Bakü Rüzgârlar› Kuzeyden Esiyor
Dr. Ali Asker*
Azerbaycan İzlenimleri
Bakü adının menşeine ilişkin tez-
lerden biri bu adın “rüzgarlar şehri”
anlamına gelmesidir. Rüzgar Bakü
için petrol kadar önemli bir simgedir.
Maalesef bir “cenup şehri” olan Ba-
kü’de bugün kuzeyden – Rusya’dan
esen soğuk rüzgar daha fazla hissedil-
mektedir. Kafkaslar’daki “statüko”
değişimi buradaki siyasi havayı da
değişmektedir. Türkiye-Ermenistan
yakınlaşmasının başladığı tarihten iti-
baren Azerbaycan yönetimi de dış po-
litikada yeni arayışlar içine girmiştir.
Aslında bu, yeni arayıştan ziyade do-
ğal zenginliğin ve jeopolitik konu-
mun sunduğu avantajların verdiği öz-
* 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Avrasya - Rusya Araştırmaları Bölümü
güvenle Batı veya Rusya’nın çatışan
çıkarlarından yararlanma taktikleridir.
Bu politika ayrıca Türkiye-Ermenis-
tan yakınlaşmasına karşı duyulan öfke
ve tepkinin etkisi kapsamında geliş-
mektedir. Türk hükümetinin “çözüm-
süzlük çözüm değildir” yaklaşımıyla
başlattığı “Ermenistan açılımı” politi-
kasına karşı neden Bakü neden bu ka-
dar tepkili? Bölgedeki izlenimlerimiz
Bakü’nin tepkilerinin “duygusal” ol-
duğuna, Türkiye’nin bir devlet olarak
kendi çıkarlarını korumanın doğal bir
hakkı olduğuna dair Ankarada masa
başında oturarak yapılan yorumların
ne kadar isabetsiz olduğunu tam anla-
mıyla ortaya koymaktadır. Türkiye-
Ermenistan yakınlaşmasına bir de Ba-
Şubat ’10 • Sayı: 14 21. YÜZYIL [7]
 Dr. Ali Asker
kü penceresinden bakmak gerekmek-
tedir: Ermenistan devleti Azerbaycan
toprakları üzerinde kurulmuş ve ge-
nişlemiştir. Bugün Azerbaycan top-
raklarının yüzde 20’si Ermenistan’ın
işgali altındadır. Otuzbeş binden fazla
Azerbaycan yurttaşı öldürülmüş, bir
milyondan fazla ise kendi ülkesinde
mülteci durumuna düşürülmüştür. Er-
menilerin yakın siyasi tarihimizde
Türk ve Müslüman topluluğa karşı
yaptıkları çok sayıda soykırım ve kat-
liam vakaaları vardır. Buna karşılık
Ermeniler dünyada Türkler tarafından
“soykırıma uğratılmış masum ve maz-
lum” bir halk müamelesi görmekte-
dir. Ermenistan dünyanın büyük dev-
letlerinin himayesi ve koruması altın-
dayken Azerbaycan bu çatışmada yal-
nızlık içine itilmiştir.
Böyle bir psikolojik ortamda Azer-
baycan’ın verdiği tepkileri anlamak
hiç de zor olmayacaktır. Bugün Azer-
baycan kamuoyundaki Türkiye
imajını gözlemlediğimiz zaman or-
taya çıkan bir gerçekleiğin altını
özellikle çizmemiz gerekmektedir.
Azerbaycan kamuoyu “Türk hükü-
meti” ve “Türkiye Devleti” arasın-
daki ince ayrıntıyı çok net şekilde
yakalamış durumdadır. Buna göre
de Türkiye-Azerbaycan ilişkilerinde
yaşananları sagduyu ile takip etmek-
teler. Bunu iki lke arasında arasında
yaşanan “bayrak krizi”ne ilişkin ka-
muoyu nabzını yokladığımız zaman da
görebildik: Bursa’da oynanan Türki-
ye-Ermenistan maçına Azerbaycan
bayrağının sokulmasına getirilen ya-
sak ne kadar yanlışsa Bakü’deki Türk
Şehitliğindeki bayrakların sökülmesi
kararı da bir o kadar yanlıştır. Bugün
[8] 21. YÜZYIL Şubat ’10 • Sayı: 14
iki ülke arasındaki ilişkilerde kamuo-
yu hassasiyeti çok önemli bir unsur
haline gelmiştir. Bir devlet yetkilisi,
kendisi ile yaptığımız mulakaatta şun-
ları söyledi: “Kurumumuz çalışanları-
na Türkiye konusunda çok hassas
davranlamalarına ilişkin talimat ver-
mişiz. Dün sıradan bir olay olarak al-
gılanan bir uygulama, maalesef bugün
kasıtlı bir davranış olarak algılanabi-
lir. Birbirimizi kırabilecek, incitebile-
cek en ufak hareketlerden kaçınmalı-
yız.”
Azerbaycan insanı Türkiye konu-
sunda daha hassastır, daha “Türkçü-
dür.” Sadece Türkiye-Azerbaycan-Er-
menistan cephesinde yaşananları de-
ğil, Türkiye’nin içindeki gelişmeleri
çok yakından takip etmektedir. Kırsal
kesimdeki köy okulunda çalışan öğ-
retmen de, başkentteki “siyaset
adamları” da İsrail-Türkiye ilişkile-
rindeki gelişmeleri, “kozmik odalara
yapılan baskını”, suikast ve darbe giri-
şimlerine ilişkin yazılıp çizilenleri,
“Ergenekon duruşmasını”, TSK’nın
tepkisini, siyasi parti liderlerinin yap-
tıkları açıklamları çok yakından takip
etmektedir. Herkes Türkiye’nin istik-
rar ve selametinin ne kadar önemli ol-
duğunun farkında.
Türkiye’yi Azerbaycan’da her ke-
simden insan – işadamı, dinadamı,
öğrenci,işçi “temsil etmektedir.”
Azerbaycan’da 4 bin 73 Türk öğrenci
eğitim almaktadır. Öğrencilerin sade-
ce 139 devlet kontenjanı kapsamında-
dır. Özel hatla eğitim alan öğrencile-
rin büyük ekseriyeti değişik cemaat
ve vakıf desteklerinden yararlanmak-
talar. Burada faaliyet gösteren şirket
 Bakü Rüzgârlar› Kuzeyden Esiyor

na” karşı Rusya bir “Azerbaycan açı-

sayısı ise beşyüzün üzerindedir. Yine
Türkiye’den gelmiş değişik cemaat- lımı” peşindedir. Azerbaycan’ın Rus-
lere mensup dini eğitim ve hizmet ya politikasını gözden geçirmesi için
merkezleri faaliyet göstermektedir. değişik teşvik ve baskı yöntemlerini
Bu insanlar günümüz Türkiye’nin uygulamaktadır. Rusya’nın elindeki
toplumsal manzarasını yansıtmakta, en güçlü anahtar ise Karabağ soru-
dolayısıyla bir “Türkiye imajı” çiz-nuyla ilgili müzakerelerdir. Bu müza-
kereler ve pazarlıklar yeni değildir.
mektedirler. İki ülke arasındaki ilişki-
lerde yaşanan gelişmelerden öncelik-Rusya Karabağ sorununun Azerbay-
le “nasibini alan” da buradaki Türk-can’ın toprak bütünlüğü temelinde
lerdir. Azerbaycan’da faaliyet gös- çözülmesini desteklediğini ifade et-
teren Türkiye menşeli bir sivil top-mektedir. Fakat sorunun çözülmesin-
lum örgütünün yöneticisi tedirgin- deki anahtarı da elinden bırakmamak-
tadır. “Çözüme” karşılık Rusya Azer-
liğini şu cümlelerle ifade etti: “Bu-
raya geldikten sonra, bir millet ol-baycan’dan doğalgaz satışının yanı sı-
duğumuzun bilincine daha fazla ra askeri üs istemektedir. Doğalgaz
vardık. Azerbaycan’a ziyarete ge- satışı konusunda belli ilerleme sağ-
len Türk yetkililerini de uyardırk. lanmıştır. 2010 Ocak ayından Azer-
Bazen yıllar boyu elde ettiğimiz ka-baycan’dan Rusya’ya doğalgaz sevki-
zanımlar Ankara’da yapılan bir yatı iki katına çıkarılmıştır. İlerideki
“siyasi açıklama”yla, masa başında aşamada da bunun artabileceği tah-
oturup “köşeyi dönen” köşe yazar- min edilmektedir. Fakat Azerbaycan
larının saçmalıklarıyla bir anda askeri üs konusuna sıcak bakmamak-
yok olabiliyor.” tadır. Rusya da Karabağ sorunun çö-
zümünde acele etmemektedir. 25
Türkiye’nin “Ermenistan açılımı- Ocak 2010’da Rusya, Azerbaycan ve

Şubat ’10 • Sayı: 14 21. YÜZYIL [9]

 Dr. Ali Asker
Ermenistan cumhurbaşkanlarının Soçi
zirvesi bir daha bunu doğruladı. Bu
zirveden her hangi bir sonuç alınma-
dır. Taraflar sadece anlaşmanın baş-
langıç ilkeleri konusunda anlaşmaya
vardılar. Oysa bu ilkeler her hangi bir
bağlayıcılıktan yoksundur. 2010 yı-
lında da Dağlık Karabağ sorunu-
nun çözümünde her hangi bir so-
mut ilerleme sağlanacağı beklen-
memektedir. Buna rağmen Bakü
Rusya’yı Ermenistan’a baskı yap-
ması için ikna edebileceğine inan-
maktadır. Bu amaçla Bakü, 22-23
Ocak 2010’da Rusya-Azerbaycan
İnsani İşbirliği Forumu düzenle-
miştir. Organizasyondan amaç
Rusya’nın önde gelen kültür ve
medya mensuplarına Azerbaycan
gerçeklerini anlatmaktır.
Tüm bunlara rağmen Rusya’ya
karşı Azerbaycan iktidarında bir gü-
vensizlik, kamuoyunda ise bir sevim-
sizlik hakimdir. Türkiye-Ermenistan
cephesinde yaşananlar ise dikkatle ta-
kip edilmektedir. Ermenistan Anaya-
sa Mahkemesinin iki ülke arasında
imzalanmış protokollere verdiği şerh-
ler Azerbaycan kamuoyunu bir nebze
[10] 21. YÜZYIL Şubat ’10 • Sayı: 14
rahatlatmıştır. Buna karşılık Anka-
ra’daki düşünce kuruluşlarında, Türk
medyasında “kararın ne kadar bağla-
yıcı olup olmadığına dair” yorumlar
yapılmakta, “her şeye rağmen sürecin
devam ettirilmesi gerektiği” dile geti-
rilmektedir. Böyle bir ortamda Bakü
ve Ankara arasındaki sorunları gör-
mezden gelmek hiçbir fayda getirme-
yecektir. Azerbayacan ve Türkiye yet-
kililerinin karşılıklı ziyaretleri ilişki-
lerdeki sorunlara çözüm getirememiş,
sadece süreci askıya almıştır. Azer-
baycan-Türkiye ilişkilerinin zedelen-
miş temellerinin bir an önce onarıl-
ması gerekir. Aksi halde bu temellerin
kırılmasından zarar görecek ülkeler
sadece Türkiye ve Azerbaycan ola-
caktır.
Türkiye-Ermenistan yakınlaş-
masının başladığı dönemde Türki-
ye’nin “Ermenistan’ı kazanmak ve
Azerbaycan’ı kaybetmek” tehlikesi
sık sık dile getirilmekteydi. Bugün-
kü durum ise daha farklı bir tahmi-
ni gündeme getirmektedi: “Erme-
nistan’ı kazanamamak ve Azerbay-
can’ı kaybetmek.” 21. YÜZYIL