ yargılarından hangileri doğrudur?

E) 9 F– < 11 Na+ <8 O2– (1H, 8O, 12Mg, 26Fe)
2018 / AYT A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
2. 21Sc elementiyle ilgili,
2017 / LYS
I. Elektron dizilimi 4s23d1 ile sonlanır.
II. 4. periyot 3. grup (IIIB) elementidir.
III. p orbitallerindeki toplam elektron sayısı
10’dur. 6. 7N element atomunun elektron dizilimi ve elekt-
ronların orbitallere dağılımıyla ilgili,
I. 1s ve 2s orbitallerinde ikişer elektron bulunur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. 2px , 2py ve 2pz orbitallerinde birer elektron
D) II ve III E) I, II ve III bulunur.
2017 / LYS
III. 2s ve 2p orbitallerinin enerji düzeyleri aynıdır.
IV. Enerji düzeyi en düşük olan orbital 1s orbitali-
3. Bir atomda baş kuantum sayısı (n) 3 ve açısal dir.
momentum kuantum sayısı (l) 2 olan orbital-
lerde en çok kaç tane elektron bulunabilir?
A) I ve III B) II ve III C) III ve IV
A) 10 B) 8 C) 6 D) 4 E) 2
D) I, II ve III E) I, II ve IV
2017 / LYS
2016 / LYS
4. Aşağıdaki bileşiklerde altı çizili element atom-

larından hangisinin yükseltgenme basamağı,
karşısında yanlış verilmiştir?
(1H, 7N, 8O, 11Na, 12Mg, 13Al, 15P, 17Cl, 20Ca) 7. 4Be, 12Mg ve 20Ca elementleriyle ilgili aşağıda-
ki yargılardan hangisi yanlıştır?
Bileşik Yükseltgenme Basamağı
A) Birinci iyonlaşma enerjisi en küçük olan Ca’dır.
A) Na3PO4 +5
B) HNO3 +5 B) Elektron ilgisi en büyük olan Mg’dir.
C) CaO –2 C) Elektron dizilimleri ns2 ile biter.

D) MgCl2 –1 D) Periyodik sistemde aynı grubun farklı periyot-
E) Al2O3 +2 larında bulunurlar.
ÖSYM
E) Metalik özelliği en az olan Be’dir.

2017 / LYS 2016 / LYS
111
Kimya
2. FASİKÜL 11
Gazlar
➤ 496 soru
➤ Bilgi Tek
nolojileri
Uyarlamaları
➤ ÖSYM
Çıkmış
rı
Sınav Sorula
➤ Video Çö
zümler
Teşekkürler…
Bülent ERTEN, Burhan ACARSOY,
Sevim AKGÜNLÜ ve Bülent AKGÜNLÜ'ye



Oğuz GÜMÜŞ
Bu kitabın her hakkı
EDİTÖR
Çap Yayınlarına aittir. ÇAP YAYINLARI®
5846 ve 2936 sayılı Fikir ve
Sanat Eserleri Yasası’na göre
DIZGI No: 3/C–D Ostim / Ankara
Çap Yayınlarının yazılı izni ÇAP Dizgi Birimi
Tel: 0312 386 00 26 • 0850 302 20 90
olmaksızın, kitabın tamamı veya
0 553 903 65 51
bir kısmı herhangi bir yöntemle SAYFA TASARIM - KAPAK
Fax: 0312 394 10 04
F. Özgür OFLAZ
basılamaz, yayınlanamaz,
www.capyayinlari.com.tr
bilgisayarda depolanamaz,
Mayıs 2019
yapılamaz.
tavsiye ederim.
Ön Söz
oluşturulmuştur.


İÇİNDEKİLER
GAZLAR (30 DERS SAATİ)
Ünite Kazanımları............................................................................................................................................6
Gazların Genel Özellikleri.............................................................................................................................7
Pekiştirme Testi 1....................................................................................................................................... 9
Barometre - Manometre ve Gaz Basıncı................................................................................................... 11
Uygulama Alanı - 1................................................................................................................................... 14
Kinetik Teori - Difüzyon ve Efüzyon......................................................................................................... 19
Uygulama Alanı - 2................................................................................................................................... 21
Gaz Kanunları (Basınç - Hacim İlişkisi).................................................................................................... 27
Uygulama Alanı - 3................................................................................................................................... 30
Gaz Kanunları (Hacim - Sıcaklık İlişkisi)................................................................................................... 37
Uygulama Alanı - 4................................................................................................................................... 39
Gaz Kanunları (Basınç - Sıcaklık İlişkisi).................................................................................................. 40
Uygulama Alanı - 5................................................................................................................................... 41
Gaz Kanunları (Hacim - Mol İlişkisi).......................................................................................................... 46
Uygulama Alanı - 6................................................................................................................................... 47
Gaz Kanunları (Basınç - Mol İlişkisi)......................................................................................................... 53
Kısmi Basınç............................................................................................................................................... 54
Uygulama Alanı - 7................................................................................................................................... 55
İdeal Gaz Denklemi..................................................................................................................................... 61
Uygulama Alanı - 8................................................................................................................................... 63
Buhar Basıncı ve Gazların Su Üzerinde Toplanması.............................................................................. 69
Uygulama Alanı - 9................................................................................................................................... 71
Gerçek Gazlar - Buhar / Gaz Farkı..............................................................................................................77
Faz Diyagramları..........................................................................................................................................78
Joule Thomson Olayı..................................................................................................................................79
Uygulama Alanı - 10................................................................................................................................. 80
Pekiştirme Testi 10................................................................................................................................... 82
İÇİNDEKİLER
TAM TUR..................................................................................................................................................... 84
Acemi Testleri 1, 2, 3.................................................................................................................................. 85
Amatör Testleri 1, 2, 3, 4............................................................................................................................ 91
Uzman Testleri 1, 2, 3, 4............................................................................................................................. 99
Şampiyon Testleri 1, 2.............................................................................................................................. 107
ÖSYM Soruları......................................................................................................................................... 111
5
KAZANIMLAR
Kazanım 1 : Gazların betimlenmesinde kullanılan özelliklerini ve bunların ölçülme yöntemlerini açıklar. Açık
hava basıncını bilir ve ölçme yöntemlerini söyler. Kapalı kaptaki gazların basıncının nasıl ölçüle-
ceğini ifade eder.
Kazanım 2 : Gaz davranışlarını kinetik teori ile açıklar. Kinetik teorinin temel varsayımlarını kullanılarak
Graham’ın difüzyon ve efüzyon yasasını türetir.
Kazanım 3 : Gazlarda hacim ve basınç arasındaki ilişkiyi bilir ve farklı ortamlara uygular.
Kazanım 4 : Gazlarda sıcaklığın hacim ve basınca etkisini bilir ve problemlerde kullanır.
Kazanım 5 : Avogadro yasasını bilir ve gazlara uygular.
Kazanım 6 : Gaz karışımlarının kısmi basınçlarını gündelik hayattaki örnekleri üzerinden açıklar.
Kazanım 7 : İdeal gaz yasasını bilir ve problemlerde kullanır. Gazların yoğunluğu ile ilgili değişimleri grafikle
ifade eder ve gazların yoğunluk problemlerini çözer.
Kazanım 8 : Buharlaşmayı ve buhar basıncını tanımlar. Sıvıların doygun buhar basınçlarını kısmi basınç
kavramıyla ilişkilendirilerek su üzerinde toplanan gazlarla ilgili hesaplamalar yapar.
Kazanım 9 : Gazların sıkışma/genleşme sürecindeki davranışlarını sorgulayarak gerçek gaz-ideal gaz ayrımı
yapar. Gerçek gazların hangi durumlarda ideallikten saptığını irdeler. Karbondioksitin ve suyun
faz diyagramlarını açıklayarak buhar ve gaz kavramları arasındaki farkı vurgular
Gündelik hayatta yaygın kullanılan ve gerçek gazların hâl değişimlerinin uygulamaları olan so-
ğutma sistemlerini (Joule-Thomson olayı) örnekleriyle açıklar.
Anahtar Kelimeler
• Basınç • Hacim • Mutlak sıcaklık • Barometre • Standart-normal şartlar
• İdeal gaz • Gerçek gaz • Difüzyon • Efüzyon • Faz diyagramı
• Kritik sıcaklık • Kritik basınç • Kısmı basınç • Doygun buhar basıncı • Buhar

KAZANIMLAR
sitesine girerek gazlar konusu ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere

ulaşabilirsiniz.
6
Kinetik Teori - Difüzyon ve Efüzyon BİLGİ
Gaz moleküllerinin hareketlerini ve birbiriyle etkileşimlerini inceleyen teoriye ki-

netik teori denir.
Kinetik teoriye göre,

1. Gaz tanecikleri arasındaki çekim kuvveti yok denecek kadar azdır.
2. Gaz taneciklerinin kendi öz hacimleri, bulundukları kabın hacmi yanında ih-
mal edilecek kadar küçüktür.
3. Gaz tanecikleri doğrusal ve gelişigüzel hareket ederler. Bu hareketler sürek-
lidir. Gaz tanecikleri hareket ederken birbiriyle ve kabın çeperleriyle çarpı-
şırlar. Bu çarpışmalar esnektir.
4. Farklı gazların aynı sıcaklıkta ortalama kinetik enerjileri birbirine eşittir ve
mutlak sıcaklıkla doğru orantılıdır.
DİFÜZYON VE EFÜZYON
Odanın bir tarafına sıkılan parfüm kokusu bir süre sonra tüm odada hissedilir.
Bu durum gazların yayıldığını gösterir.
Bir gazın başka gaz içerisinde yayılmasına ya da bir gazın taneciklerinin başka
bir gazın tanecikleri ile karışmasına difüzyon denir.
Çocukken alıp kullandığımız uçan balonların zamanla hacminin küçülmesi, ya-

zın kullandığımız bisikletin tekerleklerinin zamanla havasının azalması efüzyon olayı
ile ilgilidir. AKLINDA OLSUN
Bir kapta bulunan gaz taneciklerinin küçük bir delikten kaçması olayına Kinetik enerji sadece sı-
efüzyon denir. caklığa bağlıdır.
Vakum Gaz
Gaz 1 Gaz 2
Difüzyon Efüzyon
Bir gaz taneciğinin yayılma hızı taneciğin sıcaklığına ve molekül kütlesine bağlı-
dır. Mol kütlesi azaldıkça ve sıcaklık arttıkça gazın hızı artar.
KE = 1/2 mJ2
Eğer iki ideal gazın hızını karşılaştıracak olursak, aynı sıcaklıkta ortalama kine-
tik enerjiler eşit olacağından,
KEA = KEB
BİLGİ
2 2
1/2 mAJ A = 1/2 mBJ B
19
UYGULAMA ALANI - 2
AÇIK UÇLU SORULAR

1. Aynı sıcaklıktaki H2 ve O2 gazları arasındaki 4. CH4 gazının difüzyon hızının 8 m/s olduğu şartlar-
jH
da, XO2 gazının difüzyon hızı 4 m/s dir.
difüzyon oranı 2
nedir? (H: 1, O: 16)
jO
2
Buna göre, X elementinin mol kütlesi kaçtır?
jH mO 32 (H: 1, C: 12, O: 16)
= 16 = 4
2 2
= =
jO mH2 2
2
j CH 8 m XO 2 XO 2
2=
2
= =
j XO 4 m CH 4 16
2
64 = X + 2·16
2. 50 cm X = 32 g/mol
He SO2
50 cm lik cam borunun iki ucundan gönderilen

He ve SO2 gazları He gazının gönderildiği uçtan
kaç cm ötede karşılaşır? (He: 4, SO2: 64)
5. 1 2 3 4 5 6
m SO2 K K
j He 64
= = = 16 = 4
j SO2 m He 4 X(g) CH4(g)
He 4 birim ilerlerken SO2 1. birim ilerler. Birim zamanda 5
50
birim ilerlediğinden = 10 cm her birim için ilerleme
5 br
miktarı He 4 birim ilerlediğinden 4 x 10 cm = 40 cm ötede Yukarıdaki sistemde aynı sıcaklıkta CH4 ve X gazla-
karşılaşırlar. rı bulunmaktadır. K muslukları aynı anda açıldığında
gazlar ilk olarak eşit bölmeli kapta 3 noktasında kar-
şılaşmaktadırlar.
Buna göre, X gazının molekül kütlesi kaçtır?

3.
(CH4: 16)
200 mL
100 mL SO2
He m CH 16
gazı
jX 4 2
gazı j CH
=
mX 3
=
X
4
X = 36 g/mol olur.
Aynı koşullar altında bulunan yukarıdaki özdeş ba-

lonlardan He gazının tamamı efüzyon yolu ile 6 sa-
niyede boşaltılıyor.
Buna göre, SO2 gazının tamamının aynı delikten

UYGULAMA ALANI
dışarı çıkması kaç saniye sürer? (He: 4, O: 16, S: 32) 6. 27°C deki He gazının hızının 327°C deki O2 gazı-
nın difüzyon hızına oranı kaçtır? (He: 4 O2: 32)
j He 64
= = 4 ise 100mL He gazı 6 saniye
j SO 2 4 THe = 27 + 273 = 300 K TO = 327 + 273 = 600K
100 mL SO2 gazı 24 saniye 2
j He M O2 $ THe 32 x 300
200 mL SO2 gazı 48 saniye = = =2
j O2 M He $ TO2 4 x 600
sürer.
21
7. 9. Gaz Sıcaklık Difüzyon hızı
X
Y X T 4ϑ
Z
Elastik balon Y 4T 2ϑ
Z 16T 8ϑ
Şekildeki elastik balonda eşit mol sayısında X, Y Yukarıdaki tabloda X, Y ve Z gazlarının belirli sı-
ve Z gazları konuluyor. Balonda üç tane eşit bü- caklıklardaki difüzyon hızları verilmiştir.
yüklükte delik açıldığında bir süre sonra balondaki
Y gazı SO2 gazı olduğuna göre, X ve Z gazları-
mol sayıları arasında X > Y > Z ilişkisi olduğu öl-
nın mol kütleri kaç olur? (SO2: 64)
çülüyor.
Buna göre,
jX 4j 64·T 16
= = , 2= , X = 4 g/mol
jY 2j X·4T X
a) Gazların mol kütlelerini karşılaştırınız.
jY 2j Z·4T 1 Z
b) Gazların efüzyon hızlarını karşılaştırınız. = = , = , Z = 16 g/mol
jZ 8j 64·16T 4 64 · 4
Balonda kalan gazların mol sayıları X > Y >Z ise dışarıya

en çok kaçan gaz Z iken en az kaçan gaz X tir. Buna
göre en hızlı olan Z, en yavaş olan X tir.
a) MX > MY > MZ
b) VZ > VY > VX olur.
10. 30 cm
CH4 O2
gazı gazı
30 cm uzunluğundaki bir cam borunun uçların-

dan gönderilen CH4 ve O2 gazlarının ilk olarak
cam borunun tam ortasında karşılaşmaları için

TO
8. 100 cm mutlak sıcaklıkları oranı f p kaç olmalıdır? 2
TCH
He
4
(CH4: 16, O2: 32)

SO2
Hızları eşit olmalıdır.
CH4
jO m CH 4 ·TO 2
=1=
2
j CH 4 m O 2 ·TCH 4
TO 2 2
16 · TO = 32 . TCH =
2 4 TCH 4 1
İki ucu açık olan 100 cm lik cam boruların bir uç-
larından CH4, SO2 ve He gazları aynı koşullarda
gönderiliyor.
He gazı cam borunun diğer ucuna ulaştığı sıra-

da, SO2 ve CH4 gazları başlangıç noktasından
UYGULAMA ALANI
kaçar cm uzaklıkta bulunurlar? (He: 4, CH4: 16,

SO2: 64)
1. 4 2. 40 cm 3. 48 s 4. 32 g/mol
j He 64
= = 4 He gazı, 100 cm yol alırsa SO2 gazı a) X > Y > Z
j SO 2 4
25 cm yol alır. 5. 36 g/mol 6. 2 7.
j He 64 b) Z > Y > X
= = 2 He gazı, 100 cm yol alırsa CH4 gazı
j CH 4 4 8. SO2 † 25 cm, He † 50 cm 9. X = 4, Z = 16 10. 2
50 cm yol alır.
22
Gaz Kanunları BİLGİ
A. BASINÇ (P) – HACİM (V) İLİŞKİSİ
Sabit sıcaklıkta belirli miktardaki bir gazın hacmi ile basıncı ters orantılıdır.
Bu kanun “Boyle Kanunu” olarak bilinir.
n ve T sabit iken,
P1 · V1 = P2 · V2 = sabit olur.
Hacim = 0,5 L Hacim = 1 L Hacim = 2 L

Basınç = 2 atm Basınç = 1 atm Basınç = 0,5 atm
Miktarı ve sıcaklığı sabit tutulan bir gaz sıkıştırıldıkça,

1. Tanecikleri daha küçük bir hacme hapsedilir.
2. Birim hacimdeki tanecik sayısı artar.
3. Basınç artar.
4. Özkütle artar.
5. Birim zamanda birim yüzeye çarpan tanecik sayısı artar.
6. Sıcaklık sabit olduğundan ortalama kinetik enerji değişmez.
7. Basınç x hacim değeri (P x V) değişmez.
P(atm)
X, Y ve Z noktalarında P x V değer-
4 X UYARI
leri birbirine eşittir.
3 P · V = k (sabit)
1
Y Pa
2 P1 . V1 = P2 . V2 = 4 L atm olur. V
Z P1 · V1 = P2 · V2
1
0 V(L)
1 2 3 4
BİLGİ
27
UYGULAMA ALANI - 3
AÇIK UÇLU SORULAR

1. 4 litre hacmindeki bir miktar X gazının basıncı 4. Şekildeki sistemde
M
2 atm iken aynı sıcaklıkta hacmi 16 litreye çıkarılı- X gazı bulunan elastik
yor. 8 atm balonda herhangi bir
Elastik gaz bulunmamakta-
Buna göre, gazın son basıncı kaç cmHg olur? 2L Balon dır. Deniz seviyesin-
P1 . V1 = P2 . V2 de sabit sıcaklıkta bulunan sistemdeki M musluğu
2 atm . 4 L = P2 . 16 L Ş P2 = 0,5 atm = 38 cmHg açılıyor.
Buna göre, dengeye gelen sistemde balon
hacmi kaç litre olur?
2. K Deniz seviyesinde Pson = 1 atm olur.
2L 1L P1 . V1 = PS . VS
3 atm 9 atm
X gazı Y gazı 8 atm . 2L = 1 atm . (2 + Vbalon)L
Vbalon = 14L olur.
T T 5.
1. kap 2. kap
Yukarıdaki sistemde sabit sıcaklıkta K muslu-
ğu açıldığında;
a) X gazının son basıncı kaç atm olur? He gazı K
3 atm Boş
b) Y gazının son basıncı kaç atm olur?
c) Sistemin toplam basıncı kaç atm olur?
Piston 2L 3L
a. 2L 3 atm b. 1L 9 atm c. PX + PY = 2 + 3
3L Px 3L Py = 5 atm Şekildeki sistemde sabit sıcaklıkta K musluğu açı-
2·3 1·9 lıp piston itilerek 1. kaptaki He gazının tamamı 2.
Px = = 2 atm Py = = 3 atm
3 3 kaba aktarılıyor ve musluk kapatılıyor.
Buna göre, 2. kaptaki son basınç kaç atm olur?
3. 1. kap 2. kap P1 . V1 + P2 . V2 = Ps . Vs
3 . 2 + 0 = PT . 3
sürtünmesiz 4L PT = 2 atm
2L
hareketli K
X(g) 2 atm
piston 6.
Y(g)
T T P0 = 1 atm
T T
2 atm K
2L 1L sürtünmesiz
Açık hava basıncının 1 atm olduğu yukarıdaki sis- X(g) hareketli
temde sabit sıcaklıkta K vanası açılıp piston itile- piston
rek 1. kaptaki gazın % 50 si 2. kaba aktarılıyor ve A B C D E F

vana kapatılıyor. Açık hava basıncının 1 atm olduğu yukarıdaki sis-
Buna göre, temde sabit sıcaklıkta K vanası açılıyor.
Buna göre, sürtünmesiz hareketli piston hangi
UYGULAMA ALANI
a) 2. kaptaki son basınç kaç atm olur?

noktada durur? (Pistondaki aralıklar eşit bölmelidir.)
b) 1. kabın hacmi kaç litre olur?
Vana açılıp bırakılırsa pistondan dolayı
P1 ·V1 b. Yarısı aktarıldığına göre,
+ P2 ·V2 = Ps ·Vs Psistem = Patm = 1 atm olur.
2 hacim yarıya iner, 2 L olur.
P1 . V1 + P2 . V2 = PS . VS
1·4
a. + 2·2 = PT ·2 2 . 2 + 1 . 1 = 1 . VS
2
PT = 3 atm VS = 5 L
(Pistonlu kabın hacmi = 5 – 2 = 3 L olur, D de durur.)
30
Basınç - Hacim İlişkisi
1.
3. X
4L K gazı h=?
3 atm sürtünmesiz
2L Hg 24 cm
X(g) hareketli
T T piston
24 cm
13 cm Hg
I II X
gazı
Şekildeki sistemde sabit sıcaklıkta K vanası açılıp Şekil I Şekil II
piston itilerek, II. kaptaki gazın tamamı I. kaba ak- Açık hava basıncının 76 cmHg olduğu bir ortamda
tarılıyor ve vana kapatılıyor. (Po = 1 atm) bulunan kılcal boru Şekil I deki gibidir.
Buna göre, aynı koşullarda boru ters çevrildi-
Buna göre, I. kaptaki son basınç kaç atm olur?
ğinde "h" yüksekliği kaç cm olur?
A) 2,5 B) 3 C) 3,5 D) 4 E) 6 A) 13 B) 18 C) 20 D) 24 E) 25
P1 = Phava + 24 = 76 + 24; P1 = 100 cmHg
P1.V1 = P2.V2; 1 atm.2L = P2.4L; P2 = 0,5 atm;
P2 = Phava – 24 = 76 – 24; P2 = 52 cmHg
Ptoplam = 3 atm + 0,5 atm = 3,5 atm
P1.V1 = P2.V2; 100 · 13 = 52.V2; V2 = 25 cm
4. 2L hacimde 5 atm basınç yapan gazın hacmi

aynı sıcaklıkta kaç L olursa son basınç 2 atm
olur?
2. X(g) X(g)
20 cm 30 cm A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
P ve V ters orantılıdır.
P: 5 → 2 V: 2 → 5
60 cm h
5. P Belli miktardaki ideal
A gazının sabit
sıcaklıktaki basınç-
X
Cıva Cıva hacim değişimi grafi-
Şekil I Şekil II Y ği yandaki gibidir.
Şekil I de t°C de açık hava basıncı 75 cmHg dir. V

Bu düzenek aynı sıcaklıkta açık hava basıncının Buna göre, X ve Y noktalarındaki A gazının,
65 cmHg olduğu bir yere getirildiğinde Şekil II deki I. Özkütle
durum oluşmaktadır.
II. Basınç x hacim değeri
Buna göre, h yüksekliği kaç cm dir? III. Molekül sayısı
niceliklerinden hangileri aynıdır?
A) 55 B) 60 C) 65 D) 75 E) 90
PEKİŞTİRME
PX = 75 – 60 = 15 cmHg D) II ve III E) I, II ve III

P1.V1 = P2.V2 15 . 20 = P2 . 30 m m
I. m sabit VX < VY >
⇒ P2 = 10 cmHg olur. VX VY
10 + h = 65 h = 55 cm II. P x V = sabit PX.VX = PY.VY

III. m sabit-molekül sayısı sabit; II ve III aynıdır.
34
Hacim (V) – Sıcaklık (T) İlişkisi BİLGİ
Belirli miktardaki bir gazın sabit basınç altında hacmi ile mutlak sıcaklığı doğru
orantılıdır. Bu kanun “Charles Kanunu” olarak bilinir.
n ve P sabit iken,
V1 V2
= = sabit olur.
T1 T2
Şekil I Şekil II
Şekil – I deki ideal pistonlu kapta bulunan gaz ısıtıldığında Şekil – II elde edilir.
Isıtma sırasında,
1. Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi artar. UYARI
2. Taneciklerin ortalama hızı artar.
V
3. Birim hacimdeki molekül sayısı azalır. = k (sabit)
T
4. Özkütle azalır. TaV
5. Birim zamanda birim yüzeye çarpan tanecik sayısı azalır.

(V a T ancak J a §T olduğundan hacim artışının oranı hız artışının oranın-
UYARI
dan yüksektir.)
6. Basınç × hacim değeri (P × V) artar. (n sabit iken) Gaz hesaplamalarında sı-
caklık birimi olarak Kelvin
(n ve P sabit) ölçeği kullanılır.
V V
AKLINDA OLSUN
A T(K) = t(°C) + 273

0 t(K) 0
–273 t(°C)
Grafikteki “A” noktası mutlak sıfır noktasıdır. Gazların tamamı –273°C ye gelme-
den önce sıvı ya da katı hale geçmiştir.
BİLGİ
Mutlak sıfır noktasını başlangıç noktası olarak alan sıcaklık ölçeğine Kelvin
(mutlak) sıcaklık ölçeği denir.
37
BİLGİ Hacim (V) – Mol Sayısı (n) İlişkisi
Sıcaklığı ve basıncı sabit olan bir gazın hacmi ile mol sayısı doğru orantılıdır. Bu
kanun “Avogadro Kanunu” olarak bilinir.
Aynı sıcaklık ve basınçta, farklı gazların eşit hacimleri eşit sayıda tanecik içerir.
Aynı sıcaklık ve basınçta, farklı gazların eşit sayıdaki tanecikleri eşit hacim kaplar.
P ve T sabit iken,
V1 n1
= n olur.
V2 2
AKLINDA OLSUN Aynı koşullarda aynıaynı

Aynı koşullarda hacimdeki gazlareşit
hacimdeki gazlar eşit sayıda
sayıda tanecik
tanecik içerir. içerir.
1 atm ve 0°C de (normal

koşullarda) bütün gazların
1 molleri 22,4 litre hacim
kaplar.
Gaz eklenmesi
Gaz çıkarılması
Şekil I Şekil II
Sabit sıcaklıkta sürtünmesiz pistonlu kapta bulunan Şekil – I deki sisteme bir
miktar daha aynı gaz eklenirse,
1. Birim hacimdeki mol sayısı değişmez.
2. Taneciklerin ortalama kinetik enerjisi değişmez.
3. Taneciklerin ortalama hızı değişmez.
4. Basınç x hacim değeri (P x V) artar.
5. Gaz yoğunluğu değişmez.
P ve T sabit iken çizilen grafikler
V V
n
BİLGİ
0 n 0 n
46
UYGULAMA ALANI - 6
AÇIK UÇLU SORULAR

1. 4. 16 gram helyum gazının 800 mL hacim kapladı-
ğı koşullarda 32 gram O2 gazı kaç mL hacim
O2 (g) CH4 (g)
kaplar? (He: 4, O2: 32)
6,4 gram m gram
16
4
n= = 4 mol n V1
He 4 1 4 mol 800 mL
= n = den
32 V2 1mol V2
2 litre 3 litre n= = 1mol 2
O2 32
Aynı sıcaklık ve basınçta bulunan yukarıdaki V2 = 200 mL olur.
gazlar için CH4 gazının kütlesi (m) kaç gram- 5. ideal piston
dır? (CH4: 16, O2: 32)
N2(g)
V1 n 1 2 L 6, 4/32 M O2(g)
= n= , & m = 4, 8 g olur. 4 mol
V2 3L m/16 27°C
2
27°C
4V
2V
2. İdeal piston Şekildeki sisteme sabit sıcaklıkta M musluğu açı-

İdeal piston
larak 4 mol daha N2 gazı ekleniyor.
Buna göre,
CH4(g) CH4(g)
a) Kapta kaç mol O2 gazı vardır?
XX(g)
(g)
2V 4 mol
P, T sabit olduğundan
= = nO & nO2 8 mol olur.
V 4V
4V 2
Aynı şartlarda bulunan yukarıda gazların kütle- b) Piston sağa doğru kaç V kayar?
leri birbirine eşittir. Buna göre, X gazının mol Son durumda moller de aynı olacağından (8 er mol)
kütlesi kaçtır? (CH4: 16) hacimler de aynı olmalıdır. Piston sağa doğru V kayar.
V1 n 1 II
= n=
V2
& nCH 4·nX olmal›d›r.
4
6. I
2
1 mol X varsa 4 mol CH4 olmalıdır.
2 litre 3 litre
Kütleler eşit olduğundan 4 mol CH4 = 4·16 = 64 gram Vana
3 mol 8 mol
Buna göre 1 mol X 64 gram olur.
3. ideal piston Şekildeki sistemde 6 mol

X gazı 18 litre hacim kap- 5 litre III
lamaktadır. 9 mol
X(g)
6 mol
18 L
Yukarıdaki kaplarda bulunan gazların sıcaklıkları
UYGULAMA ALANI
aynıdır.
Buna göre, aynı şartlarda musluk açılarak kap- Gazların birbirine karışmasını engelleyen ara-
tan kaç mol X gazı çıkarılırsa gazın hacmi daki vana sabit sıcaklıkta açıldığında kaplarda-
6 litre olur? ki gazların mol sayıları nasıl değişir?
V1 n 1 18 L 6 mol Sistemde toplam 20 mol gaz ve 10 litre hacim vardır.

= n= , n 2 & n2 = 2 mol olur.
V2 2 6L Litre başına 2 mol düşeceğinden I. kapta 4 mol, II. kapta
Buna göre 4 mol gaz çıkarılmalıdır. 6 mol, III. kapta ise 10 mol gaz olur.
47
Kısmi Basınçlar Yasası
4. He ve H2 gazlarının olduğu kap içerisinde He

1.
n
X(g) Y(g) Z(g) gazının kısmi basıncı 300 mmHg ve He oranı
nH
3 atm 6 atm 4,5 atm 3
dir.
2
T T T 2
V V V
Buna göre H2 gazının kısmi basıncı ve toplam
Yukarıdaki sistemde vanalar açılıp gazlar sabit basıncı kaçar mmHg'dir?

sıcaklıkta karıştığında son basınç kaç atm PH2 PToplam
olur? A) 100 400
A) 1,5 B) 3 C) 4,5 D) 6 E) 7,5 B) 100 500
Vanalar açıldıktan sonra tüm gazlar için son hacim 3V C) 200 300
olacaktır. Dolayısıyla 3V de her gazın kısmi basıncı D) 200 500
V
P1 x V1 = P2.V2 ilişkisinden; PX = 3 atm x = 1 atm E) 300 500
3V
V V nHe 3 birim ise nH2 2 birim ve nt 5 birimdir.
PY = 6 atm x = 2 atm; PZ = 4,5 atm x = 1,5
3V 3V
n He n H 2 n t
atm olur. = = olacağından
PHe PH 2 Pt
PT = PX + PY + PZ = 1 + 2 + 1,5 = 4,5 atm olur.
3 2 5
= = P = 200 mmHg; Pt = 500 mmHg
2. Aynı sıcaklıkta 300 200 500 H2
P=? P = 11 atm gazların bulundu-

X(g) Y(g) ğu yandaki kap- 5. Sabit hacimli bir kapta He ve Ne gazları toplam
T T
lar vana açılıp, 1 atm basınç yapmaktadır.
2L 6L gazlar karıştığın-
Kaptaki He gazının kısmi basıncı 0,4 atm ve
da son basınç 12
kütlesi 2 gram ise Ne gazı kaç gramdır?
atm olduğuna göre, X gazının ilk basıncı kaç
(He: 4 Ne: 20)
atm'dir?
A) 15 B) 14 C) 13 D) 12 E) 10
A) 2 B) 8 C) 10 D) 15 E) 20
Burada P1.V1 + P2.V2 = PS.VS ilişkisini kullanabiliriz.
nHe = 2/4 = 0,5 mol; PNe = 1 – 0,4 = 0,6 atm
PX.2L + 11 atm. 6 L = 12 atm. 8 L
0,5 mol He → 0,4 atm; 0,6 atm Ne = 0,75 mol
PX = 15 atm
1 mol Ne 20 g → 0,75 mol = 15 g
3. ideal İdeal sürtünmesiz pistonlu
piston kapta bir miktar He gazı var-
6. Sabit hacimli kapta eşit kütlede He, CH4 ve SO2
ken sisteme aynı sıcaklıkta
bir miktar CO2 gazı ilave edi- gazları vardır.
He gazı liyor.
Toplam basınç 420 mmHg olduğuna göre He
Sistemle ilgili aşağıdaki
gazının kısmi basıncı kaç mmHg dir?
yargılardan hangisi yanlış-
tır? (He: 4, CO2: 44) (He: 4, C: 12, S: 32, H:1, O: 16)
A) He gazının kısmı basıncı azalır. A) 40 B) 80 C) 160 D) 240 E) 320
B) Toplam basınç değişmez. SO2: 64 g/mol; CH4: 16 g/mol, He: 4 g/mol
PEKİŞTİRME
C) Kabın hacmi artar. eşit kütlede alındığından SO2 1 birim mol iken;
D) Yoğunluk azalır. CH4 4 birim mol He: 16 birim mol olur.

nT = 21 birim mol, n a P olduğundan
E) Molekül sayısı artar. n 16
PHe = PT x He = 420 x = 320 mmHg
İlave edilen gazın mol ağırlığı He gazından fazla oldu- nT 21
ğundan artan hacme göre, kütle artışı fazla olacağın-
dan yoğunluk artar.
59
UYGULAMA ALANI - 9
AÇIK UÇLU SORULAR

1. 3. Şekildeki pistonlu kapta
2
buharı ile dengede H2O
Z(buhar)
X(g) Y(g) 1 sıvısı ve He gazı bulun-
He(g) maktadır. Sıcaklık değişti-
H2O(g)
rilmeden piston 2 konumu-
2V 3V V
3P P 2P H2O(s) na getirilip sabitleniyor.
Şekildeki kaplarda sıcaklıkları T olan birbirleriyle

ve Z sıvısı ile tepkime vermeyen X ve Y gazları Son durumda kabın dibinde bir miktar su oldu-
ile sıvısıyla dengede T sıcaklığında Z buharı bu- ğuna göre,
lunmaktadır. a) Sistemin toplam basıncı nasıl değişir?

b) He gazının kısmi basıncı nasıl değişir?
Sabit sıcaklıkta musluklar açıldığında karışım- c) Kaptaki su buhar molekülleri sayısı nasıl
da X, Y gazları ile Z buharının kısmi basınçları değişir?
kaç P olur? (Z sıvısının hacmi ihmal edilecektir.) d) Suyun buhar basıncı nasıl değişir?
(Olay sonunda kapta bir miktar Z sıvısı vardır.) e) Kaptaki H2O sıvı molekülleri sayısı nasıl
değişir?
Z, buhar olduğuna göre, buhar basıncı değişmez, 2P olur. a. Piston çekildiğinden toplam basınç azalır.
X için; P1 · V1 = P2 · V2, 3P · 2V = P2 · 6V, PX = P olur. b. Hacim arttığından He gazı kısmi basıncı azalır.
Y için; P1 · V1 = P2 · V2, P · 3V = P2 · 6V, PY = 0,5P olur. c. Birim hacimdeki buhar molekülleri sayısı değişmeyece-
ğinden su buharı molekülleri sayısı artar.
d. Hacimden etkilenmediğinden değişmez.
e. Buhar sayısı artacağından sıvı molekülleri sayısı azalır.
2. Şekildeki sistemde
musluk kapalı iken
Kap II He gazının kısmi
4. 3L
2L
H2O(s) basıncı 100 cmHg K
dir. M musluğu açı- He(g) Ar(g)
M
F
larak aynı sıcaklık- 60 cmHg
E ta Kap I deki su 30 °C
seviyesi B ye gelin- H2O(s)
D He(g)
ceye kadar su I II
C ekleniyor.
H2O(buhar)
B Aynı sıcaklıkta bulunan şekildeki sistemde I
Buna göre, Kap I
A deki toplam nolu kapta ölçülen toplam basınç 30 cmHg dir.
H2O(s)
basınç 148 cmHg Sabit sıcaklıkta K vanası açıldığında sistemin
Kap I olduğuna göre, toplam basınç kaç cmHg dir? (Son durumda
suyun t°C deki kapta H2O(s) bulunduğu kabul edilecektir.)(30°C
buhar basıncı kaç cmHg dir? (Suların sıcaklıkları de H2O buhar basıncı = 10 cmHg)
t°C dir. Bölmeler eşit aralıklıdır.)
UYGULAMA ALANI
PI =30 cmHg = PHe + Pbuhar

5 bölmede He basıncı 100 cmHg ise PHe = 30 – 10 = 20 cmHg
4 bölmede He basıncı x P1 · V1 + P2 · V2 = PS · VS
5·100 20 · 2 + 60 · 3 = PS · 5
=x = 125 cmHg
4
PS = 44 cmHg
PT = PHe + Pbuhar
Kaptaki buhar basıncı değişmeyeceğinden
148 = 125 + Pbuhar ¡ Pbuhar = 23 cmHg
PT = 44 + 10 = 54 cmHg olur.
71
Buhar Basıncı ve Gazların Su Üzerinde Toplanması
1. 3. Yandaki kapta 25°C de su

K üzerinde eşit kütlede He ve
He(g) He(g)
Boş CH4 gazları bulunmaktadır.
CH4(g)
H2O(s) Karışımdaki CH4 gazının
kısmi basıncı 6 cmHg dir.
Kap - 1 Kap - 2
Yukarıda verilen 1 nolu kapta sıvısı ile dengede
bulunan su buharı ve suda çözünmeyen He gazı 25°C saf su
bulunmaktadır. Kaptaki toplam basınç 50 cmHg olduğuna
Sabit sıcaklıkta K musluğu açıldığında, göre, suyun 25°C deki buhar basıncı kaç cmHg
I. He gazının basıncı azalır. dir? (H: 1, He: 4, C: 12)
II. Kap - 1 deki toplam gaz basıncı azalır. A) 4 B) 8 C) 12 D) 16 E) 20
III. Birim hacimdeki su buharı molekülü sayısı de- He: 4, CH4: 16 kütleleri eşit ise n He = 4·nCH olur.
4
ğişmez. PCH = 6 cmHg ise PHe = 24 cmHg
4
ifadelerinden hangileri doğrudur? PT = PCH + PHe + Pbuhar
4
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 50 = 6 + 24 + Pbuhar
D) I ve III E) I, II ve III Pbuhar = 20 cmHg olur.
hacim artar, ideal olan He gazının basıncı azalır. PHe
azaldığından Kap - I deki toplam basınç azalır. Buhar 4. Şekildeki sistemde
basıncı değişmeyeceğinden III. öncül de doğrudur.
sıvısı ile dengede
2. sürtünmesiz su buharı ve suda
hareketli y
piston çözünmeyen He
A x He(g) gazı bulunmakta-
He(g) dır.
He(g) B H2O(s) Gazların bulundu-
H2O(s) ğu yükseklik x iken
sistemin basıncı 70 mmHg, suyun buhar basıncı
I II 10 mmHg dir. Aynı sıcaklıkta pistonun yüksekliği
Yukarıda verilen sürtünmesiz hareketli pistonlu y olduğunda sistemin basıncı 50 mmHg olarak öl-
kaplar aynı ortamda bulunmaktadır. çülüyor.
y
• I. kaba aynı sıcaklıkta O2 gazı ekleniyor. Buna göre, kaptaki x oranı aşağıdakilerden
• II. kap aynı sıcaklıkta piston B noktasına itilip hangisidir?
sabitleniyor. 4 3 5
A) 2 B) C) D) 3 E)
Buna göre, aşağıdaki ifadelerden hangisi yan- 3 2 2
lıştır? (He: 4 g/mol, O2: 32 g/mol) X de iken Y de iken

–––––––––––– ––––––––––––
A) I. kapta He gazının kısmi basıncı azalır. PT = PHe + 10
PT = PHe + buhar
B) II. kapta H2O(s) molekülleri sayısı artar. 50 = PHe + 10
70 = PHe + 10
C) I. kaptaki özkütle artar. PHe = 40 mmHg
PHe = 60 mmHg
D) Kap II deki basınç değişmez.
PEKİŞTİRME
E) II. kapta birim alandaki H2O gaz molekül sayı-

X’de 60 cmHg
ları değişmez. Y’de 40 mmHg
Kap – I de hacim artar, PHe azalır, PT sabittir. Eklenen
X·60 = 40·Y
gaz molekül kütlesi He ninkinden büyük olduğundan
Y 3
özkütle artar. Kap – II de hacim azalır, PT artar, buhar = olur.
X 2
basıncı değişmez.
75
Gerçek Gazlar – Buhar / Gaz Farkı BİLGİ
Kinetik teoriye göre gaz davranışları açıklanırken bazı durumlar ihmal edilir.
AKLINDA OLSUN
Bunlar,
1. Gaz hacmi denildiğinde gazın kendi öz hacmi ihmal edilerek bulunduğu ka- Gerçek gazlar, arasındaki
bın hacmi kabul edilir. etkileşimden dolayı ba-
sınç yardımıyla sıvılaştırı-
2. Gaz taneciklerinin arasındaki etkileşim (çekim) ihmal edilir.
labilirler.
Bulunduğu kabın hacmi yanında kendi öz hacmi ihmal edilen ve tanecikleri ara-
sındaki her türlü etkileşimin yok kabul edildiği gazlara ideal gaz denir.
UYARI
Gaz moleküllerinin öz hacmi, gazın bulunduğu kabın hacmi yanında ihmal edil-
Doğadaki gazlar ideal gaz
meyen, tanecikleri arasında etkileşimi olan gazlara gerçek gaz denir.
değildir.
• Gerçek gazlar yüksek sıcaklık ve düşük basınç altında idealliğe yaklaşır.
1 mol ideal gaz için P . V = n . R . T bağıntısında
AKLINDA OLSUN
P·V
=n = 1 olmal›d›r.
R·T
PV
1 mol gaz için değeri
RT
PV P·V
200 K Yukarıdaki grafik bir gaz için 1 olan gazlar ideal gazlardır.
RT 500 K R·T
3 oranının farklı sıcaklıklarda ba-
1000 K
sınçla değişimini göstermektedir.
2 İdeallikten sapma
İdeal gazlar için bu oran 1 iken
miktarı,
1 ideal gaz yüksek basınç ve düşük sıcaklıkta
1) Gazın türü,
bu oran 1 den sapar yani ideallik-
2) Basınç,
ten sapar.
0 P(atm) 3) Sıcaklık
300 600 900
• Tanecikler arasındaki etkileşim arttıkça ideallikten saparlar. etmenlerine bağlıdır.
Örneğin, apolar molekül olan CO2 gazı, apolar bir molekül olan H2 ye göre ide-
allikten daha çok sapar. Çünkü elektron sayısı fazla olan CO2 nin London etkileşimi Aynı sıcaklıkta
H2 ninkinden daha güçlüdür. aynı mol sayısında
• Tanecikler arası etkileşimi daha güçlü olan polar moleküller, apolar mole- aynı kapta bulunan
küllere göre ideallikten daha çok saparlar. gerçek gazların
kısmi basıncı, ideal
Basınç (atm)
Faz Diyagramları gazlarınkinden
B daha küçüktür.
Bir maddenin basınç ve sı- KATI Gerçek gazların
caklığa bağlı, fiziksel hallerini ve erime C
donma hacimleri,
hal değişimlerini gösteren gra- sü
bli
m SIVI ka özhacimleri ihmal
fiklere faz diyagramı denir. leş A yo yna
ğu ma
m
e nla edilmediğinden
şm
a
Faz diyagramına göre, BUHAR ideal gaz
D kı
maddenin sıcaklık ve basınç ra
ğı denklemiyle ölçülen
la
şm
değerleri hangi noktada kesi- a değerden daha
Sıcaklık (°C)
şirse, madde o bölgenin fiziksel TK büyüktür.
halindedir.
BİLGİ
AB eğrisi: Bu eğri üzerindeki noktalar maddenin çeşitli basınçlardaki erime ya da

donma noktalarını gösterir.
77
6. X maddesinin kritik sıcaklığı 31°C ve kaynama 9. Basınç (atm)
noktası – 78°C dir. 1

B
C
X maddesi hangi sıcaklıkta (°C) gaz olarak Katı Sıvı

O
tanımlanır? 0,06
A Gaz
A) 25 B) 35 C) –80 D) –70 E) 0 0,001
Sıcaklık (°C)
0 0,01 100
Kritik sıcaklığın üzerinde olan maddeler gaz olarak
tanımlanır.
Bir X maddesinin basınç ve sıcaklığa bağlı olarak
katı, sıvı ve gaz halleri yukarıdaki grafikte göste-
rilmiştir.
Buna göre, aşağıdaki basınç ve sıcaklık değer-

lerinin hangisinde X maddesi katı halde bulu-
nur?
Basınç (atm) Sıcaklık (°C)
7. Aşağıdaki gazlar aynı koşullarda olduğuna A) 1 1
göre hangisi ideale en yakındır? B) 0,06 0
(H:1, He: 4, C: 12, N: 14, O: 16, S: 32, Ar: 40) C) 0,001 0
D) 1 0,01
A) NH3 B) He C) Ar D) CS2 E) SO3
E) 0,06 1
Koşullar aynı olduğuna göre tanecikler arası etkileşimi
Verilen değerlerin grafikte belirtilen katı alan için olma-
en az olan gaz ideale en yakındır.
sı gerekir. Doğru cevap B
10. P.V
R.T
T1
8. Basınç (atm)
T2
Z
7 atm 1
II.
I. X
P
III.
Y Yukarıda verilen grafikle ilgili aşağıdaki yargı-
Sıcaklık(°C)
T
lardan hangisi yanlıştır?
Yukarıda verilen faz diyagramı ile ilgili aşağı- A) Gazın
P$V
oranı 1'e yaklaştıkça ideallik ar-
R$T
daki yargılardan hangisi yanlıştır? tar.
A) X noktasında maddenin üç hali dengededir. B) Basınç düştükçe ideallik artar.
B) T noktası kritik sıcaklık noktasıdır. C) Sıcaklık arttıkça ideallik artar.
C) I. bölgede madde katı haldedir.
D) T1 sıcaklığı T2 sıcaklığından daha büyüktür.
D) II. bölgeden III. bölgeye madde geçişine yo- P$V
E) oranı gazın türüne bağlı olarak da deği-
ğuşma denir. RT
PEKİŞTİRME
E) X-Y eğrisi boyunca maddede katı-gaz denge- şir.

Sıcaklık arttıkça gazlar ideale yaklaşıyorsa T2 de gaz-
si vardır.
P$V
lar daha idealdir. oranı T2 de 1'e daha yakındır.
R$T
Madde II. bölgede sıvı ve III. bölgede buhar halindedir.
Bu nedenle II. bölgeden III. bölgeye geçiş buharlaşma-
dır.
1. E 2. A 3. A 4. C 5. E 6. B 7. B 8. D 9. B 10. D 83
TAM TUR Gazlar
Gazlar, düşük basınç ve yüksek sıcaklıkta ideale P · V = n · R ·T

en yakındır.
1 atm = 76 cmHg = 760 mmHg = 760 torr P · MA = d · R · T
Barometredeki cıva yüksekliği nelere bağlıdır?

Sıvının buhar basıncı;
I. Kullanılan sıvının özkütlesine • sıvının cinsine
II. Deniz seviyesine göre yüksekliğe (rakım) • sıcaklığına
III. Ortam sıcaklığına
• saflığına
bağlıdır.
Kinetik enerji sadece sıcaklığa bağlıdır.
İdeallikten sapma,
jA TA /M m A j A m B $ TA
jB
= &
TB /M m B j B m A $ TB 1) Gazın türü
2) Basınç
P · V = k (sabit) (n ve T sabit iken) 3) Sıcaklık
1 etmenlerine bağlıdır.
Pa
V
Kritik sıcaklık, bir akışkanın basınç uygulanarak
P1 · V1 = P2 · V2
sıvılaştırılabileceği en yüksek sıcaklıktır.
n ve P sabit iken,
V1 V2 Soğutucu akışkanlar,
= = sabit olur.
T1 T2
1. Uygulanılan ortamda sıkıştırıldığında ko-
laylıkla sıvılaşabilmesi için kritik sıcaklığı
yüksek olmalıdır.
V ve n sabit iken, 2. Üzerine uygulanan basınç kalktığında ko-

P1 P2 laylıkla genleşerek buhar fazına geçebil-
= = sabit olur. mesi için kaynama noktası düşük olmalıdır.
T1 T2
3. Çevre dostu olmalı, zehirli olmamalı, bu-
lunduğu ortamdaki maddelerle kimyasal
P ve T sabit iken, etkileşime girmemelidir.
V1 n1
= olur. 4. Kolay temin edilebilir olmalıdır.
V2 n 2
5. Ucuz olmalıdır.
T ve V sabit iken,
n 1 P1
n 2 = P olur.
TAM TUR
84
(Andre Gıde)
1 ACEMİ
1. 273°C ve 2 atm basınç altındaki CO gazının 4.

özkütlesi kaç g/L dir? (CO = 28)
O2(g) O2(g)
A) 0,8 B) 1,2 C) 1,25 D) 1,4 E) 2,5
PxMA = d·R·T V 2V
22, 4
2 atm x 28 g/mol = d $ x 546
273 Yukarıdaki kaplarda bulunan gazlar aynı şart-
28 larda olduğuna göre,
d= = 1,25 g/L
22.4 I. Özkütle
II. Kütle
III. Taneciklerinin ortalama kinetik enerjisi
2. Aynı ortamda bulunan üç farklı barometrede sıra- niceliklerinden hangileri birbirine eşittir?
sıyla X,Y ve Z sıvıları vardır.
Boşluk Boşluk A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
Aynı koşullar P ve T nin aynı olmasıdır. Gazlar aynı
ise P nin aynı olması için birim hacimdeki gaz miktarı
aynıdır, böylece yoğunluk aynıdır. 2V de 2 kat O2
bulunur kütleleri farklıdır. Sıcaklık aynı olduğundan
ortalama kinetik enerji aynıdır.
X Y Z
5. Cam kap Yanda verilen bir cam
Buna göre, bu sıvıların özkütleleri arasındaki K
kapta bulunan X gazının
ilişki nasıldır? X(g) basıncını artırmak için,
A) X > Y > Z B) X > Z > Y C) Y > Z > X
D) Z > Y > X E) Z > X > Y

I. Aynı sıcaklıkta kaba He gazı eklemek
P = h·d·g ilişkisinde sıvı yüksekliği ile sıvı yoğunluğu II. Kabı ısıtmak
ters orantılıdır. Yüksekliği az olan sıvının yoğunluğu
III. Ortam basıncını artırmak
fazladır.
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanabilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
D) I ve III E) II ve III
3. 27 °C de sürtünmesiz hareketli pistonlu bir kapta Sabit hacimde mol sayısı ve sıcaklık basınçla doğru
bulunan gazın sıcaklığı 127°C ye çıkarıldığında orantılıdır. I. ve II. uygulamalar basıncı arttırır. Ancak
kabın toplam basıncı artar. X'in kısmı basıncı yalnız
kabın hacmi 2 L artıyor.
II de artar. III. uygulamada ortam basıncı sistem
kapalı olduğundan, sisteme etki etmez.
Buna göre, bu gazın aynı kapta aynı ortamda
327°C deki hacmi kaç litredir? 6. Aşağıdaki gazlardan hangisinin gerçek hacmi
ideal gaz denklemindeki hacminden en fazla
A) 4 B) 6 C) 8 D) 12 E) 16
sapma gösterir? (H: 1 He: 4 Ne: 20 C: 12 O: 16)
V1 T1 V1 300 A) H2 B) He C) Ne
ACEMİ
= = V = 6L
V2 T2 V1 + 2 400 1
D) CO2 E) C4H10
V1 T1 6L 300
= & = V = 12L Molekül ağırlığı arttıkça ideallikten sapma artar.
V2 T2 V2 600 2
85
Erişmek istedikleri bir hedefi olmayanlar, çalışmaktan da zevk almazlar.
E. Raux
2 AMATÖR
1. Yandaki sistemde piston 3. V (L)

sabit sıcaklıkta aşağıya He
4
İdeal h
h
doğru itilerek konumu-
h X(g) 2
2 na getiriliyor.
1 X
Buna göre, yeni durum-
da basınç × hacim (P·V) T (K)
1 5
değeri ve özkütle (d) değeri nasıl değişir?
P·V d Aynı ortamda sürtünmesiz pistonlarda bulunan
2 katına çıkar ideal He ve X gazlarının eşit kütle örnekleri için
A) Değişmez
çizilen V – T grafiği yukarıdaki gibidir.
B) 2 katına çıkar Değişmez
Değişmez Yarıya iner Buna göre, X gazının mol kütlesi kaç g/mol
C)
olur? (He: 4)
D) Yarıya iner 2 katına çıkar
E) 2 katına çıkar 2 katına çıkar A) 80 B) 64 C) 32 D) 16 E) 2
Hacim yarıya inerse basınç iki katına çıkar. P.V değeri m T

P·V = ·R·T ise MA a olur.
sabit kalır. Kütle sabit olup hacim yarıya inerse özkütle MA V
iki katına çıkar. T/V MA
––––––– –––––––
He 1/4 √ 4 g/mol
X 5 √ 80 g/mol olur.
4. Hacim Sabit sıcaklıkta bulunan

1
ideal bir gazın mol sayısı–
2. 2 hacim değişimi grafikteki
gibidir.
Y gazı
1 atm Mol sayısı
X gazı
K 273°C K
1 atm Buna göre aynı sıcaklıkta uygulanan 1 ve 2
0°C 10 L
işlemleri sonucunda,
5L
1.işlem 2.işlem
Aynı sıcaklıkta X gazının ortalama yayılma hızı, I. Gaz basıncı Artar Artar
Y gazınınkinin 2 katıdır. Gazın basınç Artar Değişmez
II.
Buna göre, yukarıdaki kaplarda belirtilen x hacim değeri
koşullarda X gazının özkütlesinin Y gazının III. Gaz özkütlesi Artar Artar
özkütlesine oranı kaçtır?

gözlenen değişimlerden hangileri doğru olur?
1
A) B) 2 C) 4 D) 5 E) 10
2 A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
jX MAY PX $ M A X d X $ R $ TX D) II ve III E) I, II ve III
=2= =
M AX PY $ M A Y d Y $ R $ TY
AMATÖR
jY 1. işlemde sabit hacimde mol sayısı arttığından P artar,

MAY
1
PxV artar, özkütle artar.
1 d X $ 273 dX 1
=4 = =
MA 4 d Y $ 546 dY 2 2. işlemde mol sayısı sabitken hacim azalıyor P artar,
X 2
PxV değişmez, özkütle artar.
93
Hiçbir zafere çiçekli yollardan gidilmez.
La Fontaine
3 UZMAN
P.V P.V 3. P1 piston İdeal X gazı ile

1.
dolu olan yandaki
düzeneğe, sıcak-
piston lık sabit tutularak,
0 Zaman 0 Zaman
I II X(g)
P2
Yukarıdaki grafikler kapalı bir kapta bulunan bir
gazın basınçxhacim (PxV) değerinin zamanla de-
ğişimini göstermektedir. I. Gazın miktarı ve P2 pistonu sabit iken P1 pis-
Buna göre, hangi değişiklikler yapılırsa I ve II tonunun aşağıya itilmesi
grafikleri elde edilir? (T:sıcaklık, n: mol sayısı) II. P1 pistonu sabit, P2 pistonu serbest iken K va-
I II nası açılarak kaba bir miktar X gazı eklemek
A) Sıcaklığı artırmak Gaz eklemek III. P1 ve P2 pistonları sabit iken kaba K vanası
(n = sabit) (T = sabit) açılarak bir miktar X gazı eklemek.
B) Gaz eklemek Sıcaklığı azaltmak işlemleri ayrı ayrı uygulanıyor.
(T = sabit) (n = sabit)
Bu işlemler sonucunda basınçxhacim değeri
C) Gaz eklemek Sıcaklığı artırmak
nasıl değişir?
(T = sabit) (n = sabit)
I II III
D) Hacmi artırmak Basıncı azaltmak —————— —————— ——————
(n, T = sabit) (n, T = sabit) A) Değişmez Artar Değişmez
E) Basıncı artırmak Basıncı azaltmak
B) Değişmez Değişmez Artar
(n, T = sabit) (n, T = sabit)
C) Artar Artar Artar
I'de gaz ekleyip, II'de sıcaklığı azaltmak gerekir. I .
D) Artar Değişmez Artar
durumda PxV artarken, II. durumda azalır.
E) Değişmez Artar Artar
2. Şekildeki ideal pis-
I. V ↓ azalır, P ↑ artar, PxV değişmez.
tonu 1 konumun-
K II. V ↑ artar, P sabit, PxV ↑ artar.
X(g) ideal dan 2 konumuna
III. V sabit P ↑ artar, PxV ↑ artar.
piston
getirmek için;
4. X ve Y gazlarının
1 2 K
bulunduğu kaplar
X(g) Y(g)
I. Sisteme X(g) eklemek arasındaki vana açıl-
dıktan bir süre sonra
II. Sıcaklığı arttırmak
aşağıda verilen,
III. Açık hava basıncının daha düşük olduğu bir I. Gazlar homojen olarak karışır.
ortamda deney yapmak
II. Gazlar kapların tamamına yayılırlar.
işlemlerinden hangileri ayrı ayrı yapılabilir?
III. Ortalama kinetik enerjileri aynı olur.
yargılarından hangileri doğru olur?
UZMAN
n ve V doğru orantılı, T ve V doğru orantılı D) II ve III E) I, II ve III
P ve T ters orantılı olduğundan verilen yargılar doğru- Gazlar bulunduğu ortama tamamen yayılır ve tanecik-
dur. ler birbirine enerji aktarır. Verilen yargılar doğrudur.
103
Rastgele bir doğruya ulaşmaktansa, yöntemli bir çabayla yanlışa
ulaşmayı yeğlerim.
Descartes
2 ŞAMPİYON
1. Madde Kritik Sıcaklık (°C) 3. Engel Sürtünmesiz hare-

X –274 ketli pistonlu kapta
Y –82 bulunan X gazı bir
Sürtünmesiz
Z 126 süre ısıtılıyor.
hareketli
piston X(g)
Yukarıdaki tabloda bazı maddelerin kritik sıcaklık-
ları verilmiştir. Buna göre, bu olayla ilgili çizilen aşağıdaki
grafiklerden hangisi yanlıştır?
Buna göre,
A) Basınç B) Mol sayısı C) Hacim
I. Z, soğutucu akışkan olarak kullanılabilir.
II. Y, –82°C den yüksek sıcaklıkta hiçbir basınç-
ta sıvılaştırılamaz.
III. İdeale en yakın X gazıdır. Zaman Zaman Basınç
yargılarından hangileri doğrudur? D) BasınçxHacim E) Özkütle
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
Kritik sıcaklık arttıkça gazlar daha iyi soğutucu akış-
Sıcaklık(°C) Zaman
kanlık gösterir. Kritik sıcaklıktan sonra gaz ne kadar
Önce P sabittir, V artar, P x V artar.
basınç arttırılsa da sıvılaştırılamaz. I. ve II doğrudur.
Sonra V sabittir. P artar, P x V artar.
Kritik sıcaklığı düşük gaz çok çabuk gaz haline geçer,
moleküller arası etkileşimi düşüktür, III. doğrudur. 4. sürtünmesiz Sürtünmesiz hareketli
hareketli pistonlu bir kapta 25°C
piston de X gazı bulunmakta-
2. Açık hava basıncının 760 Torr olduğu bir ortamda,
1 dır. Piston üzerine sabit
0°C'de 22 g kuru buz 1,12 litrelik cam kavanoza sıcaklıkta m kütleli bir
konarak ağzı sıkıca kapatılıyor. Daha sonra cam cisim konularak piston 1
2 X(g)
kavanoz 0°C sıcaklığında bir buzdolabına yerleş- konumundan 2 konumu-
tiriliyor. na getiriliyor.
Kuru buzun tamamı gaz haline geçtiğinde Bu olayla ilgili aşağıda çizilen grafiklerden
hangisi yanlıştır?
kavanozdaki toplam basınç kaç Torr olur?
A) Mol sayısı B) Özkütle C) Birim hacimdeki
(CO2: 44 g/mol, kuru buz katı CO2 dir.) tanecik sayısı
A) 760 B) 1520 C) 3200 D) 7600 E) 8360
22
nCO = = 0,5 mol T = 0°C = 273 K 0 Basınç 0 Zaman 0 Basınç
2 44
20 D) Birim zamanda E) Basınç x hacim
22, 4 birim yüzeye
0, 5 x x 273 yapılan çarpışma
n$R$T 273
PCO = = 10 atm = 7600 sayısı
ŞAMPİYON
=
2 V 1, 12
Torr
0 Zaman 0 Zaman
PT = PCO + Phava = 7600 + 760 = 8360 Torr Hacim azalarak basınç artar. Mol sayısı değişmez.
2
Özkütle artar.
109
ÇIKMIŞ SORULAR
1. Sabit sıcaklık ve basınçta, eşit kütlede alınan 4. M1 M2

CH4 ve SO2 gazlarıyla ilgili,
I. SO2 nin hacmi CH4 ün hacminin 2 katıdır. O2(g) H2(g)
II. CH4 ün difüzyon hızı SO2 nin difüzyon hızının a b c d e f
2 katıdır.
III. SO2 nin ortalama kinetik enerjisi CH4 ünkin- Belli bir uzunluktaki boş bir cam borunun uçlarında
den daha yüksektir. bulunan cam balonlarda, aynı sıcaklık ve basınçta
yargılarından hangileri doğrudur? O2 ve H2 gazları bulunmaktadır. M1 ve M2 musluk-
(CH4 = 16 g/mol, SO2 = 64 g/mol, gazların ideal ları aynı anda açıldığı zaman, gazlar cam boruya
olduğu varsayılacaktır.) hareket etmektedir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Buna göre gazlar, cam boruda eşit aralıklarla
D) I ve II E) II ve III işaretlenmiş olan; a, b, c, d, e noktalarından
2018 / AYT hangisinde karşılaşır?
(Gazların ideal davranışta oldukları düşünülecek-
2. 30 L hacmi olan kapalı bir kapta bulunan H2S gazı- tir. H2 = 2 g/mol, O2 = 32 g/mol)
nın basıncı 300 K sıcaklıkta 0,82 atm ölçülmüştür.
A) a B) b C) c D) d E) e
2H2S(g) + 3O2(g) → 2SO2(g) + 2H2O(g)
Yukarıdaki tepkimeye göre H2S gazını tama- 2016 / LYS

men tüketmek için normal koşullar altında kaç
5. İdeal gazlarla ilgili,
L O2 gazı gerekir?
(R = 0,082 atm L/mol K, gazların ideal davrandığı I. Sabit sıcaklık ve basınçta gazın hacmi mol sa-
varsayılacaktır.) yısıyla doğru orantılıdır.
II. Sabit sıcaklıkta gazın basıncı hacmiyle ters
A) 67,2 B) 44,8 C) 33,6 D) 22,4 E) 11,2
orantılıdır.
2017 / LYS III. Sabit sıcaklık ve basınçta gazın yoğunluğu
3. Sabit sıcaklık ve hacimdeki kapalı bir kapta 4 g gazın molekül ağırlığı ile ters orantılıdır.
He, 16 g O2 ve 64 g SO2 den oluşan gaz karışımı yargılarından hangileri doğrudur?
bulunmaktadır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
Bu gazların ideal gaz gibi davrandığı varsayıl- D) I ve II E) II ve III
dığında, 2015 / LYS

I. He ile SO2 gazlarının kısmi basınçları eşittir.
II. He’nin kısmi basıncı, O2’nin kısmi basıncın- 6. Hacmi 4,48 litre olan musluklu kapalı bir kapta
dan küçüktür. 0 °C’de 7,0 gram N2 gazı bulunmaktadır.
III. O2’nin kütlesi 2 katına çıkartıldığında karışı-
Buna göre, gazın aynı sıcaklıkta basıncını 1,0
mın toplam basıncı He’nin kısmi basıncının
atm’ye düşürmek için kaptan kaç gram N2 gazı
3 katı olur.
çıkarılmalıdır?
(N = 14 g/mol, N2 gazının ideal davranışta olduğu
(He = 4 g/mol, O = 16 g/mol, S = 32 g/mol)
düşünülecektir.)
ÖSYM
A) 1,4 B) 2,0 C) 2,8 D) 5,6 E) 7,0

2017 / LYS 2012 / LYS

111
Kimya
3. FASİKÜL 11
Sıvı Çözeltiler ve
Çözünürlük
➤ 394 soru
➤ Bilgi Teknolojileri
Uyarlamaları
➤ ÖSYM Çıkmış
Sınav Soruları
➤ Video Çözümler
Teşekkürler…
Bülent ERTEN, Burhan ACARSOY ve
Mustafa BAYRAK'a



Oğuz GÜMÜŞ
EDİTÖR
Tel: 0312 386 00 26 • 0850 302 20 90
0 553 903 65 51
Fax: 0312 394 10 04
F. Özgür OFLAZ
Mayıs 2019
yapılamaz.
tavsiye ederim.
Ön Söz
oluşturulmuştur.


İÇİNDEKİLER
SIVI ÇÖZELTİLER VE ÇÖZÜNÜRLÜK (26 DERS SAATİ)
Ünite Kazanımları........................................................................................................ 6
Çözünme Olayı ve Çözeltiler.................................................................................... 7

Konu Kavrama (Kazanım 1)............................................................................ 9
Derişim Birimleri (ppm – mol kesri)......................................................................... 11
Uygulama Alanı - 1........................................................................................... 12
Konu Kavrama (Kazanım 2)............................................................................. 14
Derişim Birimleri (kütlece % derişim)...................................................................... 16
Derişim Birimleri (hacimce % derişim).................................................................... 17
Uygulama Alanı - 2........................................................................................... 18
Pekiştirme Testi 1 . .......................................................................................... 22
Derişim Birimleri (Molar Derişim)............................................................................. 24
Derişim Birimleri (Molalite)....................................................................................... 26
Uygulama Alanı - 3........................................................................................... 27
Çözeltilerin Derişime Bağlı (Koligatif) Özellikleri................................................... 34
Buhar Basıncı Alçalması........................................................................................... 34
Uygulama Alanı - 4........................................................................................... 35
Kaynama Noktası Yükselmesi.................................................................................. 36
Uygulama Alanı - 5........................................................................................... 38
Donma Noktası Alçalması......................................................................................... 40
Uygulama Alanı - 6........................................................................................... 41
Ozmotik Basınç.......................................................................................................... 42
Pekiştirme Testi 3............................................................................................. 46
Çözünmüş Madde Oranını Veren İfadeler............................................................... 48
Çözünürlük ve Çözünürlüğe Etki Eden Etmenler................................................... 52
Uygulama Alanı - 7........................................................................................... 55
Pekiştirme Testi 4............................................................................................. 60
TAM TUR.................................................................................................................... 62
Acemi Testleri 1, 2, 3, 4, 5.................................................................................................................. 63
Amatör Testleri 1, 2, 3, 4, 5................................................................................................................ 73
İÇİNDEKİLER
Uzman Testleri 1, 2, 3, 4...................................................................................................................... 83

Şampiyon Testi 1.................................................................................................................................... 91
ÖSYM Soruları ......................................................................................................................................... 93
5
KAZANIMLAR
Kazanım 1 : Kimyasal türler arası etkileşimleri kullanarak sıvı ortamda çözünme olayını açıklar.
Kazanım 2 : Derişim birimlerinden ppm ve mol kesri kavramlarını bilir ve hesaplamalarını yapar.
Kazanım 3 : Derişim birimlerinden kütlece ve hacimce yüzde derişim kavramlarını bilir ve hesaplamalarını
yapar.
Kazanım 4 : Molarite ve molalite kavramlarını bilir ve hesaplamalarını yapar.
Kazanım 5 : Koligatif özellitlerden buhar basıncı alçalması, donma noktası alçalması, kaynama noktası yük-
selmesi kavramlarını bilir ve hesaplamalarını yapar. Osmotik basınç kavramını tanır.
Kazanım 6 : Seyreltik, derişik, doygun, aşırı doygun ve doymamış çözelti kavramlarını tanır.
Kazanım 7 : Çözünürlük kavramını bilir ve çözünürlükle ilgili hesaplamalar yapar. Çözünürlüğe etki eden
sıcaklık, basınç etmenlerini yorumlar.
Anahtar Kelimeler Semboller ve Okunuşları

Çözünürlük
Derişim
Mol kesri

KAZANIMLAR
sitesine girerek, kimyasal hesaplamalar ile ilgili öğrendiğiniz konularla

ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.
6
KAZANIM 1
KAVRAMA
1. Aşağıdaki sıvı hâldeki madde çiftlerinden han-
gisinin karıştırılmasıyla bir çözelti oluşur?
4. I. H – CI II. O
A) H2O – CCI4 B) H2O – I2
H H
C) C6H6 – CCI4 D) CH3OH – C6H6
H
E) H2O – C6H6
III. H – C – H IV. Br – Br
Hem C6H6 hem de CCI4 apolar yapılı olup aralarında H

indüklenmiş dipol – indüklenmiş dipol etkileşimi olur ve
Yukarıda yapıları verilmiş moleküller ile ilgili
çözelti oluşur.
aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) I. yapı, III. yapıda iyi çözünmez.
B) III. yapı, II. yapıda iyi çözünmez.
C) IV. yapı, I. yapıda iyi çözünmez.
D) II. yapı, I. yapıyı iyi çözer.
E) IV. yapı, II. yapıda iyi çözünür.
2.
Çözücü Çözünen
I. CH3OH H2O HCI ve H2O polar iken, CH4 ve Br2 apolar yapılardır.
Apolar Br2, polar H2O'da çözünmez.
II. H 2O HCI
III. O2 CCI4
5. Aşağıdakilerden hangisi suda diğerlerine göre
Yukarıdaki tabloda verilen çözücü ve çözünen
daha az çözünür?
çiftlerinden hangilerinin tanecikleri arasında
dipol – dipol etkileşimi gözlenir? A) O = O B) H – CI C) N
H F F
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III H
D) I ve II E) I, II ve III D) H – C – O – H E) KBr
H
Polar moleküller arasında dipol – dipol etkileşimi göz-
lenir. O2 ve CCI4 apolar, diğer maddeler polardır. Apolar yapılı O2 polar olan suda en az çözünür.
6. Benzen (C6H6) apolar yapılı bir çözücüdür.

Buna göre, benzen sıvısında
I. C2H5OH
3. MgBr2 katısı suda çözündüğünde su ile arasın-
II. HBr
da aşağıdaki etkileşimlerden hangisi oluşur?
III. CCI4
A) Dipol – dipol etkileşimi
B) İyon – dipol etkileşimi moleküllerinden hangilerinin çözünmesi bek-
C) Dipol – indüklenmiş dipol etkileşimi lenir? (1H, 6C, 8O, 17CI, 35Br)
D) İndüklenmiş dipol – indüklenmiş dipol etkileşimi A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

E) London etkileşimi
KAVRAMA
D) II ve III E) I ve III
MgBr2 katısı iyonik yapılıdır ve suda çözündüğünde

C2H5OH ve HBr polar yapılıdır ve çözünmez.
aralarında iyon – dipol etkileşimi gözlenir.
9
7. I2 katısının benzen (C6H6) içerisinde çözünme- 9. Kirler genellikle apolar yapılı yağlardır.
si ile ilgili, Buna göre, bir kumaşa bulaşan yağlı kiri
I. Solvatasyon olayı gerçekleşir. temizlemek için,
II. I2 ile C6H6 arasında indüklenmiş dipol – in- I. H2O(s)
düklenmiş dipol etkileşimi gerçekleşir.
II. CCI4(s)
III. I ile I atomu arasındaki bağ kopar.
III. C2H5OH(s)
çözücülerinden hangileri kullanılamaz?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II (1H, 6C, 7N, 8O, 17CI)
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Çözücü olarak su kullanılmadığından solvatasyon
olayı gerçekleşir. İki molekül de apolar yapılı olduğun-
dan indüklenmiş dipol – indüklenmiş dipol etkileşimi H2O; polar yapılıdır.
oluşur. Olay kimyasal olmadığından I – I bağı kopmaz. CCI4; apolar yapılıdır.
C2H5OH ; polar yapılıdır.
Kirler apolar yapılı olduğuna göre, polar yapılı çözücü-
ler kullanılamaz.
8. 10.
Madde Su Tiner
Yağlı Boya – +
Şeker + –
Yukarıdaki tabloda bazı maddelerin suda ve

tinerde çözünüp çözünmedikleri (+) ve (–) ile
gösterilmiştir. (+) çözünebildiğini, (–) ise çözü- İyonik XY katısının suya atıldığında iyonlarının su
nemediğini gösterdiğine göre,
ile çevrilmiş hali yukarıdaki gibidir.
I. Su ve şeker molekülleri polar yapılıdır.
Buna göre XY bileşiğindeki iyonlar aşağıdaki-
II. Yağlı boya ile kirlenmiş bir yüzey tiner ile temiz-
lerden hangisi olamaz?
lenebilir.
X Y
III. Yağlı boya ve su taneciklerinin molekül yapıları
benzerlik göstermez. A) Na+ CI–
yargılarından hangileri doğrudur? B) K+ NO -

3
C) Ca2+ CI–
D) NO - Na+
D) II ve III E) I, II ve III 3
E) NH +
4 NO -
3
Yağlı boya suda çözünmeyip, tinerde çözünebildiğin-
den bağ yapısı tinere benzer. Şekerin bağ yapısı da
suya benzer. +
Su molekülünde olduğuna göre X (+) yüklü,

δH –
δ
O
KAVRAMA
Y de (–) yüklü iyon olmalıdır.
1. C 2. D 3. B 4. E 5. A 6. B 7. C 8. E 9. C 10. D
10
BİLGİ Derişim Birimleri
C) KÜTLECE YÜZDE DERİŞİMİ
100 gram çözeltide çözünen maddenin kütlesine kütlece yüzde derişimi denir.
çözünen kütlesi
% deriflim = . 100
çözelti kütlesi
Örneğin, 100 gram suda 25 gram şeker çözünürse

25 gram
%derişim = . 100 = %20
125 gram
eşitliğinden kütlece %20'lik şekerli su elde edilir.
Çözeltilerin kütlece yüzde derişimi nasıl değiştirilebilir?
1. Aynı çözünen madde ilavesi ile bir miktar daha madde çözünebiliyorsa çözelti-
HATIRLATMA nin kütlece yüzde derişimi artar.
2. Çözeltiye çözücü eklenirse, çözeltinin kütlece yüzde derişimi azalır.

Kütlece yüzde derişim
su kütlesine göre değil 3. Çözeltiden çökelme olmadan bir miktar su buharlaştırılırsa, kütlece yüzde deri-
çözelti kütlesine göre
şim artar.
hesaplanır.
4. Çözeltiden bir miktar çözünen madde çöktürülürse, kütlece yüzde derişim aza-
lır.
5. Çözeltiye aynı çözünenin olduğu farklı yüzde derişimine sahip başka bir çözelti
eklenirse kütlece yüzde derişim değişir.
Bir çözelti seyreltilirken ya da derişimi artırılırken
m1 . %1 = m2 . %2
bağıntısı kullanılabilir.
1: Çözeltinin ilk durumunu, 2: Çözeltinin son durumunu gösterir.
m: Çözelti kütlelerini gösterir.
ÇÖZELTİLERİN KARIŞTIRILMASI
Farklı çözeltiler karıştırılırsa;
m1 · %1 + m2 · %2 + ........= mT · %T
bağıntısı kullanılabilir.
Formüldeki 1, 2 . … karıştırılan çözeltileri, T ise son durumdaki çözeltiyi gösterir.

BİLGİ
• Çözeltiye saf su eklenirse suyun % derişimi sıfır alınır.

• Çözeltiye çözünen eklenirse çözünenin % derişimi 100 alınır.
16
9. Kütlece %40'lık NaNO3 çözeltisine su eklendiğinde 12.
oluşan çözelti %16'lık olup kütlesi 1000 gramdır.
Y(s)
Buna göre eklenen su kaç gramdır?
A) 100 B) 200 C) 400 D) 600 E) 800
40
x$
100 $ 100 = 16 300 mL
1000 su
x = 400 g başlangıç kütlesi
1000 – 400 = 600 g su eklenmiştir.
Şekildeki kapta bulunan 300 mililitre suyun üzeri-
ne test tüpten Y sıvısı eklenerek hacimce yüzdesi
%40 olan bir karışım elde ediliyor.
Buna göre, eklenen Y sıvısının hacmi kaç mili-

litredir? (Hacim korunur kabul edilecektir.)
10. 600 gram %15'lik bir NaCl çözeltisi hazırlamak
A) 100 B) 150 C) 200 D) 250 E) 500
için aynı tuzun %10'luk ve %40'lık çözeltilerin-
Vçözünen
den kaçar gram kullanılmalıdır? Hacim % =
Vçözelti
. 100
%10'luk %40'lık 40 =
V
. 100, V = 200 mL
^V + 300 h
A) 400 200
B) 500 100
13.
C) 200 400 Kütlece
%25’lik
D) 100 500
400 gram
E) 350 250 tuzlu su
10 40
x$ + ^600 − x h
100 100 $ 100 = 15
600
10x + 24000 – 40x = 9000 I II
30x = 15000; x = 500 g (%10'luk); 600 – 500 = 100
g (%40'lık)
Kütlece %25'lik 400 gram tuzlu su çözeltisi eşit

kütlelerde I ve II nolu kaplara aktarılıyor.
I. kaptaki çözeltiye 50 gram daha tuz eklenip çöz-
dürülüyor.
11. %60'lık KOH çözeltisi ile %20'lik KOH çözeltisi
Buna göre, I ve II nolu kaplardaki çözelti deri-
kütlece hangi oranda karıştırılırsa son çözelti
şimlerinin eşitlenebilmesi için II. kaptan çökel-
%25'lik olur?
me olmadan kaç gram su buharlaştırılmalıdır?
1 3 4 6 7
A) B) C) D) E) A) 25 B) 40 C) 50 D) 75 E) 80
7 7 5 5 4
I. kaptaki çözeltide son derişim:
60 20
m1 $
100
+ m2 $
100 $ 100 = 25 200 . 25 + 50 . 100 = 250 . X
m1 + m2 X = %40 olur.
60 m1 + 20 m2 = 25 m1 + 25 m2 II. kapta son derişim %40 ise;
50 2
= , X = 75 olur.
KAVRAMA
150 − X 3
35 m1 = 5 m2
m1 5 1 1. E 2. E 3. A 4. E 5. E 6. B 7. C 8. B
= =
m 2 35 7
9. D 10. B 11. A 12. C 13. D
21
8. x: 8m gram AICI3 içeren 2 ppm’lik çözeltiyi, 11. Hacmi 10 mL olan metil alkol ile saf su karıştırılı-
y: 3m gram AICI3 içeren 0,5 ppm’lik çözeltiyi temsil yor ve elde edilen alkol çözeltisi kütlece %25 lik
etmektedir. oluyor.
Buna göre x ve y çözeltileri karıştırıldığında Buna göre, elde edilen çözeltinin kütlesi kaç
karışım derişimi kaç ppm olur? gram olur? (dalkol = 0,8 g/mL)
A) 1,1 B) 2,2 C) 2,75 D) 3,3 E) 11 A) 2 B) 4 C) 16 D) 32 E) 64
m
2=
8
0,5 =
3 d= ise malkol = 10 · 0,8 = 8 gram
kg su kg su V
100 g çözelti 25 g alkol içerir
kg su = 4 kg kg su = 6 kg
x 8 g alkol içerir
8+3
ppm = = 1,1 ppm olur.
10 x = 32 gram
9. Bir tane 25 mL lik serum fizyolojik şişesi 12. Bir balığın etinde 520 ppm oranında zehirli ağır
kütle/hacim oranı %4 olan NaCI çözeltisi içermek- metal olan kadmiyum bulunmaktadır.
tedir.
Buna göre, 1 kg balık eti yiyen biri kaç gram
Buna göre 300 gram NaCI çözeltisi kaç tane kadmiyum elementini vücuduna almış olur?
şişeye tam olarak doldurulabilir?
A) 0,26 B) 0,52 C) 0,78 D) 2,6 E) 5,2
A) 100 B) 150 C) 200 D) 300 E) 600
m Cd+2
Kütle – hacim oranı %4 ise 520 ppm = . 10 6
1000 g
4 g NaCI çözeltisi 100 mL çözeltide bulunur. 52 . 10 4
m Cd+2 = = 0, 52 gram
x 25 mL çözeltide 10 6
x = 1 g NaCI
13.
1 gram 1 şişede bulunursa Kütlece % derişim
300 gram x
50
x = 300 tane şişe gerekir.
30
Eklenin su
10. kütlesi (gram)
200
30 g saf + 25 mL ? X çözeltisine eklenen su kütlesine karşılık çözelti-

su alkol nin kütlece yüzde derişimi grafiği yukarıdaki gibidir.
Buna göre,
Aynı sıcaklıkta 30 gram saf su ile yoğunluğu I. Çözeltide 150 gram çözünen vardır.
0,8 g/mL olan 25 mL alkol karıştırılıyor.
II. Son durumda çözelti kütlesi 500 gramdır.
Buna göre son durumda kütlece %50 lik alkol III. Suyun çözeltideki mol kesri artar.
çözeltisi elde edebilmek için karışıma kaç yargılarından hangileri doğrudur?
gram daha saf alkol eklenmelidir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
A) 10 B) 15 C) 20 D) 25 E) 30 D) II ve III E) I, II ve III
PEKİŞTİRME
25 x 0,8 = 20 g alkol
X . 50 = (X + 200) . 30
Son karışım kütlece %50 ise saf su ile alkol kütleleri
X = 300 gram başlangıç çözelti kütlesi
birbirine eşit olmalıdır. Buna göre, 50
300 . = 150 g tuz
30 – 20 = 10 g alkol eklenmelidir. 100
su miktarı arttığından, mol kesride artar.
1. E 2. C 3. B 4. B 5. C 6. A 7. E 8. A 9. D 10. A 11. D 12. B 13. E 23
BİLGİ Derişim Birimleri
E) MOLAR DERİŞİM (MOLARİTE)
Bir çözeltinin bir litresinde çözünen maddenin mol sayısına molar derişim ya da
molarite denir. Molar derişim M ile gösterilir ve birimi mol/L'dir.
n^çözünenh
M=
V^çözeltih
• n: Birimi mol, V: Birimi litre olmalıdır.

Örneğin; 2 mol şeker kullanılarak hazırlanan 500 mililitrelik şekerli suyun molar
derişimi;
n 2 mol
M= = = 4 M olur.
V 0, 5 L
İYONLARIN MOLAR DERİŞİMİ
Bir çözeltide bulunan iyonların molar derişimi, istenen iyonun mol sayısının çö-
zelti hacmine bölünmesiyle bulunur. İyonların molar derişimi köşeli parantez [ ] ile
gösterilir.
Örneğin 20 gram NaOH ile hazırlanan 200 mL çözeltinin molar derişimini bulalım;
20 g
= 0,5 mol NaOH
40 g/mol
200 mL = 0,2 L çözelti

n 0, 5
M= = = 2, 5 M
v 0, 2
Aynı çözeltideki iyon derişimlerini bulalım.
NaOH(suda) " Na +(suda) + OH (–suda)
2,5 M 2,5 M 2,5 M
ÇÖZELTİLERİN KARIŞTIRILMASI
Çözüneni ve çözücüsü aynı olan çözeltiler karıştırıldığında son çözeltideki çö-

zünen maddenin mol sayısı karıştırılan çözeltilerin çözünen mol sayıları toplamına
eşittir
n1 + n2 + n3 + ... = nson
n
M = v ise n = M . V olacağından
M1 . V1 + M2 . V2 + ... = Ms . Vs
eşitliği elde edilir.

BİLGİ
24
Örneğin;
2 M 400 mL KCl çözeltisi ile 3 M 600 mL KCl çözeltisi aynı sıcaklıkta karıştırılı-
yor. Son çözeltinin derişimi kaç molar olur?
Çözüm: M1 · V1 + M2 · V2 = Mson · Vson

2 · 400 + 3 · 600 = Mson · 1000
800 + 1800
Mson = = 2,6 M
1000
HATIRLATMA
ÇÖZELTİLERİN SEYRELTİLMESİ VE DERİŞİK HALE GETİRİLMESİ
Bir çözeltiye çözücü eklenmesi birim hacimdeki çözünen madde miktarını azal- Tabanda katısı ol-
tacağından çözeltinin derişimi azalır. Bu işleme seyreltme, oluşan çözeltiye de sey- mayan çözeltiye su
reltik çözelti denir. İlk çözeltimiz seyreltik çözeltiye göre birim hacimde daha fazla çö- ekleyerek seyreltme
zünen içerdiğinden derişik olarak ifade edilir. Seyreltik ve derişik kavramları göreceli işleminde çözünen
kavramlar olup, elde var olan çözeltilerin karşılaştırılması için kullanılır. maddenin mol sayısı
değişmez.
Derişik bir çözeltiye saf su eklendiğinde çözünen maddenin mol sayısı değiş-
mez; ancak çözelti hacmi arttığından molar derişim azalır, kütlece % derişim azalır.
M
A
B
Yukarıda verilen grafikte A ve B noktalarında M · V değerleri birbirine eşittir.
Buna göre,
M1 . V1 = M2 . V2
denilebilir.
• Bir çözelti, çözüneni çöktürülerek ya da çözücü eklenerek seyreltilebilir.
• Bir çözelti, ya çözünen eklenerek ya da çözücü buharlaştırılarak derişik hale ge-
tirilebilir.
Kütlece % Derişim – Molar Derişim İlişkisi

mçözünen mçözünen AKLINDA OLSUN
n
M= = % deriflim = . 100
V M A . Vçözelti mçözelti Molarite - özkütle
mçözelti . % mçözelti
dönüşüm formülü
ise M = , d= ise
M A . V . 100 Vçözelti
MaMa 10 dayı
M . MA = 10 . d . % şeklinde kolay
hatırlanabilir.
eşitliği elde edilir.
M : Molar derişim
MA : Çözünen mol kütlesi

BİLGİ
d : Çözelti özkütlesi
% : Kütlece yüzde derişimi

25
Derişim Birimleri
1. 30 gram X suda çözünerek yoğunluğu 1,5 g/mL 4.
olan 500 ml çözelti hazırlanıyor. Bu çözeltinin
kütlece % ve molar derişimleri (M) için aşağıda
verilen değerlerden hangisi doğrudur?
2M 5M
(X: 40 g/mol) HCI HCI
% M çözeltisi çözeltisi
A) 4 1
I II
B) 2 1
C) 2 1,5
D) 4 0,75 Yukarıda verilen çözeltilerin karıştırılması ile 3,5
E) 4 1,5 M'lık bir çözelti elde edilmek istenmektedir.
mçözelti = d · V = 1,5 · 500 = 750 g

Buna göre, karışımdaki I. çözeltinin hacminin
30 II. çözelti hacmine oranı ne olmalıdır?
%= $ 100 = 4
750
n ^ 30/40h A) 1 B) 2 C)
1
D)
1
E)
5
M= = = 1, 5 M 2 3 2
V 0, 5
M1 · V1 + M2 · V2 = Mson · Vson
2V1 + 5V2 = 3,5V1 + 3,5V2
1,5V2 = 1,5V1
2. Aşağıdaki çözeltilerden hangisi birim hacimde V1
=1
V2
en fazla çözünen madde içerir? (NaOH : 40 g/mol)
A) % 20 lik NaOH çözeltisi 5. Yandaki çözeltinin üzerine
B) % 40 lık NaOH çözeltisi X M, 200 mililitre MgBr2 çözel-
C) 1 molar NaOH çözeltisi tisi sabit sıcaklıkta yavaş yavaş

ekleniyor. Eklendikten sonra
D) 1 molal NaOH çözeltisi
Br– iyonlarının molar derişimi-
E) 500 ppm NaOH çözeltisi
0,2 M nin zamanla değişimi grafiği
200 mL
20 g 40 g 40 g 40 g 0, 5 g AIBr3
A) B) C) D) E)
80 g su 60 g su 1L 1000 g su 1L
[Br –]
0,6
0,4
Zaman
0
3. 0,4 M OH- iyon derişimine sahip 2 L çözeltinin
şeklinde oluyor.
hazırlanması için kaç mol Zn(OH)2 gerekir?
Buna göre, MgBr2 çözeltisinin derişimi (X) kaç
A) 1 B) 0,8 C) 0,6 D) 0,4 E) 0,2
PEKİŞTİRME
M'dir?
Zn(OH)2 → Zn2+ + 2OH-
A) 0,1 B) 0,15 C) 0,2 D) 0,25 E) 0,3
0,2 M 0,4 M
[Br –] için, 2X . 200 + 0,6 . 200 = 0,4 . 400
nZn(OH) = M x V = 0,2 x 2 = 0,4 mol
2 X = 0,1M olur.
32
UYGULAMA ALANI - 6
AÇIK UÇLU SORULAR

1. 1 molal şeker çözeltisinin bir atmosferdeki 5. Deniz seviyesinde kaynama noktası yükselmesi 3°C
donmaya başlama sıcaklığını bulunuz. olan ve 200 gram su içeren MgCI2 çözeltisi ile ilgili,
(Kd = 1,86°C/molal) a) Molalitesi kaçtır?
ΔTd = Kd · m = 1,86°C/molal · 1 molal = 1,86°C
b) Çözünen MgCI2 katısının mol sayısı nedir?
Td = 0°C – 1,86 = –1,86°C
c) Donmaya başlama sıcaklığı kaç°C'dir?
2. 11,2 gram KOH katısının 500 gram suda çözün- (Kd = 1,8°C/molal, Kk = 0,5°C/molal)
mesi ile oluşan çözeltinin donmaya başlama
sıcaklığı kaç °C'dir. a) DTk = m . Kk . TS n
b) m =
(KOH: 56 g/mol, Kd su için 1,86°C/molal) 3 = m . 0,5 . 3 kgsu
m = 2molal n
2= , n = 0, 4 mol
11, 2 0, 2 kg
n KOH = = 0, 2 mol 500 g su = 0,5 kg
56
0, 2 mol c) DTk = m . Kd . TS
molalite = = 0, 4 molal
0, 5 kg = 2 . 1,8 . 3 = 10,8°C
DTd = Kd · m · 2 ¡ 1,86 · 0,4 · 2 = 1,488°C ⇒ Donma Noktası = –10,8°C
Td = 0 – 1,488 = –1,488°C
6. I II III
3. 200 mL, 0,2 mol KNO3 çözeltisinin donma noktası
–a°C dir.
Na+ Mg2+ AI3+
Buna göre, 400 mL suda 0,4 mol Al(NO3)3 Br– CI– 2–
SO 4
çözündüğünde oluşan çözeltinin donmaya
başlama sıcaklığı kaç °C dir? 200 mL 200 mL 200 mL
200 mL'de 0,2 · 2 = 0,4 mol iyon vardır.
0, 4
İyon derişimi = 2M dır. Yukarıda verilen miktarda su ile hazırlanan çözel-
0, 2
400 mL'de 0,4 · 4 = 1,6 mol iyon vardır. tiler aynı ortamda bulunmaktadır. Bu üç çözeltinin
İyon derişimi
1, 6
= 4M dır. anyon derişimleri birbirine eşitse,
0, 4
a) Aynı sıcaklıktaki buhar basınçlarını karşı-
Donma sıcaklığı; 2 M için –a ise 4 M için –2a olur.
laştırınız.
b) Aynı ortamdaki donmaya başlama sıcaklık-
4. 0 1 2 3 Çözünen Yandaki grafikte 1 atm
larını karşılaştırınız.
madde
basınç altında suyun
-a derişimi
c) Aynı ortamdaki kaynamaya başlama sıcak-
(mol/Lsu) donma noktasının,
-2a lıklarını karşılaştırınız.
-3a
içinde çözünen madde
miktarına bağlı olarak NaBr $ Na + + Br − ise 2X . M iyon
-4a ^ XMh ^ XMh
C12H22O11
değişimi verilmiştir.
Donma
Al(NO3)3 KNO3 MgCI 2 $ Mg 2+ + 2CI − ise 3
noktası Buna göre, aynı c
X
Mm
^XMh 2
X . M iyon
(°C) 2
koşullar altında, 0,4
mol CaCI2 katısının 200 mililitre suda çözün- 2X 5X
AI 2 ^SO 4h3 $ 2AI 3+ + 3SO 42– ise x + = M iyon
mesiyle oluşan çözeltinin donmaya başlama c
2X
Mm ^XMh 3 3
UYGULAMA ALANI
3
sıcaklığı kaç°C'dir?
1mol C12H12O11 moleküler yapılı katı 1L suda çözün- iyon derişimi arttıkça BB azalır, KN artar, DN azalır.
düğünde 1M tanecik içerir ve donma noktası –a°C'dir. a) II > III > I b) II > III > I c) I > III > II
n 0, 4 mol
M= = = 2M CaCI 2
V 0, 2 L 1. –1,86°C 2. –1,488°C 3. –2a°C
2M CaCI2 içerisinde 6M tanecik vardır ve donma nok-
4. –6a°C 5. a) 2m b)0,4 mol c) –10,8°C
tası –6a°C'dir.
6. a) II > III > I b) II > III > I c) I > III > II
41
3. Aynı sıcaklıkta doymamış NaNO3 çözeltisine bir
miktar daha NaNO3 ilave ediliyor.
KAVRAMA
Buna göre, son çözelti için aşağıdakilerden
hangisi azalır?
KAZANIM 6 A) Özkütle B) Buhar basıncı
1. Derişimi 0,5 M olan NaCl çözeltisine C) İletkenlik D) Kaynama noktası
I. Saf su eklemek E) Molar iyon derişimi
II. 0,2 M NaCl çözeltisi eklemek Çözelti derişimi artar. Derişim arttıkça buhar basıncı
III. Katı NaCl eklemek azalır.
işlemlerinden hangilerinin uygulanması çözel-

4. Çözeltiler ile ilgili,
tinin seyrelmesini sağlar?
I. Derişik çözeltiler doymuştur.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II II. Homojen karışımlardır.
D) II ve III E) I, II ve III III. Kaynarken buhar basınçları açık hava basın-

cına eşittir.
Birim hacimdeki çözünen madde azaldıkça çözelti
seyrelir. I ve II eklendiğinde birim hacimdeki NaCl aza- yargılarından hangileri her zaman doğrudur?
lır. Ancak katı NaCl eklenmesi derişimi arttırır.
Derişik kavramı görecelidir. Doymuş anlamına gelmez.

I. yanlış. Çözeltiler homojen karışımlardır. II. doğru.
Sıvılar kaynarken buhar basınçları açık hava basıncı-
na eşit olur.
2. Dipte katısı ile dengede bulunan iyonik X katısı-
nın doymuş sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta azar
azar su eklenmektedir.
5.
Buna göre, aşağıdaki grafiklerden hangisi
yanlış olur?
40 g tuz
300 g su 20 g tuz
A) Molar B) Elektrik 100 g su
iletkenliği
Derişim
1 2
Aynı sıcaklıkta bulunan yukarıdaki çözeltilerin,
Zaman
Zaman
I. Çözelti kütlesi
C) D) Kaynama
II. Elektrik iletkenliği
Buhar
Noktası Tuz
Basıncı
III. oranı
Su
niceliklerinden hangilerinde 2 > 1 ilişkisi vardır?
Zaman Zaman A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
E) Çözünen D) II ve III E) I, II ve III

X miktarı
1. çözeltinin kütlesi = 40 + 300 = 340 gram

2. çözeltinin kütlesi = 20 + 100 = 120 gram
KAVRAMA
40gtuz
Su miktarlarını sabitlersek; (çözelti 1),
Zaman 300gsu
60gtuz
(çözelti 2)
300gsu
Su ilave ettikçe bir süre sonra dipteki katı bitecek ve
Buna göre 2. çözelti daha derişiktir, iletkenliği daha
çözelti derişimi azalmaya başlayacaktır. Derişimi aza-
tuz
lan çözeltinin buhar basıncı artacaktır. fazladır ve oranı daha büyüktür.
su
50
6. Aşağıdaki karışımlardan hangisi kesinlikle 9.
doymuş çözeltidir? 40 mL
tuzlu su
A) Alkollü su B) Çamurlu su
C) Seyreltik çözelti D) Derişik çözelti
E) Dibinde katısı bulunan çözelti
Alkol ve su ile doymuş çözelti hazırlanmaz. Çamurlu su

çözelti değildir. Seyreltik ve derişik kavramları görece-
lidir.
20 mL
7. Aşağıdaki çözeltilerden hangisi en seyreltiktir?
10 mL 10 mL
A) B) C)
5 g tuz 20 g tuz 40 g tuz
20 g 50 g 100 g Tüp – 1 Tüp – 2 Tüp – 3
su su su
İçerisinde 40 mL tuzlu su bulunan beherdeki çö-
zelti yukarıda belirtilen test tüplerine şekildeki gibi
D) E)
dökülüyor.
5 g tuz 12 g tuz
Bu tüplere sırasıyla aynı sıcaklıkta;
25 g 75 g
su su • Tüp–1'e 10 mL su ve 2 gram tuz ekleniyor ve
tuzun tamamı çözdürülüyor.
Her bir kaptaki çözeltinin aynı su miktarına sahip iken • Tüp–2'ye 20 mL su ve 2 gram tuz ekleniyor ve
içerdiği tuz kütlelerine bakalım. tuzun tamamı çözdürülüyor.
A için 300g su için 75g tuz • Tüp–3'e 30 mL su ekleniyor.
B için 300g su için 120g tuz işlemleri uygulanıyor.
C için 300g su için 120g tuz
Buna göre,
D için 300g su için 60g tuz
E için 300g su için 48 tuz I. En seyreltik çözelti tüp–3'te olandır.
II. Elektrik iletkenliği en yüksek olan çözelti tüp–
1'de olandır.
8. Seyreltik şekerli su çözeltisini derişik hâle III. Tüp–2'deki çözelti tüp–3'tekine göre daha
getirmek için, derişiktir.
I. Aynı sıcaklıkta biraz daha şeker çözme yargılarından hangileri doğrudur?

II. Aynı sıcaklıkta biraz daha su ekleme
III. Aynı sıcaklıkta bir miktar su buharlaştırma
işlemlerinden hangileri yapılabilir?
Başlangıçta her üç tüpte de derişimler eşittir. Tüp–3'e
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III sadece su eklendiğinden en seyreltik olandır. İkinci
tüpe birinci tüpe göre daha çok su katıldığından birinci
D) II ve III E) I, II ve III tüp en derişik olur.
çözünen
Derişik çözeltilerde oranı seyreltik çözeltile-
çözücü
KAVRAMA
re göre daha büyüktür. Buna göre, şeker eklemek ya

da su buharlaştırmak çözeltiyi daha derişik yapar. 1. C 2. C 3. B 4. D 5. D 6. E 7. E 8. C 9. E
51
UYGULAMA ALANI - 7
AÇIK UÇLU SORULAR
1. Çözünürlük (g/100 g su) e) 40°C'deki 480 gramlık doymuş çözelti

80 20°C'ye soğutuluyor. Kaç gram X katısı dibe
60 çöker?
40 40°C'de 480 gram doymuş çözeltide 300g su ve 180 g
30
X vardır. 20°C'ye soğutulursa 300g su sadece 90g X
Sıcaklık (°C)
çözebilir. 180 – 90 = 90g X dibe çöker.
20 30 40 50
2. Çözünürlük (g/100 g su)

Yukarıdaki grafik X tuzunun çözünürlüğünün sı-
90
caklıkla değişimini göstermektedir.
Bu grafiğe göre aşağıdaki soruları cevaplayınız. 40
a) Katının çözünmesi endotermik midir? Ekzo- Sıcaklık (°C)

30 40
termik midir?
Sıcaklıkla çözünürlük doğru orantılı olduğundan endo- Bir X katısının sudaki çözünürlüğünün sıcaklıkla
termiktir. değişimi yukarıdaki grafikteki gibidir.
Buna göre,
a) 40°C'de hazırlanan 380 gram doymuş çözel-

b) 20°C'de 300 gram suda en çok kaç gram X
ti 30°C'ye soğutulursa kaç gram X katısı dibe
çözünebilir?
çöker?
20°C'de 100g suda 30g X çözünür
a) 40°C'de 100g su + 90g X katı = 190g çözelti
300g suda ?
↓ ↓ ↓
? = 90g X 200g 180g X katı = 380g çözelti
30°C'de 100g su 40g X çözerse
200g su 80g X çözer
180 – 80 = 100g X çöker
c) 30°C'de 200 gram su kullanılarak kaç gram
doymuş çözelti hazırlanabilir?
b) a'daki katının dibe çökmemesi için 30°C'de
30°C'de 100g su + 40g X = 140g çözelti kaç gram daha su eklenmelidir?
200g su + 80g X = 280g çözelti
b) 30°C'de 40g X için 100g su gerekirse
d) 40°C'de 300 gram su ile hazırlanan doymuş 100g X için ?
çözelti 50°C'ye ısıtılıyor. Çözeltinin doymuş ? = 250g su gerekir.

UYGULAMA ALANI
olması için 50°C'de kaç gram daha X tuzu eklen-

melidir?
40°C'de 100g su 60g X çözebilir. 300 g su 180g X
çözerse doyar. 50°C'de 300g su 240g X çözebilir. Tek-
rar doyurmak için 240 – 180 = 60g daha X eklenmelidir.
55
3. Çözünürlük (g/100 g su) 5. Çözünürlük (g/100 g su)
80
25
40
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)

0 25 35 0 30
Çözünürlüğün sıcaklıkla değişimi grafikteki

Yukarıdaki grafik X tuzunun çözünürlüğünün sı-
caklıkla değişimini göstermektedir. gibi olan X katısının 30°C'de hazırlanan 400
gram kütlece %10'luk X tuzu çözeltisini doy-
35°C'de 400 gram su kullanılarak hazırlanan
gun hale getirmek için kaç gram daha X çözün-
doymuş çözelti 25°C'ye soğutulduğunda
melidir?
çözeltinin tekrar doymuş olması için aynı
10
sıcaklıkta kaç gram su buharlaştırılmalıdır? c 400 . = 40 g X , 360g sum
100
30°C'de 100g su 25g X çözebilir.
35°C'de 100g su 40gX çözer
360g su ?
400g su 160gX çözer
? = 90g X çözebilir
25°C'de 100g su 80g X çözer
? 160g X 90 – 40 = 50g daha X eklenmelidir.
200g su yeterlidir.
400 – 200 = 200g su buharlaştırılmalıdır.
6.
Çözünürlük (g/100 g su)
4. Çözünürlük – sıcaklık grafiği aşağıdaki gibi olan X 80
katısının 30°C'de hazırlanan 240 gram doymuş 60
sulu çözeltisi 80°C'ye ısıtıldığında 60 gram X katı- 40
sı dibe çökmektedir. 25
20
Çözünürlük (g/100 g su) Sıcaklık (°C)

20 30 40 50 60
60
Yukarıdaki grafik X katısının sıcaklıkla çözünür-
a lüğünün değişimini göstermektedir. 50°C'de 25
gram su içeren doymuş X çözeltisi ile 20°C'de 25
Sıcaklık (°C) gram su içeren doymuş X çözeltisi karıştırılıyor.
0 30 80
Elde edilen karışım da doymuş bir çözelti ise

Buna göre, grafikteki "a" değeri kaçtır? son sıcaklık kaç°C'dir?
UYGULAMA ALANI

30°C'de 240g çözeltinin 150 grami su 90 gramı X'tir.
25g su 15g X çözer
80°C'de 60g X çökerse 30g X çözünebilir.
150g su 30g X çözerse
25g su 5g X çözer
100g su ?
t°C'de 50g su 20g X çözerse, 100g su 40g X çözer.
? = 20g X =a
(t = 40°C)
56
7. Çözünürlük (g/100 g su) 9. Çözünürlük (g/100 g su)
60 80
40
40
25
Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C)

10 20 30 20 50
Bir X tuzunun çözünürlüğünün sıcaklıkla değişimi X tuzunun sudaki çözünürlüğünün sıcaklıkla deği-
yukarıdaki grafikteki gibidir. şimi grafikteki gibidir.
20°C'de hazırlanan 200 gram %20'lik çözelti 20°C'deki doygun X çözeltisi 50°C'ye ısıtıldığında
120 gram daha X katısı çözünebilmektedir.
10°C'ye soğutuluyor. Buna göre, bu sıcaklıkta
elde edilen yeni çözeltinin kütlece yüzdesi kaç Buna göre, başlangıçtaki çözelti kaç gram su
olur? kullanılarak hazırlanmıştır?
20 Her 100 gram su için 80 – 40 = 40 gram daha X ekle-

200 . = 40 g X ve 160 g su içerir ^20°C'deh nebilir.
100
10°C'de 100g su 25g X çözebilir. 120 gram daha X çözünebilirse 100 . 3 = 300 gram su
160g su ? ile çözelti hazırlanmıştır.
? = 40g X çözer
Çözelti yine %20'lik olur, hepsini çözebildiği için.
10. Çözünürlük (mol X/100 g su)
0,2
Sıcaklık (°C)
20
8. Çözünürlük (g/100 g su)
60 Bir X katısının sudaki çözünürlüğünün sıcaklıkla

değişimi grafiği yukarıdaki gibidir.
20
20°C'de hazırlanan 260 gram doymuş X çözel-
Sıcaklık (°C) tisinin 60 gramı X ise, X'in mol kütlesi kaçtır?

30 40
260 – 60 = 200 gram su vardır.

Bir X tuzunun çözünürlük – sıcaklık grafiği yukarı-
200 gram suda 60 g X çözünürse
daki gibidir.
100 gram suda ?
40°C'deki doymuş çözelti 30°C'ye soğutuldu- 30 gram X çözünür
ğunda çöken X katısını çözmek için 40 gram su
0,2 mol X 30 gram ise
ekleniyor. Buna göre, başlangıçtaki çözeltide
1 mol X ?
kaç gram su vardır?
UYGULAMA ALANI
? = 150 gram olur.

Her 100 gram su için 40°C'den 30°C'ye soğutulduğun-
da 60 – 20 = 40g X çöker. a) endotermik b) 90 gram c) 280 gram
1.
40g X için 30°C'de 200g su gerekir. 40g su kullanıldı- d) 60 gram e) 90 gram
ğına göre 8g X çökmüştür. 2. a) 100 gram b) 250 gram
100g su için 40g X çöker 3. 200 gram 4. 20 gram 5. 50 gram
? 8g X çöker 6. 40°C 7. %20 8. 20 gram
? = 20g su başlangıçta vardır. 9. 300 gram 10. 150 gram
57
TAM TUR Sıvı Çözeltiler ve Çözünürlük
"Polar maddeler polar çözücülerde, apo- Her bileşenin buhar basıncı saf haldeki bu-
lar maddeler apolar çözücülerde iyi çözünür- har basıncının, mol kesri ile çarpımına eşittir.
ler." ° °
PA = P A . X A PB = PB . XB
• X2 türü elementler (O2, CI2, H2...) apolar yapı-
lıdır. Buna göre toplam buhar basıncı,
• XY türü bileşikler (HCI, HBr...) polar yapılıdır.

PT = P°A . X A + PB
°
. XB + f
çözünen kütle (mg)

ppm = eşitliği ile bulunur.
çözelti kütlesi (kg)
Koligatif bir özellik olan kaynama noktası yük-
A çözüneni B sıvısında çözündüğünde A'nin selmesi,
mol kesri ve B'nin mol kesri;
DTk = Kk · m · TS
nA nB
XA = , XB = bağıntısı kullanılarak hesaplanabilir.
nT nT
Donma noktası alçalmasını hesaplamak için,

çözünen kütlesi kaynama noktası yükselmesini hesaplamakta kul-
% deriflim = . 100 lanılan eşitliğe benzer bir eşitlik kullanılır.
çözelti kütlesi
Bir çözelti seyreltilirken ya da derişimi artırılır- DTd = Kd $ m · TS
ken
• Katıların sudaki çözünürlükleri genellikle sıcak-
lıkla artar, yani endotermik.
m1 . %1 = m2 . %2 • Gazların çözünürlükleri ise kesinlikle ekzoter-
miktir.
bağıntısı kullanılabilir. Katı ve sıvıların çözünürlükleri sıkıştırılama-

dıkları için basınçla değişmez. Gazların çözünür-
Kütlece m1 + m 2 + f lükleri ise basınç arttıkça artar.
% = . 100
deriflim Toplam kar›fl›m kütlesi
çözünen hacmi
Hacimce % ^V / Vh = . 100
çözelti hacmi
Bir çözeltinin bir litresinde çözünen maddenin

mol sayısına molar derişim ya da molarite denir.
Molar derişim M ile gösterilir ve birimi mol/L'dir.
n^çözünenh
M=
V^çözeltih
TAM TUR
Molalite "m" ile gösterilir.

nçözünen^molh
m=
çözücü kütlesi ^kgh
62
(Andre Gide)
1 ACEMİ
1. 600 mililitre 0,5 M Mg(NO3)2 çözeltisi hazırla- 5. I. Çözeltiyi karıştırmak

mak için kaç mol Mg(NO3)2 gerekir? II. Çözünen maddeyi toz haline getirmek
III. Çözelti sıcaklığını artırmak
A) 0,9 B) 0,6 C) 0,5 D) 0,3 E) 0,1
Yukarıda verilenlerden hangileri bir katının
n = M · V = 0,5 · 0,6 = 0,3 mol hem çözünürlüğünü hem de çözünme hızını
arttırabilir?
2. Aşağıdaki işlemlerden hangisi çözünme değil- D) I ve III E) II ve III

dir?
Karıştırmak ve toz haline getirmek sadece çözünme
A) Yemeğe tuz katmak. hızını etkiler. Sıcaklık her ikisini etkiler.
B) Kahveye şeker atıp karıştırmak.
C) Suya antifiriz katmak.
D) Boya lekelerini tiner ile temizlemek. 6. 30 gram tuzun 170 gram suda çözünmesiyle
E) Suyu soğutmak için buz katmak. oluşan çözeltinin kütlece yüzde derişimi
nedir?
Su ve buz aynı maddenin farklı fazlardaki yapılarıdır.
A) 15 B) 30 C) 40 D) 45 E) 60
30
%= $ 100 = %15
30 + 170
3. 400 gram su kullanılarak hazırlanan % 20'lik
tuz çözeltisi kaç gram tuz içerir?
A) 40 B) 100 C) 120 D) 160 E) 200

7. Çözünürlük Sudaki çözünürlüğü
20
grafikteki gibi olan
%20 tuz %80 su 400 · = 100 g.
80 X tuzunun doyma-
mış bir sulu çözelti-
sini doymuş hale
getirmek için,
4. Saf sıvıların kaynama noktaları için, Sıcaklık
I. Sıvının cinsine bağlıdır.
II. Sıvının kütlesiyle artar.
I. Bir miktar daha X tuzu ekleme
III. Dış basınç ile ters orantılı olarak artar.
II. Çözeltiyi ısıtma
III. Bir miktar daha su katma
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II işlemlerinden hangilerinden yararlanılabilir?
D) I ve III E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

ACEMİ
I. Sıvı cinsi değiştikçe bağ yapısı değişeceğinden

kaynama noktası değişir. II. Kütle kaynama süresini Grafiğe göre sıcaklık ile çözünürlük ters orantılıdır.
etkiler. III. Dış basınç artarsa kaynama noktası artar. I. olur. II. olur. III. olmaz. Birim hacimdeki miktar azalır.
63
Tembel insan yoktur. Sadece kendisine esin kaynağı oluşturacak ka-
dar güçlü amaçları olmayan insanlar vardır.
(Anthony Robbins)
5 AMATÖR
1. Oda koşullarında bulunan bir kutu gazozdaki 5. Yandaki kapta dibinde katısıyla
CO2 gazının çözünürlüğü; beraber şekerli su bulunmakta-
I. Kutunun açılması dır.
II. Kutunun buzdolabına konması Şekerli su
Buna göre,
III. Kutunun ısıtılması I. Çözelti aşırı doymuştur.
niceliklerinden hangileri ile değişir? II. Kaba aynı sıcaklıkta saf su
Şeker eklenirse dipteki katı miktarı
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III
azalır.
III. Kabın ısıtılması dipteki şeker
Gazların çözünürlüğü sıcaklık ve basınçla değişir. miktarını azaltır.
Kapağın açılması kutudaki gaz basıncını değiştirir.
Isıtma ve soğutma işlemleri de sıcaklığı değiştirir. yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
2. 200 mL 0,4 molarlık çözelti ile kaç mL 0,1
Aşırı doymuş çözeltilerin dibinde katısı bulunmaz.
molarlık çözelti hazırlanır?
Kaba su eklenmesi dipteki katının bir kısmını çözer ve
A) 200 B) 400 C) 600 D) 800 E) 1000 katı kütlesi azalır. Sıcak suda daha çok şeker çözünür
ve katı şeker miktarı azalır.
M1 · V1 = M2 · V2
0,4 · 200 = 0,1 · V2
6. Çözünürlük (g / 100 mL su)
V2 = 800 mL
80
3. Yoğunluğu 1,2 g/mL olan CaBr2 çözeltisinin 40

kütlece yüzde derişimi %4 olduğuna göre
molar derişimi nedir? (Ca: 40, Br: 80)
30 70 Sıcaklık (°C)
A) 0,20 B) 0,24 C) 0,30 D) 0,32 E) 0,48
M=
% $ d $ 10 4 $ 1, 2 $ 10
= = 0, 24 M X tuzunun çözünürlük – sıcaklık grafiği yukarıda
MA 200
verilmiştir. 30°C de 300 g su kullanılarak doymuş
çözelti hazırlanıyor. Bu çözelti ısıtılarak 70°C'ye
getiriliyor.
4. 1 atm basınç altında saf su 100°C de kaynarken,
1 M NaCl çözeltisi 102°C'de kaynamaya başlıyor. Bu sıcaklıkta çözeltinin doygun hale gelmesi
için aynı sıcaklıkta kaç gram daha X çözeltiye
Aşağıdaki maddelerden hangisinin 1 Molarlık
ilave edilmelidir?
çözeltisinin aynı ortamda kaynamaya başlama
sıcaklığı 105°C olur? A) 60 B) 80 C) 120 D) 150 E) 180
A) Şeker B) KCl C) CaCl2 30°C 100 g suda 40 g
300 g 120 g 240 – 120 = 120 g
D) AlCl3 E) Ca3(PO4)2
AMATÖR
ilave edilmelidir.
NaCl için 102 – 100 = 2°C'lik artma vardır. 2 M iyon için
70°C 100 g suda 80 g
artma 2°C olmuştur. 5°C için 5 M iyon gerekir.
300 g 240 g
Verilenlerden Ca3(PO4)2 5 M iyon verir.
81
7. Çözünürlükleri birbirini etkilemeyen 200 g NaOH 10. 1 mol NaOH katısı kullanılarak oda sıcaklığında
ve 112 g KOH katıları 2 kg suda çözünüyor. Olu- kütlece %25'lik çözelti hazırlanmıştır. (NaOH: 40)
şan karışımın 1 atm basınçta donmaya başla-
ma sıcaklığı kaç°C'dir? Buna göre;
I. 120 gram su kullanılmıştır.
(Kd su: 1,9°C/molal)(NaOH: 40 g/mol, KOH: 56 g/mol)
II. Çözeltinin yoğunluğu 1 g/mL'den fazladır.
A) –13,3 B) –3,3 C) 0 D) 3,3 E) 13,3 III. Çözelti hacmi 120 cm3'den fazladır.
200 112 yargılarından hangileri doğrudur?

n NaOH = = 5 mol n KOH = = 2 mol
40 56
molalite =
5
= 2, 5 molal molalite =
2
= 1molal
2 2
(KOH) (NaOH)
%25 40 g
Toplam iyon molalitesi 2,5 · 2 + 1 · 2 = 7 molal
%100 160 g
∆T1 =1,9 · 7 = 13,3°C Td = 0 – 13,3 = –13,3°C
160 – 40 = 120 g su
Çözünme sırasında çözelti kütlesi artarken hacim artış
8. Aşağıdaki niceliklerden hangisi bir katının oranı daha az olur. Bu nedenle yoğunluk suyun yoğun-
hem çözünürlüğünü hem de çözünme hızını luğundan fazla, hacim de suyun hacminden fazladır.
değiştirir?
A) Basınç B) Sıcaklık 11. Aşağıdakilerden hangisinde verilen sıvının

C) Madde cinsi D) Tanecik boyutu hem kaynamaya başlama sıcaklığı en yüksek
hem de elektriksel iletkenliği en fazladır?
E) Derişim
A) 1 atm'de 1 M NaCl çözeltisi
Sıcaklık taneciklerin kinetik enerjisini ifade ettiiğinden
hem çözünürlüğü hem de çözünme hızını etkiler. B) 1 atm'de 1 M FeCl3 çözeltisi
C) 0,8 atm'de 2 M şeker çözeltisi
9. D) 0,8 atm'de 1 M FeCl3 çözeltisi
E) 0,8 atm'de 1 M NaCl çözeltisi
%20 %25
Kaynama noktasının yüksek olması için derişimin ve
100 g 60 g
basıncın yüksek olması, iletkenlik için derişimin yüksek
I II olması gerekir.
Aynı tuzun iki farklı çözeltisi verilmiştir.
Bu çözeltilerin derişimlerini eşitlemek için; 12. Çözünmesi ekzotermik olan
I. Birinci çözeltiye 5 g tuz eklemek X(k)'nın 20°C'de hazırlanan
II. İkinci çözeltiye 15 g su eklemek çözeltisine uygulanan,
III. Birinci çözeltiden 20 g su buharlaştırmak X(suda)
I. Aynı sıcaklıkta bir miktar su
20°C
hangi işlemler ayrı ayrı uygulanabilir? buharlaştırmak
II. 40°C'deki su banyosunda
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III bekletmek
X(k)
D) II ve III E) I, II ve III III. Aynı sıcaklıkta karıştırmak
işlemlerinden hangileri birim hacimde çözün-
I. çözeltide 20 g tuz 80 g su 20 g su buharlaşırsa müş X miktarını değiştirmez?
20
%= $ 100 = 25 olur. III. doğru.
80 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
25 D) I ve III E) II ve III
II. çözeltide 60 $ = 15 g tuz var 15 g su eklenirse
15 100
%= $ 100 = 20 II. doğru Birim hacimde çözünmüş madde miktarı derişimdir.
75
Doymuş çözelti buharlaştırılırsa hala doymuştur.
UZMAN
I. çözeltiye 5 g tuz eklenirse %=

25
$ 100 ! 25 I değiştirmez.
105 Sıcaklık değişince çözünürlük değişir. II. değiştirir.
I. yanlış
Karıştırmak derişimi etkilemez. III değiştirmez.
90 1. B 2. C 3. A 4. D 5. D 6. A 7. A 8. B 9. D 10. E 11. B 12. D

Kazananlar yaptıkları işi seyredip keyif almaya zaman ayırırlar. Çün-
kü dağın zirvesinden baktıkları manzarayı o kadar heyecan verici ya-
panın dağın yüksekliği olduğunu bilirler.
(Denis Waitley )
1 ŞAMPİYON
1. Katısıyla dengede olan bir çözelti için, 3. 2 M AlCl3 çözeltisinin donmaya başladığı sıcaklık
I. Çözünme olayı bitmiştir. –4a°C, 2 M X çözeltisinin donmaya başladığı
II. Molar derişimi sabittir. sıcaklık ise –2a°C'dir.
III. Doymuş çözeltidir. Buna göre, X aşağıdakilerden hangisi olabi-

lir?
yargılarından hangileri yanlıştır?
A) C6H12O6 B) NaCl C) MgCl2
D) Al(NO3)3 E) Na2SO4
D) I ve II E) II ve III
2 M AlCl3 toplam 8 M iyon içerir. –4 a da donar.
Denge durumu dinamiktir. Mikroskobik boyutta işlem
iki yönlü devam eder. I. yanlış. II ve III doğrudur. Çözel- –2a da donan madde 4 M iyon içermektedir.
ti doymuş olduğundan derişimi de sabittir. Derişimi 2 M olduğundan iki iyonlu bir maddedir.
NaCl
4. 2NaOH(suda) + H2SO4(suda) → Na2SO4(suda) + 2H2O(s)

2. Suyun kaynama noktası (ºC)
denklemine göre, yoğunluğu 1,2 g/cm3 olan
MgCI2
100+3a Şeker kütlece %20'lik NaOH çözeltisinin 500 mL'si
100+2a ile 2 M kaç mL H2SO4 çözeltisi nötürleşir?
(NaOH = 40)
100+a
A) 250 B) 400 C) 500 D) 600 E) 750

100
d $ 10 $ % 1, 2 $ 10 $ 20
M= M= = 6M
MA 40
0 1 2 3 Çözünen madde M NaOH $ VNaOH = (M H 2 SO4 $ VH 2 SO4) $ 2
miktarı (mol/L su)
6 $ 500 = 2 $ V $ 2 750 mL = V
Yukarıdaki grafik 1 atm basınç altında saf suyun
kaynama sıcaklığının çözünen madde miktarına
karşı değişimini göstermektedir.
Buna göre, aynı ortamda 1,5 mol AlCl3 çözün-

mesiyle oluşan 1500 mL çözelti kaç°C'de kay-
namaya başlar? 5. Aşağıdaki maddelerden hangisi suda en fazla
çözünür?
A) 100 B) 100 + a C) 100 + 2a
A) C6H12O6 B) C2H5OH C) CH4
D) 100 + 3a E) 100 + 4a
ŞAMPİYON
Grafikten 1 M iyon ya da moleküler madde için kayna-

D) NaI E) I2
ma sıcaklığının "a" kadar arttığını görüyoruz. Suda en çok su gibi polar (ya da iyonik) maddeler
1, 5 çözünür.NaI iyonik bir katıdır. Hidrojen bağından dolayı
M AlCl 3 = = 1M toplam iyon 4·1=4M
1, 5 etil alkol sınırsız çözünür.
KN 4a kadar yükselme olur. 100 + 4a
91
6. 9. Yandaki NaCI sulu çözeltisine
sadece dipteki katının tamamını
X(g) çözecek kadar aynı sıcaklıkta su
X(g) NaCl
çözeltisi ekleniyor ve su ekleme işlemi dur-
X(s) X(s)
duruluyor.
V, T 2V, T
NaCl katısı
Şekildeki kaplarda belirtilen koşullarda X sıvısı, X Buna göre,
gazı ile birlikte dengededir. I. İletkenlik
Buna göre, II. Doygunluk
I. Gaz fazının molekül sayıları III. Derişim
II. Buhar basınçları nicelikleri nasıl değişir?
III. Birim hacimdeki gaz molekül sayıları I II III
değerlerinden hangileri her iki kap için de A) Değişmez Azalır Azalır
aynıdır? B) Değişmez Değişmez Azalır
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III C) Azalır Azalır Değişmez
D) II ve III E) I, II ve III D) Değişmez Değişmez Değişmez

E) Azalır Azalır Azalır
Sıcaklık aynı olduğu sürece sıvıların buhar basınçları
aynıdır. Ancak hacimler farklı olduğundan 2V hacmin- Dibinde katısı bulunan doygun çözeltiye sadece dipteki
de gaz fazında madde miktarı V hacmindekinin 2 katı- katısını çözebilecek kadar su eklenirse doygunluk,
dır. Buda birim hacimdeki gaz molekülü sayısının aynı derişim ve iletkenlik aynı kalacaktır.
çözünen
oranı
olması demektir. çözücü
I. farklı, II ve III aynıdır. değişmeyecektir.
10. 1 atm basınçta donma noktası –5,58°C olan

7. MnO2 + 4HCl → MnCl2 + Cl2 + 2H2O sulu çözeltinin aynı ortamda kaynama noktası
2
denklemine göre, 273°C'de atm basınçta kaç °C'dir? (Su için Kd = 1,86 ve Kk = 0,52)
3
3,36 L Cl2 gazı elde etmek için kullanılan 500
A) 105,58 B) 101,56 C) 100
cm3 HCl çözeltisi kaç M'dır?
D) 98,44 E) 94,42
A) 0,5 B) 0,4 C) 0,3 D) 0,2 E) 0,1
DTd 5, 58
2 m= = = 3 molal
$ 3, 36 Kd 1, 86
P$V
n Cl 2 = = 3 = 0, 05 mol n 0, 2 DTk = K k $ m = 0, 52 $ 3 = 1, 56cC
R$T 22, 4 M= = = 0, 4 M
$ 546 V 0, 5 K.N = 100 + 1, 56 = 101, 56cC
273
n HCl = 4 $ n Cl 2 = 4 $ 0, 05 = 0, 2 mol
11. Doymamış KOH sulu çözeltisine bir miktar

8. Ters ozmoz ile ilgili; daha katı KOH ilave edildiğinde, yeni çözelti ile
I. Deniz suyundan içme suyu eldesinde kullanı-
ilgili,
labilir.
I. Daha derişik hale gelir.
II. Ters ozmoz işleminde basınç çözelti derişimi- çözünen
nin fazla olduğu kısma uygulanır. II. kütle oranı artar.
çözücü
III. Hücrelerde ters ozmoz işlemi kendiliğinden III. pH değeri artar.
oluşur.
ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III
ŞAMPİYON
Ters ozmoz, ozmoz olayının basınç yolu ile ters yönde Doymamış KOH çözeltisine bir miktar daha KOH katısı
gerçekleştirilmesidir. Bundan dolayı I ve II doğrudur. çözünen
eklenirse kütle oranı artar ve çözelti daha
Hücrelerde normal ozmoz olayı gerçekleşir. Ters çözücü
ozmoz için basınç uygulayacak bir sistem yoktur. III derişik hale gelir. Bazlık kuvveti artacağından çözelti-
yanlıştır.
nin pH değeri de artar.
92 1. A 2. E 3. B 4. E 5. B 6. D 7. B 8. C 9. D 10. B 11. E
ÇIKMIŞ SORULAR
1. Bir tuzun sulu çözeltisine bir miktar daha su 4. Aşağıdaki grafikte bazı maddelerin sudaki çözü-
ilave edildiğinde aşağıdaki özelliklerden han- nürlükleri verilmiştir.
Çözünürlük (g/100 g su)
gisi değişmez?
A) Çözünenin mol sayısı 140 AgNO3
120
B) Çözücünün mol sayısı KBr
100
C) Çözeltinin hacmi 80
60
D) Çözeltinin yoğunluğu 40 Na2SO4
E) Çözünenin derişimi 20
2018 / AYT 0 20 40 60 80 100 Sıcaklık (°C)
80°C’de üç farklı kapta bulunan 100’er gram

suya sırasıyla 60 g AgNO3, 60 g KBr ve 60 g
2. Aynı sıcaklıkta Na2SO4 ilave edilmiş ve iyice karıştırıldıktan sonra
çözeltilerin sıcaklığı 40°C’ye düşürülmüştür.
• 200 g suya 5 g yemek tuzu
• 180 g suya 15 g yemek tuzu Buna göre,
ilave edilerek iki çözelti hazırlanmış ve hazırlanan I. Bir miktar Na2SO4 çözünmeden kalır.
bu iki çözelti birbirleriyle karıştırılmıştır. II. AgNO3 tamamen çözünmüş olarak kalır.
Buna göre oluşan son çözeltideki yemek tuzu- III. KBr tamamen çözünmüş olarak kalır.
nun derişimi kütlece yüzde kaçtır? ifadelerinden hangileri doğrudur?
A) 3,00 B) 4,56 C) 5,00 A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) 5,26 E) 8,26 D) II ve III E) I, II ve III

2017 / YGS 2017 / LYS
5. Bir araştırmacı 17,0 g NaNO3 ve 200 g su kullana-

rak doymamış bir çözelti hazırlıyor.
3. Bir X katısının 20°C’deki çözünürlüğü 15 g/100 g
su’dur. NaNO3 tuzunun suda tamamen iyonlarına ayrı-
şarak çözündüğü varsayıldığında hazırlanan
500 g suya, aynı sıcaklıkta 65 g X katısı eklene-
bu çözeltinin 1 atm basınç altında donmaya
rek hazırlanan çözelti için aşağıdakilerden
başlayacağı sıcaklık kaç°C’dir?
hangisi doğrudur?
A) Doymuş bir çözeltidir. (Su için molal donma noktası alçalması sabiti,
Kd = 1,86°C/m; Suyun normal donma sıcaklığı
B) 5 g X katısı çözünmeden kalır.
= 0°C; NaNO3 = 85 g/mol)
C) 10 g X katısı çözünmeden kalır.
D) Doymuş çözelti elde etmek için 30 g daha X A) –3,72 B) –1,86 C) 0
katısı eklenmelidir. D) +1,86 E) +3,72
ÖSYM
E) Doymuş çözelti elde etmek için 10 g daha X

2017 / LYS
katısı eklenmelidir.
2017 / LYS
93
Kimya
4. FASİKÜL 11
Kimyasal Tepkimelerde
Enerji
➤ 315 soru
Uyarlamaları
Sınav Soruları
Teşekkürler…
Mustafa BAYRAK'a



Oğuz GÜMÜŞ
EDİTÖR
Tel: 0312 386 00 26 • 0850 302 20 90
0 553 903 65 51
Fax: 0312 394 10 04
F. Özgür OFLAZ
Mayıs 2019
yapılamaz.
tavsiye ederim.
Ön Söz
oluşturulmuştur.


İÇİNDEKİLER
KİMYASAL TEPKİMELERDE ENERJİ (16 DERS SAATİ)
Tepkimelerde Isı Değişimi ve Potansiyel Enerji Grafikleri..................................... 7
Konu Kavrama (Kazanım 1) ............................................................................ 10
Pekiştirme Testi - 1........................................................................................... 12
Standart Molar Oluşum Entalpisi............................................................................. 14
Uygulama Alanı - 1........................................................................................... 15

Entalpi Türleri............................................................................................................ 22
Mol Kütlesi Bulma, Karışım Problemleri................................................................. 27
Hess Yasası................................................................................................................ 30
Bağ Enerjisi Kullanarak Tepkime Isısı Hesaplama................................................. 35
Tam Tur...................................................................................................................... 40
Acemi Testleri 1, 2, 3, 4....................................................................................................................... 42
Amatör Testleri 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8. ............................................................................................... 50
Uzman Testleri 1, 2, 3, 4...................................................................................................................... 66
Şampiyon Testi 1.................................................................................................................................... 74
ÖSYM Soruları ......................................................................................................................................... 76

İÇİNDEKİLER
5
KAZANIMLAR
Kazanım 1 : Kimyasal tepkimeler ile molekül çarpışmaları arasında ilişki kurarak potansiyel enerji grafiklerini
yorumlar.
Kazanım 2 : Standart oluşum entalpilerini tanımlar ve standart oluşum ısılarını kullanarak tepkime ısısını
hesaplar.
Kazanım 3 : Entalpi türlerini açıklar.
Kazanım 4 : Hess yasasını anlar ve yorumlar.
Kazanım 5 : Bağ enerjilerini kullanarak tepkime entalpisini hesaplar.
Anahtar Kelimeler Semboller ve Okunuşları

Bağ enerjisi DH: entalpi değişimi
Ekzotermik tepkime
Endotermik tepkime
Entalpi
Hess yasası
Standart oluşum entalpisi
Tepkime entalpisi

KAZANIMLAR
sitesine girerek kimyasal tepkimelerde enerji konusuyla ilgili daha

detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.
6
Tepkimelerde Isı Değişimi BİLGİ
Maddenin yapısında atomları bir arada tutan bağ kuvvetlerinden meydana gelen
depolanmış bir potansiyel enerji vardır. Bir sistemdeki iç enerji potansiyel enerji, ro-
tasyonal enerji, titreşimsel enerji, kinetik enerji gibi enerjilerin toplamıdır. Sabit basınç
altında yürüyen tepkimelerdeki ısı alışverişine entalpi değişimi veya tepkime entalpisi
denir. Entalpi "H" ile gösterilir.
Fiziksel veya kimyasal olaylar sonucunda maddenin potansiyel enerji değerleri de-
ğişir. Buna göre tepkimelerde ısı alınır ya da verilir. İşte tepkimeler sonucunda meyda-
na gelen bu iç enerji değişimine tepkime entalpisi ya da tepkime ısısı denir. Tepkime
entalpisi tepkime öncesi ve sonrasındaki enerji değerleri arasındaki farkı gösterdiğin-
den DHtepkime ile gösterilir.
DHtepkime = ΣDHürünler – ΣDHgirenler
• Bir maddenin entalpisi doğrudan ölçülemez, ancak tepkimeye giren maddelerle HATIRLATMA
ürünler arasındaki entalpi farkı hesaplanabilir.
• Entalpi bir hâl fonksiyonudur. 1 kJ = 1000 j
• Entalpi birimi kkal ya da kJ olarak kullanılır. 1 kkal = 1000 kal
POTANSİYEL ENERJİ GRAFİKLERİ
Bir kimyasal tepkime enerji bakımından ikiye ayrılır: Endotermik ve Ekzotermik

tepkimeler.
1. Endotermik Tepkimeler
Potansiyel Enerji (PE)
PEÜ
Y
X ∆H > 0
PEG
Tepkime Koordinatı (TK)
UNUTMA
Yukarıdaki grafiğe göre,
• Tepkime endotermiktir. Endotermik tepkimeler
• Ürünlerin ısı kapsamı, tepkimeye girenlerinkinden daha büyüktür. gerçekleşirken ortam
• Yüksek sıcaklıklarda ürünler, düşük sıcaklıklarda girenler daha kararlıdır. soğur.
• DH > 0
sonuçları çıkarılabilir.
Endotermik tepkimeler:
X + Y + ısı † Z
X + Y † Z DH > 0
BİLGİ
şeklinde gösterilir.
7
Endotermik tepkimelere örnekler:
• Erime, buharlaşma, süblimleşme olayları endotermiktir. H2O(k) + ısı † H2O(s)
• Analiz (ayrışma) tepkimeleri genellikle endotermiktir.
NaClO3(k) + ısı † NaCl(k) + 3/2O2(g)
• Nötr bir atomdan ya da iyondan elektron koparmak endotermiktir (İyonlaşma
enerjisi).
Na(g) + iyonlaşma enerjisi † Na+ (g) + e-
• Bağ kopması endotermiktir.

H2(g) + 103 kkal † H(g) + H(g)
• Elektroliz
• Azot gazının yanması
• Birçok katı ve sıvının suda çözünmesi
2. Ekzotermik Tepkimeler
AKLINDA OLSUN
Ekzotermik tepkimeler
başladığı andan itibaren PEG
∆H < 0
kendiliğinden yürür. PEÜ
Tepkime
Koordinatı (TK)

• Tepkime ekzotermiktir.
• Ürünlerin ısı kapsamı, tepkimeye girenlerinkinden daha küçüktür.
• Yüksek sıcaklıkta girenler, düşük sıcaklıklarda ürünler daha kararlıdır.
• DH < 0
UNUTMA
Ekzotermik tepkimeler Ekzotermik tepkimeler:

gerçekleşirken ortam
X + Y † Z + ısı
ısınır.
X + Y † Z DH < 0
şeklinde gösterilir.
Ekzotermik tepkimelere örnekler:

• Sentez tepkimeleri (genellikle)
• Azot gazının yanması hariç yanma tepkimeleri
BİLGİ
• Donma, yoğunlaşma ve kırağılaşma gibi fiziksel olaylar.

• Bağ oluşumu
8
BİLGİ Standart Molar Oluşum Entalpisi
STANDART MOLAR OLUŞUM ENTALPİSİ

Bir mol bileşiğin standart koşullarda (25° C sıcaklık ve 1 atm basınç) en kararlı
elementlerinden oluşması sırasında meydana gelen ısı değişimi o bileşiğin molar
oluşum entalpisi (molar oluşum ısısı) dir.
Standart koşullar → 25°C sıcaklık, 1 atm basınç
Standart oluşum entalpisi DH° ya da DH° şeklinde gösterilir. Bu gösterimde

ol f
° : standart koşullar
ol, f: oluşum (İngilizcede formation) anlamını taşır.
• Bileşiklerin mutlak oluşum ısıları ölçülemez. Bunun için standart koşullarda element-
lerin en kararlı hallerinin oluşum entalpileri sıfır kabul edilmiştir. İyonların oluşum
entalpileri sıfır değildir.
Örneğin; Fe(k), H2(g), C(grafit), O2(g), S(rombik) için DH° = 0 dır.

AKLINDA OLSUN f
Fe(s), H(g), C(elmas), O2(s), O3(g), H2O(s), S(monoklinik) için DH° ≠ 0 dır.
• Elementlerin en kararlı f
hallerinin 25°C sıcak-

lık ve 1 atm basınç Buna göre CO2 gazının elementlerinden oluşma tepkimesi:
altında (standart ko- C(grafit) + O2(g) → CO2(g) şeklindedir.
şullar) molar oluşum
OLUŞMA ISILARI KULLANILARAK TEPKİME ISISININ (ENTALPİSİNİN)
entalpileri sıfırdır.
• Bir tepkimenin mo-
HESAPLANMASI
lar oluşum tepkimesi Tepkime entalpisi (DHtepkime) tepkimede oluşan maddelerin oluşum entalpile-
olması için 1 mol biri toplamından, tepkimeye giren maddelerin oluşum entalpileri toplamı çıkartılarak
leşiğin en kararlı ele- hesaplanır.
mentlerinden oluşma-
sı gerekir. DH°tepkime = ΣDH°(ürünler) – ΣDH°(girenler)
Entalpi madde miktarına bağlı olduğuna göre,
genel olarak,
aX + bY → cZ tepkimesi için
DHtepkime = 8c $ TH° (Z)B – 8a $ TH°f (X) + b $ TH°f (Y)B

f
Tepkimedeki a ve b tepkimeye girenlerin, c ise ürünlerin mol sayılarını gösteren

katsayılardır.
Bir kimyasal tepkimenin entalpisi ürünlerin ve reaktiflerin oluşum entalpileri yar-

dımıyla hesaplanabilir. Oluşum entalpileri standart koşullarda hesaplandığından be-
lirtilmese de hesaplanan tepkime entalpisi standart koşullardaki tepkime entalpisini
verir.
DİKKAT
BİLGİ
Bir tepkime ekzotermik ise DH (–) işaret alır. Ancak, unutulmamalıdır ki ekzoter-
mik bir tepkimede açığa çıkan enerji sorulursa her zaman pozitif olarak cevaplanır,
çünkü enerji negatif olmaz.
14
UYGULAMA ALANI - 1
AÇIK UÇLU SORULAR

1
1. H2O(g) + SO3(g) † H2SO4(s) 4. XO2(g) + O † XO3(g)
2 2(g)
tepkimesinde 2 gram SO3 gazı kullanıldığında açı- denklemine göre 16 gram XO3 gazının oluşumu
ğa çıkan ısı 530 kal olmaktadır. sırasında 5 kkal ısı açığa çıkmaktadır.
Buna göre, H2SO4 sıvısının molar oluşma ısısı Buna göre X’in atom kütlesi kaçtır? (O: 16)
kaç kal’dir? (O: 16, S: 32) (¢H°H O(g) = –60 kkal/ mol, (¢H°XO = –70 kkal/mol, ¢H°XO = –95 kkal/mol)
2 2(g) 3(g)
¢H° SO3(g) = –90 kkal/mol)
2 gramdan 0,53 kkal ısı çıkarsa ¢H = �95 � ( �70) = �25 kkal

80 gramdan x 1mol XO3 25kkal ısı verirse 0,2mol 16g
——————————————————
x = 21, 2 kkal ısı çıkar. ? 5kkal ısı verir 1mol ?
———————————————— ———————
¢H = –21,2 = x – [ –60 +( –90)]
? = 0,2mol XO3 ? = 80g/mol
x = –171,2 kkal/mol olur.
x + 48 = 80 ise x = 32g/mol
2. H2 + CI2
0
Entalpi (kJ)
5. Bileşik Standart molar oluşum ısısı (kkal/mol)

2HCI
–92 H2O(g) –60
Standart koşullarda gerçekleşen OF2(g) 5
H2(g)+CI2(g) † 2HCI(g) HF(g) –65

tepkimesi için çizilen entalpi diyagramı yukarıdaki
Yukarıdaki tabloda bazı bileşiklerin molar oluşum
gibidir.
ısıları verilmiştir.
a) Tepkimenin entalpi değişimi kaçtır? Buna göre,
OF2(g)+ H2O(g) †2HF(g)+O2(g)
a) H2 + CI2 † 2HCI ¢H = �92 kJ
tepkimesi sırasında 6 mol HF gazı oluştuğun-
da entalpi değişimi kaç olur?
b) HCI gazının molar oluşum ısısı kaçtır?
¢H = [2 · ( �65)] � [ 5 +( �60)] = �75 kkal
b) ¢H = �92 kJ = 2x � 0 2 mol için ¢H = �75 kkal ise 6 mol için ¢H = �225 kkal olur.
x = �46 kJ/mol olur.
6. • Cu(k) • H2S(g) • Hg(s)

3. CnH2n bileşiğinin 25°C ve 1 atm’de molar yanma
• CO2(g) • F2(g) • Ag(k)
ısısı �2040 kJ/mol’dür.
• H2O(g) • C(elmas) • N2(g)
UYGULAMA ALANI
CO2, H2O ve CnH2n bileşiklerinin standart molar

oluşma ısıları sırasıyla �390 kJ/mol, �240 kJ/mol Yukarıda verilen maddelerden hangilerinin
ve +150 kJ/mol ise, CnH2n bileşiğindeki “n” sa- standart koşullarda molar oluşum entalpileri
yısı kaçtır? sıfır kabul edilir?
CnH2n+ O2 † nCO2+ nH2O Kararlı elementlerin (Cu, Hg, F2, Ag, N2) molar oluşum
entalpileri sıfırdır.
¢H = �2040 = [ n (–390) + n(–240) ] � (150) ise n = 3 olur.
15
4. I. N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
KAVRAMA 1
II. N (g) + 3/2 H2(g) → NH3(g)
2 2
1
III. N (s) + 3/2 H2(s) → NH3(s)
2 2
KAZANIM 2 tepkimelerinden hangilerinin entalpisi NH3
gazının molar oluşum entalpisidir?
1. I. Entalpi bir hâl fonksiyonudur.
II. Entalpi izlenen yola bağlı olmadığından, A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
DHtepkime = ΣDHf(ürünler) – ΣDHf(girenler) olarak D) I ve III E) I ve II

bulunur.
I'de 2 mol NH3 olmamalıdır. Molar oluşum için 1 mol bileşi-
III. C(grafit) ve C(elmas) ın standart oluşum en-
ğin oluşumuna bakılır.
talpileri birbirine eşittir. III'de N2 ve H2 25°C'de gaz halinde kararlıdırlar.
D) I ve III E) I, II ve III 5. Standart koşullarda oluşan
Grafit, karbonun en kararlı element hâlidir, oluşum entalpisi N2(g) + 3H2(g) → 2NH3(g)
sıfırdır.
tepkimesinin entalpi değişimi –22 kkal dir.
Buna göre,
I. NH3 gazının molar oluşum ısısı –11 kkal/mol
dür.
2. X(k) + O2(g) → XO2(g) + ısı
II. 1mol NH3 gazının kendi elementlerine ayrış-
tepkimesinde açığa çıkan ısının miktarı ması için 11 kkal ısı gerekir.
III. Tepkime ısı alandır.
I. XO2 nin fiziksel hâli
II. Ortamın sıcaklık ve basıncı yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III
III. Harcanan X(k) ve O2(g) nin mol sayısı
niceliklerinden hangilerine bağlıdır?
DH = –22 = 2 x H NH 3 ise NH3'ün molar oluşum ısısı –11
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III kkal'dir.

(–) olduğundan ısı verendir.
Ortam koşulları, madde miktarı ve fiziksel hâl entalpiyi etki-

ler.
1
6. I. H2(g) + O (g) → H2O(s) ¢H°
2 2 1
II. C(grafit) + O2(g) → CO2(g) ¢H°
2
III. H+(suda) + OH–(suda) → H2O(s) ¢H°
3
IV. CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(s) ¢H°
3. 25°C, 1 atm basınçta aşağıdakilerden hangisi- 4
nin oluşum entalpisi sıfırdır? V. H2(g) + S(rombik) + 2O2(g) → H2SO4(s) ¢H°

5
tepkimelerinden hangilerinin entalpisi oluşan

A) O3(g) B) C(grafit) C) C(elmas)
bileşiklerin molar oluşum ısısına eşittir?
D) H2O(s) E) CO2(g)
A) I ve II B) I, III ve IV C) II ve IV
KAVRAMA
A) O3 değil, O2(g) olmalı.

C) C(elmas) değil, C(grafit) olmalı. D) II, III ve IV E) I, II ve V
D) H2O, element değil.
III'de iyonlar en kararlı element halinde değildir.
E) CO2, element değil. IV ise yanma entalpisidir.
18
Entalpi Türleri
1 4. H+(suda) + OH–(suda) → H2O(s) + 60 kJ

1. H2(g) + O (g) → H2O(g)
2 2
denklemi ile gösterilen tepkimenin entalpi de- tepkimesine göre, 200 mL 0,2 M H2SO4 çözeltisi
ğişimini hesaplayabilmek için, ile 800 mL 0,4 M NaOH çözeltisi tepkimeye giriyor.
I. Buzun erime ısısı Buna göre, açığa çıkan ısı kaç joule olur?
A) –3200 B) –4800 C) 3200
II. Suyun buharlaşma ısısı
1 D) 4800 E) 6000
III. H2(g) + O2(g) → H2O(s) tepkimesinin entalpisi
2
değerlerinden hangilerinin bilinmesi gerekir? nH+ = 0,4 M ⋅0,2 L = 0,08 mol H+ + OH– † H2O + 60 kJ
– 0,08 mol 0,32 mol
nOH = 0,4 M ⋅0,8 L = 0,32 mol –0,08 mol –0,08 mol
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 1 mol 60 kJ 0 0,24 mol
D) I ve II E) II ve III 0,08 mol X
X = 4,8 kJ = 4800 J
II. yi kullanarak H2O(s) † H2O(g) değişiminin entalpisi ve III.
tepkimeyi kullanarak H2O gazının oluşum entalpisi bulunur. 5. NaCI nin oda sıcaklığındaki çözünürlüğü 29 g/L
dir. Oda sıcaklığında 100 litre suda yeteri miktarda
NaCI katısı çözünerek doygun NaCI çözeltisi elde
ediliyor.
2. CO2(g) + H2(g) → CO(g) + H2O(g) tepkimesinin
Buna göre, bu çözünme sırasında kaç kJ ısı
DH değerini hesaplayabilmek için;
gerekir? (NaCI = 58, NaCI nin molar çözünme ısısı
I. CO(g) ve CO2(g) nin oluşma ısıları +4 kJ mol–1 dir.)
II. H2O(s) nın oluşma ısısı A) 50 B) 100 C) 200 D) 400 E) 600
III. H2O(g) nin yoğunlaşma ısısı 1 L'de (29 gram) 0,5 mol NaCl çözünürse
100 L'de X
değerlerinden hangileri gereklidir?
50 mol NaCl
1 mol 4 kJ
50 mol X
X = 200 kJ
III. ile H2O(g) † H2O(s) değişiminin entalpisi ve II. ile H2O

gazının oluşum ısısı bulunur. I de kullanılarak istenen tepki- 6. Aşağıdaki tepkimelerin hangisinde entalpi
menin ∆H değeri bulunabilir. değişiminin (DH) adı karşısında yanlış veril-
miştir?
Tepkime ∆H
3. Aşağıdaki tepkimeler ve değişimlerinden han- A) C2H5OH(s) → C2H5OH(g) Buharlaşma
gisi yanlıştır? ısısı
Tepkime Değişimi 1 Oluşma
B) CO(g) + O (g) → CO2(g)
2 2 ısısı
A) O2(g) → O2(suda) Çözünme +
C) Na(g) → Na (g) + e– İyonlaşma
B) H+(suda) + OH–(suda) → H2O(s) Nötrleşme enerjisi
C) H2O(s) → H2O(k) Erime D) HCl(suda) + NaOH (suda) → NaCl(suda) + Nötrleşme
PEKİŞTİRME
D) Cl(g) → CI+(g) + e– İyonlaşma H2O(s) ısısı

–
E) Br(g) + e– → Br (g) Elektron
E) CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(s) Yanma
ilgisi
CO gazı bileşik olduğundan bu tepkime oluşum tepkimesi
Sıvı halden katı hale geçme olayı donmadır.
olamaz. CO gazının molar yanma tepkimesi olur.
25
7. 2M, 300 mL HCl çözeltisinin yeterli miktarda KOH 10. Standart koşullarda gerçekleşen
çözeltisi ile tam verimle tepkimesi sonucu 8,4 kkal S(rombik) + O2(g) → SO2(g) + a kkal
ısı açığa çıkmaktadır. 1
SO2(g) + O (g) → SO3(g) DH = –b kkal
2 2
Tepkimenin denklemi: tepkimelerine göre;
KOH + HCl → KCl + H2O I. S(rombik) nın molar yanma ısısı –a kkal dir.
olduğuna göre, II. SO3(g) nin molar oluşum ısısı –b kkal dir.
III. SO2(g) nin molar oluşum ısısı –a kkal dir.
HCl nin molar nötrleşme ısısı kaç kkal dir?
A) –84 B) +84 C) –14 D) +14 E) –16
nHCl = 2 M ⋅ 0,3 L = 0,6 mol A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
0,6 mol 8,4 kkal
1 mol X D) I ve III E) I, II ve III
X = 14 kkal ısı çıkar, ∆H = –14 kkal olur.
oluşum ısıları
–b = SO3 – SO2
–b = SO3 – (–a) ise SO3 = –b – a olur.
8. Standart koşullarda
kJ 1
SO2(g) nin molar oluşum ısısı = –296 11. H2(g) + O (g) → H2O(s) DH = –68 kkal
mol 2 2
SO3(g) nin molar oluşum ısısı = –396
kJ 1
H2O(g) → H2(g) + O2(g) DH = 57 kkal
mol 2
olduğuna göre,
Yukarıdaki tepkimelere göre 9 gram su buharı-
yeterince SO2 gazının NK’da 4,48 L hacim kap- nın yoğunlaşması sırasında kaç kkal ısı açığa
layan oksijen gazı ile tam yanması sonucu çıkar? (H = 1, O = 16)
açığa çıkan ısı kaç kJ olur?
A) 5,25 B) 5,5 C) 11 D) 6,25 E) 22
A) –40 B) 40 C) 100 D) –100 E) 140
H2O(g) † H2O(s) ∆H = –11 kkal
1 18 gram (1 mol) 11 kkal
SO2 + O † SO3
2 2
∆HTepkime = –396 – (–296) = –100 kJ 9 gram X
4,48 L = 0,2 mol O2(g) 0,5 mol 100 kJ ⇒ 5,5 kkal
¡ X = 40 kJ
0,2 mol X
9. Standart koşullarda 1 mol Fe2O3 katısının ele- 12. I. KOH + HCl → KCl + H2O DH1
mentlerinden oluşumu sırasında 600 kkal ısı açığa II. C(k) + O2(g) → CO2(g) DH2
çıkıyor. III I2(k) → I2(g) DH3
CO gazının molar yanma ısısı –100 kkal dir.
Yukarıda verilen tepkimelerle ilgili,
Buna göre,
I. DH1, molar nötrleşme ısısıdır ve işareti (–) dir.
Fe2O3(k) + 3CO(g) → 2Fe(k) + 3CO2(g) tepkime-
II. DH2, molar yanma ısısıdır ve işareti (–) dir.
sinin entalpisi (DH) kaç kkal dir?
III. DH3, molar buharlaşma ısısıdır ve işareti (+)
A) –300 B) +300 C) –900 D) +900 E) +500 dır.
1 yargılarından hangileri doğrudur?

CO + O † CO2
PEKİŞTİRME
2 2
∆HTepkime = CO2 – CO = –100 kkal A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
∆HTepkime = 3CO2 – [3CO + Fe2O3]
= 3CO2 – 3CO – Fe2O3
= –300 – (–600) = +300 kkal ∆H3, molar süblimleşme ısısıdır.
26 1. E 2. E 3. C 4. D 5. C 6. B 7. C 8. B 9. B 10. D 11. B 12. D

Mol Kütlesi Bulma, Karışım
Problemleri BİLGİ
Karışım problemleri ile hesaplama yapılırken karışımdaki maddelerin ayrı ayrı
tepkime denklemleri yazılır ve ona göre hesaplama yapılır.
Örneğin, CH4 ve C3H8 gazlarından oluşan bir karışım yakılırsa... şeklinde de-
vam eden bir soru için CH4 ve C3H8 gazları ayrı ayrı yakılıp, tepkimeleri denk-
leştirilmelidir.
CH4 + 2O2 † CO2 + 2H2O
C3H8 + 5O2 † 3CO2 + 4H2O
Örneğin;
CH4 ve C3H8 gazlarının molar yanma entalpileri sırasıyla –60 kJ ve –200 kJ
dür.
Buna göre 0,3 mollük karışım yakıldığında 46 kJ ısı açığa çıktığına

göre karışımdaki CH4 gazının mol sayısı kaçtır?
Çözüm:
CH4: x mol olsun
C3H8: (0,3 – x) mol olur.
x mol CH4 60x kJ ısı verir.
(0,3 – x)mol C3H8 200(0,3 – x) kJ ısı verir.
60x + 200 (0,3 – x) = 46 kJ
ise x = 0,1 mol olur.
Örneğin;
CX2+ 3O2 → CO2+ XO2 + 300 kJ
tepkimesine göre, eşit mollerde CX2 ve O2 gazlarının tepkimesinden 60 kJ
ısı açığa çıkarken aynı zamanda bir maddeden 30,4 gram artmaktadır.
Buna göre, X elementinin atom kütlesi kaçtır? (C:12)
Çözüm:
CX2 + 3O2 → CO2 + XO2 + 300 kJ
Başlangıç 3n 3n
Değişim –n –3n
Artan 2n o (300 · n) kJ
300n = 60 kJ ise 2n = 0,4mol
n = 0,2 mol 0,4 molü 30,4g
1 molü ?
———————————
BİLGİ
? = 76 g/mol
2x + 12 = 76, x = 32
27
Hess Yasası
1. CO2(g) → C(k) + O2(g) DH1 = 94 kkal/mol 3. Aşağıda bazı tepkimelerin entalpi değişimleri
1 verilmiştir.
H2O(s) → H2(g) + O2(g) DH2 = 57 kkal/mol
2 5
1 C2H2 + O2 → 2CO2 + H2O + 1242 kJ
4C(k) + 5H2(g) + O2(g) → C4H9OH(s) 2
2 7
2CO2 + 3H2O + 1450 kJ → C2H6 + O2
DH3 = –104 kkal/mol olduğuna göre, 2
1
H2 + O2 → H2O + 250 kJ
C4H9OH(s) + 6O2(g) † 4CO2(g) + 5H2O(s) 2
Buna göre,
tepkimesinde açığa çıkan ısı kaç kkal/mol’dür?
C2H2 + 2H2 → C2H6
A) 554 B) 547 C) –557 D) –547 E) 557
tepkimesinin entalpi değişimi (DH) kaç kJ’dir?
∆H = +104 – 94 X 4 – 5 X 57 = –557 kkal
olduğuna göre 557 kkal ısı çıkar. A) 3192 B) 2542 C) 708 D) –458 E) –292
–1242 – 500 + 1450 = –292 kJ
4. CS2(s) → C(k) + 2S(k) DH = –62 kJ
C(k) + O2(g) → CO2(g) DH = –360 kJ
2. SO2(g) → S(k) + O2(g) DH = 278 kJ

CO(g)
tepkimeleri veriliyor.
Buna göre,
+
)
∆H
1 2
al
2 (g
CS2(s) + 3O2(g) → CO2(g) + 2SO2(g)

kk
O 2 al
O
3
=
26
(g
1
2
xk
)
=–
+
tepkimesi için,
k
1
∆H
I. Tepkime sırasında açığa çıkan ısı 978 kJ dir.

∆H2 = –94 kkal II. Tepkime ekzotermiktir.
C(grafit) CO2(g)
+O2(g)
III. Ürünlerin entalpileri toplamı girenlerinkinden
daha büyüktür.
Yukarıda verilen şemaya göre, DH3 değeri kaç
kkal' dir? yargılarından hangileri doğrudur?
A) –120 B) –68 C) –34 D) +68 E) +120 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

PEKİŞTİRME
DH1 + DH3 = DH2' dir. (Vektörel toplam)
–26 + x = –94 ∆H = –62 – 360 – 2 X 278 = –978 kJ
x = –68 kkal' dir. Ekzotermiktir, ürünlerin entalpileri girenlerinkinden daha
küçüktür.
33
3.
kkal
Bağ Bağ enerjisi c m
KAVRAMA mol
C–C 82
C≡C 140
KAZANIM 5 C–H 99
104
1. Aşağıdaki tabloda bazı bağlar ve bağ enerji H–H
değerleri verilmiştir. Yukarıda verilen bağ enerjilerine göre,

C2H2(g) + 2H2(g)† C2H6(g)
kkal
Bağ Bağ enerjisi c m tepkimesinin entalpi değişimi kaç kkal/mol
mol
C–H 410 olur?
C=O 720
A) –130 B) +130 C) +61 D) –61 E) –65
O–H 460
O=O 490 H H
H – C ∫ C – H + 2H – H † H – C – C – H
Buna göre, yapısı verilen
H H
H
ise DH = [2 . 99 + 140 + 2 . 104] – [6 . 99 + 82]
H – C – H + 2O = O † O = C = O + 2 O = –130 kkal olur.
H H H
tepkimesinin entalpi değişimi kaç kkal' dir?
A) –330 B) –660 C) –720 D) +660 E) +720
DH = / DHgiren - / DHürün
DH = [(4 . 410) + 2. (490)] – [2 . 720 + 4 . 460]
4. kkal
DH = –660 kkal olur. Bağ Bağ enerjisi c m
mol
C–H 99
C=O 169
O=O 118
2. Aşağıdaki tabloda bazı bağlar ve bağ enerji O–H 111
değerleri verilmiştir. Yukarıdaki tabloda bazı bağlar ve bağ enerjileri

verilmiştir.
kkal
Bağ Bağ enerjisi c m
mol Buna göre,
F–F 155
CH4(g) + 2O2(g) † CO2(g) + 2H2O(g)
H–F 565
tepkimesinde 8 gram CH4 gazının yanmasından
H2(g) + F2(g) † 2HF(g) açığa çıkan enerji kaç kkal'dır? (H: 1, C: 12)
tepkimesinin entalpi değişimi –540 kkal ise A) 15 B) 25 C) 50 D) 75 E) 150

H – H bağ enerjisi kaç kkal/mol olur?
H
A) –1515 B) –435 C) 435 H – C – H + 2O = O † O = C = O + 2H – O – H
D) 745 E) 1515 H
KAVRAMA
DH = [4 . 99 + 2 . 118] – [2 . 169 + 4 . 111]= –150 kkal

DH = – 540 = [(H – H) + 155] – [2 . 565] 16 gram CH4 150 kkal ise
(H – H) bağ enerjisi 435 kkal olur. 8 gram CH4 x
x = 75 kkal
36
TAM TUR Kimyasal Tepkimelerde Enerji
Endotermik Tepkimeler
PEÜ
∆H > 0
PEG
• Tepkime endotermiktir.
• Ürünlerin ısı kapsamı, tepkimeye girenlerinkinden daha büyüktür.
• Yüksek sıcaklıklarda ürünler, düşük sıcaklıklarda girenler daha kararlıdır.
• DH > 0
Ekzotermik Tepkimeler
PEG
∆H < 0
PEÜ
• Tepkime ekzotermiktir.
• Ürünlerin ısı kapsamı, tepkimeye girenlerinkinden daha küçüktür.
• Yüksek sıcaklıkta girenler, düşük sıcaklıklarda ürünler daha kararlıdır.
• DH < 0
TAM TUR
40
STANDART MOLAR OLUŞUM ENTALPİSİ
Bir mol bileşiğin standart koşullarda (25° C sıcaklık ve 1 atm basınç) en kararlı ele-
mentlerinden oluşması sırasında meydana gelen ısı değişimi o bileşiğin molar oluşum
entalpisi (molar oluşum ısısı) dir.
Standart koşullar → 25°C sıcaklık, 1 atm basınç
• Bileşiklerin mutlak oluşum ısıları ölçülemez. Bunun için standart koşullarda elementlerin
en kararlı hallerinin oluşum entalpileri sıfır kabul edilmiştir. İyonların oluşum entalpileri
sıfır değildir.
DH°tepkime = ΣDH°(ürünler) – ΣDH°(girenler)
aX + bY → cZ tepkimesi için
DHtepkime = 6c $ TH°f (Z)@ – 6a $ TH° f (X) + b $ TH° f (Y)@
Tepkimedeki a ve b tepkimeye girenlerin, c ise ürünlerin mol sayılarını gösteren

katsayılardır.Hess yasasına göre;
1. Bir kimyasal tepkime ters çevrilirse tepkime ısısının (DH) işareti değişir.
2. Bir kimyasal tepkime herhangi bir sayı ile çarpılır veya bölünürse tepkime
ısısı da aynı sayı ile çarpılır veya bölünür.
3. Bir kimyasal tepkime bir kaç tepkimenin toplamından oluşuyorsa bu tep-

kimenin ısısı, tepkimeyi oluşturan tepkimelerin entalpileri toplamına eşittir
“Bağ kopması endotermik bir olay iken, bağ

oluşumu ekzotermiktir."
BİR TEPKİMENİN ENTALPİSİ NELERE BAĞLIDIR?
• Maddenin türüne bağlıdır.

• Madde miktarı ile doğru orantılıdır.
• Sıcaklık ve basınca bağlıdır.
• Maddenin fiziksel haline bağlıdır.
TAM TUR
• Tepkime entalpisi tepkimenin izlediği yola bağlı değildir.
41
Antrenmanların her dakikasından nefret ediyordum. Fakat kendi
kendime "vazgeçme" dedim. Şimdi sıkıntı çek ve hayatının geri
kalanını bir şampiyon olarak yaşa.
Muhammed Ali
ACEMİ 3
1. C2H4(g) + 3O2(g) → 2CO2(g) + 2H2O(g) + 320 kkal 4. Aşağıdaki olayların hangisinde maddenin iç
tepkimesine göre 5,6 gram C2H4 gazı ile NK da enerjisi azalır?
6,72 L hacim kaplayan O2 gazının tepkimesinden
A) –10 °C deki buzun 0°C deki su haline gelmesi
açığa çıkan ısı kaç kkal dir? (H = 1, C = 12)
B) Naftalinin süblimleşmesi
A) 16 B) 32 C) 64 D) –16 E) –32
C) Yağmur yağması
C2H4 + 3O2 † 2CO2 + 2H2O + 320 kkal
D) Suyun buharlaşması
0,2 mol 0,3 mol
E) 0°C deki buzun tamamen erimesi
–0,1 mol –0,3 mol 1 mol C2H4 320 kkal
0,1 mol 0 0,1 mol 32 kkal ısı çıkar.

Yağmur yağması ekzotermiktir ve iç enerji azalır.
artar
2. Standart koşullarda gerçekleşen

X2(g) + 2Y2(g) → 2XY2(g) DH = –60 kkal 5. Endotermik tepkimelerle ilgili,
tepkimesi için aşağıdaki ifadelerden hangisi
I. DH değeri pozitiftir.
yanlıştır?
II. Ürünlerin toplam entalpisi girenlerinkinden faz-
A) XY2 nin sıvı olması durumunda tepkimede
ladır.
daha çok ısı oluşur.
III. Gerçekleşirken dışarıya ısı verirler.
B) Homojen bir tepkimedir.
C) Ekzotermiktir. yargılarından hangileri yanlıştır?
D) Molar oluşum tepkimesidir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

E) Ürünlerin ısı kapsamı, girenlerinkinden kü-
çüktür.
Tepkimede 2 mol XY2 oluştuğundan, molar oluşum tepki-

mesi değildir. Endotermik tepkimelerde dışarıdan ısı alınır.
3. C2H2 gazının molar oluşma ısısı –56 kkal/mol dür.
Buna göre,
I. 4C(k) + 4H(g) → 2C2H2(g) + 112 kkal 6. I. Florun elektron alması
II. 0,5 mol C2H2 gazı oluşurken 28 kkal ısı gerekir. II. Metan gazının yanması
III. C2H2 gazının potansiyel enerjisi III. Helyum gazının sıvılaşması
C(k) ve H2(g)’den daha azdır.
Yukarıdaki değişimlerden hangileri ekzoter-
yargılarından hangileri doğrudur? miktir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) II ve III D) II ve III E) I, II ve III
ACEMİ
I’de H(g) değil H2(g) olmalıdır.

II’deki hata ısı gerekmez, ısı açığa çıkar. Ametallerin elektron alması, yanma olayı ve yoğunlaşma
olayı ekzotermiktir.
46
Gençliğe üç öğüdüm var: Çalışın çalışın çalışın.
Otto Von Bismark
AMATÖR 7
1. Aşağıdaki olayların hangisi enerji alış verişi 4. Oda şartlarında gerçekleşen

bakımından diğerlerinden farklıdır? X2 + Y2 √ 2XY + 180 kJ
A) Kirecin suyu bulandırması 2XY + Y2 √ 2XY2 + 300 kJ
B) Sodyumun suda çözünmesi
tepkimelerine göre XY2 nin molar oluşum
C) Suyun donması
entalpisi kaç kJ/mol'dür? (X ve Y kararlı ele-
D) Mumun erimesi
menttir.)
E) Metan gazının yanması
A) –120 B) –240 C) 120 D) 240 E) –480
Erime olayı endotermik gerçekleşir, diğer olaylar ekzoter-
miktir. Tepkimeler taraf tarafa toplanırsa
X2 + 2Y2 √ 2XY2 + 480
1 molünün oluşum entalpisi –240 kJ olur.
2. Standart şartlarda gerçekleşen aşağıdaki tep-
kimelerin hangisinde entalpi değişiminin değe-
ri standart molar oluşum entalpisine eşittir?
1
A) CO(g) + O (g) √ CO2(g)
2 2
B) C(elmas) + O2(g) √ CO2(g)
C) N2(g) + 3H2(g) √ 2NH3(g)
D) H2(g) + Br2(s) √ 2HBr(g) 5. P.E (kJ)
E) C(grafit) + O2(g) √ CO2(g)
Grafitin standart şartlarda ¢H = 0 O2 gazının da
¢H = 0 dır. 60
2X2(g) + Y2(g)
3. Bağ Bağ enerjisi (kJ/mol) 2X2Y(g)
H–H 436 20
C–H 414 Tepkime

C –C 344 Koordinatı
C=C 614 2X2(g) + Y2(g) √ 2X2Y(g) tepkimesi için potan-

siyel enerji - tepkime koordinatı grafiği verilmiştir.
Yukarıdaki tabloda bazı bağlar ve bağ enerjileri
Buna göre,
verilmiştir.
2X2Y(g) √ 2X2(g) + Y2(g) tepkimesi için;
Buna göre 0,2 mol C2H4
I. Ekzotermiktir.
C2H4 + H2 √ C2H6
II. Tepkime entalpisi –40 kJ dür.
tepkimesine göre reaksiyona girerse kaç kJ ısı
III. Düşük sıcaklıkta girenler daha kararlıdır.
açığa çıkar?
A) 5,6 B) 11,2 C) 24,4 D) 30,2 E) 48,2
¢H = ÂBegir. – ÂBeür
AMATÖR
= 614 + 436 – 2 · 414 – 344 D) I ve II E) I, II ve III

= –122 kJ
1 mol 122 kJ 2X2 + Y2 √ 2X2Y için ¢H = 20 –60 = –40 kJ olur. Tepkime
0,2 mol x ters çevrildiğinde ¢H işareti değişir.
___________________
Düşük sıcaklıkta girenler daha kararlıdır.
x = 0,2 x 122 = 24,4 kJ olur.
62
8. Oda şartlarında X elementi ile O2 gazı arasında,
6. Bileşik ¢Hol (kJ/mol)
2X(k) + O2(g) √ 2Z(g) + 80 kkal
C2H5OH(s) –280
tepkimesi sabit sıcaklıkta gerçekleşiyor.
CO2(g) –400
Buna göre bu tepkime için,
H2O(s) –290
I. Z gazının molar oluşum entalpisi –40 kkal'dir.
Standart şartlarda, tabloda bileşiklerin oluşum en-
II. 3,2 gram O2 gazı tepkimeye girdiğinde 8 kkal
talpileri verilmiştir.
ısı açığa çıkar.
Buna göre, standart şartlarda 4,6 g etil alkol
III. X katısının molar yanma entalpisi –80 kkal'dir.
yandığında kaç kJ ısı açığa çıkar?
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
(H: 1, C: 12, O: 16)
(O: 16)
A) 119 B) 120 C) 139 D) 150 E) 160 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
C2H5OH + 3O2 √ 2CO2 + 3H2O
¢H = ÂHür – ÂHgir.
¢H = –1390 kJ 2X + O2 √ 2Z + 80 kkal
I. X element kararlı hâlde katı ise doğru olur.
46 gram 1390 kJ
II. 1 mol O2 80 kkal
4,6 gram x
_______________________ 0,1 mol O2 8 kkal
139 kJ açığa çıkar. III. X'in molar yanma ısısı ¢H = –40 kkal'dir.
7. Sürtünmesiz hareketli pistonlu kapta C2H6 ve O2

gazları aynı şartlarda,
C2H6(g) + O2(g) √ CO2(g) + H2O(g)
tepkimesini gerçekleştiriyor ve tepkime sonunda
başlangıç sıcaklığına dönülüyor.
9. Bileşik Oluşum Entalpisi (kJ/mol)
Buna göre,
XY k
I. Kabın hacmi azalır.
X2Y4 m
II. Girenlerin toplam entalpisi ürünlerin toplam
entalpisinden büyüktür. Yukarıda bazı bileşikler ve oluşum entalpileri ve-
rilmiştir.
III. C2H6 nın sıvı hali gaz haline göre daha iyi bir
yakıttır. Buna göre, 4 mol XY ve 3 mol Y2 gazları sabit
sıcaklıkta tam verimle,
yargılarından hangileri yanlıştır? (Denklem
denk değildir.) 2XY(g) + Y2(g) √ X2Y4(g) + ısı
şeklinde reaksiyona girerse kaç kJ enerji açığa

çıkar? (Y2 kararlı elementtir.)
A) (m – 2k) B) 2(m – 2k) C) 3(m – 2k)
7
C2H6(g) + O (g) √ 2CO2(g) + 3H2O(g) D) 3(2k – m) E) 2(2k – m)
2 2
AMATÖR
Tepkime sonunda gaz mol sayısı arttığından hacim artar.

Yanma tepkimesi ekzotermik olduğundan ürünlerin entalpi 2XY + Y2 √ X2Y4
toplamı daha küçüktür. ¢H = (m – 2k)
C2H6 gazının enerjisi daha yüksek olduğundan ekzotermik 4 mol XY ile 2 mol Y2 tepkimeye girer, 1 mol Y2 artarken
tepkime için daha çok ısı salınır ve daha iyi yakıttır. 2(m – 2k) ısı açığa çıkar.
1. D 2. E 3. C 4. B 5. C 6. C 7. D 8. B 9. B 63
Çalışmaktan; bir cezadan, bir sıkıntıdan kaçar gibi kaçınmak, çok kötü bir
harekettir. Çalışmak; ilk sıkıntılara ve isteksizliklere üstün gelindikten sonra,
şiddetli bir zevktir. Çalışmayı ceza saymak, onun güzelliğini ve iyiliklerini
tanımamak, tabiata karşı haksızlık olur.
Mustafa Kemal Atatürk
UZMAN 1
1. C3H4 ve C3H8 gazları karışımı tamamen yakılıyor. 3. Standart koşullarda gerçekleşen 10 g C(k) ile 16 g
Buna göre karışımdaki C3H8 gazının mol sayı- O2(g)nin tam verimli tepkimesinden CO2(g) olu-
sını bulabilmek için; şurken 47 kkal ısı açığa çıkmaktadır.
I. Oluşan toplam ısı Buna göre,
II. C3H4 ve C3H8 nin molar yanma entalpileri I. Kaba O2(g) ilave edilirse açığa çıkan ısı artar.
III. Oluşan CO2 nin toplam mol sayısı II. CO2(g) nın molar oluşma ısısı –94 kkal dir.
III. 4 gram C(k) artar.
niceliklerinden en az hangileri bilinmelidir?
(C = 12 O = 16)
C3H4 + 4O2 † 3CO2 + 2H2O
C3H8 + 5O2 † 3CO2 + 4H2O D) I ve III E) I, II ve III
Açığa çıkan ısılar ile tepkimelerin entalpi değerleri ve olu- C + O2 † CO2
şan CO2 gazının toplam mol sayısı ile karışımın bileşenleri –6 g –16 g +22 gr 47 kkal
bulunabilir. 4 g 0
artar ∆H = –94 kkal
4. Potansiyel
Enerji (kJ)
S (rombik) + O 2(g)
2. Sabit hacimli bir kapta gerçekleşen gaz tepkime- 0 Tepkime Koordinatı
sinde zamanla basıncın arttığı gözleniyor.

–297 SO 2(g) + 1/2 O2(g)
Buna göre, SO 3(g)
–396
I. Tepkime ekzotermiktir.
II. Toplam molekül sayısı artmıştır. olduğuna göre,
III. Toplam molekül sayısı değişmemişse mini- I. 2S(rombik) + 2O2(g) → 2SO2(g) DH = –594 kJ
mum enerji eğilimi ürünler lehinedir. 1
II. SO3(g) → SO2(g) + O (g) DH = 99 kJ
2 2
yargılarından hangileri doğru olabilir? III. 2SO3(g) + 792 kJ → 2S(rombik) + 3O2(g)
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II değişimlerinden hangileri doğru verilmiştir?

D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
V = sabit iken gaz basıncı artıyorsa
UZMAN
i) ya tepkime ekzotermiktir S + O2 † SO2 ∆H = –297 kJ

ii) ya mol sayısı artmıştır
S + 3/2 O2 † SO3 ∆H = –396 kJ
iii) Bu durum tepkimenin ekzotermik olduğunu gösterir.
1
SO2 + O † SO3 ∆H = –99 kJ
2 2
66
5. A(s) + B(s) → Z(s) ΔH = –20 kkal 8. H (kkal)
denklemine göre, C(k) + O2(g)

0
I. Z gaz olsaydı ΔH değeri büyürdü.
CO(g) + 1/2 O 2 (g)
II. Z katı olsaydı daha fazla ısı oluşurdu. –26
III. Z nin ısı kapsamı A ve B nin ısı kapsamı top- CO2(g)

–94
lamından büyüktür.
ifadelerinden hangileri yanlıştır? Yukarıdaki entalpi grafiğine göre,

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II I. CO2(g) → C(k) + O2(g) ΔH = –94 kkal
1
II. CO(g) + O → CO2(g) + 68 kkal
2 2(g)
Ekzotermik tepkimelerde ürünlerin ısı kapsamı daha küçük-
1
tür. III. C(k) + O (g) → CO(g) ΔH = –26 kkal
2 2
denklemlerinden hangileri doğru olur?
6. Bağıl potansiyel enerji değişim grafiği verilen
tepkimeye göre, A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
Bağıl potansiyel enerji (kkal) D) II ve III E) I, II ve III
CO2(g) † C(k) + O2(g) ∆H = +94 kkal

Z
55
2X + Y
20
Tepkime koordinatı
I. Z → 2X + Y ΔH = –35 kkal
1 1
II. Z " X + Y + 70 kkal
2 2
III. 4X + 2Y + 70 kkal → 2Z
9. Isıca yalıtılmış bir kapta bulunan 20 gram su içeri-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II sinde 1,12 gram CaO(k),
CaO(k) + H2O(s) → Ca(OH)2(suda) + ısı
Grafiğe göre 2X + Y † Z ∆H = +35 kkal
tepkimesine göre çözünüyor.
7. Standart koşullarda Buna göre, açığa çıkan ısı miktarını artırmak

için,
I. 4 gram C katısı CO(g) oluşturacak şekilde
yandığında 8,8 kkal ısı açığa çıkıyor. I. CaO katısını toz haline getirmek
II. 2,4 gram C katısı CO2(g) oluşturacak şekilde II. Kaba aynı sıcaklıkta su eklemek
yandığında 18,8 kkal ısı açığa çıkıyor. III. Kaba CaO(k) eklemek
Bu bilgilere göre, işlemlerinden hangileri ayrı ayrı uygulanabilir?

1 (H2O = 18, CaO = 56)
CO(g) + O (g) → CO2(g)
2 2
tepkimesinin entalpisi kaç kkal dir? (C = 12) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
D) I ve II E) I ve III
A) –120,4 B) –67,6 C) +67,6
D) +96,3 E) +120,4 Toz haline getirmek ısı miktarını değiştirmez, sadece tepki-
UZMAN
menin hızını artırır.

1
C+ O † CO ∆H = –26,4 kkal 20
2 2 0,02 mol CaO ve mol H2O tepkimesinden H2O artar,
18
C + O2 † CO2 ∆H = –94 kkal buna göre CaO katısından bir miktar daha eklersek açığa
1 çıkan ısı miktarı da artar.
CO + O † CO2 ∆H = –94 + 26,4 = –67,6 kkal
2 2
1. E 2. E 3. E 4. E 5. B 6. D 7. B 8. D 9. C 67
Kazananlar yaptıkları işi seyredip keyif almaya zaman ayırırlar. Çünkü
dağın zirvesinden baktıkları manzarayı o kadar heyecan verici yapanın
dağın yüksekliği olduğunu bilirler.
Denis Waitley
ŞAMPİYON 1
1. Isıca yalıtılmış bir kapta gaz fazında bir tepkime 3. H2(g) + Cl2(g) → 2HCl(g) + 90 kJ
gerçekleşmektedir. Tepkime sırasında hacim H2(g) + Br2(s) → 2HBr(g) + 35 kJ
artarken, kaptaki basınç ve toplam mol sayısı H2(g) + I2(s) → 2HI(g) + 25 kJ
sabit kalmaktadır.
Bağ Ortalama Bağ Enerjisi (kJ/mol)
Buna göre, H – Cl 430
I. Tepkime ekzotermiktir. H – Br 360

H–I 300
II. Gaz yoğunluğu zamanla azalır.
III. Gaz taneciklerinin ortalama kinetik enerjisi za- olduğuna göre, Cl2, Br2 ve I2 nin bağ kuvvetleri
manla artar. nasıl sıralanır?
yargılarından hangileri doğrudur? A) I2 > Br2 > Cl2 B) Cl2 > I2 > Br2
C) Cl2 > Br2 > I2 D) I2 > Cl2 > Br2
E) Br2 > Cl2 > I2
H – H bağ enerjisine X kJ diyelim, Buna göre,
Mol sayısı ve basınç sabit iken hacim arttığına göre, sıcak- ∆H = –90 = [X + (Cl – Cl)] – [2 ⋅ 430]
lık artmaktadır, yani tepkime ekzotermiktir. Hacim arttığın-
[Cl – Cl] = (770 – X)kJ
dan, yoğunluk zamanla azalır. Sıcaklık arttığına göre kinetik
enerji artar. ∆H = –35 = [X + (Br – Br)] – [2 ⋅ 360]
[Br – Br] = (685 – X)kJ
∆H = –25 = [X + (I – I)] – [2 ⋅ 300]
[I – I] = (575 – X)kJ
2. Eşit mol sayısında X ve Y2 elementleri arasında
¡ Bağ kuvvetliliği Cl2 > Br2 > I2
tam verimle tepkime gerçekleşmektedir. Kaba bir
miktar daha X eklendiğinde daha çok ısı açığa
çıkmaktadır.
4. X(s) → X(g) ∆H = +15 kkal/mol
Buna göre,
Y(s) → Y(g) ∆H = +35 kkal/mol
I. Y2, artan maddedir.
Z(s) → Z(g) ∆H = +20 kkal/mol
II. Tepkime denklemi 2X + Y2 † X2Y2 olabilir.
III. Kaba bir miktar Y2 eklendiğinde açığa çıkan değişimlerine göre aynı koşullarda
ısı miktarı değişmez. I. Moleküller arası çekim kuvveti : Y > Z > X
yargılarından hangileri doğrudur? II. Buharlaşma hızı : X > Z > Y

III. Denge buhar basıncı : X > Z > Y
karşılaştırmalardan hangileri doğrudur?
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II
X eklendiğinde daha çok ısı çıkıyorsa, biten X'tir, artan Y2
dir. Artan Y2 olduğuna göre biraz daha Y2 eklemek açığa D) II ve III E) I, II ve III
ŞAMPİYON
çıkan ısıyı değiştirmez. Tepkime denklemi

∆H değerleri: Y > Z > X olduğuna göre tanecikler arası
2X + Y2 † X2Y2 olabilir. çekim kuvveti Y > Z > X tir.
2mol 2mol 0 Buna göre buharlaşma hızları X > Z > Y olur. Uçucu olan
–2mol –1mol sıvıların buhar basınçları daha büyük olacağından denge
0 1mol buhar basınçları X > Z > Y dir.
74
5. X katısı suda çözünürken su ısınmak- 7. X(g) + O2(g) † XO2(g)
tadır. tepkimesi ile ilgili,
Dibinde katısı bulunan X'in sulu I. Sabit basınçlı kapta gerçekleşirse gaz yoğun-
luğu artar.
çözeltisi ısıtıldığında,
II. Sabit basınçlı kapta ise hacim artar.
I. Bir miktar daha X katısı dibe çöker.
X(k) III. Sabit hacimli kapta ise basınç azalır.
II. Katının çözünürlüğü artar.
yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin
III. Çözeltinin kütlece yüzde derişimi
değildir?
azalır.
olaylarından hangileri gerçekleşir?
D) I ve III E) I, II ve III Tepkimeye göre gaz mol sayısı azalıyor.
I. n azalıyor, tepkimenin endotermik ya da ekzoter-
mik olduğu belli olmadığından hacim hakkında bir şey
X(k) † X+(suda) + ısı
denemez, yoğunluk nasıl değişir bilinemez.
ısıtıldığında bir miktar daha katı dibe çöker, çözünürlük
II. n azalıyor, hacim hakkında bir şey denemez.
azalır. Kaptaki iyonlar çöktüğünden % derişim azalır.
III. n azalıyor, ancak sıcaklık hakkında bir şey söylene-
mediğinden basınç nasıl değişir bilinemez.
6. Cam kap Sürtünmesiz Sürtünmesiz

pistonlu kap pistonlu kap
I II III
X(g) † Y(g) 2X(g) † Y(g) + Z(g) 2X(g) † Y(g)
8. Suda çözünmesi sırasında suyun sıcaklığını

Yukarıda belirtilen kaplarda belirtilen tepkimeler
artıran bir maddenin doygun sulu çözeltisi ısıtıl-
gerçekleşmektedir.
dığında,
I'de basınç azalıyor.
I. Çözeltinin kütlece yüzde derişimi azalır.
II'de birim hacimdeki tanecik sayısı artıyor.
II. Bir miktar katı madde çöker.
III'de gaz yoğunluğu azalıyor.
III. Maddenin çözünürlüğü azalır.
Buna göre, hangi kaplardaki tepkimelerin DH
değişmelerinden hangileri kesinlikle gerçekleşir?
değeri (+) dır?
D) I ve II E) I ve III
D) Yalnız III E) II ve III
Ekzotermik çözünür. Sıcaklık artınca çözünürlük azalır,

ŞAMPİYON
I'de mol sabit iken basınç azalıyorsa sıcaklık azalmıştır,

yüzde derişim azalır ancak katı çökmeyebilir. Aşırı doy-
tepkime endotermiktir.
muş çözelti oluşabilir. Madde gaz da olabilir.
II'de hacim azalırsa birim hacimdeki tanecik sayısı artar;
hacmin azalması sıcaklık azalmasındandır.
III'de yoğunluk azalıyorsa hacim artıyordur, ekzotermiktir.
1. E 2. E 3. C 4. E 5. D 6. C 7. E 8. E 75
ÇIKMIŞ SORULAR
1. 45°C’de 40 gram su içeren bir sistem, 2090 4. Aşağıdaki tabloda, bazı atomlar arasındaki bağ
J’lik bir ısı kaybederse suyun son sıcaklığı kaç enerjileri verilmiştir.
°C olur? (Suyun öz ısısı csu = 4,18 J/g°C)
A) 70,0 B) 57,5 C) 40,0
D) 32,5 E) 20,0
2018 / AYT Buna göre,
CH4(g) + 2O2(g) → CO2(g) + 2H2O(g)
tepkimesinin entalpi değişimi kaç kJ’dir?

A) +576 B) +288 C) –252
D) –288 E) –676
2013 / LYS
2. C2H6 gazının standart molar oluşum entalpisi

o
bTH l –85 kJ/mol’dür.
ol
Buna göre aynı koşullarda 0,3 g C2H6 oluşur-
ken açığa çıkan ısı kaç kJ’dir?
(C2H6 = 30 g/mol)
A) 85 B) 25,5 C) 2,55 D) 0,85 E) 0,30
2017 / LYS
3
5. • CH 3 OH ( s ) + O ^g h " CO 2 ^g h + 2H 2 O ^s h
2 2
T H° = + 202kJ/mol
• C ^k h + O ^g h " CO ^g h
2 2
T H° = - 393kJ/mol
1
H 2 ^gh + O 2 ^gh " H 2 O^sh
• 2
T H° = –285kJ/mol
3. 3Ca2+(suda) + 2PO4 3– (suda) → Ca3(PO4)2(k)
tepkimesinde Ca3(PO4)2 çökmesi sonucu Tepkimelerine göre,
1
standart tepkime entalpi değişimi ¢H° kaç C ^k h + O 2 ^g h + 2H 2 ^g h " CH 3 OH ^s h
2
kJ’dir?
]Z] Ca +2 ( suda ) _ tepkimesindeki metil alkolün standart oluşum
]] D H ol = –542,8kj/mol bbb
bb
]]
–3 b entalpisi (DH°) kaç kJ/mol’dür?
][] PO 4 ( suda ) D H ol = –1277kj/mol b`b
]] bb A) +880 B) +476 C) –476
]] Ca ( PO ) D H ol = –4121kj/mol bbb
] 3 4 2
\ a D) –678 E) –1165
A) –2715,2 B) –826,3 C) –183,7
2015 / LYS
ÖSYM
D) +61,4 E) +196,8
2016 / LYS
76
Kimya
5. FASİKÜL 11
Kimyasal
Tepkimelerde Hız
➤ 337 soru
Uyarlamaları
Sınav Soruları
Teşekkürler…
Mustafa BAYRAK'a



Oğuz GÜMÜŞ
EDİTÖR
Tel: 0312 386 00 26 • 0850 302 20 90
0 553 903 65 51
Fax: 0312 394 10 04
F. Özgür OFLAZ
Mayıs 2019
yapılamaz.
tavsiye ederim.
Ön Söz
oluşturulmuştur.


İÇİNDEKİLER
KİMYASAL TEPKİMELERDE HIZ (14 DERS SAATİ)
Çarpışma Teorisi ve Tepkime Hızları....................................................................... 7
Uygulama Alanı - 1........................................................................................... 11
Uygulama Alanı - 2........................................................................................... 17
Hız Ölçüm Teknikleri................................................................................................. 23
Uygulama Alanı - 3........................................................................................... 24
Tepkime Hızına Etki Eden Faktörler
(Tepkimeye Giren Maddelerin Cinsi) ...................................................................... 27
Derişim - Basınç Etkisi.............................................................................................. 31
Uygulama Alanı - 4........................................................................................... 32
Çok Basamaklı Tepkimelerde Hız Denklemi........................................................... 35
Uygulama Alanı - 5........................................................................................... 36
Deneysel Hız Denklemi Bulma................................................................................. 39
Uygulama Alanı - 6........................................................................................... 41
Sıcaklık Etkisi............................................................................................................. 45
Katalizör Etkisi........................................................................................................... 48
Uygulama Alanı - 7........................................................................................... 49
Temas Yüzeyi Etkisi.................................................................................................. 54
TAM TUR.................................................................................................................... 57
İÇİNDEKİLER
Acemi Testleri 1, 2, 3, 4............................................................................................. 58

Amatör Testleri 1, 2, 3, 4........................................................................................... 66
Uzman Testleri 1, 2,................................................................................................... 74
Şampiyon Testleri 1................................................................................................... 78
ÖSYM Soruları .......................................................................................................... 80
5
KAZANIMLAR
Kazanım 1, 2 : Kimyasal tepkimeler ile molekül çarpışmaları arasında ilişki kurar ve ortalama tepkime hızı
kavramını yorumlayıp sayısal hesaplamaları yapar.
Kazanım 3 : Hız ölçüm tekniklerini irdeler.
Kazanım 4 : Tepkime hızına etki eden etmenlerden tepkimeye giren maddelerin cinsi irdelenir.
Kazanım 5 : Tepkimeye giren maddelerin derişimlerinin ve basıncın hızına etkisini irdeler ve çok basamaklı
tepkimeler için hız bağıntısını yazar.
Kazanım 6 : Sıcaklığın tepkime hızına etkisi irdelenir.
Kazanım 7 : Katalizörün tepkime hızına etkisi irdelenir.
Kazanım 8 : Temas yüzeyinin etkisinin tepkime hızına etkisi irdelenir.
Anahtar Kelimeler
Ortalama tepkime hızı
Katalizör
Mekanizma
Molekülerite
Aktifleşme enerjisi
Hız sabiti
Aktifleşmiş kompleks

KAZANIMLAR
sitesine girerek, kimyasal hesaplamalar ile ilgili öğrendiğiniz konularla

ilgili daha detaylı ve görsel bilgilere ulaşabilirsiniz.
6
Çarpışma Teorisi ve Tepkime Hızları BİLGİ
Çarpışma Teorisi
Bu teoriye göre, kimyasal tepkimeye giren maddelerin çarpışmaları sonucunda kim-
yasal tepkimeler gerçekleşerek ürünler oluşur. Ancak, her çarpışma sonucu ürün mey-
dana gelmez. Çarpışmanın etkin olup ürün verebilmesi için iki koşul gerekir:
1. Çarpışma uygun bir geometrik şekilde olmalıdır.
2. Çarpışan taneciklerin başlangıçtaki kinetik enerjilerinin yeterli olması gerekir. HATIRLATMA
Bir kimyasal tepkimenin başlayabilmesi için gerekli olan minimum enerjiye aktifleş- Aktifleşme enerjisi her
me enerjisi ya da eşik enerjisi denir. zaman pozitif sayıdır.
Her tepkime için eşik enerjisi düzeyi farklıdır.
Aktifleşme enerjisinin büyüklüğü tepkimeye giren maddelerin atomları arasındaki ba-

ğın türüne ve sayısına bağlıdır. AKLINDA OLSUN
Potansiyel enerjinin en yükseğe ulaştığı anda tepkimede hem reaktiflere hem de Eşik enerjisi yüksek
ürünlere benzeyen aktifleşmiş kompleks denilen bir yapı oluşur. Bu yapı çok kısa olan tepkimeler yavaş-
ömürlüdür ve kararsızdır. tır.
Tepkimeye girenlerin aktifleşmiş kompleksi oluşturabilmesi için gerekli olan enerjiye

ileri aktifleşme enerjisi (Ea' ileri), ürünlerin aktifleşmiş kompleksi oluşturması için gerekli
olan enerjiye de geri aktifleşme enerjisi (Ea' geri) denir.
UYARI
Her çarpışma etkin de-

Molekül sayısı
ğildir.
Eşik enerjisinden (Ea) daha yüksek
enerjili olan tanecikler (taralı alan) arasında
olan çarpışmalar etkindir.
Kinetik
Ea enerji
BİLGİ
7
Çarpışma Teorisi ve Potansiyel Enerji Grafikleri
1. X(g) + Y(g) $ Z(g) + T(g) DH = 20 kkal tepkime- 4. P.E (kkal)

Yandaki potansiyel enerji
sinin aktifleşme enerjisi 40 kkal dir. 32 (PE) diyagramı
P.E (kkal) H2+Cl2
0
2HCl(g) $ H2(g) + Cl2(g)
Bu tepkimenin potan- b Cl
2H
siyel enerji diyagra- –44
Z+T tepkimesine aittir.
a
mında görülen a ve b
10 T.K.
değerleri nedir? X+Y
T.K Buna göre,
a (kkal) b (kkal)
I. Yüksek sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır.
A) 20 50
B) 30 50 II. H2 + Cl2 $ 2HCl tepkimesinin aktifleşme
C) 50 40 enerjisi 32 kkal'dir.
D) 40 60 III. Tepkimenin aktifleşme enerjisi 76 kkal'dir.
E) 30 60
∆H = a – 10 = 20 a = 30 kkal
Ea = b – 10 = 40 b = 50 kkal A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
2. I. Buzun erimesi D) II ve III E) I, II ve III

II. Suyun kaynaması
Endotermik olduğundan yüksek sıcaklıkta ürünler daha
III. Kar oluşumu
kararlıdır.
IV. Suyun elektrolizi
H2 + Cl2 → 2HCl için Ea = 32 – 0 = 32 kkal
Yukarıda verilen olaylardan hangileri hem 2HCl → H2 + Cl2 için Ea = 32 –(–44) = 76 kkal
fiziksel hem de endotermiktir?
A) Yalnız I B) Yalnız IV C) I ve II
D) I ve III E) I, II ve IV
Kar oluşumu ekzotermiktir (gaz † katı). Suyun elektro-

lizi endotermiktir, ancak kimyasal bir değişmedir.
3. Bağıl potansiyel enerji diyagramları verilen

aşağıdaki tepkimelerden, aynı koşullarda han- 5. P.E. Yandaki PE diyagramı çizi-
gisinin en hızlı yürümesi beklenir? len tepkimeyle ilgili;
A) P.E. B) P.E. C) P.E. X+Y I. İleri tepkimenin aktifleşme

a
enerjisi a – b dir.
b Z
II. Tepkime endotermiktir.
c
T.K. III. Tepkime ısısı b+c ye
T.K. T.K. T.K. eşittir.
P.E.
D) P.E. E)
PEKİŞTİRME
T.K. T.K.
Ea,i = a – b ∆H = –b kkal
Ea değeri küçüldükçe tepkime hızı artar. (ekzotermiktir)
15
6. P.E. Yandaki potansi- 9. Standart koşullarda oluşan
yel enerji diyagra- 2N2(g) + O2(g) + 40 kkal $ 2N2O(g)
A+B y mı çizilen tepki- tepkimesinin aktifleşme enerjisi 60 kkal dir.
x meyle ilgili;
C Buna göre tepkimenin potansiyel enerji diyag-
z
T.K. ramı aşağıdakilerden hangisidir?
A) P.E. B) P.E. C) P.E.

I. Geri tepkimenin aktifleşme enerjsi (y–x) tir. 60 60
20 30
II. Tepkime ekzotermiktir. 40
III. Tepkime ısısı (x + z) ye eşittir. 0 0

0
T.K. T.K. T.K.
(x, y, z pozitif büyüklükleri göstermektedir.)

D) P.E. E)
P.E.
D) II ve III E) I ve II 60
60
Ea,g = y DH = –x kkal(ekzotermik) 20
0
0 T.K.
–40
T.K.
7. H2O(s) + 68,3 kkal → H2(g) + 1/2O2(g)
tepkimesi için aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? DH = +40 kkal (endotermik)
A) Tepkime endotermiktir. Ea,i = 60 kkal

B) Ürünlerin ısı kapsamı girenlerin ısı kapsamın-
dan büyüktür.
C) Düşük sıcaklıkta ürünler daha kararlıdır.
D) H2O(s)’nin elementlerinden oluşması ekzoter-
miktir.
E) Tepkime için DH = +68,3 kkal'dir.

Endotermik tepkimelerde tepkimeye girenler daha düşük
enerjili olduklarından daha kararlıdır.
10. P.E. W
P.E.
8. X+Y
a b
2NO+O2 Z
2NO2 Tepkime koordinatı
T.K.
Yukarıda bir tepkimenin potansiyel enerji diyagra-
Yukarıdaki potansiyel enerji diyagramı verilen
mı gösterilmiştir.
tepkime için,
Bu diyagramla ilgili aşağıdakilerden hangisi
I. Endotermik tepkimedir.
yanlıştır? (a ve b pozitif değerleri göstermektedir.)
II. Aynı koşullarda ileri tepkimenin hızı, geri tep-
A) Tepkime ekzotermiktir.
kimenin hızından büyüktür.
III. İleri tepkimenin aktifleşme enerjisi geri tepki- B) W aktifleşmiş kompleksi gösterir.
menin aktifleşme enerjisinden büyüktür. C) Geri tepkimenin aktifleşme enerjisi b dir.

yargılarından hangileri doğrudur? D) İleri tepkimenin aktifleşme enerjisi (b–a) dır.
PEKİŞTİRME
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Tepkimenin entalpi değişimi (DH) (a+b) topla-

mına eşittir.
D) I, II ve III E) I ve III
Geri tepkimenin Ea değeri daha küçük olduğundan hızı DH = –a kkal'dir.
daha büyüktür.
16 1. B 2. C 3. C 4. E 5. E 6. B 7. C 8. E 9. C 10. E
Ortalama Hız
1. Mg(k) + 2HCl(suda) † MgCl2(suda) + H2(g) D [C 2 H 2] 2D [O 2] D [CO 2] D [H 2 O]

4. T.H = – =– =+ =+
tepkimesine göre Mg metali 2 M 500 mL HCl çö- Dt 5 $ Dt 2Dt Dt
zeltisi ile 10 dakikada tepkimeye girmektedir. Yukarıda bir tepkimenin genel hız denklemi veril-
miştir.
Buna göre, H2 gazının 0°C, 1 atm koşullarında
oluşum hızı kaç
L
olur? Buna göre,
dk
I. (–) tepkimeye giren maddeleri gösterir.
A) 1,12 B) 2,24 C) 6,72 D) 11,2 E) 22,4
II. C2H2 nin harcanma hızı, H2O nun oluşma hızı-
n = 2M · 0,5L = 1 mol HCl 1 mol HCl 0,5 mol H2 üretir. na eşittir.
11, 2L 1, 12 L
10 dk
=
dk III. O2 nin harcanma hızı, CO2 nin oluşma hızın-
2. • X gazının harcanma hızı, Y gazının harcanma dan daha büyüktür.
hızının 2 katıdır. yargılarından hangileri doğrudur?

• Y gazının harcanma hızı, T gazının oluşma
hızına eşittir.
• Z gazının oluşma hızı, T gazının oluşma hızı- D) II ve III E) I, II ve III
1
nın katıdır.
2
5
C2H2 + O † 2CO2 + H2O
Yukarıda verilen bilgilere göre, tepkime denk- 2 2
lemi aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) X + 2Y † Z + 2T B) 2X + Y † Z + 2T
1
C) X + 2Y † 2Z + 2T D) 2X + Y † Z+T
2
E) X + 2Y † 4Z + 2T
5. Gaz fazında gerçekleşen kimyasal bir tepkimede,
Katsayılar
• Z=T·
1 TH1 = X in harcanma hızı
• X = 2Y 2
¡ 2X + Y † T +
1
Z TH2 = Y nin harcanma hızı
• Y = T 2
TH3 = Z nin oluşma hızı
3. • TH1 = X gazının harcanma hızı TH 2 3
göstermek üzere TH 1 = = TH 3 ilişkisi vardır.
• TH2 = Y gazının harcanma hızı 2 2
• TH3 = Z gazının oluşma hızı Buna göre, bu tepkimenin denklemi aşağıdaki-
olduğuna göre lerden hangisidir?
X + 3Y † 2Z tepkimesi için 1 3
A) X + Y† Z
2 2
TH1, TH2 ve TH3 arasındaki ilişki aşağıdakiler- B) 3X + 6Y † 2Z
den hangisinde doğru verilmiştir? C) 3X + Y † 2Z
A) 6TH1 = 3TH2 = 2TH3 B) 6TH1 = 2TH2 = 3TH3 D) X + 3Y † Z
TH 2 E) 3X + 2Y † 3Z
C) TH1 = 3TH2 = 2TH3 D) TH1 = = 2TH3
3
PEKİŞTİRME
TH 2
TH 3 TH1 =
TH 1 TH 2 2
E) = = (X in katsayısı Y ninkinin yarısıdır.)
6 3 2
TH2 = 3TH3
3 · TH1 = TH2, 2TH1 = TH3
(Y nin katsayısı Z ninkinin 3 katıdır.)
¡ 6TH1 = 2TH2 = 3TH3
21
6. 3 litrelik bir kapta NH3 gazı elementlerinden oluş- 10. 4NH3 + 3O2 † 2N2 + 6H2O tepkimesinde oda
maktadır. Tepkime süresince 1 dakika içerisinde 9 mol
sıcaklığında, N2 nin oluşma hızı 0,6 ise,
gram hidrojen gazı harcandığına göre, NH3 gazı- L$s
NH3'un harcanma hızı ve H2O'nun oluşma hızı
nın oluşma hızı kaç mol.L–1.sn–1dir? (H = 1) mol
kaç 'dir?
2 1 2 1 1 L$s
A) B) C) D) E)
45 15 30 60 30
NH3 H2O
N2 + 3H2 † 2NH 3
4 A) 0,6 0,6
4, 5 mol
H 2 harcanma h›z› ise B) 1,2 1,2
3L.1dk
NH 3 oluflum h›z›
3 mol
=
1mol C) 1,8 1,2
3L.1dk 60L.s
D) 1,2 1,8
7 E) 0,6 1,2
7. C2 H6 (g) + O2 (g) $ 2CO2 (g) + 3H2 O (g)
2
4NH 3 + 3O 2 " 2N 2 + 6H 2 O
tepkimesine göre C2H6 nın harcanma hızı 15 g/dk 4 1 :;;;;;;;<
1, 2 mol 0, 6 mol 1, 8 mol
olduğu anda CO2 nin oluşma hızı mol/dk olarak
L.s L.s L.s
aşağıdakilerden hangisidir? (H = 1 ; C = 12)
A) 0,5 B) 1 C) 2 D) 15 E) 30
C2 H6 7 2CO 2
4 + O 2 "4+ 3H 2 O
0, 5 mol 2 1mol
dk dk
8. [X] [Y]
11. N2(g) + 3H2(g) † 2NH3(g)
0,8 0,8 tepkimesine, t sıcaklığında 0,60 M H2 gazı ile
0,6
0,4 başlanmış ve 20 dakika sonra H2 derişiminin 0,48
M'ye düştüğü gözlenmiştir.
0 zaman 0 zaman
Buna göre, hidrojen gazının tükenme hızı kaç
[Z]
0,8
mol/L dk dır?
A) 0,03 B) 0,024 C) 0,08

0 zaman D) 0,006 E) 0,002
Yukarıdaki grafikler bir tepkimedeki girenlerin ve
N2 + 3H2† 2NH3
ürünlerin derişimlerinin zamanla değişimini ver-
mektedir. 0,6
Buna göre, tepkime denklemi aşağıdakilerden – 0,48
hangisinde doğru olarak verilmiştir? 0,12M
A) X + Y † Z B) 2X + 3Y † 4Z 0, 12M mol
= 0, 006
20 dk L.dk
C) 2X + Y † 4Z D) 2X + 4Y † Z
E) 3X + 2Y † Z
X † 0,4M, Y † 0,2M harcanmış
Z † 0,8M oluşmuş
2X + Y † 4Z
9. Magnezyumun hidroklorik asitle etkileşmesinden

0°C ve 1atm basınçta 2,24 Litre hidrojen gazı 12. C3H8(g) + 5O2(g) † 3CO2(g) + 4H2O(s)
20 saniyede toplanıyor.
mol tepkimesinde C3H8 gazının harcanma hızı
Buna göre, H2'nin oluşma hızı olarak aşa-
s 4,4 g/dk olduğuna göre, O2 gazının NK da har-
ğıdakilerden hangisidir?
canma hızı kaç L/dk olur? (H = 1 ; C = 12)
(Mg + 2HCl † MgCl2 + H2)
PEKİŞTİRME
A) 10 B) 5 C) 2 D) 0,1 E) 5.10–3 A) 5,6 B) 6,72 C) 11,2 D) 22,4 E) 33,6
Mg + 2HCl † MgCl2 + H 2 ,
0, 1mol
= 5 $ 10 –3
mol C3 H8 + 5O 2 " 3CO 2 + 4H 2 O
. 20 sn sn :;;;< :;;<
a = 0, 1mol k
2.24 0, 1mol 0, 5 mol L
22.4 = 11, 2
dk dk dk
22 1. A 2. D 3. B 4. E 5. B 6. D 7. B 8. C 9. E 10. D 11. D 12. C
1. I . N2(g) † N2(suda) 4. İyonlar arası tepkimelerde hızı, iyonların hareket

1 çabukluğu belirler. İyonların hareket hızı genel
II. N2O(g) † N2(g) + O (g)
2 2 olarak, iyon büyüklüğü ile yük büyüklüğü ve cinsi-
III. H2(g) + Cl2(g) † 2HCl(g) ne bağlıdır.
IV. 2NH3(g) † N2(g) + 3H2(g)
Buna göre, eşit derişimli çözeltilerin karıştırıl-
Yukarıdaki tepkimelerden hangilerinin hızı, dığı, aşağıdaki tepkimelerden hangisinin en
sabit hacimli ve sıcaklıktaki kapta, zamanla hızlı gerçekleşmesi beklenir?
basınç artması gözlenerek ölçülebilir? A) C(k) + O2(g) † CO2(g)
B) Ag+(suda) + OH–(suda) † AgOH(k)
A) I ve II B) II ve III C) II ve IV
C) C5H12(s) + 8O2(g) † 5CO2(g) + 6H2O(s)
D) I ve III E) I ve IV
D) Cu2+(suda) + Zn(k) † Zn2+(suda) + Cu(k)
Sabit hacim ve sıcaklıkta gaz mol sayısı artarsa basınç
E) Fe3+(suda) + Cu+(suda) † Fe2+(suda) + Cu2+(suda)
artar.
Zıt yüklü iyonlu tepkimeler en hızlıdır.
2. I . H(g) + Cl2(g) † HCl(g) + Cl(g)
II. CH2O(s) + H2(g) † CH3OH(s)
5. Aşağıdaki tepkimelerden hangisinin hızı, deney-
III. H2(g) + Br2(g) † 2HBr(g) sel olarak, hem sabit sıcaklıkta basınç değişimi
hem de renkteki değişim izlenerek saptanabi-
Yukarıdaki tepkimeler, hızlarına göre hızlıdan lir?
yavaş olana doğru nasıl sıralanır?
A) H2(g) + Br2(g)† 2HBr(g)
kırmızı renksiz
A) I, II, III B) II, III, I C) III, I, II PCl5(g) † PCl3(g) + Cl2(g)
B)
renksiz sarı - yeşil
D) III, II, I E) I, III, II
C) C (k) + CO 2 (g) $ 2CO (g)
Bağ kopmasının en az olduğu tepkimeler daha hızlı renksiz
renksiz
gerçekleşir. -
D) I (suda) + 1/2 Cl 2 (suda) $ Cl – (suda) + 1/2 I 2 (k)
renksiz mor
3. 2MnO–4(suda) + 5SO2(g) + 2H2O(s) † E) Cu (k) + 2Ag + (suda) $ Cu + (suda) + 2Ag (k)
2
mavi
2Mn2+(suda) + 5SO42–(suda) + 4H+(suda)
renksiz
B'de gaz mol sayısı değişir (artar) dolayısıyla basınç

tepkimesinde, MnO4– renkli, diğerleri renksiz mad- artar ve renk koyulaşır.
delerdir.
Yukarıdaki tepkimenin hızı, 6. I. CO23– (suda) + 2H+ (suda) $ CO2 (g) + H2 O(s)
I. Renk değişimi kolorimetre ile, II. Ca 2+ (suda) + CO 2– (suda) $ CaCO 3 (k)
3
II. H+ derişiminin değişmesi pH metre ile, III. CH 3 OH (s) + 3/2O 2 (g) $ CO 2 (g) + 2H 2 O (s)
III. Basınç değişimi manometre ile,
Yukarıdaki tepkimelerin hızları büyükten küçü-
izlenerek saptanabilir, yargılarından hangileri ğe doğru nasıl sıralanır?
doğrudur?
A) II, I, III B) I, II, III C) III, I, II
PEKİŞTİRME
A) Yanız I B) I ve II C) I ve III D) II, III, I E) III, II, I

İyonlu tepkimeler hızlıdır. İyonların mol sayısı artarsa
Renk açılır, H+ iyonu oluştuğu için pH değeri azalır, gaz
tepkime yavaşlar.
mol sayısı azaldığından basınç azalır.
29
1. X
(g) + 3Y(g) † 2Z(g) 4. Tek adımda gerçekleşen,
tepkimesi tek basamakta gerçekleştiğine göre, X2(g) + 2Y2(g) † 2XY2(g)
I. 3
T.H. = k · [X] · [Y] tür. tepkimesinin hızı,
I. Sabit sıcaklık ve basınçta soy gaz ekleme
II. Tepkime kabının hacmi iki katına çıkarıldığın-
1 II. Sabit sıcaklıkta kap hacmini artırma
da tepkime hızı katına çıkar.
8 III. Sabit sıcaklık ve hacimde X 2 gazı ekleme
III. X in derişimi 2 katına çıkarılırken, Y nin derişi-
işlemleri ayrı ayrı uygulandığında nasıl deği-
1
mi yarıya indirilirse hız katına çıkar. şir?
4
yargılarından hangileri doğrudur? I II III
––––––––– ––––––––– –––––––
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) Azalır Azalır Artar
D) I ve III E) I, II ve III B) Azalır Artar Artar

C) Artar Değişmez Artar
T.H. = k · [X] · [Y]3 olduğundan tepkime hızı 4 · 23 den
32 katına çıkar. (I doğru, II yanlış) D) Değişmez Azalır Değişmez
X derişimi iki katına çıkarsa hız iki katına çıkar Y deri- E) Artar Azalır Artar
şimi yarıya inerse hız 8 de 1 e iner dolayısıyla hız 4 te I. Sabit basınçta soygaz eklenirse hacim artar hız azalır.
1 e düşer. (III doğru)
II. Hacim artarsa derişim azalır, hız azalır.
2. I. 2X(g) + Y(g) † Z(g)
III. X2 eklenirse [X2] artar, hız artar.
II. X(g) +2Y(k) † T(g)
5. I. Tepkime entalpisi
III. 3X2(g) † 2Y(g)
II. Geri tepkimenin aktifleşme enerjisi
Yukarıda verilen tepkimeler tek adımda gerçekleş-
mektedir. III. Hız sabiti
Buna göre, aynı sıcaklıkta tepkime kabının Yukarıdakilerden hangilerinin sayısal değeri
hacmi yarıya indirilirse tepkime hızı hangile- bazı tepkimeler için negatif (–) olabilir?
rinde 8 katına çıkar?
ΔH (–) olabilir (ekzotermik). Enerji, hız, hız sabiti (–)
Hacim yarıya inerken hız 8 katına çıkıyorsa toplam dere-
olamaz.
cesi 3 olmalıdır. II. öncülde Y katı olduğundan derece 1
dir.
6. Sabit hacimli bir kapta tek adımda gerçekleşen
2X(g) + Y(k) † Z(g) ΔH < 0
3. N2 ve O2 gazlarından NO2 gazının tek basamakta
elde edilme tepkimesinin hız denklemi N2 ye göre tepkimesi ile ilgili
birinci, O2 ye göre ikinci derecedendir. I. Tepkimenin hız denklemi T.H.= k · [X]2 [Y] dir.
Buna göre, sabit sıcaklıkta N2 derişimi 2 katına II. Zamanla kaptaki basınç azalır.
çıkarılırken, O2 derişimi 4 katına indirilirse
III. Z gazının derişimi artırılırsa hız artar.
tepkime hızı nasıl değişir?
yargılarından hangileri kesinlikle yanlıştır?
A) 2 katına çıkar B) 4 katına çıkar
PEKİŞTİRME
1 1 A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

C) katına çıkar D) katına çıkar
8 4
E) Değişmez
O2 2 Hız denklemine katılar yazılmaz. Hız ürün derişimine
T.H = k · [N2] · [O2]2 ise THı = k · [2N2] · : D bağlı değildir. mol sayısı azalırken, sıcaklık artacağından
4
1
THı = k· · [N2] · [O2]2 olur. basıncın ne olacağı kesin değildir.
8
33
7. Tek basamakta gerçekleşen 10. X(g) + Y(g) † Z(g)
X(g) + 2Y(g) † 3Z(g) tepkimesi tek adımda gerçekleştiğine göre,
tepkimesi için I. Tepkime hızı T.H. = k · [X] [Y] dir.

II. Sabit hacim ve sıcaklıkta X ve Y nin molar de-
I. Sabit sıcaklıkta hacim artışı
rişimleri 4 er katına çıkarılırsa tepkime hızı 16
II. Sabit hacimde soy gaz eklenmesi katına çıkar.
III. Sabit hacimde X(g) eklenmesi III. Sabit sıcaklıkta Y nin miktarı 4 katına çıkarı-
lırken kap hacmi yarıya indirilirse tepkime hızı
olayları ayrı ayrı uygulandığında tepkime hızı
değişmez.
nasıl değişir?
I II III
––––––––– ––––––––– ––––––– A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
A) Artar Artar Artar
B) Azalır Değişmez Artar
C) Azalır Azalır Azalır
TH = k · [X] · [Y]
D) Azalır Değişmez Azalır
Y 4 katına çıkarılırsa hız 4 katına çıkar hacim yarıya
E) Değişmez Artar Artar inerse hız toplamda 4 katının da üzerine çıkar.
I) V↑, M↓, hız azalır.
II) Hacim değişmediğinden [X] ve [Y] sabit kalır, hız 11. Sabit basınçlı kapta 2 mol N2
değişmez. ve 1 mol O2 gazları tek adımlı
III. [X]↑, hız artar.
N2(g) + 2O2(g) † 2NO2(g) tep-
kimesi oluşturuyor. Bu sırada
ölçülen hız 4.10 –3 mol/L.s ol-
8. Tek basamakta gerçekleşen
maktadır.
X(s) + Y(g) † XY(g)
N2(g)
Buna göre, kaba aynı sıcak-
tepkimesinde aşağıdakilerden hangisi yapılır- O2(g)
lıkta 3 mol O2 gazı eklenerek
sa tepkime hızı değişmez?
tepkime gerçekleştirildiğin-
A) Sıcaklığı artırmak 1L
de hız kaç mol/L.s olur?
B) Kabın hacmini azaltmak
A) 16.10–3 B) 8.10–3 C) 1,5.10–3
C) Kaba Y(g) eklemek
D) Kaba aynı sıcaklıkta X(s) eklemek D) 2.10 –3 E) 1,2.10 –3
Hız = k · [N2]2 · [O2] dır. V = 1 L olsun
E) Basıncı artırmak
3 mol O2 eklenince hacim 2 L olur.
Hız denklemine X(s) yazılmaz; X(s) eklemek hızı etkile-
k $a k$ a k
2 1 2
mez. 4 $ 10 -3 1 1
= den J2 = 8 · 10–3 olur.
k $ a k $a k
j2 2 4 2
2 2
9. 2A(g) + B(g) + C(g) † D(g) + F(g)
tepkimesi ile ilgili aşağıdaki deneyler yapılıyor.
12. Tek basamakta gerçekleşen aşağıdaki tepki-
I. Gazların bulunduğu kabın hacmi yarıya düşü- melerden hangisinde aynı sıcaklıkta tepkime
rüldüğünde tepkime hızı 4 katına çıkıyor. kabının hacmi yarıya indirilince, tepkime hızı 8
II. A nın derişimi sabit tutulup B ve C derişimleri katına çıkar?
2 katına çıkarıldığında tepkime hızı 2 katına A) X(g) + 2Y(k) † Z(g)
çıkıyor.
B) X(g) + Y(g) † Z(g)
Buna göre bu tepkimenin hız ifadesi hangisi
olabilir? C) X(g) † 3Z(g)
D) 2X(g) + Y(g) † Z(g)
B) k . [A]2
PEKİŞTİRME
A) k.[A] [B] C) k . [A] [B][C]

E) 2X+(suda) + Y–(suda) † X2Y(k)
D) k. [B]2 E) k. [B] [C]
D'de T.H = k · [X]2 [Y] olduğuna göre tepkime 3. derece-
I den toplam 2. dereceden olduğu anlaşılır. dendir. Hacim yarıya inerse derişim 2 katına çıkar, hız 8
II den hız denkleminde [B] ya da [C] olmalıdır. katına çıkar. (23 = 8)
34 1. D 2. D 3. C 4. A 5. A 6. D 7. B 8. D 9. A 10. C 11. B 12. D

UYGULAMA ALANI - 5
AÇIK UÇLU SORULAR

– +
1. H2(g) + 2NO(g) † N2O(g) + H2O(g) (yavaş) 2. H2O2(suda) + 2Br (suda) + 2H (suda) † Br2(s) + 2H2O(s)
tepkimesinin mekanizması
H2(g) + N2O(g) † N2(g) + H2O(g) (hızlı)
H2O2(suda) + Br–(suda) † H2O(s) + BrO–(suda) (yavaş)
İki adımda gerçekleşen bir tepkimenin mekaniz-
BrO–(suda) + H+(suda) † HBrO(suda) (hızlı)
ması yukarıdaki gibidir.
HBrO(suda) + H+(suda) + Br–(suda) †Br2(s) + H2O(s) (çok hızlı)
Buna göre;
şeklindedir.
Buna göre;
a) Net tepkime denklemini yazınız. a) Tepkimenin hız denklemi nedir?
b) H+ derişimi artırılırsa hız nasıl değişir?
H2 + 2NO † N2O + H2O
+ H2 + N2O † N2 + H2O c) Ortama su eklenirse hız nasıl değişir?

2H2 + 2NO † N2 + 2H2O d) Tepkime çözeltisinde katı KBr çözdürülür-
se hız nasıl değişir?
a) T.H. = k · [H2O2] · [Br–]
b) Tepkimenin hız denklemini yazınız. b) [H+] derişiminin artırılması H+'nın hız denklemin-
de olmamasından dolayı hızı etkilemez.
Yavaş adıma göre hız denklemi belirlenir.
c) Ortama su eklenirse H2O2 ve Br– nin molar deri-
Buna göre
şimleri hacim artacağından a M = k azalır, buna
n
T.H. = k · [H2] [NO]2 V
göre hız azalır.
d) KBr(k) † K+(suda) + Br–(suda) tepkimesin-
den de görüldüğü üzere KBr'nin çözünmesi [Br–]
derişimini artırır, buna göre hız da artar.
c) Ara ürünü bulunuz. 3. N2O nun gaz fazında ayrışması iki adımda ger-
çekleşir:
1. Adım: N2O † N2 + O
N2O
2. Adım: N2O + O † N2 + O2
Bu tepkimenin hız denklemi,
TH = k ⋅ [N2O]
d) NO derişimi 2 katına çıkarılırsa hız nasıl olduğuna göre,
değişir? a) Net tepkime denklemini yazınız ve varsa
ara ürünleri belirtiniz.
[NO] derişimi 2 katına çıkartılırsa tepkime hızı [NO]2 ile b) 1. ve 2. adımların hızlarını karşılaştırınız.
doğru orantılı olduğundan hız 22 = 4 katına çıkar.
N2O † N2 + O
+ N 2O + O † N 2 + O 2
a) 2N2O † 2N2 + O2
ara ürün: O
UYGULAMA ALANI
b) Tepkime hızı 1. adıma uyumlu olduğundan

e) Tepkime kabının hacmi sabit sıcaklıkta ya- 1. adım 2. adımdan daha yavaş gerçekleşir.
rıya indirilirse tepkimenin hızı nasıl deği- a) 2H2 + 2NO † N2 + 2H2O b) TH = k.[H2].[NO]2
şir? 1. c) N2O d) 4 katına çıkar.
e) 8 katına çıkar.
Kap hacmi yarıya inerse hem H2 hem de NO derişimleri a) TH = k.[H2O2][Br–] b) Değişmez
2.
c) Azalır d) Artar
2 katına çıkar.
T.H. = k · [H2] · [NO]2 den toplam tepkime derecesi 3. a) 2N2O † 2N2 + O2 ara ürün: 0 b) Hız: 2 > 1
3 olduğundan hız da 23 = 8 katına çıkar.
36
KAZANIM 5
1. A(g) + 2B(g) † 2C(g) KAVRAMA
tepkimesinin mekanizması
A(g) + B(g) † C(g) + E(g) (yavaş) 4. Gaz fazında gerçekleşen
B(g) + E(g) † C(g) (hızlı) 2X + 3Y + Z † T + L
şeklindedir. tepkimesinin hız bağıntısı

Buna göre, tepkimenin gerçekleştiği kabın TH = k · [X] · [Y]3
hacmi 2 katına çıkarılırsa tepkime hızı nasıl
değişir? şeklindedir.
Buna göre,
A) 4 katına çıkar B) 2 katına çıkar
1 I. Tepkime mekanizmalıdır.
C) Değişmez D) katı olur
4
1 II. Yavaş adımın denklemi
E) katı olur
2 X + 3Y † Ürün
Hacim 2 katına T.H = k · [A] · [B] ise
1 1 1
şeklindedir.
çıkarsa derişim yarıya iner. T.H . = olur.
2 2 4 III. Z ara üründür.
2. Tepkime denklemi Hız denklemi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II

I. X(g) + 2Y(g) † XY2(g) TH = k [X] [Y]2
II. 2X(g) + Y(g) † X2Y(g) TH = k [X] [Y]
III. X(k) + 2Y(g) † XY2(g) TH = k [Y]2 Z ara ürün olsaydı, ana denklemde yer almaması gere-
kirdi.
Yukarıda tepkime ve hız denklemleri verilen tep-
kimelerden hangileri mekanizmalı değildir?
II. tepkime tek adımlı olsaydı T.H = k · [X]2 · [Y] olurdu.
III. tepkimede X in katı olduğu unutulmamalıdır.
5. X + 2Y † 4M tepkimesinin mekanizması
1. Adım: X + 2Y † 2T + U ΔH = –25 kkal
3. PE (kkal) 2. adım Bir tepkimenin
40 2. Adım: T + 1/2U † 2M ΔH = +80 kkal
1. adım bağıl potansiyel
30 şeklindedir.
25 enerji – tepkime
20 Buna göre,
koordinatı grafiği
5 yanda verilmiştir. I. 1. adım yavaş adımdır.
TK
II. T ve U ara üründür.
Buna göre,
I. Hızı 2. adım belirler III. Tepkime ısısı ΔH = 135 kkal dir.
II. Tepkime entalpisi –15 kkal dir. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
III. Hızlı adım endotermiktir.
KAVRAMA
ΔH değerleri hız hakkında bilgi vermez. İkinci tepkime

1. adım ΔH = +5 kkal, Ea, = 10 kkal 2 ile çarpılıp toplanırsa ΔH değeri 135 kkal olarak bulu-
2. adım ΔH = –20 kkal Ea = 15 kkal nur.
2. adım Ea değeri büyük olduğundan yavaş adımdır, hızı
belirler.
37
6. Gaz fazında iki basamakta gerçekleşen 8. İki basamakta gerçekleşen
X + 2Y † 2Z tepkimesinin hızlı olan ikinci basa- X2(g) + 2Y2(g) † 2XY2(g)
mağı tepkimesinin potansiyel enerji (P.E.) – tepkime ko-
Y+T†Z şeklindedir. ordinatı (T. K.) grafiği
Buna göre, PE (kkal)

50
I. Tepkime hızı denklemi T.H. = k · [X] · [Y] dir. I
40
II
II. T, ara üründür. 30
20
III. Birinci basamağın eşik enerjisi ikinci basama-
10
ğınkinden büyüktür. TK
0

şeklindedir.
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yan-
D) II ve III E) I, II ve III lıştır?
X + Y † Z + T(yavaş) A) I. basamak endotermiktir.

Y + T † Z (hızlı) B) Tepkimenin entalpi değişimi ΔH = +10 kkal dir.
X + 2Y † 2Z C) II. basamak daha hızlıdır.
D) I. basamağın aktifleşme enerjisi 50 kkal dir.
E) II. basamak için ΔH = –10 kkal dir.
I. basamak için Ea = 50 – 10 = 40 kkal dir.
9. Ea (kkal)
7. İki basamaktan oluşan bir tepkimedeki yavaş ve
1. basamak: A + B † 2C 125
hızlı adımların tepkime denklemleri
2. basamak: C + B † D 65
X(g) + Y2(g) † XY2(g) (yavaş)
Gaz fazında gerçekleşen ve mekanizması
XY2(g) + Y2(g) † XY4(g) (hızlı) yukarıda verilen tepkime için,
şeklindedir. I. Tepkime hız denklemi T.H. = k · [A] [B] dir.
Bu tepkimeyle ilgili aşağıdaki ifadelerden han- II. Tepkime denklemi: A + 3B † 2D dir.
gisi doğrudur?
III. B ara üründür.
A) Toplam tepkime denklemi:
X(g) + 2Y2(g) † XY4(g) dir. yargılarından hangileri yanlıştır?
B) Tepkimenin hız denklemi: A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

T.H. = k · [X] [Y2] 2 dir.
C) Y2 ara üründür.
D) Tepkimenin toplam derecesi 3 tür. Ea↑ ise tepkime hızı azalır. 1. adım yavaştır.
E) Yavaş adımda eşik enerjisini geçen molekül T.H = k · [A] · [B] olur.
A + B † 2C
sayısı daha çoktur.
+ 2C + 2B † 2D
KAVRAMA
A + 3B † 2D olur.
T.H = k · [X] · [Y2] ¡ toplam derece = 2 dir.
1. D 2. D 3. E 4. C 5. D 6. E 7. A 8. D 9. B
38
UYGULAMA ALANI - 6
AÇIK UÇLU SORULAR

1. H2(g) + I2(g) † 2HI(g) 3. 2A(g) + B(g) † 2C(g) + D(g)
tepkimesi ile ilgili sabit sıcaklıkta yapılan deney tepkimesi ile ilgili sabit sıcaklıkta yapılan deney-
sonuçları tabloda verilmiştir. ler sonucunda gerçekleşen derişim değişimleri ve
tepkime hızlarına ilişkin veriler aşağıdaki tabloda
Buna göre,
verilmiştir.
Başlangıç Deney [A] [B] Hız (M/s)
Deney [H2] [I2] M
hızı d s n 1 0,2 0,1 3.10–2
2 0,2 0,4 1,2.10–1
1 0,2 0,2 2.10–3
3 0,4 0,2 6.10–2
2 0,2 0,8 8.10–3
Buna göre,
3 0,4 0,2 4.10–3
a) Tepkimenin hız denklemini bulunuz.
a) Tepkimenin hız bağıntısı nedir?
1. ve 2. deneyden, [B] 4 , Hız 4 , TH a [B]
2. ve 3. deneyde, [A] 2 , [B ]2 , Hız da yarıya inmiş.
1. ve 2. deneyden hız a [I2]
T.H = k.[H2] . [I2] Buna göre, tepkime hızı ifadesinde [A] olmaz.
1. ve 3. deneyden hız a [H2]
T.H = k.[B] olur.
b) Hız sabitinin birimini ve değerini bulunuz.

b) Hız sabitinin birimi ve değeri kaçtır?
1. deneyden 3.10–2 = k.0,1
1. deneye göre 2 . 10–3 = k . 0,2 . 0, 2 ; k = 0,05 k = 0,3 olur.
1 M 1
birimi olur. Birimi = k.M, k = olur.
M.s s s
c) Tepkimenin toplam derecesini bulunuz.

4. 3X(g) + 2Y(g) † Z(g) + 2T(g)
H2'ye göre 1, I2'ye göre 1, toplam derece = 2
tepkimesi için yapılan deneyler aşağıdaki gibidir.
• Y derişimi sabit tutulup X derişimi 2 katına çı-
karıldığında tepkime hızı da 2 katına çıkıyor.
2. N2(g) + 3H2(g) † 2NH3(g) • Yavaş adımın hız sabitinin birimi L2/mol2.s dir.
tepkimesinde hız denklemini belirlemek için bazı Buna göre, bu tepkimenin hız denklemi nedir?
deneyler yapılmış ve sonuçları aşağıdaki tabloda Deney sonuçlarına göre [Y] derişimi sabit iken [X] derişi-
verilmiştir. mi 2 katına çıkarıldığında tepkime hızı da 2 katına çıktı-
ğından TH a [X] dir. Hız sabitinin (k) birimi
Tepkime L2 1
Deney [N2] [H2] = 2 olduğundan, tepkime hızı birimi olan
süresi (dk) mol 2 $ s M s
M
1 0,1 0,1 32 s
ile birlikte bu değer T.H bağıntısında yerine konulur-
2 0,2 0,1 16 sa Y nin birimi ve dolayısıyla derecesi (mertebesi) bulu-

UYGULAMA ALANI
nabilir.
3 0,1 0,4 2
T.H = k · [X] [Y]?
Buna göre, tepkimenin hız denklemi nedir? M 1
= 2 $ M $ 7YA?
s M $s
Hız ve zaman ters orantılıdır.
[Y]? = M2 olur. Bu durumda tepkime Y'ye göre
1. ve 2. deneyden hız a [N2]
T.H = k.[N2] . [H2]2 2. derecedendir. Buna göre, T.H = k · [X] [Y]2 dir.
1. ve 3. deneyden hız a [H2]2
41
BİLGİ Katalizör Etkisi
5. KATALİZÖR ETKİSİ
Katalizör tepkimeye dışarıdan eklenen, tepkimenin aktifleşme enerjisini azalta-
rak tepkimeyi hızlandıran ve tepkime sonunda değişikliğe uğramadan çıkan mad-
delerdir.
Katalizörler için;
UNUTMA 1. Hem ileri hem de geri tepkimenin Ea değerini aynı miktarda düşürürler.
2. Hem ileri hem de geri hızı aynı miktarda artırırlar.
Hız 3. ΔH değerini değiştirmezler.
4. Toplam tepkime denkleminde yer almazlar.
5. Her tepkimenin kendine özgü bir katalizörü vardır.
6. Gerçekleşmesi mümkün olmayan bir tepkimeyi gerçekleştirmezler.
7. Tepkime verimini değiştirmezler, ancak tepkimenin tamamlanma süresini
Katalizör kısaltırlar.
miktarı
8. Etkin çarpışma sayısını artırırlar.
Katalizör miktarındaki 9. Tepkime mekanizmasını (tepkimenin izlediği yol) değiştirirler.
artış, hızı aynı oranda 10. Hız sabitini (k) değiştirirler.
11. Mekanizmalı tepkimelerde yavaş basamağın Ea değerini azaltarak, onu
etkilemez.
hızlandırırlar.
Yandaki kinetik ve potansiyel Molekül sayısı
enerji grafikleri katalizör kullanımının
etkilerini göstermektedir.
✔✔ Ea,1: Katalizörsüz tepkimenin
eşik enerjisi
AKLINDA OLSUN ✔✔ Ea,2: Katalizörlü tepkimenin

Kinetik enerji
eşik enerjisi Ea,2 Ea, 1
Katalizörler bir kim-
yasal tepkimenin eşik PE PE PE
enerji (Ea) değerini dü- Katalizörsüz

Katalizörsüz Katalizörsüz
şürür ve böylelikle Ea
Katalizörlü Katalizörlü
değerini geçen tanecik Katalizörlü
sayısı artar, etkin çar- DH
pışma sayısı artar, hız TK TK TK

Tek adımlı tepkimeyi Tek adımlı tepkimeyi Çok adımlı tepkimelerde sadece
artar. yine tek adımlı daha hızlı mekanizmalı hâle getirebilir. yavaş adıma etki eder.
gerçekleştirebilir.
Homojen Katalizörler
AKLINDA OLSUN Tepkimeye giren maddelerle katalizörler aynı fazda ise bu tür katalizörler homo-
jen katalizördür. Homojen katalizörler gaz fazında ve çözeltide olan maddelerdir.
Bazı tepkimelerde kul-
Br2(suda)
lanılan katalizörler ise Örneğin, 2H2O2(suda) 2H2O(s) + O2(g)
tepkimeyi yavaşlatır.
Heterojen Katalizörler
Böyle katalizörlere ne-
gatif katalizör ya da Tepkimeye giren maddelerle katalizörler farklı fazda ise bu tür katalizörlere he-
inhibitör adı verilir. terojen katalizör denir. Heterojen katalizörlerin çoğu metal, metal oksit ve asitlerdir.
Örneğin; Fe, Pd, Pt, Al2O3, ZnO, H2SO4 .... gibi

V2O5(k)
BİLGİ
Örneğin, 2SO2(g) + O2(g) 2SO3(g)

Fe(k)
N2(g) + 3H2(g) 2NH3(g)
48
Tepkime Hızına Etki Eden Etmenler
1. Bir katalizörün tepkime hızını arttırmasının 3. Kimyasal bir katalizör için,

nedeni olarak aşağıda belirtilenlerden hangisi I. Tepkimede harcanır ve biter.
doğrudur? II. Tepkimenin aktifleşme enerjisini düşürür.
A) Tepkime ısısını artırması III. Tepkime ısısını değiştirmez.
B) Maddelerden birinin derişimini artırması
C) Maddelerden birinin değme yüzeyini büyüt-
mesi A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) Daha düşük enerjili aktifleşmiş kompleks oluş- D) II ve III E) I, II ve III

turması Katalizörler tepkimede kullanıldıktan sonra tekrar oluşur-
lar, yok olmazlar.
E) Aktifleşme enerjisini büyütmesi
4. Gaz fazındaki bir tepkimede sıcaklık artırılırken
Katalizör aktifleşme enerjisini düşürerek tepkimeyi hızlan- ortama katalizör de eklenirse, bu tepkime için
dırır. aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlış olur?
A) Tepkimenin hızı artar.
B) Tepkimenin hız sabiti küçülür.
Molekülü sayısı C) Aktifleşme enerjisi azalır.

2.
D) Etkin çarpışma sayısı artar.
T2 E) Moleküllerin kinetik enerjisi artar.
E1 Sıcaklık artırılırken katalizör de kullanılırsa tepkime hızı
E2 T1 artar böylece hız sabiti artar.
5. Molekül sayısı Yandaki kinetik enerji

K.E.
Yukarıdaki kinetik enerji dağılım eğrisi, aynı tep- dağılım eğrisine işlenmiş
kime için, iki ayrı sıcaklığa (T1 ve T2) aittir. E1 ve E1
E2 E3 olan eşik enerjileri aşağı-
E2 bu tepkimeye ait iki farklı aktifleşme enerjisini daki tepkimelere aittir.
göstermektedir.
Buna göre, K.E.

I. T2 > T1'dir. I. 2H2O2 † 2H2O + O2 Ea = 6 kkal
II. E1 eşik enerjisi tepkimenin katalizörlü hâline II. 2NH3 † N2 +3H2 Ea = 80 kkal
aittir. III. 2NOBr † 2NO + Br2 Ea = 14 kkal
III. Tepkime T2 sıcaklığında E2 eşik enerjisi üze-
E1, E2 ve E3 hangi tepkimelere ait olabilir?
rinden en hızlı yürür. E1 E2 E3
IV. E1 < E2'dır. A) I II III
yargılarından hangileri doğrudur? B) II III I

C) III II I
A) I ve II B) I ve III C) II ve IV
PEKİŞTİRME
D) I III II
D) I ve IV E) III ve IV E) II I III
Sıcaklık artarsa Ea değişmeden Ea yı geçen tanecik sayı- Ea küçüldükçe hız artar. Ea değeri 6 kkal olan tepkime en
sı artar (T1 > T2). T1 ve E1 değerinde hız daha büyüktür. hızlıdır, E1 aktifleşme enerjisine sahiptir.
52
6. Mekanizması; 9. I. Sıcaklık
HBr + O2 † HOOBr (yavaş) II. Derişim
2HBr + HOOBr † HOBr + H2O + Br2 (hızlı) III. Katalizör
HOBr + HBr † H2O + Br2 (hızlı) Yukarıdakilerden hangileri bir tepkimenin hem
olan gaz fazındaki tepkime için aşağıdakiler- hızını hem de aktifleşme enerjisini değiştirir?
den hangisi yanlıştır?
A) Denklemi 4HBr + O2 † 2H2O + 2Br2 dir.
B) Hız denklemi T.H. = k [HBr] [O2] dir.
Ea değerini sadece katalizör değiştirir.
C) Kabın hacmi iki katına çıkarılırsa aynı sıcak-
P.E.
lıkta hız 1/4 katına çıkar. 10. Katalizör
D) HOOBr ve HOBr ara ürünleridir. kullanılırsa şekilde
y
E) Katalizör kullanılırsa aktifleşme enerjisi ve k gösterilen enerji
tepkime hızı artar. z değerlerinden
x hangisi veya
Katalizör kullanılırsa Ea azalırken hız artar. t
T.K. hangileri değişir?
7. Katalizörlerle ilgili,
A) x, t B) z C) x, z D) y, k E) x
I. Katalizör olmadan tepkime başlamaz. Katalizör ile Ea değerleri değişir; entalpi değişmez. Ea
II. Tepkime mekanizmasını değiştirebilirler. değerleri y ve k değişir.
III. İleri ve geri tepkimenin her iki yöne olan aktif- 11. I. Sıcaklığı artırmak
leşme enerjisini aynı miktar düşürürler. II. Hacmi artırmak
yargılarından hangileri doğrudur? III. Katalizör kullanmak

IV. Basıncı artırmak
A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III
işlemlerinden hangileri, gaz fazındaki bir tepki-
menin hızını artırır?
Bir tepkimenin gerçekleşmesi için katalizör şart değildir.
A) I ve III B) I, III ve IV C) II, III ve IV
8. Molekül sayısı Gaz fazındaki bir D) I, II ve III E) I, II, III ve IV

T1 Hacim artarsa hız azalır.
tepkimede T1 ve T2
sıcaklıklarında mo- 12. Molekül sayısı Yandaki grafik, bir
gaz örneğinde T1,
leküllerin kinetik e-
T2 ve T3 sıcaklıkla-
nerji dağılımı şekil- rındaki kinetik e-
T2 T3
Kinetik deki gibidir. nerji dağılımını
enerji T2
T1 göstermektedir.
Kinetik
Buna göre, E Buna göre, aşağı-
enerji
(Eşik daki ifadelerden
I. T1 > T2 dir. enerjisi)
hangisi yanlıştır?
II. T2 sıcaklığında eşik enerjisi daha düşüktür. A) Sıcaklıkları T3 > T2 > T1 dir.
III. T2 sıcaklığında eşik enerjisini aşan molekül B) Sıcaklık azaldıkça düşük kinetik enerjili mole-
kül sayısı artar.
sayısı daha çoktur.
C) Sıcaklık arttıkça eşik enerji değerini aşan mo-
yargılarından hangileri doğrudur? lekül sayısı artar.
PEKİŞTİRME
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve III D) Sıcaklık arttıkça eşik enerjisinin değeri büyür.
E) Uygun bir katalizör kullanılırsa eşik enerjisinin
D) II ve III E) I ve II
değeri küçülür.
T2 > T1 dir ve aktifleşme enerjisi sıcaklık ile değişmez. Eşik enerjisinin değeri sadece katalizör ile değişir.
1. D 2. C 3. D 4. B 5. D 6. E 7. C 8. B 9. C 10. D 11. B 12. D 53

Kimyasal Tepkimelerde Hız TAM TUR
Bir kimyasal tepkimenin gerçekleşmesi için tep- Mekanizmalı tepkimelerde mekanizmadaki en

kimeye giren maddelerin, yavaş basamak hızı belirleyen basamaktır. Hız
denklemi de bu basamağa göre yazılır.
1) Yeterli kinetik enerjiye sahip olmaları (Aktif-
leşme enerjisi ya da eşik enerjisi)
2) Taneciklerin uygun geometrik doğrultuda

birbirleri ile çarpışmaları gerekir.
Sıcaklık artışı,
Tepkime hızı için genel ifade
1) Ea değerini değiştirmez ancak Ea değerini
aX(g) + bY(g) † cZ(g) + dT(g) için aşan tanecik sayısını artırır, dolayısıyla hız artar.
T 8XB T 8YB T 8ZB T 8TB
TH = − =− = = şeklinde 2) Etkin çarpışma sayısını artırır.
aTt bTt cTt dTt
olur. 3) Hız sabitini (k) artırır.
●● Bir kimyasal tepkimede kopan ve oluşan bağ sa-

yısı ne kadar fazla ise tepkime o kadar yavaş olur.
●● Tek atomlu zıt yüklü iyonlar arasında gerçekleşen

Katalizörler bir kimyasal tepkimenin eşik enerji
tepkimeler çok hızlıdır.
(Ea) değerini düşürür ve böylelikle Ea değerini ge-
●● Çok atomlu iyonlar arasındaki tepkimeler genel- çen tanecik sayısı artar, etkin çarpışma sayısı artar,
likle hızlıdır. Bu tepkimelerde kopacak bağ sayısı hız artar.
arttıkça hız azalır.
●● Aynı yüklü iyonlar arasında gerçekleşen tepkime-

ler zıt yüklü iyonları içeren tepkimelere göre daha
yavaştır; ama yine de hızlıdırlar.
Hız sabiti (k)

Genel olarak hız denklemi
1. Sıcaklık
xA(g) + yB(g) † Ürünler (Tek basamaklı) tepki-
2. Katalizör
mesi için, TH = k · [A]x · [B]y şeklinde yazılır.
3. Katı yüzey alanı
TAM TUR
x: Tepkimenin A ya göre derecesi (mertebesi),

y: Tepkimenin B ye göre derecesi, niceliklerine bağlıdır.
(x + y): Tepkimenin toplam derecesidir.
57
Devler gibi eserler bırakmak için, karıncalar gibi çalışmak lazım.
Necip Fazıl Kısakürek
ACEMİ 4
1. Aşağıdakilerden hangisi sıcaklığa bağlı değil- 4. P.E.

dir?
I
A) Tepkime entalpisi B) Hız sabiti IV
C) Aktifleşme enerjisi D) Tepkime hızı II V

E) Ortalama hız III
T.K.
Aktifleşme enerjisi sıcaklığa bağlı değildir.
Potansiyel enerji (P.E) - tepkime koordinatı
(TK) grafiği verilen bir tepkime için uygun bir
katalizör kullanılırsa hangi değerler değişir?
2. 2X(g) + 2Y(g) † Z(g) + 2T(g)
A) Yalnız I B) I ve III C) II ve IV
tepkimesinde X'in harcanma hızı TH1, Y nin
D) I ve IV E) III ve V
harcanma hızı TH2, Z nin oluşma hızı TH3 ve T
nin oluşma hızı TH4 olduğuna göre tepkime
hızları arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangi- Ea değerleri I ve IV azalır.
sidir?
A) TH1>TH2=TH3=TH4 B) TH1=TH2=2TH3=TH4
C) TH1=TH2>TH3>TH4 D) TH4>TH1>TH2>TH3
E) TH1=TH2=TH4<TH3
X, Y ve T nin katsayıları aynı olduğuna göre hızları eşit-

tir ve Z nin oluşum hızı bunların hızının yarısıdır.
3. Aktifleşme Enerjisi (kkal/mol) Sıcaklık (°C)

D 6X@ D 6Y@ D 6Z@
I. 40 100 5. TH = − =− =+
2Dt Dt 3Dt
II. 70 60 Gaz fazında gerçekleşen bir tepkimede tepkime
III. 80 60 hızı ilişkisi yukarıdaki gibidir.
Buna göre, tepkimenin denklemi aşağıdakiler-

Yukarıdaki tabloda tepkimelerin aktifleşme enerji-
den hangisidir?
leri ve sıcaklık değerleri verilmiştir.
1 1
Buna göre tepkimelerin hızlarının karşılaştırıl- A) 2X + Y † 3Z B) X+Y $ Z
2 3
ması aşağıdakilerden hangisi olur? C) 2Y + X †
1
Z D) 3X + 6Y † 2Z
3
A) I > II > III B) I > III > II C) III > I > II E) 2Z † X + Y
ACEMİ
D) III > II > I E) II > III > I (–) kullanılan, (+) oluşan maddeleri gösterir. Paydadaki
sayılar maddelerin tepkimedeki katsayılarıdır.
Ea azaldıkça, T arttıkça hız artar.
64
6. Sabit hacimli kapalı bir kapta gerçekleşen 8. 2X2(g) + Y2(g) † 2X2Y(s) + ısı (Tek adımlı)
X(g) + 2Y(g) XY2(g) DH < 0 Buna göre, tepkime ile ilgili aşağıdaki ifadeler-
tepkimesinde sıcaklık artırıldığında, den hangisi yanlıştır?
I. İleri tepkimenin hızı A) Tepkime 3. derecedendir.
II. Geri tepkimenin hız sabiti (k) B) Tepkime ısı verendir.
III. Geri tepkimenin aktifleşme enerjisi C) Hız bağıntısı, TH = k.[X2]2[Y2] şeklindedir.

D) Hız sabitinin birimi L/mol · s'dir.
niceliklerindeki değişimler nasıl olur?
E) Tepkime kabının hacmi aynı sıcaklıkta iki katı-
I II III 1
na çıkartılırsa tepkime hızı katına çıkar.
A) Artar Artar Değişmez 8
B) Artar Artar Artar T.H = k·[X2]2[Y2]

M
C) Artar Azalır Değişmez = k · M2 · M
s
1 L2
D) Azalır Artar Artar ¡k= =
M $ s mol 2 $ s
2
E) Azalır Azalır Azalır
T artarsa bütün tepkimelerin hızları ve hız sabitleri artar.

9. Tepkime Denklemi Hız İfadesi
Aktifleşme enerjisi sadece katalizöre bağlıdır.
I. 2NO2(g) † N2O4(g) TH = k.[NO2]
II. N2(g) + 3H2(g) † 2NH3(g) TH = k.[N2][H2]

III. C(k) + O2(g) † CO2(g) TH = k. [O2]
Yukarıdaki bilgilere göre hangi tepkimeler tek

basamaklıdır?
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
7. X(g) + 2Y(g) † 3Z(g) I. tepkime tek basamaklı olsaydı

T.H = k · [NO2]2 olurdu.
tepkimesine ait sabit sıcaklıkta yapılan deney II. tepkime tek basamaklı olsaydı
sonuçları aşağıdaki tabloda verilmiştir. T.H = k [N2] [H2]3 olurdu.
Deney [X] [Y] Zaman (dk)
1 0,1 0,1 320
2 0,2 0,1 80
3 0,4 0,2 10 10. I. Fe2+(suda) + Sn4+(suda) † Fe3+(suda) + Sn2+(suda)
II. H3O+(suda) + HS–(suda) † H2S(g) + H2O(s)

Buna göre tepkimenin hız denklemi nedir?
III. C2H6(g) + 7/2O2(g) † 2CO2(g) + 3H2O(s)
A) TH = k.[X][Y] B) TH = k.[X][Y]2
Aynı koşullarda gerçekleştirilen yukarıdaki
C) TH = k.[X] D) TH = k.[X]2[Y] tepkimelerin hızları küçükten büyüğe doğru
E) TH = k.[X]2 nasıl sıralanır?
1. ve 2. deneyden [Y] sabit, [X] 2↑ , zaman 4↓, A) III, I, II B) III, II, I C) I, III, II
hız 4↑ ¡T·H a [X]2
D) II, I, III E) I, II, III
2. ve 3. deneyden [X]2↑, [Y]2↑, zaman 8↓ , hız 8↓ Hızın
8 katına çıkmasının 4 katlık nedeni X'den kaynaklanır. Zıt yüklü iyonlarla yürüyen tepkimeler en hızlıdır. İyonlu
ACEMİ
Buna göre TH a [Y] olur. tepkimeler iyonsuz tepkimelere göre daha hızlı gerçekle-
şir.
1. C 2. B 3. A 4. D 5. A 6. A 7. D 8. D 9. A 10. A 65
Ya rüyalarınızı değiştirmeli ya da yeteneklerinizi artırmalısınız.
Jim Rohn
AMATÖR 4
1. Molekül sayısı Özdeş kinetik enerji 4. Bağıl molekül Yandaki grafik T1 ve T2

dağılımına sahip, I, II, sayısı
sıcaklıklarında bir tepki-
T1
E2 E3 III tepkimelerinin, sıra- meye ait moleküllerin
E1 T2 E
a
sıyla E1, E2 ve E3 olan kinetik enerjilerinin da-
eşik enerjileri kinetik ğılımını göstermektedir.
enerji dağılımı eğrisin- Ea tepkimenin aktifleş-
Bağıl Kinetik Enerji K.E.
de gösterilmiştir. me enerjisidir.
Tepkime T2 sıcaklığında yürürken ortamın
Bu tepkimelerin aynı koşullardaki hızları, han-
gisinde doğru olarak karşılaştırılmıştır? sıcaklığı T1 sıcaklığına değiştirilirse,
I. Moleküllerin ortalama kinetik enerjileri büyür.
A) III > II > I B) II > I > III C) I > II > III
D) II > III > I E) III > I > II II. Tepkimenin eşik enerjisi küçülür.
Ea değeri arttıkça hız azalır. III. Tepkime hızı azalır.

E1 < E2 < E3 olduğuna göre
Hız: I > II > III olur.
A) Yalnız III B) Yalnız II C) I ve II
2. I. 2A + B † C + 2X (yavaş)
II. X † M (hızlı) D) I ve III E) II ve III
T2 > T1, T2'den T1'e geçmek sıcaklığı azaltmak anlamında-
Mekanizma adımları yukarıda verilen ve gaz
dır. Buna göre, kinetik enerji azalır, Ea değeri değişmez, hız
fazında gerçekleşen tepkime için aşağıdakiler-
küçülür.
den hangisi yanlış olur?
A) Tepkime 3. derecedendir.
5. 4NH3(g) + 3O2(g) † 2N2(g) + 5H2O(g)
B) X ara üründür.
C) Toplu tepkime denklemi 2A + B † M biçimindedir. tepkimesinde belirli bir sıcaklıkta 0,80 mol/s hızla
NH3 harcandığı bulunmuştur.
D) Hız ifadesi k [A]2 [B] dir.
E) Tepkime ortamına A eklenirse ileri tepkime Buna göre, N2 gazının oluşma hızı kaç mol/s dir?
hızı artar.
A) 0,2 B) 0,4 C) 0,6 D) 0,8 E)1,0
Hızlı adım 2 ile çarpılıp tepkimeler toplanırsa toplu denk-
lem: N2 nin oluşum hızı NH3 ün harcanma hızının yarısıdır.
mol mol
2A + B † C + 2M olur. NH3: 0,8 ise N2: 0,4 dir.
s s
3. 2NH3 † N2 + 3H2
tepkimesinin katalizörsüz hali için ileri aktifleşme
6. Zn + 2HCl † ZnCl2 + H2
enerjisi, Eai = 80 kkal ve geriye doğru aktifleşme
enerjisi Eag = 58 kkal dir. tepkimesine göre, 13 gram Zn metali 20 saniyede
HCl ile tamamen tepkimeye girmektedir.
Tungsten metali katalizör olarak kullanıldığın-
da, ileriye doğru aktifleşme enerjisi 38 kkal Buna göre, oluşan H2 gazının NK'daki hızı kaç
olduğuna göre, geriye doğru aktifleşme enerji- L/s dir? (Zn = 65)
si kaç kkal olur?
A) 0,224 B) 0,448 C) 2,24 D) 4,48 E) 22,4
A) 16 B) 20 C) 22 D) 42 E) 60
AMATÖR
Zn ve H2 nin harcanma ve oluşum hızları aynıdır. Zn için

Eai değerindeki azalma = 80 – 38 = 42 kkal dir. 0, 2 mol
13 g = 0,2 mol Hız = ise
Aynı azalma Eag değerinde de olmalıdır. Buna göre 20s
mol L
58 – 42 = 16 kkal olur. H2 = 0,01 = 0,224 = olur.
s s
72
7. Fe(k) + 2HCl(suda) † FeCl2(suda) + H2 10. nX(g) + mY(g) † Z(g)
tepkimesi Fe parçaları üzerine 100 mL 2 M HCl tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir.
eklenerek başlatılıyor ve 10 dakika sonra HCl de- • Sabit sıcaklık ve hacimde Y nin derişimi sabit
rişiminin 1,6 M'a düştüğü gözleniyor. tutularak X in derişimi 2 katına çıkarıldığında
Buna göre, tepkimenin H2'ye göre hızı kaç tepkime hızı 8 katına çıkıyor.
mol/L ⋅ s dir? • Sabit sıcaklıkta tepkime kabının hacmi yarıya
–2 –2 –3
indirildiğinde tepkimenin hızı 16 katına çıkı-
1 1
A) · 10 B) 2 · 10 C) · 10
2 3 yor.
1 –3 –3
D) · 10 E) 4 · 10
2 Buna göre, tepkimedeki n ve m sayıları aşağı-
D [ ] 0, 4M dakilerden hangisidir?
HCl hızı (H+) =
Dt
=
600s n m
H2 nin oluşma hızı H+ nın harcanma hızının yarısı oldu-
A) 3 1
ğuna göre
Hız =
0, 4/600 1
= $ 10 –3
M 1
= $ 10 –3
mol
olur. B) 1 3
2 3 s 3 L.s
C) 2 2
8. Belirli bir sıcaklıkta, sabit hacimli kaba 0,5 mol D) 1 2

XY3 gazı konulmaktadır. E) 3 4
2XY3(g) † X2(g) + 3Y2(g) [X], 2 katına çıkarken hız 8 katına çıkıyorsa TH a [X]3 olur.
Hacim yarıya inerken hız 16 katına çıkıyorsa toplam
tepkimesine göre 100 saniye sonra kapta top-
derece 4 olur. Buna göre TH = k[X]3[Y] den
lam 0,8 mol gaz bulunduğuna göre X2 gazının n = 3 m = 1 olur.
oluşma hızı kaç mol/s dir?
–3 –3 –3
A) 1,5 · 10 B) 3 · 10 C) 4,5 · 10
–3 –4
D) 5 · 10 E) 1,5 · 10
11. X(g) + 2Y(g) † Z(g)
2XY3 † X2 + 3Y2
tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir.
0,5 mol 0 0
–2X +X +3X Tepkime hızı J olduğuna göre,
(0,5 – 2X) X 3X
I. Sabit sıcaklıkta hacmi yarıya indirmek
nT = 0,8 = 0,5 – 2X + X + 3X X = 0,15 mol
X2 in oluşma hızı =
0, 15 mol II. Sabit hacim ve sıcaklıkta X in mol sayısını 4
100 s
= 1,5 · 10–3
mol
olur. katına çıkarırken Y nin mol sayısını yarıya in-
s
dirmek
9. I. SO2(g) + 1/2O2(g) † SO3(g) işlemleri ayrı ayrı uygulandığında tepkime hızla-

II. H2(g) + Br2(g) † 2HBr(g) rı için aşağıdakilerden hangisi doğru olur?
III. CO(g) + Cl2(g) † COCl2(g) I II

tepkimeleri sabit hacim ve sıcaklıklarda üç ayrı A) 8j 2j
kapta gerçekleşmektedir.
B) 8j 4j
Buna göre, bu tepkimelerden hangilerinin hızı C) 2j j
basınç azalması ile hesaplanabilir? D) 4j j
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III E) 8j j

D) II ve III E) I, II ve III TH = k · [X][Y]2 dir.
I. Hacim yarıya inerse [X] 2↑, [Y] 2↑ olur. TH = k[X][Y]2
AMATÖR
I. gaz mol sayısı azalmış, basınç azalır.

den hız 8↑ olur.
II. gaz mol sayısı değişmemiş, basınç sabit.
II. X, 4 katına çıkarsa hız 4↑ olur; Y nin mol sayısı yarıya
III. gaz mol sayısı azalmış, basınç azalır. inerse [Y]2 den hız
1
katına çıkar. Sonuç olarak hız değiş-
4
mez.
1. C 2. C 3. A 4. A 5. B 6. A 7. C 8. A 9. C 10. A 11. E 73
Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen mazeret
bulur.
E. C. McKenzie
UZMAN 2
1. 3. I. 2XY + Z2 † X2 + Z2Y2 (yavaş)

60 II. Z2Y2 + Z2 † 2 Z2Y (hızlı)
40 Mekanizma adımları yukarıda verilen ve gaz

fazında gerçekleşen tepkime için aşağıdakiler-
10 den hangisi yanlış olur?
0 TK A) Z2 katalizördür.
X(g) + Y(g) † XY(g) B) Z2Y2 ara ürünüdür.
tepkimesine ait potansiyel enerji (PE) – tepkime C) Toplu tepkime denklemi,
koordinatı (TK) grafiği yukarıdaki gibidir. 2XY + 2Z2 † X2 + 2Z2Y biçimindedir.
2
D) Hız ifadesi k [XY] [Z2] dir.
Bu tepkimede katalizör kullanılırsa aşağıdaki-
E) Tepkime ortamına XY eklenirse ileri tepkime
lerden hangisi yanlış olur?
hızı artar.
A) Tepkime hızı artar.
B) Tepkime mekanizması değişir.
Z2 ana denklemde yer alan reaktiftir.
C) ΔHTepkime = +30 kkal olur.
D) İleri aktifleşme enerjisi > 50 kkal olur.
E) Aktifleşmiş kompleksin enerjisi < 60 kkal olur.
Katalizör Ea değerlerini küçültür.

Eai < 50 kkal olur.
4. Aşağıdaki tepkimelerin hızlarının belirlenme-

sinde yararlanılan yöntem hangisinde yanlış
verilmiştir?
1
A) NO(g) + O (g) † NO2(g) : Basıncın azalması
2. Kimyasal bir tepkimede 2 2
(V,T sabit)
I. Hız sabiti (k) B) 2H2O2(suda)†2H2O(g) + O2(g) : Basıncın artması
II. Eşik enerjisi (Ea) (V,T sabit)
III. Aktifleşmiş kompleks oluşturacak tanecik sa- C) 2NO2(g) † N2O4(g) : Renk değişimi
yısı kızıl–kahverengi renksiz
niceliklerinden hangileri hem sıcaklık hem de D) NaCl(k)†Na+(suda)+Cl–(suda): Elektrik iletkenli-

ğinde artma
uygun katalizör kullanımı ile değişir?
1 1
E) KI(suda) + Cl (g) † I2(k) + KCl(suda) : Elektrik
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II 2 2 2
iletkenliğinde
UZMAN
D) I ve III E) I, II ve III azalma
E'de K+ ve I– iyonları K+ ve Cl– iyonlarına dönüştüğün-

Ea sadece katalizör ile değişir. den iletkenlik değişmez.
76
5. Aşağıdaki tepkimeler, sabit hacimli kapta ve sabit 8. 2A(g) + 2B(g) +2C(g) † ürünler
sıcaklıkta gerçekleşmektedir. tepkimesi ile ilgili,
I. C(k) + 1/2 O2(g) † CO(g)
• Kap hacmi yarıya indirildiğinde hız 8 katına
II. H2(g) + F2(g) † 2HF(g) çıkıyor.
III. CH4(g) + 2O2(g) † CO2(g) + 2H2O(s)
• A’nın derişimi 4 katına çıkarılıp C’nin derişimi
Buna göre, bu tepkimelerin hangilerinin hızı yarıya indirildiğinde hız değişmiyor (B’nin de-
basınç değişimi gözlenerek ölçülemez? rişimi sabit)
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II bilgileri veriliyor.
Buna göre, tepkimenin hız denklemi aşağıdaki-
II'de gaz mol sayıları sabit, basınç değişmez. lereden hangisidir?
A) TH = k [A]2·[B] B) TH = k [A]2·[B]·[C]
C) TH = k [A]·[C]2 D) TH = k [A]2·[C]
6. PE Şekilde verilen po-
D E) TH = k [B]·[C]2
48 tansiyel enerji di-
II
22 B yagramına göre a- Birinci bilgiden toplam derece 3 olmalıdır.
18 I şağıdakilerden han- İkinci bilgiye göre, [A] 4↑ iken [C] 4↓ olunca hız değiş-
gisi yanlıştır? mez.
0
[A]’ya göre 1, [C]’ye göre 2. derecendir.
TK
A) Tepkime ikinci dereceden olabilir. 9. Üç adımda gaz fazında gerçekleşen
B) Tepkime hızını II. basamak belirler. 2A + B † F ΔH = –80 kkal
C) B ve D kararsız yapıdadır. tepkimesinin mekanizması,

D) Tepkime entalpisi +22 kkal dir. 2. Adım: C † K + L (hızlı)
E) 1. basamak ekzotermiktir.
3. Adım: D + K + L † F (çok hızlı)
1. adım ΔH = +18 kkal, endotermiktir. olduğuna göre, tepkime hız denklemi aşağıda-
kilerden hangisidir?
A) TH = k · [A]2 · [B] B) TH = k · [A] · [B]2
7. X(g) + 2Y(g) † 3Z(g) C) TH = k · [A] · [K] D) TH = k · [K]2
tepkimesi tek basamakta gerçekleşmektedir. E) TH = k · [A]2 · [B] · [F]
Bu tepkimenin hızını belirtmek için; Tepkime mekanizmasındaki 1. adım yavaş adım olma-
T 6X@ T 6Y@
lıdır.
I. Hız = − =−
Tt Tt 1. adım ?†? (yavaş)
T 6Y@ T 6Z@
2. adım C † K + L (hızlı)
II. Hız = − = 3. adım + D+K+L†+F (çok hızlı)
2Tt 3Tt net tepkime : 2A + B † F
III. Hız = k [X] [Y]2
olması için yavaş adımın
bağıntılarından hangileri kullanılabilir? 2A + B † C + D
olması gerekir.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Buna göre
UZMAN
T.H. = k · [A] 2 · [B]

olacağından yanıt A olmalıdır.
D [Y] D [X]
Hız = – = olmalıdır.
2 Dt Dt
1. D 2. D 3. A 4. E 5. B 6. E 7. E 8. C 9. A 77
Denis Waitley
ŞAMPİYON 1
1. X + Y † Z + Q 3. X2(g) + 2Y(g) + Z(g) † 2T(g) + Q(g)

tepkimesinin aktifleşme enerjisi 240 kJ/mol dür. tepkimesine göre sabit sıcaklıkta X2'nin derişimi
Ürünlerden Q bir element olup, X, Y ve Z nin stan- sabit tutulup Y ve Z'nin derişimleri iki katına çıka-
dart molar oluşum entalpileri sırasıyla –40, –60 ve rıldığında tepkime hızı 2 katına çıkmaktadır.
–140 kJ/mol olarak verilmiştir.
Buna göre, aynı sıcaklıkta;
Bu bilgilere göre, geri tepkimenin aktifleşme I. Tepkime mekanizmalıdır.
enerjisi kaç kJ/mol dür?
II. Tepkime derecesi 4'tür.
A) 40 B) 60 C) 100 D) 140 E) 280 III. Y ve Z nin derişimleri sabit tutulup X2 derişimi
iki katına çıkarıldığında hız 4 katına çıkar.
ΔHTep. = –140 – [–40 – 60] = –40 yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur?
P.E. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
240 D) I ve II E) I ve III
Eag = 240 + 40 = 280 kJ
TH a [Y] ya da
T.K.
TH a [Z] olacağından derece bilinmez.
III den TH a [X2]2 dir.
TH = k [X2]2[Y] ya da
TH = [X2]2[Z] dir.
4. H2O2(suda) + 2Br–(suda) + 2H+(suda) † 2H2O(g) + Br2(g)
çözelti fazındaki tepkimesi iki basamaklıdır.

2. Sulu çözeltide meydana gelen bir tepkime için
Tepkimenin hızlı olan ikinci basamağı
– –
1. adım: H2O2 + I † H2O + IO (yavaş)
–
H+(suda) + Br–(suda) + HBrO(suda) †
2. adım: IO + H3O+ † HIO + H2O (hızlı)
H2O(g) + Br2(g) olduğuna göre,
–
3. adım: HIO + H3O+ + I † 2H2O + I 2 (çok hızlı)
I. Tepkimenin hız bağıntısı TH = k[H2O2][Br–][H+]
aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? şeklindedir.
A) Toplu tepkime denklemi: II. Br– ara üründür.

–
H2O2 + 2I + 2H3O+ † I 2 + 4H2O dur. III. Ortama aynı sıcaklıkta H2O ilavesi tepkime
– hızını arttırır.
B) Tepkime hızı denklemi: T.H. = k · [H2O2] · [I ]
dir. yargılarından hangileri yanlıştır?
C) Ortama su ekleyerek hacim iki katına çıkartı-
A) I, II ve III B) Yalnız II C) Yalnız III
lırsa tepkime hızı değişmez.
D) 3. adımın aktifleşme enerjisi en küçüktür.
ŞAMPİYON
–
E) IO ve HIO ara üründür. H2O2 + Br– + H+ † H2O + HBrO (yavaş)
+ H+ + Br– + HBrO † H2O + Br2 (hızlı)
H2O2 + 2Br– + 2H+ † 2H2O + Br2
Su eklenerek iyonların derişimleri azalacağı için hız da
Su eklenirse derişim azalır, hız azalır.
azalır.
78
5. 2A(g) + 3B(g) † 2C(g) tepkimesi için aşağıdaki 7. Sulu çözeltide gerçekleşen bir tepkimenin meka-
deneysel sonuçlar elde edilmiştir. nizması aşağıdaki gibidir.
Deney [A] [B] Hız (mol / L.s) 1. 2CIO– †CI– + CIO2– (yavaş)
1 0,1 0,1 0,003 2. CIO2– + CIO– † CI– + CIO3– (hızlı)
2 0,1 0,2 0,012
Buna göre verilen
1
Tepkimenin hız sabitinin birimi 2 olduğu- I. CIO2– iyonu bir ara maddedir.
M .s
na göre tepkimenin hız bağıntısı nedir? II. Net tepkime denklemi
A) TH = k.[B]2 B) TH = k.[A]2[B] 3CIO–(suda) † 2CI–(suda) + CIO3–(suda)

dır.
C) TH = k[A][B]2 D) TH = k.[A][B]3
III. 1. adımın aktifleşme enerjisi 2. adımdan kü-
E) TH = k.[A][B]
çüktür.
k'nın birimine göre toplam derece 3 olur. IV. Hız denklemi Hız = k · [CIO–]2 dir.
Deneylere göre TH a [B]2 ise
TH = k [A] [B]2 dir. yargılarından hangileri doğrudur?
A) I, II ve III B) I, II ve IV C) II, III ve IV
D) II ve IV E) I ve IV
Yavaş adımın eşik enerjisi (Ea) daha büyüktür.
6. 2X + 3Y † Ürün 8. X + 2Y + Z † K + 2L
tepkimesi için sabit sıcaklıkta yapılan deney so-
tepkimesi için belli bir sıcaklıkta farklı derişimlerle
nuçları aşağıdaki tabloda belirtilmiştir.
deneyler yapılarak aşağıdaki veriler elde ediliyor.
Deney [X] (M) [Y] (M) Hız (M/s)
Hız b l
mol
Deney [X] [Y] [Z]
1 0,1 0,1 0,03 L$s
–4
1 0,01 0,2 0,1 1,8 · 10
2 0,1 0,2 0,12
–4
3 2 0,2 a 2 0,02 0,2 0,1 3,6 · 10
–4
3 0,01 0,4 0,1 1,8 · 10
3
L
Hız sabitinin birimi olduğuna göre, 4 0,01 0,2 0,2 7,2 · 10
–4
mol 3 $ s
3. deneydeki "a" yerine ne gelmelidir? Bu verilere göre, tepkimenin hız denklemi aşa-
ğıdakilerden hangisidir?
A) 48 B) 36 C) 24 D) 3,6 E) 2,4
A) Hız = k [X] [Z]2 B) Hız = k [X] [Y] [Z]
k nın biriminden toplam derece 4 olmalıdır. 1. ve 2. C) Hız = k [X] [Y]2 [Z] D) Hız = k [X]2 [Z]
deneylerden TH a [Y]2
E) Hız = k [X] [Y] [Z]2
TH = k · [X]2[Y]2 dir.
ŞAMPİYON
2. ve 3. deneylerden [X], 20 katına

çıkarsa hız 202 = 400 katına çıkar. Deney 1 ve 2 den TH a [X]
Hız = a = 0,12 x 400 = 48 olur.
Deney 1 ve 3 den TH, [Y]'ye bağlı değildir.
Deney 1 ve 4 den TH a [Z]2
1. E 2. C 3. A 4. E 5. C 6. A 7. B 8. A 79
ÇIKMIŞ SORULAR
1. A + B † C tepkimesi için A ve B’nin farklı başlan- 3. Belirli bir sıcaklıkta, 2NO(g) + Cl2(g) → NOCl tep-
gıç derişimlerinde elde edilen tepkime başlangıç kimesi için deneysel veriler tablodaki gibidir.
hızları tabloda verilmiştir.
Başlangıç derişimi,
Başlangıç hızı,
Deney mol/L
mol/L s
[A] [B] 2
1 0,2 0,3 3,0 x 10–5 1
2 0,2 0,6 6,0 x 10–5
2
3 0,4 0,3 12,0 x 10–5
Buna göre, tepkimenin hız ifadesi aşağıdaki- Bu tepkimeyle ilgili aşağıdakilerden hangisi
lerden hangisidir?
doğrudur?
A) k[A][B] B) k[B] C) k[A]
A) Tepkime hızı = k[NO]2[Cl2] dir.
D) k[A][B]2 E) k[A]2[B]
L2
B) Hız sabiti; k = 8,0 x 10–3 dir.
2018 / AYT mol 2 .s
C) Tepkimenin toplam derecesi dörttür.
D) NO’ya göre tepkimenin derecesi sıfırdır.
E) NO ve Cl2 nin derişimleri 1 mol/L alındığında
tepkimenin başlangıç hızı 1,8 x 10–5 mol/L.s
olur.
2013 / LYS
4. 2HCl(g) → H2(g) + Cl2(g)

2. X maddesinden Y maddesinin oluşumuyla ilgili tepkimesinin potansiyel enerji - zaman grafiği iki
tepkimenin potansiyel enerji-tepkime ilerleyişi gra- ayrı durum (I ve II) için verilmiştir.
fiği aşağıda verilmiştir. Aktifleşmiş
Ep I kompleks (I)
Ea
I Aktifleşmiş
II
kompleks (II)
H2(g) + CI2(g)
2HCI(g) Ea
II
Zaman
Buna göre, tepkimeyle ilgili aşağıdaki ifadeler-

den hangisi yanlıştır?
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) II. durumda tepkimede katalizör kullanılmıştır.
A) X → K tepkimesinin entalpi değişimi +10 kJ’dir. B) Her iki durumda tepkime entalpisi (¢H) aynıdır.
B) İkinci basamağın aktivasyon enerjisi 45 kJ’dir. C) Her iki durumda tepkime tek basamaklıdır.
C) Toplam tepkimenin entalpi değişimi –10 kJ’dir D) Her iki durumda tepkimenin aktivasyon enerji-
si aynıdır.
D) Tepkime hızını ikinci basamak belirler.
E) Her iki durumda tepkime entalpisinin (¢H) işa-
ÖSYM
E) K maddesi ara üründür.

reti pozitiftir.
2017 / LYS 2012 / LYS
80 1. E 2. B 3. B 4. D
Kimya
6. FASİKÜL 11
Kimyasal Tepkimelerde
Denge
➤ 816 soru
Uyarlamaları
Sınav Soruları
Teşekkürler…
Bülent ERTEN ve Burhan ACARSOY'a



Oğuz GÜMÜŞ
EDİTÖR
Tel: 0312 386 00 26 • 0850 302 20 90
0 553 903 65 51
Fax: 0312 394 10 04
F. Özgür OFLAZ
Mayıs 2019
yapılamaz.
tavsiye ederim.
Ön Söz
oluşturulmuştur.


İÇİNDEKİLER
KİMYASAL TEPKİMELERDE DENGE (12 DERS SAATİ)

Neden Denge?........................................................................................................... 9
Uygulama Alanı - 1........................................................................................... 11
Pekiştirme Testi - 1 ......................................................................................... 15
Dengenin Nitel Görünümü........................................................................................ 17
Uygulama Alanı - 2........................................................................................... 19
Denge Sabiti ile İlgili Kurallar ve Hesaplamalar...................................................... 22
Uygulama Alanı - 3........................................................................................... 23
Dengeye Etki Eden Etmenler (Derişim Etkisi)......................................................... 29
Uygulama Alanı - 4........................................................................................... 31
Dengeye Etki Eden Etmenler (Basınç - Hacim Etkisi)............................................ 35
Uygulama Alanı - 5........................................................................................... 36
Dengeye Etki Eden Etmenler (Sıcaklık Etkisi)........................................................ 40
Uygulama Alanı - 6........................................................................................... 42
Dengeye Etki Eden Etmenler (Katalizör Etkisi ve Denge Kesri (Q)....................... 48
Uygulama Alanı - 7........................................................................................... 49
TAM TUR.................................................................................................................... 52
Acemi Testleri - 1, 2, 3, 4........................................................................................... 53
Amatör Testleri - 1, 2, 3, 4 ........................................................................................ 61
Uzman Testleri - 1, 2, 3 . ........................................................................................... 69
Şampiyon Testi - 1 . .................................................................................................. 75
ÖSYM Soruları .......................................................................................................... 77
SULU ÇÖZELTİ DENGELERİ (12 DERS SAATİ)

Bronsted – Lowry Asit ve Baz Tanımı..................................................................... 81
Uygulama Alanı - 1........................................................................................... 82
Suyun Otoiyonizasyonu ve pH – pOH Kavramları.................................................. 83
İÇİNDEKİLER
pH/pOH ve [H+]/[OH–] Grafikleri............................................................................... 85

Uygulama Alanı - 2........................................................................................... 86
5
Kuvvetli Asitler – Kuvvetli Bazlar............................................................................. 93
Uygulama Alanı - 3........................................................................................... 94
Zayıf Asitler – Zayıf Bazlar........................................................................................ 98
Eşlenik Asit ve Bazların Kuvvetleri.......................................................................... 100
Uygulama Alanı - 4........................................................................................... 101
Nötralleşme Tepkimeleri........................................................................................... 108
Uygulama Alanı - 5........................................................................................... 110
Titrasyon.................................................................................................................... 114
Uygulama Alanı - 6........................................................................................... 117
Katyonların ve Anyonların Asitliği ve Bazlığı......................................................... 122
Uygulama Alanı - 7........................................................................................... 125
Tampon Çözeltiler..................................................................................................... 128
TAM TUR.................................................................................................................... 133
Acemi Testleri - 1, 2................................................................................................... 134
Amatör Testleri - 1, 2 ................................................................................................ 138
Uzman Testleri - 1 . ................................................................................................... 142
Şampiyon Testleri - 1 ............................................................................................... 144
ÖSYM Soruları........................................................................................................... 146
ÇÖZÜNÜRLÜK DENGESİ VE Kçç (8 DERS SAATİ)

Çözünürlük Dengesi ve Kçç..................................................................................... 149
Çözünürlük ve Kçç Hesaplamaları........................................................................... 153
Çökme ve Çökelme Şartı........................................................................................... 158
Çözünürlük Dengesine Etki Eden Etmenler............................................................ 163
TAM TUR.................................................................................................................... 168
Acemi Testleri - 1, 2, 3 . ............................................................................................ 169
Amatör Testleri - 1, 2, 3 ............................................................................................ 175
İÇİNDEKİLER
Uzman Testleri - 1, 2, 3 . ........................................................................................... 181

Şampiyon Testleri - 1, 2 ........................................................................................... 187
ÖSYM Soruları .......................................................................................................... 191
6
Denge Olayı
1. X(g) + Y(g) ø Z(g) tepkimesi ile ilgili 4. Bir kapta su-buhar dengesi kurulduğuna göre,
I. Homojendir. I. Kap kapalıdır.
II. Kimyasal denge tepkimesidir.
III. Maksimum düzensizlik eğilimi girenler yönün- II. Sıcaklık sabittir.
dedir. III. Birim zamanda buharlaşan ve yoğunlaşan
H2O molekülleri sayısı eşittir.
ifadelerinden hangisi doğrudur?
Hepsi gaz halinde olduğundan homojen ve tersinirdir. (ø)
Denge tepkimesinde maksimum düzensizlik girenler lehi- D) II ve III E) I, II ve III
nedir.
Denge kurulduğuna göre kap kapalıdır, sıcaklık sabittir.
2. Kimyasal denge sistemleri için aşağıdaki ifa- Buharlaşma ve yoğunlaşma hızları birbirine eşittir.
delerden hangisi doğrudur?
A) İleri tepkime hızı, geri tepkime hızından bü- 5.
yüktür. MgO(k)
B) Olay dinamiktir. MgCO3(k) MgO(k) ve
C) Tepkimedeki tüm maddeler aynı fiziksel halde CO2(g)
ise denge heterojendir.
D) Sıcaklık artar.
X Y Z
E) Reaktiflerin tamamı ürünlere dönüştüğünde
X, Y ve Z kapalı kaplarına belirtilen maddeler ko-
denge kurulur.
nularak bir süre bekleniyor.
Denge sistemlerinde ileri ve geri yöndeki tepkimeler eşit
hızlarda devam eder, olay duramaz, olay dinamiktir.
Buna göre, sabit sıcaklıkta
MgCO3(k) ø MgO(k) + CO2(g)
3. Mol Mol dengesi hangi kaplarda kurulabilir?
A) Yalnız X B) Yalnız Y C) X ve Z
D) Y ve Z E) X ve Y
Sadece MgO katısı kapta bulunursa CO2 gazı olmadı-
ğından tepkime başlamaz, denge kurulmaz.
6. Sabit hacimli bir kaba katı karbon (C) ve CO2 gazı

t Zaman t Zaman
tepkime-1 tepkime-2 konularak,
Yukarıdaki iki farklı tepkimeye ait mol-zaman gra- C(k) + CO2(g) ø 2CO(g)
fikleri verilmiştir. dengesi sabit sıcaklıkta kuruluyor.
Buna göre, tepkimelerle ilgili, Buna göre, sistem dengeye ulaşıncaya kadar
I. Tepkime-1 tam verimlidir. I. Gaz kütlesi artar.
II. Tepkime-1 tersinir değilken, tepkime-2 tersi- II. Katı kütlesi azalır.
nirdir. III. Gaz basıncı değişmez.
III. Tepkime-1 sonlanmışken, tepkime-2 dengeye yargılarından hangileri yanlıştır?
ulaşmıştır. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
ifadelerinden hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III
PEKİŞTİRME
D) II ve III E) I, II ve III Kütle korunumu yasasına göre, oluşan CO gazının küt-

lesi harcanan CO2 gazının kütlesinden büyüktür. Böyle-
Tepkime 1'de "reaktifler bittiğinden tepkime tam verimli- likle gaz kütlesi artar, C kullanıldığından katı kütlesi
dir, tepkime tersinir olamaz. Tepkime 2'de verim %100
olmadığından (biten yok) tepkime tersinirdir; sistem azalır. Gaz mol sayısı arttığından basınç artar.
moller sabitlendiğinden dengededir.
15
Dengenin Nitel Görünümü BİLGİ
A(g) + B(g) ø 2C(g)
şeklindeki bir denge tepkimesi düşünelim.
İleri tepkime hızı; T· Hi = ki· [A]· [B]
Geri tepkime hızı; T· Hg = kg· [C]2 şeklindedir.
Denge anında, T· Hi = T· Hg olacağından
ki· [A]· [B] = kg· [C]2
ki [C] 2
= olarak yazılır.
kg [A] [B]
Sabit sıcaklıkta ki ve kg (ileri ve geri tepkimelerin hız sabitleri) değerleri sabit

ki
olacağından oranı da sabit olur ve bu değere "denge sabiti" denir ve kısaca "Kc"
kg
ile gösterilir.
HATIRLATMA
ki [C] 2
= K c olduğundan K c = olur. Kc
kg [A] . [B]
i. Sıcaklığa
Bu eşitlikte "c", derişim türünden denge sabitini gösterir.
ii. Tepkime türüne
Genel olarak herhangi bir tersinir tepkime için
iii. Tepkimedeki mad-
aA(g) + bB(g) ø cC(g) + dD(g)
delerin katsayıla-
c d
[C] . [D] rındaki değişime
Kc = ifadesi yazılır.
[A] a . [B] b bağlıdır.
Katı ve sıvıların derişimleri sabit olduğundan denge bağıntısına yazılmazlar.
Bir tepkimenin Kc değeri ne kadar büyükse, o tepkimenin ürünlere dönüşme eği-

limi o kadar fazladır. Bu durumda verim yüksektir.
AKLINDA OLSUN
Kısmı Basınçlar Türünden Denge Sabiti (Kp) ve Kp - Kc İlişkisi
Mekanizmalı tepkimelerde
Bir gazın kısmi basıncı, sabit sıcaklıkta o gazın derişimi ile doğru orantılıdır. Den-
i) Hız ifadesi yavaş
ge sabiti hesaplanırken gazların kısmi basınçları da kullanılabilir. Bu şekilde hesap-
adıma göre,
lanan denge sabiti "Kp" ile gösterilir.
Örneğin, ii) Denge bağıntısı
ise net tepkime
aA(g) + bB(g) ø cC(g) + dD(g) tepkimesinde
denklemine göre
PCc .PDd
Kp = yazılır.
P Aa .P Bb
N2(g) + 3H2(g) ø 2NH3(g) denge tepkimesi için

2
P NH
3
Kp = şeklinde yazılır.
PN .P H3
BİLGİ
2 2
17
Dengenin Nitel Görünümü
1. X(g) + 2Y(g) ø Z(g) + T(g) 4. I. CH4(g) + 2O2(g) ø CO2(g) + 2H2O(s)
tepkimesi için Kp ile Kc arasındaki ilişki aşağı- II. MgCO3(k) ø MgO(k) + CO2(g)
dakilerden hangisinde doğru olarak verilmiş- III. N2O4(g) ø 2NO2(g)
tir?
Yukarıdaki denge tepkimelerinin hangilerinde
A) Kc = Kp.RT B) Kp = Kc.RT Kp > Kc olabilir?
C) Kp = Kc (RT)2 D) Kc = Kp.(RT)2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) II ve III

E) Kc = Kp.(RT)–2 D) I ve III E) I, II ve III
Δngaz = 2 – 3 = –1 olduğundan I'de Δn < 0 II'de Δn > 0 III'de Δn > 0

KP = Kc(RT)–1 ise Kc = Kp(RT) olur.
5. Aşağıda verilen denge tepkimelerinden hangi-

2. Aşağıdaki tepkimelerden hangisinde kısmi
sinde derişimler türünden denge sabiti (Kc) ile
basınçlar türünden denge sabiti (Kp) ile derişim-
kısmi basınçlar türünden denge sabiti (Kp)
ler türünden denge sabiti (Kc) arasında Kp = Kc
Kp
ilişkisi vardır? arasında K c = bağıntısı vardır?
RT
A) C(k) + H2O(g) ø CO(g) + H2(g)
A) 4NO(g) ø 2N2O(g) + O2(g)
B) P4(k) + 6Cl2(g) ø 4PCl3(s) B) C(k) + 2H2(g) ø CH4(g)
C) CaCO3(k) ø CaO(k) + CO2(g) C) 2SO3(g) ø 2SO2(g) + O2(g)
D) H2(g) + Br2(g) ø 2HBr(g) D) CO(g) + 3H2(g) ø CH4(g) + H2O(g)
E) SO3(g) + H2O(s) ø H2SO4(suda) E) CaO(k) + CO2(g) ø CaCO3(k)
Δngaz = 0 ise KP = Kc olur. KP

Kc = ¡ KP = Kc·(RT)1
D'de 2 mol gaz † 2 mol gaz RT
Δn = 0'dır. Δngaz = 1 olmalıdır.
3. C(k) + H2O(g) ø CO(g) + H2(g)
Yukarıda verilen tepkimenin denge sabitini 6. A(g) ø B(g) + C(k) Kc = 0,4

(Kc) hesaplayabilmek için,
Yukarıda verilen denge sistemi ile ilgili aşağı-
I. İleri ve geri tepkimelerin hız sabitleri daki yargılardan hangisi doğrudur?
II. Tepkime sıcaklığı
A) Homojen dengedir.
III. Dengedeki H2O, CO ve H2 gazlarının kısmi
basınçları B) İleri hız sabiti (ki), geri hız sabiti (kg) değerin-
den büyüktür.
niceliklerinden hangilerinin tek başına bilin-
mesi yeterlidir? C) Denge anında B nin molar derişimi, A nın mo-
lar derişiminden küçüktür.
D) Kp = Kc.R.T dir.
PEKİŞTİRME
PA
E) K p = dir.
ki PB
Kc = 'den bulunabilir.
kg
KP için değeri III'den bulunabilir ancak T bilinmeden Kc [B]
bulunmaz. Tek başına I ile bulunabilir. Kc = = 0,4 < 1 olduğuna göre, dengede [B] < [A]'dir.
[A]
20
UYGULAMA ALANI - 4
AÇIK UÇLU SORULAR

1. 2SO2(g) + O2(g) ø 2SO3(g) tepkimesine göre 2. I. N2(g) + 3H2(g) ø 2NH3(g)
a) SO2 çekilirse (V, T sabit) tepkimesine denge halinde iken
Derişim Hız
a) Sabit hacim ve sıcaklıkta N2(g) ekleme
SO3
b) Sabit hacim ve sıcaklıkta NH3(g) ekleme
SO2 ileri hız
c) Sabit hacim ve sıcaklıkta H2(g) çıkarma
geri hız
O2
işlemleri sırayla uygulanıyor.
Zaman Zaman
Buna göre aşağıdaki tabloyu doldurunuz.
a) Derişim Hız N2 H2 NH3
Denge
SO3 Etki mol mol mol [N2] [H2] [NH3] Kc
Yönü
sayısı sayısı sayısı
SO2 ileri
geri geri a
ileri
O2 b
Zaman Zaman c
b) Mol Derişim
b) SOSO
3 gazı çekilirse (V, T sabit)
2 2 SO
II. Bu olayların derişim-zaman grafiklerini çiziniz.
Mol SO3 Derişim
SO3
ileri
SO2 SO2 I. N2(g) + 3H2(g) geri
2NH3(g)
O2 O2
a) Derişim Hız
SO SO3 tepkimesine göre kaba N2 gazı eklenmesi ileri tepkime
SO33
Zaman Zaman hızını birden artırır, denge ileri yönde (ürünler yönüne)
Mol Hız
c) OSO
2 O2 ilerler.
ileri
O2 2
geri
geri ileri
Kaba NH3 gazı eklenmesi geri tepkime hızını birden artı-
O2 Zaman ileri Zaman
SO ileri
2
geri rır, denge geri yöne (girenler yönüne) kayar.
Zaman geri Zaman
SO3 Kaptan H2 gazının çıkarılması ileri tepkimenin hızını bir-
b) Mol Derişim
SO2
den azaltır, denge geri yöne (girenler yönüne) kayar.
SO2 Zaman Zaman
Buna göre
SO3 SO3
Denge N2 mol H2 mol NH3 mol
Etki [N2] [H2] [NH3] Kc
O2 O2 Yönü sayısı sayısı sayısı
a " 3 3 3 3 3 3 Sabit
Zaman Zaman
a)
c) Mol
Derişim Hız
Hız b ! 3 3 3 3 3 3 Sabit
O
SO
c) O2 gazı
23
eklenirse (V, T sabit) ileri c ! 3 3 Sabit
3 3 3 3
Mol SO ileri
Hız
SO22 ileri geri şeklinde olur.
geri geri
OSO geri
2 3
O2 ileri Kc sadece sıcaklıkla değişir.
II. Olayların derişim-zaman grafikleri
SO2 Zaman ileri hız Zaman Hız
Zaman Zaman
b) Mol Derişim
geri hız

SO3
SO2 SO2
N2
SO3 Zaman SO3 Zaman
grafiklerini
O2 çiziniz. O2 H2
UYGULAMA ALANI
Zaman Zaman
NH3
Mol Hız
c)
O2
ileri
SO2 ileri (a) (b) (c) Zaman
geri
geri
SO3
Zaman Zaman
31
3. Aşağıdaki tabloyu doldurunuz. 5. H2(g) + I2(g) ø 2HI(g)
CO(g) + H2O(g) ø CO2(g) + H2(g) tepkimesi 2 litrelik bir kapta t °C de dengede iken
kapta 2 mol H2, 2 mol I2 ve 2 mol HI gazları bu-
Denge CO H2O CO2 H2
Etki mol mol mol mol [CO] [H2O] [CO2] [H2] Kc lunmaktadır.
Yönü sayısı sayısı sayısı sayısı
a) Aynı sıcaklıkta denge sabitini bulunuz.
H2 gazı
eklenirse H2(g) + I2(g) E 2HI(g) tepkimesi 2 litrelik kapta dengede
(V, T
sabit)
iken
12
H2O gazı Denge: 2 mol 2 mol 2mol KC = =1
1.1
çıkarılırsa
(V, T
sabit)
CO2 gazı
eklenirse
(V, T
sabit) b) Kaba aynı sıcaklıkta 3 mol HI gazı eklenir-
se, yeni kurulan dengede H2 gazının molar
derişimi ne olur?
CO H2O CO2 H2
Denge H2(g) + I2(g) ø 2HI(g)
Etki mol mol mol mol [CO] [H2O] [CO2] [H2] Kc
Yönü
sayısı sayısı sayısı sayısı 1.Denge : 2 mol 2 mol 2 mol
H2 gazı Etki : + 3 mol
eklenirse - -
! - - - - - - - Tepki : +x +x –2x
(V, T
sabit)
2. Denge : (2 + x) mol (2 + x)mol (5 – 2x)mol
H2O gazı
Denge sabiti değişemeyeceğine göre, 2. dengenin de
çıkarılırsa
! - . . . - . . . - sabiti 1 olur.
(V, T
Buna göre,
sabit)
a k
5 − 2x 2
CO2 gazı
Kc = 1 = 2 ,1 = 5 − 2x , x = 1
eklenirse
a ka k
2+x 2+x 2+x
! - - - . - - - . -
(V, T 2 2
sabit) olarak bulunur.
n (2 + 1) mol
Böylelikle; [H 2] = = = 1, 5 M olur.
V 2L
4. 2A(g) ø B(g) + C(g)

tepkimesi dengeye ulaştığında 1 litrelik bir kapta c) Olayın molar derişim-zaman grafiğini çiziniz.
2 mol A, 4 mol B ve 4 mol C bulunmaktadır. İlk denge durumunda
Sistem dengede iken aynı sıcaklıkta kaptan 2mol 2mol 2mol
[H 2] = = 1M [I 2] = = 1M [HI] = = 1M,
2L 2L 2L
1 mol A gazı çıkarıldığında yeni kurulan denge-
de A gazının mol sayısı kaç olur? Son denge durumunda
3mol 3mol
[H 2] = = 1, 5M [I 2] = = 1, 5M
2A(g) 2L 2L
? B(g) + C(g)
1. Denge : 2 mol 4 mol 4 mol [HI] =
3mol
= 1, 5M,
Etki : –1 mol 2L
Tepki : +2x –x –x (2 + 3) mol
3 mol HI eklendiği andaki [HI] = = 2, 5 M'dir.
2L
2. Denge : 1 + 2x 4 – x 4 –x
Derişim(M)
[B] . [C] 4.4
UYGULAMA ALANI
Kc = = 2 =4
[A] 2 2 2,5
(4 − x)(4 − x) HΙ
Denge sabiti değişmeyeceğinden; 4 = 1,5
(1 + 2x) 2 H2,Ι2
H2,Ι2
x = 0,4 mol 1
HI
bulunur.
Buna göre A nın yeni dengedeki mol sayısı
3 mol Zaman
1 + 2x = 1 + 2.(0, 4) = 1,8 mol olur. HΙ(g)
ekle
32
BİLGİ Dengeye Etki Eden Etmenler ve Denge Kesri
4. KATALİZÖR ETKİSİ
Katalizör kimyasal bir tepkimenin hem ileri hem de geri aktifleşme enerjilerini eşit
miktarda düşürerek ileri ve geri tepkimeleri hızlandırır. Bu nedenle hem ileri hem de
geri tepkimelerin hız sabitleri aynı oranda değişeceğinden,
k ileri
oranı, yani denge sabiti- Hız Hız
k geri
nin değeri değişmez.
ileri
Katalizör hem ileri hem de geri
HATIRLATMA tepkimeyi hızlandırır, böylelikle geri
dengenin kurulma süresi kısalmış

Katalizör
olur.
I. denge derişimlerini
Bir denge kurulmasında kata- O t Zaman O t Zaman
II. denge sabitinin de- lizörün hız-zaman grafiğine etkisi
Katalizörsüz t > t' Katalizörlü
ğerini (Kc) şöyle olur.
III. dengenin yönünü
değiştirmez. Bir denge tepkimesinde de katalizör kullanılırsa;
●● İleri ve geri tepkime hızı artar.
●● İleri ve geri hız sabiti değeri artar.
●● Denge sabiti (Kc) değeri değişmez.
●● Denge yönü değişmez.
●● Dengeye gelinme süresi kısalır.
●● Denge derişimleri değişmez.
DENGE KESRI (Q) - TEPKIMENIN YÖNÜ

AKLINDA OLSUN
Bir tepkimenin her hangi bir anda dengede olup olmadığı ya da hangi yönde iler-
Q = Kc ise sistem den- leyerek dengeye ulaşacağını anlayabilmek için denge kesri (Q) hesaplanır.
gededir.
Q, tepkimenin herhangi bir anındaki molar derişimler veya kısmi basınçların den-
Q < Kc ise sistem denge bağıntısında yerine yazılması ile bulunur. Kc ve Kp ise denge anındaki molar
gede değildir. Tepkime derişimler ve kısmi basınç değerlerinden hesaplanır.
ürünler yönüne ilerler.
Kc ve Kp denge anı için; Q herhangi bir an içindir.
Q > Kc ise sistem den- Q ile Kc (ya da Kp) bağıntı olarak tamamen aynıdır.
gede değildir. Tepkime
Belirli bir anda sistemin hangi yönde ne tepkime vereceğini belirlemek için Q ile
girenler yönüne ilerler.
Kc değerleri karşılaştırılır.
Q = Kc ise sistem dengededir. Başlangıç derişimleri, denge derişimleridir.
Q > Kc ise sistem dengede değildir. Bu durumda ürünlerin molar derişimleri den-
gedekinden daha yüksektir, girenlerin daha küçüktür. Denge kurulabilmesi için, Q
değeri küçülmelidir. Böylelikle, tepkime girenler yönüne ilerlemelidir.
Q < Kc ise sistem dengede değildir. Bu durumda girenlerin molar derişimleri den-
BİLGİ
gedekinden daha yüksektir, ürünlerin daha küçüktür. Denge kurulabilmesi için, Q

değeri büyümelidir. Böylelikle, tepkime ürünler yönüne ilerlemelidir.
48
UYGULAMA ALANI - 7
AÇIK UÇLU SORULAR

1. 2X(g) ø Y(g) + Z(g) b) İleri ve geri hız sabitleri
tepkimesinin 600 K deki denge sabiti Kc = 4 tür. İleri ve geri hızlar artacağından artar.
2 litrelik bir kaba 600 K de birer mol X, Y ve Z
c) Denge sabiti (Kc)
gazları konularak sistemin deneye gelmesi sağla-
nıyor. Değişmez.
Buna göre, Y gazının denge durumundaki deri- d) X, Y ve Z gazlarının yeni denge derişimleri
şimi nedir? Değişmez.
2X (g) D Y(g) + Z (g) tepkimesinin denge kesri (Q) e) X, Y ve Z gazlarının yeni mol sayıları
4 1 1
1mol 1mol 1mol
Değişmez.
[Y] . [Z] a 2 ka 2 k
1 1
3. N2(g) + 3H2(g)
1
Q= = = 1 dir. 2NH3(g)
[X] 2 a k
1 2 2
2
tepkimesinin denge Sabiti t °C de Kc = 200 oldu-
Q < Kc olduğundan reaktiflerin başlangıç derişimleri ğuna göre,
dengedekinden yüksektir. Denge kurulabilmesi için a) Tepkime kabında 0,1M N2, 0,1M H2 ve 0,4M
reaktiflerin ürüne dönüşmesi gerekir. Yani, tepkime NH3 bulunduğunda sistem dengede midir?
ürünler yönüne kayarak denge kurulabilir. Buna göre Y Eğer değilse hangi yönde ilerleyerek den-
ve Z gazlarının x er mol daha üretilmeleri, X gazının ise ge kurulabilir?
2x mol daha tüketilmesi durumunda (katsayılarına 1

N 2 (g) + 3H 2 (g) 2NH 3 (g) Kc = 200
göre) denge kurulur. Böylelikle, 3 :;;;;;;< 2 :;;;;;;;<
0, 1M 0, 1M 0, 4M
2X(g) Y(g) + Z(g)
E Tepkime kabında bulunan derişimlere göre, denge
Başlangıç : 1 mol 1 mol 1 mol kesri (Q)
[NH 3] 2 ^0, 4 h2
Değişim : –2x +x +x Q= = 1600 olur.
[N 2] [H 2] 3 =
^0, 1 h^0, 1 h3
Denge : (1 – 2x)mol (1 + x)mol (1 + x)mol
Q > Kc olduğundan bu sistem dengede değildir.
tepkimesine göre
Dengede olması için Q değerinin küçülmesi gerekir.
[Y] . [Z] a 2 ka 2 k
1+x 1+x
Net tepkime girenler yönünde (2 yönünde) ilerler.
Kc = = =4
[X] 2 a k
1 − 2x 2
2 b) Tepkime kabında 0,2M N2, 0,2M H2 ve 0,4M
1+x NH3 bulunduğunda sistem dengede midir?
=2 x = 0,2 olarak bulunur.
1 − 2x
Eğer değilse hangi yönde ilerleyerek den-
n (1 + x) mol 1 + 0, 2
Sonuç olarak [Y] = = = = 0, 6M ge kurulabilir?
V 2L 2
bulunur. 1
N 2 + 3H 2 (g) 2NH 3 (g) Kc = 200
0 :;;;;;;< 2 :;;;;;;;<
2. X(g) + 2Y(g)
1
Z(g) + ısı 0, 2M 0, 2M 0, 4M
^0, 4 h2
2
Q= = 100
tepkimesi dengede iken tepkime kabına sabit ^0, 2 h^0, 2 h3
sıcaklıkta katalizör eklenirse aşağıdaki verilen
UYGULAMA ALANI
Q Kc
olduğundan net tepkime Q değerini
(100) (200)
nicelikler nasıl değişir? Açıklayınız.
büyültme yani ürünler tarafına (1 yönünde) ilerler.
a) Denge yönü
Denge halindeki bir sisteme katalizör eklenirse, hem
ileri hem de geri hızlar eşik enerjilerinin azalmaların- a) değişmez a) Dengede değildir,
b) her ikisi de artar
dan dolayı artar. İleri ve geri hız sabitleri aynı oranda 1. 0,6 M 2. c) Değişmez 3.
girenler yönüne ilerler
b) Dengede değildir,
artacağından denge sabiti değişmez. Buna göre, d) değişmez
e) Değişmez ürünler yönüne ilerler.
Değişmez.
49
TAM TUR Kimyasal Tepkimelerde Denge
●● Denge durumunda ●● Bir denge tepkimesi ters çevrilirse, denge sabiti-

nin çarpmaya göre tersi alınır.
a) Sıcaklık sabittir.
A + B ø C için Kc = 4 ise
b) İleri ve geri tepkimenin hızları birbirine eşittir. 1
C ø A + B için Kc = olur.
4
c) Reaktiflerin ve ürünlerin derişimleri sabittir. ●● Denge tepkimesi "n" gibi bir sayı ile çarpılırsa,
denge sabitinin "n" inci kuvveti alınır.
X + Y ø C için Kc = 5 ise
●● Endotermik tepkimelerde minimum enerji eğilimi 2X + 2Y ø 2C için Kc = 52 = 25 olur.
girenler lehinedir (tarafınadır).
●● Tepkimeler toplandığında elde edilen tepkimenin
●● Ekzotermik tepkimelerde minimum enerji eğilimi denge sabiti, toplanan tepkimelerin denge sabitle-
ürünler lehinedir (tarafınadır). rinin çarpımıdır.
X+Y†Z Kc = 4 ise
Z†T Kc = 3 ise
●● Katı † Sıvı † Gaz
X+Y†T için Kc = 4 x 3 = 12 olur.
√ Düzensizlik artar.
●● Tepkimede gazların mol sayısı arttıkça düzensiz-

●● Sistem dengede iken sabit sıcaklıkta kabın hacmi
lik artar.
azaltılırsa, denge gaz katsayılarının az olduğu ta-
●● Katı sıvıda çözünürse düzensizliği artar. rafa kayar.
●● Gaz sıvıda çözünürse düzensizliği azalır. ●● Sistem dengede iken sabit sıcaklıkta kabın hacmi
artırılırsa, denge gaz katsayılarının çok olduğu ta-
rafa kayar.
●● aA(g) + bB(g) ø cC(g) için
●● ¢ngaz = 0 ise basınç ve hacim değişimi dengeyi
6C@c etkilemez.
denge ifadesi, K c = olur.
6A@a 6B@b
●● Denge ifadesine katı ve sıvılar yazılmaz. ●● KC ve KP sadece sıcaklıkla değişir.

Tepkime Sıcaklık Denge yönü Kc
Mekanizmalı tepkimelerde Endotermik T↑ (ürünler)
↑
●● Hız denklemi yavaş adıma göre Ekzotermik T↑ (girenler
↓
●● Denge bağıntısı ana tepkimeye göre yazılır.
Endotermik T↓ (girenler
↓
Örneğin, Ekzotermik T↓ (ürünler)
↑
X(g) + Y(g) † Z(g) (yavaş)
Z(g) + T(g) † M(g) (hızlı)

Katalizör
M(g) + U(g) † S(g) (hızlı) I. denge derişimlerini
II. denge sabitinin değerini (Kc)
X(g) + Y(g) + T(g) + U(g) † S(g) III. dengenin yönünü
değiştirmez.
6S@
için T.H = k.[X] [Y] iken Kc = olur.
6X@ 6Y@ 6T@ 6U@
Q = Kc ise sistem dengededir.
TAM TUR
Q < Kc ise sistem dengede değildir. Tepkime ürün-

K P = K C .(RT) Dngaz ler yönüne ilerler.
Dn gaz = / n ürünler - / n girenler Q > Kc ise sistem dengede değildir. Tepkime gi-
renler yönüne ilerler.
52
Devler gibi eserler bırakmak için, karıncalar gibi çalışmak lazım.
Necip Fazıl Kısakürek
4 ACEMİ
1. PCl3(g)+Cl2(g) ø PCl5(g)+ısı 4. X(g) ø Y(g) + Z(g) + ısı

Derişim tepkimesi dengede iken sıcaklık artırıldığında
tepkimesi dengede
I. Geri tepkimenin hızı artar, ileri tepkimenin hızı
Cl2
iken t anında; azalır.
PCl3
I. Sıcaklığı artırmak II. Kaptaki toplam tanecik sayısı azalır.
PCl5 II. Basıncı azaltmak III. Y gazının mol sayısı azalır.
III. PCl5(g) çıkarmak
0 t Zamanetkilerinden hangileri
ayrı ayrı yapıldığında üstteki grafik elde edilir?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
D) I ve III E) II ve III T↑, tüm tepkimelerin hızı artar.
T↑, denge girenler lehine kayar. 5. X(g) + ısı ø Y(g) + Z(g)

tepkimesi dengede iken,
2. N2(g) + 3H2(g) ø 2NH3(g)
I. Katalizör kullanmak
tepkimesi dengeye ulaşıncaya kadar gerçekleşen
derişim-zaman grafiği aşağıdaki gibidir. II. Kap hacmini artırmak
Derişim(mol/L) III. Sistemin sıcaklığını azaltmak

1,9 işlemlerinden hangileri tek başına uygulandı-
H2
ğında sistemdeki toplam tanecik sayısı azalır?
1
0,6 A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II

N2
0,3
NH3
0 t Zaman T↓, ise denge molekül sayısı az olan girenlere kayar.
Buna göre bu tepkimenin aynı sıcaklıkta deri- 6. Dengedeki;

şime bağlı denge sabiti kaçtır?
H2(g) + F2(g) ø 2HF(g) DH < 0
A) 0,4 B) 0,6 C) 0,8 D) 1,2 E) 1,6 tepkimesinin sıcaklığı artırılırken, katalizör de
0, 6 2
kullanılırsa, tepkimenin denge sabiti, eşik ener-
Kc = = 1,2 jisi, ileri tepkime hızı nicelikleri nasıl değişir?
0, 3·1 3
Denge sabiti Eşik enerjisi İleri tep.hızı
3. I. H2(g) + I2(g) ø 2HI(g)
A) Azalır Azalır Artar
II. X2(g) + Y2(k) ø X2Y2(g)
B) Azalır Azalır Azalır
III. 2H2O(g) ø 2H2(g) + O2(g)
C) Artar Azalır Artar
tepkimelerinden hangilerinin denge sabitinin
mol D) Azalır Artar Artar
birimi dir?
L E) Artar Azalır Azalır
ACEMİ
Ekzotermik tepkimede T↑, Kc azalır; katalizör ile Ea aza-

lır; ileri ve geri hız artar.
Gaz halindeki ürünlerin katsayısı toplamı girenlerdekin-
den bir fazla olmalıdır.
59
Denis Waitley
1 ŞAMPİYON
sürtünmesiz piston 3. PCl3(g) + Cl2(g) ø PCl5(g) + ısı Kc = 2

1. Şekildeki sürtünmesiz
pistonlu kapta tepkimesi için 1 litrelik bir kapta 2 şer mol PCl3, Cl2
ve PCl5 gazları bulunmaktadır.
mX(g) ø nY(g)
(sarı) (renksiz)
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi doğ-
denge tepkimesi gerçek- rudur?
leşmektedir. A) Geri tepkime hızı ileri tepkime hızından bü-
X(g)
Dengedeki bu sisteme yüktür.
K
I. Sabit sıcaklıkta K va- B) Denge kurulduğunda PCl3 ün mol sayısı 2
Y(g)
nası açılarak soygaz den düşük olur.
ekleniyor ve denge
C) Denge kurulduğunda Cl2 nin molar derişimi
sola kayıyor.
2M den büyüktür.
II. Piston sabit tutularak sistemin sıcaklığı artırılı-
yor ve renk açılıyor. D) Zamanla kaptaki toplam mol sayısı artar.
işlemleri ayrı ayrı uygulanıyor. E) Denge kurulduğunda PCl5 in molar derişimi
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır? 2M den küçüktür.
A) m > n dir.
B) Yüksek sıcaklıkta Y gazı daha kararlıdır. Q=
2
< Kc ise denge ürünler tarafına ilerler ve PCl3
2·2
C) Sıcaklık düşürülürse kaptaki molekül sayısı mol sayısı 2'den küçük olur.
azalır.
D) Maksimum düzensizlik girenler lehinedir.
E) Geri yöndeki tepkime ekzotermiktir.
T↓ ise tepkime endotermik olduğundan denge girenler
tarafına kayar. V↑ iken m > n olduğundan T↓ iken 1
4. aX(g) + bY(g) cZ(g)
molekül sayısı artar. 2
tepkimesine göre,
2. X(g) + Y(g) ø Z(g)
1. işlem: Sıcaklık artırıldığında denge 2 yönüne
Tepkimesi dengede iken kaba sabit sıcaklıkta
kaymaktadır.
Y gazı eklendiğinde,
2. işlem: Sabit sıcaklıkta hacim küçültüldüğünde
I. Hız II. Molar derişim
denge 1 yönüne kaymaktadır.
ileri hız geri [Z] Buna göre,
geri hız hız
I. (a + b) > c dir.
Zaman Zaman II. Minimum enerji eğilimi 1 yönündedir.

III. 1. işlem sonucunda denge sabitinin (Kc) sayı-
III. Molar derişim
sal değeri azalır.
[Y]

Zaman
ŞAMPİYON
grafiklerinden hangileri doğru olur?

T↑, denge 2 yönüne kayarsa tepkime ekzotermiktir, Kc
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II azalır.
D) II ve III E) I, II ve III V↓ ise denge 1 yönüne kayarsa a + b > c'dir.
Y'nin derişimi eski haline gelemez.
75
Suyun Otoiyonizasyonu ve
pH – pOH Kavramları BİLGİ
Bilinen en iyi iletkenlerden olan gümüşten bir trilyon kez daha az iletkenliğe sahip
olsa bile su mutlak bir yalıtkan değildir. On milyon su molekülünden yaklaşık bir ta-
nesi iyonlaşarak H+ ve OH– iyonları oluşturur. Buna suyun otoiyonizasyonu (kendi
kendine iyonlaşması) denir. Suyun otoiyonizasyonu sonucu oluşan iyon miktarı çok
az olduğundan saf su pratikte elektrik akımını iletmez kabul edilir.
H2O(s)  H+(suda) + OH–(suda)
Elektronları olmadığından ve pozitif yüklü olduğundan H+ iyonları su molekül-

lerindeki O atomunun eşleşmemiş elektron çiftleri ile koordine kovalent bağ oluş-
turarak su moleküllerine bağlanır. Bu şekilde oluşan ve formülü (H3O+) olan iyona
hidronyum iyonu denir.
H2O(s) + H+(suda)  H3O+(suda)
Koordine kovalent bağ oluşumu
+
+
H + O H H O H
H H
Hidronyum iyonu
Asitlerle ilgili işlemlerin yapılmasında ve denge sabitlerinin yazılmasında

karışıklık yaratmaması ve kolay ifade edilmesi nedeniyle hidronyum iyonu
H3O+ yerine hidrojen iyonu H+ yazılabilir.
Suyun otoiyonizasyon denge bağıntısı, hidronyum iyonunun oluşumunu da içe-

recek biçimde iki su molekülü kullanılarak da yazılabilir.
H2O(s) + H2O(suda) H3O+(suda) + OH-(suda)
+ +
SUYUN İYONLAŞMA DENGESİ – pH ve pOH
Suyun otoiyonizasyonunda bir denge durumu söz konusu olduğuna göre suyun
iyonlaşması için denge bağıntısı yazılabilir.
6H +@ 6OH -@
Kc =
8H 2 OB
Bu bağıntıda yer alan suyun derişimi 55,6 M gibi büyük bir değer olup, suyun
iyonlaşması ile değişimi çok küçüktür. Bu nedenle suyun derişimi sabit kabul edilebi-
lir ve denge sabiti ile aynı tarafa alınarak yeni bir sabit terim oluşturulur.
[H2O] · Kc = [H+] · [OH–]
Bu yeni sabite suyun iyonlaşma sabiti denir ve Ksu olarak gösterilir.
[H2O] · Kc = Ksu
BİLGİ
Diğer denge sabitlerinde olduğu gibi Ksu değeri de sıcaklıkla değişir. 25°C de Ksu
değeri deneysel olarak 1,0 × 10–14 bulunmuştur.
83
KAZANIM 1
1. Sulu çözeltilerin özellikleri ile ilgili olarak; KAVRAMA
I. [H+] > [OH–] ise çözelti asidiktir.
II. pH < pOH ise çözelti baziktir. 4. 0,1 M NaOH çözeltisine, kendi hacmine eşit
III. Her sıcaklıkta [H+] = [OH–] = 10–7 M dir. miktarda,
I. 0,01M NaOH çözeltisi
verilen bilgilerden hangileri doğrudur?
II. 1 M NaOH çözeltisi
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II III. Saf su
eklendiğinde pH değeri nasıl değişir?
pOH > pH ise [H+] > [OH–] asidiktir.
I II III
[H+] = [OH–] = 10–7 M eşitliği 25°C dedir.
A) Azalır Artar Azalır
B) Artar Artar Değişmez
C) Azalır Azalır Değişmez
D) Artar Azalır Artar
E) Azalır Artar Değişmez
Bir çözeltiye saf su eklenirse, derişimi azalır. Derişimi
daha düşük bir çözelti eklenirse, derişimi azalır. Derişi-
mi daha büyük bir çözelti eklenirse, derişimi artar.
2. Asit ve baz çözeltileri ile ilgili olarak verilen;
I. pOH arttıkça asitlik özelliği artar.
II. 25°C de [H+] . [OH–] = 1x10–14 tür. 5. [H+] [OH–] pH pOH Çözeltinin
Türü
III. pH > pOH ise çözelti baz özelliği gösterir. X 1 10–13 0 14 Asit
Y 10–2 10–12 2 12 Asit
ifadelerinden hangileri doğrudur?
Z 10–7 10–7 7 7 Nötr
A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III
T 10–9 10–5 9 5 Baz
V 10–14 1 14 0 Baz
pOH arttıkça pH azalır ve asitlik artar. I. doğru
25°C de [H+] [OH–] = 1 × 10–14 II. doğru Yukarıda tabloda harflerle belirtilen satırlardan
pH > pOH bazik çözeltidir. III. doğru hangisindeki bilgi yanlıştır?
A) X B) Y C) Z D) T E) V
[H+] = 1M iken [OH–] = 10–14 M olur.
6. Aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle doğ-

3. Aşağıdaki ifadelerden hangisi kesinlikle doğ-
rudur?
rudur?
A) Nötral bir çözelti daima saf sudur.
A) pOH = 6 ise çözelti baziktir.
B) Bir çözeltinin pH değişiminin tek yolu çözüne-
B) 25°C de bir çözeltide [H+] = 10–8 M ise çözelti
nin mol sayısını değiştirmektir.
asidiktir.
C) Sulu çözeltilerin pH değerleri 0 ile 14 arasında
C) [OH–] = 10–7 M ise çözelti nötr bir tuz çözelti-
değişir.
sidir.
D) Saf suyun sıcaklığı değişse bile nötr olma
D) 80°C de arı suda pH + pOH = 13 tür.
özelliği değişmez.
KAVRAMA
E) Su eklendiğinde pH değeri büyüyen çözelti

E) pH değeri 7 den farklı bir çözeltiye su eklenir-
asit çözeltisidir.
se pH değeri artar.
25°C de [H+] = [OH–] = 10–7 M
Saf suda [H+] ve [OH–] değişse de hep [H+] = [OH–]
[H+] > 10–7 M olursa çözelti asidik olur. olur.
89
BİLGİ Zayıf Asitler – Zayıf Bazlar
Suda kısmen iyonlarına ayrışarak çözünebilen asitlere zayıf asit denir.
Zayıf asitlerin sulu çözeltilerinde iyonlar ve moleküller bir arada bulunur.
Bu durum aşağıdaki şemada gösterilmiştir.

HCN
HCN
Çift yönlü H+ CN–

+ +
Çok az
İyonlaşma
(DENGE)
ZAYIF
ASİT
HCN, zayıf bir asit olduğundan ancak çok az bir kısmı iyonlaşarak H+ ve CN– iyonları
HATIRLATMA oluşmakta, büyük bir kısmı ise molekül yapısını korumaktadır. İyonlaşma tam olmadığı
için HCN, H+ ve CN– iyonları arasında bir denge kurulmaktadır. Bu nedenle zayıf asitle-
Ka ve Kb değerleri rin iyonlaşma denklemlerinde çift yönlü ok kullanılmaktadır.
sadece sıcaklığa
HCN (suda) ø H+(suda) + CN–(suda)
bağlıdır.
Denge sabiti, asitlik denge sabiti (Ka) olarak bilinir ve bu değer;
[H+] . [CN-]
Ka = 'dir.
[HCN]
Genel olarak HA zayıf asidi için iyonlaşma denklemi ve Ka sabiti şu şekilde gös-
terilir;
AKLINDA OLSUN
HA(suda) + H2O(s) ø H3 O+ (suda) + A – (suda)
Karbon atomu içeren
asitler genellikle zayıf 8H3 O+B7A –A
Ka =
asitlerdir. 7HAA
SONUÇ: Derişimleri EŞİT iki zayıf asitten;

1. Ka değeri büyük olan asit daha kuvvetlidir. Ka değeri arttıkça asidin kuvveti
artar.
2. Daha fazla H3O+ iyonu oluşturan asit kuvvetlidir. [H3O+] ile asitlik kuvveti
doğru orantılıdır.
3. pH değeri küçük olan asit daha kuvvetlidir. [H3O+] ile pH ters orantılıdır.
4. İyonlaşma yüzdesi büyük olan asit daha kuvvetlidir.
Bazı önemli zayıf asitler ve Ka değerli şöyledir;
Zayıf asit Ka
H3PO4 7,6 . 10–3
HF 3,5 . 10–4
CH3COOH 6,5 . 10–4
H2CO3 4 . 10–7
BİLGİ
HCN 5 . 10–10
98
DİKKAT
0,1 M 0,1 M
HX, 1L HY, 1L
kuvvetli asidi zayıf asidi
Yukarıdaki çözeltiler ile ilgili,

1. Çözünen mol sayıları eşittir.
2. İyonlaşma yüzdeleri farklıdır. (HX > HY)
3. H+ derişimleri farklıdır. (HX > HY)
4. pH değerleri farklıdır. (HY > HX)
5. Toplam iyon derişimleri farklıdır. (HX > HY)
Suda kısmen iyonlarına ayrışarak çözünebilen bazlara zayıf bazlar denir.

Zayıf bazların sudaki iyonlaşması sırasında da bir denge kurulur. Örneğin, zayıf
bir baz olan amonyağın (NH3) suda iyonlaşma tepkimesi;
NH3(suda) + H2O(s) ø NH+4^sudah + OH^–sudah
şeklindedir.
Denge sabiti bazlık denge sabiti (Kb) olarak bilinir ve bu değer,
[NH+4 ] [OH –]
Kb = 'dir
[NH3]
Genel olarak B zayıf bazı için iyonlaşma denklemi ve Kb sabiti su şekilde gös-
terilir;
B(suda) + H2O(s) ø BH+ (suda) + OH- (suda) HATIRLATMA

6BH +@6OH −@
Kb = Zayıf asit ve bazlara su
6B@
eklendikçe iyonlaşma
SONUÇ: Derişimleri EŞİT iki zayıf bazdan; yüzdeleri artar.
1. Kb değeri büyük olan baz daha kuvvetlidir. Kb değeri arttıkça bazın kuvveti
artar.
2. Daha fazla OH– iyonu oluşturan baz kuvvetlidir. [OH–] ile bazlık kuvveti
doğru orantılıdır.
3. pOH değeri küçük olan baz daha kuvvetlidir. [OH–] ile pOH ters orantılıdır.
4. İyonlaşma yüzdesi büyük olan baz daha kuvvetlidir.
Bazı önemli zayıf bazlar ve Kb değerleri şöyledir;
Zayıf baz Kb
NH3 1,8 . 10–5
CH3NH2 4 . 10–4
C6H5NH2 7,5 . 10–10
Zayıf asit ve bazlarla ilgili işlemli soruların çözülmesi sırasında uygulanacak yöntem:
• Zayıf asit ya da bazın daima iyonlaşma (ayrışma) denklemini yazınız.
• Denkleme ilişkin denge sabiti bağıntısını (Ka ya da Kb) yazınız.
• Elinizde hangi verilerin olduğunu ve neyin sorulduğunu belirleyiniz.
• Verilerinizi iyonlaşma denklemi üzerinde gösteriniz.
• Ka ya da Kb bağıntısını kullanarak işlemleri yapınız ve soruyu çözünüz.
BİLGİ
• Bazı sorularda pH, hacim, mol hesaplamaları gibi yapılması gereken bazı ek iş-
lemler olabilir.
99
3. Oda sıcaklığında molar derişimleri ve hacimleri
KAVRAMA eşit olan KOH, KCl ve H2SO4 sulu çözeltileri karış-
tırılıyor.
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yan-

KAZANIM 4 lış olur?
A) Son çözeltide pH > 7 dir.
1. 0,02 mol Ca(OH)2 sulu çözeltisi ile 0,1 M 200 mL
B) K+ iyon derişimi en fazladır.
X çözeltisi oda sıcaklığında karıştırıldığında
[H+] = 1.10–7 M olmaktadır. C) OH– iyon derişimi en azdır.
D) 8SO 4–2B = [Cl–] olur.
Buna göre X sulu çözeltisi aşağıdakilerden
hangisi olabilir? E) Elektrik akımını iletir.
A) HCl B) CH3COOH C) H2S KCI nötr tuz, KOH baz, H2SO4 diprotik asittir. Son
D) H2SO4 E) Mg(OH)2 çözeltide [H+] fazla olacağından çözelti asit olur.
nOH– = 0,04 mol nH+ = 0,04 mol olmalıdır.

(0,1 . 0,2) . x = 0,04 ¡ x = 2
diprotik asit olmalıdır. H2S zayıf asit oludğundan yanıt
H2SO4 dür.
4. 25°C sıcaklıkta hacimleri ve molar derişimleri

birbirine eşit olan aşağıdaki çözeltilerden han-
gileri karıştırılırsa pH değeri 7 olan çözelti elde
edilebilir?
2. Fenolftalein bazik ortamda pembe, asidik ortam
A) NaOH ile H2SO4 B) KOH ile HBr
ve nötr ortamda renksiz olan bir indikatördür.
fenolftalein+ fenolftalein+ fenolftalein+ C) HCN ile HCI D) KOH ile Mg(OH)2
E) HCI ile HBr

100 mL 100 mL 100 mL Değerlikleri aynı olan kuvvetli asit ve baz karıştırmalı-
1M 1M 1M
dır. KOH ve HBr gibi.
HCl(suda) HCl(suda) HCl(suda)
I II III
Yukarıda belirtilen kaplardaki çözeltilerin üzerine,

I. kaba 100 mL 1M NaOH
II. kaba 200 mL 0,25M Ca(OH)2
III. kaba 150 mL 0,5M Mg(OH)2
5. Aynı sıcaklıkta molar derişimleri birbirine eşit olan
ekleniyor.
NaOH, NaNO3, H2SO4 ve KBr çözeltileri karıştırı-
Buna göre, hangi kaplardaki çözeltilerin son lıyor.
rengi pembe olur?
Buna göre yeni çözeltideki hangi iyonun molar
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II derişimi en küçük olur?
A) Na+ B) K+ C) Br–
D) OH- E) H+
KAVRAMA
I. kap nötr olur † renksiz

II. kap nötr olur † renksiz
NaNO3 ve KBr nötr
III. kap bazik olur † pembe
NaOH ve H2SO4 † nötrleşme tepkimesi verir.
Ortam asidik olacağından OH– < 10–7 M olur.
112
3. pH 25°C’de 0,01 M
KAVRAMA 12 KOH çözeltisinin
0,1 M HCI çözel-
7
tisi ile titrasyonu
KAZANIM 5 sonucunda elde
2
1. edilen grafik
pOH
z 0 x y
Eklenen yandaki gibidir.
asit hacmi
(mL)
7 y
Buna göre,
I. x = 100 ise baz çözeltisinin başlangıç hacmi
1L dir.
x
II. y noktasında [H+] < [OH-] dir.
Eklenen asit (mL)
0
III. y noktasındaki çözelti baziktir.
Yukarıdaki titrasyon grafiğine göre 25°C’de,
yargılardan hangileri doğrudur?
I. x noktasında çözelti baziktir.
II. y noktası dönüm noktasıdır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
III. z noktasında [H+] > [OH–] dir. D) I ve II E) I ve III
yargılardan hangileri doğrudur?
Derişimler arası 10 kat fark varsa hacimler arası da
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II 10 kat olur. I. doğrudur, y noktasında ortam asit
[H+] > [OH-] II. yanlıştır. y'deki çözelti asidiktir.
x noktasında pOH < 7, pH > 7, baziktir.
y noktasında nH+ = nOH-, dönüm noktasıdır.
z noktasında pOH > 7, pH < 7, asidiktir, [H+] > [OH-].
4. pH 25°C’de 100 mL
2. pH 25°C’de 0,1 M
13 HNO3 çözeltisi-
y 100 mL HNO3
çözeltisinin 0,1 ne damla damla
7
M lık KOH 7 0,5 M NaOH
çözeltisi ile tit- çözeltisi eklene-
rasyon grafiği 1 rek yandaki tit-
x
şekildeki gibi- 0
rasyon grafiği
x y Eklenen
0 150 Eklenen dir.
baz hacmi elde ediliyor.
V
baz hacmi
(mL)
(mL)
Buna göre grafikteki x ve y değerleri ile baş-
Buna göre,
langıçtaki HNO3 çözeltisinin derişimi kaç M
I. x = 1 dir.
dir?
II. V = 100 mL dir. x y Başlangıç HNO3(M)
III. y de [OH–] = 2 . 10-2 M dir. A) 10 50 0,01
yargılardan hangileri doğrudur? B) 20 50 0,1
C) 40 50 0,01
D) 50 100 0,1
E) 100 200 1
0,1 M HNO3 † 0,1 M [H+] † pH = 1 = x
nH+ = nOH– nH+ = 0,1 · 0,1 = 0,01 mol
KAVRAMA
t = 0 ⇒ pH = 1 ⇒ [H+] = HNO3 = 0,1 M

0,1 M · 100 mL = 0,1 M · V nOH– = 0,15 ·0,1 = 0,015 mol
pH = 7 iken nH+ = nOH– ⇒ M · V = M · V ⇒ 0,1 ·100 = 0,5 · X
V = 100 mL 0, 015 – 0, 01
[OH –] = x = 20 mL
0, 25
pH = 13 0, 5y – 0, 1. 0, 1
0, 005 –
& [OH ] = 0, 1M = & y = 0, 05L
= = 2 ·10 –2 M pOH = 1 (0, 1 + y)
0, 25
= 50 mL
118
5. 25°C’de 1000 mL KOH çözeltisi ile 0,2 M X çözel- 7. Yandaki HCI çözeltisine
tisi titre edilmektedir. azar azar KOH çözeltisi
Olay sonunda, 25°C’de ekleniyor.

pH KOH Buna göre, erlende;
çözeltisi
12 I. H+ iyonları sayısı azalır.
II. K+ iyonları sayısı artar.
7 Erlen
III. CI– iyonları derişimi
HCI azalır.
çözeltisi
değişimlerinden hangileri gerçekleşir?

Eklenen X hacmi (mL)
0 50
grafiği elde edildiğine göre, X bileşiği aşağıda-
kilerden hangisi olabilir?
Hacim artacağından azalır. K+ iyonu eklenece-
[CI–]
ğinden K+ mol sayısı artar, H+ iyonları sayısı nötrleş-
A) HCI B) NaOH C) H2SO4
meden dolayı azalır.
D) Mg(OH)2 E) H3PO4
pH = 7 iken nH+ = nOH– 8. Şekildeki düzenekte 0,3 M

M . V = M. V ⇒ 0,2 . 50 . Td = 0,01 . 1000 NaOH çözeltisi 0,1 M HCI
Td = 1 ⇒ tesir değeri 1 olan HCl olabilir. ile 25°C’de titrasyona
0,3 M sokulmaktadır.
6. 25°C’de 0,2 M HCI NaOH
Büretteki NaOH çözelti-
çözeltisi 0,1 M Ca(OH)2
sinden 100 mL kullan-
çözeltisi ile titre edil-
100 mL dıktan sonra oluşan tit-
mektedir. 0,1 M
0,1 M
HCI + indikatör rasyon grafiği aşağıda-
Ca(OH)2
çözeltisi kilerden hangisidir?
A) pH B) pH
13 7
0,2 M HCI
çözeltisi 7
Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yan- 1 1

lıştır? 100 100
VNaOH(mL) VNaOH(mL)
A) Çözeltinin pH değeri zamanla artar. C) pH D) pH
B) Çözeltinin hacmi başlangıçtakinin 2 katına 13 14
çıktığında dönüm noktasına ulaşılır.
7
C) [CI–] iyonun derişimi değişmez.
2
D) Dönüm noktasında [Ca+2] · 2 = [CI–] dir. 1
100 100
E) Çözeltinin hacmi 4 katına çıktığında pOH = 1 dir. VNaOH(mL) VNaOH(mL)
E) pH
Aside baz eklendiğinde pH artar.
7
0,1 M Ca(OH)2 ve 0,2 M HCI karıştırılıyor.
[OH–] = 0,2 M, [H+] = 0,2 M olduğuna göre eşit hacim
3
karıştırıldığında (yani hacim 2 katına çıktığında) tam
nötrleşme olur. 1
Hacim arttığından [CI–] azalır. 100
VNaOH(mL)
Dönüm noktasında: [Ca+2] = 0,05 M, [CI–] = 0,1 M
olur.(hacim 2 katına çıkıyor.)
3L Ca(OH)2 ile 1L HCI karıştırılırsa hacim 4 katına Başlangıçta pH = 1 dir.
KAVRAMA
(0, 03 – 0, 01) mol

çıkar. Son durumda [OH–] = = 0,1 M
0.2L
Buna göre, ⇒ pOH = 1 olur. pH = 13 olur.
0, 4 mol
nOH = 0, 2.3 = 0, 6 mol 8OH B =
– –
= 0, 1M
4L 1. E 2. E 3. A 4. B 5. A 6. C 7. E 8. A
nH + = 0, 2.1 = 0, 2mol pOH = 1olur.
119
Hidroliz ve Tampon Çözeltiler
1. CH3COOH(suda) ø CH3 COO- (suda) + H+ (suda) 4. • X tuzu, zayıf asit ve kuvvetli bazın tepkimesin-
Çözünme denklemi yukarıda verilen ve dengede den oluşmaktadır.
bulunan CH3COOH çözeltisinin üzerine aynı sı- • Y tuzu, kuvvetli asit ve zayıf bazın tepkimesin-
caklıkta CH3COONa tuzu ekleniyor. den oluşmaktadır.
Buna göre,
• Z tuzu, kuvvetli asit ve kuvvetli bazın tepkime-
sinden oluşmaktadır.
I. Tampon çözelti elde edilir.
Yukarıda oluşumları ile ilgili bilgiler verilen X,
II. Çözeltinin pH değeri azalır. Y ve Z tuzları ile ilgili,
III. CH3COOH asidinin denge sabiti değişmez. I. Y tuzunun katyonu hidroliz olur.
yargılarından hangileri doğrudur? II. Z tuzunun sulu çözeltisi elektrik akımını iletmez.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III III. X tuzunun sulu çözeltisinin 25°C' deki pH değeri
D) I ve III E) I, II ve III 7' den büyüktür.
Zayıf asit ile bazik tuzundan oluşan asidik tampon elde yargılarından hangileri doğrudur?
edilir. [CH3COO–] artar, denge sola kayar, [H+] azalır,
pH artar. Ka sadece sıcaklıkla değişir. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
X: bazik, Y: asidik ve Z: nötr tuzlardır.
2. NH4HSO4 tuzunun oda sıcaklığında suda
Y için (y+ + H2O ø H3O+ + ...) şeklinde hidroliz tepki-
çözünmesi ile oluşan çözelti ile ilgili, mesi yazılır. Tuzların sulu çözeltileri iyon içerdiğinden
I. Hidroliz tepkimesi elektrik iletirler.
NH +4 (suda) + H 2 O (s) E NH 3 (suda) + H 3 O + (suda) 5. Aşağıda bazı maddelerin asit ve baz kuvveti
şeklindedir. verilmiştir.
II. pH değeri 7'den küçüktür. CH3COOH: zayıf asit
III. Oluşan çözelti elektrik akımını iletmez. HNO3: kuvvetli asit

yargılarından hangileri doğrudur? NH3: zayıf baz
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II NaOH: kuvvetli baz
D) II ve III E) I, II ve III Buna göre, bu asit ve bazlarla elde edilen tuz-
Çözelti iyon içerdiğinden elektrik akımını iletir. Asidik larla hazırlanan sulu çözeltilerle ilgili aşağıdaki
bir tuzdur.
yargılardan hangisi yanlıştır?
A) CH3COONa tuzunun sulu çözeltisinin oda sı-
3. Aşağıdaki karışımlardan hangisi bir tampon
caklığında pH değeri 7' den büyüktür.
çözelti oluşturur?
B) NaNO3 tuzunun sulu çözeltisi hidroliz olmaz.
A) 25 mL, 1 M KOH ve 50 mL, 1 M CH3COOH
C) NH4NO3 tuzunun sulu çözeltisi mavi turnusolu
B) 50 mL, 1 M HCI ve 100 mL, 2 M NaOH kırmızı yapar.
C) 20 mL, 1 M NH3 ve 20 mL, 1 M NaOH D) NaNO3 çözeltisi elektrik akımını iletir.
D) 50 mL, 1 M HCI ve 50 mL, 1 M NH3 E) CH3COONa tuzunun sulu çözeltisinin hidroliz
PEKİŞTİRME
tepkimesi
E) 100 mL, 1 M NaOH ve 25 mL, 1 M HCN
Na + (suda) + H 2 O (suda) $ NaOH (suda) + H + (suda)
Tampon çözelti hazırlamak için zayıf asit ve bazik tuzu
şeklindedir.
ya da zayıf baz ve asidik tuzu karıştırılmalıdır. Ancak
zayıf olan asit ya da bazın mol sayısının kuvvetli olun- CH3COO– + H2O ø CH3COOH + OH– hidroliz tepki-
dan fazla molde olması gerekir. mesi olmalıdır.
131
Sulu Çözelti Dengeleri
Asit ve Bazlar TAM TUR
Brfnsted – Lowry tanımına göre; Protoliz 3. pOH değeri küçük olan baz daha kuvvet-
dengesinde proton (H+) veren maddeler asit, pro- lidir. [OH–] ile pOH ters orantılıdır.
ton alan maddeler bazdır.
4. İyonlaşma yüzdesi büyük olan baz daha
25°C’de Ksu = [H+] · [OH–] = 1,0 × 10–14 kuvvetlidir.
bağıntısı elde edilir. 25° C'de, Ka × Kb = Ksu
ya da
• Nötral bir çözeltide; (25°C’de)
Ka × Kb = 1,0 × 10–14 (25°C de)
[H+] = [OH–] = 1,0 × 10–7 M
pH = pOH = 7
• Asidik bir çözeltide; (25°C’de) Kuvvetli asitlerin eşlenik bazları zayıftır, kuvvet-
li bazların eşlenik asitleri zayıftır.
[H+] > 1,0 × 10–7 M pH < 7
[OH–] < 1,0 × 10–7 M pOH > 7
25°C’de bir kuvvetli asit ile kuvvetli bir
• Bazik bir çözeltide; (25°C'de) baz çözeltisi karıştırıldığında:
[H+] < 1,0 × 10–7 M pH > 7 • n H+
= n OH– ise nötralleşme tam olur, nötr
[OH–] > 1,0 × 10–7 M pOH < 7 çözelti elde edilir, pH = 7 olur.
• n H+
> n OH– ise nötralleşme tam olmaz, asi-
HA(suda) + H2O(s) ø H3 O+^sudah + A-^sudah dik çözelti elde edilir, pH < 7 olur.
8H3 O+B7A –A • n H+
< n OH– ise nötralleşme tam olmaz, ba-
Ka = zik çözelti elde edilir, pH > 7 olur.
7HAA
Kuvvetli bazların katyonları hidroliz olmaz.

SONUÇ: Derişimleri EŞİT iki zayıf asitten;
1. Ka değeri büyük olan asit daha kuvvetlidir.
Ka değeri arttıkça asidin kuvveti artar. Kuvvetli asitlerin anyonları hidroliz olmaz.
2. Daha fazla H3O+ iyonu oluşturan asit kuv-
vetlidir. [H3O+] ile asitlik kuvveti doğru
Sonuç olarak; suda çözünebilen tuzlar,
orantılıdır.
kendilerini oluşturan asitlerin ve bazların kuv-
3. pH değeri küçük olan asit daha kuvvetlidir.
vetli ve zayıf olmalarına göre asidik, bazik ya
[H3O+] ile pH ters orantılıdır.
da nötr özellik gösterirler. (25°C'de)
4. İyonlaşma yüzdesi büyük olan asit daha
1. Kuvvetli asit ile kuvvetli bazın oluşturduğu
kuvvetlidir.
tuzların çözeltileri nötrdür. pH = 7
Zayıf asit ve bazlara su eklendikçe iyonlaşma yüz-
2. Kuvvetli asit ile zayıf bazın oluşturduğu
deleri artar.
tuzların çözeltileri asidiktir. pH < 7
3. Kuvvetli baz ile zayıf asidin oluşturduğu
B(suda) + H2O(s) ø BH+ (suda) + OH- (suda) tuzların çözeltileri baziktir. pH > 7
6BH +@6OH −@ 4. Zayıf asit ile zayıf bazın oluşturduğu tuz-
Kb =
6B@
ların çözeltileri asit ile bazın kuvvetlerine
bağlı olarak asidik, bazik ya da nötr olabilir.
a) Ka > Kb ise çözelti asidiktir. pH < 7
SONUÇ: Derişimleri EŞİT iki zayıf bazdan;
b) Ka < Kb ise çözelti baziktir. pH > 7
1. Kb değeri büyük olan baz daha kuvvetlidir. c) Ka = Kb ise çözelti nötrdür. pH = 7
Kb değeri arttıkça bazın kuvveti artar.
TAM TUR
2. Daha fazla OH– iyonu oluşturan baz kuvvet- Az miktarda kuvvetli bir asit ya da kuvvetli bir
lidir. [OH–] ile bazlık kuvveti doğru orantı- baz eklendiğinde pH değeri önemli ölçüde de-
lıdır. ğişmeyen çözeltilere tampon çözeltiler denir.
133
Çalışmaktan; bir cezadan, bir sıkıntıdan kaçar gibi kaçınmak, çok kötü bir ha-
rekettir. Çalışmak; ilk sıkıntılara ve isteksizliklere üstün gelindikten sonra, şid-
detli bir zevktir. Çalışmayı ceza saymak, onun güzelliğini ve iyiliklerini tanı-
mamak, tabiata karşı haksızlık olur.
(Mustafa Kemal Atatürk)
UZMAN 1
1. 25°C de 10–1 M HA çözeltisinde pOH = 10 ise, 4.

I. HA zayıf asittir.
II. İyonlaşma yüzdesi %0,1 dir. X Y Z
III. Asitlik denge sabiti Ka = 1 · 10–7 dir. 10–2M 10–2M 10–2M
pOH = 12 pH = 12 pH = 11
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II Oda koşullarında bir değerli asit ya da baz olduğu
D) I ve III E) I, II ve III bilinen X, Y ve Z çözeltilerinin molar derişimleri ve

pH veya pOH değerleri verilmiştir.
+ –
HA E H + A 10 –8
Buna göre bu çözeltiler ile ilgili olarak verilen
pOH = 10, pH = 4 Ka = –1
= 10–7
Denge: 0, 1M 10– M
4
10 yargılardan hangisi yanlıştır?
Denge var, zayıf asittir.
A) X kuvvetli asit çözeltisidir.
2. 0,1 M HX, 0,01 M HY ve 0,05 M HZ çözeltilerinin B) Y kuvvetli baz çözeltisidir.

aynı sıcaklıkta H+ iyon derişimleri birbirine eşittir. C) Z zayıf baz çözeltisidir.
Buna göre, D) X ve Z çözeltileri Zn ve Al metalleri ile tepkime

vererek H2 gaz oluştururlar.
I. Asitlik kuvvetleri HY > HZ > HX dir.
E) Y çözeltisi karbonatlara etki etmez.
II. İyonlaşma yüzdesi en büyük olan HY dir.
Amfoter metaller zayıf baz çözeltileriyle tepkime vermez.
III. Aynı sıcaklıkta asit derişimleri eşitlenirse pH
değeri en büyük olan HX olur. 5. Anilin (C6H5 – NH2) 25°C de denge sabiti
Kb = 4.10–9 dur.
Buna göre 0,4 M anilin çözeltisinde pOH kaç-
A) I, II ve III B) II ve III C) I ve III
tır?
D) I ve II E) Yalnız II (log4 = 0,6)
En düşük derişime sahip HY eşit H+ veriyorsa en A) 9,6 B) 9 C) 5 D) 5,6 E) 4,4

kuvvetlidir, İyonlaşma yüzdesi büyüktür. En zayıf HX XOH X+ OH–
X  –+9
2
in esit derişimde pH değeri en büyük olur. = 4·10 ise X = 4·10–5 pH = 5 –·log 4 = 4, 4
0, 4
3. Oda sıcaklığında HNO2 için asitlik denge sabiti 6. Oda sıcaklığındaki bazı çözeltiler için şu bilgi-
Ka = 7x10–4 ve HCN için Ka = 6.10–10 dur. ler veriliyor:
Buna göre aynı sıcaklıkta eşit derişimli çözelti- 1. çözelti: [H+] = 10–6 M
leri için, 2. çözelti: [OH–] = 10–7 M
I. HCN daha kuvvetli asittir. 3. çözelti: [OH–] > [H+]
II. HNO2 çözeltisinin pH değeri daha küçüktür.
Buna göre, bu çözeltilerin pOH değerlerinin
III. HCN nin iyonlaşma yüzdesi daha büyüktür. doğru karşılaştırması aşağıdakilerden hangisi-
yargılarından hangileri yanlıştır? dir?
UZMAN
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) 3 > 2 > 1 B) 3 > 1 > 2 C) 1 > 2 > 3
D) II ve III E) I, II ve III D) 1 > 3 > 2 E) 2 > 1 > 3

Ka↑ise asitlik kuvveti artar, iyonlaşma yüzdesi artar, 1. çözelti pOH = 8, 2. çözelti pOH = 7, 3. çözelti Bazik
pH azalır. pOH < 7
142
Kazananlar yaptıkları işi seyredip keyif almaya zaman ayırırlar. Çünkü dağın
zirvesinden baktıkları manzarayı o kadar heyecan verici yapanın dağın yüksekliği
olduğunu bilirler.
(Denis Waitley )
ŞAMPİYON 1
1. x 3. 25 °C de NH3 zayıf bazının sulu çözeltisi

NH3(suda) + H2O(s) E NH4+(suda) + OH–(suda)
1
denklemine göre dengededir.
M
7 Bu tepkimede NH3 çözeltisinin iyonlaşma yüz-
Z desini artırmak için aynı sıcaklıkta,
2
I. Çözeltiye bir miktar saf su eklemek
y
II. Çözeltide bir miktar NH3(g) çözmek
Oda sıcaklığında sulu çözeltilerde pH – pOH grafi- III. Çözeltiye NH4CI katısı eklemek
ği yukarıda verilmiştir.
işlemlerinden hangilerinden yararlanılır?
1 yönünde asitlik arttığına göre, aşağıdakiler-
den hangisi yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
A) x ekseni pOH eksenidir. D) I ve II E) II ve III

NH4CI katısı eklenirse [NH4+] artar, denge sola kayar
B) Z noktasında [OH–] > [H+] dir. ve iyonlaşma yüzdesi azalır.
C) Z noktasında pH < pOH dir.
D) 2 yönünde bazlık artar. 4. NH3(suda) + CH3COOH(suda) E
E) M noktasında çözelti nötrdür. NH4+(suda) + CH3COO–(suda)
Z noktası baziktir; pH > pOH olur. tepkimesinin denge sabit 3x10–8 dir.
Buna göre aşağıdakilerden hangisi doğrudur?

2. A) NH4+, CH3COOH dan daha kuvvetli bir asittir.
[H+]
B) CH3COO–, NH3 den daha zayıf bir bazdır.
1 C) CH3COOH ve CH3COO– asidik, NH3 ve NH4+
10-3 bazik özelliktedir.
D) Aynı sıcaklıkta NH4+' ün Ka değeri CH3COOH
2
ün Ka değerinden küçüktür.
10-7
X E) Aynı sıcaklıkta NH3' ün Kb değeri CH3COO–
Y
ün Kb değerinden büyüktür.
- Denge sabitı çok küçük olduğundan,
[OH ]
Asitlik: NH4+ > CH3COOH ve Bazlık: CH3COO– > NH3
25 °C de [H+] ve [OH–] ilişkisini gösteren grafik
yukarıda verilmiştir.
5. Kütlece %31,5'lik HNO3 çözeltisinin özkütlesi 1,2
Buna göre, aşağıdakilerden hangisi doğrudur? g/mL'dir. Bu çözeltiden 100 mililitre alınarak üzeri-
A) Y = 10–8 M ise pOH = 6 dır. ne su eklenip 600 mililitre hacme sahip bir çözelti
B) 1 yönünde asitlik azalır. hazırlanıyor.
C) Taralı alan 1x10–4 e eşittir. Buna göre, son durumda çözeltinin pH değeri
D) 2 yönünde pOH artar. kaç olur? (HNO3 = 63)
ŞAMPİYON
E) X noktasındaki çözelti mavi turnusolu kırmızı-

ya çevirir. A) 0 B) 1 C) 2 D) 3 E) 4
M . MA = 10 .d .y, M . 63 = 10 . 1,2 . 31,5, M = 6 M
Y = [H+] = 10–8 M ise pH = 8, pOH = 6 olur.
M1 . V1 = M2 . V2, 6M . 100 mL = X . 600 mL
1 M H+, pH = 0
144
Çözünürlük Dengesi ve Kçç BİLGİ
Sudaki çözünürlüğü sınırlı olan bir katının aşırı miktarı suya atıldığında çok az bir
kısmı suda çözünür, büyük kısmı ise suda çözünmediğinden dibe çöker. Dipteki katı bir
yandan çözünürken, çözeltideki iyonlar da bir taraftan katı olarak çökerler. Çözünme ve
çökelme hızları eşitlendiğinde sistemde dinamik bir denge kurulur.
Örneğin dibinde katısıyla dengede bulunan AgCl çözeltisini düşünelim:

Bu sistemde
AgCl(k) Ag+(suda) + Cl–(suda)
Ag+(suda) dengesi kurulmuştur.

–
Cl (suda)
Denge anında; çözünme hızı = çökelme hızı olur.
Çökelme oluştuktan sonra çözünme olayı durmaz.

AgCl katısı
Çözünme olayı devam eder, ancak çözünmüş olarak bulunan AgCl katı miktarı
değişmez. Belirli bir süre sonunda kurulan dengede birim zamanda çözünen ve çöken
tanecik miktarları birbirine eşit olur. Kurulan bu dengeye de "çözünürlük dengesi" denir.
AgCl (k) Ag (+suda) + Cl -(suda)
tepkimesi için denge ifadesi,

+ –
[Ag ] [Cl ]
Kc =
[AgCl]
şeklindedir. Saf katıların derişimi sabit olduğundan Kc ile [AgCl] çarpımı da sabit olur. AKLINDA OLSUN
Bu denge sabitine de çözünürlük çarpımı denir ve Kçç ile gösterilir.
Diğer denge bağıntıların-
Kc [AgCl] = [Ag+][Cl– ]
14243 da olduğu gibi çözünürlük
Kçç
çarpımı ifadeleri yazılır-
Kçç = [Ag+] [Cl–] elde edilir. ken katı ve sıvılar yer al-
mazlar.
Sadece suda çok az çözünen iyonik katılar için kullanılan çözünürlük çarpımı (Kçç),
doygun bir çözeltideki iyonların derişimlerinin çarpımıdır. İyonların katsayıları ise deri-
şimlerin kuvveti olarak alınmalıdır.
Genel olarak, suda az çözündüğü varsayılan XmYn tuzunun çözünürlük dengesi
UYARI
XmYn(k) + Su mXn+(suda) + nYm–(suda)
şeklindedir. Bir katının çözünürlük

çarpımı ifadesinin ya-
Bu tuzun çözünürlük çarpımı (Kçç) ise,
zılabilmesi için suda
Kçç = [Xn+]m . [Ym–]n iyonlaşması gerekir.
şeklinde olur. Suda moleküler halin-
de çözünen maddele-
Kçç bir tepkime için yalnızca sıcaklıkla değişir, sabit bir birimi de yoktur. rin çözünürlük çarpımı
ifadesi yazılamaz.
Denge kurulduğu anda;
I) Sıcaklık sabittir.
BİLGİ
II) Çözelti doygundur.
III) Olay dinamiktir.

149
Çözünürlük Dengesi ve Kçç
1
1. XY(k) + ısı X 2+ (suda) + Y 2– (suda) 3. XY (k) 2
X + (suda) + Y – (suda)
denge tepkimesine ilişkin denge tepkimesine göre,

I. Minimum enerji eğilimi girenler lehinedir. I. 1 olayı çökelme, 2 olayı ise çözünme olayıdır.
II. Maksimum düzensizlik eğilimi ürünler lehine- II. Çözünürlük çarpımı Kçç = [X+] [Y–] şeklinde-
dir. dir.
III. Çözünürlük çarpımı bağıntısı III. Çözelti doymuştur.
2 2
Kçç = [X2+] . [Y2–] şeklindedir. yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
D) I ve III E) I, II ve III 1 olayı çözünme, 2 olayı ise çökelmedir.
K çç = 6X +2@ $ 6Y -2@ olmalıdır.
4. BaSO4 katısı bir miktar arı suya atıldığında suyun

sıcaklığı azalmakta ve aşağıdaki gibi bir karışım
elde edilmektedir.
BaSO4(k)
2. Aşağıdakilerden hangisinde suda az çözünen

iyonik bileşiklerin çözünürlük çarpımı (Kçç) Buna göre,
bağıntısı doğru verilmiştir? I. BaSO4 katısının sudaki çözünme denklemi
Bileşik Kçç
BaSO 4 (k) Ba 2+ (suda) + SO 2–
4
(suda)+ ısı
A) PbBr2 [Pb2+] . [Br –] şeklindedir.
2– 3
B) Al2(SO4)3 [Al3+]2 . :SO 4 D II. Çözünme olayı bitmiştir.
[Ca2+]2 . :CO 3 D III. Kçç'nin birimi mol2.L–2 dir.
2–
C) CaCO3
D) PbCrO4 [Pb4+] . [CrO– ]4 yargılarından hangileri doğrudur?
E) FeCl3 [Fe3+]3 . [Cl–]
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III
A da K çç = 7Pb2+A $ 7Br-A
2 D) I ve II E) II ve III
PEKİŞTİRME
C de K çç = 7Ca2+A $ 8CO32–B Suyun sıcaklığı azalıyorsa, tepkime ısı alan, endoter-

miktir. Olay dinamiktir, ileri ve geri tepkimeler eşit hızda
D de K çç = 7Pb2+A $ 8CrO24–B
devam etmektedir.
mol 2
E de K çç = 7Fe3+A $ 7CI-A K çç = 8Ba+2B $ :SO 4-2D, birimiM 2 = 2 dir.
3
151
Çözünürlük Dengesine Etki Eden Etmenler
1 4. Dibinde katısıyla dengede bulunan ve suda

1. SrCO3(k) + ısı Sr +2 (suda) + CO –32 (suda)
2 çözündüğünde suyun sıcaklığını artıran XY
tepkimesi dengede iken sıcaklık azaltılırsa,
katısının çözeltisinin sıcaklığı bir süre azaltılır-
I. İleri ve geri tepkime hızları azalır. sa,
II. :CO 3 D azalır. I. Dipteki katı kütlesi azalır.
–2
III. Çözünmeyen katı kütlesi artar. II. Çözeltinin buhar basıncı azalır.
III. XY katısının çözünürlük çarpımı azalır.
A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız III
Sıcaklık azaltılırsa tüm tepkimelerin hızı azalır. Denge
2 yönüne kayar, [CO3-2] azalır, katı kültesi artar. Suyun sıcaklığın artırdığına göre, çözünmesi ekzoter-
miktir. Sıcaklık azalırsa Kçç artar.
2. CaSO4 katısının 0,1 M CaCl2 çözeltisi içerisin- XY ? X + Y + ısı sıcaklık azaltılırsa, denge sağa
+ –
(k)
mol kayar, katı kütlesi azalır. İyon derişimi artar ve sıcaklık
deki çözünürlüğü kaç dir?
L azaldığından buhar basıncı azalır.
–6
(CaSO4 için Kçç = 16.10 )
5. 0,1 M KCl çözeltisinde CuCl2 nin çözünürlüğü
A) 4.10–3 B) 6.10–4 C) 16.10–5
mol
x dir.
D) 32.10–5 E) 3.10–4 L
Buna göre, aynı sıcaklıkta CuCl2 katısının çözü-
CaSO4(k) ? Ca+2 + SO4-2
nürlük çarpımı aşağıdakilerden hangisidir?
s (s+0,1) s
A) 0,01x B) 0,1x C) 2x2 D) 4x3 E) 0,04x
Kçç = 16·10-6 = 0,1 · s ise s = 16·10-5 M
CuCI2(k) ? Cu+2 + 2CI-
3. Suda çözünmesi ekzoter- x x (2x+0,1)
mik olan XY3 tuzunun ise Kçç = (x) · (0,1)2 = 0,01x
şekildeki çözeltisine ayrı

XY3(suda) ayrı uygulanan, 6. Suda az çözünen XY2 tuzu ile ilgili,
20°C de Kçç = 2.10–4
XY3(k) 60°C de Kçç = 8.10–3 dir.
Buna göre,
I. Sıcaklığı azaltma I. Tuzun çözünmesi ısı alandır.
II. Aynı sıcaklıkta su buharlaştırma II. Doygun XY2 çözeltisi ısıtılırsa çökelme olur.
III. Aynı sıcaklıkta bir miktar NaY katısı ekleme III. Doymamış XY2 çözeltisi soğutulursa doygun
hale gelebilir.
işlemlerinin hangilerinde XY3 için çözünürlük
çarpımı değişmezken, dipteki XY3 katı miktarı yargılarından hangileri doğrudur?
artar? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III
PEKİŞTİRME
D) II ve III E) I, II ve III Sıcaklık artarken Kçç de arttığına göre, suda çözünme-

XY3(k) ? X + 3Y + ısı sıcaklık azaltılırsa denge ürün-
+3 -
si endotermiktir.
ler yönüne kayar, dipteki katı kütlesi azalır. Kçç sadece XY2(k) + ›s› ? X +2 + 2y – ısıtılırsa, denge sağa kayar
sıcaklıkla değişir. NaY eklendiğinde ortak iyondan daha çok çözünür. Doymamış iken soğutulursa, tepki-
dolayı çözünürlük azalır. me sola kayar,dibe katı çöker, doyar.
166
7. Suda az çözünen XY tuzunun çözünme entalpisi 9. Derişim (mol/L)
kal
DH = +40 dür.
mol 10°C
2.10–2
Buna göre, XY tuzunun dibinde katısıyla den-
1.10–2 30°C
gede bulunan sulu çözeltisi ile ilgili,
I. Sıcaklık azaltılırsa, dipteki katı kütlesi artar.
II. Sıcaklık artırılırsa, çözeltinin kaynama noktası
artar. Zaman(dk)
III. Sıcaklık artırılırsa, katının çözünürlük çarpımı İyonik bir X2Y tuzunun 10°C ve 30°C de hazırla-
değeri artar. nan doygun çözeltilerinin derişim - zaman grafikle-
yargılarından hangileri doğrudur? ri yukarıdaki gibidir.
Buna göre X2Y tuzu için;

I. Ekzotermik çözünen bir katıdır.
II. 30°C deki çözünürlük çarpımı Kçç = 4.10–6 dır.
Endotermik çözünen katının denklemi;
III. Sıcaklık arttıkça çözünmeyen katı kütlesi ar-
XY(k) + ısı ? X+ + Y-
tar.
I. T↓ ise denge sola kayar katı kütlesi artar.
II. T↑ ise denge sağa kayar, iyon derişimi artar, kayna- yargılarından hangileri doğru olur?
ma noktası artar.
III. T↑ ise denge sağa kayar Kçç artar. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
T↑ iken çözünürlük azaldığına göre, ekzotermik çözü-

nen katıdır. X2Y(k) ? 2X+ + Y-2 + ısı
T↑ denge sola kayar, katı kütlesi artar. 30°C
8. AgCl katısının saf sudaki Kçç = (2·10-2) · (2·10-2)2 = 4·10-6
çözünmesi endotermiktir.

AgCl(suda)
ihmal
AgCl(k)
10. XY (k) X + (suda) + Y – (suda) + ısı
Yukarıdaki şekilde verilen sistem bir süre şeklinde çözünme denklemine sahip XY katısı di-
soğutulursa, çözeltideki [Ag+], Kçç değeri, binde katısıyla beraber doygun çözelti halindedir.
çözünmeyen katı kütlesi (m) değişimi hangi- Buna göre, XY çözeltisinin sıcaklığı artırılırsa,
sinde doğru belirtilmiştir? XY katısının çözünme hızı, çökelme hızı ve
çözünürlüğü nasıl değişir?
[Ag+] Kçç m

Çözünme hızı Çökelme hızı Çözünürlük
A) Artar Artar Azalır
B) Artar Artar Artar A) Artar Artar Artar
C) Azalır Azalır Azalır B) Azalır Azalır Azalır
D) Azalır Azalır Artar C) Artar Artar Azalır
PEKİŞTİRME
E) Artar Azalır Artar D) Azalır Artar Azalır
AgCI(k) + ısı ? Ag+ + CI-

E) Artar Azalır Azalır
T↓ ise, denge sola kayar, [Ag+]↓, [CI–]↓, Kçç↓, katı T↑ ise tüm tepkimelerin hızı artar. Denge sola kayar,
kütlesi artar. çözünürlük azalır.
1. E 2. C 3. D 4. C 5. A 6. C 7. E 8. D 9. E 10. C 167
TAM TUR Çözünürlük Dengesi ve Kçç
Çözünürlük çarpımı ifaresinde katı ve sıvılar yazılmazlar.
X m Y n (k) E mX +n (suda) + nY -m (suda)
ise K çç = 6X +n@ . 6Y -m@ olur.

m n
Kçç yalnızca sıcaklıkla değişir, sabit bir birimi yoktur.
Q iyon < Kçç ise çözelti doymamıştır ve çökelme olmaz.
Q iyon = Kçç ise çözelti doymuştur ve çökelme yoktur.
Q iyon > Kçç ise çözelti doymuştur ve çökelme vardır.
Endotermik tepkimeler için
XY (k) + ısı E X +(suda) + Y -(suda)
sıcaklık artırılırsa
• Çözünürlük artar.
• İyon derişimi artar.
• İletkenlik artar.
• Kçç artar.
• İleri ve geri tepkime hızları artar.
Ekzotermik tepkimeler için
AB (k) E A (+suda) + B (-suda) + ısı
sıcaklık artırılırsa
• Çözünürlük azalır.
• İyon derişimi azalır.
• İletkenlik azalır.
• Kçç derişimi azalır.
• İleri ve geri tepkime hızları artar.
TAM TUR
Ortak iyon çözünürlüğü azaltır.
168
Çalışmaktan; bir cezadan, bir sıkıntıdan kaçar gibi kaçınmak, çok kötü bir harekettir.
Çalışmak; ilk sıkıntılara ve isteksizliklere üstün gelindikten sonra, şiddetli bir zevktir.
Çalışmayı ceza saymak, onun güzelliğini ve iyiliklerini tanımamak, tabiata karşı haksızlık olur.
(Mustafa Kemal Atatürk)
1 UZMAN
1. Mol sayısı (mol) 3. Suda çok az çözünen Al(OH)3 katısının doy-

muş çözeltisine ayrı ayrı uygulanan,
2.10–3 Y –n
I. Sıcaklığı azaltma
1.10 –3
X +m II. Aynı sıcaklıkta su buharlaştırma
III. Aynı sıcaklıkta NaOH katısı ekleme
O işlemlerinden hangileri ile Al(OH)3 katısının

Zaman(dk) sudaki çözünürlüğü kesinlikle azalır?
İyonik bir bileşiğin, oda sıcaklığında 500 mL suda A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
çözünmesiyle oluşan doygun çözeltideki iyonların D) II ve III E) I ve III
mol sayılarının zamanla değişimi grafikteki gibidir.
Buna göre, bileşikle ilgili, Ortak iyon kesinlikle çözünürlüğü azaltır.

I. m ve n değerleri sırasıyla 2 ve 1 dir.
II. Oda sıcaklığındaki çözünürlüğü 1.10–3 M dir. 4. Çözünürlük ve çözünürlük dengesi ile ilgili aşağı-
III. Oda sıcaklığındaki çözünürlük çarpımı 3,2.10–8 daki yargılardan hangisi kesinlikle yanlıştır?
dir. A) Sıcaklık azaldıkça çözünürlük çarpımı artar.
B) Sıcaklık arttıkça çözünürlük çarpımı artar.
C) Çözünürlüğü büyük olan katıların çözünürlük
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II çarpımı değeri de büyüktür.
D) I ve III E) I, II ve III D) Çözünürlük dengesinde çözünme hızı çökel-

me hızına eşittir.
E) Tüm katılar için bir çözünürlük dengesi kurulur.
Tuzun fürmülü XY2 dir ve çözünürlük X+2 nin derişimi- Sadece suda çok az çözünen katılar için denge kuru-
ne d = 2 $ 10 −3 M n eşittir.
1 $ 10 −3 mol lur.
0, 5L
5. XmYn tuzu ile 25°C sıcaklıkta 100 mL doymuş çözel-

2. XY2 ve ZY katılarının t°C deki çözünürlük değerle- ti hazırlanıyor. Elde edilen çözeltide 3.10–4 mol X+n
iyonu ile 1.10–4 mol Y–m iyonu bulunmaktadır.
mol
ri s dir.
L Buna göre, aynı sıcaklıktaki doymuş XmYn
Buna göre, tuzunun sulu çözeltisi ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi doğrudur?
I. Doymuş çözeltilerinde [X+2] = [Z+] dir.
A) Tuzun formülü XY3 tür.
II. Doymuş çözeltilerinde Y– iyon derişimleri bir-
B) Tuzun 25°C deki çözünürlüğü 1.10–4 M dir.
birine eşittir.
C) Tuzun 25°C deki çözünürlük çarpımı 2,7.10–11
III. 500 mL doymuş çözeltilerinde çözünen XY2 dir.
katı miktarı ZY den daha fazladır. D) m ve n değerleri sırasıyla 1 ve 3 tür.
yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? E) Çözeltiye aynı sıcaklıkta saf su eklenirse, tu-
zun çözünürlüğü artar.
UZMAN
D) II ve III E) I, II ve III X 3 Y ? 3X + + Y –3
X'in 3 $ 10-3 1 $ 10–3
ZY2 de Y– iyon derişimi daha büyüktür. Mol kültesi
K çç = ` 3 $ 10 j $ ` 1 $ 10 3 j = 27 $ 10–12
-33 -
bilinmediğinden kütle ile ilgili kesin bilgi verilemez.
181
Profesyonel, içindeki amatör ruhu her zaman muhafaza eden ve ondan
coşku ve heyecan duyan kişidir.
2 ŞAMPİYON
1. 30°C 30°C 3. 1 2
XY(suda) XY(suda)
AgCl
AgCl
çözeltisi
çözeltisi
300 mL
200 mL
Kap 1 Kap 2 XY(k) XY(k)
Şekildeki kapta XY tuzunun doygun çözeltisi var-

Yukarıdaki doymuş AgCl çözeltileri ile ilgili, dır. Sıcaklık artırıldığında şekil - 2'deki durum elde
I. Kütleleri eşittir. edilmektedir.
Buna göre,
II. [Ag+] · [Cl–] çarpımları eşittir.
I. Çözünürlük II. Kçç III. [X+] derişimi
III. [Cl–] iyon derişimleri aynıdır.

Sıcaklık Sıcaklık Sıcaklık
çizilen grafiklerden hangileri doğru olur?
Kçç sabittir. Doygun olduğundan iyon derişimleri aynı- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
dır. Kap-1'deki çözelti kütlesi daha büyüktür. D) I ve II E) II ve III
Isıtıldığında katı kütlesi arttığına göre, çözünmesi
ekzotermiktir. Ekzotermik olduğundan sıcaklık arttığın-
dan çözünürlük azalır, Kçç azalır. [X+] derişimi azalır.
4. AgCl katısı suda,

AgCl(k) E Ag+(suda) + Cl–(suda) ¢H > 0
denklemine göre çözünmektedir.
Doymuş Ag+
Cl–
AgCL
2. pH değeri 13 olan bir çözeltide Mg(OH)2 katısının çözeltisi
çözünürlüğü 4 · 10–10 mol/L dir. I II AgCl(k)

Buna göre, Mg(OH)2 katısının saf sudaki çözü- Yukarıdaki doymuş çözeltiler bir süre ısıtılıyor.
nürlüğü kaç mol/L'dir? Buharlaşma ihmal edilirse, kaplardaki X2+ iyo-
nunun mol sayısı nasıl değişir?
A) 1 · 10–4 B) 4 · 10–12 _________
I II
________
C) 4 · 10–10 D) 8 · 10–6
A) Artar Azalır
E) 8 · 10–12
B) Değişmez Değişmez
C) Artar Artar
Mg+2 + 2OH– poH = 1 [OH–] = 0,1 M
ŞAMPİYON
Mg(OH)2 D) Değişmez Artar

4.10–10 4·10–10 (8·10–10+0,1)
E) Azalır Artar
Kçç = 4·10–10 (0,1)2 = 4 · 10–12
Sıcaklık artırılırsa II'de bir miktar daha katı çözünece-
Saf suda 4s3 = Kçç = 4 · 10–12
ğinden X2+ derişimi artar. I'de çözünecek katı olmadı-
s = 2 · 1.10–4 M olur. ğından X2+ derişimi değişmez.
189

Çap 11 Kimya Konu Anlatımı Kitap PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Çap 11 Kimya Konu Anlatımı Kitap PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Çap 11 Kimya Konu Anlatımı Kitap PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kimya

Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI’nın

ORTAÖĞRETİM KİMYA DERS PROGRAMINA

GENEL YAYIN YÖNETMENİ İLETİŞİM

basılamaz, yayınlanamaz, www.capyayinlari.com.tr

Hakan GÜLER Sırrı POLAT

Ali GÜVEN Fatih BAYSAL

Uzman Testleri 1, 2, 3............................................................................................................................... 101

Kazanım 3 : Periyodik cetveli tanır. Periyodik cetvelde atomların yerlerini bulur.

Kazanım 5 : İyonlaşma enerjisinin tanımını ve periyodik cetveldeki eğilimini anlar.

Elektron Dizilimi Elektron İlgisi Elektronegatiflik Enerji Düzeyi Hund Kuralı

İyonlaşma Enerjisi Kuantum Sayıları Küresel simetri Orbital Pauli İlkesi

Periyodik Sistem Teori Yörünge Yükseltgenme Basamağı Atom Çapı

Bilgi ve İletişim Teknolojisi Kullanımı

Bohr atom modeli Modern atom teorisi

Bohr atom modeline göre elektron yörüngede hareket ederken, Modern

Çekirdek etrafında bulunan elektronun durumunu belirleyen dört kuantum sayısı

Baş kuantum sayısına ka- 1. Baş (Birincil) Kuantum Sayısı (n)

• Bir elektron için n = 2 ise, bu elektron 2. enerji düzeyinde bulunur.

• Genellikle l değerleri s, p, d, f ... gibi harflerle belirtilir. l değerine karşılık orbitalin

Örneğin; n = 1 ise alt enerji seviye sayısı birdir (1s).

3. Manyetik Kuantum Sayısı (ml)

l = 1 ise ml = –1, 0, +1 olur.

l = 2 ise ml = –2, –1, 0, +1, +2 olur.

l = 3 ise ml = –3, –2, –1, 0, +1, +2, +3 olur.

Baş Kuantum Açısal Momentum Manyetik Spin Kuantum

n = 1, 2, 3, ... 7 l = 0, 1, 2, 3, ... (n – 1) ml = –l ile +l arasında +� ve –�

Enerji Düzeylerinde Bulunabilecek Orbital ve Elektron Sayısı

Temel Enerji Orbital Türü Maksimum Orbital Maksimum

A) 3. enerji düzeyindeki (n = 3) orbital türleri s, p, (n = enerji düzeyinin numarası)

6. Baş kuantum sayısı (n) olan enerji seviyesi 3

I. Orbital kuantum sayıları (l) 0,1 ve 2 değerleri-

12Mg: 1s2 2s2 2p6 3s2

7N: 1s2 2s2 2p3

(Bu diziliş Hund kuralına uygun değildir.)

6C: 1s2 2s2 2p2

8O: 1s2 2s2 2p4 için elektronların kuantum sayıları belirtilmiştir.

NOT: Kolaylık sağlaması açısından orbitallere yerleştirilen elektronlar ok

• d – bloğunda B – grubu elementleri bulunur.

AÇIK UÇLU SORULAR

a) 35Br b) 26Fe c) 20Ca d) 14Si Buna göre,

3. X2+ iyonunun elektron sayısı NO3– iyonundaki

grup ve periyot numarası kaçtır? (7N, 8O) yeri nasıldır?

10. X: 1s2 2s2 2p5

a) s, p ve d blok elementlerini belirleyiniz.

Gaz hâlindeki X+ iyonundan bir elektron koparmak için harcanması gereken

E1 < E2 < E3 < E4 < ...

• İyonlaşma enerjisinden yararlanılarak atomun değerlik elektron sayısı (A grupları

İyonlaşma Enerjileri (kj/mol)

X 150 345 1800 3125 4445

HATIRLATMA Y 180 460 660 3800 4601

İyonlaşma enerjisi endo- Z 220 380 490 850 1200

Tablodan grup numaraları bulunurken en fazla artışın olduğu (yaklaşık olarak

T için büyük sıçrama E1'den E2'ye olmuştur. T, 1A grubundadır. Ayrıca, tabloya

Beklenen sıralama: 1A < 2A < 3A < 4A < 5A < 6A < 7A < 8A

Gerçek sıralama: 1A < 3A < 2A < 4A < 6A < 5A < 7A < 8A

• 2A ile 3A ve 5A ile 6A gruplarındaki istisnanın nedeni: 2A'nın elektron dağılımının

3. 11Na elementinin 2. iyonlaşma enerjisi 1. iyonlaş-