Katedra za socijalnu medicinu i zdravstvenu statistiku sa informatikom

Medicinski fakultet u Novom Sadu

Međunarodna klasifikacija bolesti i pravila šifriranja

Zdravstveni sistem i medicinske nauke, kao oblast sa izuzetno dugom tradicijom,

možda jednako dugom kao i istorija ljudskog društva, obiluju različitim formama označavanja i
klasifikovanja objekata razmatranja. Potreba za međusobnom razmenom podataka zahtevala
je usaglašavanje simboličkih predstava i značenja objekata razmatranja.

Pod klasifikacionim sistemom se obično podrazumeva sistem označavanja čiji je osnovni cilj
određivanje pripadnosti razmatranog objekta nekoj, unapred definisanoj grupi. Pod grupom
podrazumevamo skup objekata koji poseduju visok stepen usaglašenosti određenih osobina.
Najšire prisutna klasifikacija u zdravstvu je Međunarodna klasifikacija bolesti, koja je doživela 11
revizija i predstavlja sredstvo za iskazivanje morbiditeta i mortaliteta u sklopu Svetske
zdravstvene organizacije, čiji je ona intelektualni proizvod i najšire primenjivan standard za
klasifikaciju.

Međunarodna klasifikacija bolesti predstavlja jedan od najstarijih klasifikacionih

sistema u zdravstvu, nastao na bazi osnovnog modela klasifikacije bolesti, povreda i uzroka
smrti inicijalno formulisanih u Engleskoj. Svoju široku primenu duguje usvajanjem od strane
Svetske zdravstvene organizacije, kao podloge za iskazivanje morbiditeta i mortaliteta i stalnim
usklađivanjem sa promenama koje su pratile razvoj medicinske nauke i svakodnevne lekarske
prakse. Cilj Međunarodne klasifikacije bolesti predstavlja stvaranje podloge za praćenje,
poređenje, medicinsku interpretaciju i analizu podataka prikupljenih u vezi obolevanja, lečenja,
ishoda lečenja i smrtnosti, u vremenu i prostoru.

Istorijski, razvoj savremenog koncepta klasifikacije bolesti, prema nekim izvorima,

datira od 18. veka, mada se smatra da je 1900. godina (Pariz) prekretnica u postupku
inauguracije svetski relevantne klasifikacije kroz formiranje tzv. I-revizije, na bazi Bertaillionove
klasifikacije sa 179 grupa. Periodi revidiranja ustanovljeni su na svakih deset godina, no
istorijske okolnosti su imale direktan uticaj na odstupanje od prihvaćene šeme (svetski ratovi).
Međunarodna konferencija Svetske zdravstvene organizacije, vezana za izradu VI-revizije,
sazvana je u Parizu 1948. godine, tako da se VI-revizija smatra savremenom svetskom
klasifikacijom i predstavlja osnov za široku primenu u sklopu programa Svetske zdravstvene
organizacije. Pored usvajanja vrlo opsežnog klasifikacionog sistema za iskazivanje morbiditeta
i mortaliteta, paralelno sa usvajanjem VI-revizije formulisan je i sveobuhvatni program saradnje
u domenu zdravstvene zaštite i preporuke o osnivanju nacionalnih komiteta za zdravstvenu
statistiku, kao koordinatora na međunarodnom nivou i referalnih centara za statistička
istraživanja, u sklopu pojedinih država. Međunarodna konferencija na kojoj je usvojena VII-
revizija klasifikacije bolesti, održana je u Parizu 1955. godine. Na njoj je, u skladu sa
preporukama Komiteta eksperata za zdravstvenu statistiku Svetske zdravstvene organizacije,
izvršeno korigovanje grešaka i nedoslednosti uočenih u toku primene VI-revizije. Međunarodna
konferencija na kojoj je usvojena VIII-revizija, održana je u Ženevi, pod pokroviteljstvom
Svetske zdravstvene organizacije, 1965. godine. U odnosu na VII-reviziju, VIII-revizija je
donela niz radikalnih promena vezanih za principe klasifikovanja bolesti, povreda i uzroka
smrti, ali je i dalje zadržala osnovnu orijentisanost na etiologiju bolesti a ne na njene
manifestacije na organizam pacijenta. Međunarodna konferencija za IX-reviziju, održana je u
Ženevi 1975. godine. Na toj konferenciji prvi put učestvuje i delegacija tadašnje Jugoslavije.

X-revizija Međunarodne klasifikacije bolesti (MKB-10) usvojena je na 43. skupštini

Svetske zdravstvene organizacije 1990. godine, sa obavezom primene od 01.01.1993. godine.
U sklopu X-revizije izvršena je promena strukture šifara, prelaskom sa isključivo numeričkih na
alfanumeričke oznake, čime se značajno proširuje mogućnost kodiranja različitih bolesti, i
izvršeno je standardizovanje šifarskog sistema, tako da svi dijagnostički entiteti poseduju šifre
sa tri ili četiri znaka. Struktura šifre po X-reviziji je:

Pored toga, dopunske klasifikacije spoljnjih uzroka povreda i trovanja i klasifikacija

faktora koji utiču na stanje zdravlja i kontakta sa zdravstvenom službom prebačene su u glavnu
klasifikaciju, tako da u odnosu na IX-reviziju koja je imala 17 osnovnih grupa bolesti, X-revizija
ima 22 glavne grupe bolesti, sa opsegom šifara od A00.0 do Z99.9. Za osnovu alfabetskog
dela šifre uzet je anglosaksonski alfabet, pri čemu je slovo U ostavljeno za šifriranje novih
bolesti (U00.0 do U49.9) i različita istraživanja (U50.0-U99.9). Ukupni kapacitet kodnog
sistema na kome se zasniva X-revizija Međunarodne klasifikacije bolesti iznosi 14400 šifara,
za razliku od šifarskog kapaciteta IX-revizije koji je iznosio 4031 šifru. U sklopu X-revizije
preuzeto je dvojno označavanje nekih dijagnoza, uvedeno u IX-reviziji sa ciljem da se podrži
mogućnost bližeg određivanja lokalizovanih manifestacija ili komplikacija vezanih za osnovnu
bolest. Kod dvojnih šifara oznaka (+) kod dijagnoze podrazumeva etiološki princip
označavanja, dok se koncept veze sa organskim sistemom, na koji se odnosi manifestacija ili
komplikacija, javlja sa oznakom (*) u delu klasifikacije po organskim sistemima.

U našoj zemlji Međunarodna klasifikacija bolesti se primenjuje od 1950. godine, kada je

zvanično usvojena VI-revizija, kao podloga za iskazivanje strukture morbiditeta i mortaliteta u
sklopu zdravstva tadašnje Jugoslavije. VII-revizija je uvedena u upotrebu pet godina kasnije
(1955. godine), dok je VIII-revizija korišćena u periodu od 1968. godine do 1979. godine, kada
je uvedena IX-revizija međunarodne klasifikacije bolesti, povreda i uzroka smrti. X-revizija je u
primeni od 01.01.1997. godine.

Poslednja, XI-revizija Međunarodne klasifikacije bolesti je usvojena u maju 2019.

godine na 72. skupštini SZO, a počeće sa primenom 2022. godine. Ova revizija će biti
dostupna samo u elektronskom obliku, sadrži 55000 šifara i uvedene su nove grupe oboljenja
(seksualno zdravlje i tradicionalna medicina).

Međunarodna statistička klasifikacija bolesti i srodnih zdravstvenih problema,

X-revizija (MKB-10)

MKB-10 obuhvata trotomo izdanje, u kome Knjiga I sadrži sistematsku klasifikaciju,

Knjiga II uputstvo za upotrebu klasifikacionog sistema X-revizije i istorijat razvoja
Međunarodne klasifikacije kroz sve revizije (od 1893.g do 1990.g.), a Knjiga III sadrži abecedni
indeks za sve klasifikovane dijagnoze, stanja i pojmove korišćene u sklopu X-revizije. U tabeli
na kraju teksta je data struktura šifarskog sistema X-revizije Međunarodne klasifikacije bolesti i
opseg šifara za svaku grupu.

Struktura MKB-10

 MKB-10 sadrži 22 glavne grupe bolesti/stanja.

 Prvo šifarsko mesto je slovo, a naredna dva ili tri mesta su brojevi.
 Svako slovo je povezano sa određenom grupom, izuzev slova D, koje se koristi i u
Grupi II (Tumori; C00-D48) i Grupi III (Bolesti krvi i krvotvornih organa i poremećaji
imuniteta; D50-D89) i slovo H, koje se koristi i u Grupi VII (Bolesti oka i pripojaka oka;
H00-H59) i u Grupi VIII (Bolesti uva i mastoidnog nastavka; H60-H95).
 Četiri grupe (I, II, XIX i XX) koriste više od jednog slova (npr. Grupa II, Tumori – C00-
D48).
  Grupe I–XVII se odnose na bolesti i druga stanja, a Grupa XIX se odnosi na povrede,
trovanja i ostale posledice spoljašnjih uzroka.
 Grupa XVIII obuhvata simptome, znake i patološke kliničke i laboratorijske nalaze
neklasifikovane na drugom mestu.
 Grupa XX obuhvata šifre spoljašnjih uzroka obolevanja i umiranja.
 Grupa XXI, Faktori koji utiču na zdravstveno stanje i kontakt sa zdravstvenom službom,
je namenjena klasifikaciji podataka o razlogu kontakta pojedinca koji nije trenutno
bolestan sa zdravstvenom zaštitom.

Pravila i uputstva za šifriranje smrtnosti

 Podaci o mortalitetu su jedan od osnovnih izvora podataka o zdravstvenom stanju

stanovništva i u mnogim zemljama jedan od najpouzdanijih podataka o zdravstvenom
stanju.
 Potvrdu o smrti izdaje obavezno:
o Zdravstvena ustanova - za svako lice lečeno i umrlo u toj zdravstvenoj ustanovi
o Lekar ovlašćen od nadležnog organa opštine za stručno utvrđivanje vremena i
uzroka smrti (mrtvozornik) – za svako lice umrlo van zdravstvene ustanove.
 Uzrok smrti su „sve one bolesti, bolesna stanja ili povrede, koje su do smrti dovele ili su
joj doprinele, kao i okolnosti nesrećnog slučaja ili nasilja zbog kojih su takve povrede
nastale”.
 Definicija uzroka smrti ne sadrži simptome i načine umiranja, kao što su prestanak rada
srca ili prestanak disanja, tako da u opisu uzroka smrti ne treba koristiti neodređena
stanja (Cardiac arrest, Insuficientiо cardiorespiratoria).
 Upisivanje dijagnoza uzoka smrti i šifriranje istih prema definicijama iz MKB-10 su
obaveza i odgovornost lekara koji popunjava potvrdu.
 Sva navedena stanja moraju biti šifrirana prema MKB-10.
 Bez potvrdе о smrti se ne može izvršiti upis u matičnu knjigu umrlih.
 Podaci u Potvrdi o smrti su poverljivi, pa sva lica koja rukuju obrascima u kojima su
sadržani ovi podaci moraju da ih čuvaju kao službenu tajnu.

Pitanje o uzroku smrti u obrascu Potvrda o smrti formulisano je u skladu sa obrascem

lekarskog izveštaja o uzroku smrti koji je prihvatila i preporučila Svetska zdravstvena
organizacija i sastoji se iz dva dela koji su označeni sa I i II.

U prvi deo obrasca (I) unose se bolesti vezane za događaje koji su neposredno doveli
do smrti i ovaj deo podeljen je na tri tačke:

a) Neposredni uzrok smrti je ona bolest, stanje ili povreda koja je poslednja delovala. Ako
ima više bolesti (ili stanja), tada se pod a) upisuje ono stanje koje je bilo terminalno, a koje je
proisteklo iz osnovne bolesti ili povrede.
b) Prethodni uzrok - Kada pored neposrednog uzroka smrti postoji još jedno stanje koje je
proisteklo iz osnovne bolesti ili povrede, a koje nije neposredno izazvalo smrt, to se stanje
smatra intermedijarnim uzrokom smrti.
v) Osnovna bolest ili povreda - Stanje koje je izazvalo bolest ili stanja navedena pod a) i b).
To je bolest koja je otpočela niz bolesnih stanja koja su direktno dovela do smrti ili okolnosti
nesrećnog slučaja ili nasilja koji su prouzrokovali smrtnu povredu.

Napomene:

 Pri upisivanju uzroka smrti mora se poštovati princip logičke povezanosti sva tri stanja
navedena u prvom delu u odnosu na etiologiju i hronološki red.
 Kada su u pitanju nasilne smrti, kao osnovni uzrok smrti (pod „v“) se obavezno upisuje
spoljašnji uzrok povređivanja (npr. pad, saobraćajna nesreća...).

Drugi deo (II) – U ovaj deo se upisuju druga značajna stanja, bolesti i povrede koje su
doprinele smrti ali nisu bila povezana sa povredom, oboljenjem ili stanjem koje je
prouzrokovalo smrt. To su najčešće hronična oboljenja koja su smanjila prirodnu otpornost
organizma ili su nepovoljno uticala na tok osnovne bolesti.

Osnovne grupe prema Međunarodnoj statističkoj klasifikaciji bolesti i srodnih

zdravstvenih problema