Kafkasya

“Bağlantısız” Azerbaycan!Bu Da Nereden Çıktı?

23.05.2011 -Dr. Ali ASKER

Son günlerde Azerbaycan’ın dış politika gündeminde sürpriz bir gelişme yaşandı.
Endonezya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Michael Tene düzenlediği basın toplantısında
Azerbaycan’ın Bağlantısızlar Hareketi üyeliğine kabul edileceğini açıkladı. Bu haber
beklenmedik olduğu kadar anlaşılması zor bir haberdir. Azerbaycan Dışişleri Bakanı Elmar
Memmedyarov 25-27 Mayıs’ta Bali’de Bağlantısızlar Hareketi (Non Aligned
Movement/NAM) toplantısına katılıyor. Üye ülkeler dışişleri bakanları düzeyindeki yapılacak
bu toplantıda Azerbaycan ve Fiji örgüt üyeliğine katılacak.

Bağlantısızlar Kimlerdir?

Bağlantısızlık kavramı Bağlantısızlar Hareketinden daha eskidir. Bu kavram ilk kez

Hindistan lideri Jawaharal Nehru tarafından ortaya atılmıştır. Sömürge rejimlerinin sona
ermesi ve “Soğuk Savaş” döneminin başlaması bu düşüncenin meydana gelmesinde etkin
olmuştur. O dönemde SSCB ve Doğu Avrupa ülkelerinden ibaret sosyalist kamp ve
ABD’nin başını çektiği kapitalist dünya daha fazla taraftar kazanmak için adeta yarışmaya
başlamışlardır. Yeni bağımsızlığını kazanmış eski sömürge yönetimler bu yarışmanın
dışında kalmaya çalışmışlardır. 1955 yılı Nisan ayında Endonezya’nın Bandung şehrinde,
29 Asya ve Afrika devletinin katıldığı ‘Asya-Afrika Konferansı’ yapılmıştır.Konferans
‘Bandung Konferansı’olarak tarihe geçmiştir. Bu konferansın amacı bağımsızlığa kavuşmuş
Afrika ve Asya ülkelerinin ABD ve SSCB hegemonyası karşısında varlıklarını korumaktı.

www.21yyte.org 1
 “Bağlantısız” Azerbaycan!Bu Da Nereden Çıktı?
Dr. Ali ASKER

Konferans, hiçbir bloka veya askeri ittifaka bağlı olmamayı öngören ‘Bağlantısızlar’ (Non-
Alignment) akımının ortaya çıkması için önayak olmuştur.[1] Bağlantısızlar akımı 1961’de
Yugoslavya lideri B.Tito ve Mısır lideri C.A.Nasır’ın inisiyatifiyle örgütlenmiştir.

Günümüzde örgütün üye sayısı 118’dir. Azerbaycan ve Fiji’nin katılmasıyla bu sayı 120’ye
yükselecektir. Teşkilatta Asya (38 devlet), Afrika (53 devlet) ve Latin Amerika’dan (26
devlet) olan ülkeler daha ağırlıktadır. [2] Örgüt sıralarını gittikçe genişletmektedir. Fakat
örgüt üyeleri farklı kutuplarda yer almaktadır. Bu ülkeler değişik siyasi rejimlere, dünya
bakışına ve gelişim stratejilerine sahiptirler. Bu nedenle Bağlantısızlar Hareketi istikrarlı bir
yapıya sahip değildir. Örgütte Avrupa devletlerinden sadece Belarus yer almaktadır.

Neden-Sonuç-Kar-Zarar?

Azerbaycan’ın bu kararının arkasında hangi nedenler vardır?Bu örgüte üyelik Azerbaycan’a

hangi avantajları veya dezavantajları sağlayacaktır? Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Elhan
Poluhov’a göre Azerbaycan’ın bu kuruma üye olması, herhangi bir askeri-siyasi birliğe
gereksinim duymamasından, kendi sorunlarının kendisinin çözebileceğinden ileri
gelmektedir. Azerbaycan istediği zaman bu kurumu terk edebilecektir. Azerbaycan’ın bu
adımı ayrıca onun saldırgan bir politika izlenmediği anlamına gelecektir.[3] Açıklamadan da
görüldüğü gibi bölgede şartlar değişirse, yani herhangi bir askeri ittifaka girme gereksinimi
duyulursa Azerbaycan bu kurumdan ayrılabilecektir. Peki, neden o zaman bu kuruma girme
gereksinimi doğmuştur? Bu açıklama ülkenin içinde bulunduğu şartlar dikkate alındığında,
kabul edilebilir nitelikte değildir.Azerbaycan’ı bu örgüte üye olmaya zorlayan şartlar
konusunda değişik ihtimaller bulunmaktadır:

1) Bir iddiaya göre bu adımı atmakla Azerbaycan, son dönemde demokrasi ve insan
haklarıyla ilgili Avrupa’nın ve ABD’nin baskılarına karşılık vermiştir.[4] Kuzey Afrika’daki
gelişmelerin ardından Azerbaycan’da da hareketlenmeler yaşanmıştır. Mart ayında yapılan
gösteriler sırasında bazı muhalif partilerin ve gençlik örgütlerinin mensupları tutuklanmıştır.
ABD ve Batılı kuruluşlar Azerbaycan hükümetinin gösteri yapma özgürlüğünü
sınırlandırdığına dair açıklamalarda bulunmuş, soruşturma ve yargı sürecini mercek altına
almıştır. Azerbaycan hükümeti bundan rahatsızlığını açık şekilde dile getirmiş, iktidar
tarafından değişik düzeylerde yapılan açıklamalarda tüm bunlar Azerbaycan’ın içişlerine
müdahale olarak değerlendirilmiştir.

2) Azerbaycan Rusya’nın baskısıyla bu adımı atmıştır

Basında yer alan bazı yorumlara göre Bakü’nün bu adımı atmasının nedeni Rusya’dır.
Rusya Azerbaycan’ın Batı ve NATO ile ilişkilerinin geliştirilmesinden rahatsızlık
duymaktadır ve Azerbaycan bu örgüte girmekle Rusya’nın gönlünü almaya çalışmaktadır.
Eğer Azerbaycan’ın bu politikası Rusya’nın baskısından ileri gelmişse bile olumlu sonuç

www.21yyte.org 2
 “Bağlantısız” Azerbaycan!Bu Da Nereden Çıktı?
Dr. Ali ASKER

doğuracak bir adım sayılamaz. Hatta Azerbaycan’ın Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü
üyeliğine alınması için Rusya’nın baskıları karşısında atılmış olsa bile, bu adımın Rusya’yı
tatmin etmeyeceğini vurgulamak gerekir.[5]

Bu örgüte üye olmak Azerbaycan’ın çıkarları açısından herhangi bir olumlu katkı
sağlamayacaktır. Bilakis bu kararın birçok olumsuzluklar içerdiğini de söylemek gerekir.Bu
karar;

a) Azerbaycan’ın imajını olumsuz etkileyecektir

Söz konusu örgüt üyelerinin üçüncü dünya ülkeleri oldukları, diktatörlüklerle yönetildikleri
bir gerçektir. Bu açıdan Bağlantısızlar Hareketi üyeliği olumlu bir imaj doğuramaz.

b) Azerbaycan’ın çıkarları açısından herhangi bir somut katkı sağlamayacaktır

Topraklarının önemli bir bölümü Ermenistan tarafından işgal edilmiş, her zaman savaş
başlama tehlikesinin var olduğu bir ortamda Azerbaycan’ın bağlantısız bir ülke olarak
tanınması kamuoyunda anlaşılabilir nitelikte değildir. Bu adımın gerek iç politika, gerekse
dış politika açısından Azerbaycan’ın çıkarlarına somut bir katkı sağlamayacağı kesindir.
Çünkü Azerbaycan toprakları işgal altında bulunan bir ülkedir. Barış yoluyla işgal sorununu
sona erdirmek yönündeki çalışmalarda somut bir ilerleme sağlanamamıştır. Her bir işgal
sürecinin çözümünde iki yol vardır: barış veya savaş yolu. Azerbaycan Cumhurbaşkanı ve
diğer üst düzey yetkililerin “savaşın tek çözüm olabileceğine” ilişkin devamlı dile getirdikleri
argümanla bağlantısız kalma politikası bağdaşmamaktadır.

c) Azerbaycan’ın yürürlükteki hukuki belgeleriyle çelişmektedir

Alınan karar Azerbaycan’ın güvenlik ve savunma politikasını belirleyen hukuki belgeleriyle

de çelişmektedir. Azerbaycan’ın Ulusal Güvenlik Konseptinde Avrupa-Atlantik kurumlarına
entegrasyonu öngörülmüştür. Bölgede Azerbaycan’ın tek müttefiki olan Türkiye’nin de yer
aldığı kurumlara entegrasyonu gerekirken tarihsel önemini kaybetmiş amaçlar etrafında
örgütlenmek, demokrasiyle yönetilmeyen, yolsuzluk bataklığına saplanmış ve diktatörlükle
yönetilen rejimlerin ekseriyetinin yer aldığı bu örgüte üye olmak[6] Azerbaycan açısından
riskli ve olumsuz bir adım sayılabilir.

d) Azerbaycan-Türkiye askeri işbirliğini olumsuz etkileyebilir.

Güney Kafkasya’da askeri ve siyasi durumun gittikçe karmaşık hale geldiği ve

Azerbaycan’ın tek müttefiki Türkiye ile askeri anlaşmaya gereksinim duyduğu bir zamanda
bağlantısız kalmasının gerçek nedeni Ankara tarafından anlaşılmayacaktır.[7] Zaten
Türkiye ve Azerbaycan arasında askeri işbirliği konusunda somut adımlar atılmamaktadır.

www.21yyte.org 3
 “Bağlantısız” Azerbaycan!Bu Da Nereden Çıktı?
Dr. Ali ASKER

İki ülke arasında stratejik ortaklığın önemli bir ayağını oluşturan askeri işbirliği süreci çok
ağır ilerlemektedir. Bu karar sonrasında süreç daha fazla hız kaybedecektir. Her ne kadar
Bağlantısızlar Hareketi üyeliği Azerbaycan’ın ikili askeri işbirliği ilişkilerini
engellememekteyse de en azından ikili askeri ilişkilerin geliştirilmesi alanında bir biganelik
havası oluşturacaktır.

e) NATO ile işbirliğini olumsuz etkileyebilir

Bugün Ermenistan Rusya’nın askeri müttefikidir. Ayrıca Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü
üyesidir. Bunun yanı sıra NATO ile işbirliğini sürdürmektedir. 2000 yılından sonra
Ermenistan’ın NATO’yla ilişkilerinde bir yakınlaşma süreci söz konusudur. Bu dönemde
Ermenistan yönetimi çok vektörlü dış ilişkilere dayalı complementarism politikasını
uygulamaya koymuştur. Bu politika gereği Ermenistanve NATO arasında Bireysel
Partnerlik Eylem Planı Aralık 2005’te imzalanmıştır.Ermenistan yönetimine göre bir taraftan
Rusya ve KGAÖ ile ilişkilerin geliştirilmesi, diğer taraftan NATO ile işbirliği Ermenistan’ın
ulusal çıkarlarına uymaktadır. Yani Ermenistan’ın NATO ve KGAÖ ile ilgili tutumu çatışmacı
değil, tamamlayıcı bir politikadır.Bu anlamda NATO-Ermenistan işbirliği Ermenistan’ın
ulusal çıkarlarına uygun gelen, jeopolitik durumu rasyonel şekilde değerlendiren bir denge
politikası olarak görülmektedir.[8] Bu durum karşısında Azerbaycan’ın “bağlantısız kalma”
politikası Ermenistan’la kıyaslandığı zaman bir dezavantaja dönüşmektedir. Bazı
yorumculara göre Azerbaycan’ın bu örgüte üye olması NATO’ya ve diğer örgütlere üye
olması yönünde engel değildir. Azerbaycan bu normlara uymayabilir. Fakat en azından
Azerbaycan’ın bu kararı NATO’ya üye olmak istememesi mesajıdır. Bu mesajın Rusya’ya
veya NATO’nun kendisine verilmesinin o kadar da önemi yoktur.

Azerbaycan gelişim istikametini belirlemiş bir ülkedir. Azerbaycan’ın güvenlik ve dış

politikası yasal belgelerde yer almaktadır. Topraklarının yüzde yirmisi işgal altında bulunan,
her an savaşa başlama riskiyle karşı karşıya kalan bir devlet için askeri ittifak arayışları
kaçınılmazdır. Bu adımı atan Azerbaycan hükümeti ya doğrudan ya da dolaylı olarak
kamuoyuna tatmin edici bir açıklamada bulunmak zorundadır.

[1] Türkiye-Bağlantısızlar Hareketi İlişkileri, http://www.haber10.com/makale/16364/

[2] NAM’da 16 ülke gözlemci üye statüsündedir: Azerbaycan, Ermenistan, Bosna-Hersek,

Brazelya, Kazakistan, Kırgızistan, Çin, Kosta-Rico, Meksika, Paraguay, Salvador,
Sırbistan, Karadağ, Tacikistan, Ukrayna, Uruguay ve Hırvatıstn.

www.21yyte.org 4
 “Bağlantısız” Azerbaycan!Bu Da Nereden Çıktı?
Dr. Ali ASKER

[3] ??? ????????????: ???? ?? ?????? ????? ????? ?????? ?????????? ? ????

http://www.regnum.ru/news/fd-abroad/1406360.html

[ 4 ] Q o ş u l m a y a n l a r a q o ş u l a r a q . . . ,
http://contact.az/topics_az.asp?id=5250&pb=3&vr=az&yr=2011&mdn=1201118 May 2011.

[5] ??????? ? «???????? ???????????????» ?????? ?? ???? ???????????? – ????

????????, http://www.novosti.az/international/20110520/296017552.html

[6] B?kir N?rimanoğlu, ?lvida, NATO?!. Az?rbaycan g?l?n h?ft? Neytrallar H?r?katına
qoşulacaq, http://www.ekspress.az/2011/05/20/get=40463

[7] Elxan Şahinoğlu, Az?rbaycan neytral olmağa hazırlaşır

http://www.azadliq.org/content/article/24179782.html

[8] ????????????,???????????? ? ??????? ?????? ???????,

http://ap.rau.am/?page=statja&st_id=53

www.21yyte.org 5