Rusya-Slav

Tacikistan'da Rus Askeri Havaalanı Yolda

13.01.2011 -Dr. Ali ASKER

Tacikistan'ın hassas güvenlik ve ekonomik durumu Rusya'nın elini güçlendiriyor

Sovyetler Birliği sonrası dönemde Rusya’nın başlıca sorunlarından biri “yakın çevre”
ülkelerinde güvenlik önlemlerinin alınması olmuştur. Özellikle Orta Asya coğrafyasında
askeri gücünü pekiştirmek Rusya açısından büyük önem arz etmiştir. Bu önlemler
Rusya’ya bölgedeki ağırlığını sağlamak açısından gerekliydi. Diğer taraftan Rusya
Afganistan’dan beslenen aşırı dinci akımları bir tehdit unsuru olarak görmüştür. Bölge
ülkelerine baktığımız zaman Rusya’nın askeri açıdan en güçlü olduğu ülke Tacikistan’dır.

Tacikistan’daki Rus Üssü

Tacikistan’daki Rus Kara Kuvvetleri’ne ait 201. tümeniSovyet döneminde Orta Asya’nın en
iyi askeri birimlerinden biriydi. Bu üs 1 Haziran 1943’te kurulmuştur. 1980-89 döneminde
tümen Afganistan savaşına katılmıştır. 1990’larda Tacikistan’da meydana gelen iç savaşa
katılarak birleşik muhalefet birliklerine karşı savaşmıştır. Üssün asker mevcudu 2010 yılına
dek 8 bin olmuştur. Askerlerin yüzde 65’i sözleşmeli olarak hizmet yapmaktadırlar. Üssün
bünyesinde 3 kara kuvvetleri alayı yer almaktadır (Duşanbe, Kulyab ve Kurgan-Tepe).
Tümen 160 tank, yaklaşık 300 zırhlı muharebe aracı, topçu sistemi ve uçaksavar füze
komplekslerine sahiptir.[1]

www.21yyte.org 1
 Tacikistan'da Rus Askeri Havaalanı Yolda
Dr. Ali ASKER

Söz konusu tümen aslında Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra 1992 tarihli Kolektif Güvenlik
Anlaşması gereği faaliyetini devam ettirmiştir.1993’te Tacikistan-Rusya arasında karşılıklı
yardım anlaşması gereği yasal statüsü pekiştirilmiştir. Nisan 1999’da Rus askeri üslerinin
Tacikistan’da konuşlandırılmasına dair özel yasa imzalanmıştır. Bu yasa 12 Ekim 2004’de
Putin’in Tacikistan’a ziyareti sırasında onaylanmıştır. 2010’da asker mevcudu 8 binden
5500’e düşmüştür. Toplamda üssün %15’i Taciklerden oluşmaktadır. 2011 ortalarında
asker sayısının arttırılması ve Tacikistan sınırının Rus askerleri tarafından korunması
öngörülmektedir. Bu amaçla Giprozyem’da Rus subayları ve sözleşmeli personelin aileleri
için lojmanlar inşa edilmektedir.[2]

Bir Pazarlık Unsuru Olarak Ayni Hava Üssü

Duşanbe’ye 20 km mesafede bulunan Ayni hava üssünün 201. üs bünyesinde kullanılması

konusunda uzun yıllardır devam eden pazarlıkların yakında çözümleneceği
beklenmektedir. Ayni’nin Ruslar tarafından kullanılması konusunda 2004’de anlaşma
sağlanması beklenirken Tacikistan bu süreci ertelemiştir. Duşanbe Uluslararası
Havaalanı’ndan beş adet Su-25 Kırgızistan’daki Rus üssü Kant’a götürülmüş ve bugüne
dek Kant’ta bulundurulmaktadır. O günden itibaren Ayni hava üssü Tacik yönetiminin elinde
bir pazarlık unsuru haline gelmiştir. Tacikistan’ın Ayni havaalanıyla ilgili eşzamanlı olarak
Hindistan ve ABD ile pazarlıklar yapması Moskova’nın itirazlarına neden olmuştur.

Son günlerde Ayni havaalanının Rusya Federasyonu’na bağlı askerler tarafından

kullanılmaya başlandığı, bu durumun kamuoyundan gizlendiği söylenmektedir. Bununla
ilgili her hangi bir resmi bir açıklanma bulunmazken, bölgeden sızan bilgilere göre
Tacikistan Devlet Başkanı İmamali Rahman'a muhalif 25 kişilik grubun Ağustos 2010’da
cezaevinden firar etmesinin ardından istikrar sağlamak amacıyla Ayni Rusya
Federasyonu’na bırakılmıştır. Bu bilginin doğru olup olmadığı tartışmalı olsa da, Tacikistan
yönetiminin hassas durumda bulunması sorunun Rusya lehine çözüleceği konusundaki
ihtimalleri kuvvetlendirmektedir.

Üssün inşaatı tamamlanmak üzere. Rusya Silahlı Kuvvetleri’nin inşaattan sorumlu

(Yerleşim ve Bayındırlık Hizmeti Başkanı) Or.General Anatoliy Grebnov 2007’de zaten
inşaat çalışmalarının tamamlanmak üzere olduğunu ve 201. üssün hava kuvvetlerinin
Ayni’de konuşlanacağını açıklamıştır. İnşaatın çalışmaları dışında Tacikistan’a L-39
“Albatros” eğitim uçakları da hediye edilmiştir. Bu uçaklar Krasnoyarsk’ta tamir edilerek
sökülüp getirilmiş, daha sonra burada Tacik ve Ruslar tarafından montaj edilmiştir.
Ayni'deki asker ve mühimmat mevcudu, hangi üsten geldikleri, RF'nin Ayni'den Kant'a
2005'te gönderdiği SU-25 uçaklarının Ayni'ye geri dönüp dönmediği konusunda henüz net
bir bilgi bulunmamaktadır. Fakat ilk fırsatta bu uçakların tekrar Ayni’ye geri getirileceği
söylenebilir.

www.21yyte.org 2
 Tacikistan'da Rus Askeri Havaalanı Yolda
Dr. Ali ASKER

Tacikistan’ı Zorlayan koşullar

Bu koşullar aşağıdaki şekilde sıralanabilir:

a) Ekonomik gereksinim

Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra Tacikistan’da yaşanmış iç savaş zaten kaynakları kıt
olan bu ülkenin kalkınmasını önemli ölçüde aksatmıştır. Tacikistan ekonomisi alüminyum
ve pamuk ihracatına dayalı bir ekonomidir. Yurt dışında (özellikle Rusya’da) çalışan
işçilerin ailelerine gönderdikleri para ise GSMH’nın yüzde kırkını oluşturmaktadır.[3]Yeni
dönemde Tacik hükümetinin temel hedefi ülkenin su kaynaklarını enerjiye dönüştürerek
ihraç etmektir. Devlet başkanı İmamali Rahman gerekse 201. Askeri Üssü gerekse Ayni
hava alanını bu bağlamda bir pazarlık unsuru olarak kullanmaktadır. 201. Askeri Üsle ilgili
yürürlükteki anlaşma 2014 yılına dek geçerlidir. Tacik hükümeti askeri üssün kira bedeli
olarak 300 milyon dolar istemektedir. Rahman bunu birkaç defa dile getirmiştir. Fakat
Ruslar üsle ilgili her hangi bir kira ödememekteler. Tacikler Rusların Rogun barajının
inşasına yardım etmelerini istiyorlar. Rogun barajının inşasına Tacikistan hükümeti büyük
önem atfediyor ve bunu ülkenin ekonomik güvenliği açısından çok önemsiyor. 2004’de
Ruslar 2 milyar dolar yardım edeceklerine dair sözlü taahhütte bulunmuşlardır. Fakat bu
para bugüne dek verilmemiştir.

b) Enerji ihracatı gereksinimi

Kasım 2010'da Şangay İşbirliği Örgütü zirvesindeki Putin-Rahman görüşmesinde; "RF'nin

Tacikistan'a enerji alanında yatırım yapması karşılığında Tacikistan'da Rusya’nın askeri
gücünün artırılması ve Ayni'nin Ruslar tarafından bedelsiz kullanılması" hususları yer
almıştır. Ayrıca Tacikler Sangudtin Barajı’nda üretilen enerjinin Pakistan’a satılmasında
Rusların yardım etmelerini istemekteler. Çünkü bu barajın %75 hisseleri Rusların RAO
şirketindedir.Ama bu görüşmede Rogun Santralı’yla ilgili her hangi bir bahis geçmemiştir.

c) Özbekistan’ın baskıları ve muhtemel tehditler

Özbekistan Rusya’nın Tacikistan’a yardım etmesini istememektedir. Diğer taraftan

Tacikistan Özbekistan’dan tehdit algılamaktadır. Rusya’nın Rogun barajına yardım
etmemelerinin bir nedeni de Özbekistan’ın tepkilerini çekmek istememesi olabilir. Çünkü
Rusya Orta Asya’da Özbekistan’la ilişkileri geliştirmeyi Orta Asya’daki güvenlik politikaları
açısından önemli olduğunu düşünmektedir.

d) Köktenci İslami hareketlerin tehdidi

www.21yyte.org 3
 Tacikistan'da Rus Askeri Havaalanı Yolda
Dr. Ali ASKER

El-Kaide ile bağlantılı Özbekistan İslami Hareket mensuplarının Pakistan’dan tekrar Orta
Asya’ya dönmeye başladıkları söylenmektedir. Son dönemde Tacikistan, Özbekistan ve
Kırgızistan güvenlik güçleri bölgeye sızan bazı güçlerle çatışmaya girmiştir. Bu güçlerin
Afganistan üzerinden geldiği anlaşılmaktadır.[4]Raşt vadisinde köktendinci İslami hareket
taraftarları her gecen gün güçlenmektedir.2010 Ağustos ayında meydana gelmiş olay
sonrası Raşt’ın “önemi” daha artmıştır. Ülkedeki sosyoekonomik düzenin kötü durumda
olması Raşt’taki yönetim karşıtı odaklanmayı gittikçe güçlendirmektedir. Bunun yanı sıra
Raşt, Afganistan, Pakistan ve Tacikistan arasında “dolaşan” yabancıların sığınak noktası
haline gelmektedir. Her ne kadar bugün Tacikistan’da Raşt’ın çok büyük tehdit
olamayacağını söyleyen yorumlara rastlansa da, bu yıldan itibaren söz konusu bölgedeki
köktendinci güçlerin hızla yükseleceğini söyleyebiliriz. [5] 2011’de Amerikan birliklerinin
Afganistan’dan çekilmeye başlaması köktendinci güçlerin hareket faaliyetini daha da
artıracaktır. Afganistan’a 50 km mesafede yerleşen bu bölge köktendinci grupların
konuşlanabileceği her tür koşullara sahiptir.

e) ABD’nin bu süreçte geri adım atması

ABD Manas üssüyle ilgili sıkıntılar yaşadığı için Ayni üssüyle ilgilenmiştir. ABD’nin de
Tacikistan’da hava kuvvetlerine ait eğitim üssü açma planları vardır. 2011-de bunu
gerçekleştirmek istiyorlar. Bunun için Tacikistan’a 10 milyon dolar verilmiştir. Daha 20
milyon dolar da verilecektir. Eğitim üssünün Duşanbe’nin 45 km’deki Tursunzade’de
açılacağı söylenmektedir.

Tüm bu şartları göz önüne aldığımızda Tacikistan’ın gerekse 201. askeri üssün kira bedeli
gerekse Ayni hava alanının Ruslara verilmesi konusunda çok fazla direnemeyecekleri
söylenebilir.Bir taraftan Afganistan, diğer taraftan da ülke içinde güçlenmekte olan radikal
İslami hareket Rahman’ı eninde sonunda bu adımı atmağa zorlayacaktır.

[1] ??? ????? 201-? ??????? ????, http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=1259977

[2] ?????????? ?????? ? ???????????? – ???????? ?????????? ?????? ???????,

http://tjknews.com/?p=4118, 2011/01/09, Erişim tarihi: 12.01.2011.

[3] ??????? ????? (Isabel Gorst), Tajikistan fears Afghanistan fallout, ???????????
????????? ??????????? ?????????????? ? ???????????("The Financial Times",
??????????????), http://www.inosmi.ru/middle_asia/20091217/157058769.html,
17.12.2009.Erişim tarihi: 11.01.2011.

www.21yyte.org 4
 Tacikistan'da Rus Askeri Havaalanı Yolda
Dr. Ali ASKER

[4] ??????? ????? (Isabel Gorst),

http://www.inosmi.ru/middle_asia/20091217/157058769.html

[5] ?.??????????: ???????? ?????? ? ???????????? ????? ????? ?????? ??????

01.10.2010, , http://www.centrasia.ru/newsA.php?st=1285918500

www.21yyte.org 5