SAMENVATTING HS 5

Karel V

Karel was erfgenaam van 4 vorstenhuizen:
- Bourgondië,
- Spanje (2 vorstenhuizen),
- Duitse rijk.
Zijn politiek draaide om
- het beschermen van het
Christendom,
- centralisatie,
- de strijd in het Middenlandse-
zeegebied tegen de Islam (Turken
en Arabieren)
De gebieden die tot zijn rijk hoorden:
- Bourgondië,
- de Nederlandse gewesten,
- Spanje en Spaanse bezittingen in
Italië en Amerika,
- het Duitse Rijk,
- Oostenrijk en de gebieden
daarbij.
Hij deed al snel afstand van de troon
omdat hij ziek was geworden van het
reizen en oorlogvoeren, hij was op.

Hij verdeelde zijn rijk:

Filips II (zoon) Ferdinand (broer)
Heer van de Nederlanden Duitse keizertroon
Koning van Bourgondië Oostenrijkse bezittingen
Koning van Spanje en Spaanse bezittingen

De Renaissance
In de 16 eeuw ontstond de renaissance (=wedergeboorte), maar was in de 15 e eeuw al aanwezig in
e

de Italiaanse steden Venetië, Rome, Milaan en Florence door economische, sociale en politieke
ontwikkeling.
Politieke oorzaak: de Italiaanse stadstaten maakten zich los van de Duitse keizer en de paus.
Economische oorzaak: Italiaanse handelaren profiteerden volop van de handel met het Midden
-Oosten en de rijke steden in Vlaanderen.
Sociale oorzaak: er ontstond een machtige bovenlaag van handelaren en bankiers. Zij lieten
grote huizen en villas bouwen en lieten de beste kunstenaars voor zich
werken.

kenmerken van de renaissance:

- het ging van memento mori (gedenk te sterven) over in carpe diem (pluk de dag),
- de blik werd niet meer zo strak gericht op God en het hiernamaals,
- er ontstond nieuwe belangstelling voor het klassieke erfgoed,
- er kwam een humanistische beweging tot stand,
- ze gingen natuurwetenschappelijk denken en onderzoeken,
- ze gingen ontdekkingsreizen organiseren.

Humanisten werkten niet langer in dienst van het Christendom, maar van de wetenschap.

Interesse voor de oudheid verspreidde zich:

Door de val van Constantinopel (1453) kwamen er meer Griekse manuscripten in handen van de
Italianen, omdat geleerden uit Constantinopel naar Italië vluchtten. Het lezen van klassieke teksten
ging bij de opleiding van de gegoede burgerij horen.
Copernicus: belangrijke wetenschapper uit die tijd. Hij ontwierp een wiskundig model van het
zonnestelsel waarin niet de aarde, maar de zon het stilstaande middelpunt was.

Beeldhouwers, architecten en beeldende kunstenaars:

- gingen het werk van de Grieken en Romeinen bestuderen,
- ze onderzochten de natuur en de menselijke anatomie om de werkelijkheid zo realistisch
mogelijk weer te geven,
- ze schilderden niet alleen Bijbelse voorstellingen meer,
- de schilder was niet langer anoniem.

Ontdekkingsreizen en veroveringen
De exotische producten uit Indië waren zeer geliefd, maar duur door de vele tussenhandelaren. Er
was veel goud mee te halen, maar de Turken en Arabieren blokkeerden de wegen over het land. De
Europeanen gingen dus zeeroutes naar Indië zoeken.

Hendrik de Zeevaarder (Portugal) financierde in de 15 e eeuw zeereizen langs de Afrikaanse westkust.

Hij stichtte een school voor zeevaarders waar men leerde over navigatie, astronomie en kaartlezen.
De portugezen waren de eersten die zich ver buiten Europa waagden.

land ontdekking ontdekker tijd

Portugal Kaap de Goede Hoop Bartholomeo Diaz 1488
Spanje Amerika Columbus 1493
Portugal Indië Vasco da Gama 1498
Portugal Molukken Vasco da Gama 1510
Spanje Aztekenrijk (Mexico) Hernando Cortés 1519
Spanje Incarijk (Peru) Francisco Pizarro 1530
Nederland Nova Zembla Willem Barentz -----

Columbus dacht dat hij de vaarweg naar Indië had gevonden. Hij had in werkelijkheid Amerika
ontdekt. Een jaar na zijn dood is dit pas ontdekt door Amerigo Vespucci (1507).

De Spaanse conquistatores (veroveraars) traden wreed op in Amerika. Ze waren bevangen door

goudkoorts en waren ervan overtuigd dat god hun optreden tegen de heidenen steunde. Hele
indiaanse samenlevingen werden vernietigd, ze werden gedwongen om voor de Spanjaarden te
werken of werden ziek van Europeaanse ziektes.
 Hervormers
Erasmus Erasmus vond dat het ware christendom door kritische Bijbelstudie te
ontdekken was. Dat was in strijd met de kerk: alleen de paus en priesters
konden geloofswaarheden bepalen. Hij vond dat veel humanisten zo opgingen
in de klassieke oudheid, dat ze volledig van het christendom afdreven.
Volgens Erasmus moest de studie van oude teksten er toe leiden dat het
christendom werd verdiept en gezuiverd. Hij wilde geen scheuring van het
christendom en vond kerkhervormers te fanatiek en intolerant.
Hij leerde Grieks en ging de Griekse bronnen van het NT te bestuderen. Hij
constateerde dat de Vulgaat (meest gebruikte versie van de bijbel) vol fouten
stond en schreef in 1516 een nieuwe vertaling. In zijn boek Lof der Zotheid
bespotte hij de onwetendheid, het bijgeloof en de aandacht voor
uiterlijkheden binnen de kerk, die het zuivere geloof hadden overwoekerd.
Hij had veel invloed onder de ontwikkelde elite in West-Europa, vooral in zijn
eigen gewest Holland.
Luther Kern van zijn leer was dat de zondige mens de genade van God niet kon
verdienen met ‘goede werken’ of andere handelingen, maar dat alleen het
geloof hem kon redden. Luther keerde zich tegen de verering van heiligen en
relikwieën. Alleen door Bijbelstudie en bidden kon de gelovige in contact
komen met God. Priesters waren overbodig.
Christendom in tweeën: het protestantisme (braken met de kerk van Rome)
en het (rooms-)katholicisme (bleven trouw aan de paus). Hij schreef een brief
met 95 stellingen. Hij had vooral kritiek op de handel in aflaten. Met deze
brief wilde hij niet breken van de kerk, hij wilde de kerk alleen veranderen.
De kerk begon een proces tegen Luther, wat hem aanspoorde zijn ideeën
verder uit te werken. In 1520 gooide de paus Luther uit de kerk. Hij had veel
aanhang in het Duitse Rijk. Karel V probeerde een kerkscheuring te
voorkomen, door Luther uit te nodigen voor een vergadering. Toen Luther
zijn woorden niet wilde herroepen, werd hij vogelvrij verklaard. De vorst van
Saksen bood hem bescherming. Hij vertaalde de bijbel in het Duits en in 1525
trouwde hij met een uitgetreden non. Het Duitse rijk raakte verscheurd door
jarenlange godsdienstoorlogen. in 1555 sloten ze de Godsdienstvrede van
Augsburg. Elke vorst mocht voortaan de godsdienst in zijn eigen gebied
bepalen.
Calvijn Hij was aan de universiteit in Parijs opgeleid tot humanistisch geleerde. In
1541 organiseerde hij zijn kerk in Genève. Daarvanuit verspreidde het
calvinisme zich al snel over West- Noord- en Midden-Europa, vooral onder de
stedelijke burgerij en de handwerklieden. In de Nederlanden verdrong het de
protestantse bewegingen.
Voor Calvijn was de Bijbel de enige bron van gezag. In zijn afwijzing van
heiligenbeelden en andere niet-bijbelse franje was hij nog radicaler dan
Luther. Volgens hem is de mens van nature zondig en slecht. Vanaf het begin
der tijden was voorbestemd wie in de hel en wie in de hemel kwam. De mens
had daar geen invloed op. De uitverkiezing was zichtbaar in een vroom leven.
Het gelovige leven werd gekenmerkt door gebed, Bijbelstudie, kerkgang, hard
werken, soberheid en zelfbeheersing. Gelovigen mochten genieten, het genot
was door God zelf gegeven. Wie weigerde te genieten wees Gods goedheid af.
Hij vond het celibaat daarom een onnatuurlijke ‘beestachtige monsterlijk-
heid’. Sommige volgelingen verafschuwden álle wereldse genoegens. Calvijn
vond dat geen vorst of overheid iets over de kerk te zeggen mocht hebben.
Het volk mocht in opstand komen tegen een overheid die Gods wetten niet
naleefde. In de kerk van Calvijn was er geen hiërarchie, de bijbel bepaalde wie
gelijk had.