UNIVERSITETI POLITEKNIK I TIRANËS

FAKULTETI I TEKNOLOGJISË SË
INFORMACIONIT

Punë Laboratori Nr.4

Tema: . Dinamika e rrotullimit të trupit të
ngurtë dhe momenti i inercisë

Punoi: Pranoi:
Sindi Goga Adhurim HOXHA
Dega: Inxhinieri Elektronike
Grupi: I A

Tiranë, Shkurt 2021

Teoria e Punës

Për një trup të ngurtë që rrotullohet rreth nje boshti nën veprimin e momentit M të forcave të
jashtme, ekziston kjo lidhje midis momentit M dhe nxitimit të tij këndor β :

M=Iβ (1)

ku I – është momenti i inecisë së trupit rreth boshtit në fjalë. Barazimi (1) quhet dhe ekuacioni
themelor i dinamikës së rrotullimit të trupit të ngurtë. Me anë të tij mund të gjendet njëra nga
madhësitë që figurojnë në të kur njihen dy të tjerat. Në këtë punë laboratori barazimi (1) do të
shfrytëzohet kryesisht për të llogaritur momentin e inercisë I të trupave të ndryshëm.
Momenti i inercisë është një madhësi skalare e cila përcaktohet nga masa e trupit dhe nga
mënyra se si është shpërndarë kjo masë në lidhje me një bosht të dhënë (në rastin tonë, në lidhje
me boshtin O). Momenti i inercisë karakterizon inercinë e një trupi të ngurtë në lëvizjen
rrotulluese. Momenti i inercisë në rastin e përgjithshëm llogaritet nga shprehja :

I = Σ ∆mi ri2 ose I = ∫ r2dm

ku ∆mi (ose dm) është masa e një pjesëze të vogël të trupit, ndërsa r i (ose r) rrezja ose distanca e
saj nga boshti i rrotullimit. Në rastin e një pike materiale me masë M që rrotullohet rreth një
2
boshti që ndodhet në distancë R nga ajo, momenti i inercisë është : I = M R .
Paisja kryesore në këtë punë
laboratori është një rrotull (pulexhë) P
e cila mund të rrotullohet rreth nje
boshti horizontal me fërkim të
neglizhueshëm (Fig.1). Boshti i
rrotullës është fiksuar në një stativ. Në
njërën anë të rrotullës ka një kanal
rrethor të posaçëm (me rreze r) ku
mund të mbështillet nje fije peri (ose
spango). Në fund të fijes varet një trup
me masë m . Trupi ka dimensione të
vogla dhe mund të konsiderohet si
pikë materiale.
Për të studiur lëvizjen drejtvizore
të trupit dhe lëvizjen rrotulluese të
rrotullës duhet të shqyrtojmë forcat që

Fig. 1 ushtrohen tek të dy objektet dhe më

pas të zbatohen për secilin relacionet
dinamikë; konkretisht Ligji i II i Niutonit për trupin dhe barazimi (1) për rrotullën. Tek trupi
ushtrohen forca e rëndesës m g dhe tensioni T i fijes. Tek rrotulla, tensioni T shkaton një moment
force M që llogaritet sipas : M = T r. Duke shkruar Ligjin e II të Niutonit për trupin dhe
barazimin (1) për rrotullën, marrim :

mg-T =ma (2)

Tr =Iβ (3)
ku I është momenti i inercisë së rrotullës, β - nxitimi këndor i saj, a – nxtimi i masës m.
Nisur nga barazimet (2) dhe (3) mund të themi se masa m bën lëvizje drejtvizore të
nxituar, ndërsa rrotulla P kryen lëvizje rrotulluese të nxituar.
Midis madhësive a dhe β ekziston lidhja :

a= β r (4)

Pasi zëvëndësohet kjo shprehje e a tek barazimi (2) i sistemit, gjëndet nga ai momenti i inercise
I së rrotullës :

mgr 2
I= β -mr (5)

Teorikisht barazimi (5) do të shërbente për të llogaritur momentin e inercisë së rrotullës. Por
matja e β kërkon një pajisje të veçantë shtesë, ndaj ndiqet një rrugë tjetër : llogaritet nxitimi a
i masës m duke matur rrugën e lëvizjes së saj (lartësinë h të rënies) dhe kohën t gjatë të cilës
2
përshkohet kjo rrugë. Duke supozuar lëvizja e m bëhet me shpejtësi fillestare zero, (h = at /2 )
gjejmë këtë shprehje për nxitimin a të masës m :

2 h
a= t2
Këtë shprehje të a e zëvëndësojmë tek barazimi (4) i β :

β = a = 2h
r rt2
Duke zëvëndësuar këtë β tek barazimi (5) marrim formulën e llogaritjes së momentit te inercisë
së trupit që rrotullohet (pra të rrotullës) :
gt2

2
I=mr ( 2h -1) (6)
Pikërisht barazimin (6) do ta përdorim në këtë punë laboratori për të llogaritur momentin e
innecisë së trupave të ndryshëm.

Pjesa eksperimentale
 Ushtrimi 1. Përcaktimi i momentit të inercisë së rrotullës.

Le ta shënojmë me Io momentin e inercisë së rrotullës. Mbështillet fija në kanalin e

posaçëm rrethor të rrotullës (Fig.1) deri sa skaji i poshtëm i masës m, të varur në fund të fijes,
të vijë tek treguesi S dhe lëshohet ajo. Matet me kronometër koha t e rënies së saj nga niveli S
deri në tavolinë, (kryhet një seri prej 3-5 matjesh). Matet gjithashtu me meter-shirit ose vizore
lartësia h (nga niveli S deri në nivelin e sipërfaqes së tavolinës).
Të shënohen në fletë-matje gjithashtu vlera r e rrezes së kanalit rrethor ku është
mbeshtjellë fija si dhe masa m e trupit që varet në fije (vlerat e r dhe m jepen në laborator).
Zakonisht matjet kryhen vetëm për një lartësi. Ndërsa masa m e trupit të varur mund të
ndryshohet. Për të rekomandohen të merren 2-3 vlera. Me anë të formulës (6) llogartet Io. Të
llogaritet gjithashtu mesatarja e Io -ve të gjetura për masa m të ndryshme. Për 1 ose 2 raste të
llogaritet gabimi absolut dhe relativ i Io .

m(gr 10 gr 20 gr 30 gr
)

t(s) 2.01 s 1.84 s 1.08 s

1.99 s 1.80 s 1.11 s
1.98 s 1.81 s 1.13 s
2.02 s 1.80 s 1.12 s

tmes 2s 1.8125 s 1.11 s

I0=mr2 [gt2/2h -1] 0.185082 0.302281 0.160982
Imes
0.216115

Y=gabimi absolut y0=Imes-I01=0.216115-0.185082= 0.031033

y mes =¿ ¿

y mes =¿ ¿
y mes =0.057444

=gabimi relative

y mes
¿
l mes

¿ 0.265802929
 Ushtrimi 2. Përcaktimi i momentit të inercisë së një disku.

Tek rrotulla P montohet një disk D (shih Fig. 1), të cilit duam t’i matim momentin e
inercisë. Pastaj si në ushtrimin 1 (duke matur t dhe h ) gjëndet me anë të formulës (6)
momenti i inercisë I1 i sistemit rrotull+disk. Momenti i inercisë I D i dikut do të llogaritet me
anë të diferencës :

ID = I 1 - I o (7)

Në këtë ushtrim mund të përdoren po ato masa m që u përdorën në ushtrimin e parë. Po

njësoj mund të gjëndet momenti i inecisë së ndonjë trupi tjetër që mund të montohet në
rrotull. Të llogaritet gjithashtu mesatarja e ID -ve të gjetura për masa m të ndryshme. Në një
rast, pasi të jetë llogaritur gabimi absolut i I1 , të llogaritet gabimi absolut i ID duke
shfrytëzuar formulën e gabimit të diferencës së dy madhësive fizike.

m(gr) 10 gr 20 gr 30 gr

t(s) 4.67 s 3.62 s 2.22 s

4.75 s 3.59 s 2.30 s
4.70 s 3.60 s 2.28 s
4.71 s 3.62 s 2.27 s

tmes 4.7075 s 3.6075 s 2.2675 s

I1=mr2 [gt2/2h -1] 1.047352 1.226145 0.717849

ID=I1-I0 0.8622 0.923864 0.556867

I1mes
0.997115
IDmes
0.780977

Per I1.1 =1.047352

Y1=I1mes-I1.1= -0.050237
Per I01=0.185082
Y0=0.031033
Yd=Y1-Y0= -0.08127

Ushtrimi 3. Momenti i inercisë së një mase pikësore.

 Në diskun D montohen me fileto 2 trupa (me masa të barabarta) që kanë dimensione
relativisht të vegjël, të cilët i konsiderojmë si pika materiale. Ata në këtë ushtrim do t’i
quajmë masa pikësore. Shënojmë me M masën e secilës prej tyre. Ato montohen në distanca
R, të barabarta, nga qëndra e diskut. Pastaj diku montohet në rrotullën P.
Momenti i inercisë I2 i sistemit të ri (rrotull+disk+2 masat pikësore) mund të shprehet :

I2 = I 1 + 2 I p (8)

ku I1 - momenti i inercisë së sistemit disk+rrotull, (i përcaktuar në ushtrimin 2), ndërsa Ip -

momenti i inercisë të një mase pikësore. Vlera teorike e Ip jepet nga formula :

2
Ip = M R (9)
Duke zëvëndësuar Ip e barazimit (9) tek (8) marrim :

2
I2 = I1 + 2MR (10)

Duke ndryshuar R ndryshon dhe I 2 . Të llogaritet I2 (pasi është matur t dhe h) me anë të
formulës (6), për 3 vlerat e ndryshme të R , (të cilat jepen në laborator). Pasi plotsohet tabela
e mëposhtëme, me vlerat e saj të ndërtohet grafiku i vartësisë së I2 nga R , (I2 në oy, R në ox).

Tabela 1

R
I2

Pasi janë llogaritur momentet e inercisë I2 , me anë barazimit (8) mund të llogariten
momentet e inercisë Ip të masës pikësore për rreze të ndryshme R. Të krahasohen vlerat e I p të
gjetura nga formulat (8) dhe (9) duke i vendosur ato në tabelën krahasuese (Tabela 2). Vlerat
e
M dhe R jepen në laborator. Tabela 2 të përpilohet vetëm për njërën nga masat m
Rekomandohet të merren jo më shume se 2 vlera për masën m. Për të mos u montuar e
zmontuar 2 herë masat pikësore M tek disku D, për një montim të tyre (pra për një R të
caktuar), të bëhen matjet e t për të 2 vlerat e m, duke i shënuar në tabelat përkatëse në fletë-
matje.
Për grafikun e ushtrimit 3, si vlera të I2 -ve të merren mesataret e vlerave te gjetura për to
për secilën nga masat m.

Tabela 2

Ip - sipas (8)
Ip - sipas (9)

M=100gr
 m= 20gr

R 0.036m 0.052m 0.068m

t(s) 3.54 s 4.60 s 4.75 s

3.50 s 4.65 s 4.80 s
3.60 s 4.70 s 4.73 s
3.55 s 4.68 s 4.75 s

tmes 3.5475 s 4.6575 s 4.7575 s

I1=mr2 [gt2/2h -1] 1.185379 2.050239 2.139644
I2=I1+2MR2 1.444579 2.591039 3.064444

M= 100 gr m=50 gr

R 0.036m 0.052m 0.068m

t(s) 2.84 s 2.89 s 3.10 s

2.75 s 2.80 s 3.11 s
2.80 s 2.83 s 3.12 s
2.78 s 2.83 s 3.12 s

tmes 2.7925 s 2.8375 s 3.1125 s

I1=mr2 [gt2/2h -1] 1.827074 1.88722 2.275669

I2=I1+2MR2 2.086274 2.42802 3.200469

I 2 mes=(I ¿ ¿ 2 ( m=20 gr )+ I 2 (m =50 gr )) /2 ¿

R 0.036m 0.052m 0.068m

I2mes 1.765427 2.50953 3.132457
 Varësia e momentit të inercisë ndaj rrezes ndërmjet 2 masave pikësore
3.5

3 f(x) = − 236.67 x² + 67.33 x − 0.35

2.5

2
I2mes 1.5

0.5

0
0.03 0.04 0.04 0.05 0.05 0.06 0.06 0.07 0.07

M=100gr

m= 20gr

R 0.036m 0.052m 0.068m

I1=mr2 [gt2/2h -1] 1.185379 2.050239 2.139644
I2=I1+2MR2 1.444579 2.591039 3.064444

I 2=I 1 +2 I p I p=M R 2 (formula 9)

=>
I p=( I ¿ ¿ 2−I 1 )/2 ¿ (formula 8)

Ip (formula 8) 0.1296 0.2704 0.4624

Ip (formula 9) 0.1296 0.2704 0.4624

Përfundime e konkluzione:
1. Arrita të përcaktoja momentin e inercisë së një rrotulle, disku dhe një mase pikësore duke
gjetur gabimin absolut dhe relative te matjeve te mia aty ku kerkohej.
2. Kam testuar në zbatim formulat e momentit te inercisë si dhe vërtetësinë e tyre.