Kafkasya

AZERBAYCAN-ERMENİSTAN GÖRÜŞMELERİ: SAVAŞA

DOĞRU (MU)?

24.11.2009 -Dr. Ali ASKER

22 Kasım 2009’da Azerbaycan ve Ermenistan Cumhurbaşkanları İlham Aliyev ve Serj

Sarkisyan Fransa’nın Münih Başkonsolosluğunda bir araya geldiler.

Bu zamana dek iki ülkenin cumhurbaşkanları arasında çok sayıda görüşme yapılmıştır.
Sayı itibariyle Münih görüşmesi, Sarkisyan’ın cumhurbaşkanı seçilmesinden sonraki
sekizinci görüşmeydi.[1] Değişik tarihlerde ve değişik şehirlerde yapılan bu görüşmelerin
değişmeyen tek özelliği; sonu gözükmeyen bir özellik arz etmesidir. Görüşmeler sonrası
yapılmış açıklamalara bakıldığında genel olarak şöyle bir manzara söz konusudur: Bakü
uluslararası camiada sesini yükselterek Ermenistan’ın anlaşmaya yakın durmamasından
yakınıyor. Ermenistan “oyunbozan” politikasını devam ettiriyor. AGİT Minsk Grubu
eşbaşkanları ise her bir görüşme sonrası sürecin “yapıcı ve ümit verici” olduğuna dair
açıklamalarda bulunuyorlar. Bakü, barış yoluyla çözüm sağlanamazsa savaşa
başvuracağını açıklıyor. Minsk Grubu ise böyle açıklamaların sürece zarar verebileceğini
söylüyor. Aslında bununla Ermenistan’a “buna müsaade etmeyeceğiz” mesajını veriyor.
Ermenistan da Bakü’nün açıklamalarını bir “blöf” olarak değerlendiriyor.

Her defasında somut bir ilerleme sağlanamazken, ortalıkta süreçle ilgili gerçek dışı ve
birbiriyle çelişkili yorum ve haberler de dolaşmaktadır. Cumhurbaşkanları 8 Ekim 2009’da

www.21yyte.org 1
 AZERBAYCAN-ERMENİSTAN GÖRÜŞMELERİ: SAVAŞA DOĞRU (MU)?
Dr. Ali ASKER

Kişinev’de görüştüklerinde Türk basınında şöyle bir haber yayınlandı: Türkiye ve

Ermenistan arasında protokollerin imzalanma tarihi 10 Ekim 2009 olarak belirlenmiştir.
İmzalama töreni zamanlama açısından “Türk hariciyesinin iyi bir taktiği”, Türkiye’nin
Ermenistan’a “Azerbaycan’la anlaş da gel” mesajı olduğu şeklinde değerlendirildi. Oysa
Sarkisyan bu toplantıda önceden üzerinde anlaşmaya varılmış konuları yeniden masaya
yatırarak oylama taktiğini tercih etmiştir. Cenevre’deki imza töreninde ise tam bir diplomatik
skandal yaşandı. Rusyalı eşbaşkan Yuri Merzlyakov “Cumhurbaşkanları gerek yeni,
gerekse üzerinde tartışılan konuları görüşmüşler” dedi. Münih görüşmesi de Kişinev
görüşmesi gibi dört saat devam etti. Bu defa açıklama Fransız eşbaşkan Bernard
Fassier’den geldi: “Cumhurbaşkanları bu görüşmede daha önceler üzerinde mutabakat
sağlanmamış konuları tartışmışlar”. Görüldüğü gibi cumhurbaşkanları yıllar boyu üzerinde
anlaşmaya varamadıkları konuları “müzakere” etmekteler ve bir türlü anlaşma
sağlanamıyor. Bu durum bir gelişme olarak değerlendirilebilir mi? [2] Elbette ki hayır.
Görüşmelerin hangi tarihe kadar devam edeceği belirsizdir. Zaten başından beri böyle bir
takvim belirlenmemiştir.

Görüşmenin Çerçevesi ve Sonucu

Azerbaycan ve Ermenistan arasındaki barış görüşmeleri 2007’de kabul edilen Madrid

Prensipleri çerçevesinde sürdürülüyor. Bu prensipler Ermenistan’ın işgal ettiği Azerbaycan
topraklarından çıkmasını, Azerbaycanlı göçmenlerin evlerine dönmesini ve Dağlık
Karabağ'ın statüsünün belirlenmesini öngörüyor. Ermeniler Dağlık Karabağ dışında işgal
ettikleri yedi bölgeden çıkmaya başlayacak ve bu süreç, Dağlık Karabağ’ın statüsünün
belirlenmesi ile sonuçlanacak. Azerbaycan defalarca Dağlık Karabağ’a “en yüksek
otonomi” vereceğini ifade ederken Ermenistan buranın, Azerbaycan toprak bütünlüğü
çerçevesinde ele alınmasına karşı çıkıyor. Münih görüşmesi öncesi Fransa’nın Dışişleri
Bakanlığı Aliyev-Sarkisyan görüşmesinde aşağıdaki maddelerin alınacağını açıklamıştır:

- Dağlık Karabağ çevresindeki işgal olunmuş toprakların Azerbaycan’a iadesi

- Dağlık Karabağ’ın güvenlik ve otonom yönetimini sağlayacak geçici statüsünün

belirlenmesi

- Ermenistan’ı Dağlık Karabağ’la birleştiren koridorun belirlenmesi

- Kendi kaderini belirleme hakkının yasal güvencesi yoluyla Dağlık Karabağ’ın nihai
statüsünün belirlenmesi

- Göçmenlerin geri dönme hakkına ilişkin güvence verilmesi

www.21yyte.org 2
 AZERBAYCAN-ERMENİSTAN GÖRÜŞMELERİ: SAVAŞA DOĞRU (MU)?
Dr. Ali ASKER

- Bölgeye barış güçlerinin konuşlanması.[3]

Bu konuların nasıl ve hangi boyutta müzakere edildiği bilinmemektedir. CNN Türk’ün

Euronews’e dayandırdığı haberinde, görüşme sırasında güya bir çerçeve anlaşma
müzakere edilmiştir. Habere göre, iki lider çerçeve anlaşmasında kesin bir sonuca
varmamalarına rağmen önemli ölçüde ilerleme sağlamış, Ermenistan'ın işgal altında tuttuğu
Azerbaycan topraklarından çekilmesi konusunda büyük ölçüde anlaşmışlar.[4]Azerbaycan
Dışişleri Bakanlığı ise her hangi bir çerçeve anlaşmasının görüşülmediği, ayrıca “önemli
ölçüde ilerleme sağlanmasına” dair haberin de gerçeği yansıtmadığını açıklamıştır.[5]

Bu tür çelişkili açıklamalar, bundan sonraki sürecin sağlıklı bir biçimde yürümeyeceğinden
haber vermektedir. İki ülke arasındaki görüşmeler şimdilik dışişleri bakanları düzeyinde
devam ettirilecektir.

Savaş Alternatifi Gündemde mi?

Münih görüşmesini bundan önceki görüşmelerden farklı kılan bir özelliğin altının çizilmesi
gerekmektedir. Cumhurbaşkanı İ.Aliyev görüşme öncesi yaptığı açıklamada Azerbaycan,
müzakere sürecini sonlandırabileceğinin altını çizmiştir: Aliyev, "Şimdiye kadar biz barış
yolu ile sorunun çözülmesini istedik. Ermenistan bizim bu şekilde müzakere edip
duracağımızı düşünüyorsa, yanılıyor. Bizim müzakereler konusunda ümidimiz var. Bu ümidi
kaybedersek müzakere sürecini sonlandırırız" demiştir.” İ.Aliyev, 1918’de Azerbaycan
toprakları üzerinde bir Ermenilerin bir devlet kurduklarını, bugün yine Azerbaycan
topraklarında ikinci bir Ermeni devleti kurmağa kalkıştıklarını, buna müsaade
edilmeyeceğini ve Karabağ’ın hiçbir zaman bağımsız devlet olmayacağını ifade etmiştir.[6]

Aliyev’in Ermenistan karşıtı söylemlerinin ve Minsk grubuna karşı eleştirilerinin bu kadar

artmasının nedeni son dönemde Kafkasya politikasındaki değişimlerdir. Minsk grubuna
yönelik eleştiriler Haydar Aliyev döneminde de sık sık dile getirilen bir olguydu. Fakat son
dönemde bu eleştiriler cumhurbaşkanının yanı sıra diğer devlet yetkilileri tarafından en sert
şekilde ifade edilmektedir. Bu durum son dönemde Azerbaycan’ın içine düşmüş
“yalnızlaştırma” politikasından kaynaklanmaktadır. Türk-Ermeni ilişkilerindeki
yakınlaşmalar, Azerbaycan topraklarının işgalden kurtulması yönünde her hangi bir somut
adım atılmadan “Kafkaslarda barış inşa etmek” girişimleri bu durumun meydana
gelmesinde etkilidir. 1993’ten beri Azerbaycan-Türkiye arasındaki dayanışmanın neredeyse
bitme aşamasına geldiği bir durumda Bakü’nün yeni arayışlar içine girmesi doğaldır.
Devam eden süreç Türkiye-Ermenistan ilişkilerindeki yakınlaşmanın, sınırın açılması
konusuna dek ileri gideceği ihtimalini kuvvetlendirmektedir. Gelinen bu noktada
Azerbaycan, tabiri caizse, “başının çaresine bakmalıdır”. Belki bu süreç Azerbaycan
açısından sancılı bir süreç olacaktır. Fakat önceki dönemlere bakıldığında bugün
Azerbaycan’ın, “statüko”yu kendi lehine değiştirme olanağı daha fazladır.

www.21yyte.org 3
 AZERBAYCAN-ERMENİSTAN GÖRÜŞMELERİ: SAVAŞA DOĞRU (MU)?
Dr. Ali ASKER

1) Dokuz milyonluk bir Azerbaycan için fazlasıyla yeterli olan doğal zenginlikler Bakü’nün
kendine olan güveninde önemli bir faktördür. Ayrıca bu doğal kaynaklar Azerbaycan’ın
jeopolitik önemiyle bütünleştikte Azerbaycan’a önemli avantajlar sağlamaktadır. Tüm bunlar
Azerbaycan’ın ABD ve Rusya arasındaki çıkar çatışması ortamında hareket serbestliğini
artırmaktadır. Azerbaycan, bunların çatışan çıkarları arasında dengeli ve bağımsız bir dış
politika uygulamaktadır.

2) Azerbaycan ekonomisi ve savunma sanayisi Ermenistan’la kıyas edilmeyecek şekilde bir

üstünlüğe sahiptir. Muhtemel bir Azerbaycan-Ermenistan savaşında kısa bir süre içinde
Ermeni silahlı kuvvetleri Azerbaycan topraklarından atılabilir. Bu gerçekliği Ermenistan
tarafı da bilmektedir. Fakat burada en önemli sorun Rusya’nın bu savaşa ne ölçüde
müdahil olacağıdır.

3) ABD, Rusya ve Türkiye’nin Kafkasya’da etkinlik mücadeleleri farklı boyutlara

yönelmektedir. Bu devletlerin bölgeye yönelik politikalarını revize süreci gittikçe belirgin bir
şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu durumda Azerbaycan’ın izleyeceği politika Rusya’nın
Karabağ konusundaki tutum ve davranışlarında belli değişikliğe yol açmaktır. Bu değişiklik
Rusya’nın, en azından savaş sürecinde bazı çatışmaları görmezden gelmesini
sağlamalıdır. Başka bir yöntem de savaş yapılmadan İrevan’ı Karabağ konusunda somut
adımlar atmağa zorlamasıdır.

Bugün Azerbaycan-Ermenistan arasında savaş ihtimaline ilişkin değişik senaryolar ve

spekülasyonlar dolaşmaktadır. Rusya’da bazı çevrelerde Azerbaycan’ın askeri müdahale
konusunda Rusya’nın onayını aldığı söylenmektedir. Azerbaycan’da yapılan yorumlarda ise
Rusya’nın verdiği sözün üstünde durmayacağı, bilakis Ermenistan’a destek verebileceğidir.
Olası bir savaşta Azerbaycan’ın yenilgisi psikolojik açıdan tam bir felaket senaryosu
demektir. Peki, Rusya neyin karşılığında tarafsız davranabilir? Bu süreçte Rusya
Azerbaycan’ı kendi etki alanına sokmak ister. Haydar Aliyev’in dış politika eski danışmanı
Vefa Kuluzade, “savaş varyantı kesinse, demek Rusya ile anlaşma sağlanmıştır”
demektedir.[7] Yapılan birçok yorumda 2008 yılında Rusya’nın Gürcistan’a saldırısı
üzerinde durulmaktadır. Fakat bugün itibariyle böyle bir karşılaştırmanın yapılması o kadar
da sağlıklı olmayacaktır. 1) Azerbaycan önemi ve potansiyeli bakımından bir Gürcistan
olarak değerlendirilemez. 2) Gürcistan’ın Rusya’ya karşı tutumuyla, Azerbaycan’ın
Rusya’ya bakışı arasında önemli farklar vardır 3) Rusya’nın Gürcistan’dan her hangi bir
beklentisi yokken, Azerbaycan’dan önemli beklentileri vardır. Rusya’nın bugün
Azerbaycan’ı kendi etki alanına dahil etmesi, soğumaya başlamış Rusya-İran ilişkileri
bağlamında ileriye dönük bir alternativdir. Son yirmi yıl içinde Azerbaycan Rusya’yla
pazarlık etmek açısından hiçbir zaman bugünkü kadar avantajlı olmamıştır. Bugün herkes
“Azerbaycan-Rusya ilişkilerinde bir şeyler oluyor” demeğe başlamıştır. Son günlerin
diplomasi trafiği tesadüf sayılamaz. 23 Kasımda Rusya Devlet Başkanı İdari Birimi Başkanı

www.21yyte.org 4
 AZERBAYCAN-ERMENİSTAN GÖRÜŞMELERİ: SAVAŞA DOĞRU (MU)?
Dr. Ali ASKER

Sergey Narışkin Azerbaycan’a sefer etti. Aynı gün İ.Aliyev ABD Savunma Bakanının
Rusya, Ukrayna ve Avrasya’dan sorumlu Danışmanı Celeste Wallander’i kabul etti.
Görüşde cari durum değerlendirilmesi yapıldı ve Azerbaycan-ABD ilişkileri ele alındı.[8]
Bugün İlham Aliyev Medvedev’in davetlisi olarak Rusya’ya gitti.

Kafkaslarla ilgili ABD, Rusya ve Türkiye politikasındaki “açılımların” bundan sonraki

aşamada daha da hızlanacağı gözlemlenmektedir. Büyük devletlerin “Ermenistan’ı
kurtarma” politikası Karabağ sorunun barış yoluyla çözüm ümitlerini her geçen gün daha
fazla tüketmektedir. Savaş olgusu tek çözüm yöntemine dönüşmektedir. Azerbaycan’da
gittikçe ağırlık kazanan genel kanı ise şöyledir: Azerbaycan’ın kısa sürede hesaplanmış ve
iyi organize edilmiş savaşı başlatması gerekmektedir, aksi durumda Ermenistan tarafı
hiçbir zaman görüşme masasında yapıcı bir tutum sergilemeyecektir.

* 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Rusya Avrasya Araştırmaları Bölümü Başkanı

[ 1 ] P r e z i d e n t l ? r M ü n h e n d ? g ö r ü ş d ü l ? r ,
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20091122050503404,
22.11.2009

[2] Elxan Şahinoğlu, Dağlıq Qarabağ M?s?l?si 2010-cu il? qaldı,

http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=02&article_id=20091123034225304,
23.11.2009

[ 3 ] P r e z i d e n t l ? r M ü n h e n d ? g ö r ü ş d ü l ? r ,
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20091122050503404,
22.11.2009

[4] Ermenistan beş Azeri bölgesinden çekilecek,

http://www.hurriyet.com.tr/dunya/13020939.asp?top=1

[5] Xarici İşl?r Nazirliyi Münhen görüşünd? ç?rçiv? anlaşmasının müzakir? olunduğunu
t?kzibl?yir
http://mediaforum.az/articles.php?lang=az&page=00&article_id=20091123043805708,
23.11.2009.

[ 6 ] h t t p : / / w w w . m u s a v a t . c o m / n e w / G ü n d ? m / 6 4 9 1 2 -
İ L H A M _ ? L İ Y E V _ E R M ? N İ S T A N A _ U L T İ M A T U M _ V E R D İ

[7] Qarabağ’da İkinci V?t?n Müharib?si , 24 noyabr 2009.

[8] ????????? ???????????? ?????? ????????? ?? ????? ? ?????????? ????????

??????? ???, http://ru.trend.az/regions/scaucasus/azerbaijan/1586519.html 23.11.2009.

www.21yyte.org 5
 AZERBAYCAN-ERMENİSTAN GÖRÜŞMELERİ: SAVAŞA DOĞRU (MU)?
Dr. Ali ASKER

www.21yyte.org 6