Anahtarlamali Güç Kaynaklari (Agk, SMPS)

GÜÇ ELEKTRONİĞİNİN ENDÜSTRİYEL UYGULAMALARI 1 PROF. DR.
HACI BODUR
2. ANAHTARLAMALI GÜÇ KAYNAKLARI (AGK, SMPS)

TANIM VE SINIFLANDIRMA
Genel Tanım ve Sınıflandırma
Genel olarak DC güç kaynakları düzensiz ve çok dalgalı bir DC gerilimden ayarlı ve regüleli
bir DC gerilim elde etmeye yarar. Bu kaynaklar,
1. Lineer güç kaynakları

2. Anahtarlamalı güç kaynakları
3. Rezonanslı güç kaynakları
şeklinde 3 genel gruba ayrılır.
Güç Kaynaklarından Beklenen Önemli Özellikler

1. Yüksek verim, yüksek güç yoğunluğu
2. Düşük fiyat, düşük hacim
3. Az bakım, az gürültü
4. Yüksek güvenilirlik, uzun garanti
5. Giriş geriliminde büyük dalgalanmalara müsade
6. Düzgün çıkış gerilimi, ucuz çıkış filtresi
7. Giriş ve çıkış arasında elektriksel izolasyon
8. Yüksek güçlere erişebilme, paralel bağlanabilme
9. Aşırı akım ve kısa devre koruması
Anahtarlamalı Güç Kaynaklarının Sınıflandırılması

Güç katındaki elemanlara göre anahtarlamalı güç kaynakları,
1. Diyot ve Kondansatörlü
2. Endüktans ve Tek Çıkışlı
3. Transformatörlü
olmak üzere üç genel gruba ayrılır.
Diyot ve kondansatörlü anahtarlamalı güç kaynaklarının,
1. Düşürücü (Buck)
2. Yükseltici Boost)
3. Düşürücü-Yükseltici (Buck-Boost)
olmak üzere 3 türü mevcuttur. Bu kaynaklar, genellikle düşük güçlerde girişten daha yüksek
gerilimler elde etmek için kullanılır. İşitme aletlerinde, sıvı kristal göstergeli saatlerde ve pil
gerilimlerinin yükseltilmesinde bu kaynaklar yaygın olarak kullanılmaktadır.
17
GÜÇ ELEKTRONİĞİNİN ENDÜSTRİYEL UYGULAMALARI 1 PROF. DR. HACI BODUR
Endüktans ve tek çıkışlı (izolasyonsuz) anahtarlamalı güç kaynaklarının,
1. Düşürücü (Buck)
2. Yükseltici (Boost)
3. Düşürücü-Yükseltici (Buck-Boost)
olmak üzere 3 türü bulunmaktadır. Genel olarak, bu kaynakların tasarımı transformatörlü

olanlardan daha kolaydır. Ancak, en önemli dezavantajları giriş ve çıkış arasında elektriksel
izolasyonunun olmamasıdır.
Transformatörlü (izolasyonlu) anahtarlamalı güç kaynaklarının ise,
1. Geri Dönüşlü (Fly Back)

2. İleri Yönlü (Forward)
3. Yarım Köprü (Half Bridge)
4. Tam Köprü (Full Bridge)
5. Push–Pull (Push-Pull)
türleri mevcuttur. Bu kaynakların en önemli özelliği, giriş ile çıkış arasında izolasyonun
sağlanması ve çok sayıda çıkışın elde edilebilmesidir.
Anahtarlamalı Güç Kaynaklarının Blok Diyagramı
Anahtarlamalı Dönüştürme Kavramı

Anahtarlamalı güç kaynaklarında, prensip olarak çıkış güç katındaki yarı iletken kontrollü
eleman ya da elemanlar uygun bir frekans ve aralıklarla anahtarlanır, dalgalı bir DC gerilim veya
AC gerilim üretilir. DC gerilim doğrudan AC gerilim ise doğrultularak süzülür. Böylece,
ayarlanabilen ve regüleli bir DC gerilim elde edilmiş olur.
Anahtarlamalı temel DC–DC dönüştürücüler, bir kontrollü yarı iletken güç elemanı, bir yarı
iletken güç diyodu ve bir anahtarlama endüktansından oluşan 3 temel elemanın farklı şekillerde
bağlanmasıyla elde edilmiştir. Devrede ya tam iletimde ya da tam kesimde olarak çalıştırılan
kontrollü güç elemanına, güç anahtarı veya aktif eleman denilmektedir. Güç diyodu ise yarı
18
iletken pasif elemandır. Ayrıca, çalışma frekansına göre endüktans değerinin yeterince büyük
olduğu ve böylece endüktanstan geçen akımın genellikle kesintisiz olduğu kabul edilmektedir.
Anahtarlamalı dönüştürücülerin çalışma prensibi, anahtarlanan endüktansın enerji

aktarımına dayalıdır. Bu dönüştürücülerde, bir anahtarlama peryodu içerisinde ya güç anahtarı
ya da güç diyodu iletimdedir. Genellikle, anahtar iletimde iken endüktansa enjekte edilen enerji,
diyot iletimde iken çıkışa aktarılır.
DC PWM Kontrol Tekniği

Anahtarlamalı DC–DC dönüştürücülerde, bir anahtarlama peryodu içerisinde güç anahtarı iletim
süresinin peryoda oranı, darbe/peryot oranı, doluluk oranı veya bağıl iletim süresi olarak
tanımlanır ve  veya D ile gösterilir. Böylece, bağıl iletim süresi için,
T1
 ve 0    1
Tp
yazılabilir.  bağıl iletim süresinin kontrolü ile, DC çıkış geriliminin ayarlanması ve bu gerilimin
kaynak gerilimi ile yük akımındaki değişmelere karşı regüle edilmesi sağlanmaktadır.
Bu dönüştürücüler, genellikle Darbe Genişlik Modülasyonu (PWM) tekniği ile kontrol

edilmektedir. Bu teknikte, genellikle sabit çalışma frekansı altında güç anahtarının iletim süresi
değiştirilerek, bağıl iletim süresi ve böylece DC çıkış gerilimi kontrol edilmektedir.
Gerçekleştirilmesi de oldukça kolay olan PWM tekniğinde, güç anahtarı kontrol sinyalinin nasıl
elde edildiği ve kontrolün nasıl sağlandığı, prensip olarak aşağıdaki şekilde görülmektedir.
PWM tekniğinde, istenen bir referans

gerilim Vr ile geribesleme gerilimi
Vf’nin bir amplifikatörden
geçirilmesiyle kontrol gerilimi Vc elde
edilmekte ve bu gerilim ile istenen
frekansta testere dişi gerilim Vst’nin
karşılaştırılmasıyla güç anahtarının
kontrol sinyali elde edilmektedir.
Burada, referans giriş gerilimi ile DC
çıkış geriliminin ayarı ve geribesleme
giriş gerilimi ile DC çıkış geriliminin
regülasyonu sağlanmaktadır.
Anahtarlamalı dönüştürücülerin DC
çıkış gerilimi, ayrıca Frekans
Modülasyonu (FM) tekniği ile de
kontrol edilebilmektedir. Bu teknikte
ise, anahtarlama frekansı veya peryot
değiştirilerek, bağıl iletim süresi ve
böylece DC çıkış gerilimi kontrol
edilmektedir. Bu kontrol yöntemi,
ancak hafif yük veya geçici rejim
şartlarında çalışma gibi zorunlu hallerde
ve geçici olarak kullanılmaktadır.
19
İZOLASYONSUZ TEMEL DC-DC DÖNÜŞTÜRÜCÜLER

Düşürücü (Buck) AGK
Düşürücü (buck) dönüştürücünün devre şeması ve bu devrenin kararlı rejimdeki çalışması ile
ilgili temel dalga şekilleri aşağıda verilmiştir. Bu dönüştürücüde, temel olarak, güç anahtarı
iletimde iken giriş gerilim kaynağı hem çıkışı besler hem de endüktansa ilave bir enerji enjekte
eder ve güç diyodu iletimde iken endüktanstaki bu ilave enerji çıkışa aktarılır.
Kararlı rejimde çalışan bu dönüştürücüde, sıfır ile giriş gerilimi arasında kontrol edilebilen bir
DC çıkış gerilimi elde edilir. Güç elemanları giriş gerilimine maruz kalır Endüktans çıkışa seri
bağlı olduğundan, ortalama olarak endüktans akımı çıkış akımına eşittir, çıkış akımındaki
dalgalanma ve gerekli kondansatör değeri çok düşüktür. Fakat, giriş gerilim kaynağından çekilen
akım çok dalgalıdır.
Çıkış Geriliminin Hesabı
T1 aralığı için,
di L U g  U ç

dt L
di L Uç

dt L
bağıntıları yazılabilir. Bu bağıntılardan,
T1 U g  U ç   T2 U ç 
T1
Uç  Ug
Tp
T1
 olduğuna göre,
Tp
U ç   U g  Ug
sonucu bulunur. Aynı zamanda,
Ig = Iç veya  = Ig / Iç
Iç=IL
bağıntıları geçerlidir.
20
Genel Tanımlar
Tp  T1  T2
T1 : Transistorün iletim süresi

T2 : Diyodun iletim süresi
Tp : Anahtarlama (Darbe) peryodu
I L  IT  I D
IT : Transistör akımı
ID : Diyot akımı
IL : Endüktans akımı
T1 I T 1
  , fP 
TP I L TP
T1  TP , T2  1   TP
IT  IL , ID  1   IL
fp : Anahtarlama (Darbe) Frekansı

 : Bağıl İletim Süresi
Yapılan Kabuller
i L : Sürekli, kesintisiz
U g , U ç ve I ç : Sabit
Bu Devreye Ait Bağıntılar
IL  IÇ
U ç  U g
Ig  Iç
  2 / 3 için,
U g ve I ç : 3 birim
U ç ve I g : 2 birim
21
Endüktans Akımındaki Dalgalanmanın Hesabı
T1 ve T2 aralıkları için aşağıdaki eşitlikler yazılabilir.
I L U g  U ç
 (1)
T1 L
I L U ç
 (2)
T2 L
I
(2)’den U ç  L L bulunur. Bu ifade (1)’de yerine konulursa,
T2
T1 U g T1
I L   I L
L T2
Ug
I L  1   
f p .L
sonucu bulunur. Ara işlemlerde her zaman
Tp=T1+T2
=T1/Tp
T1=Tp
T2=(1-)Tp
f P  1 / TP
genel bağıntılarından yararlanılır. I L ' nin ' ya göre türevinin sıfıra eşitlenmesiyle, aşağıdaki
gibi akımdaki maksimum dalgalanma miktarı hesaplanabilir.
dI L Ug
 1       1-2=0  =1/2
d fpL
Ug
I L max 
4f p L
Kondansatör Gerilimindeki Dalgalanmanın Hesabı
Her zaman kondansatörlerde,
C.U c  I c .t
endüktanslarda,
L.I L  U L .t
genel ifadeleri geçerlidir.
1
C
Uc  i c .dt genel tanımından,
22
1  1 I L / 2 I L / 2 
T /2 T2 / 2
U c    t.dt   t.dt 
C  0 T1 / 2 0
T2 / 2 
I L
U c 
8f p C
bulunur. Gerilimdeki maksimum dalgalanma için ise,
I l max
U C max 
8f p C
yazılabilir.
Yükseltici (Boost) AGK

Yükseltici (boost) dönüştürücünün devre şeması ve bu devrenin kararlı rejimdeki çalışması ile
ilgili temel dalga şekilleri aşağıda verilmiştir. Bu dönüştürücüde, temel olarak, güç anahtarı
iletimde iken giriş gerilim kaynağı sadece endüktansa ilave bir enerji enjekte eder ve aynı esnada
yükü kondansatör besler. Güç diyodu iletimde iken ise, hem giriş gerilim kaynağı çıkışı besler
hem de endüktanstaki ilave enerji çıkışa aktarılır.
Kararlı rejimde çalışan bu dönüştürücüde, DC çıkış gerilimi, giriş gerilimi ve belirlenen bir
maksimum gerilim arasında kontrol edilir. Güç elemanları çıkış gerilimine maruz kalır.
Endüktans girişe seri bağlı olduğundan, endüktans akımı giriş akımına eşittir ve giriş akımındaki
dalgalanma çok düşüktür. Fakat, çıkış akımındaki dalgalanma ve gerekli kondansatör değeri
yüksektir. Ayrıca, bu dönüştürücü boşta çalıştırılamaz.
Yükseltici dönüştürücüde,
di L U g

dt L
di L Uç  Ug

dt L
Çıkış gerilimi için,
1
Uç  Ug
1 
Giriş akım için,
1
Ig  Iç
1 
bağıntıları geçerlidir.
23
Yapılan Kabuller
IL  Ig
1
Uç  Ug
1 
1
Ig  Iç
1 
  2 / 3 için,
24
Düşürücü-Yükseltici (Buck-Boost) AGK

Düşürücü– yükseltici (buck–boost) dönüştürücünün devre şeması ve bu devrenin kararlı
rejimdeki çalışması ile ilgili temel dalga şekilleri aşağıda verilmiştir. Bu dönüştürücüde temel
olarak, güç anahtarı iletimde iken giriş gerilim kaynağı sadece endüktansa ilave bir enerji enjekte
eder ve aynı esnada yükü kondansatör besler. Güç diyodu iletimde iken ise, sadece endüktanstaki
ilave enerji çıkışa aktarılır.
Kararlı rejimde çalışan bu dönüştürücüde, sıfır ve belirlenen bir maksimum gerilim arasında
kontrol edilebilen bir DC çıkış gerilimi elde edilir. Güç elemanları giriş ve çıkış gerilimlerinin
toplamına maruz kalır. Endüktans giriş veya çıkışa seri bağlı olmadığından, endüktans akımı
giriş ile çıkış akımlarının toplamına eşittir ve giriş ile çıkış akımlarındaki dalgalanmalar
büyüktür. Bu dönüştürücü de boşta çalıştırılamaz.
Ayrıca, bu dönüştürücünün önemli ve farklı bir özelliği, çıkış geriliminin ters yönlü olmasıdır.
Bu nedenle, bu dönüştürücüye ters çıkışlı dönüştürücü de denilmektedir. Bu durum, genellikle
uygulamalarda istenmez.
Düşürücü– yükseltici dönüştürücüde,
di L U g

dt L
di L Uç

dt L
Çıkış gerilimi için,

Uç  Ug
1 
Giriş akımı için,

Ig  Iç
1 
bağıntıları mevcuttur.
25
Yapılan Kabuller
IL  Ig  Iç

Uç  Ug
1 

Ig  Iç
1 
  2 / 3 için,
26
Temel Anahtarlamalı Güç Kaynaklarının Karşılaştırılması

Aşağıdaki tabloda temel anahtarlamalı güç kaynaklarının etraflı bir özeti ve karşılaştırması
verilmiştir. Dönüştürücünün seçiminde, öncelikle istenen çıkış gerilimi aralığı etkilidir. Giriş ve
çıkış akımlarındaki dalgalanma miktarları da dikkate alınmalıdır. Ayrıca, yükseltici ve
düşürücü–yükseltici dönüştürücüler, özellikle belirli ve sabit yükler için düşünülmelidir. Bu
dönüştürücülerde, güç elemanlarının gerilim değerlerine göre bir maksimum DC çıkış gerilimi
belirlenmeli ve bu değer denetlenmelidir. Çıkış geriliminin aşırı değerler alması nedeniyle, bu
dönüştürücüler boşta çalışma özelliğine sahip değildir.
ANAHTARLAMALI TEMEL DC-DC DÖNÜŞTÜRÜCÜLERİN

KARŞILAŞTIRILMASI
Düşürücü -
Karşılaştırma Konusu Düşürücü Yükseltici
Yükseltici
Vi çıkışı besler. Vi Vi , L’ye ilave bir Vi , L’ye ilave bir
T1 aralığında çalışma , L’ye ilave bir enerji enjekte eder. enerji enjekte eder.
enerji enjekte eder. C yükü besler. C yükü besler.
Vi çıkışı besler.
L’deki ilave enerji L’deki ilave enerji
T2 aralığında çalışma L’deki ilave enerji
çıkışa aktarılır. çıkışa aktarılır.
çıkışa aktarılır.
1 
Vo çıkış gerilimi Vi Vi Vi
1  1 
1 
Ii giriş akımı Io Io Io
1  1 
Vo kontrol aralığı 0 ile Vi Vi ile Vomax - (0 ile Vomax)
Güç elemanlarının
Vi Vo Vi + Vo
maruz kaldığı gerilim
IL endüktans akımı Io Ii Ii + Io
Ii’deki dalgalanma Büyük Çok küçük Büyük
Io’daki dalgalanma Çok küçük Büyük Büyük
Vo’daki dalgalanma Çok küçük Büyük Büyük
Vo’ın yönü Pozitif Pozitif Negatif
Boşta çalışma özelliği Var Yok Yok
27
İZOLASYONLU DC-DC DÖNÜŞTÜRÜCÜLER

Geri Dönüşlü (Fly Back) AGK
Geri dönüşlü AGK, tasarımı en kolay, en az elemanlı ve en ucuz transformatörlü güç
kaynağıdır. Transformatörün optimum kullanılmaması ve büyük oluşu ile çıkış gerilimindeki
dalgalanmanın yüksek oluşu bu kaynakların dezavantajlarıdır. TV alıcıların çoğunda bu tip
kaynaklar kullanılmaktadır.
N1 N2  a  n
ULg ULç  a
ILç ILg  a
 Ug
Uç 
1  a
 Iç
Ig 
1  a
  2 / 3 için ve a=1 için,
Bu dönüştürücü temel olarak ters çıkışlı dönüştürücünün özelliklerini taşır. Ancak transformatör
nedeniyle, giriş ve çıkış gerilimi arasında elektriksel izolasyon mevcuttur, çıkış geriliminin ters
olması söz konusu değildir ve çıkış ifadelerinde dönüştürme oranı mevcuttur.
İleri Yönlü (Forward) AGK

Düşük çıkışlı bir özelliğe sahip olan bu güç kaynağı, manyetik kuplajlı 3 sargıya sahip olan bir
transformatör gerektirmektedir.
Aynı zamanda, bu güç kaynağındaki eleman sayısı oldukça fazladır. Çıkış endüktansının serbest
geçiş diyodu D3 diyodudur. Transistör iletimde iken çıkış ve endüktans D2 üzerinden beslenir.
Transistör kesimde iken, kaçak endüktansta depolanan enerji D1 diyodu üzerinden giriş
kaynağına geri verilir, böylece aşırı gerilimlerin oluşması engellenir.
L  L Trfç
Ug
Uç  
a
28
Iç
Ig  
a
Yarım Köprü (Half Bridge) AGK

Bu güç kaynağı, yüksek frekanslı yarım köprü türü bir inverterin çıkış geriliminin doğrultulup
filtre edilmesiyle elde edilir. Sadece 2 transistör ile gerçekleştirilebilen bu inverter türü, orta
uçlu bir giriş gerilim kaynağı gerektirmektedir. Düşük çıkışlı özellik gösteren bu
dönüştürücüde, anahtarlama frekansı inverter frekansının 2 katıdır.
C1  C 2
L>> L trfç
Ug
Uç  
4.a
Iç
Ig  
4.a
Tam Köprü (Full Bridge) AGK
29
Düşük çıkışlı özellik gösteren bu güç kaynağı, yüksek frekanslı tam köprü türü normal bir
inverter çıkış geriliminin doğrultulup filtre edilmesiyle elde edilmiştir.
L>> L trfç
Ug
Uç  
2.a
Iç
Ig  
2.a
  2 / 3 ve a=1 için,
f p  1 Tp
f inv  1 Tinv
f p  2f inv
30
Push–Pull AGK
Düşük çıkışlı özelliğe sahip olan bu güç kaynağı, yüksek frekanslı push-pull türü bir inverterin
çıkış geriliminin doğrultulup filtre edilmesiyle elde edilmiştir. Sadece 2 transistör ile
gerçekleştirilebilen bu inverter türü, orta uçlu primere sahip olan bir transformatör
gerektirmektedir. Bu güç kaynağı, endüstride en yaygın olarak kullanılan, en basit ve en ucuz
güç kaynağıdır.
L  L trfç
Ug
Uç  
a
Iç
Ig  
a
31
KONU İLE İLGİLİ ÇÖZÜLMÜŞ PROBLEMLER

Problem 1
Giriş gerilimi 30 V olan ve darbe frekansı 50 kHz olan düşürücü bir AGK ile 1 A’lik bir DC alıcı
15 V ile beslenmektedir. Ayrıca, UCEsat = 0,4 V ve UD = 0.6 V olarak bilinmektedir.
a) Giriş ve çıkış akımları arasındaki bağıl iletim süresine bağlı ifadeyi çıkarınız.
b) Güç elemanlarının gerilim düşümlerini ihmal ederek,  = 1/2 için, endüktansın gerilim ve
akım değişimlerini altalta çiziniz ve ideal çıkış gerilimini bağıl iletim süresine bağlı
olarak bulunuz.
c) Elemanların gerilim düşümlerini dikkate alarak, b’deki işlemleri tekrarlayınız.
d) İdeal durum için, verilenlere göre, bağıl iletim süresi ile giriş akımı ve verimi
hesaplayınız.
e) Kayıplı durum için, d’deki işlemleri tekrarlayınız.
Çözüm
a) AGK’larda genel olarak, Düşürücü AGK’da,
IL  IT  ID IL  IÇ
IT  .IL IT  Ig
I D  (1  ) . I L olduğuna göre,
Tp  T1  T2
T1   . TP IL  IT  ID
T2  (1  ) . TP I Ç  I g  (1  ) . I ç
T I IÇ  IÇ  .Iç  IÇ
 1  T
Tp I L Ig  .Iç
bağıntıları geçerlidir. bulunur.
b)  = 1/2 için, ideal endüktans geriliminin değişimi,
(+) ve (-) alanların eşitliğinden,
T1 (U g  U Ç )  T2 U Ç
 TP (U g  U Ç )  (1  )TP U Ç
 Ug   UÇ  UÇ   UÇ
UÇ   Ug
bulunur.
32
c)  = 1/2 için, kayıplı endüktans geriliminin değişimi,
(+) ve (-) alanların eşitliğinden,
T1 (U g  U Ç  U CEsat )  T2 (U Ç  U D )
 U g   U Ç   U CEsat  U Ç  U D   U Ç   U D
U Ç   (U g  U CEsat  U D )  U D
bulunur.
d) İdeal durum için, verilenlere göre,

UÇ   Ug
15   30 PÇ UÇIÇ 15.1
  
 1 / 2 Pg Ug Ig 30.0,5
Ig   Iç
1   1  %100
Ig  1
2
bulunur.
I g  0,5 A
bulunur.
e) Kayıplı durum için, verilenlere göre,
15   (U g  U CEsat  U D )  U D
15   (30  0,4  0,6)  0,6
   0,517
bulunur.
NOT: Güç elemanlarındaki gerilim düşümlerinin karşılığında, aynı çıkış geriliminin elde
edilebilmesi için, bağıl iletim süresinin artırılması gerekmektedir.
Ig   Iç
 0,517 .1
I g  0,517 A
NOT: Kayıplar, aynı çıkış geriliminin elde edilebilmesi için, giriş akımına bir artış olarak
yansımıştır.
PÇ U Ç I Ç 15.1
  
Pg U g I g 30.0,517
  0,967  %96,7 bulunur.
NOT: Elemanların gerilim düşümleri, devre gerilimine bağlı değildir, fakat akımla birlikte artar.
Dolayısıyla, devre gerilimi yükseldikçe verim de yükselmektedir.
33
Problem 2
Giriş gerilimi 250 V olan ve darbe frekansı 20 kHz olan düşük çıkışlı bir AGK tarafından 25
A’lik bir alıcı 150 V ile beslenmektedir. L = 300 H ve C = 25 F olup, kayıplar ihmal
edilmektedir.
a) Transistör ve diyodun iletim süreleri ile akımlarını hesaplayınız.

b) Endüktans geriliminin dalga şeklini ölçekli olarak çiziniz ve endüktans akımındaki
dalgalanma miktarını bulunuz.
c) Endüktans ile transistör ve diyot akımlarının dalga şekillerini ölçekli olarak alt alta
çiziniz. Endüktans akımının ortalama ile maksimum ve minimum değerlerini gösteriniz.
Ayrıca, transistör ve diyot akımlarının iletim aralıklarındaki ortalama ile maksimum ve
minimum değerlerini gösteriniz.
d) Kondansatör akımının dalga şeklini ölçekli olarak çiziniz ve kondansatör gerilimindeki
dalgalanma miktarını bulunuz.
Çözüm
a) U Ç   U g daima,
150   250 iL  iT  iD
 3/ 5 IL  IT  ID
1 1 düşük çıkışlı AGK’da,
TP   IL  IÇ
f P 20.10 3
TP  50 s IT  Ig
3 geçerlidir.
T1   . TP  . 50.10 6 I L  I Ç  25 A
5
T1  30 s 3
I T  I g   . I L   . I Ç  . 25
T2  (1  ) . TP  TP  T1 5
3 I T  15 A
T2  (1  ) 50.10 6  50.10 6  30.10 6
5 I D  (1  ) . I L  I L  I T
T2  20 s 3
 (1  ) 25  25  15
5
I D  10 A
b)
Ug  Uç
I L  T1
L
250  150
I L  30.10 6
300.10 6
I L  10 A
Uç 150
I L  T2  20.10 6
L 300.10 6
I L  10 A
bulunur.
34
c)
I L 10
I L max  I L   25 
2 2
I L max  30 A
I L 10
I L min  I L   25 
2 2
I L min  20 A
Transistör ve diyodun iletim aralıklarında,
I T max  I D max  I L max

I T min  I D min  I L min
I TT1  I DT1  I L  25 A
Ortalama olarak ise,
IL  IT  ID
IT  .IL
I D  (1  ) . I L
25  15  10
bağıntıları mevcuttur.
NOT: Genellikle, transistörler iletim aralıklarındaki ortalama (hatta bazen maksimum)

akımlarına göre, diyotlar ise normal ortalama akımlarına göre seçilirler. Normal olarak, burada
25 A’lik transistör ve 10 A’lik diyot seçilir.
d)
C.U c  I c .t
6 5.25.10 6
25.10 .U c 
2
 U c  2,5 V
Problem 3
Giriş gerilimi 240 V olan ve anahtarlama frekansı 50 kHz olan düşük çıkışlı bir AGK ile 48
V’luk bir akümülatör grubu 10 A ile şarj edilecektir. Devre kayıpları ihmal edilecektir.
a) Bağıl iletim süresi hangi değere ayarlanmalıdır?

b) Devrenin giriş akımı ve gücü ne olur?
c) Transistör ve diyot en az kaç V’luk olmalıdır?
d) Şarj akımında en fazla % 20’lik bir dalgalanmaya müsaade edildiğine göre, çıkış
endüktansının değeri en az ne olmalıdır?
e) Çalışma frekansı 2 katına çıkarılırsa, gerekli endüktans değeri ne olur?
35
Çözüm
a) d)
UÇ = 48 V ve Ug = 240 V olduğuna göre, fP = 50 kHZ olduğuna göre,
U Ç   .U g 1 1
TP  
48   . 240 f P 50.10 3
 1 / 5  0,2 TP  20 s
olmalıdır. T1   . TP  0,2. 20.10 6
T1  4 s
b)
I Ç  10 A ve
I Ç  10 A olduğuna göre,
I L / I L  20 / 100 olduğuna göre,
I g   I ç  0,2.10
I L 20
Ig  2 A 
IL 100
Pg  U g . I g  240.2
 I L  I Ç  2 A
Pg  480 W
c) Dönüştürücü düşürücü olduğuna göre, Ug  Uç
I L  T1
L
UT, UD  Ug
240  48
UT, UD  240 V 2 4.10 6
olmalıdır. L
 L  384 H
e) Çalışma frekansı 2 katına çıkarsa, gerekli  L  192 H

endüktans değeri yarıya düşer. Yani, olur.
Problem 4
Mevcut 12 V’luk bir DC kaynaktan 100 kHz’lik bir yükseltici AGK vasıtası ile 60 V ve 1 A
değerlerine sahip olan bir DC alıcı beslenecektir.
a) Genel AGK bağıntılarını kullanarak, giriş akımı ile güç elemanlarının akımlarını ve bağıl
iletim süresini bulunuz.
b) Güç elemanlarının iletimdeki ortalama akım değerlerini bulunuz.
c) Yükseltici AGK bağıntılarına göre, bağıl iletim süresinin hangi değere ayarlanması
gerektiğini ve bu durumda giriş akımının ne olacağını bulunuz.
d) Endüktans akımında % 10 ve çıkış geriliminde % 1’lik dalgalanmaya müsaade edildiğine
göre, gerekli olan endüktans ve kondansatör değerlerini hesaplayınız.
Çözüm
36
a) AGK’larda kayıplar ihmal edildiğinde, AGK’larda ortalama olarak daima,

Pg  PÇ IL  IT  ID
Ug .Ig  UÇ .IÇ IT  .IL
olur. I D  (1  ) . I L
Böylece, olduğuna göre,
12 . I g  60.1 IL  IT  ID
 Ig  5 A 5  IT  1
bulunur.  IT  4 A
Yükseltici AGK’da, IT  .IL
I L  I g ve I D  I Ç 4   .5
olduğuna göre,    4 / 5  0,8
IL  Ig  5 A bulunur.
ID  IÇ  1 A
bulunur.
b) AGK’larda daima elemanların iletimdeki d) fP = 100 kHZ olduğuna göre,

ortalama akımları, 1 1
TP  
f P 100.10 3
I TT1  I DT1  I L
TP  10 s
olduğuna göre,
T1   . TP  0,8.10.10 6
I TT1  I DT1  I L  5 A
T1  8 s
bulunur.
c) UÇ = 60 V ve Ug = 12 V olduğuna göre, I L 10 U C 1
 ve 
1 IL 100 UC 100
UÇ  Ug olduğuna göre,
1 
1 I L 10
60  12 
1  5 100
60  60  12  I L  0,5 A
60  48 U C 1
48 4 
    0,8 UC 100
60 5  U C  0,6 V
bulunur.
bulunur. Yükseltici AGK’da T1 aralığı
için,
I Ç  1 A olduğuna göre,
Ug
1 1 I L  T1
Ig  IÇ  1 L
1  1  0,8 12
Ig  5 A 0,5  8.10 6
L
bulunur.  L  192 H
C.U c  I c .t
C . 0,6  1.8.10 6
 C  13,33 F
bulunur.
37
Problem 5
Mevcut 150 V’luk bir DC gerilim ile etiket değerleri 250 V ve 10 A olan bir DC motor kontrol
edilecektir.
a) Hangi dönüştürücünün kullanılması uygun olur?

b) Maksimum bağıl iletim süresi hangi değerde sınırlanmalıdır?
c) Güç elemanları en az kaç V’luk seçilmelidir?
d) Çıkış geriliminin 150 V olabilmesi için bağıl iletim süresi hangi değere ayarlanmalıdır?
Bu durumda, giriş akımı ve gücü ne olur?
Çözüm
a) Ters çıkışlı dönüştürücünün kullanılması d) UÇ = 150 V olabilmesi için,
uygun olur. 
UÇ  Ug
1 
b) Maksimum çıkış gerilimi 250 V 
olduğuna göre, 150  150
1 

UÇ  Ug 150  150  150
1  300  150

250  150  
150 1
  0,8
1  300 2
150  250  250   1 / 2  0,5
400  250 olmalıdır. Bu durumda,
250 5 
   Ig  IÇ 
0,5
10
400 8 1  1  0,5
  5 / 8  0,625
I g  10 A
olmalıdır.
Pg  U g . I g
c) Ters çıkışlı dönüştürücüde,  150 .10
UT, UD  Ug + UÇ Pg  1500 W  1,5 kW
UT, UD  400 V
bulunur.
olmalıdır.
Problem 6
Dönüştürücü oranı 1/50 olan bir transformatörün kullanıldığı 50 kHz’lik geri dönüşlü bir AGK
vasıtasıyla 12 V’luk bir akümülatörden 1200 V ve 10 mA’lik bir alıcı beslenmektedir. Lg = 320
H ve C = 10 nF olarak bilinmektedir.
a) Bağıl iletim süresi ile transistör ve diyodun iletim sürelerini bulunuz.

b) Çıkış katına göre endüktansın gerilim ve akım değişimlerini yaklaşık olarak çiziniz.
c) Çıkış endüktans akımı ile çıkış gerilimindeki dalgalanma miktarlarını bulunuz.
d) Transistör ve diyodun ortalama akımlarını bulunuz.
e) Transistör ve diyodun iletimdeki ortalama akımlarını bulunuz.
f) Transistör ve diyodun maruz kaldıkları gerilimlerini hesaplayınız.
38
Çözüm
 Ug b)
a) U Ç 
1  a
 12
1200 
1   1 / 50
600  1200  1200
1800  1200
   2/3
bulunur.
1 1
TP  
f P 50.10 3
TP  20 s
2
T1   . TP  . 20.10 6
3
T1  13,33 s
T2  (1  ) . TP  (1  2 / 3) .20.10 6
T2  6,67 s
bulunur.
c) T1 aralığı için, d) I D  I Ç
Ug / a I D  10 mA
I Lç  T1
Lç I D  (1  ) I Lç
Ug / a  I Lç  30 mA
 2
T1
Lg / a I Lg  I Lç / a
12 /(1 / 50)  30.10 3 /(1 / 50)
 6 2
13,33.10 6
320.10 /(1 / 50 ) I Lg  1,5 A
12 . 50
 6 2
13,33.10 6 I T  I g   . I Lg
320.10 . 50
 2 / 3 .1,5
I Lç  10 mA
IT  Ig  1 A
C.U c  I c .t
e) Daima,
10.10 9 . U c  10.10 3.13,33.10 6 I TT1  I DT 2  I L
 U c  13,33 V olduğuna göre, burada
bulunur. I TT1  I Lg  1,5 A
I DT 2  I Lç  30 mA
f) Bu tür AGK’da, UD  Ug / a  UÇ
UT  UD  Ug  UÇ  12 /(1 / 50)  1200
olduğuna göre, burada, U D  1800 V  1,8 kV
UT  Ug  UÇ .a bulunur.
 12  1200 .(1 / 50)
U T  36 V
39
Problem 7
Anahtarlama frekansı 50 kHz ve bağıl iletim süresi 1/2 olan Push-Pull türü bir AGK vasıtasıyla,
24 V’luk bir akümülatör bataryasından 1,2 kW’lık bir inverter beslenmek üzere, 300 V’luk bir
DC gerilim kaynağı elde edilmiştir. LÇ = 1,5 mH, C = 10 F ve LÇ>> L trfç olduğu bilinmektedir.
a) Transformatörün dönüştürme oranını bulunuz.

b) İnverter frekansını bulunuz.
c) Transistör ve diyodun iletim sürelerini hesaplayınız.
d) Çıkış ve giriş akımlarını hesaplayınız.
e) Endüktans akımı ve çıkış gerilimindeki dalgalanma miktarını hesaplayınız.
f) Transistör ve diyotların ortalama akımlarını bulunuz.
g) Transistör ve diyotların maruz kaldıkları gerilimlerini hesaplayınız.
h) Böyle bir devrenin bir kesintisiz güç kaynağında akümülatör bataryası ile inverter arasına
konulmasının ne gibi yararlar sağlayacağını yorumlayınız.
Çözüm
Ug b) f P  2 f inv
a) U Ç  
a 50.10 3  2 . f inv
1 24  f inv  25 kHz
300 
2 a
 a  1 / 25
40
c) f P  50 kHz d) Pç  U ç I ç
TP 
1

1 1,2.10 3  300. I ç
f p 50.10 3  Iç  4 A
Tp  20 s
Pg  Pç
1
T1   . TP  . 20.10 6 Ug Ig  Uç Iç
2
24. I g  300.4
T1  10 s
T2  (1  ) . TP  (1  1 / 2) .20.10 6  I g  50 A
T2  10 s
e) T1 aralığı için, f) I L  I ç  4 A
IL  IT  ID
Ug / a  Uç
I L  T1 IT   IL
L burada,
I T  ( I L / a ) / 2
24 /(1 / 25)  300
 3
10.10 6 Bir inverter peryodunda 2 AGK
1,5.10 çalışması nedeniyle (Şekle bakınız).
I L  2 A 1
 ( 4 /(1 / 25)) / 2
C.U c  I c .t 2
10.10 6 . U c  4.10.10 6 I T  25 A
 U c  4 V I D   I L / 2  (1  )I L / 2
bulunur. Bir diyot 1. AGK aralığında normal
transistör, 2. AGK aralığında normal
diyot akımını geçirir (Şekle bakınız).
1 1
I D  4 / 2  (1  ) 4 / 2
2 2
ID  2 A
g) U T  U g . 2 h) Bir KGK’da bu devrenin Akü bataryası

Transformatör giriş sargısı orta uçlu ile inverter arasına yerleştirilmesi
olduğundan (inverter özelliği). durumunda, DGM kontrollü inverter ile
doğrudan 220 V’luk AC gerilim
U T  24. 2
üretilebilir. Bu AGK devresi, hem
U T  48 izolasyonu sağlar, hem de normal 50
U D  (U g / a ) . 2 Hz’lik transformatörü kaldırır. Böylece,
 (24 /(1 / 25)) . 2 50 Hz’lik transformatör yerini, yüksek
Sekonder sargı orta uçlu olduğundan. frekanslı AGK alır. Devrenin hacim ve
fiyatı düşer, dinamik hızı artar.
U D  1200 V
NOT: Yukarıda bulunan değerlerin çoğu, dalga
şekillerine bakılarak, doğrudan yazılabilir.
41

Anahtarlamali Güç Kaynaklari (Agk, SMPS)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Anahtarlamali Güç Kaynaklari (Agk, SMPS)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

GÜÇ ELEKTRONİĞİNİN ENDÜSTRİYEL UYGULAMALARI 1 PROF. DR.

2. ANAHTARLAMALI GÜÇ KAYNAKLARI (AGK, SMPS)

1. Lineer güç kaynakları

şeklinde 3 genel gruba ayrılır.

Güç Kaynaklarından Beklenen Önemli Özellikler

Anahtarlamalı Güç Kaynaklarının Sınıflandırılması

olmak üzere üç genel gruba ayrılır.

Diyot ve kondansatörlü anahtarlamalı güç kaynaklarının,

Endüktans ve tek çıkışlı (izolasyonsuz) anahtarlamalı güç kaynaklarının,

olmak üzere 3 türü bulunmaktadır. Genel olarak, bu kaynakların tasarımı transformatörlü

Transformatörlü (izolasyonlu) anahtarlamalı güç kaynaklarının ise,

1. Geri Dönüşlü (Fly Back)

Anahtarlamalı Güç Kaynaklarının Blok Diyagramı

Anahtarlamalı Dönüştürme Kavramı

Anahtarlamalı dönüştürücülerin çalışma prensibi, anahtarlanan endüktansın enerji

DC PWM Kontrol Tekniği

Bu dönüştürücüler, genellikle Darbe Genişlik Modülasyonu (PWM) tekniği ile kontrol

PWM tekniğinde, istenen bir referans

İZOLASYONSUZ TEMEL DC-DC DÖNÜŞTÜRÜCÜLER

Çıkış Geriliminin Hesabı

bağıntıları yazılabilir. Bu bağıntılardan,

sonucu bulunur. Aynı zamanda,

T1 : Transistorün iletim süresi

fp : Anahtarlama (Darbe) Frekansı

Bu Devreye Ait Bağıntılar

Endüktans Akımındaki Dalgalanmanın Hesabı

T1 ve T2 aralıkları için aşağıdaki eşitlikler yazılabilir.

Her zaman kondansatörlerde,

genel ifadeleri geçerlidir.

bulunur. Gerilimdeki maksimum dalgalanma için ise,

Yükseltici (Boost) AGK

Çıkış gerilimi için,

Giriş akım için,

Bu Devreye Ait Bağıntılar

Düşürücü-Yükseltici (Buck-Boost) AGK

Düşürücü– yükseltici dönüştürücüde,

Çıkış gerilimi için,

Giriş akımı için,

Bu Devreye Ait Bağıntılar

Temel Anahtarlamalı Güç Kaynaklarının Karşılaştırılması

ANAHTARLAMALI TEMEL DC-DC DÖNÜŞTÜRÜCÜLERİN

Vo kontrol aralığı 0 ile Vi Vi ile Vomax - (0 ile Vomax)

Ii’deki dalgalanma Büyük Çok küçük Büyük

Io’daki dalgalanma Çok küçük Büyük Büyük

Vo’daki dalgalanma Çok küçük Büyük Büyük

Vo’ın yönü Pozitif Pozitif Negatif

Boşta çalışma özelliği Var Yok Yok

İZOLASYONLU DC-DC DÖNÜŞTÜRÜCÜLER

  2 / 3 için ve a=1 için,

İleri Yönlü (Forward) AGK

Yarım Köprü (Half Bridge) AGK

Tam Köprü (Full Bridge) AGK

KONU İLE İLGİLİ ÇÖZÜLMÜŞ PROBLEMLER

b)  = 1/2 için, ideal endüktans geriliminin değişimi,

(+) ve (-) alanların eşitliğinden,

c)  = 1/2 için, kayıplı endüktans geriliminin değişimi,

(+) ve (-) alanların eşitliğinden,

d) İdeal durum için, verilenlere göre,

e) Kayıplı durum için, verilenlere göre,

a) Transistör ve diyodun iletim süreleri ile akımlarını hesaplayınız.

Transistör ve diyodun iletim aralıklarında,

I T max  I D max  I L max

Ortalama olarak ise,