Ñýäýâ: Хүний нийгэмшил Ëåêö-¹7

Õè÷ýýëèéí çîðèëãî:

Хүмүүс өөрсдийнхөө амьдрах орчинг өөрсдөө л бүтээдэг. Хүн үүсэхийн хамт нийгэм бий
болсон. Нийгэм нь ямагт хувирч өөрчлөгдөж, хөгжил дэвшлийн замаар явж ирсэн. Нийгэм
нь хүний амьдралын зайлшгүй хэрэгцээт материаллаг болон оюуны үнэт зүйлсээ
үйлдвэрлэн бүтээж, үр удмаа үлдээн амьдрах зайлшгүй орчин юм.

Хүмүүс нийгмийн харилцаанд орж байх явцдаа хүн хөгжиж төлөвшин нийгэмшиж
байдаг. Ямар ч хүн нийгмийн тодорхой орчинд жинхэнэ хүн болж төлөвшин хөгждөг.
Хүн төрсөн үеэс эхлэн янз бүрийн байдлаар нийгмийн харилцаанд өртөж оролцох бөгөөд
энэ явцдаа нийгмийн зан төрхөөс сурч хүний төлөвийг олж ирдэг. Үүнийг л товчхоноор
нийгэмших гэж нэрлэдэг
Нийгэмшил гэдэг нь тухайн нийгэмд амжилттай үйл ажиллагаа явуулахад хэрэг
болохуйц зан төлөвийн шинж, нийгмийн хэм хэмжээ үнэт зүйлсийг олж авах үйл явц юм.
Нийгэмшил нь хүмүүсийн харилцаагаар бий болдог.
Хүний нийгэмшилтэнд нөлөөлөх хүчин зүйлс:

➢ Гэр бүл
➢ Сургууль
➢ Нийгмийн бүлгүүд
➢ Мэдээллийн хэрэгсэл
➢ Найз нөхөд
➢ Ажлын газар гэх мэт.

Нийгэмшлийн агент
Хүний нийгэмшилд нөлөөлдөг эдгээр бүхэл бүтэн байгууллага, бүлэг болон бие
хүмүүсийг нийгэмшлийн агентууд гэдэг.

Анхдагч нийгэмшил
Хүний шууд хүрээлэлд хамаарах нийгэмшлийг хэлдэг.
Агент нь гэр бүл юм.

Жишээ нь: Хүүхэд нялх балчир анхны үедээ тэднийг

хооллож, хувцаслаж, хүний халамж зайлшгүй
шаардаж байдаг онцлогтой. Тэд зөв өсөж бойжихийн
тулд хүмүүс намайг хайрлаж энхрийлж байна хэмээн мэдэрч байхыг хүсдэг. Эдгээр хайр
халамж байхгүй бол халамжийн дутагдалд орно. Үүнийг деприваци гэдэг.
Госпитализм- өнчин хүүхдийн байгууллагад эцэг эхийн хайр халамж дутагдсан
хүүхдүүдийг хэлнэ. Энд байгаа хүүхдийн өвчлөл нас баралт их, өсөлт оюуны хөгжил
хоцрогдож байдаг.
Хо¸рдог÷ нийгэмшил

Дам буюу зориудын хүрээнийхэнд хамааралтай. Хүүхдийг 3-8

насанд нь цэцэрлэг, багш, эмч, үе тэнгийнхэн нөлөөлдөг. Насанд
хүрч эхэлмэгц нь тэдний нийгэмшлийн гол агент нь үеийн
нөхдүүд нь болж эхэлдэг. (Радио, телевиз, сургууль)

Анхдагч нийгэмшлийн үүрэг, ач холбогдол нь амьдралын эхэн үе

шатуудад илүү байдаг бол хордогч нь хожуу үед хамааралтай
ажээ.
Анхдагч нийгэмшлийг таньтай илүү дотно хувийн харилцаатай
байдаг хүмүүс явуулдаг бол хо¸рдогчийг зориудын ажил хэргийн
харилцаатайгаар холбогдсон хүмүүс, байгууллага явуулдаг.
Тухайлбал сургууль мэдлэг олгох, үйлдвэр байгууллага амьжиргааны зүйлс залгуулах гэх
мэт. Харин анхдагч нийгэмшлийн
агентууд нь их олон талтай бөгөөд олон
янзын үүргийг биелүүлж байдаг байна.
Хувь хүн, бие хүн түүний шинж
Хүнийг нийгэмшиж төлөвших хөгжихийн
талаас нь:
1. Хувь хүн 
2. Бие хүн гэсэн ухагдхуунаар авч үздэг.

Хүүхдийн нийгэмшил нь сэтгэл зүйн 4 механизм доор явагдана.

̺í õ¿¿õäèéí íèéãýìøèëòýíä àíãè, àðüñíû ºíãº, ¿íäýñ óãñàà, ñî¸ëûí ÿëãàà
áàñ íºëººëäºã. Íèéãýìøëèéí ¿éë ÿâö õ¿íèé á¿õèé ë àìüäðàëûí òóðø
¿ðãýëæèëäýã. Íèéãýìøèëòèéí ¿éë ÿâö íü áèå õ¿íèé íèéãìèéí òîäîðõîé ò¿âøèíä
õ¿ðñýíèéã çààõûí çýðýãöýý ò¿¿íèé íèéãìèéí ñòàòóñûã òîäîðõîéëäîã. Ãýõäýý
íèéãýìøèõ ¿éë ÿâö àìæèëòã¿é áîëîõ òîõèîëäîë áèé. Íèéãýìøèë àìæèëòã¿é áîëñîí
èëðýëèéã ñºðºã çàí òºëºâ ãýæ íýðëýäýã. Ѻðºã çàí òºëºâèéí èëðýë¿¿ä íü ãýìò
õýðýã, àðõèäàëò, ìàíñóóðàë, õ¿÷èðõèéëýë çýðýã ñºðºã ¿éëäë¿¿ä þì.

Íèéãýìøèëèéí ¿å øàò, íèéãýìøèë áîëîí õ¿íèé õºãæèëä íºëººëäºã õ¿÷èí

ç¿éë¿¿ä

Õ¿íèé íèéãýìøëèéí ¿å øàò, íèéãýìøèë áîëîí õ¿íèé õºãæèëä íºëººëäºã õ¿÷èí

ç¿éëèéí òàëààð îëîí ÿíçûí ¿çýë, áàéäàã áºãººä ¿¿íä ×. Êóëè, Æ.Ã. Ìèä, Ç.
Ôðåéä, íàð èõýýõýí õóâü íýìýð îðóóëñàí. Òóõàéëáàë:
Áèå õ¿íèé õºãæëèéí îíîë. Ýíý îíîëûí ãîë òºëººëºã÷ áîëîõ ×àðëç Êóëè õ¿ì¿¿ñ
îð÷ëîí åðòºíöòýé èõýýõýí õàðèëöàí ¿éë÷èëñýíèé ¿íäñýí äýýð òºëºâøäºã õýìýýí
¿çýæ áàéâ. Ýíýõ¿¿ õîîðîíäûí õàðèëöààíû ÿâöàä ººðèéí “Òîëèíû òóñãàë Áè”- ã
¿¿ñãýí á¿ðä¿¿ëíý. Ýíý îíîëûí áàñ íýã òºëººëºã÷ íü Àìåðèêèéí ñýòãýë ç¿é÷
Æîðæ Ìèä þì. Ìèä áèå õ¿íèé òºëºâøèõ ¿éë ÿâöàä ãóðâàí ¿å øàòûã õàìðóóëñàí.
¯¿íä:

Äóóðèàëò. ➢ Ýíý øàòàíä õ¿¿õä¿¿ä òîì÷óóäûí çàí òºëºâèéã

îéëãîõã¿éãýýð õóóëáàðëàõ ìýò äóóðàéíà.

Òîãëîîìûí øàò ➢ Ýíý ¿åä çàí òºëºâ áîëîí òîäîðõîé ä¿ðä òîãëîõ ¿¿ðýã
çàëãàíà ã¿éöýòãýíý. Òýä ñîíãîæ àâñàí õ¿ì¿¿ñèéíõýý ä¿ðä
õóâèðàí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýæ òîãëîíî. Ýíý áîë ººðèéí
“Áè”-ã áîëãîõ ÷óõàë ¿éë ÿâö þì.

Õàìòðàí òîãëîõ ¿å ➢ Ýíý ¿åä õ¿¿õä¿¿ä çºâõºí ãàíö õ¿íèé áóñ á¿òýí
øàò á¿ëãèéí ýðìýëçýëèéã óõààð÷ ñóðíà.

Ïñõîàíàëèòèê îíîë. Áèå õ¿í õºãæèõ íü õýä õýäýí äàðààëñàí ¿å øàò äàìæèí
áýëãèéí ã¿éöýä õºãæñºíººð òºãñºíº ãýâ. Ò¿¿íèéõýýð áèå õ¿íèé ñýòãýöèéí
á¿òöèéã Èä- “Òýð”- “Îíî”, -“Ýãî”-“Áè”-“ß”, “Ñóïåð Ýãî” –“ Ãîö áè” ãýõ ãóðâàí
õýñýãò õóâààãäàíà.

Òàíèí ìýäýõ¿éí õºãæëèéí îíîë. Ýíý îíîëûí ãîë òºëººëºã÷ áîëîõ Æàí
Ïèàæåãèéíõýýð ñýòãýõ¿éí õºãæëèéí ¿å øàò á¿õýíä, òýð ¿åä õ¿íèéã ñóðãàæ
áîëîõ øèíý äàäàë á¿ðýëäýí òîãòäîã ãýæ ¿çýæ áàéâ.
Çàí ñóðòàõóóíû õºãæëèéí îíîë. Àìåðêèéí ñýòãýë ç¿é÷ Ëîðåíñ Êîëáåðã áèå
õ¿íèé çàí ñóðòàõóóíû õºãæèë íü äàðààëñàí õýä õýäýí ¿å øàòààñ á¿ðäýíý
òýäãýýð íü ñóðàëöàõ ÷àäâàðûã õºãæ¿¿ëýõ, áóñäûí ñýòãýõ¿éã îéëãîõîä
÷èãëýñýí áàéíà ãýæ ¿çýæ áàéâ.

1-2 øàò ➢ Ýõíèé õî¸ð øàò íü ñàéí ìóóã ÿëãàõ, óõààí

ñóóãààã¿é õ¿¿õäýä îíîãäîíî

3 øàò ➢ Ãóðàâäóãààð øàòàíä õ¿ì¿¿ñ áóñäûí ñàíàà áîäëûã

ëàâòàé óõààð÷, òýäíèé ñýòãýëèéã òàòàõ ¿éëäýë
õèéõèéã ýðìýëçýíý.

4 øàò ➢ ĺðºâäºõ ¿å øàòàíä õ¿ì¿¿ñ íèéãìèéí ýðõ àøèã,

ò¿¿íèé ¸ñ æóðàì, çàí òºëºâèéã óõààðàíà.

5 øàò ➢ Òàâ äàõü øàòàíä ÿíç á¿ðèéí ¸ñ ç¿éí ¿çýë

áàðèìòëàëûí õîîðîíä çºð÷èë áàéæ áîëîõûã îëæ
õàðíà. Ýíý ¿åä ä¿ãíýëò õèéõ ÷àäâàðòàé áîëæ ÿìàð
íýã ¿éëäýë õèéâýë þó áîëîõûã ñýõýýðíýý.

6 øàò ➢ Çóðãàà äàõü øàòàíä õ¿ì¿¿ñò ¸ñ ñóðòàõóóíû

òóéëáàðòàé îëîí òàëò ìýäðýìæ á¿ðýëäýí òîãòîíî.

Èéì õ¿ì¿¿ñýýñ õóâèà áîäîõ/ ýãî öåíòðèçì / ¿çýë àðèëæ ººðòºº áóñàä õ¿ì¿¿ñò
òàâüäàã øèãýý àäèë øààðäëàãà òàâèíà. Ìàõàòìà Ãàíäè, Ìàðòèí Ëþòåð Êèíã ãýõ
ìýò ñýòãýã÷èä ¸ñ ñóðòàõóóíû èéì ¿å øàòàíä õ¿ðñýí ñýòãýã÷èä áàéñàí.

Îðîñûí íèéãýì ñóäëàà÷ ýðäýìòýí Ñ.È. Ñàìûãèí õ¿íèé èðãýíøëèéã äàðààõ ¿å

øàòóóäàä õóâààí àâ÷ ¿çäýã.

Àíõäàã÷ èðãýíøèë áóþó õ¿¿õýä òºðñºí öàãààñàà ýõýëæ ºñâºð íàñ

äàñàí çîãöëûí øàò õ¿ðòýëýý íèéãìèéí òóðøëàãûã ø¿¿ìæëýõã¿éãýýð
õ¿ëýýí àâ÷ äýìæèæ äàñàõ øàò/
Áîäüãàëæèõ øàä /íèéãìèéí çàí ¿éëèéí õýì õýìæýýíä ø¿¿ìæëýëòýé
õàíäàæ áóñäûí äóíä ººðèé㺺 èëýðõèéëýõ õ¿ñýë
ýðìýëçýëòýé áîëîõ

Èíòåãðàöèéí øàò / íèéãýìä ýçëýõ áàéð ñóóðèà ýðæ õàéõ ýðìýëçýëèéí

¿å/

Õºäºëìºðèéí øàò Íàñ áèå ã¿éöñýí õ¿íèé á¿õèéë àìüäðëûí ¿å,

õºäºëìºðèéí ¿éë àæèëëàãààíû á¿õèéë ¿å
õàìðàãäàíà

Õºäºëìºðèéí äàðààõ øàò ººðòºº îëæ ýçýìøñýí íèéãìèéí òóðøëàãûã ººðèé㺺

çàëãàìæëàã÷ õîé÷ ¿åäýý äàìæóóëàí óëàìæëàæ
íèéãìèéí òóðøëàãàíä ººðèéíõºº îðóóëñàí õóâü
íýìðèéã ¿íýëæ óõààæèõ, õèæýýë íàñíû íèéãýìøëèéí
øàò õýìýýí ¿çäýã.

Гэрийн даалгавар
➢ Эргэцүүлэн бодох өөрийгөө шалгах асуултууд

1. Нийгэмшил гэж юу болох, түүний агентуудад юу юу орох вэ?

2. Анхдагч ба хо¸рдогч нийгэмшлийн гол ялгаа юу вэ?
3. Хувь хүн, бие хүн гэсэн ухагдахууны ялгааг венийн диаграммаар үзүүл.

Дараах сэдвүүдээр эссýý бич

➢ Миний нийгэмшилд нөлөөлсөн хамгийн чухал зүйл.
➢ Нийгмээс ангид хүн байж болох уу?

Ашиглах ном: Д.Буян “Нийгмийн тухай мэдлэг 2-р дэвтэр” 29-30 хуудас