Bölüm 3

Evaporatör

(Tatlı Su Üreticisi)
BÖLÜM 3

Evaporatör (Tatlı Su Üreticisi)

Gemilerde ana makina ve dizel jeneratörler ile diğer bazı sistemlerin soğutulması,
kazanın çalıştırılması, gemi çalışanlarının içme, kullanma, banyo, tuvalet ve temizlik gibi
gereksinimleri için tatlı suya ihtiyaç bulunmaktadır. Özellikle de ana mak:ina, dizel
jeneratör ve kazanın daha iyi işletilmesi ve suyun niteliği nedeniyle çıkabilecek olası
sorunların azaltılması ı!macıyla tatlı su yerine saf veya distile (damıtık) suya gereksinim
vardır. Gemilerde, sonsuz kaynak olan deniz suyunun önce ısıtılarak buharlaştırılması,
sonra da buharlaştırılan bu suyun yoğuşturulması ile saf veya damıtık su elde etmek
mümkündür. Bilindiği gibi normal şartlar altında suyun buharlaştırılabilmesi için
atmosfer basıncında 100°C'ye kadar ısıtılması gerekmektedir. Suyun
buharlaştırılabilmesi için gerekli basınç ve sıcaklık ilişkisi Şekil 3.1 'de gösterilmektedir.

1/, ı'P q;; T

~ •7/
·Sıvı ;f,; ı + Buhar-!
1/,-'
1 7 -t- · t

Sıcaklık

Şekil 3.1 Bıılıarlaşıııa basmcıııın sıcaklıkla ilişkisi

Verilen bir sıcaklıkta alaşkanm buharlaşma basıncı, alaşkana ısı verildiğinde buharın
oluşması için gerekli olan doyma basıncıdır ve değerleri termodinamik tablolarından elde
edilmektedir. Bir sıvının buharlaşması için temelde iki yöntem bulunmaktadır. Bunlardan
ilkinde sabit bir basınçta sıvının sıcaklığı artırılarak buhar oluşumu sağlanmaktadır.
Örneğin açık bir kap içindeki su, l atın (mutlak) basıncında 100°C'de buharlaşmaya
başlamaktadır. Diğer yöntem ise, sıvının sıcaklığını sabit tutarak basıncını düşürmektir.
138
GEMİ YARDIMCI MAKINALARI II

Örneğin 45°C sıcaklıktaki suyun basıncı, 0,0945 atın (mutlak) basıncına düşürüldüğünde
buharlaşmanın başlayacağı görülecektir.

Tablo 3.1 Suyun buharlaşması için gerekli sıcaklık ve mutlak basınçlar

Sıcaklık Buhar basıncı Sıcaklık Buhar basıncı

oc atın oc atın

5 0,0085 55 0,1553
10 0,0120 60 0,1965
15 0,0167 65 0,2468
20 0,0229 70 0,3075
25 0,0311 75 0,3804
30 0,0418 80 0,4674
35 0,0554 85 0,5704
40 0,0727 90 0,6919
45 0,0945 95 0,8342
50 0,1216 100 1,0000

Yukarıda kısaca anlatıldığı gibi buharlaştırmayı 100°C'den daha düşük sıcaklıkta yapmak
da mümkündür. Bunun yolu da atmosfer basıncının altındaki konuma yani vakuma
geçmekle mümkündür. Atmosfer basıncında 100°C'de buharlaşan suyun, vakum altında
daha düşük sıcaklıkta buharlaşması prensibiyle çalışan ve deniz suyundan tatlı su üreten
cihazlara "evaporatör" veya "tatlı su üreticisi" adı verilmektedir. Tatlı su üretmenin
çeşitli yöntemleri olsa da gemilerde çoğunlukla vakumlu evaporatörler kullanılmaktadır.

3.1 EVAPORATÖR ELEMANLARI

Evaporatör sisteminin elemanlarının çoğu Şekil 3.2'de de görülen ejektör pompası, ısı
değiştirici, kondenser (yoğuşturucu), orifis, bir ya da iki ejektör, geri döndürmez valf,
distile (F/W) pompası, salinometre, elektrot, emniyet valfi ve vakum kırıcıdır.

3.1.1 EJEKTÖR POMPASI (DENİZ SUYU POMPASI)

Ejektör pompası, Şekil 3.3'te görüldüğü gibi santrifüj tipte bir pompa olup vakumu
sağladığı için evaporatör sistemindeki en önemli elemandır. Ejektör pompası, kinistin
veya herhangi bir devreden aldığı deniz suyunu ejektör veya ejektörlerden geçirerek
tekrar denize basmaktadır. Ejektör pompasının bastığı deniz suyunun tamamı denize
gönderilmeyip az bir kısmı .besleme valfi aracılığıyla buharlaştırılmak amacıyla ısı
değiştiriciye gönderilmektedir. Bu pompaların basma basınçları, gemilere göre
değişmekle birlikte genellikle 2,5-6 bar arasındadır.
 ~

n
Hava çıkamıa
Denize ı .,,►
o

t
;,:,
~
o,
➔ ;,:,

t
Yoğı.ışturucuya deniz suyu
➔

Isı de ğiştiriciye

By-pass Xo
➔
tatlı su

1 ➔
Deniz suyu
ejektörü

1>◄
ı· .!-:~~
~
ı GD valf . . GD valf

t
t
1 l>l<]r---~ıı;,l~
~ +-
Besleme
Orifis yalfi Ejektör
pompası
1-~----,

- -•
'
t

ı
J
Sintineye Deniz suyu
Şekil 3.2 Evaporatör ve elemanları ..,,
"'
140
GEMİ YARDIMCI MAKİNALARI II

Şekil 3.3 Ejektör pompası

3.1.2 iSi DEĞİŞTİRİCİ

Ejektör pompası vasıtasıyla evaporatöre gönderilen deniz suyu, buharlaştınlmak
amacıyla evaporatörün alt kısmında bulunan ısı değiştiriciye alınmaktadır. Isı
değiştiriciler, borulu tipte olduğu gibi plakalı (levhalı) tipte de olabilmektedir. Borulu
tipte olan ısı değiştiriciler de hem dik hem yatay olabilirler. Çoğunlukla kullanılan Şekil
3.2'de de görülen dik borulu ısı değiştiricilerde boruların içinde deniz suyu, dışında da
ana makina tatlı suyu dolaşmaktadır. Şekil 3.4'te görülen yatay tipteki ısı değiştiricilerde
ise boruların içinden tatlı su dolaşmakta olup boruların dışında da deniz suyu
bulunmaktadır.

Isı değiştiricilerde dolaştırılanana makina tatlı suyunun sıcaklığı genellikle 60-85°C

civarındadır. Bu sıcaklık, vakum altındaki evaporatörlerde deniz suyunun ısıtılıp
kaynatılması için yeterli olmaktadır.

Şekil 3 .4 Yatay ısı değiştirici

EVAPORATÖR
141

3.1.3 KONDENSER (YOĞUŞTURUCU)

Isı değiştiricide suyun buharlaşması ile yükselen buhar, yoğuşturucu borularının dışında
dolaşmaktadır. Yoğuşturucu borularının içinde ise ana makina deniz suyu devresinden ya
da ejektör pompası ile verilen deniz suyu dolaşmaktadır. Yoğuşturucu borularının içinde
dolaşan deniz suyu, yoğuşturucu dışındaki buharı yoğuşturmakta ve içinde bulunduğu
tavada toplanmasını sağlamaktadır. Borulu tipte olan yoğuşturucu Şekil 3.4'te gösterilen
ısı değiştiriciyle aynı şekilde olup plakalı (levhalı) tipte olan Alfa Lava] model bir
yoğuşturucu ise Şekil 3.5'te görülmektedir.

- Buhar
- Yoğıışum
- Soğutma suyu

Şekil 3.5 Levlıalı tip yoğııştıırııcıı

3.1.4 BESLEME V ALFİ VE ORİFİS

Ejektör pompası ile ısı değiştiricisine gönderilen deniz suyu, Şekil 3.2'de de gösterildiği
gibi öncelikle bir besleme valfinden geçirilmektedir. Besleme valfi genellikle yay yüklü
bir basınç valfidir. Ejektör pompasının bastığı suyun basıncı, besleme valfindeki yay
kuvvetinin sağladığı basıncın üzerine çıktığında besleme valfi otomatik olarak
açılmaktadır. Ancak zamanla ejektör pompasının çıkış basıncı bir miktar düştüğünde bu
valfler iş görmez hale geldiği için genellikle bu valflerin yerine bronz malzemeden
sürgülü veya küresel valfler monte edilmektedir.
Ejektör pompasının ısı değiştiriciye bastığı su, besleme valfinden sonra, Şekil 3.6'da da
gösterilen iç çapı (6-8-10... mm gibi) farklı ölçülerde olup bir çeşit rondelaya benzeyen
ve basınç ayarlayıcı olan orifisten geçirilmektedir. Orifis çapının orijinali dışında olması
durumunda basınç değiştiğinden vakum ve kapasite gibi pek çok özellik de doğal olarak
değişmektedir.
142
GEMi YARDIMCI MAKİNALARI II

Orifıs

Şekil 3.6 Orifis

3.1.5 EJEKTÖR VE GERİ DÖNDÜRMEZ VALF

Evaporatör sisteminde ısı değiştiriciye bir miktar deniz suyu gönderen ejektör pompası,
kalan deniz suyunun tamamını bazen bir, bazen de iki adet ejektörden geçirerek denize
göndermektedir. İki adet ejektör bulunan evaporatörlerde ejektörlerden biri, ısı
değiştiricideki fazla miktardaki deniz suyunu emdiğinden "deniz suyu ejektörü" veya
"seviye ejektörü"; diğeri ise evaporatördeki havayı emerek vakum sağladığı için "vakıım
ejektörii" veya "hava ejektörü" olarak adlandırılmaktadır. Eğer evaporatörde bir adet
ejektör bulunuyorsa hem ısı değiştiricideki deniz suyunun fazlasını emerek ısı
değiştiricide deniz suyu seviyesini sabit tutma hem de evaporatördeki havayı emerek
vakumu sağlama işlemlerini bu ejektör görmektedir.

t
Hava veya deniz suyu

Şekil 3.7 Ejektör

Şekil 3.7'de de görüldüğü gibi ejektör içinde bulunan nozul (lüle) sayesinde deniz
suyundaki basınç hıza dönüştürülmektedir. Ejektördeki nozuldan deniz suyu geçirildiği
zaman nozulun arka kısmında yaratılan kısmi vakum sayesinde ejektörün bağlı olduğu
yerden deniz suyu veya hava emilmektedir. Böylece ejektörler sayesinde hem ısı
değiştiricide deniz suyu seviyesi sabit tutulmakta hem de evaporatördeki hava emilerek
EVAPORATÖR
143

içeride vakum ortamı sürdürülmektedir. Böylece atmosfer altındaki basınç (vakum)

sayesinde deniz suyu, çok daha düşük bir sıcaklıkta buharlaştınlabilmektedir.

Deniz suyu/hava

Şekil 3.8 Geri dö11diinııez valf

Geri döndürmez (GD) valfler, ejektörlerle beraber çalışıp onlann ön taraflarında olan ve
deniz suyu veya havanın ejektöre tek yönlü geçişini sağlamaktadırlar. Ejektörlerin
emeceği deniz suyu veya hava, öncelikle (içinde bir klape olup çalpara valfe benzeyen)
geri döndürmez valften geçmekte, sonra da ejektör veya ejektörlere girmektedir. Şekil
3.8'de de görüldüğü gibi hava veya deniz suyunun ejektörle çekilmesi esnasında klape
açılarak hava veya deniz suyunun geçişine izin verilmektedir. Klapeyi tutan ve
yataklayan pinin tutması veya kınlması dışında genellikle sorunsuz çalışan valflerdir. Bu
valfler, deniz suyu ejektör pompasının devreden çıkanldığı zamanda da sonraki devreden
geriye herhangi bir şeyin gelmesini önleyerek devreyi korumaktadırlar.

3.1.6 DİSTİLE POMPASI (TATLI SU POMPASI)

Tatlı su pompası, kondenserde yoğuşan tatlı ve damıtık suyu alarak tatlı su tanklanna
basan santrifüj tipte bir pompadır. Tatlı su pompasının alıcı borusu evaporatör gövdesine
(yoğuşturucuya) bağlandığı için, evaporatörün bu pompadaki kaçak nedeniyle vakum
tutmadığı zamanlarda, pompa alıcı borusunun ve pompa boğazının kontrol edilmesi
gerekmektedir. Pompa boğazındaki yumuşak salmastra, keçe veya mekanik salmastra
gibi sızdırmazlık elemanlannın yanmaması veya hasar görmemesi için pompanın susuz
çalıştınlmamasında fayda vardır.

3.1.7 SALİNOMETRE (TUZLULUK ÖLÇER) VE ELEKTROT (TUZLULUK

PİLİ)
Distile pompası, evaporatörden aldığı yoğuşmuş tatlı suyu tanka basmadan önce Şekil
3.9'da bir örneği gösterilmekte olan "elektrot" veya "tuzluluk pili" adı verilen bir
cihazdan geçirmektedir.
144
GEMi YARDIMCI MAKİNALARI II

Tuzluluk pili

Şekil 3.9 Tuzlııluk pili

Elektrot, distile pompasının yoğuşturucudan alıp tatlı su tankına basacağı sudaki

tuzluluğu ölçmekte ve bu tuzluluk miktarı Şekil 3. 10' da da gösterilmekte olan
"saliııoınetre" veya "tuzluluk ölçer" denilen cihaz üzerinden 0 ...50 ppm gibi bir değerde
okunmaktadır. Şayet tuzluluk alarmı örneğin 5 ppm'e ayarlandıysa salinometrede okunan
tuzluluk değeri 5 ppm'e geldiğinde alarm çalarak işletmeciyi uyarmaktadır.

Şekil 3.10 Tıız/ıı/ıık ölçer

3.1.8 SELENOİD (KUMANDALI) VALF

Distile (tatlı su) pompasının çıkışında Şekil 3.2'de görüldüğü gibi genellikle iki adet
selenoid valf bulunmaktadır. Üretilen tatlı suyun tuzluluk oranı ayarlanan alarm
değerinden düşükse yani su temizse bu selenoid valflerden biri elektriklenerek açılmakta
ve üretilen suyun tatlı su tankına gitmesini sağlamaktadır. Diğer selenoid valf ise, üretilen
tatlı suyun tuzluluk oranı ayarlanan alarm değerinden fazla olduğunda elektriklenmekte
ve tuzlu olan bu suyu bazı evaporatörlerde (Şekil 3.2) ısı değiştiriciye, bazı
evaporatörlerde ise sintineye göndermektedir. Selenoid valflerin, elektrodun veya
salinometrenin arızalandığı veya otomasyonun çalışmadığı durumlarda, bir tanesi
evaporatörde üretilen ama tuzluluk oranı fazla ·olan suyu sintineye veya evaporatöre
vermek ve diğeri de, üretilen tatlı ve temiz suyu tatlı su kullanma tankına gönderebilmek
amacıyla el ile açılıp kapatılan iki adet valf olmalıdır. Bu gibi durumlarda üretilen tatlı
suyun tuzluluk oranı genellikle işletmeci tarafından suyun tadına bakarak
anlaşılmaktadır.
EVAPORATÖR
145

3.1.9 VAKUM KIRICI VALF

Vakum kıncı, evaporatörlerde vakumu ayarlamada kullanılan valftir. Evaporatörde
vakum tutturulmaya başlandığı andan itibaren bu valf kapatılmakta ve evaporatörün
çalıştığı sürece devamlı kapalı tutulmaktadır. Evaporatör çalışırken vakum miktarı çok
yüksek olup da bir miktar düşürmek gerektiğinde vakum kıncı valf, vakumu istenen
değere ayarlamak için çok az miktarda açılmaktadır. Evaporatör durdurulurken de,
sistemi vakum altında bırakmamak için bu valf tamamen açılmalıdır. Vakum kıncı valf,
sistemin çalıştırılmaya başlandığı anda bir miktar açık kalırsa veya valf kaçırırsa
evaporatöre vakum tutturulmakta genellikle sorun yaşanmaktadır. Bu valfler, genellikle
bronz malzemeden yapılmış musluk valflere benzemektedir.

Şekil 3.11 Vakımı kırıcı valf

3.1.10 EMNİYET VALFİ

Emniyet valfi, sistemde herhangi bir nedenle basıncın artması durumunda sistemi aşın
basınçtan korumaktadır.

3.1.11 HAVA ÇIKARMA (TAHLİYE) V ALFLERİ

Şekil 3.2'de gösterilen ısı değiştiricide tatlı su (ceket suyu) devresinin ve yoğuşturucuda
da deniz suyu soğutma devresinin hava yaptığı durumlarda, bu devrelerin havasını
çıkartmada kullanılan küçük valflere "lıava talı/iye valfleri" veya "hava çıkanna valfleri"
adı verilmektedir.

3.2 EVAPORATÖRÜN DEVREYE ALINMASI

Evaporatör, ana makina tam yola geçirilip gemi limandan belli bir mesafe açıldıktan ·
(örneğin 20-25 deniz mili) sonra ve kirli olmayan sularda devreye alınmalıdır. Şekil
3.12'de gösterilen borulu tipte ısı değiştirici ve yoğuşturucuya sahip olan bir evaporatörü
devreye alabilmek için aşağıdaki işlemler yapılmalıdır.
146
GEMi YARDIMCI MAK.İNALARI il

1- Ejektör deniz suyu pompasının giriş ve çıkış valfleri ile deniz suyu borda
çıkış valfı açılır ve deniz suyu pompası çalıştırılır.

2- Vakum kıncı valf kapatılarak evaporatörün vakum tutması sağlanır.

3- Evaporatör ısı değiştiricisine deniz suyu alabilmek için besleme suyu valfı
açılır. Böylece ısı değiştirici borularının içi deniz suyu ile doldurulmuş
olur. Ejektör deniz suyu pompasının bastığı deniz suyu ejektörden
geçerken bir yandan ısı değiştiricideki fazla deniz suyunu emerek ısı
değiştiricide deniz suyu seviyesini sabit tutar. Bu nedenle bu tip ejektörlere
bazen "seviye ejektörii" de denilmektedir. Tek ejektörü olan sistemlerde bu
ejektör deniz suyunun fazlasını emerken aynı zaman da bir yandan da
evaporatör içindeki havayı emmekte ve evaporatöre vakum tutulmasını
sağlamaktadır.

4- Isı değiştiricideki fazla deniz suyu ile evaporatördeki havanın emilmesiyle

birlikte sistem içinde vakum tutulmaya başlanır ve vakumun göstergede
yaklaşık olarak % 90 (- 0,90 bar) veya (;i86 mmHg olmasına kadar beklenir.

5- Vakum değerinin % 90'a ulaşmasından sonra 60-85°C sıcaklıkta olan ana

makina silindir soğutma suyu devresinden evaporatör ısı değiştiricisine tatlı
su giriş ve çıkış valfleri açılır.
6- Ana makina devresinden ısı değiştiriciye gelen tatlı su giriş ve çıkış
valflerinin arasında bulunan by-pass valfı 2/3 veya 3/4 oranında kapatılarak
ısı değiştiriciye yeterli miktarda sıcak tatlı su verilmesi sağlanır. By-pass
valfinin 3/4 oranından fazla veya tamamen kapatılması durumunda, ana
makina silindir soğutma suyu basıncı düşüp büyük olasılıkla ana makina
ağır yola düşerek devir azalmaya başlayacağı için by-pass valfinin kapalılık
oranı hiçbir zaman 3/4'ten fazla olmamalıdır.

7- Isı değiştiriciyeana makinadan sıcak tatlı su verilmesiyle birlikte vakum

altında bulunan evaporatörün ısı değiştirici borularında bulunan deniz suyu
ısınarak buharlaşmaya başlar. Bu durumda gözetleme camından suyun
kaynaması izlenebilmektedir.

8- Deniz suyunun buharlaşması ile birlikte oluşan buhar tanecikleri yön

değiştiricinin çevresinden yukarıya doğru yönelerek separatörden
(aynştıncıdan) geçmeye çalışırlar. Bu durumda buhar tanecikleri
aynştıncıdan geçerek yoğuşturucuya gelirken içinde su tanecikleri
bulunanlar ayrıştırıcıya çarparak tekrar buharlaşmak üzere ısı değiştiriciye
geri dönerler.
9- Yoğuşturucuya gelen buhar taneciklerinin yoğuşturulması için buraya
gelen deniz suyu giriş ve çıkış valfleri ile borda çıkış valfinin açılması
gerekmektedir. Kondensere gelen ve buhar taneciklerini yoğuşturmada
kullanılan deniz suyu bazı gemilerde ejektör deniz suyu pompası ile, bazı
gemilerde de ana makina deniz suyu pompası ile sağlanmaktadır.
Yoğuşturucuya verilen deniz suyu, yoğuşturucu borularının içinde; buhar
ise boruların dışında dolaşmaktadır. Deniz suyu ile soğutularak
EVAPORATÖR
147

yoğuşturulan buhardan elde edilen tatlı ve damıtık

su, yoğuşturucunun
tavasında toplanmaktadır. Yoğuşturma başladıktan sonra yoğuşturucunun
tesviye şişesi kontrol edilerek su seviyesinin bir miktar artması
beklenmelidir.
1O- Yoğuşturucu tesviye şişesinde su görülüp de artmaya başladıktan sonra
salinometre (tuzluluk ölçer) devreye alınmalı ve distile (tatlı su)
pompasının giriş ve çıkış valfleri ile tatlı su tankını doldurma valfi açılarak
distile pompası çalıştırılmalıdır.
I 1- Salinometrenin devreye alınması ile birlikte alarm için belirlenen değer
ayarlanmalı ve devreye sokulmalıdır. Bu değer, sıcaklıkla birlikte
değişeceği için evaporatörün buharlaşma değerine göre varsa düzeltme
faktörü de devreye sokulmalıdır. Üretilen tatlı su için belirlenecek tuzluluk
alarm değeri genellikle 2-20 ppm arasında ayarlanmaktadır.
12- Evaporatörde üretilen ve elektrot (tuzluluk pili) ile okunan damıtık suyun
tuzluluk değeri, belirlenen alarm değerinin altında olması durumunda
okunan değer salinometreye gönderilmekte ve bu durumda tatlı su tankını
doldurma selenoid valfi açılmaktadır. Üretilen damıtık suyun tuzluluk
değeri, belirlenen alarm değerinin üstüne çıktığında ise üretilen su, bazı
gemilerde sintineye, bazı gemilerde de evaporatör ısı değiştiricine geri
gönderilmektedir. Evaporatörde üretilip distile pompası ile tatlı su tankına
gönderilen damıtık su genellikle bir akış ölçerden geçirilmekte böylece
üretilen suyun miktarı ve evaporatörün verimliliği de işletmeciler
tarafından saptanabilmektedir.

Evaporatör gövde sıcaklıkları genellikle 37-45°C arasındadır. Evaporatör gövdesinde

bulunan termometrede okunan sıcaklığa "buharlaşma sıcaklığı" adı verilmektedir. Şayet
bu sıcaklık değeri 45°C'nin üzerine çıkarsa vakum ve kapasite gibi özellikler kötü yönde
etkilenmektedir. Buharlaşma sıcaklığının artmasına neden olan olay ve durumlar aşağıda
sıralanmaktadır. ·
1- Yoğuşturucuya verilen deniz suyu miktarının az olması,
2- Yoğuşturucuya verilen deniz suyunun çok sıcak olması,
3- Yoğuşturucu borularının tıkalı ve kışır kaplı olması,
4- Yoğuşturucunun soğutma suyu (deniz suyu) devresinde hava olması,
5- Distile pompası az su bastığından yoğuşturucuda fazla miktarda tatlı su
kalması,

6- Vakum kırıcı valfin gereğinden fazla açık olması,

7- Vakum ejektörü kapasitesinin yetersiz olması ve ejektörün iyi çalışmaması,

8- Sistemde vakumu kıracak hava kaçağının bulunması,
9- Kapasitenin çok yüksek olması.
 .:,.
00

'

---1 L'.:'Dc~ize
1
.....,.__ . '7

. -T1..-:::.
........ _ •
1 (

' ◄ -..-r.. 1
Yoğuşnırucuya 1
deniz suyu

Ceket suyu
Ejektör

.__.r. T
çıkışı

Deniz suyu
By-pass ı-f _ ~-- - - -,/1--- ,~r:::-..J',,
valfı C)

Tatlı Su ~- ~-
Tankına Ceket suyu t__:ı -<
?;;
ıt. girişi o
Jlektrot
1-►'
( s:
o
Sin; ı◄-~,- ~ --
Iı
Besleme
\, :s::
►
;,-;

.Ejekt~;e
Orifis suyu valfi
' •◄~ - ~
T
-
Deniz z
Distile pompası
pompası suyu r►
►
Şekil 3.12 Evaporatör ve devre elemanları C:
I=
EVAPORATÖR
149
Yukarıda çalışma prensibi ve devreye alınışı anlatılan evaporatöre benzeyen borulu
tipteki bir evaporatör Şekil 3. 13' te görülmektedir.

Şekil 3.13 Borulu tip evaporatör

Borulu tip dışında gemilerde kullanılan plakalı tipte olan bir evaporatör de Şekil 3.14'te
gösterilmektedir.

Şekil 3.14 Plakalı tip evaporatör

 GEMi Y ARDIMCJ MAKİNALARI II
150

Plakalı ya da levhalı evaporatörlere en iyi örneklerden biri Alfa-Lava! firmasının lirettiği

JPW model evaporatörlerdir. Bu evaporatörde de deniz suyunun vakum altında tatlı suya
dönüştürülmesi ve otomatik kontrolü gayet mükemmel bir şekilde yapılabilmektedir.

I s1 değiştirici

Aynşt.ınc1

Şekil 3.15 Plakalı tip bir evaporatörde ısı değiştirici ve yoğııştımıcıı

Bu evaporatörün bazı özellikleri ve avantajları aşağıda sıralanmaktadır.
1- Sistem oldukça basit bir tasarıma sahip olup ısı değiştirici ve
yoğuşturucuda titanyum malzemeden yapılan plakalar (levhalar)
kullanılmaktadır. Bu sistemde elde edilen tatlı su rahatlıkla kazanlarda
kullanılabilmektedir.

2- Yüksek kalite ve korozyona dayanıklı malzeme olan titanyum levhalar

sayesinde sistem uzun ömlirlüdlir.
3- Ağırlığı az ve bakım-tutum masrafları da düşüktür.
Plakalı tipte olan bu evaporatörün kapasitesi ana makina tatlı su ve soğutma suyuna bağlı
olarak 4-35 ton/gün'dür. 55-95°C arasında değişen ana makina tatlı su sıcaklığı gibi,
plakaların ebat ve sayısı da kapasiteyi değiştirmektedir. Levhalı tip evaporatörlere deniz
suyu ve tatlı su (ana makina ceket suyu) giriş-çıkışları ile buharlaşma olayı Şekil 3.16 ve
3.17' de gösterilmektedir.
EVAPORATÖR
151

Deniz suyu
çıklşı

Üretilen
tatlı su Buhar

Ceket suyu
girişi

Şekil 3.16 Plakalı tip evaporatörde ısı transferi ve deniz sııyııııım bıılıarlaşıııası

Plakalı tipte olan bu evaporatöriin çalışması da diğer vakumlu evaporatörler gibi olup
öncelikle ejektör pompası ile basılan 3,0-4,0 bar basınçtaki deniz suyu yoğuşturucuya
verilmektedir. Bu sistemde tatlı suya dönüştüriilmek üzere ısı değiştiriciye verilen deniz
suyu (besleme suyu), yoğuşturucudan gelmektedir. Diğer bir ifadeyle yoğuşturucudan
çıkan deniz suyundan, bir devre ile ısı değiştiriciye besleme suyu verilmektedir. Deniz
suyu, Şekil 3.18'de de göriilen yay yüklü bir valf ve orifisten geçerek ısı değiştiriciye
girmektedir.

l. Deniz suyu besleme

2. Ceket suyu girişi
3. Celcet suyu çıkışı
4. Deniz suyu girişi
5. Deniz suyu çıkışı
6. Damıtık su çıkışı
7. Bulıarlaşan su
8. Aynştıncı
9.Yoğııştuıı.ıcu
10. Isı değiştirici
11. Fazla su çıkışı

Şekil 3.17 Levhalı tip evaporatörde sıı giriş-çıkış/an ile bıılıar olıışııııııı
 GEMİ YARDIMCI MAKİNALARI II
152

Yoğuşturucudan çıkan deniz suyu aynı zamanda bir ejektörden geçirilerek denize
basılmakta olup ejektördeki iki bağlantıdan bir tanesi ısı değiştiricideki suyun fazlasını
emmekte, diğeri ise vakum amaçlı olup yoğuşturucu mahallinden sistem içindeki havayı
emerek vakum oluşmasını sağlamaktadır. Ejektör pompası ile deniz suyu basılmaya
başlandıktan sonra vakum tutturabilmesi için vakum kıncı valfın kapatılması gerektiği
unutulmamalıdır.

Seviye ve vakum ejektörü tarafından sağlanmış olan vakum değeri % 90-95 arasında iken
ısı değiştiriciye verilen ana makina tatlı suyunun (ceket suyu) sıcaklığı 40-50°C olsa dahi
evaporasyon (buharlaşma) başlamaktadır.
Ana makina tatlı su valflerinin açılıp by-pass valfinin uygun miktarda kapatılmasıyla
birlikte deniz suyunun kaynayıp buharlaşması başlamaktadır. Buharlaşan su, soğutulup
yoğuşturulmak üzere yoğuşturucuya doğru yükselirken "demister" adı verilen bir çeşit
ayrıştırıcı işlevi gören filtreden de geçmektedir. Ayrıştırıcıdan geçen buhar içinde
bulunan su tanecikleri filtrelere takılarak ağırlıkları ile tekrar aşağıya dönmektedir.
Aynştıncıyı aşıp yoğuşturucuya giden buhar ise burada deniz suyu ile yoğuşturulmakta
ve yoğuşan su, yoğuşturucu tavasından tatlı su pompasıyla alınarak kullanma suyu
tanklarına basılmaktadır.

Kondenserde yoğuşturulmuş olan su, Şekil 3.18'de görülen "distile pompası" adı verilen
tatlı su pompasıyla tanka gönderilmeden önce suyun tuzluluğunu ölçecek olan elektrottan
geçirilmektedir. Elektrot tarafından okunan tuzluluk oranı salinometre denilen tuzluluk
ölçme cihazı tarafından ppm (milyonda parçacık) olarak gösterilmektedir. Bu esnada
salinometrede istenilen maksimum tuzluluk oranı (örneğin 2 ppm gibi bir değere)
ayarlanmaktadır.

Basınçölçer
Yay yüklü
besleme valfi

Yay yüklü
valf
Akış ölçer

Selenoid valf
Tatlı su pompa ı~---<Ö""~
motoru Tatlı su pompası

Şekil 3.18 Levhalı tip evaporatör üz.erindeki devre elemanları

, Distile pompası tarafından elektrottan geçirilen suyun tuzluluğu ayarlanan seviyeden

düşük ise su, pompa tarafından direkt olarak tanka gönderilmektedir. Distile pompası
tarafından elektrottan geçirilen suyun tuzluluğu ayarlanan seviyeden yüksek ise, devre
üzerindeki selenoid valf enerjilenip tuzlu su, sintineye tahliye edilmektedir.
EVAPORATÖR
153

Şekil 3.19 Evaporatördeki tatlı su pompası ve ejektör

Levhalı tipteki bu evaporatörü devreye alabilmek için sırasıyla aşağıdaki işlemler

yapılmalıdır.

1- Ejektör pompasının giriş-çıkış valfleri açılır.

2- Seviye ve vakum ejektörü sonrasındaki denize çıkış valfi açılır.
3- Vakum kıncı valf kapatılır.
4- Elektrik tablosu üzerinden ejektör pompası çalıştırılır ve basınç gözlenir.
Ejektörden önceki basınç değeri minimum 3,0 bar olmalı, ejektörden sonra
ise 0,6 bar'ı aşmamalıdır.
5- Belli bir süre (en fazla 10 dakika) sonra vakum en azından % 90 oranına
ulaştığında, ana makina tatlı su (ceket suyu) giriş ve çıkış valfleri ile varsa
ilaç çektirme valfi açılır.
6- Tatlı su (ceket suyu) by-pass valfi kapatılarak sıcaklığın ısı değiştirici
girişinde 80°C, çıkışında ise 72°C olması sağlanır. Bunun için by-pass
valfinin yaklaşık olarak 3/4 oranında kapatılması gerekmektedir. By-pass
valfinin kapatılmasıyla vakum %. 85'e düşerken kaynama sıcaklığı da
yükselmeye başlar. Bu olay, içeride buharlaşmanın başladığını
göstermektedir. Isı değiştiriciye verilen tatlı su miktarının az olması,
bilindiği gibi evaporatörün ürettiği tatlı su kapasitesinin de düşmesine
neden olacaktır. Evaporatördeki gövde sıcaklığı (buharlaşma sıcaklığı) en
fazla 45°C olmalıdır.
7- Birkaç dakika (yaklaşık 3 dakika) sonra kaynama sıcaklığı tekrar düşer ve
normal vakum değerine ulaşılır. Tatlı su tankını doldurma valfi açılarak
distile (damıtık veya tatlı su) pompası çalıştırılır. Tatlı su pompasının çıkış
basıncı 1,2-1,6 bar arasında olmalıdır. Tatlı su pompası çalıştırıldıktan
sonra vakum nedeniyle tesviye şişesinde su görülmemelidir.
 GEMİ YARDIMCI MAKINALARI 11
154

8- Alarm değeri ayarlanarak alarm sistemi devreye alınır. Daha önce içeride
kalan su veya ilk kötü buharlaşma nedeniyle ilk birkaç dakika alarm çalıp
suyun sintineye verilmesi normaldir. Kısa bir süre sonra iyi bir buharlaşma
neticesinde sistem daha saf su üretip normale dönecektir.

eket su çıkıçı

Tatlı su tankına.

Şekil 3.20 Evaporatöre sıı giriş ve çıkış devreleri

Sistemi devreden çıkarmak için,

1- Isı değiştiriciye verilen ana makina tatlı su by-pass valfı açılır ve tatlı su
giriş-çıkış valfleri kapatılır.
2- Isı değiştiriciye verilen kimyasal ilaç valfı kapatılır.

3- Distile pompası stop edilir.

4- Alarm veya salinometre kapatılır.
5- Ejektör pompası kapatılır.

6- Vakum kırıcı valf açılır.

7- Ejektör pompasının giriş-çıkış valfleri kapatılır.

8- Ejektör sonrasındaki denize çıkış valfı kapatılır.

9- Tatlı su tankına su doldurma valfı kapatılır.

EVAPOR ,\: ÖR
155
Vakum
fi"\ ~ kırıcı .
ı_,_; ~ı I-I·. Eııırııyct

l
l ~- vulfi

' _: - - - 1

T
1
'---1
1 ..T4
CD
____ı__,r-_ _ _ _ _ _!-..._..,-,~,.______

'"tBy-pass cp f [
~---~-"----','----------~ı .
-ı 1 ~ , .. ~Örifi~r -
• :··-------------0 P~:~~ 1 : f çc~~~c 1 - - j- ;
, , :-- -;;;,!i Lf -ı-►~
1

: 1~,-;ı_
- _ı _ ı-I IE--=::ıııı

El::/:1 _J-__ _ - - - - • ,~: .

' 1 1

j 'T'A 4-rf_T ~~ı 1

. ...4
~

Şekil 3.2 I Alfa Lava/ model e vaporatön'irı devre şeması

 GEMi YARDIMCI MAKİNALARI il
156

3.3 EVAPORATÖRDE BAKIM-TUTUM VE SORUNLAR

3.3.1 EJEKTÖR SORUNLARI
Evaporatördeki ejektörlerden biri ısı değiştiricideki suyun fazlasını alarak deniz suyu
seviyesini sabit tutmakta olup "deniz sııyıı ejektörii" veya "seviye ejektörii", diğeri ise
yoğuşturucu mahallindeki havayı emerek vakumu sağlamakta olup "vakum ejektörii"
veya "hava ejektörii" olarak adlandırılmaktadır. Bazen bu ejektörlerde kışır, midye vs.
olabileceğinden belirli zaman aralıklarında temizlenmesinde fayda vardır. Şayet bu
ejektörlerden önce geri döndürmez valfler var ise bunların da klapelerinin çalışır
olduğunu kontrol etmek gerekmektedir.

3.3.2 KİRLENME VE KAPASİTE DÜŞMESİ

Zaman zaman evaporatörlerin kapasitesi düşmekte ve kaynama kötüleşmektedir. Böyle
durumlarda ısı değiştirici uygun durumda ise sökülüp dışarı alınmalı ve kimyasal ilaçla
(asit banyosu içinde) kaynatılmalıdır. Dışarı alınmaya uygun değilse içeriye ilaç (asit ve
su karışımı) dökülerek yerinde kaynatılmalı ve sonra içindeki ilaçlı su boşaltılmalıdır.
Borulu tipteki yoğuşturucular da ısı değiştiriciler gibi sökülüp dışarı alınmalı ve asit
banyosuna yatırılarak temizlenmelidir.
Levhalı tip evaporatörlerde ise ısı değiştiriciler 50°C'yi geçmeyen asit banyosuna
yatırılsalar da yoğuşturucuların temizliği, levhaların sökülüp 50°C' yi geçmeyen temiz su
ve fırça ile fırçalanması ve yıkanması şeklinde yapılmalıdır. Temizlik sonrasında levhalar
ve contaları konırol edilmelidir. Eğer levhalardan delinmiş veya hasarlı olan varsa
yenilenmelidir. Yenilenmenin mümkün olmadığı durumlarda hasarlı levha ve onunla
birlikte çalışan bir sonraki levha da iptal edilmelidir. Isı değiştirici ve yoğuşturuculardaki
ilk ve son levhalarda hasar olduğunda ise bu levhalar . aynı şekilde olan yedekleri ile
değiştirilirler ama asla iptal edilmezler.

3.3.3 ISI DEĞİŞTİRİCİ BORULARININ DELİNMESİ

Silindir soğutma suyu genleşme tankındaki su seviyesi eksiliyorsa (ana makinada kaver
çatlaması, silindir gömlek O ringlerinin kaçırması ve benzeri diğer nedenler hariç) ısı
değiştirici boruları delinmiş demektir. Şekil 3.2' deki gibi dile bir ısı değiştiricide delinen
boru veya boruları saptamak için ısı değiştiricinin alt kapağı sökülmeli ve ısı değiştiriciye
belirli bir basınçta ana makina tatlı suyu (ceket suyu) açılmalıdır. Boruların dışında
dolaşan tatlı su delik olan boruya gireceği için, ısı değiştiricinin alt tarafından
bakıldığında delik olan borudan su geldiği görülecektir. Delik olan boru her iki taraftan
(alttan ve üstten) ağaç veya pirinç konilc tapa ile tapalanmalıdır. Borudaki deliğin büyük
olması durumunda küçük deliği olan borulardaki kaçaklardan su gelemeyebileceği için
bu test, hiçbir borudan su gelmeyene kadar tekrarlanmalıdır.
Şekil 3.4'te görüldüğü gibi yatay bir ısı değiştiriciye sahip olan evaporatörde ise
boruların içinden ceket suyu dolaşmakta olup boruların dışında ise buharlaştırılacak deniz
suyu bulunmaktadır. Böyle bir ısı değiştiriciye sahip olan evaporatör ve ısı değiştirici
yuvası Şekil 3.22'de görülmektedir.
EVAPORATÖR
157

Şekil 3.22 Yatay ısı değiştiriciniıı yerleştirildiği yuva

Yatay tipteki ısı değiştiricide delinmiş boruyu saptayabilmek için ceket soğutma suyu
giriş ve çıkış devreleri sökülerek yatay ısı değiştirici, yuvasından oynamayacak şekilde
cıvata ve somunlarla yerine sabitlenir. Bu esnada vakum göstergesi, bozulmaması için
sökülür ve körlenir ya da varsa valfı kapatılır. Evaporatöre, ejektör pompası ile besleme
suyu alınarak içeride bir miktar pozitif basınç sağlanır, ancak bunun için deniz suyu
borda çıkış valfınin kapatılması gerekmektedir. Böylece içeride oluşan basınç nedeniyle
delinmiş olan borular su ile dolacak ve ağızlarından dışarıya su gelecektir. Saptanan bu
delik borular, karşılıklı olarak ağaç veya pirinç malzemeden yapılmış lapalarla
tapalanırlar. Küçük deliklerdeki kaçaklar, büyük kaçakların yanında görülemeyebileceği
için test, hiçbir borudan su gelemeyene kadar tekrarlanır ve daha sonra da test için
sökülen tatlı su devreleri yerine bağlanır.

Şeki/3.23 Yatay tipte ısı değiştirici

 GEMİ YARDIMCI MAKİNALARI II
158

3.3.4 YOĞUŞTURUCU (KONDENSER) BORULARININ DELİNMESİ

Evaporatör her şeyi ile nonnal ve elektrot (tuzluluk pili) da temizlenmiş olduğu halde
üretilen tatlı sudaki tuzluluk miktarı sürekli fazla okunuyorsa yoğuşturucu boruları delik
demektir. Bu durumda, yoğuşturucudaki delik boru veya boruları saptamak için
yukarıdaki yönteme benzer bir yöntem uygulanmalıdır. Borulu tipte olan
yoğuşturucuların tümü Şekil 3.23'te de görüldüğü gibi yatay tipte olup boruların içinden
soğutma amacıyla deniz suyu dolaşmakta, boruların dışında ise buhar bulunmaktadır.
Boru ağızlarının görülebilmesi amacıyla yoğuşturucuya giren deniz suyu giriş ve çıkış
devreleri sökülerek yoğuşturucu, yuvasında oynamayacak şekilde yuvaya cıvata ve
somunlarla sıkıca sabitlenir. Vakum göstergesi de bozulmaması için sökülür ve körlenir
ya da varsa valfi kapatılır. Evaporatöre, ejektör pompası ile besleme suyu alınarak içeride
bir miktar pozitif basınç sağlanır, ancak bunun için deniz suyu borda çıkış valfinin
kapatılması gerekmektedir. Böylece içeride oluşan basınç nedeniyle delinmiş olan
boruların ağzından su geleceği için delik borular karşılıklı olarak ağaç veya pirinç
malzemeden yapılmış konik tapalarla tapalanır. Küçük deliklerdeki kaçaklar, büyük
kaçakların yanında görülemeyebileceği için test, hiçbir borudan su gelmeyene kadar
tekrarlanır ve daha sonra da test için sökülen deniz suyu devreleri yerine bağlanır.
Yoğuşturucunun oturduğu yuva Şekil 3.11 'de görülmektedir.

3.3.5 POMPALAR VE VAKUMUN KIRILMASI

Evaporatörlerde kullanılan ejektör pompa basıncı genelde 2,5-6,0 bar civarındadır.
Gemilerdeki evaporatörlerde en büyük sorun, ejektör giriş basıncının düşmesiyle
vakumun azalmasıdır. Pompa basıncının düşmesi dışında vakumun yükselmemesinin en
önemli nedeni evaporatör gövde veya devrelerinde vakum olan yerlerde bir kaçak
olmasıdır. Evaporatör üzerindeki kaçak veya kaçakların saptanabilmesi için evaporatörün
içi (vakum göstergesi sökülüp körlendikten sonra) ejektör pompa vasıtasıyla örneğin
göstergede 1 bar basınç olacak şekilde doldurulur. Evaporatör gövdesi veya devreleri
üzerinden dışarıya deniz suyu kaçağı olan yer, evaporatördeki vakumu kıran (bozan)
yerdir. Bulunan kaçaklar giderildikten sonra aynı test daha küçük kaçakların
görülebilmesi için yinelenmeli ve bu test, hiç kaçak görülmeyene kadar tekrar
edilmelidir.
Evaporatörlerde, distile pompası tatlı su çıkış basıncının genellikle 1-2 bar civarında
olması istenirse de farklı sistem ve farklı gemilerde bu değerler değişebilmektedir.
Bilinmesi gereken ve yine en önemli vakum kırıcı yerlerden biri de tatlı su pompasının
şaft boğazıdır. Tatlı suyu basarken damla damla kaçıran tatlı su pompası, vakum tutma ·
esnasında vakumu engellemektedir. Böyle bir durumda yumuşak veya mekanik salmastra
ya da yağ keçesi, hatta gerekirse pompa şaftı yenilenmelidir. Ancak bu elemanların
yenilenmelerinin veya onarımının mümkün olmadığı durumlarda aşağıdaki önlemler
alınabilir.

1- Evaporatör devreden çıkarılacağı zaman içeride bir miktar tatlı su bırakılır

ve evaporatörün ilk çalıştırılması esnasında vakum tutturulurken tatlı su
pompası düşük kapasitede çalıştırılır ve pompa şaft boğazından dışarı
kaçak olacağı için vakum kırılmamış olur.
EVAPORATÖR
159
2- Pompa çıkışlarında
zaten basınç ayan için valf olduğu gibi, (eğer yoksa)
giriş tarafına
da valf monte etmekte fayda vardır. Böylece pompa
boğazlarında oluşan sorunlarda bu alıcı valf kapatılarak pompa overhol
edilene kadar evaporatörün çalıştırılmasına devam edilebilir.
3- Bazen de vakum tutturulurken tatlı su pompasının şaft boğazına gres yağ
sürülür veya su tutulur.
Ejektör deniz suyu pompası ve distile su pompası santrifüj tipte pompa olduk.lan için bu
pompalarda basıncın azalmasına neden olan en büyük sorun genellik.le impellerle birlikte
çalışan aşınma ringlerinin aşınarak iç çaplarının büyümesi ve basılan suyun buradan
çıkış-giriş arasında by-pass etmesıdir. Bu nedenle bu tip pompaların bakım ve tutumu
yapılırken bu ölçülere dikkat etmek gerekmektedir.

Aşınma ringi ile impeller arasındaki boşluğun artması nedeniyle ejektör deniz suyu
pompa basıncının azalması, vakumun da azalmasına neden olacağından işletmeciler bu
ölçüleri kitaplardaki değerlerine göre kontrol etmeli ve gerektiğinde aşınma ringlerini
yenilemelidirler. Bu ölçülerin uygunluğu, pompa çıkış basıncının ve dolayısıyla da
vakumun artmasını sağlayacağı için Tablo 3.2'deki değerler aşınma ringi çapına göre
aşınma ringi ile impeller arasındaki minimum ve maksimum boşlukları vermektedir. Bu
değerler okuyucuya fikir verme bakımından faydalı olacaktır.

Tablo 3.2 Ejektör pompasında aşınma ringi çapına göre boşluk değerleri

Aşınma ringi çapı, mm Maksimum boşluk, mm Minimum boşluk, mm

100 0,50 0, 15
150 0,60 0,20
200 0,70 0,25
250 0,80 0,28
300 0,85 0,30
350 0,90 0,30

3.3.6 AKIŞ AYARLAMASI

Yukarıda örnek olarak da anlatılan levhalı tipte bir evaporatörde ejektör deniz suyu
pompasıyla basılan suyun, ejektör girişindeki basıncının 3,0-4,0 bar arasında olması
yeterlidir. Ancak deniz suyu akış miktarının tam olarak hesaplanması gerektiğinde
aşağıdaki formül kullanılmaktadır.

570 " QE
Qsw = ~T. . 24
SW
3
Q5 w : Deniz suyu akış miktarı, m /h
 GEMİ YARDIMCI MAKİNALARI II
160
QE : Bir günde (24 saatte) üretilen tatlı su miktarı, m3
!),. T sw : Yoğuşturucuya verilen deniz suyunun çıkış-giriş sıcaklık farkı, °C
Örneğin deniz suyu giriş sıcaklığının l6°C, çıkış sıcaklığının ise 26°C olduğu bir
yoğuşturucuya sahip evaporatörde günlük tatlı su üretim miktarı 38 m
3
ise, bu
yoğuşturucuya giren deniz suyu miktarı

570-38 21660
= _ 90 m 3/h olur.
(26-16)-24 240

Evaporatörlerde gönderilen ana makina ceket suyu miktarı by-pass

ısı değiştiriciye
valfınin kapatılması ile ayarlanmaktadır.
By-pass valfınin kapatılma oranı pratikte
genellikle 3/4 olmasına karşın ısı değiştiriciye verilmesi gereken ceket suyu miktarını tam
olarak ayarlayabilmek için aşağıdaki formül kullanılmaktadır.

Q _ 630. QE
JW - !),.T · 24
JW

Qıw : Ana makina ceket suyu akış miktarı, m3/h

QE : Bir günde (24 saatte) üretilen tatlı su miktarı, m3
!).T1w : Isı değiştiriciye verilen ceket suyunun giriş-çıkış sıcaklık farkı, °C
Örneğin ceket suyu giriş sıcaklığının 79°C, çıkış sıcaklığının ise 67°C olduğu bir ısı
değiştiriciye sahip evaporatörde günlük tatlı su üretim miktarı 38 m3 ise, bu ısı
değiştiriciye giren ceket suyu miktarı

QJW = 630-QE = 630-38 = 23940

- - _ 83 m 3/h olur.
!),.Tıw · 24 (79-67) · 24 288

3.3.7 EVAPORATÖRDE BAKIM-TUTUM SÜRELERİ VE YAPILMASI

GEREKEN İŞLEMLER
Evaporatörlerde bakım-tutum süreleri diğer sistemlerde de olduğu gibi modellere göre
değişiklik göstermektedir. Tablo 3.3'te Alfa Lava! model levhalı tipte bir evaporatöriln
elemanlarının bakım ve tutum süreleri ile bu bakım ve tutumlarda yapılması gereken
işlemler gösterilmektedir. Bu süreler ve işlemler genel olmayıp okuyucuya fikir vermek
amaçlıdır.
EVAPORATÖR
161
Tablo 3.3 Alfa Lava! model evaporatörde balam ve tutum süreleri

Parça adı Çabşma saati Yapılacak işlem

Isı değiştirici 8000 saat Asit banyosu içinde temizle

Yoğuşturucu 8000 saat Saf temiz su ve fırça ile temizle
1. Aşınma ringi ve impellerin ölçüsünü al
2. Mekanik salmastrayı kontrol et
Ejektör pompası 8000 saat
3. Elektrik motorunun meger testini yap
4. Tüm pompa elemanlarını temizle
l. Aşınma ringi ve impellerin ölçüsünü al
2. Mekanik salmastrayı kontrol et
Tatlı su pompası 8000 saat
3. Elektrik motorunun meger testini yap
4. Tüm pompa elemanlarını temizle
1. Nozul çapını ölç
Ejektör 8000 saat 2. Difüzör çapını ölç
3. Ejektörün içini tümüyle temizle
Ayrıştırıcı 8000 saat Asit banyosu içinde temizle
Manometreler 8000 saat Doğru çalıştığını kontrol et
Valfler 4000 saat Sök ve tüm elemanlarını temizle
Tuzluluk ölçer Her ay Test et (örneğin 10 ppm için)
Tuzluluk pili 1000 saat Temizle

3.3.8 EVAPORATÖRÜN YERLEŞTİRİLMESİ

Evaporatör sisteminde kullanılan ejektör deniz suyu pompalan kendinden emişli
olmadığı için bu pompalar geminin en düşük su çekimlerinde dahi deniz suyu seviyesinin
altında kalacak şekilde yerleştirilmelidirler. Ejektör deniz suyu pompası çıkış basıncı ile
ejektör · giriş basıncının, evaporatöre vakum tutturulmasında çok önemli olmasından
ötürü, makina dairesinde yerleştirilmelerine aşırı önem verilmektedir.
Evaporatörlerin makina dairesine yerleşim planında en çok dikkat edilen unsur, geminin
balastlı (en az su çekimi) veya yüklü (en fazla su çekimi) konumlarda ne kadar veya kaç
metre su çekimine sahip olduğudur. Bilindiği gibi geminin en az su çekimine (drafta)
sahip olduğu konum balastlı, en fazla su çekimine sahip olduğu konum ise geminin tam
yüklü olduğu durumdur. Alfa Laval model levhalı bir evaporatörün bir gemideki
yerleşimi Şekil 3.24 'te gösterilmektedir.
 GEMİ YARDIMCI MAKINALARI il
162

Gemi su çe'kiminin en az 7 m, en fazla 16 m olduğu kabul edilirse bu durumda pompa

giriş basıncı (p;), pompa çıkış basıncı (pd), yoğuşturucuya deniz suyu giriş basıncı (Pcon),
ejektör giriş basıncı (Pc;,) ve ejektör çıkış basıncı (Pc;d) aşağıdaki gibi hesap edilmektedir.
Şekil 3.24'te gösterilen A, B, C, D ve E değerleri aşağıda belirtilmiş olup pompanın
basma yüksekliği (H), 4~ m olarak alınmıştır. Llp ise kayıp karşılıklarını göstermektedir.
A =4 m, B =7 m, C = 10 m, D = 12 m ve E = 16 m

Yüklü konumda
Pi = E - A -Llp8 = 16 - 4 - 1 = 1 1 m :::: 1, 1 bar
Pd = Pi + H = 11 + 42 =53 m:::: 5,3 bar
Pcon =Pd - C - 1 + A- Llpç =53 - 10 - 1 + 4- 2 =44 m:::: 4,4 bar
Pcjs =Pcon - llpy + 1 =44 - 5 + 1 =40 m :::: 4,0 bar
Pcjd =E - C + Llpc = 16 - 10 + 2 = 8 m :::: 0,8 bar

Balastlı konumda ise

p; = B - A -Llp8 = 7 - 4 - 1 = 2 m :::: 0,2 bar
Pd = Pi + H = 2 + 42 = 44 m :::: 4,4 bar
Pcon = Pd - C - 1 + A - llpç = 44 - 10 - 1 + 4 - 2 = 35 m:::: 3,5 bar
Pcjs =Pcon - llpy + 1 =35 - 5 + 1 =31 m:::: 3, 1 bar
Pcid =D - C + Llp0 = 12- 10 + 2 =4 m:::: 0,4 bar olmaktadır.

Geminin balastlı ve yüklü konumlarındaki basınç değerleri, karşılaştırma amacıyla Tablo

3.4'te gösterilmektedir.

Tablo 3.4 Geminin balastlı ve yllklll olduğu konumlardaki basınçlar

Basınç Balastlı (bar) Yüklü (bar)

Pi 0,2 1,1

Pd 4,4 5,3

Pcon 3,5 4,4

Pcjs 3,1 4,0

Pcjd 0,4 0,8

EVAPORATÖR
163

Yoğuşıurııcu

Isı
değiştirici

,- (/)
.__, P",

(Sı r,;.ı

Ejektör

P, P;
,-.
(S) ~ ~
L ...... - f- ;ğ
"""'
d
C.
ıli
Ejcktür

::___f,__.lc_...ı_____ı_ _,__
pompası

A B C D E

Şekil 3.24 Evaporatörilıı ve borda çıkış valfıniıı yerleşimi

3.3.9 EVAPORATÖRÜN TEST EDİLMESİ

Gemilerin deneme seyirleri esnasında ya da vakumun kırıldığı düşünülen zamanlarda
evaporatörler vakum testine tabi tutulmaktadır. Bunun için deniz suyu ejektör pompası
giriş ve çıkış valfleri ile ejektör çıkışında bulunan borda çıkış valfi açılarak ejektör
pompası çalıştırılır. Vakumun % 90'a ulaşması pek çok evaporatörde yaklaşık olarak 5-
10 dakika sürmektedir.
Evaporatörde maksimum vakum sağlandığında, diğer bir ifadeyle ise vakum değerinin %
95-100' e ulaştığı görilldüğünde ejektör pompası stop edilerek 20 dakika kadar beklenir.
Bu süre içinde vakumun en çok % 3 kadar düşmesi normal olup vakum değeri % 3'ten
fazla düşerse bir yerde kaçak var demektir. Bu durumda evaporatör, daha önce de
anlatıldığı gibi test edilerek vakumu bozan yerin saptanmasına çalışılmalıdır.

Gemilerin seyir tecrübelerinde evaporatör çalıştırılarak Tablo 3.5'te görüldüğü gibi

zaman, basınç, sıcaklık ve akış miktarları gibi pek çok veri kaydedilmektedir.
 GEMİ YARDIMCI MAKİNALARI II
164

Gemilerin seyir durumlarında makina jurnalinin tutulduğu gibi evaporatör değerlerinin de

kaydedilmesi gerekmektedir. Böylece bu kayıtların kontrol edilmesiyle evaporatörün
performansındaki düşmeler ve nedenleri kolayca görülebilmektedir. Gemilerde tutulan
evaporatör kayıtlan için bir örnek Tablo 3.6'da gösterilmektedir.
EVAPORATÖR
165

Tablo 3.5 Genünin deneme seyrinde evaporatör değerlerinin kayıt edilmesi

Gemi adı
... •·• •······ ....
MN .............. Tarih ....... Mevki

30 m /lı
1
Evaporatör Alfa Lava! Tip JVP-26 Kapasite
Isı dcğlştiricide plaka sayısı 100 Son temizleme tarihi .......
Yoğuftunıcuda plaka sayısı 100 Son temizleme tarihi .......
Tarih .. . ..
Başlama 1030
=Ol Bitiş 1100
!il
N Fark dak 30
Başlama m3 3,500

...
.!2 .....
.!:ı'
Bitiş m.3 4,160

< :Q Fark m" 0,660

Tatlı su üretim miktarı m,/gün 31,6
Ceket su girişi oc 80
'lJ
·c oc
...
;ı

.,
;g°ıı
Ceket su çıkışı 67,5

"O
Fark oc 12,5
.5 Ceket su akış miktarı ml/h 66,5
Deniz suyu girişi oc 22
Deniz suyu çıkışı oc 32.5
=
"c Fark oc 10,5
.E....
=
,el)
Besleme su sıcaklığı oc 32,5
Q
.... Deniz suyu akış miktarı m'llı 71,9
Buharlaşma sıcaklığı oc 48
Vakıım % 90
Ejektör pompa emme basıncı bar 0,4
Ejektör pompa basma basıncı bar 4.7
Ejektör gi~ basıncı bar 3,9
Ejektör çıkış basıncı bar 0,2
Tatlı su pompası çıkış basıncı bar 1,4
Tuzluluk ppm 1
Gözetleme camında su seviyesi mm 20

Düşünceler:

İmza
 166

Tablo 3.6 Evaporatör kayıt defter örneği

Tarih Saat Akış ölçer Vakıım Buharlaşma Ceket suyu Deniz suyu Deniz suyu Ejektör Tatlı su Tuzluluk Düşünceler

sıcaklığı basıncı giriş basıncı basıncı

m' % ·c Giriş Çıkış Giriş Çıkış bar bar bar ppm

oc ·c ·c ·c
EVAPORATÖR
167

SÖZLÜK

ağır yol : (İng. slow speed) Örneğin ağır devirli iki zamanlı
bir ana makinanın ileri veya geri (tornistan) yönde
40-60 d/dak ile çalışması.
akış ölçer : (İng. flowmeter) Evaporatörlerde elde edilen
damıuk suyun, tatlı su pompası ile tanka basılması
esnasında debisini ölçen cihaz.

ana makina : (İng. main engine, M/E) Gemilerin pervanesini

döndürmek için gerekli gücü sağlayan genellikle
dizel veya buhar türbini olan makina.
asit banyosu : (İng. acid bath) Evaporatörlerde kullanılan ısı
değiştiricilerin temizlenmesi için kullanılacak taş
asidi veya benzer ilaçların su ile seyreltilmesiyle
oluşan asit-su kanşımı.

aşınma ringi (İng. wearing ring) Genellikle santrifüj

pompalarda impeller ile pompa gövdesi arasında
bulunan ve impeller ile gövdenin aşınmasını
önleyen bir çeşit halka, aşmma bıırcıı.
ayarlama (İng. regulating, adjusting) Evaporatörlerde
kullanılan vakum kıncı valfin açıklık veya kapalılık
miktarının vakum değerine göre ayar edilmesi.

aynştırıcı : (lng. separator, demister) Evaporatörlerde, ısı

değiştiricinin üst tarafında bulunup buharlaştırılan
deniz suyunun içinde, buhar dışında bulunan su
taneciklerini tutan bir çeşit filtre veya su tutucu.
bakım-tutum : (İng. maintenance, overhaul) Pompa, kompresör,
evaporatör vb. ünitelerin belli zaman aralıklannda
belirli veya tüm elemanlarının sökülerek
kontrollerinin veya bakımlarının yapılması,
gerektiğinde de bu elemanlann yenileri ile
değiştirilmesi.

basınç göstergesi : (İng. pressure gauge) Pompa giriş ve çıkış

devreleri ile muhtelif devrelerdeki akışkanların
basınçlarını genellikle bar veya Pa birimiyle
gösteren bir indikatör.
besleme valfi : (İng. feed valve) Ejektör pompası ile basılan deniz
suyunun, küçük bir devre ile ısı değiştiriciye
girebilmesini sağlayan bir valf.
borulu tip ısı değiştirici : (İng. tube type heat exchanger) Evaporatörlerin alt
tarafında dik konumda bulunanlarda, boruların
içinden deniz suyu ve dışından da ana makina ceket
suyu dolaştırılan; yatay olanlarda is~ boruların
 GEMİ Y AROIMCI MAKİNALARI II
168

içinden ana makina ceket suyu ve dışından da deniz

suyu dolaştınlarak deniz suyunun ceket suyu ile
buharlaştınldığı ünite.

borulu tip yoğuşturucu : (İng. tube type condenser) Evaporatörlerin üst

taraflannda bulunan ve borulann dışında buhar,
içinde ise deniz suyu dolaştınlarak buhann deniz
suyu ile yoğuşturulmasıyla elde edilen damıtık
suyun tavada toplandığı ünite.
ceket suyu : (İng. main engine fresh water cooling water) Ana
makina silindir ceketlerinden tatlı su pompası
vasıtasıyla dolaştınlan ve ana makina silindirlerini
soğutan 60-85°C arasındaki sıcaklıkta tutulan tatlı
su.
cıvata : (İng. bolt) Üzerinde genellikle metrik veya
whitworth diş olan ve makina parçalannı veya
borulan flençlerle birbirlerine birleştirmede
kuUanılan ve anahtarla sıkılabilmesi veya
sökülebilmesi için genellikle altıköşe, bazen de
tornavida, kare veya ailen başlı erkek bağlantı
elemanı.

çalpar.ı valf : (İng. swing check valve) Gemilerde özellikle

tuvalet ve banyo sulannın gemi dışına çıktığı
devrelerde, bazen de evaporatör sistemlerinde
ejektörlerden önce kuUanılan ve içinde bir klapesi
olan bir çeşit geri döndürmez valf.
damıtık su : (İng. distiUed water) Evaporatörlerde (tatlı su
üretme sistemlerinde), vakum altında bulunan deniz
suyunun ana makina ceket suyu ile
buharlaştınlmasıyla elde edilen tatlı su, distile sıı.

demister : (İng. demister, separator) Evaporatörlerde, ısı

değiştiricinin üst tarafında bulunup buharlaştırılan
deniz suyunun içinde, buhar dışında bulunan su
taneciklerini tutan bir çeşit filtre veya su tutucu.
deniz suyu ejektörü : (İng. sen water ejector, brine ejector) Ejektör
pompa~ı ile denizden alınan deniz suyunun içinden
geçirildiği ve içindeki nozul veya orifis ile hızın
artıp basıncın azalmasıyla yaratılan vakum
sayesinde ısı değiştiricideki deniz suyunun fazlasını
emerek ısı değiştiricide deniz suyu seviyesini sabit
tutan eleman, seviye ejektörii.
denize çıkış valfi : (İng. overboard valve, discharge valve) Ejektör
pompası ile basılan deniz suyu ile yoğuşturucuda
kullanılan deniz suyunun gemi bordasından denize
çıkabilmesi için makina dairesinde kullanılan geri
döndürmez tipteki borda çıkış valfi.
EVAPORATÖR
169

devir : (İng. revolution) Gemideki pervane şaftının

dakikadaki dönme sayısı.
difüzör : (İng. diffuser) Seviye veya vakum ejektörü içinde
bulunan ve basınç enerjisinin kinetik enerjiye
çevrildiği küçük çaplı pasaj.

distile pompası : (İng. distilled water pump, fresh water pump)

Evaporatörlerde, ısı değiştiricideki deniz suyunun
vakum altında buharlaştırılması ve daha sonra
yoğuşturulması sonucu elde edilen damıtık suyu
yoğuşturucunun tavasından alarak tatlı su tankına
gönderen santrifüj pompa.
distile su : (İng. distilled water) Evaporatörlerde (tatlı su
üretme sistemlerinde), vakum altında bulunan deniz
suyunun ana makina ceket suyu ile
buharlaştırılmasıyla elde edilen tatlı su, damıtık sıı.

dizel jeneratör : (İng. diesel generator, D/G) Gemilerde genellikle

dizel tahrikli olarak çalışan elektrik üreteci, elektrik
üreteci.
ejektör pompası : (İng. ejector pump) Kinistin veya benzeri bir deniz
suyu devresinden aldığı deniz suyunu belirli bir
basınçla seviye ve vakum ejektörlerinden geçiren,
aynca ısı değiştiriciye besleme valfi vasıtasıyl~
gerektiği kadar deniz suyu veren santrifüj tipteki bir
pompa.
ejektör : (İng. ejector) Evaporatör sisteminde, ejektör
pompasının bastığı deniz suyunun içinden geçmesi
esnasında yaratılan vakum ile ısı değiştiricideki
deniz suyu seviyesini sabit tutan ve evaporatör
içindeki havayı çekerek içeride vakum oluşmasını
sağlayan eleman.

elektrot : (İng. electrode, salinity celi) Evaporatörde elde

edilen tatlı suyun, tatlı su pompası ile tanka
basıldığı devre üzerinde bulunup üretilen tatlı su
içindeki tuzluluğu okuyan ve bu sinyali tuzluluk
ölçere gönderen elektriksel bir eleman.
emniyet valfi : (İng. safety valve) Evaporatörlerin kaçak testleri
yapılırken, evaporatör içinin deniz suyu ile
doldurulması esnasında aşın basınç yükselmesi
durumunda açarak evaporatör içindeki aşın basıncı
dışarı tahliye eden yay basıncı ayarlanabilen bir
valf.
evaporatör : (İng. evaporator, fresh water generator, distiller)
Vakum altındaki deniz suyunun, ana makina ceket
suyu ile ısıtılıp buhar haline getirildikten sonra
tekrar deniz suyu ile yoğuşturulması sayesinde
 GEMİ YARDIMCI MAKİNALARI il
170

damıtık su elde edildiği sistem veya ünite,

bıılıarlaştırıcı.

fırçalama : (İng. brushing) Levhalı tipteki ısı dei;>iştirici ve

yoğuşturucuda bulunan titanyum levhaların
(plakaların) üzerinde biriken pisliklerin fırça ve su
ile temizlenmesi.
geri döndürmez valf : (İng. non-return valve, check valve) Gemilerdeki
deniz suyu, tuvalet, banyo sulan ile diğer
sistemlerin tahliyelerinde gemi bordasından çıkış
valfi olarak kullanılan ve giriş tarafındaki basınç
çıkış tarafındaki basınçtan yüksek olduğunda açılan,
girişteki basıncın çıkış (deniz) tarafındaki basınçtan
düşük olduğu durumda ise kapanan tek yöne akışlı
valf.
gözetleme camı : (İng. sight glass) Evaporatörlerdeki borulu tip ısı
değiştiricinin borularınınüst tarafında bulunan ve
içeride buharlaşma veya yağmurlama şeklinde bir
hareket olup olmadığını görebilmek için konulmuş
ortasında cam bulunan yuvarlak bir flenç.

hava çıkarına valfi : (İng. vent valve) Evaporatörlerdeki ısı değiştiriciye

verilen ceket suyu ve yoğuşturucuya verilen deniz
suyunda hava bulunması durumunda açılarak ceket
ve deniz suyundaki havayı boşaltmak için kullanılan
küçük valf.
hava ejektörli : (İng. air ej~ctor, vacuum ejecıor) Evaporatör
sisteminde, ejektör pompasının bastığı deniz
suyunun içinden geçmesi esnasında yaratılan vakum
ile evaporatör içindeki havayı çekerek evaporatör
içerisinde vakum oluşmasını sağlayan eleman.
ısı değiştirici : (İng. heat exchanger) Evaporatörlin alı kısmında
bulunup bir tarafında buharlaştırılacak deniz suyu,
diğer tarafında ise deniz suyunu buharlaştırabilmek
için ana makina ceket suyu dolaşan borulu veya
levhalı tipteki ünite.

içme suyu : (İng. drinking water) Gemilerde personelin sadece

içme amacıyla kullandığı tatlı su.
ilaç çektirme valfi : (İng. chemical dosing valve) Evaporaıörde ısı
değiştiriciye deniz suyu verilen besleme devresi
üzerindeki orifisin bulunduğu devreye bağlanan ve
ısı değiştiricide kışır oluşmasını önleyen ilacın deniz
suyu ile birlikte ısı değiştiriciye damlalar halinde
girmesini sağlayan küçük bir valf, dozaj valfi.
kaçak : (İng. leak, leakage) Evaporatörlin gövdesi veya
valnım olan devrelerinden, iyerideki vakumu
kıracak şekilde hava emmesi.
EVAPORATÔR
171

kapasite : (İng. capacity, flow quantity) Evaporatörlerin 24

saatte ürettikleri damıtık su miktarı.
kazan : (İng. boiler, steam generator) Gemilerde buhar
elde etmek için kullanılan alev veya su borulu ünite.
kışır : (İng. scale) Evaporatörlerde kullanılan özellikle
borulu tipteki ısı değiştirici ve yoğuşturucunun
deniz suyu taraflarında görülen ve boruların içine
veya dışına tabaka şeklinde yapışmış bulunan deniz
suyu katmanı.
kinistin : (İng. sea chest, kingston) Gemilerde soğutma
amacıyla kullanılacakolan deniz suyunun, denizden
gemiye girdiği bölgeye verilen ad.
kondenser : (İng. condenser) Isı değiştiricideki deniz suyunun
ceket suyu ile ısıtılmasıyla oluşan buharın deniz
suyu ile yoğuşturulduğu ve evaporatörün üst
tarafında bulunan borulu veya levhalı tipteki ısı
değiştirme ünitesi, yoğuşıımıcu.

küresel valf : (İng. ball valve) Akışkan devrelerinde kullanılan

ve akışkana yol verme veya akışkanı kesme işlemini
içinde bulunan bir küre biçimli disk ile yapan
genellikle kol, bazen de hidrolik veya pnömatik
kumandalı kullanılan bir çeşit valf.

levhalı tip ısı değiştirici : (İng. plate type heat eıcchanger) Genellikle
titanyum malzemeden yapılarak birbiri ardına
sıralanmış onlarca levhadan oluşan ve levhaların bir
tarafında deniz suyu, diğer tarafında ise ana makina
ceket suyunun dolaştığı ve deniz suyunun
buharlaştırılması amacıyla kullanılan evaporatörün
alt tarafındaki ünite.
levhalı tip yoğuşturucu : (İng. plate- type condenser) Genellikle titanyum
malzemeden yapılarak birbiri ardına sıralanmış
onlarca levhadan oluşan ve levhaların bir tarafında
deniz suyu, diğer tarafında ise buharın dolaştığı ve
buharın yoğuşturularak damıtık suyun elde edildiği,
evaporatörün üst tarafında bulunan ünite.
manometre : (İng. manometer, pressure gauge) Pompa giriş ve
çıkış devreleri ile muhtelif devrelerdeki akışkanların
basınçlarını genellikle bar veya Pa birimiyle
gösteren bir indikatör.
meger testi : (İng. megger test) Elektrik ünitelerindeki izolasyon
direncinin ölçümü için yapılan bir test.
mekanik salmastra · : (İng. mechanical seal, shaft seal) Sabit (seramik
veya metal) ve hareketli (karbon) bir parça, yay ve
çeşitli lastik veya O ringlerden oluşan ve
pompaların şaft boğazlarında kullanılarak pompanın
 GEMİ YARDIMCI MAKİNALARI II
172

bastığı sıvınınpompa dışına kaçmasını veya

pompanın hava almasını önleyen sızdınnazlık
elemanı, mekanik sea/, boğaz pateni.

musluk valf : (İng. cock) Genellikle basınç gösterge devreleri

üzerinde kullanılarak göstergeye akışkan gitmesini
veya gitmemesini sağlayan bronz malzemeden
yapılmış küçük valf.

nozul : (İng. nozzle) Seviye veya vakum ejektörleri içinde

bulunarak ejektörlerden geçirilen deniz suyunun
basıncını azaltıp kinetik enerjisini (hızını) artınnaya
yarayan küçük çaplı silindirik parça.
orifis : (İng. orifice) Evaporatörün ısı değiştiriciye deniz
suyu verildiği besleme devresi üzerinde bulunan ve
deniz suyunun basıncını düşürüp kinetik enerjisini
artırarak içerideki vakuma destek sağlayıp akışı
düzenleyen ve üzerindeki rakora ilaç çektinne
devresi bağlanabilen rondelaya benzeyen bir
eleman.
overhol : (İng. overhaul) Pompa, kompresör, evaporatör vb.
ünitelerin belirli zaman aralıklarında belirli veya
tüm elemanlarının sökülerek kontrollerinin veya
bakımlarının yapılması, gerektiğinde de bu
elemanların yenileri ile değiştirilmesi, periyodik
bakım.

plakalı tip ısı değiştirici : (İng. plate type heat exchanger) Genellikle
titanyum malzemeden yapılarak birbiri ardına
sıralanmış onlarca levhadan oluşan ve levhaların bir
tarafında deniz suyu, diğer tarafında ise ana makina
ceket suyunun dolaştığı ve deniz suyunun
buharlaştırılması amacıyla kullanılan evaporatörün
alt tarafındaki ünite, levlıalı tip ısı değiştirici.
plakalı tip yoğuşturucu : (İng. plate type condenser) Genellikle titanyum
malzemeden yapılarak birbiri ardına sıralanmış
onlarca levhadan oluşan ve levhaların bir tarafında
deniz suyu, diğer tarafında ise buharın dolaştığı ve
buharın yoğuşturularak damıtık suyun elde edildiği,
evaporatörün üst tarafında bulunan ünite, lev/ıalı tip
yoğı,ştıın,cı,.

ppm : (İng. part per million) Evaporatörde elde edilen

damıtık suyun içindeki tuzluluk miktarının ifade
edilmesinde kullanılan ve milyonda parçacık
anlamına gelen bir ölçü birimi.

rondela : (İng. washer) Cıvata başlarının veya somunların

altlarında boşluk doldunnak, onların laçka olmasını
önlemek veya sızdınnazlık sağlamak gibi amaçlarla
kullanılan belirli bir iç çapı, dış çapı ve kalınlığı
olan halka şeklindeki bağlantı elemanı.
EVAPORATÖR
173

salinometre : (İng. salinometer) Evaporatörde elde edilen

damıuk su içindeki tuzluluk miktarını okuyan
elektrodun gönderdiği sinyal ile damıuk sudaki
tuzluluk miktarını ölçen, gösteren ve ayarlanan
değeri aşUğında ise alann çalarak işletmeciyi uyaran
ve tuzluluk oranı yüksek çıkan suyu, tank yerine
selenoid valfi enerjileyerek açıp sintineye veya
evaporatöre geri gönderen cihaz.
salmastra : (İng. packing) Pompa şaft boğazlarında birkaç adet
olarak kullanılan, pompa içindeki sıvının dışarı
kaçmasını ve pompanın hava almasını önleyen
belirli kalınlıklardaki teflon, grafit vb.
malzemelerden yapılan bağlar.
selenoid valf : (İng. solenoid valve) Kelebek, küresel, diyaframlı
vb. valflerin spındılına kumanda eden bir selenoid
bobinin enerjilendirilmesi veya enerjisizlendirilmesi
ile açılan veya kapanan valf.
separatör : (İng. separator, demister) Evaporatörlerde, ısı
değiştiricinin üst tarafında bulunup buharlaşunlan
deniz suyunun içinde buhar dışında bulunan su
taneciklerini tutan bir çeşit filtre veya su tutucu.
seviye ejektörü : (lng. brine ejector) Ejektör pompası ile denizden
alınan deniz suyunun içinden geçirildiği ve içindeki
nozul sayesinde hızın artıp basıncın azalmasıyla
yamulan vakum sayesinde ısı değiştiricideki deniz
suyunun fazlasını emerek ısı değiştiricide deniz
suyu seviyesini sabit tutan eleman, deniz sııyıı
ejektörü.
sıcaklık göstergesi : (İng. thermometer) Yağ, yakıt, su, hava, buhar vb.
devrelerde kullanılan ve devredeki boru içine
daldırılmış ısı duyan ile boru içinden geçen
akışkanın sıcaklığını okuyarak gösteren cihaz veya
eleman, termometre.
sintine : (İng. bilge) Ana ve yardımcı makinalardaki
kaçaklar nedeniyle makina dairesinde panyola
saçlarının alt kısmında bulunan kuyularda toplanan
kirli veya yağlı su ya da gemi ambarlarının
yıkanması sonrasında ambarda kalan kirli veya yağlı
su.
sülüs valf : (İng. sluice valve, gate valve) Sürgü veya dil adı
da verilen bir diskin bir kanal içinde aşağı-yukan
hareketiyle açılan ve kapanan akışa dirençleri
(basınç kaybı) az olduğundan genellikle pompa
girişlerinde kullanılan bir valf.

tapa : (İng. plug) Borulu tipteki ısıtıcı (biter) ve soğutucu

(kuler) borularının delinmesi sonucunda delik
olduğu saptanan boruların her iki ağzına çakılan
 GEMİ YARDIMCI MAKİNALARI II
174

pirinç veya ağaç malzemeden yapılmış hafif konik

şekilli içi dolu silindirik parça.

tatlı su pompası : (İng. fresh water pump) Evaporatörlerde deniz

suyunun vakum altında buharlaştırılması ve
yoğuşturulması sonucu elde edilen damıtık suyu
yoğuşturucunun tavasından alarak tatlı su tankına
gönderen santrifüj pompa.
tatlı su tankı : (İng. fresh water tank) Evaporatörlerde deniz
suyunun vakum altında buharlaştınlması ve
yoğuşturulması sonucu elde edilen damıtık suyun
tatlı su pompasıyla gönderildiği ve içinde tatlı su
depolanan kullanma suyu tankı.
tesviye şişesi : (İng. level glass, sight glass, !eve) gauge, Jevel
indicator) Herhangi bir sistem, iinite veya tanktaki
yağlama yağı, yakıt, su, çamur vb. akışkanların
seviyelerini göstermede kullanılan genellikle ısıya
dayanıklı cam, mika veya benzeri malzemeden
yapılmış şeffaf gösterge.

ilkah : (İng. clogged, blocked, dirty) Özellikle borulu

tipteki ısı değiştirici veya yoğuşturucu borularının
içinde pislik bulunması ve akışkanın boru içinden
geçememesi durumu.
tuzluluk oranı : (İng. salinity, salinity rate) Evaporatörlerde, deniz
suyunun vakum altında buharlaşurılması ve
yoğuşturulması sonucu elde edilen damıtık suyun
içindeki tuzluluk miktarı.
tuzluluk ölçer : (İng. salinometer) Evaporatörde elde edilen
damıtık su içindeki tuzluluk miktarını olnıyan
elektrodun gönderdiği sinyal ile damıtık sudaki
tuzluluk miktarını ölçen, gösteren ve ayarlanan
değeri aştığında ise alarm çalarak işletmeciyi uyaran
ve tuzluluk oranı yiiksek çıkan suyu, tank yerine
sclenoid valfı enerjileyerek açıp sintineye veya
evaporatöre geri gönderen cihaz.
tuzluluk pili : (İng. electrode, salinity cell) Evaporatörde elde
edilen tatlı suyun, tatlı su pompası ile tanka
basıldığı devre üzerinde bulunup ilretilen tatlı su
içindeki tuzluluğu okuyan ve bu sinyali tuzluluk
ölçere gönderen elektriksel bir eleman.
vakum ejektörü : (İng. vacuum ejector, air ejector) Evaporatör
sisteminde, ejektör pompasının bastığı deniz
suyunun içinden geçmesi esnasında yaratılan vakum
ile evaporatör içindeki havayı çekerek evaporatör
içerisinde vakum oluşmasını sağlayan eleman.
vakum göstergesi : (İng. vacuum gauge) Evaporatörün gövdesi
üzerinde bulunan ve evaporatörün içindeki vakum
EVAPORATÖR
175

değerini cmHg, mmHg, bar veya atın olarak

gösteren geyç veya gösterge.
vakum kıncı : (İng. vacuum breaker) Evaporatör gövdesinde
bulunup evaporatörün çalıştığı süre içinde genellikle
tamamen kapalı tutularak vakumun kınlmamasını,
evaporatör devreden çıkartılacağı zaman da açılarak
içeride vakum kalmamasını sağlayan vakum
ayarlayıcı küçük bir valf.

yağ keçesi : (İng. oil seal, seal ring) Pompa şaftlannda bir veya
birkaç adet olarak kullanılan belirli bir iç çap, dış
çap ve kalınlığı olan halka biçimindeki sızdırmazlık
elemanı.

yay basıncı : (İng. spring pressure) Isı değiştiriciye verilen

besleme suyu devresindeki besleme suyu valfinde
bulunan yayın iterek diskin yuvaya basmasını
sağlayıp valfi kapalı tutan k7.!vvet.

yoğuşturucu : (İng·. condenser) Isı değiştiricideki deniz suyunun

ceket suyu ile ısıtılmasıyla oluşan buhann deniz
suyu ile yoğuşturulduğu evaporatörün üst tarafında
bulunan borulu veya levhalı tipteki ünite.
yön değiştirici : (İng. deflector) Evaporatörlerde ısı değiştiricinin
üzerinde bulunarak buhann yönlenmesine ve
yukandaki yoğuşturucuya çıkmasına yardım edip
buhar içinde bulunan su taneciklerinin çarparak
tekrar ısı değiştiriciye dönüp tamamen
buharlaşmasına yardımcı tepsi biçimindeki bir
eleman.