Professional Documents
Culture Documents
Perfitimi I Diversifikimit Neprmjet Pasurti e Paluajtshme
Perfitimi I Diversifikimit Neprmjet Pasurti e Paluajtshme
MJET DIVERSIFIKIMI
Pse të zgjidhni pasuritë e paluajtshme në portofolin
tuaj? Avantazhet dhe ecuria e tyre në krahasim me
titujt financiarë
REPUBLIKA E SHQIPËRISË
UNIVERSITETI I TIRANËS
FAKULTETI I EKONOMISË
PROGRAMI MASTER
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
Përmbajtje
1 Hyrje.........................................................................................................................................1
7 Referencat..............................................................................................................................14
1
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
1 HYRJE
Toka dhe pronësia ndaj saj kanë lindur qysh me hapat e para të zhvillimit të kulturës njërzore,
ky fakt vihet re tek dokumenti i parë për aktin e shitjes së tokës që lexohet në Bibël. Me vitet që
kalojnë sëbashku me zhvillimin e kulturës njërzore është zhvilluar edhe rëndësia dhe vlera ë
tokës / pronësisë dhe kuptimi i pasurisë ose zotërimit të saj kanë arritur në atë nivel që sot janë
themeli i kapitalizimit.
Pronësia përcakton bazat e krijimit të kapitalit, prandaj përveç shfrytëzimit fizik të saj nevojitet
edhe shfrytëzimi ekonomik i cili arrihet vetëm nëpërmjet regjistrimit juridik të pronësisë mbi
atë pasuri të paluajtshme. Sipas legjislacionit shqiptar pronësia përcaktohet sipas pikëpamjes se
“pronësia është e drejta për ta gëzuar dhe disponuar lirisht sendin, brenda kufijve të caktuar
nga ligji”, duke i dhënë të drejta / tagrat pronarit që në përgjithësi përfaqësohen nga:
Lidhja midis një sistemi zyrtar dhe të ligjshëm të pasurive të palujatshme dhe krijimit të
mirëqënie së një vendi, bëhet edhe më irëndësishëm në rastin e Shqipërisë po të kuptojmë se
përveç posedimit fizik të aseteve, mund të gjenerohet pasuri dhe mirëqënie, pasi aktivete e tyre
tërësishtë jashtë sistemeve ligjore ose në rastin më të mirë janë regjistruar me cene, duke
krijuar problem serioze për të ardhmen.
1. Toka bujqësore të zena me bimt e arave, pemishte, vreshta, ullishte kudo që ndodhen.
2. Toka të zëna me pyje, kullota e livadhe.
3. Tokajo – bujqësore.
2
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
Figura 1
Diversifikimi përkufizohet si një mënyrë për të gjeneruar kthime të ngjashme, por me një
ekspozim të reduktuar ndaj rrezikut. Seiler, Webb dhe Myer përcaktojnë diversifikimin si heqjen
e plotë të rrezikut specifik duke ulur luhatjet e kthimit të një portofoli më të madhe se ajo e
tregut dhe kjo do të shpërblejë për sa i përket primit të rrezikut (Seiler MJ, 1999).
1
Hishamuddin, 2006. Chapter 9, Page-138.
3
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
Teoria e Moderne e Portofolit dhe Diversifikimit u prezantua nga Harry Markowitz në vitin 1952
dhe sugjeron se investitorët bazojnë vendimet e tyre në alokimin e aseteve mbi rrezikun e
karakteristikave të kthimit dhe bashkë – lëvizja e kthimit të aseteve. Duke kombinuar lloje të
ndryshme të aseteve, të tilla si aksione, obligacione dhe pasuri të paluajtshme në një portofol,
një individë mund të krijojë përfitime të diversifikimit dhe për të arritur një rrezik sa më të ulët
duhet që të gjitha vezët të mos jenë vënë në të njëjtën shportë (Markowitz, 1952).
Ekzistojnë portofole të panumërta, secili i përbërë nga një përzierje të ndryshme të aseteve
duke kontribuar në portofolet me kombinime të ndryshme rrezik dhe kthim. Ndër të gjitha
portofolet e mundur, më të mirët janë quajtur portofolet efikase. Markowitz (1952) e
përkufizon këto “Portofolet Efikase” si portofolet që përfshijnë kthimin më të lartë pritur për
një nivel të caktuar e rrezikut. Më tej, ai deklaron se investitorët zgjedhin në mesin e këtyre
portofoleve efikas dhe zgjidhni ai që mishëron rrezikun e tyre individuale dhe preferencat
kthimit. Kufiri efikas (Fronti Efiçent) përbëhet prej këtyre portofoleve të ndryshme efikase dhe e
ka prejardhjen nga maksimizimi i kthimit për të gjitha nivelet e rrezikut, i matur si devijim
standard, ose duke minimizuar rrezikun për të gjitha kthimet e mundshme (shih figurën 2).
Figura 2
Kthimi
4
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
Në këndin e ulët në të majtë të grafikut të frontit të efiçencës paraqitet rrezik i ulët dhe kthim i
lart. Dkue lëvizur përgjatë kurbës së lakuar nga e majta në të djathtë përfitojm portofole
efiçente me kthim më të lart por edhe me risk më të lart. Kthim në zonën e mësipërme të
frontit janë të pamundur për të arritur në kushtet aktuale, ndërsa zona nën kurbë përbëhet nga
kufiri joefikase përbërë prej portofoleve joefikase, dmth portofolet që e kanë të pamundur për
të marrë kthim më të lartë pa rritur nivelin e rrezikut të portofolitnë disproporcion. Vija e
drejtë, tangent me frontin përfaqëson një zgjatjes të teoris nga nxënësi i Markoëitz, William
Sharpe, i cili futi në portofolet e veta edhe elementin pa risk i përfaqësuar nga bonot shtetërore
me një kthim të mirëpërcaktuar dhe me një risk shumë pranë zeros (pa risk).
b) Inflacioni
5
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
c) Gjenerimi i të ardhurave
Rreth 70% - 80% e totalit të kthimit nga pasurit kryesore të paluajtshme në të vërtetë rrjedhin
nga të ardhurat rrjedhëse (periodike) të krijuara nga pagesat e qirasë kontraktulae të lidhur me
qeramarrësin.
d) Risk i ulët
Investimet në pasuri të paluajtshme mund të blihet edhe në nivelet 80% të levës operative.
Leva operative llogaritet duke pjestuar vlerën e kredisë me vlerën e pasurisë. Niveli i lartë i
levës operative rezulton në një kthim më të lartë të investitorit me risk më të ulët duke
përdorur vetëm një pjesë të vogël të financave personale.
6
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
3
Financial Asset Management Journal, Viezer, 2000.
7
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
Matricat janë ndërtuar nga numrat e llogaritur nga indeksi i bazuar në informacionet nga
Leimdorfer & Partner të marra mga baza e të dhënave të kompanive të pronës të listuara.
Përqendrimi dhe numrat e Indeksi të specializimit janë në mes të 0 dhe 1, ku një numër i lartë
tregon një shkallë të lartë të përqendrimit gjeografik, përkatësisht një shkallë e lartë e
specializimit në mesin e Llojeve të pronës. Shkalla e përqendrimit gjeografik është klasifikuar në
bazë të Afërsia dhe ngjashmërisë së qytetit të pronës në portofol, ndërsa shkalla e specializim
në mesin e llojeve të pronës është klasifikuar në bazë të ngjashmërisë në lidhje me tregun dhe
bazat e menaxhimit4.
8
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
Trusti i investimeve në pasuri të paluajtshme është një korporatë ose një trust që kombinon
kapitalet e disa investitorëve për të blerë ose financuar në të gjitha format e pasurisë së
paluajtshme. Për investimet e realziuara REIT gjeneron të ardhura të cilat mund të jenë të
ardhura nga qeraja ose të ardhura nga shitja e aktiveve ekzistuese. Në vetvete REIT është një
kompnai, aksionet e pjesës më të madhe të tyre tregëtohen në bursë. Për rrjedhojë, REITs
vlerësohen në të njëjtën mënyrë si vlerësohen aksionet e kompanive të kuotuara në bursë, pra
vlerësohen me vlerën aktuale të flukseve të ardhshme. Çdo investitor individual që dëshiron të
përfshihet në këtë strukturë investimi, mjafton që të blejë aksionet e REITS, çmimi it ë cilave
është përcaktuar nga mekanizmi i tregut.
9
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
vetëm zotërimin e pasuive të paluajtshme por ato mund edhe të menaxhonin pasuritë e
paluajtshme.
REITs besohet ët kenë një të ardhme sepse investitorët e vegjël në pasuri të paluajtshme ju
ofrohen tri cilësi themeltare dhe të rëndësishme:
Kërkuesit e investimeve optimale kanë krijuar një grupë tepër të madhë të dhënash në lidhje
me ecurit e REITs dhe investimit direkt në pasurit e paluajtshme këto dekadat e fundit, nëse do
përqëndroheshmin nëtre pikat madhore të konkluduara nga gjithë ky informacion:
REITs kanë një kthim mesatar më të lartë sesa investimet direkte në pasuri të
paluajtshme, me luhatshmëri tepër më të lart.
Diferencat në kthimë dhe luhatshmëri mund të rikonsilohen duke rregulluar nëpërmjet
mekanizmave të çmimit dhe procesit të shkëmbimit të tyre, likuiditeti, leva financiare
dhe tarifat e investimit që tregojnë se REITs janë në kuptimin e plotë investime në “real
estate”.
Për shkak të procesit të ndryshëm të vlerësimit të çmimit dhe levës financiare, kthimet
e REITs dhe investimit direkt në pasuri të paluajtshme nuk janë plotësishtë të korreluara
duk ofruar kështu diversifikim të portofolit të investimit i cili i përfshinë të dyja llojet e
investimit.
Diferenca thelbësore midis tyre është mënyra sesi vlerësohen dhe shkkëmbehen, REITs janë në
kuptimin e mirëfilltë “tituj me vlerë” të cilët tregëtohen dhe u vendosen çmime në mnyrë të
vazhdueshme dhe të pandërprerë në atë treg që ne njohim me emrin bursa. Ashtu si aksionet,
obligacionet dhe letrat e tjera me vlerë REITs janë në kuotim dhe rivlerësim të vazhdueshëm
dhe këto shifra janë reflekti i performancës së tyre dhe vetë pasurive të paluajtshme që
përfaqësojn ose kanë të përfshira në portofolet e veta. Për të vlerësuar dhe ndjekur ecurin e
vlerësimit dhe performancës së pasurive të paluajtshme investitorët mbështeten tek një
component NCREIF, i cili përfaqëson indeksin e e performancës së pasurive të paluajtshme.
10
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
Figura 4
Një element për tu vlerësuar janë edhe kostot, për të hyrë ne tregjet e pasurive të paluajtshme
nevojiten fonde investime në madhësi të konsiderueshme dhe REITs e fraksionojnë këtë vlerë
duke blerë aksionet e saj dhe kjo e fundit zotëron pasurit e paluajtshme në portofolin e vetë.
Gjithashtu koha e transaksionit përputhet me atë të çdo transaksioni tjetër në bursë, madje
krahasuar me disa tituj financiar, të cilët kanë kosto transaksioni mbi 100 pikë bazë për
transaksion, është edhe më e leverdisshme sepse kostot e transaksionit për njësi janë nga 50 –
75 pikë bazë5.
5
Journal of Applaied Business.
11
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
Figura 5
Është analizuar një portofol tradicional me 60% aksione dhe 40% bono i cili gjeneron një kthim
mesatar 6.71% në periudhën e mbulluar (1997 – 2014). Me një luhatshmëri kthimi prej 6.21%
dhe një raport kthim të rregulluar me riskun prej 1.08 (shpreh se portofoli gjeneron një kthim
prej 1.08 pikë bazë për çdo pikë baze luhatshmërie).
Në qoftë se 20% e portofolit, nga të dy grupet edhe aksione edhe bono, investohet në pasuri të
paluajtshme direkte do të shohim që kthimi mesatar i portofolit të ri do të rrite në 6.80% dhe
luhatshmëria mesatare e kthimit do të bjerë në 5.46% dhe si rezultat i tyre do të kemi një
raport kthimi të indeksuar me riskun në vlerën e 1.24 pikë bazë. Nëse ndryshojmë sërishtë
12
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
shpërndarjen e portofolit tonë, duke investuar tashmë 20% të tij në REITs atëhere do të
përfitojmë një portofol i cili do të kishte kthimin mestare 7.35% dhe luhatshmërin e kthimieve
në vlerën e 5.62% dhe raporti kthimit mesatar i indeksuar me riskun do të ishte 1.31 pikë bazë.
Kjo tregon se investimet tek REITs japin kthime dhe më të larta se dy portofolet pararendës por
edhe kthim të regulluar për njësi risku më të ulët. Gjithashtu tregon që risku është disi më i
lartë sesa investimi direkt në pasuri të paluajtshme, kjo vjenë si rezultat e faktit që REITs janë
titiuj me vlerë dhe kanë edhe risqe të tjera ndyshe nga pronat fizike. Mjafton të përmendim
faktin që ato tregëtohen në bursë dhe janë pjesë e kësaj “loje” ku luhatjet spekullative nuk
mungojnë tregon qartë ekzistencën e një niveli risku më të lartë se investimi direkt në pasuri të
paluajtshme. Dhe nëse do të kryenim një rialokim të fundit të fondeve të portofolit tonë, 20%
të fondeve të varijojnë midis REITs dhe investimit në pasuri të paluajtshme direkt, atëhere do të
rezultonte një portofol me kthime mesatare të cilët do të ishin më favorizues se portofoli i parë
dhe i dytë. Rezultatet e këtyre portofolve do luhaten midis dy portofoleve të tjerë në varësi të
investimit në secilën parti, REITs apo pasuri e paluajtshme direkt.
13
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
të kthimit dhe një stabilitet të tyre të lart duke reduktuar ndjeshëm luhatshmërin e kthimeve
dhe rrjedhimisht riskun e investimit. Elementët favorizues si:
Kthimi Mesatar i Pritur mbi kthimin e obligaioneve dhe nën atë të aksioneve.
Risku i investimit i reduktuar për shkak të ekzistencës së pasurisë fizike dhe natyrës së
vetë investimit në pasuri të paluajtshme.
Likuiditeti dhe alternative investuese në REITs lejon zgjerimin e bazës së investitorëve
duke fraksionuar investimin fillestar dhe kostot e hyrjes.
Shumllojshmëria e investimeve, fraksionimi i pasurive të paluajtshme sipas
karakteristikave fizike, pozicionimit, natyrës së operimit, etj, lejojnë investime në
kategori brenda kategorisë së investimit në pasuri të paluajtshme duke rritur
diversifikimin edhe më tej.
Natyra e veçantë e investimit, vëmendja e qeverisë dhe kushtet lehtësuese të barrave
tatimer të dyfiishta kanë ngjallur interes dhe favorizuar investimin tek pasurit e
paluajtshme.
Duhet investuar në pasuri të paluajtshme duke pasur qartë parsysh se kush është kthimi që
dëshironi nga investimi juaj, vlerësimet kapitale nuk mund të krahasohen me luhatjet e shpejta
të vlerës së aksionit por mund të balancojnë rezultatet negative të tyre në portofolin e
investitorit.
Rëndësia dhe vlera e këtij tregu / aseti kërkon vëmëndje më të lartë nga institucionet
mbikqyrëse dhe qeveritare për normalizimin dhe mos lejimi e krijimit të situatave të
pafavorshme të tregut të pasurisë së paluajtshme sepse efektet e tij përcillen në shkallë të gjerë
në publikun dhe në nivele të larta.
Një portofol i mirë – diversifikuar kërkon plotësimin me investime / tituj të natyrave dhe
karakteristikave nga më të ndryshme, kthimi pritur më i lartë se bonot dhe risku mjaft i ulët
krijojnë një element shumë cilësor për tu implementuar në portofolin e investitorit.
7 REFERENCAT
14
PASURITË E PALUAJTSHME SI MJET DIVERSIFIKIMI | Alket Zeneli
www.bloomberg.com.
Drejtimi i Pasurive të Paluajtshme, 2014, Prof. Dr. Asoc. Dorina Kripa.
Artikuj akademik botuar nga Real Estate Institution Inc, Annual Plan Report 2014.
Markoëitz, H. (1959). Portfolio Selection: Efficient Diversification of Investments, 1e. Neë
York: John Wiley and Sons.
Leimdörfer. (2011). Property shares - property or shares? Stockholm: Leimdörfer.
Kaiser R.W., C. J. (2008). Assessing and Managing Risk in Institutional Real Estate
Investing. Journal of Real Estate Portfolio Management, 287-306.
Hishamuddin, M. (2006). Modern Portfolio Theory: Is There Any Opportunity for Real
Estate Portfolio. Malaysian Journal Of Real Estate, 14-26.
Seiler M.J., W. J. (1999). Diversification Issues in Real Estate Investment. Journal of Real
Estate Literature, 163-179.
Viezer, T. W. (2000). Evaluating "Within Real Estate" Diversification Strategies. Journal of
Real Estate Portfolio Management.
Global Real Estate Strategy & Reaserch, fall 2014, TIAA – CREF.
Ling, D., “Returns, Volatility, and Information Transmission Dynamics in Public and
Private Real Estate Markets,” NAREIT Real Estate Research Conference, June 2013.
Anualy NCREIF Report and Data 2013.
Benefits of Active Management for Real Estate Investments, February 2015, W. Stevens
Caroll, CBRE Inc.
15