Leidraad OnderzoekendLeren VannieuwenborghCircé

ONDERZOEKEND
LEREN IN DE
LESSEN
‘TECHNIEK’
Dit document is een ontwerp dat een antwoord biedt op de

volgende onderzoeksvraag:
Hoe kunnen we leerkrachten van het 1ste, 2e, 3e en 4e leerjaar in

de Sint-Amandusschool in Meulebeke ondersteunen binnen het
thema ‘techniek’ om leerlingen tot onderzoekend leren te laten
komen?
VANNIEUWENBORGH CIRCÉ (OLO3A2)

EDUCATIEVE BACHELOROPLEIDING LEERKRACHT LAGER ONDERWIJS –
ARTEVELDEHOGESCHOOL GENT
2
Scan met je smartphone! Of ga naar… https://youtu.be

/5MtldLPesG4
Beste leerkrachten van het 1ste, 2e, 3e en 4e leerjaar,
Ik ben Circé Vannieuwenborgh, studente uit het derde jaar van de

educatieve bacheloropleiding leerkracht lager onderwijs aan de
Arteveldehogeschool in Gent.
In het begin van dit schooljaar vulde u twee enquêtes in met heel wat
vragen omtrent het vak ‘wetenschappen en techniek’. Ik heb uw
antwoorden grondig nagelezen en kom tot de conclusie dat er heel wat
leerkrachten onder jullie binnen het thema ‘techniek’ nog wat
ondersteuning wensen.
Deze ondersteuning probeer ik u te bieden met behulp van deze leidraad

waarin per leerjaar twee thema’s terug te vinden zijn die volledig zijn
uitgewerkt. U vindt onder andere de leerplandoelen van ZILL, duidelijke
lesfases en lesopbouw, benodigdheden en materiaal…
Ik besloot om tijdens het uitwerken van deze leidraad de focus te leggen op

de werkvorm ‘onderzoekend leren’. Ik vergaarde heel wat
wetenschappelijke en zinvolle informatie over deze werkvorm doorheen
mijn onderzoek. Deze werkvorm biedt heel wat voordelen voor de
ontwikkeling van het kind. Tijdens het uitwerken van de lessen baseerde ik
mij op het zevenstappenmodel van Van Graft & Kemmers. (2007). Dit
zevenstappenplan met extra uitleg vindt u op de volgende pagina. (Indien u
interesse hebt in deze bachelorproef, kan u mij altijd contacteren via
onderstaand e-mailadres).
Op deze manier probeer ik u als leerkracht te ondersteunen om binnen het

vak ‘techniek’ tot onderzoekend leren te komen. Ook antwoord ik via deze
weg op de vraag van de directeur om het vak ‘wetenschappen en techniek’
in de kijker te zetten.
Ik hoop dat ik jullie hiermee op weg kan helpen om tot onderzoekend leren
te komen met de leerlingen.
Veel succes!
(PS: voor vragen, opmerkingen, extra uitleg… kan u mij altijd contacteren via
het volgende e-mailadres: circe.vannieuwenborgh@sgsintpaulus.eu)
3
Inhoudsopgave
Inhoudsopgave…………………………..…………………………..…………………………..…………………………..………………………….…………………………..3
Zevenstappenplan onderzoekend leren …………………………..…………………………..…………………………..……………………………………………. 5
1ste leerjaar…………………………..……………………..…………………………..…………………………..…………………………..……………..……………………..…….6
Hechtingstechnieken…..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………..7
Leerplandoelen ZILL…..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…………………. 7
Lesdoelen …..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………….7
Leerinhoud…..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………….. 7
Les 1 (25 minuten).……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……8
Les 2 (50 minuten)..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…..9
Les 3 (25 minuten)..……………………..………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……..10
Eigenschappen van een voorwerp………………..………………..……………………..……………………..……………………..………………………….. 11
Leerplandoelen ZILL…..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…………………..11
Lesdoelen …..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…………. 11
Leerinhoud…..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………11
Les 1 (25 minuten).……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…… 12
Les 2 (50 minuten)..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…. 12
Les 3 (50 minuten)..……………………..………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……. 13
2e leerjaar…………………………..……………………..…………………………..…………………………..…………………………..……………..……………………..…….. 15
Magneten…..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………………….………………..………… 16
Leerplandoelen ZILL…..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………………….16
Lesdoelen …..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………….16
Leerinhoud…..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………16
Les 1 (25 minuten).……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……17
Les 2 (50 minuten)..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…..17
Les 3 (50 minuten)..……………………..………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……..18
Drijven en zinken………………..………………..……………………..……………………..……………………..……………………………………………………. 20
Lesdoelen …..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………….20
Leerinhoud…..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………20
Les 1 (20 minuten).……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……21
Les 2 (50 minuten)..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…..21
3e leerjaar…………………………..……………………..…………………………..…………………………..…………………………..……………..……………………..………24
Hefbomen…..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………………..……… 25
Lesdoelen …..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…………. 25
Leerinhoud…..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………25
Les 1 (25 minuten).……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……26
Les 2 (50 minuten)..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…. 27
Verwarming………………..………………..……………………..……………………..……………..…………………..……………………..………………………. 29
Lesdoelen …..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………….29
Leerinhoud…..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………29
Les 1 (25 minuten).……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……30
Les 2 (50 minuten)..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…. 31
Les 3 (50 minuten)..……………………..………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……. 31
4
4e leerjaar…………………………..……………………..…………………………..…………………………..…………………………..……………..……………………..………33
Elektriciteit…..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………..……………………..………. 34
Lesdoelen …..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………….34
Leerinhoud…..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………34
Les 1 (50 minuten).……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……35
Les 2 (50 minuten)..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…. 36
Druk van voorwerpen………………..………………..……………………..……………………..……………………..…………………..…………………………37
Leerplandoelen ZILL…..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………………….37
Lesdoelen …..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……………………..………….37
Leerinhoud…..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…………. 37
Les 1 (50 minuten).……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..……38
Les 2 (50 minuten)..……………………..…………………..……………………..……………………..……………………..……………………..…. 39
Bijlages…………………………..……………………..…………………………..…………………………..…………………………..……………..……………………..…………..41
Bijlage 1: hechtingstechnieken…………………………..……………………..…………………………..…………………………..…………………………… 42
Bijlage 2: Antwoordblad ‘eigenschappen van een voorwerp’…………………………..……………………..…………………………..………….. 43
Bijlage 3: resultatenblad ‘drijven en zinken’…………………………..……………………..…………………………..…………………………..……….. 44
Bijlage 4: invulblad: onderzoeken verwarming…………………………..……………………..…………………………..………………………………… 46
Bijlage 5: invulblad: onderzoeken elektriciteit…………………………..……………………..…………………………..…………………………………. 49
Bijlage 6: invulblad: onderzoeken druk van voorwerpen …………………………..……………………..…………………………..………………….52
Bronnen/ inspiratiemateriaal…………..……………………..…………………………..…………………………………………………………..……………………..……54
5
Zevenstappenplan onderzoekend leren
Illustratie 1: Kemmers, P. & Van Graft, M. (2007, maart). Onderzoekend en ontwerpend leren bij natuur en techniek. Den
Haag: stichting platform Bèta Techniek.
1. Confrontatie/ introductie
In deze fase ligt de focus op het verwonderen, nieuwsgierig maken en betrokken krijgen van de leerlingen bij het onderwerp.
Dit kan de vorm hebben van een filmpje, klasgesprek, demonstratie, probleem…
2. Verkennen
Deze stap kent 2 fasen.
Fase 1: In deze fase wordt de voorkennis van de leerlingen geactiveerd, gaan ze zich inleven in het onderwerp en
het materiaal al gaan beleven. Dit kan via een klasgesprek, vraaggesprek, discussie, overleg in groepjes, materiaal
onderzoeken…
Fase 2: In deze fase wordt de onderzoeksvraag geformuleerd. De leerlingen formuleren deze zelf, of de leerkracht
geeft de leerlingen een onderzoeksvraag.
3. Opzetten van het experiment
De leerlingen gaan nadenken over de manier van uitvoer en registratie van de resultaten. Ze gaan al het benodigde materiaal
verzamelen/ maken en/ of opstellen. Ze denken na over een goede en eerlijke aanpak om een antwoord te zoeken op de
onderzoeksvraag.
4. Uitvoeren van het experiment
In deze fase gaan de leerlingen het experiment uitvoeren en de resultaten noteren.
5. Concluderen van de resultaten
De leerlingen gebruiken de resultaten uit het experiment en proberen een antwoord te formuleren op de onderzoeksvraag.
De resultaten analyseren en verwerken ze grondig.
6. Communiceren
De leerlingen presenteren hun conclusies en discussiëren met elkaar. Ze delen de verworven kennis op een manier zodat ook
de andere leerlingen hieruit kunnen leren. Hier kan een voorbereidende fase aan voorafgaan, om hun ‘presentatie’ met de
groep voor te bereiden.
7. Verdiepen
De leerlingen verbreden of verdiepen de kennis die ze hebben over het onderwerp. Wanneer ze de kennis verbreden gaan ze
deze gaan betrekken bij hun eigen leefwereld en kijken waar het nog van toepassing is. Bij verdiepen kan het zijn dat de
leerlingen op nieuwe onderzoeksvragen komen waardoor de cyclus opnieuw doorlopen kan worden. Ook kan het verdiepen
betekenen dat de leerlingen meer achtergrondinformatie krijgen over het onderwerp.
6
1 ste
leerjaar
7
Lesopbouw Hechtingstechnieken
Les 1: confrontatie en verkennen Leerplandoelen ZILL
thema ‘hechting’
IVoc2: Exploreren en experimenteren in de wereld rondom zich

Les 2: onderzoeksvraag bespreken • (7-12j) Experimenteren met combinaties van materialen, technieken … en zo
& opzetten & uitvoeren & nieuwe mogelijkheden ontdekken - met nieuwe ogen naar vertrouwde dingen
concluderen experiment kijken en zo nieuwe mogelijkheden ontdekken - via experimenteren ervaren
hoe bepaalde dingen op elkaar ingrijpen en beïnvloeden
Les 3: voorbereiden & bespreken OWte2: Onderzoeken en illustreren volgens welke technische principes en natuurlijke
van de resultaten verschijnselen eenvoudige technische systemen gemaakt zijn
• (2.5-7j) Ervaren op welke wijze onderdelen aan elkaar kunnen verbonden of
gehecht worden - specifieke kenmerken van courante verbindingen en
hechtingen herkennen - deze verbindingen en hechtingen gebruiken
Benodigdheden per les: • (7-12j) Onderzoeken hoe de aard en de kwaliteit van de verbindingen en
hechtingen in een constructie de stevigheid en bruikbaarheid ervan bepalen
Les 1:
IVoc3: Onderzoeksvragen formuleren, naar een antwoord zoeken en bevindingen
Voeldoos met inhoud: formuleren
• (7-12j) Onderzoekend leren : zich laten inpalmen door nieuwe dingen uit de
- Stukje stof met een knoop
omgeving - onderzoeksvragen stellen - een onderzoeksuitkomst voorspellen -
- Legoblokjes (op elkaar)
een onderzoeksstrategie bedenken en uitvoeren - experimenteren en
- Een dik boek exploreren - onderzoeksresultaten en bevindingen bundelen - verslag
- Papieren die samengehouden uitbrengen en een conclusie formuleren, een antwoord op de
worden met een nietje onderzoeksvraag geven - over het onderzoek en de resultaten en bevindingen
- Kleine schoen met veter ervan met anderen communiceren - met de resultaten en bevindingen aan de
- Kleine schoen met een plakker slag gaan
- Enkele stiften die
samengehouden worden met Lesdoelen
een elastiekje
- Experimenteren met verschillende hechtingstechnieken. (IVoc2, OWte2)
- Verwoorden hoe onderdelen aan elkaar kunnen gehecht worden. (IVoc2, OWte2)
Les 2: - Verwoorden hoe de kwaliteit van de verbinding de stevigheid bepaalt. (IVoc2,
OWte2)
- Per groepje:
hechtingstechnieken (zie
Leerinhoud
bijlage 1)
- Materiaal: magneten,
plakband, ducttape, Verschillende hechtingstechnieken: veters houden de schoenen stevig samen, plakband
touw, paperclips, lijm, hecht papier (vb: op de muur), naald en draden kunnen een gat in een broek terug samen
veters, haarrekkers, hechten, een riem houdt de broek aan de middel, nietjes houdt papier samen, een
elastiekjes, riemen, haarrekker houdt ons haar in een staart/ vlecht, magneten hecht papier (vb: aan een
prikkers, nietjes frigo)… Kortom: er zijn héél wat verschillende manieren om zaken aan elkaar te hechten.
- Bos bloemen
Kwaliteit van de verbinding bepaalt de stevigheid:
Les 3: De kwaliteit van de verbinding bepaalt absoluut de stevigheid van de verbinding. Een
haarrekker bijvoorbeeld is een heel goed middel om ons haar samen te brengen in een
- Ingevuld werkblad van de staart/ vlecht… Wanneer we houtblokken aan elkaar willen vasthechten, zal het gebruik
leerlingen van een haarrekker minder zinvol zijn omdat het uit ander en zwaarder materiaal bestaat.
Het gebruik van nagels is dan een betere optie. Enkele blaadjes papier kunnen met
magneten vastgehecht worden aan onze frigo. Wanneer we een boek ergens willen
vasthechten, zal het gebruik van een magneet niet voldoende zijn.
8
Les 1 (25 minuten)
Stap 1: confrontatie met het thema ‘hechtingstechnieken’: voeldoos. (15’)
(In deze fase is het vooral van belang om de leerlingen te verwonderen, nieuwsgierig te
maken en betrokken te krijgen bij het onderwerp.)
De leerlingen zitten in een kring rond de voeldoos. Enkele leerlingen mogen even voelen en
vertellen aan de medeleerlingen wat ze voelen. Via geleidelijke richtvragen komen we tot
het thema van de komende lessen: hechtingstechnieken.
- Wie durft eens te voelen in de zak?

- Beschrijf eens heel precies wat je voelt.
- Waarvan is het gemaakt?
- Hoe zijn de voorwerpen aan elkaar vastgemaakt?
Stap 2: aanrommelen van verschillende voorwerpen. (10’)
(In deze fase is het van belang om de voorkennis van de leerlingen te activeren, zich in te
laten leven in het onderwerp en het materiaal.)
Deze fase kan nog altijd in de kring plaatsvinden, maar kan ook in een normale
klasopstelling. De leerkracht gaat samen met de leerlingen in gesprek over verschillende
hechtingstechnieken. De leerkracht laat de hechtingstechnieken uit de voeldoos zien, maar
laat ook heel wat andere hechtingstechnieken uit de leerlingen komen. Deze noteert de
leerkracht op het bord in een mindmap. Deze mindmap vormt een vast zetting van de
beginsituatie van de klas over het onderwerp.
- Jullie zien heel wat verschillende voorwerpen die aan elkaar gehecht of verbonden
zijn. Hoe zijn de verschillende voorwerpen verbonden met elkaar?
- Kennen jullie nog andere manieren om voorwerpen met elkaar te verbinden?
9
Les 2 (50 minuten)
Stap 3: focus op de onderzoeksvraag. (5’)
(In deze fase formuleert de leerkracht een onderzoeksvraag per groepje van een aantal
leerlingen, die zullen ze later onderzoeken.)
De leerkracht verwoordt de onderzoeksvragen en bespreekt kort klassikaal met de

leerlingen hoe deze onderzocht kunnen worden. De onderzoeksvragen luiden als volgt:
1. Op welke verschillende manieren kan je een papier vasthechten aan het magnetisch
bord?
2. Op welke verschillende manieren kan je verschillende bladen papier aan elkaar
vasthechten?
3. Op welke verschillende manieren kan je je haar samen bundelen?
4. Op welke verschillende manieren kan je ervoor zorgen dat je broek niet afvalt?
5. Op welke verschillende manieren kan je een bos bloemen samen bundelen?
- Hoe zouden jullie deze onderzoeken aanpakken?

- Hoe kunnen jullie een antwoord zoeken op deze vragen?
- Beginnen jullie zonder overleg in jullie groepjes of hoe gaan we het best
aanpakken voor een goede samenwerking?
Stap 3: opzetten van het experiment. (15’)
(In deze fase bespreken de leerlingen op welke manier ze het onderzoeken gaan aanpakken.
In elke groep is er een notulist, tijdsbewaker en een materiaalmeester.)
De leerkracht verdeelt de klas in groepjes en geeft elke groep een onderzoeksvraag. Hierna
verdeelt de leerkracht de taken aan de leerlingen. Elke groep bestaat uit een notulist,
tijdsbewaker en materiaalmeester. De leerkracht bespreekt samen met de leerlingen de
inhoud van deze taken. Hierna gaan de leerlingen in hun groepjes enkele zaken bespreken:
op welke manier zoeken we een antwoord op de vraag? Welk materiaal hebben we
daarvoor nodig? De leerlingen zien op het bord met welke hechtingstechnieken ze allemaal
moeten experimenteren. (zie bijlage 1)
Stap 4: uitvoeren experiment (20’)
(In deze fase gaan de leerlingen in groepjes van 4 hun onderzoeksvraag verder onderzoeken.
Het is van belang dat de resultaten genoteerd worden.)
De leerlingen gaan in groepjes van 4 aan de slag met hun onderzoeksvraag. Ze

experimenteren met alle hechtingstechnieken en kijken als deze hun voorwerp kunnen
vasthechten. Het is belangrijk dat de leerkracht hier niet te veel suggesties geeft en de
leerlingen actief laat leren met vallen en opstaan. De leerkracht zet de leerlingen aan om
‘vanzelfsprekende’ zaken toch te gaan uittesten. De leerkracht observeert, stelt gerichte
vragen en bewaart voortdurend een overzicht van alle groepjes. De leerlingen trekken een
cirkel rond de benodigdheden waarmee ze hun voorwerp wel kunnen vasthechten. (zie
bijlage 1)
- Ben je zeker dat je met … jouw voorwerp niet kan vasthechten? Test maar eens
uit, wie weet!
10
Stap 5: concluderen van de gevonden resultaten. (10’)
(In deze fase gaan de leerlingen de resultaten uit hun experiment analyseren en
verwerken. Ze proberen een duidelijk antwoord te formuleren op hun onderzoeksvraag.)
De leerlingen gaan hun resultaten bekijken en proberen de onderzoeksvraag te

beantwoorden. De leerkracht begeleidt de leerlingen hierin door te verwijzen naar hun
resultaten die ze genoteerd hebben. De leerkracht past de begeleiding aan naarmate de
groep daar minder/ meer nood aan heeft.
- Wat was jullie onderzoeksvraag? Wanneer je goed kijkt naar je resultaten en

terugdenkt aan jullie experimenten, kan je dan een duidelijk antwoord op deze
vraag bieden?
Les 3: (25 minuten)
Stap 6: Voorbereiden van hun presentatie voor de klasgroep. (5’)
(In deze fase gaan de leerlingen hun resultaten en het antwoord op hun onderzoeksvraag
even herhalen. Hierna gaan de leerlingen elk om de beurt hun onderzoeksvraag én
antwoord presenteren aan de andere leerlingen.)
De leerlingen starten met het herhalen van hun resultaten en antwoord op de

onderzoeksvraag. Hierna starten ze met het voorbereiden van hun presentatie. Deze
zaken moeten aan bod komen:
- Hoe zijn jullie te werk gegaan?

- Wat is het antwoord op jullie onderzoeksvraag?
- Welke hechtingstechniek is het sterkste voor jullie voorwerp?
Stap 6: verworven resultaten delen met de klasgroep. (15’)
(De leerlingen delen hun verworven informatie met de klasgroep.)
De leerlingen gaan per groep hun verworven informatie delen met de klasgroep.
Slot: reflectie op het onderzoeksproces. (5’)
De leerlingen reflecteren op het onderzoeksproces en het samenwerken. Dit doen we

klassikaal met behulp van enkele richtvragen.
- Hoe verliep het samenwerken?

- Wat zou je in het vervolg anders doen bij het samenwerken?
- Hoe was het om de rollen goed uit te voeren?
- Wie zou iets in het vervolg anders aanpakken, leg uit?
- Hoe verliep het experimenteren?
- Heeft iemand tips voor wanneer we nog eens op onderzoek gaan?
11
Eigenschappen van een voorwerp

Lesopbouw Leerplandoelen ZILL
Les 1: Confrontatie en verkennen
OWte1: Ervaren, onderzoeken en vaststellen hoe eenvoudige technische systemen gemaakt
thema ‘eigenschappen’
zijn van grondstoffen , ingrediënten, materialen en/of onderdelen
Les 2: onderzoeksvraag bespeken • (2.5-7j) Waarnemen en vaststellen dat technische systemen die men zelf vaak
& opzetten & uitvoeren gebruikt gemaakt zijn van: metaal, steen, hout, glas, papier, textiel of kunststof -
experiment ervaren en vaststellen hoe een bereiding wordt gemaakt van ingrediënten en hoe
daarbij wordt rekening gehouden met voorkeur, gezondheid, smaak ...
Les 3: concluderen resultaten &
voorbereiden & bespreken van de
OWte2: Onderzoeken en illustreren volgens welke technische principes en natuurlijke
resultaten
verschijnselen eenvoudige technische systemen gemaakt zijn.
• (7-10j) Eigenschappen van grondstoffen en materialen uit de eigen omgeving
Benodigdheden onderzoeken
per les: IVoc3: Onderzoeksvragen formuleren, naar een antwoord zoeken en bevindingen formuleren
• (7-12j) Onderzoekend leren : zich laten inpalmen door nieuwe dingen uit de omgeving -
Les 1:
onderzoeksvragen stellen - een onderzoeksuitkomst voorspellen - een
onderzoeksstrategie bedenken en uitvoeren - experimenteren en exploreren -
Voeldoos met:
onderzoeksresultaten en bevindingen bundelen - verslag uitbrengen en een conclusie
- Wollen sokken formuleren, een antwoord op de onderzoeksvraag geven - over het onderzoek en de
- plastic resultaten en bevindingen ervan met anderen communiceren - met de resultaten en
boterhamdoos bevindingen aan de slag gaan
- Glazen glas
Lesdoelen
- Houten
kleurpotlood - Verwoorden uit welke grondstoffen/ materialen een voorwerp is opgebouwd. (OWte1)
- Metalen paperclip - Verwoorden waarom een voorwerp een bepaalde eigenschap heeft. (OWte2)
- Papier - Op een enthousiaste manier de eigenschappen van verschillende voorwerpen
onderzoeken. (Ivoc2, OWte2)
Leerinhoud
Les 2:
Grondstoffen/ materialen van een voorwerp:
- Water (kraan) Elk voorwerp bestaat uit (een) grondstof(fen) of materialen. Hier enkele voorbeelden:
- Handdoek Sokken – wol, boterhamdoos – plastic, glas om uit te drinken – glas, kleurpotlood – hout,
- Per groep: 1 paperclip – metaal, papier – boom
antwoordblad (zie
bijlage 2) Waarom heeft een voorwerp een bepaalde eigenschap?
Een voorwerp is altijd gemaakt uit het meest geschikte materiaal en dus ook eigenschappen.
Les 3: Een brooddoos bijvoorbeeld is uit plastic gemaakt aangezien dit niet breekbaar is, in
verschillende kleuren beschikbaar is, niet veel weegt en gemakkelijk afwasbaar is. Een glas
- Ingevuld werkblad om uit te drinken is doorzichtig zodanig dat men kan zien wat er in het glas zit. Het gebruik
van de leerlingen van glas is ook duurzaam, deze blijven heel lang mee en verslijten niet snel. De eigenschap
dat het breekbaar is, is wel een nadeel.
Eigenschappen van verschillende voorwerpen onderzoeken:

Een voorwerp heeft verschillende eigenschappen bijvoorbeeld: zwaar/ licht, breekbaar/
stevig, waterdicht/ niet waterdicht, klevend/ niet-klevend
12
Les 1 (25 minuten)
Stap 1: confrontatie met het thema ‘eigenschappen van een voorwerp’: voeldoos. (15’)
(In deze fase ligt de focus vooral op het verwonderen, nieuwsgierig maken en betrokken
krijgen van de leerlingen bij het onderwerp.)
De leerlingen zitten in een kring rond de voeldoos. Enkele leerlingen mogen even voelen
en vertellen aan de medeleerlingen wat ze voelen. Via geleidelijke richtvragen komen we
tot het thema van de komende lessen: eigenschappen van voorwerpen.
- Wie durft eens te voelen in de zak?

- Beschrijf eens heel precies wat je voelt.
- Waarvan is het gemaakt?
- Waarom zou het gemaakt zijn uit … (vb: plastic) en niet uit … (vb: metaal)?
- Weegt het zwaar of is het eerder licht?
- Denk je dat het breekbaar is?
- Is het zacht of hard?
Stap 2: verkennen van het thema: voorwerpen in de klas bespreken. (10’)
(In deze fase ligt de focus op het activeren van de voorkennis van de leerlingen en het
beleven van het materiaal.)
Het thema van de komende lessen is ingeleid. De leerlingen mogen rondkijken in de klas
naar de voorwerpen die ze zien. We gaan in gesprek over enkele voorwerpen in het
klaslokaal en frissen zo hun voorkennis al wat op.
- Welk voorwerp wil je even bespreken?

- Uit welk materiaal zou dit voorwerp gemaakt zijn?
- Is dit voorwerp licht/ zwaar/ waterdicht/ zacht/ hard/ breekbaar…?
- Waarom denk je dat dit voorwerp licht/ zwaar/ waterdicht/ zacht/ hard/
breekbaar… is?
Les 2 (50 minuten)
Stap 2: focus op de onderzoeksvraag. (10’)
(In deze fase formuleert de leerkracht 1 onderzoeksvraag per groepje van een aantal
leerlingen, die zullen ze later onderzoeken.)
De leerkracht verwoordt de onderzoeksvragen en bespreekt kort klassikaal met de

leerlingen hoe deze onderzocht kunnen worden. De onderzoeksvragen luiden als volgt:
1. Welke voorwerpen in de klas zijn doorzichtig?

2. Welke voorwerpen in de klas zijn zwaar?
3. Welke voorwerpen in de klas zijn waterdicht?
4. Welke voorwerpen in de klas zijn licht?
- Wat is ‘doorzichtig’, ‘zwaar’, ‘waterdicht’ of ‘licht’?

- Hoe zouden jullie deze onderzoeken aanpakken?
- Hoe kunnen jullie een antwoord zoeken op deze vragen?
- Beginnen jullie zonder overleg in jullie groepjes of hoe gaan we het best
aanpakken voor een goede samenwerking?
13
Stap 3: Opzetten van het experiment. (10’)
(In deze fase bespreken de leerlingen op welke manier ze hun onderzoek gaan aanpakken.
In elke groep is er een notulist, tijdsbewaker en een materiaalmeester.)
De leerkracht verdeelt de klas in groepjes en geeft elke groep een onderzoeksvraag. Hierna
verdeelt de leerkracht de taken aan de leerlingen. Elke groep bestaat uit een notulist,
tijdsbewaker en materiaalmeester. De leerkracht bespreekt samen met de leerlingen de
inhoud van deze taken. Hierna gaan de leerlingen in hun groepjes enkele zaken bespreken:
op welke manier zoeken we een antwoord op de vraag? Welk materiaal hebben we
daarvoor nodig?
- Wanneer is iets ‘doorzichtig’, ‘zwaar’, ‘waterdicht’ of ‘licht’ voor jullie groepje?

- Hoe gaan jullie uittesten wanneer een voorwerp ‘doorzichtig’, ‘zwaar’, ‘waterdicht’
of ‘licht’ is?
Stap 4: Uitvoeren van het experiment. (30’)
(In deze fase gaan de leerlingen in groepjes van 4 hun onderzoeksvraag verder
onderzoeken. Het is van belang dat de resultaten genoteerd worden.)
De leerlingen gaan in groepjes van 4 aan de slag met hun onderzoeksvraag. Ze

experimenteren met heel wat verschillende voorwerpen die ze in de klas vinden. Het is
belangrijk dat de leerkracht hier niet te veel suggesties geeft en de leerlingen actief laat
leren met vallen en opstaan. De leerkracht observeert, stelt gerichte vragen en bewaart
voortdurend een overzicht van alle groepjes. De notulist noteert welke voorwerpen de
gevraagde eigenschap wel/ niet hebben. Dit doet hij door het voorwerp te schetsen in de
juiste kolom. (zie bijlage 2)
Les 3 (50 minuten)
(In deze fase gaan de leerlingen de resultaten uit hun experiment analyseren en verwerken.
Ze proberen een duidelijk antwoord te formuleren op hun onderzoeksvraag.)
De leerlingen gaan hun resultaten bekijken en kunnen hierdoor antwoorden op de

onderzoeksvraag. Ze gaan nog even in gesprek waarom ze denken dat bepaalde
voorwerpen een bepaalde eigenschap wel/ niet heeft. De leerkracht begeleidt de leerlingen
hierin door te verwijzen naar hun resultaten die ze genoteerd hebben. De leerkracht past
de begeleiding aan naarmate de groep daar minder/ meer nood aan heeft.
- Wat was jullie onderzoeksvraag? Wanneer je goed kijkt naar je resultaten en

terugdenkt aan jullie experimenten, kan je dan een duidelijk antwoord op deze vraag
bieden?
- Waarom denk je dat …(een voorwerp)… wel/ niet … (een bepaalde eigenschap) …
heeft? Zou dit met een reden zijn?
14
Stap 6: Voorbereiden van hun presentatie voor de klasgroep. (5’)
(In deze fase bereiden de leerlingen hun presentatie voor waarin ze hun onderzoeksproces
gaan bespreken.)
De leerlingen starten ze met het voorbereiden van hun mondelinge presentatie. Deze zaken
moeten aan bod komen:
- Wanneer beschouwden jullie een voorwerp als ‘waterdicht, ‘doorzichtig’, ‘zwaar’, of

‘licht’? Hoe hebben jullie dat gemeten?
- Wat is het antwoord op jullie onderzoeksvraag?
Stap 6: Verworven resultaten delen met de klasgroep. (15’)
(De leerlingen delen hun verworven informatie met de klasgroep.)
De leerlingen gaan per groep hun verworven informatie delen met de klasgroep.
Stap 7: verdiepen van de verworven kennis. (15’)
(In deze fase wordt dieper ingegaan op de kennis die ze in het thema verworven hebben.)
Deze verdieping neemt de vorm aan van een klasgesprek. De leerkracht kiest een bepaald
voorwerp die in de voorgaande fases besproken werd. Met behulp van enkele richtvragen
zoeken we de meerwaarde van een bepaalde eigenschap voor dat bepaald voorwerp. (zie
voorbeeld ‘leerinhoud’ van de brooddoos). Het is belangrijk dat hier heel veel inbreng van de
leerlingen komt. Via deze weg kunnen de leerlingen heel wat leren van elkaar en samen tot
verdiepende informatie komen.
- Voorbeeldvraag: Jullie bespraken zojuist de boterhamdoos, gemaakt uit plastic. Deze

had de eigenschap ‘waterdicht’ en ‘licht’. Waarom zou een brooddoos beschikken over
deze eigenschappen? Waarom wordt een brooddoos bijvoorbeeld niet gemaakt uit
metaal of ijzer?
De leerlingen reflecteren op het onderzoeksproces en het samenwerken. Dit doen we

klassikaal met behulp van enkele richtvragen.

- Wie zou iets in het vervolg anders aanpakken, leg uit?
- Is er nog iets over dit onderwerp dat jullie kwijt willen?
15
e
2 leerjaar
16
Magneten
Lesopbouw
Les 1: Confrontatie & verkennen
Leerplandoelen
thema ‘magneten’ & bespreken
onderzoeksvraag Ivoc2: Exploreren en experimenteren in de wereld rondom zich
Les 2: opzetten & uitvoeren • (2.5-12j) Genieten van exploreren en experimenteren - een onderzoek gerichte houding
experiment & concluderen aannemen
resultaten • (2.5-12j) Actief exploreren vanuit een innerlijke drang om te weten en te leren - vanuit
een intentie experimenteren (om iets te weten te komen)
Les 3: voorbereiden & bespreken
van de resultaten & verdieping en IVoc3: Onderzoeksvragen formuleren, naar een antwoord zoeken en bevindingen formuleren
reflectie
Benodigdheden onderzoeksvragen stellen - een onderzoeksuitkomst voorspellen - een

per les: onderzoeksresultaten en bevindingen bundelen - verslag uitbrengen en een conclusie

formuleren, een antwoord op de onderzoeksvraag geven - over het onderzoek en de
resultaten en bevindingen ervan met anderen communiceren - met de resultaten en
Les 1: bevindingen aan de slag gaan
- 1 kleine magneet per OWte3: Eenvoudige bestaande technische systemen uit de omgeving hanteren, begrijpen,
leerling vergelijken, (de)monteren, evalueren en onderhouden
- Mindmap op het • (7-12j) Onderzoeken en vaststellen waarom een zelf gemaakt of bereid technisch
bord, titel:
systeem goed, niet of slecht functioneert - werkwijzen en technische systemen
‘magneten’
vergelijken en beoordelen aan de hand van criteria - inzien dat technische systemen om
- Per groepje: 3
onderhoud vragen
verschillende
magneten:
hoefijzermagneet, Lesdoelen
staafmagneet,
gewone magneet uit - Verwoorden op welke voorwerpen magneten een aantrekkingskracht uitoefenen.
de klas
(OWte3)
- Op een enthousiaste manier de kracht van de magneten onderzoeken. (IVoc2, IVoc3,
Les 2: OWte3)
- Verwoorden waarvan de kracht van een magneet afhangt. (OWte3)
- Per groepje: de 3
verschillende
magneten
Leerinhoud
- Blaadjes per groep
Op welke voorwerpen oefenen magneten een aantrekkingskracht uit? Magneten zijn
voor de resultaten
stukken staal of ijzer die een speciale kracht hebben. Zij oefenen een aantrekkingskracht uit
van de leerlingen
op voorwerpen van ijzer, staal en andere metalen. Hout, glas, plastic, papier en stof worden
niet aangetrokken door de kracht van de magneet.
Les 3:
De kracht van een magneet: De kracht van een magneet hangt af van de vorm. Een ijzeren
- 2 naalden + magneet hoefijzermagneet is krachtiger dan een staafmagneet, die op zijn beurt weer krachtiger is dan
- Resultaten van de een ronde magneet. Bij magneten van dezelfde vorm geldt: hoe groter, hoe krachtiger.
leerlingen
17
Les 1 (25 minuten)
Stap 1: Confrontatie: actieve zoektocht naar magnetische voorwerpen. (10’)
De leerkracht hangt iets aan het magnetisch bord om in te leiden. De leerkracht geeft de
leerlingen een uitdaging: ze krijgen elk een magneet en krijgen 8 minuten de tijd om heel wat
voorwerpen te zoeken waar de magneet aan blijft hangen. Ze proberen een voorwerp te
zoeken die niet vanzelfsprekend is en waarvan ze denken dat de andere leerlingen deze niet
vinden. De bespreking hiervan gebeurt in de volgende fase.
Stap 2: Verkennen fase 1: voorkennis bespreken in een mindmap. (10’)
Een klasgesprek wordt gevoerd met de inbreng van alle leerlingen. De leerkracht stelt
geleidelijke richtvragen en noteert de antwoorden van de leerlingen in kernwoorden/ foto’s op
het bord in een mindmap. Deze mindmap is een voorstelling van de beginsituatie/ kennis van
de klas. Indien de leerlingen niet zelf tot de conclusie komen wanneer een voorwerp
magnetisch is, bespreekt de leerkracht dit.
- Welke voorwerpen hebben jullie gevonden?

- Waren er voorwerpen waar jullie magneet niet aan bleef hangen?
- Hoe komt het dat je magneet niet aan … bleef hangen, denk je?
- Wanneer is een voorwerp ‘magnetisch’? Dat wil zeggen dat je magneet er aan blijft
hangen.
- Wat weten jullie al over magneten?
- Zijn volgens jullie alle magneten even sterk?
Stap 2: Verkennen fase 2: focus op de onderzoeksvraag. (5’)
De leerkracht verwoordt de onderzoeksvraag en bespreekt kort klassikaal met de leerlingen hoe

deze onderzocht kan worden. Elke groep zal 3 verschillende magneten krijgen. De
onderzoeksvragen luiden als volgt:
1. Wat bepaalt de kracht van een magneet?

- Hoe zouden jullie dit onderzoek aanpakken?
- Hoe kunnen jullie een antwoord zoeken op deze vraag?
- Beginnen jullie zonder overleg in jullie groepjes of hoe gaan we het best aanpakken
voor een goede samenwerking?
Les 2 (50 minuten)
De leerkracht verdeelt de klas in enkele groepen. Elke groep behandelt de twee

onderzoeksvragen. Hierna verdeelt de leerkracht de taken aan de leerlingen. Elke groep bestaat
uit een notulist, tijdsbewaker en materiaalmeester. De leerkracht bespreekt samen met de
leerlingen de inhoud van deze taken. Hierna gaan de leerlingen in hun groepjes enkele zaken
bespreken. (zie vragen) Op het einde van deze fase bespreekt de leerkracht klassikaal enkele
ideeën van het noteren van de resultaten. Hierdoor kunnen de groepjes inspiratie opdoen van
elkaar.
- Op welke manier zoeken we een antwoord op de vraag? Wat doen we eerst, en

daarna? …
- Welk materiaal hebben we daarvoor nodig?
18
De leerlingen gaan in groepjes aan de slag met hun onderzoeksvraag. Ze experimenteren met
heel wat verschillende voorwerpen die ze in de klas vinden en de meegebrachte magneten. Het
is belangrijk dat de leerkracht hier niet te veel suggesties geeft en de leerlingen actief laat leren
met vallen en opstaan. (wat betreft het noteren van de resultaat: hier mag de leerkracht snel inspringen en de
leerlingen sturen, wanneer dit fout gaat kan dit nadelig zijn voor de volgende fases) De leerkracht observeert,
stelt gerichte vragen en bewaart voortdurend een overzicht van alle groepjes. De notulist
noteert met behulp van schetsen en eigen afgesproken tekens welke magneten het meest
kracht hebben/ minst kracht hebben enz.
De leerlingen gaan hun resultaten bekijken en zoeken een antwoord op de onderzoeksvraag. Ze

gaan hierover in gesprek en denken grondig na wanneer een magneet sterker/ zwakker was. De
leerkracht begeleidt de leerlingen hierin door te verwijzen naar hun resultaten die ze genoteerd
hebben. De leerkracht past de begeleiding aan naarmate de groep daar minder/ meer nood aan
heeft. Soms kan het nodig zijn om de leerlingen wat te sturen zodat ook zij tot de juiste
conclusie komen.
Voorbeeldvragen/ opmerkingen:
- Ik zie dat alle magneten nog door elkaar liggen. Zo lijkt het me moeilijk om
overeenkomsten te zien tussen de sterk magnetische, tussen de zwak magnetische en de
matige. Misschien moeten jullie hier even over nadenken? (gevolg: ordenen van de magneten en
zo duidelijk gelijkenissen en verschillen zien tussen de 3 groepen)
- Kijk even heel goed naar de magneten die sterk magnetisch zijn, zwak en matig. Bespreek
in je groep wat je opvalt.
- Waarom denk je dat deze magneet héél sterk magnetisch is, en dit voorwerp héél zwak
magnetisch?
-
Les 3 (50 minuten)
Herhalen van de conclusies uit de onderzoeken. (10’)
De leerlingen krijgen even de tijd om hun resultaten nog even te bekijken en te herhalen met de
groep welke conclusies ze uit hun vorige onderzoek konden nemen.
Stap 6: voorbereiden van de presentatie. (10’)
De leerlingen starten met het voorbereiden van hun mondelinge presentatie. Deze zaken
moeten aan bod komen:
- Hoe hebben jullie de onderzoeksvraag concreet aangepakt? Hoe zijn jullie te werk
gegaan?
- Wanneer beschouwden jullie een magneet als ‘sterk’, ‘matig’ of ‘zwak’?
- Wat is het volgens jullie bevindingen het antwoord op de onderzoeksvraag?
19
Stap 6: Verworven resultaten delen met de klasgroep + bespreken. (15’)
De leerlingen gaan per groep hun verworven informatie delen met de klasgroep. Hierna bespreekt
de leerkracht de inbreng van de leerlingen klassikaal. We bespreken klassikaal wat de algemene
conclusie is van de inbreng van alle groepjes. Zo komt de klas tot de conclusie dat de kracht van
de magneet afhankelijk is van de grootte en de vorm.
- Wat kwam bij alle groepjes terug?

- Wat kunnen we concluderen uit de inbreng van alle groepjes?
- Welke kenmerken bepalen de kracht van een magneet?
Stap 7: verdiepen van de verworven kennis. (15’)
Deze verdieping neemt de vorm aan van een kleine demonstratie/ trucje van de leerkracht. Na
het trucje volgt een klassikale bespreking. Het is belangrijk om als leerkracht dit trucje enthousiast
en spannend te demonstreren zodat de leerlingen gemotiveerd zijn om erover na te denken.
Uiteindelijk komen de leerlingen met dit trucje te weten dat je sommige voorwerpen, zoals
bijvoorbeeld naalden magnetisch kan maken door er met het uiteinde van een magneet over te
strijken. Het trucje gaat als volgt:
1. Strijk met het uiteinde van de magneet 40 keer langs de hele lengte van de naald, elke
keer in dezelfde richting.
2. Duw een van de naalden naar de andere, eerst met de punt, dan met het oog van de
naald.
3. Bespreek de observatie met de leerlingen:
- Wat gebeurt er? (naalden trekken elkaar aan/ stoten elkaar af)
- Wat is er gebeurd met de naalden? (magnetisch geworden)
- Wat kunnen we hieruit concluderen? (je kan een voorwerp uit ijzer… magnetisch maken
door er enkele keren met het uiteinde van een magneet over te strijken)
De leerlingen reflecteren op het onderzoeksproces en het samenwerken. Dit doen we klassikaal

met behulp van enkele richtvragen.

- Wie zou iets in het vervolg anders aanpakken tijdens het onderzoeken, leg uit?
- Is er nog iets over dit onderwerp dat jullie kwijtwillen?
20
Drijven en zinken
Lesopbouw Leerplandoelen
thema & focus op
verschijnselen eenvoudige technische systemen gemaakt zijn
onderzoeksvraag
• (7-10j) Eigenschappen van grondstoffen en materialen uit de eigen omgeving
Les 2: Opzetten & uitvoeren
experiment & concluderen onderzoeken
resultaten in groep & klassikaal OWna8: Natuurlijke verschijnselen en gangbare materialen waarnemen, onderzoeken en
& doordenkertje & reflectie herkennen in de omgeving
Benodigdhede • (10-12j) Eigenschappen zoals kleur, vervormbaarheid, oplosbaarheid,

samendrukbaarheid, textuur … van vaak voorkomende stoffen en materialen uit de
n per les: omgeving vaststellen en erover in interactie gaan - illustreren hoe de eigenschappen van
specifieke stoffen en materialen mee bepalend zijn voor het gebruik ervan
Les 1: IVoc3: Onderzoeksvragen formuleren, naar een antwoord zoeken en bevindingen formuleren
onderzoeksvragen stellen - een onderzoeksuitkomst voorspellen - een
- Bord met mindmap,
titel: drijven/ zinken)
onderzoeksresultaten en bevindingen bundelen - verslag uitbrengen en een conclusie
formuleren, een antwoord op de onderzoeksvraag geven - over het onderzoek en de
Les 2: resultaten en bevindingen ervan met anderen communiceren - met de resultaten en
bevindingen aan de slag gaan
- Per groepje: bakje

met water Lesdoelen
- Per groepje:
voorwerpen: - Verwoorden wanneer een voorwerp zinkt/ drijft. (OWte2, OWna8, IVoc3)
paperclip, kurk, - Verwoorden dat de grondstof waaruit een voorwerp is opgebouwd, een invloed heeft op
steentje, spons, het zinken/ drijven van dat voorwerp. (OWte2, OWna8, IVoc3)
pluim, knikker - Op een enthousiaste manier onderzoeken wanneer een voorwerp zinkt/ drijft. (OWte2,
- Extra voorwerpen om IVoc3)
drijven/ zinken uit te
testen Leerinhoud
- Per groepje:
werkblad (zie bijlage Wanneer zinkt/ drijft een voorwerp? Zinken is het dalen van een voorwerp in een vloeistof. Een
3) voorwerp zinkt als de massadichtheid van dat voorwerp groter is dan die van zijn omgeving.
- Bolletje klei Wanneer de dichtheid lager is dan zijn omgeving, zal het blijven drijven. Op deze manier wordt
het niet uitgelegd door/ aan de leerlingen. De leerlingen komen tot de conclusie dat de lichtere
voorwerpen zullen blijven drijven en de zwaardere voorwerpen zullen zinken. In de realiteit is dit
niet 100% correct. Daarom hanteren we in de lessen duidelijke voorbeelden waar geen twijfel aan
mogelijk is zodat deze conclusie klopt.
Grondstof van een voorwerp heeft een invloed op het drijven/ zinken. De grondstof van een
voorwerp heeft een invloed op het gewicht van een bepaald voorwerp, dat op zijn beurt een
invloed heeft op het al dan niet zinken of drijven. In oplopende volgorde bijvoorbeeld: zand,
aluminium, staal, ijzer, lood. Wanneer je dus een paperclip zou hebben gemaakt uit metaal en
lood, dan zal de loden paperclip zinken. Dit omdat hij bestaat uit een andere en zwaardere
grondstof (en een grotere massadichtheid heeft).
21
Les 1 (20 minuten)
Stap 1: Confrontatie: klasgesprek over drijven en zinken. (5’)
De leerkracht vraagt de leerlingen enkele ervaringen omtrent ‘drijven en zinken’. Hier is ruimte
voor inbreng van de leerlingen. Het doel is om de leerlingen warm te maken om aan het nieuwe
thema ‘zinken en drijven’ te werken.
- Wie kan drijven in een zwembad?

- Wie heeft al eens een steentje in een beek gegooid? Wat gebeurt er dan met je steentje?
- Wie heeft al eens een blad op een beek/ vijver zien liggen? Wat gebeurt er dan met dat
blaadje?
de klas. De leerkracht geeft hier niet aan in het gesprek wanneer iets juist/ fout is, alle inbreng
is welkom en wordt positief bekrachtigd.
- Wat weten jullie al over drijven/ zinken?

- Zijn er voorwerpen waarvan jullie 100% zeker zijn dat ze drijven/ zinken?
- Denken jullie dat er voorwerpen bestaan die kunnen drijven, maar plots toch kunnen
zinken? (doordenkertje)

deze onderzocht kan worden. Elke groep zal een bakje met water en enkele voorwerpen krijgen
om hun onderzoek uit te voeren. De onderzoeksvraag luidt als volgt:
1. Hoe komt het dat voorwerpen zinken/ drijven?

Les 2 (50 minuten)

De leerkracht verdeelt de klas in enkele groepen. Elke groep behandelt dezelfde

onderzoeksvraag. Hierna verdeelt de leerkracht de taken aan de leerlingen. Elke groep bestaat
uit een notulist, tijdsbewaker en materiaalmeester. De leerkracht bespreekt samen met de
bespreken. (zie vragen)

daarna? …
- Hoe gaan jullie de resultaten weergeven? (uitleg geven over het werkblad)
22
De leerlingen gaan in groepjes aan de slag met hun onderzoeksvraag. Ze experimenteren met
de voorwerpen die ze vooraan in de klas vinden. De materiaalmeester gaat deze halen en zorgt
dat deze altijd netjes terug liggen. De leerkracht observeert, stelt gerichte vragen en bewaart
voortdurend een overzicht van alle groepjes. De notulist noteert op het werkblad (zie bijlage 3)
welke voorwerpen wel/ niet drijven. Dit is een visuele steun voor de leerlingen wanneer ze
conclusies gaan nemen van hun resultaten.
Wanneer de leerlingen alle voorwerpen van op het blad uitgeprobeerd hebben, mogen ze
voorwerpen uit de klas kiezen en eens proberen. Als leerkracht leg je dan best heel wat
voorwerpen vooraan waarmee ze mogen uitproberen. Er zijn nog ruimtes voorzien op het
werkblad waarin de leerlingen extra materialen kunnen tekenen en aanduiden of het wel/ niet
drijft.
De leerlingen gaan hun resultaten bekijken en zoeken een antwoord op de onderzoeksvraag. Ze

gaan hierover in gesprek en denken grondig na wanneer een voorwerp zinkt/ drijft. De
leerkracht begeleidt de leerlingen hierin door te verwijzen naar hun resultaten die ze genoteerd
hebben. De leerkracht past de begeleiding aan naarmate de groep daar minder/ meer nood aan
heeft. Soms kan het nodig zijn om de leerlingen wat te sturen zodat ook zij tot de juiste
conclusie komen.
- Ik zie dat alle voorwerpen nog door elkaar liggen. Zo lijkt het me moeilijk om
overeenkomsten te zien tussen de voorwerpen die zinken en de gelijkenissen tussen
degene die blijven drijven. Misschien moeten jullie hier even over nadenken? (gevolg:
ordenen van de voorwerpen en zo sneller zien/ voelen dat de voorwerpen die drijven lichter zijn)
- Ik zie jullie veel kijken naar de voorwerpen. Waarom proberen jullie niet eens met jullie
handen een gelijkenis/ verschil te zoeken? Misschien moeten jullie hier even over
nadenken.
- Waarom denk je dat dit voorwerp drijft en dit voorwerp zinkt?
Stap 6: Klasgesprek: conclusies bespreken. (10’)
Er gaat een klasgesprek door waarin de leerlingen hun bevindingen en conclusies aan elkaar
vertellen. Op deze manier komen we samen tot heel wat informatie. Verschillende groepen
zorgt voor verschillende bevindingen en nadrukken.

- Waarom denken jullie dat sommige voorwerpen zinken/ drijven?
- Wat is dus volgens jullie het antwoord op de onderzoeksvraag?
- Wie heeft nog iets anders ontdekt dat hij graag zou delen met de groep?
23
Stap 7: verdieping: doordenkertje bespreken. (10’)
De leerkracht bespreekt met de leerlingen wat er gebeurt wanneer je een bolletje klei in het
water legt. (zinken) De leerkracht maakt van hetzelfde bolletje klein een bootje en legt dit ook
in het water (een plat vlak volstaat ook, zal blijven drijven). Samen bespreken we hoe dit zou
komen. Uiteindelijk legt de leerkracht dit fenomeen uit aan de leerlingen met behulp van ‘de
watermannetjes’. Dit is iets dat de leerlingen niet hoeven te kennen, maar verdiepende
informatie die hen aan het denken zet.
Verklaring: Onder water zitten heel wat ‘watermannetjes’. Deze watermannetjes duwen
voorwerpen die op het water komen te liggen naar boven. Wanneer deze voorwerpen heel
zwaar zijn, zal het moeilijk zijn om ze te dragen en zullen ze zinken. Dit weten jullie al. Wanneer
het voorwerp meer plaats zal innemen op het water, een grotere ‘bodem’ of ‘grond’ heeft, zullen
er meer watermannetjes kunnen helpen om het voorwerp omhoog te duwen. Wanneer een
voorwerp wel/ niet drijft, hangt dus ook af van de vorm van het voorwerp!
- Hoe komt het volgens jullie dat de kleibal zinkt, maar het bootje blijft drijven?
- Wie probeert eens om dit trucje te verklaren?

met behulp van enkele richtvragen.

24
e
3 leerjaar
25
Hefbomen
Les 1: Confrontatie & verkennen OWte1: Ervaren, onderzoeken en vaststellen hoe eenvoudige technische systemen gemaakt
thema & focus op zijn van grondstoffen, ingrediënten, materialen en/of onderdelen
onderzoeksvraag • 7-12j Bij het hanteren en (de)monteren van technische systemen ontdekken uit welke
materialen, grondstoffen of onderdelen ze gemaakt zijn - onderzoeken welke functie
Les 2: Opzetten & uitvoeren
bepaalde onderdelen hebben
experiment & concluderen &
verbreden thema ‘hefbomen’ & OWte2: Onderzoeken en illustreren volgens welke technische principes en natuurlijke
slotreflectie
• Ervaren, onderzoeken en vaststellen hoe de (technische) mogelijkheden van het
Benodigdheden lichaam aan de basis liggen van de ontwikkeling van technische systemen - ervaren,
onderzoeken en vaststellen hoe voorwerpen een aanvulling of verbetering kunnen zijn
van menselijk handelen
per les: • Voorwerpen uit de eigen omgeving herkennen als een toepassing van hefbomen,
katrollen, lenzen, tandwielen, scharnieren, …
Les 1: IVoc3: Onderzoeksvragen formuleren, naar een antwoord zoeken en bevindingen formuleren
- Bord met mindmap,
onderzoeksvragen stellen - een onderzoeksuitkomst voorspellen - een onderzoeksstrategie
titel: hefbomen
bedenken en uitvoeren - experimenteren en exploreren - onderzoeksresultaten en
- walnoot
bevindingen bundelen - verslag uitbrengen en een conclusie formuleren, een antwoord op
- Notenkraker
de onderzoeksvraag geven - over het onderzoek en de resultaten en bevindingen ervan
- Fles met kurk
met anderen communiceren - met de resultaten en bevindingen aan de slag gaan
- Kurkentrekker
- Op een enthousiaste manier de kracht van de magneten onderzoeken. (IVoc2, IVoc3,
OWte3)
Les 2: Lesdoelen
- Fototoestel/ GSM - De werking van een hefboom in eigen woorden uitleggen. (OWte1, OWte2)
van de juf - Voorbeelden van hefbomen verwoorden. (OWte1, OWte2)
- Enkele zware - De drie vaste onderdelen van een hefboom verwoorden. (OWte1, OWte2)
houtblokken - De drie vaste onderdelen van een hefboom op een voorwerp aanduiden. (OWte1,
- Enkele lange stevige OWte2)
stokken - Op een enthousiaste manier de werking van een hefboom onderzoeken. (IVoc3)
- Printer
- Bordboek: foto’s van Leerinhoud
de leerlingen
De werking van een hefboom
- Schaar
- Flesopener Een hefboom is een stuk gereedschap dat ervoor zorgt dat je meer kracht kunt uitoefenen. Bij
- Foto van een een hefboom wordt een verlengstuk gebruikt waardoor de hefboom op een andere plek de
kruiwagen kracht uitoefent. Een hefboom is meestal langwerpig en bestaat uit drie vaste onderdelen: last,
- Snoeischaar macht en een steunpunt. (Zie verder)
Voorbeelden van hefbomen: Deurklink, wasknijper, schaar, raamklink, tang, wip, kruiwagen,
flesopener, kurkentrekker, snoeischaar…
De drie vaste onderdelen van een hefboom
Het steunpunt is de plek waar de hefboom draait. De macht is de plek waar jij kracht geeft op
de hefboom. Bijvoorbeeld het handvat van de schaar en de notenkraker. De last is het
voorwerp waar je tegen duwt of aan trekt.
26
Les 1 (25 minuten)

Stap 1: Confrontatie: probleemstelling noot kraken + fles met kurk openen. (10’)
De leerkracht toont een noot aan de leerlingen en vraagt aan hun om deze te kraken. De
leerkracht laat de leerlingen enkele keren proberen. Hierna geef je de leerlingen een fles met
een kurk. Opnieuw proberen de leerlingen deze te openen. Ze mogen al het gerief gebruiken
die ze in het klaslokaal vinden. (De notenkraker en flesopener verstop je best even.) Na wat proberen wordt
geconcludeerd dat dit heel moeilijk/ niet gaat. De leerkracht haalt dan de notenkraker en
flesopener uit en toont hoe vlot dit gaat met deze materialen.
- Kun je de noot makkelijk kraken met je handen?

- Hoe kan je een noot gemakkelijker kraken, volgens jullie? (Laat de leerlingen nog andere
dingen verwoorden dan notenkraker.)
- Kun je de kurk er makkelijk af krijgen met je blote handen?
- Hoe kan je de kurk er gemakkelijk afkrijgen? (Laat de leerlingen nog andere dingen
verwoorden dan kurkentrekker.)
de klas. De leerkracht geeft op het einde van deze lesfase een korte uitleg over de werking van
hefbomen. (Dit kan eerder indien de antwoorden van de leerlingen zich hiertoe lenen.) Deze inhoud wordt
uitgelegd met behulp van de notenkraker en de kurkentrekker.
- Wat weten jullie al over hefbomen?

- Hoe werken hefbomen volgens jullie?
- Waarom gebruiken wij hefbomen?
- Heb je een voorbeeld van hefbomen in het dagelijkse leven?

deze onderzocht kan worden. De leerlingen worden in groepjes van 4 verdeelt en krijgen per
groepje een onderzoeksvraag. De onderzoeksvragen luiden als volgt:
1. Op welke manieren kan je 1 poot van de lessenaar opheffen, zonder de lessenaar zelf
aan te raken?
2. Op welke manieren kan je een zware houtblok verplaatsen, zonder de houtblok zelf
aan te raken?

27
Les 2 (50 minuten)

De leerlingen gaan in groepjes van 4 aan de slag. Elke groep behandelt een onderzoeksvraag.
Indien ze een antwoord hebben gevonden op hun onderzoeksvraag, kunnen ze de andere
onderzoeksvraag onderzoeken. Telkens de leerlingen een manier gevonden hebben om hun
voorwerp te verplaatsen, mogen ze hier zelf een foto van nemen/ de leerkracht halen om een
foto te nemen. De leerkracht verdeelt de taken aan de leerlingen. Elke groep bestaat uit een
notulist, tijdsbewaker, fotograaf en materiaalmeester. De leerkracht bespreekt samen met de

daarna? … (verschillende stappen worden neergeschreven op een blaadje)
De leerlingen gaan in groepjes aan de slag met hun onderzoeksvraag. Ze experimenteren met de
voorwerpen die ze vinden in de klas of hebben meegenomen van thuis. De materiaalmeester
gaat deze halen en zorgt dat deze altijd netjes terug liggen. De leerkracht observeert, stelt
gerichte vragen en bewaart voortdurend een overzicht van alle groepjes. De notulist houdt bij op
hun ‘planning’ welke stappen al doorlopen zijn. De fotograaf neemt een foto van elke manier die
ze vinden. Dit is een visuele steun voor de leerlingen wanneer ze conclusies gaan nemen van hun
resultaten. (Deze foto’s kunnen ook gebruikt worden tijdens een klassikale bespreking waarop dan M, K en S wordt
genoteerd.)
Wanneer de leerlingen klaar zijn met hun eigen onderzoeksvraag, mogen ze eens de andere
onderzoeksvraag in groep onderzoeken. Indien ze dit ook gedaan hebben, kunnen ze het
principe van de hefbomen toepassen op voorwerpen die ze tegenkomen in de klas.
De leerkracht geeft de foto’s van de groepjes afgeprint en geeft de foto’s aan de juiste groep. De
foto’s zijn eigenlijk de antwoorden op de onderzoeksvragen. De leerkracht geeft instructie over
de plaats van kracht, macht en steunpunt. De leerlingen nemen deze inhoud mee en gaan op
hun eigen foto’s deze termen aanduiden. Ze gaan hierover in gesprek en denken grondig na over
de plaats van het steunpunt, de macht en de last zijn. De leerkracht past de begeleiding aan
naarmate de groep daar minder/ meer nood aan heeft. Soms kan het nodig zijn om de leerlingen
wat te sturen zodat ook zij tot de juiste conclusie komen.
- Ik zie dat jullie hier macht/ last/ steunpunt hebben gezet, waarom denken jullie dat?
(Deze vraag kan gesteld worden wanneer hun antwoord verkeerd is en om hen
geleidelijk te helpen naar het juiste antwoord. Deze vraag kan immers ook gesteld
worden om de leerlingen hun antwoord te laten uitleggen in eigen woorden.)
- Zou het gelukt zijn moest jullie steunpunt hier liggen? (een steunpunt aanduiden en laten
beargumenteren waarom wel/ niet)
- Zou het steunpunt nog ergens anders kunnen geplaatst worden?
28
Er gaat een klasgesprek door waarin de leerlingen hun verschillende ‘manieren’ aan elkaar gaan
tonen. Verschillende groepen zorgt voor verschillende bevindingen, perspectieven en nadrukken.
De leerkracht toont de foto’s van de leerlingen op het digibord of laat ze het nog even voortonen.
De plaats van macht/ last/ steunpunt wordt telkens klassikaal besproken bij elke manier.

- Welke manieren hebben jullie gevonden voor jullie onderzoeksvraag?
- Begrijpen jullie dat we door deze werking de last veel meer kunnen verkleinen?
Stap 7: verbreden: bespreken van hefbomen in andere voorwerpen. (10’)
Samen met de klas wordt besproken waar we het principe van hefbomen nog zien voorkomen. De
leerkracht neemt een schaar, flesopener, foto van een kruiwagen en een snoeischaar mee. We
bespreken klassikaal hoe deze hefbomen werken en de plaats van de macht, last en steunpunt. De
leerlingen denken waar ze het principe van een hefboom soms nog tegenkomen.
- Dit is ook een hefboom… Waar wordt de macht uitgeoefend? Waar bevindt de last zich?
Waar is het steunpunt?
- Hoe werkt deze hefboom?
- Kennen jullie nog hefbomen?

met behulp van enkele richtvragen. De mindmap op het bord wordt aangevuld met een ander
kleur. Op de mindmap is een duidelijk overzicht zichtbaar van de leerlingen hun voorkennis voor het
onderzoeken en de kennis die ze hebben opgedaan door het onderzoeken.

29
Verwarming
Lesopbouw
Leerplandoelen
thema & focus op OWte1: Ervaren, onderzoeken en vaststellen hoe eenvoudige technische systemen gemaakt
onderzoeksvraag zijn van grondstoffen, ingrediënten, materialen en/of onderdelen
Les 2: Opzetten & uitvoeren • 7-12j Bij het hanteren en (de)monteren van technische systemen ontdekken uit welke
experiment materialen, grondstoffen of onderdelen ze gemaakt zijn - onderzoeken welke functie
bepaalde onderdelen hebben
Les 3: concluderen & verbreden
thema ‘verwarming’ & verschijnselen eenvoudige technische systemen gemaakt zijn
slotreflectie
• 10 – 12j Illustreren hoe technische systemen onder meer gebaseerd zijn op kennis
over eigenschappen van materialen of over natuurlijke verschijnselen.
Benodigdheden OWte6: In de toepassingsgebieden van techniek eenvoudige technische systemen, het
per les: technisch proces, hulpmiddelen en keuzes herkennen
• 7-12j Kennismaken met eenvoudige distributiesystemen uit de omgeving:

Les 1: verwarming, water, elektriciteit, gas …
- Bord met mindmap, IVoc3: Onderzoeksvragen formuleren, naar een antwoord zoeken en bevindingen formuleren
titel: verwarming
bedenken en uitvoeren - experimenteren en exploreren - onderzoeksresultaten en
Les 2: bevindingen bundelen - verslag uitbrengen en een conclusie formuleren, een antwoord op
de onderzoeksvraag geven - over het onderzoek en de resultaten en bevindingen ervan
- Tassen met anderen communiceren - met de resultaten en bevindingen aan de slag gaan
- Water
- Waterkoker Lesdoelen
- Thermometers - Het nut en belang van isolatie verwoorden. (OWte1, OWte2, OWte6)
- Houten, - Verwoorden waar warme lucht naartoe gaat. (OWte1, OWte2, OWte6)
gerecycleerde - Verwoorden waarom een radiator uit metaal gemaakt is. (OWte1, OWte2, OWte6)
metalen, plastic - Op een enthousiaste manier aspecten van verwarming onderzoeken. (IVoc3, OWte1,
lepels OWte2, OWte6)
- Invulblad onderzoek
Leerinhoud
(zie bijlage 4)
Nut en belang van isolatie
Les 3:
Hoe beter een huis geïsoleerd is, hoe minder warmte er verloren gaat en dus hoe minder
energie verbruikt wordt. Wanneer we een tas heet water laten staan zonder af te dekken en
- Bord met mindmap, een tas heet water volledig omwikkelen in een sjaal, dan zal het water in de volledig
titel: verwarming omwikkelde tas langer warm blijven. Dit is hetzelfde principe in een huis, maar dan natuurlijk in
- Invulblad onderzoek het groot.
Verwoorden waar warme lucht naartoe gaat
Warme lucht gaat zich altijd verplaatsen naar boven. Dat is dan ook de reden waarom een
radiator dicht bij de grond staat. Indien een radiator bovenaan zou hangen, zou het enkel het
plafond verwarmen en dus niet de volledige ruimte. Wanneer we buiten uitademen op een
heel koude dag, zien we de lucht naar boven verdwijnen. Wanneer we een blaadje papier op de
radiator leggen, kunnen we zien (wanneer de radiator volledig aanstaat) dat het blaadje lichtjes
beweegt en in de lucht geduwd wordt door de stijgende warme lucht. Bij beide voorbeelden
zien we duidelijk dat warme lucht zich altijd naar boven verplaatst.
Verwoorden waarom een radiator uit metaal gemaakt is

30
Les 1 (25 minuten)
Stap 1: Confrontatie: klasgesprek over verwarming. (10’)
Er wordt een klasgesprek gevoerd over verwarming. De leerkracht stelt enkele vragen om een
gesprek tussen de leerkracht én leerlingen te starten. Hier is ruimte voor inbreng van de
leerlingen. Het doel is om de leerlingen warm te maken om aan het nieuwe thema ‘verwarming’
te werken.
- Hoe verwarmen we ons (huis)?

- Wie heeft thuis verwarming?
- Welke verwarming hebben jullie?
De voorkennis van de leerlingen wordt genoteerd in een mindmap. De leerkracht noteert al

enkele interessante zaken die verwoord werden tijdens de vorige lesfase. De leerlingen krijgen
de kans om dit nog verder aan te vullen. Deze mindmap is een voorstelling van de beginsituatie/
kennis van de klas. De leerkracht verwoordt niet wanneer een antwoord verkeerd is. De inbreng
van de leerlingen wordt genoteerd op het bord, ookal is die verkeerd. (Deze wordt in de laatste lesfase
verbeterd.)
- Waar hangt de verwarming altijd? Hebben jullie enig idee waarom de verwarming
altijd op deze plaats hangt?
- Hebben jullie enig idee hoe een verwarming werkt?
- Wat gebeurt er met warmte? Blijft dat altijd op dezelfde plek?
- Waarom zien we niet vaak verwarming op de straat?
- Is het overal even warm in een ruimte?
De leerkracht verwoordt de verschillende onderzoeksvragen en bespreekt kort klassikaal met

de leerlingen hoe deze onderzocht kunnen worden. De leerlingen worden in groepjes van 4
verdeelt en zullen alle onderzoeksvragen moeten onderzoeken. De onderzoeksvragen luiden als
volgt:
1. Waar is het het warmst in een ruimte?

2. Welk materiaal laat warmte het beste door?
3. Op welke manier kan je een glas water lang warm houden?

31
Les 2 (50 minuten)
De leerlingen gaan in groepjes van 4 aan de slag. Elke groep behandelt de 3 onderzoeksvragen.
Indien ze een antwoord hebben gevonden op hun onderzoeksvraag, kunnen ze starten aan de
volgende onderzoeksvraag. De leerkracht verdeelt de taken aan de leerlingen. Elke groep
bestaat uit een notulist, tijdsbewaker en materiaalmeester. De leerkracht bespreekt samen met
de leerlingen de inhoud van deze taken. Hierna gaan de leerlingen in hun groepjes enkele zaken

- Hoe gaan jullie de resultaten weergeven? (uitleg geven over het sjabloon)
De leerlingen gaan in groepjes aan de slag met de onderzoeksvragen. Ze voeren de planning uit
die ze samen hebben opgesteld. De materiaalmeester gaat bij elk onderzoek het nodige
materiaal halen en zorgt dat deze altijd netjes terug liggen. De leerkracht observeert, stelt
gerichte vragen en bewaart voortdurend een overzicht van alle groepjes. De notulist houdt bij
op hun ‘planning’ welke stappen al doorlopen zijn en vult het sjabloon in. De waterkoker wordt
enkel gebruikt door de leerkracht, de leerlingen vragen warm water aan de leerkracht.
Wanneer de leerlingen klaar zijn met hun eigen onderzoeksvraag, ruimen ze eerst alles op. Pas
wanneer alles proper ligt, kunnen ze starten aan het tweede/ derde onderzoek.
Les 3 (50 minuten)
De leerlingen gaan hun resultaten in hun groepjes bekijken en zoeken een antwoord op de
onderzoeksvragen. Ze gaan hierover in gesprek en denken grondig na over de observaties van
hun onderzoeken. De leerkracht begeleidt de leerlingen hierin door te verwijzen naar hun
resultaten die ze genoteerd hebben. De leerkracht past de begeleiding aan naarmate de groep
daar minder/ meer nood aan heeft. Soms kan het nodig zijn om de leerlingen wat te sturen
zodat ook zij tot de juiste conclusie komen.
- Denk even terug aan jullie onderzoek… Waar meette je de warmste temperatuur? Aan de
grond, op ooghoogte of aan het plafond? Je kan dit terugvinden op jullie blad.
- Denk even terug aan jullie onderzoek… In welke tas bleef het water het langste warm? De
tas die je helemaal bedekt had of juist niet bedekte? Je kan dit terugvinden op jullie blad.
- Denk even terug aan jullie onderzoek… Welk materiaal was het warmst? De metalen …
(lepel) …, houten, plastic…? Je kan dit terugvinden op jullie blad.
32
Er gaat een klasgesprek door waarin de leerlingen hun manier van werken en de resultaten aan
elkaar vertellen. Op deze manier komen we samen tot heel wat informatie. Verschillende
groepen zorgt voor verschillende aanpakken, bevindingen en nadrukken.
- Hoe zijn jullie te werk gegaan bij de eerste/ tweede/ derde onderzoeksvraag?
- Wie ontdekte iets gelijkaardig? Vertel.
Stap 7: verdieping: werking van de centrale verwarming: uitstap naar de kelder. (25’)
De leerlingen zagen ondertussen al heel wat over verwarming. De leerlingen gaan op uitstap
naar de kelder van de school waar de ‘basis’ van de centrale verwarming staat. De leerkracht
geeft extra uitleg over de werking van de verwarming op school. De leerlingen zien de werking
van de centrale verwarming in levende lijve.

kleur. Op de mindmap is een duidelijk overzicht zichtbaar van de leerlingen hun voorkennis
voor het onderzoeken en de kennis die ze hebben opgedaan door het onderzoeken.

33
4e leerjaar
34
Elektriciteit
IVoc3: Onderzoeksvragen formuleren, naar een antwoord zoeken en bevindingen formuleren
thema & focus op • (7-12j) Onderzoekend leren : zich laten inpalmen door nieuwe dingen uit de omgeving -
onderzoeksvraag & opzetten & onderzoeksvragen stellen - een onderzoeksuitkomst voorspellen - een onderzoeksstrategie
uitvoeren experiment bedenken en uitvoeren - experimenteren en exploreren - onderzoeksresultaten en
Les 2: concluderen & verbreden bevindingen bundelen - verslag uitbrengen en een conclusie formuleren, een antwoord op de
thema ‘elektriciteit’ & onderzoeksvraag geven - over het onderzoek en de resultaten en bevindingen ervan met
slotreflectie anderen communiceren - met de resultaten en bevindingen aan de slag gaan
- Op een enthousiaste manier de kracht van de magneten onderzoeken. (IVoc2, IVoc3, OWte3)
Benodigdheden OWte6: In de toepassingsgebieden van techniek eenvoudige technische systemen, het technisch
proces, hulpmiddelen en keuzes herkennen
per les: • 7-12j Kennismaken met eenvoudige distributiesystemen uit de omgeving: verwarming,
water, elektriciteit, gas …
Les 1:
OWna8: Natuurlijke verschijnselen en gangbare materialen waarnemen, onderzoeken en
- Leeg bordblad met herkennen in de omgeving
mindmap ‘elektriciteit’
• 10-12j In gebruiksvoorwerpen zoals zuignappen, hefbomen, verbonden vaten, gesloten
- Batterij
stroomkringen, spiegels, barometers, thermometers en bliksemafleiders de toepassing
- Accu
herkennen van natuurlijke verschijnselen
- Zonnecellen
- Dynamo (fiets)
Lesdoelen
(zie bijlage 5) - Op een enthousiaste manier de werking van elektriciteit onderzoeken. (IVoc3)
Les
- 2:
Per 4: 1 accu/ geleiders - Een enkelvoudige, gesloten stroomkring in eigen woorden uitleggen. (OWte6, OWna8)
(ijzer, aluminium…), - Voorbeelden verwoorden van kleine stroombronnen. (OWte6, OWna8)
isolatoren (plastic, - In eigen woorden uitleggen wat geleiders en isolators zijn. (OWte6, OWna8)
hout, papier, houten - Voorbeelden verwoorden van geleiders en isolators. (OWte6, OWna8)
blok, pvc buis,
karton…), lampje en Leerinhoud
schakelaar
Enkelvoudige, gesloten stroomkring

Een enkelvoudige, gesloten stroomkring bestaat uit een batterij waar energie inzit. Door een
Les 2: chemische reactie worden aan de minpool elektronen vrijgemaakt, terwijl aan de pluspool door
een andere reactie elektronen worden aangetrokken. Wanneer de batterij wordt aangesloten op
een stroomkring, gaan de elektronen stromen. Een enkelvoudige, gesloten stroomkring bestaat
dus uit een batterij, een lampje en een schakelaar. Wanneer de schakelaar toe is en de batterij,
het lampje en de schakelaar zorgvuldig met elkaar zijn verbonden door een geleider, zal het
- 1 accu/ geleiders/ lampje branden. Indien de stroomkring open is, zal het lampje niet branden omdat de elektronen
isolatoren/ lampje en niet meer kunnen stromen.
schakelaar
Kleine stroombronnen: batterijen, accu’s, dynamo’s, zonnecellen
- Bord met de mindmap
Geleiders en isolators + voorbeelden:
Isolatoren laten niet of nauwelijks elektrische stroom door. Dat komt doordat de atomen waaruit
de isolator bestaat niet of nauwelijks vrije elektronen hebben. (Voorbeeld: hout, pvc, porselein,
karton, plastic, papier…) De elektronen kunnen daardoor niet stromen. Geleiders bevatten wél
vrije atomen, waardoor er een stroom van elektronen doorheen kan gaan. Metalen
(aluminiumfolie – ijzer) zijn goede geleiders.
35
Les 1 (50 minuten)

Stap 1: Confrontatie: onderwijsleergesprek over kleine stroombronnen. (10’)
Er wordt een klasgesprek gevoerd over enkele kleine stroombronnen die de leerkracht laat zien
aan de leerlingen. De leerkracht stelt enkele vragen om een gesprek tussen de leerkracht én
leerlingen te starten. Hier is ruimte voor inbreng van de leerlingen. Het doel is om de leerlingen
warm te maken om aan het nieuwe thema ‘elektriciteit’ te werken.
- Weten jullie wat dit is?

- Waar zien jullie dit vaak?
- Waarvoor dient dit?
- Weet iemand hoe dit voorwerp werkt?
Het thema ‘elektriciteit’ wordt expliciet verwoord naar de leerlingen toe. De voorkennis van de
leerlingen wordt genoteerd in een mindmap. De leerkracht noteert al enkele interessante zaken
die verwoord werden tijdens de vorige lesfase. De leerlingen krijgen de kans om dit nog verder
aan te vullen. Deze mindmap is een voorstelling van de beginsituatie/ kennis van de klas. De
leerkracht verwoordt niet wanneer een antwoord verkeerd is. De inbreng van de leerlingen
wordt genoteerd op het bord, ookal is die verkeerd. (Deze wordt in de laatste lesfase verbeterd.)
- Wat kunnen jullie mij vertellen over elektriciteit?

- Wanneer ontstaat er elektriciteit?
- Heeft elk voorwerp elektriciteit goed door?

de leerlingen hoe deze onderzocht kunnen worden. De leerlingen worden in groepjes van 4
verdeelt en zullen alle onderzoeksvragen moeten onderzoeken. De onderzoeksvragen luiden als
volgt:
1. Wanneer gaat het lampje branden?

2. Welke materialen geven elektriciteit niet door?
3. Welke materialen geven elektriciteit wel door?


36
gerichte vragen en bewaart voortdurend een overzicht van alle groepjes dat ze veilig aan het
werk gaan. De notulist houdt bij op hun ‘planning’ welke stappen al doorlopen zijn en vult het
sjabloon in. Wanneer de leerlingen klaar zijn met hun eigen onderzoeksvraag, ruimen ze eerst
alles op. Pas wanneer alles proper ligt, kunnen ze starten aan het tweede/ derde onderzoek.
Les 2 (50 minuten)
De leerlingen gaan hun resultaten in hun groepjes bekijken en zoeken een antwoord op de
onderzoeksvragen. Ze gaan hierover in gesprek en denken grondig na over de observaties van
hun onderzoeken. De leerkracht begeleidt de leerlingen hierin door te verwijzen naar hun
resultaten die ze genoteerd hebben. De leerkracht past de begeleiding aan naarmate de groep
daar minder/ meer nood aan heeft. Soms kan het nodig zijn om de leerlingen wat te sturen
zodat ook zij tot de juiste conclusie komen.
- Denk terug aan jullie onderzoek… Ging het lichtje branden wanneer de schakelaar uit
stond?
- Denk terug aan jullie onderzoek… Ging het lichtje branden wanneer de stroomkring
onderbroken was?
- Denk terug aan jullie onderzoek… Met welke materialen ging het lampje nog branden,
behalve de geleiders?
- Denk terug aan jullie onderzoek… Met welke materialen ging het lampje niet branden?
- Hoe zijn jullie te werk gegaan bij de eerste/ tweede/ derde onderzoeksvraag?
Stap 7: verbreden: uitleg over elektriciteit. (15’)
De leerkracht legt duidelijk de werking van een stroomkring aan de leerlingen uit. Er wordt
duidelijk gemaakt dat door een chemische reactie elektronen worden vrijgegeven en
aangetrokken door de batterij. Deze elektronen starten met stromen wanneer de stroomkring
gesloten is en laten zo het lichtje branden. De leerkracht tekent ook eens een stroomkring op
het bord en gebruikt de bijhorende symbolen. De leerlingen hoeven deze niet te kennen, maar
komen zo wel al eens in aanraking met een getekende stroomkring. Er wordt ook dieper
ingegaan op de isolatoren en geleiders, de leerkracht kan dit ook voortonen met het lampje.
37

kleur. Op de mindmap is een duidelijk overzicht zichtbaar van de leerlingen hun voorkennis
voor het onderzoeken en de kennis die ze hebben opgedaan door het onderzoeken.
Lesopbouw - Hoe verliep het samenwerken? Wat zou je in het vervolg anders doen?
- Hoe verliep het onderzoeken?
thema & focus op
onderzoeksvraag & opzetten &
uitvoeren experiment
Les 2: concluderen & verbreden &

Druk van voorwerpen
verdiepen thema ‘druk’ &
Leerplandoelen
slotreflectie
IVoc3: Onderzoeksvragen formuleren, naar een antwoord zoeken en bevindingen formuleren
Benodigdheden • (7-12j) Onderzoekend leren : zich laten inpalmen door nieuwe dingen uit de omgeving -
per les: bedenken en uitvoeren - experimenteren en exploreren - onderzoeksresultaten en bevindingen
bundelen - verslag uitbrengen en een conclusie formuleren, een antwoord op de
Les 1: onderzoeksvraag geven - over het onderzoek en de resultaten en bevindingen ervan met
anderen communiceren - met de resultaten en bevindingen aan de slag gaan
- Werkblad (zie bijlage 6) - Op een enthousiaste manier de kracht van de magneten onderzoeken. (IVoc2, IVoc3, OWte3)
- Boeken
- Wol OWte2: Onderzoeken en illustreren volgens welke technische principes en natuurlijke
Per groepje:
• (7-10j) Eigenschappen van grondstoffen en materialen uit de eigen omgeving onderzoeken
- 1 baksteen • (10-12j) Illustreren hoe technische systemen onder meer gebaseerd zijn op kennis over
- Enkele paperclips eigenschappen van materialen of over natuurlijke verschijnselen
- Boek
- Karton Lesdoelen
- Luciferdoosje
- Spons - Op een enthousiaste manier de druk van voorwerpen onderzoeken. (IVoc3)
- 1 lege bak - In eigen woorden uitleggen dat elk voorwerp door zijn gewicht een druk uitoefent.
- 1 bak met water (OWte2)
- Nietjesmachine - In eigen woorden uitleggen dat elk voorwerp een verschillende druk uitoefent naargelang
de positie. (OWte2)
- Verwoorden welke vormen goed zijn om een stevige constructie te maken. (OWte2)
Les 2:
Leerinhoud
- Ingevuld werkblad
- Plakband Elk voorwerp oefent druk uit door gewicht: Hoe zwaarder een voorwerp, hoe meer druk het
- A4-papier voorwerp uitoefent op dat voorwerp.
De druk is afhankelijk van de positie van het voorwerp: Een voorwerp oefent het meeste druk uit
als het raakvlak het kleinst is. Een voorwerp oefent het minste druk uit als het raakvlak het grootst
is, omdat het gewicht dan meer verdeeld is.
Stevige constructie maken met vormen:

Les 2:
De driehoekige vorm wordt het vaakst gebruikt om stevige constructies te maken. Denk maar aan
elektriciteitspalen, kranen, puntdaken, bruggen, achtbanen…
38
Les 1 (50 minuten)

Stap 1: Confrontatie: kennismaken met de druk van voorwerpen. (10’)
De leerkracht geeft vooraan een constructie gemaakt. Er staan twee hoge ‘torens’ (vb: boeken)
waarop 1 boek omgekeerd open op de stapel ligt (met de tekst naar beneden). Dit kan
vergeleken worden met een brug. De leerkracht legt er een baksteen op, er wordt klassikaal
besproken wat er gebeurt en hoe dit komt. Hier is ruimte voor inbreng van de leerlingen. Het
doel is om de leerlingen warm te maken om aan het nieuwe thema ‘druk van voorwerpen’ te
werken.
- Wat zien we gebeuren?

- Hoe komt dit? (het boek kan het gewicht van de baksteen niet houden)
Stap 2: Verkennen fase 1 & 2: focus op de onderzoeksvraag. (10’)

de leerlingen hoe deze onderzocht kunnen worden. We gaan al even in discussie en bespreken
al eens wat de leerlingen vermoeden wat het antwoord zal zijn op de vragen. De leerlingen
worden in groepjes van 4 verdeelt en zullen de twee onderzoeksvragen moeten onderzoeken.
De onderzoeksvragen luiden als volgt:
1. Welke invloed heeft het gewicht van een voorwerp op de druk die hij uitoefent op
een ander voorwerp?
2. Welke invloed heeft de grootte van het raakvlak op de druk die hij uitoefent op een
ander voorwerp?
- Wat denken jullie dat het antwoord zal zijn? Welke resultaten verwachten jullie?
- Hoe zouden jullie dit onderzoek kunnen aanpakken?

39
gerichte vragen en bewaart voortdurend een overzicht van alle groepjes dat ze veilig aan het
werk gaan. De notulist houdt bij op hun ‘planning’ welke stappen al doorlopen zijn en vult het
sjabloon in. Wanneer de leerlingen klaar zijn met hun eigen onderzoeksvraag, ruimen ze eerst
alles op. Pas wanneer alles proper ligt, kunnen ze starten aan het tweede onderzoek.
Les 2 (50 minuten)
De leerlingen gaan hun resultaten in hun groepjes bekijken en formuleren een duidelijk
antwoord op de onderzoeksvragen. Ze gaan hierover in gesprek en denken grondig na over de
resultaten van hun onderzoeken. De leerkracht begeleidt de leerlingen hierin door te verwijzen
naar hun resultaten die ze genoteerd hebben. De leerkracht past de begeleiding aan naarmate
de groep daar minder/ meer nood aan heeft. Soms kan het nodig zijn om de leerlingen wat te
sturen zodat ook zij tot de juiste conclusie komen.
- Denk terug aan jullie onderzoek… Zakte jullie spons meer in bij een paperclip of baksteen?
Wat weegt het meest? Wat kan je hieruit concluderen?
- Denk terug aan jullie onderzoek… Wanneer zakte jullie spons het meeste in bij het
plaatsen van de baksteen? Met het kleinste rechthoekje op de grootste rechthoek? Wat
kan je hieruit dan concluderen?
- Hoe zijn jullie te werk gegaan bij de eerste/ tweede onderzoeksvraag?

- Komt dit overeen met jullie verwachtingen?
Stap 7: verbreden: driehoekige vorm in constructies. (10’)
De leerlingen krijgen allemaal de opdracht om per twee recht tegenover elkaar te gaan staan
met hun benen toe. De leerlingen houden elkaar bij de schouders vast en leunen naar een
bepaalde kant. De ervaringen worden klassikaal besproken: het is moeilijk om stabiel te staan.
De leerlingen doen deze oefening opnieuw, maar deze keer met hun benen wijd open. Ze
leunen opnieuw naar een bepaalde kant. De ervaringen worden klassikaal besproken: met de
benen open staan ze veel stabieler. Zo wordt duidelijk gemaakt aan de leerlingen dat een
driehoekige vorm veel stevigheid biedt. De leerkracht bespreekt enkele voorbeelden in het
dagelijkse leven waarin de driehoekige vorm duidelijk naar voor komt: achtbaan, brug, stelling,
karton…
40
Stap 8: verdiepen: eigen brug maken. (10’)
De leerlingen gaan in groepjes van 4 aan de slag. Twee tafels worden ongeveer 20 cm van elkaar
gezet. De opening moeten de leerlingen proberen overbruggen met een papieren constructie. De
brug moet een gewicht van 100 gram kunnen dragen. De leerkracht geeft hun de tip mee dat het
belangrijk is om hun brug soms eens uit te testen. De timer staat op het bord.
Stap 8: verdiepen: reflectie op de bruggen. (5’)
De leerlingen zitten allemaal terug aan hun plaats. Samen met de leerlingen worden de bruggen
kort besproken en getest. Als een brug geen 100 gram kan dragen, wordt samen besproken hoe
ze de brug kunnen versterken. De nadruk ligt hier op de vormen en techniek die gebruikt wordt.

kleur. Op de mindmap is een duidelijk overzicht zichtbaar van de leerlingen hun voorkennis voor
het onderzoeken en de kennis die ze hebben opgedaan door het onderzoeken.
- Hoe verliep het samenwerken? Wat zou je in het vervolg anders doen?
- Hoe verliep het onderzoeken?
41
Bijlages
42
Bijlage 1: hechtingstechnieken
43
Bijlage 2: Antwoordblad ‘eigenschappen van een voorwerp’

44
Bijlage 3: resultatenblad ‘drijven en zinken’

45
46
Bijlage 4: invulblad: onderzoeken verwarming

47
48
49
Bijlage 5: invulblad: onderzoeken elektriciteit

50
51
52
Bijlage 6: invulblad: onderzoeken druk van voorwerpen

53
54
Bronnen/
inspiratie-
materiaal
55
Cocco, P. (2004). Het GROTE boek met experimenten: natuurkundige encyclopedie. Laren: Boek Specials
Nederland.
Finet, B., Reumers, J. & Van den Daele, K. (2015). Op verkenning: handleiding: knap gemaakt. (Eerste druk).
Wommelgem: VANIN.
Finet, B., Reumers, J. & Van den Daele, K. (2015). Op verkenning: handleiding: hoe werkt dat? (Eerste druk).
Wommelgem: VANIN.
Vanbuel, L. (30 januari 2020). Drijven en zinken: werkblad bij de experimenteerbak. Geraadpleegd op 18
februari 2020 via https://www.klascement.net/downloadbaar-lesmateriaal/100588/drijven-en-zinken-
werkblad-bij-de-experimenteerbak/?previous
Van Graft, M. & Kemmers, P. (2007, maart). Onderzoekend en ontwerpend leren bij natuur en techniek. Den
Haag: stichting platform Bèta Techniek.

Leidraad OnderzoekendLeren VannieuwenborghCircé

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Leidraad OnderzoekendLeren VannieuwenborghCircé

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ONDERZOEKEND

Dit document is een ontwerp dat een antwoord biedt op de

Hoe kunnen we leerkrachten van het 1ste, 2e, 3e en 4e leerjaar in

VANNIEUWENBORGH CIRCÉ (OLO3A2)

Scan met je smartphone! Of ga naar… https://youtu.be

Ik ben Circé Vannieuwenborgh, studente uit het derde jaar van de

Deze ondersteuning probeer ik u te bieden met behulp van deze leidraad

Ik besloot om tijdens het uitwerken van deze leidraad de focus te leggen op

Op deze manier probeer ik u als leerkracht te ondersteunen om binnen het

Zevenstappenplan onderzoekend leren

Deze stap kent 2 fasen.

3. Opzetten van het experiment

4. Uitvoeren van het experiment

In deze fase gaan de leerlingen het experiment uitvoeren en de resultaten noteren.

5. Concluderen van de resultaten

IVoc2: Exploreren en experimenteren in de wereld rondom zich

Les 1 (25 minuten)

Stap 1: confrontatie met het thema ‘hechtingstechnieken’: voeldoos. (15’)

- Wie durft eens te voelen in de zak?

Stap 2: aanrommelen van verschillende voorwerpen. (10’)

Les 2 (50 minuten)

Stap 3: focus op de onderzoeksvraag. (5’)

De leerkracht verwoordt de onderzoeksvragen en bespreekt kort klassikaal met de

- Hoe zouden jullie deze onderzoeken aanpakken?

Stap 3: opzetten van het experiment. (15’)

Stap 4: uitvoeren experiment (20’)

De leerlingen gaan in groepjes van 4 aan de slag met hun onderzoeksvraag. Ze

Stap 5: concluderen van de gevonden resultaten. (10’)

De leerlingen gaan hun resultaten bekijken en proberen de onderzoeksvraag te

- Wat was jullie onderzoeksvraag? Wanneer je goed kijkt naar je resultaten en

Les 3: (25 minuten)

Stap 6: Voorbereiden van hun presentatie voor de klasgroep. (5’)

De leerlingen starten met het herhalen van hun resultaten en antwoord op de

- Hoe zijn jullie te werk gegaan?

Stap 6: verworven resultaten delen met de klasgroep. (15’)

(De leerlingen delen hun verworven informatie met de klasgroep.)

Slot: reflectie op het onderzoeksproces. (5’)

De leerlingen reflecteren op het onderzoeksproces en het samenwerken. Dit doen we

- Hoe verliep het samenwerken?

Eigenschappen van een voorwerp

Eigenschappen van verschillende voorwerpen onderzoeken:

Les 1 (25 minuten)

- Wie durft eens te voelen in de zak?

Stap 2: verkennen van het thema: voorwerpen in de klas bespreken. (10’)

- Welk voorwerp wil je even bespreken?

Les 2 (50 minuten)

Stap 2: focus op de onderzoeksvraag. (10’)

De leerkracht verwoordt de onderzoeksvragen en bespreekt kort klassikaal met de

1. Welke voorwerpen in de klas zijn doorzichtig?

- Wat is ‘doorzichtig’, ‘zwaar’, ‘waterdicht’ of ‘licht’?

Stap 3: Opzetten van het experiment. (10’)

- Wanneer is iets ‘doorzichtig’, ‘zwaar’, ‘waterdicht’ of ‘licht’ voor jullie groepje?

Stap 4: Uitvoeren van het experiment. (30’)

De leerlingen gaan in groepjes van 4 aan de slag met hun onderzoeksvraag. Ze

Les 3 (50 minuten)

Stap 5: concluderen van de gevonden resultaten. (10’)

De leerlingen gaan hun resultaten bekijken en kunnen hierdoor antwoorden op de

- Wat was jullie onderzoeksvraag? Wanneer je goed kijkt naar je resultaten en

Stap 6: Voorbereiden van hun presentatie voor de klasgroep. (5’)

- Wanneer beschouwden jullie een voorwerp als ‘waterdicht, ‘doorzichtig’, ‘zwaar’, of

Stap 6: Verworven resultaten delen met de klasgroep. (15’)

(De leerlingen delen hun verworven informatie met de klasgroep.)

Stap 7: verdiepen van de verworven kennis. (15’)