Worktext in GE 11

Sosyedad at
Literatura

Prepared by:
Annie A. Daet, MAEd
Sherry Ann P. Tumamao, MST
Fe T. Dugay, MST
Meliza Joy B. dela Cruz
Kevin Jay L. Arienda

GENERAL EDUCATION DEPARTMENT

Name: ________________________________________
Bloc: ________ Course and Year: ____________

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 1

 MGA DAPAT GAWIN
Upang ang pagtutuklas at pag- aaral sa asignaturang ito ay masaya, masistema at maayos,
nais ng inyong guro na gawin nyo ang mga sumusunod:
1. Huwag kalimutang ilagay ang pangalan, bloc at kurso sa anumang papel na
nagsagutan sa mga gawain na ipapasa;
2. Magbigay ng update sa guro kung ano ang kalagayan mo bilang mag- aaral. Sabihin
sa kanya kung natanggap mon a ang modyul at kung nakabigay ka na ng mga aktibidad
mo;
3. Magbigay ng impormasyon sa pakikipag-ugnay sa guro gaya ng pangalan, address
at numero ng contact;
4. Palaging maglaan ng oras para magbasa ng anunsyo sa Facebook Group and Group
Chat sa Messenger; at
5. Kapag magtetext, magchachat o tatawag sa guro, huwag kalimutang bumati muna sa
guro; magpakilala (ibigay ang buong pangalan, bloc at year); at makipag-usap ng
magalang at maayos.

Tandaan: Laging tingnan ang oras kung ito ba ay nararapat sa pagtawag o pagtetext.
Magkaroon ng kamalayan kung oras na para sa tanghalian, hapunan o oras ng pagtulog
bago kontakin ang guro.

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 2

 GE 11: Sosyedad at Literatura
Vision
“Empowering lives and communities through stewardship for cultural sensitivity and
biodiversity”
Mission
Apayao State College is committed to provide empowering and holistic development of
citizens by providing quality and innovative instruction, strong research, responsive
community engagement and entrepreneurship in order to prime the development of
Apayao Province, the Cordillera Administrative Region.

ASC GOALS ASC OBJECTIVES

 Transformative and empowering
education
 Increase capacity and performance in
research and innovation.
 Create a significant and highly visible
development impact in the region.
 Generate additional resources for
strategic investment programs and
initiatives
 Transparent, responsive, unifying and
empowering governance.
 To elevate quality access and relevance for
instruction
 To strengthen research and development and
extension capability, outcomes and impact
 Strengthen partnership and institutional
linkages to increase the regional impact of ASC
extension program.
 Increase productivity and income of ASC
 Enhance governance and organization and
management system, processes and
environment.

GOALS OF GENERAL EDUCATION CURRICULUM

In general education the holistic development of the person takes place in
overlapping realms:
Individual where the student is enabled to develop her/his identity as a person, conscious of
his/her talents, rights, and responsibilities toward the self and others;
Filipino society and nation, where the individual is aware and proud of her/his collective identity,
and able to contribute meaningfully to the development of Filipino society at local and national
levels;
Global community where the Filipino student recognizes and respects the fundamental humanity
of all, respects and appreciates diversity, and cares about the problems that affect the world1

COURSE OUTLINE IN SOSYEDAD AT LITERATURA

1
CHED Memorandum Order No. 20 series of 2013 p 4

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 3

 Second Semester 2020-2021

I. COURSE CODE: GE 11 II. COURSE TITLE: SOSYEDAD AT LITERATURA

III. NUMBER OF UNITS: 3 UNITS IV. PRE-REQUISITE: None
V. COURSE DESCRIPTION:
Ang SOSLIT ay isang kurso sa pag-aaral at paglikha ng panitikang Filipino na nakatuon sa kabuluhang
panlipunan ng mga tekstong literari sa iba’t ibang bahagi ng kasaysayan ng bansang Pilipinas. Sinasaklaw
nito ang mga isyung panlipunan na tinalakay ng mga akdang Filipino tulad ng kahirapan, malawak na agwat
ng mayayaman at mahirap, reporma sa lupa, globalisasyon, pagsasamantala sa mga manggagawa, karapatang
pantao, isyung pangkasarian, sitwasyon ng mga pangkat minorya at/o marhinalisado, at iba pa.
LEARNING PLAN
Time Frame (by Weeks) COURSE OUTLINE/TOPICS
Orientation of the college’s VMGO and Core Values ;Overview of the Course
1-2 Kasaysayan at Uri ng Panitikan
Kahalagahan ng panitikan
Balik tanaw sa mga ambag sa panitikang Pilipino ang sumusunod na panahon:
- Katutubo
- Kastila
- Amerikano
- Hapon
Dalawang uring Panitikan
- Mga uri ng Tuluyan
- Mga uri ng Panulaan
Batayang Kaalaman sa Panunuring Pampanitikan
3-4 Panitikan Hinggil sa Kahirapan; Panitikang Hinggil sa Karapatang Pantao
5-6 Panitikan hinggil sa Isyung Pangmanggagawa, Pangmagsasaka, at Pambansa
7-8 Panitikan Hinggil sa Isyung Pangkasarian
9 MIDTERM EXAMINATION
10-12 Panitikan Hinggil sa Sitwasyon Ng Pangkat Minorya
13-14 Panitikan Hinggil sa Diaspora, Migrasyon
16-17 Pagsulat ng Akdang Pampanitikan
18 FINAL EXAMINATION
*Course Requirements: Mga sulatin sa akdang Pampanitikan

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 4

 PANITIKAN HINGGIL SA KAHIRAPAN

Layunin:
1. Mapalalim ang pag-unawa sa mga panitikan na nauugnay sa mga aspetong panlipunan;
2. Bigyang paghahalintulad sa nabasang panitikan hinggil sa kahirapan at sa
kasalukuyang pangyayari na dulot ng kahirapan.

Talakayan:
Ang kantang ito ay sumasalamin sa kahirapan. Ipinapakita nito ang magkaibang
pamumuhay ng mayayaman at sa mahihirap. Ipinapahiwatig nito ang pinakamalaking
suliranin sa pamumuhay ng bawat Pilipino, ito ay ang kahirapan. At sa kantang ito,
ibinabahagi ang epekto ng korupsyon na nagdudulot ng matinding kahirapan sa Pilipinas.
Halina at pag-usapan natin ang awiting “Upuan” ni Gloc 9.

"Upuan"
(feat. Jeazell Grutas of Zelle)

Kayo po na naka upo

Subukan nyo namang tumayo
At baka matanaw, at baka matanaw ninyo
Ang tunay na kalagayan ko

Ganito kasi yan eh

Tao po, nandyan po ba kayo sa loob ng

Malaking bahay at malawak na bakuran
Mataas na pader pinapaligiran
At naka pilang mga mamahaling sasakyan
Mga bantay na laging bulong ng bulong
Wala namang kasal pero marami ang naka barong
Lumakas man ang ulan ay walang butas ang bubong
Mga plato't kutsara na hindi kilala ang tutong
At ang kanin ay simputi ng gatas na nasa kahon
At kahit na hindi pasko sa lamesa ay may hamon
Ang sarap sigurong manirahan sa bahay na ganyan

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 5

 Sabi pa nila ay dito mo rin matatagpuan
Ang tao na nagmamay-ari ng isang upuan
Na pag may pagkakatao'y pinag-aagawan
Kaya naman hindi niya pinakakawalan
Kung makikita ko lamang siya ay aking sisigawan

Kayo po na nakaupo
Subukan nyo namang tumayo
At baka matanaw, at baka matanaw na nyo
Ang tunay na kalagayan ko

Mawalang galang na po
Sa taong naka upo
Alam niyo bang pantakal ng bigas namin ay di puno
Ang ding-ding ng bahay namin ay pinagtagpi-tagping yero
Sa gabi ay sobrang init na tumutunaw ng yelo
Na di kayang bilhin upang ilagay sa inumin
Pinakulong tubig sa lumang takuring uling-uling
Gamit lang panggatong na inanod lamang sa istero
Na nagsisilbing kusina sa umaga'y aming banyo
Ang aking inay na may kayamanan isang kaldero
Na nagagamit lang pag ang aking ama ay sumweldo
Pero kulang na kulang parin
Ulam na tuyo't asin
Ang singkwenta pesos sa maghapo'y pagkakasyahin
Di ko alam kung talagang maraming harang
O mataas lang ang bakod
O nagbubulag-bulagan lamang po kayo
Kahit sa dami ng pera niyo
Walang doktor na makapagpapalinaw ng mata niyo
Kaya
Wag kang masyadong halata
Bato-bato sa langit
Ang matamaa'y wag magalit
O bato-bato bato sa langit
Ang matamaan ay

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 6

 Wag masyadong halata
Wag kang masyadong halata
Hehey, (Wag kang masyadong halata)
(Wag kang masyadong halata)

Base sa liriko ng kantang ito, nagbibigay ng sitwasyon si Gloc-9 kung saan lubos na
naipapakita ang kahirapan sa ating bayan. Sa unang berso, inilarawan niya ang sitwasyon
ng isang mayaman na mayroong napakaraming bagay na wala ang mahihirap. Inilarawan
niya ang bahay na malaki, “may malawak na bakuran, matataas na pader at pinapaligiran
ng mga mamahaling sasakyan”. Sa loob naman ay palagi may mga taong naka-barong,
palaging merong pagkain na “hindi tutong” at palaging may hamon kahit walang
okasyon. Ilan lamang iyan sa mga ginamit na paglalarawan ukol sa buhay ng
mayayaman.

            Sa ikalawang berso naman, inilarawan naman ang buhay ng mahihirap. Ginamit
niya rito ang punto-de-bista ng isang mahirap. At kasalungat sa buhay ng mayayaman,
ikinumpara niya ang buhay ng mahihirap. Kumpara sa bahay ng mayayaman, ang kanila
daw ay gawa mula sa “tagpi-tagping yero” lamang. At kung may makakain araw-araw
ang mayayaman, sila daw ay umaasa lamang sa “ulam na tuyo’t asin” na pinagkakasya
lamang sa singkwenta pesos. Bukod pa dito, nakakakain lamang sila kapag sumweldo
ang kanilang ama. Ang aking mga nabanggit ay ilan lamang sa napakaraming
halimbawang inilarawan ng may akda. Sa dulo ng bersong ito, napag-isip-isipan ng
persona kung masyado lang “maraming harang” ang pumapagitan sa mayayaman o
mahihirap o sadya lamang na “nagbubuluag-bulagan” ang mga ito upang maiwasan ang
sitwasyon na ito. Sa ating bansa, masasabing ito ay totoo sapagkat ang mayayaman at
mga pulitiko ay walang ginagawa upang masolusyonan ang problemang ito.

            Sa chorus naman ng kanta, sinisimbolo ng “upuan” ang kalagayan ng mga

mayayaman, at ang kanilang maginhawang buhay. Iniimbitahan ng may akda na
“tumayo” sila nang makita naman nila ang “tunay na kalagayan” ng mga mahihirap.
Napakaepektibo ng ginamit na simbolismo dito sapagkat isa itong pahiwatig ng
sitwasyon n gating bayan.

            Sa “music video” naman ng kantang ito, paulit-ulit na ipinapakita ang isang upuan
na inuupuan ng mga kumakanta at ng mayayamang tao. Ipinakita ang kaginhawahan ng
buhay ng mga mayayaman habang sila ay nakaupo sa upuan. Habang nakaupo ang

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 7

mayayaman, ang mga mahihirap ang siyang naglilinis ng inuupuan ng mga mayaman at
nagpupulot ng mga hinuhulog ng mga ito. Ipinapahiwatig nito na ang mga mahihirap ang
siyang nagpapakahirap para sa maginhawang buhay ng mga mayayaman. At sa pagitan
ng pagpapakita ng mga mayayaman at pagkanta ng mga artista, ay ipinapakita rin ang
biswal na presentasyon ng mga bagay na maririnig sa liriko ng kanta. Ilang halimbawa ng
mga naipakita sa bidyo: ang mga taong nakabarong, ang mga kutsara at tinidor na “hindi
kilala ang tutong”, ang takureng “uling-uling”, ang kalderong “kayamanan” ng ina ng
persona, at iba pa. Bukod pa dito, may mga puntong ipinapakitang kinakausap ni Gloc-9
ang mayayaman, subalit hindi siya pinapansin at patuloy lamang sa kanilang ginagawa.
Sinasalamin nito ang nangyayari sa ating lipunan. May mga taong ipinapakita sa mga
mayayaman at may kapangyarihan ang sitwasyon ng mga mahihirap ngunit pinpilit
nilang hindi making upang hindi maistorbo ang kanilang maginhawang buhay. Sa dulo
ng bidyo, nakitang ipinaranas sa mayayaman ang mabuhay nang mahirap sa
pamamagitan ng pagtanggal ng kanilang magagarang damit upang palitan ng damit-
mahirap. At bukod pa dito, naranasan din nila ang mga ginagawa ng mahirap tulad ng
kumain gamit at kamay at ang paggawa at pag-ayos ng upuang sila mismo ang nakaupo
kanina.

Paulit-ulit at nangingibabaw ang upuan sa buong tagal ng bidyo. Dahil dito, mas
nabibigyang pansin at diin ang nasabing “upuan”. Makikita mo rin na may takip sa bibig
si Gloc-9 sa ilang punto ng bidyo. Sinasabi nito na walang boses at hindi naririnig ang
mga hinaing ng mga tao. Nais imulat ng may akda ang mga mamamayan sa sitwasyon na
ito ng ating bansa. Ang hinihingi lamang ng may akda sa mga mayayaman ay “tumayo”
mula sa kanilang mga “upuan” upang makita ang naghihirap na sitwasyon ng bayan
sapagkat sila ang nasa posisyon upang lutasin ang problema ng kahirapan at korupsyon sa
bansang Pilipinas.

PANITIKAN HINGGIL SA KARAPATANG PANTAO

Layunin:
Masuri ang iba’t ibang uri mg karapatan sa lipunang ginagalawan
Matukoy ang mga pahiwatig ng paglbag sa karapatang pantao.
Bigyang repleksyon ang ginamit na panitikan hinggil sa karapatang pantao.

Talakayan:

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 8

Bawat indibidwal ay may karapatang dapat tinatamasa. Ang pagkakapantay-pantay ay
nagmumula sa pagkakaroon ng dignidad. Habang ang pagkakaiba-iba ng talento at bahagi
ng plano ng Diyos sa bawat isa. Ang lahat ng tao ay isinilang na malaya at pantay-pantay
sa karangalan at mga karapatan. Tayo ay pinagkalooban ng katwiran at budhi na dapat
magpalagayan abg isa’t isa sa diwa ng pagkakapatiran.

Ang karapatang pantao ay isang genre ng panitikan na tumutukoy sa mga isyu ng

lipunan, samakatuwid, ito rin ay nagpapaunlad ng kahalagahan ng karapatang pantao.
Ang layunin ng karapatang pantao ay ang pagsamahin ang pagpapalago ng panitikan
kaakibat ng paggawa ng aksyon tungkol sa mga isyu, kung saan ito ay pangunahin at
kinakailangang elemento ng pakikipaglaban sa karapatang pantao. Ang genre ng
panitikang ito ay hinango sa konsepto ng “Engaged Literature” ng manunulat at
pilosopong si Jean-Paul Sartre.

Uri ng Karapatan

Natural Rights-ito ang mga karapatang taglay ng bawat tao kahit hindi ipagkaloob ng
Estado.
Constitutional Rights-ito ang mga karapatang ipinagkaloob at pinangangalagaan ng
Estado.
Statutory Rights-ito ang mga karapatang kaloob ng binuong batas at maaaring alisin sa
pamamagitan ng panibagong batas.

Paglabag sa Karapatang Pantao

1. Pisikal na paglabag ang turing kapag ang nasaktan ay ang pisikal na pangangatawan
ng tao.
Ang pambubugbog, pagkitil ng buhay, pagputol sa anumang parte ng katawan ay ilan sa
halimbawa ng pisikal na paglabag. Maging ang sekswal na pananakit tulad ng
panghahalay at pagsasamantala ay isang pisikal na paglabag sa karapatang pantao.
2. Sikolohikal at Emosyonal na Paglabag sa Karapatang Pantao.
nawawalan ng kapayapaan ng loob ang isang tao at bumababa din ang pagtingin niya sa
kanyang sarili.
Maging ang pagsasalita nang masama sa tao ay isang uri ng sikolohikal na paglabag sa
kanyang karapatan sapagkat ito ay nagreresulta sa balisang estado ng isang tao.
Ang pisikal na pananakit ay nagdudulot ng trauma sa isang tao. Ito ang nagiging dahilan
kaya;

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 9

3. Istruktural
Ang mga paglabag sa karapatang pantao ay nangyayari sa tahanan, pamayanan, paaralan,
trabaho, bansa, at daigdig.

PANITIKAN HINGGIL SA URING MANGGAGAWA

Layunin:
1. Matukoy ang mahalagang karapatan ng mga mangagawa;
2. Bigyang repleksyon ang ginamit na panitikan hinggil sa uring manggagawa.

Talakayan:
Ang isang malakas na boses upang ipagtanggol ng mga batas pantrabaho sa
pandaigidig ay ang ILO. Ang ILO (International Labour Organization) ay nagsimula
pagkatapos ng Unang Pandaigdigang Digmaan. Ngunit pagkatapos ng Ikalawang
Pandaigdigang Digmaan, nagging bahagi ng United Nations ang ILO. Ang ILO ay naging
kasangkapan upang bigyan-tuon ang ilang napakaimportanteng batas na pandaigdig.

Mga Mahalagang Karapatan

1. Una, ang mga manggagawa ay may karapatang sumali sa mga union na malaya mulasa
paghihimasok ng pamahalaan at tagapangasiwa.
Ikalawa, ang mga manggagawa ay may karapatang makipagsundo bilang bahagi ng grupo
sa halip na mag-isa.
2. Bawal ang lahat ng mga anyo ng sapilitang trabaho, lalo na ang mapang-aliping
trabaho at trabahong pangkulungan. Dagag pa rito, bawal ang trabaho bungang ng
pamimilit o duress.
3. Bawal ang mabibigat na anyo ng trabahong pangkabataan. Samakutwid may minimong
edad at mga kalagayang pangtratrabaho para sa kabataan.
Bawal ang lahat ng mga anyo ng diskriminasyon sa trabaho: pantay na suweldo para sa
pareho ng trabaho.
4. Ang mga kalagayan ng pagtatrabaho ay dapat walang panganib at ligtas sa mga
manggagawa. Pati kapaligiran at oras ng pagtatrabaho ay dapat walang panganib at ligtas.
Ang suweldo ng manggagawa ay sapat at karapat-dapat para sa makataong pamumuhay.

PANITIKANG HINGGIL SA PANGKASARIAN

LAYUNIN:

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 10

1. Maipaliwanag ang kaisipang nais ipahayag ng tulang binasa
2. Maisa- isa ang mahahalagang pangyayari sa akdang binasa
3. Maunawaaan ang pagkakaiba- iba ng bawat tao sa isang lipunan

Tuklasin:

Basahin ng maigi ang tula. Habang iyong binabasa ito, nakikinikinita mo ba ang ibig
nitong sabihin? Nararamdaman mo ba kung anong emosyon ang nais nitong iparating?
May mga linya ba na nais kang bigyan ng diin? Mula sa tula, ano ang nakikita mong
mga isyu sa pangkasarian na maaring nakikita mo pa rin sa kasalukuyan?

“BABAE
Kayo ba ang mga Maria Clara
Mga Hule at mga Sisa
Na di marunong na lumaban?
Kaapiha’y bakit iniluluha?
Mga babae, kayo ba’y sadyang mahina?
Kayo ba ang mga Cinderella
Na lalake ang tanging pag-asa?
Kayo nga ba ang mga Nena
Na hanapbuhay ay pagpapuputa?
Mga babae, kayo ba’y sadyang pang-kama?
Ang ating isip ay buksan
At lipuna’y pag-aralan,
Paano nahubog ating isipan
At tanggaping kayo’y mga libangan
Mga babae, ito nga ba’y kapalaran?
Bakit ba mayroong mga Gabriela
Mga Teresa at Tandang Sora
Na di umasa sa luha’t awa?
Sila’y nagsipaghawak ng sandata
Nakilaban, ang mithiin ay lumaya.
Bakit ba mayroong mga Lisa
Mga Liliosa at mga Lorena
Na di natakot makibaka

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 11

 At ngayo’y marami nang kasama?
Mga babae, ang mithiin ay lumaya!”

Talakayin:

Pagkatapos mong basahin ang tula at analisahin itong mabuti, basahin mo din ang
artikulong sinulat ni Mykel Andrada na pinost sa www.pinoy.weekly.org nong ika- 8 ng
Marso, 2016. Ito ay isang tungkol sa tula na nasulat sa itaas.

Pagdudugtong sa awit na Babae ng inang Laya

Ni Mykel Andrada

Kung durugtungan natin ang awit na Babae, maaarin nating ipakita ang patuloy na
pakikibaka ng kababaihan at sambayanan sa kasalukuyan at hinaharap- ang pag- aalay ng
sining, talent, tapang at bahay ng kababaihan para sa tunay na pagbabagong panlipunan.
Walang awit na natatapos hanggang patuloy itong inaawit at dinurugtungan.
Tuwing Marso 8, ang Pandaigdigang Araw ng Kababaihan, ay pinatutugtog at inaawit
ang kantang “Babae” ng grupong Inang Laya. Ang pagkanta sa “Babae” ay isang
historikal, kultural at sosyo-politikal na akto. Historikal dahil ipinapaalala nito ang
mahalagang papel ng kababaihan sa pagpapalaya ng bansa mula sa mga dayuhang
mananakop at lokal na naghaharing uri. Kultural dahil ipinamamalas nito ang talim ng
awit bilang instrumento sa pagmumulat ng kamalayan ng mamamayan. At sosyo-politikal
dahil itinuturo nito na iwaksi ang kaisipan na ang babae’y mahina, sunud-sunuran at
perenyal na biktima, at sa halip ay hinihimok ang kababaihan na sumapi sa kilusang
magpapalaya ng kababaihan at ng bayan.
Patanong ang retorika ng kanta. Tinatanong nito kung anong klaseng babae ang mga
Pilipina, at kung tama ba o hindi ang ganung pagturing sa babae. Nakalista sa mga
saknong ng kanta ang iba’t ibang pangalan ng babae sa panitikan at kasaysayan ng
Pilipinas.
BIKTIMA AT SINTOMAS NG KARAHASAN
Sa unang saknong, nabanggit ang mga pangalan ng tatlong babaeng tauhan sa mga nobela
ni Jose Rizal: sina Maria Clara, Hule at Sisa. Sa katunayan, hango sila sa totoong mga
babae noong panahon ng mga Kastila. Ang tatlong tauhang ito ay nagpapakita ng dikta
ng lipunan sa babae: na ang babae ay mahina, umiiyak, nagtitiis, biktima, binabaliw at

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 12

pinapaslang ng lipunang patriyarkal, pyudal at kolonyal nung panahon ng
kolonyalismong Kastila.
Mula sa tatlong tauhang ito, binanggit naman sa ikalawang saknong si Cinderella (na
tauhang dayuhan at na inaasa ang kalayaan sa isang lalaki, si Prince Charming) at si Nena
(na nagrerepresenta sa mga napilitang ikalakak ang kanilang mga katawan bilang sekswal
na produkto sa marahas na sistema ng prostitusyon). Hanggang ngayon, pinipilit ng
lipunan na ikahon ang babae bilang mga Maria Clara, Hule, Sisa, Cinderella at Nena.
LABAN AT LAYA
Uusad ang awit mula sa mga babaeng biniktima tungo sa mga babaeng lumaban sa
kolonisador na Kastila, imperyalistang Amerikano at diktaduryang Marcos. Na humawak
sila ng sandata at nakibaka para sa kalayaan ng babae at bansa.
Sa ikaapat na saknong, ipinakita ang paglaban sa mga Kastila nina Gabriela Silang,
Teresa Magbanua at Tandang Sora (Melchora Aquino). Ang bahaging ito ay muling-
pagsusulat at pagwawasto sa kasaysayan: na ang rebolusyon ay hindi lang nakasalalay sa
kalalakihan.
Sa ikalimang saknong, ipinamalas ang mga babaeng lumaban sa diktaduryang Marcos at
imperyalistang Amerikano. Naging martir sila ng Batas Militar at bayani sila ng
sambayanan: Lisa Balando, Liliosa Hilao at Lorena Barros.
HINDI NATATAPOS NA AWIT
Sa ikalimang saknong rin ay sinasabi na “At ngayo’y marami nang kasama” at na “ang
mithiin ay lumaya!”
Maging bago at matapos ang Batas Militar, walang administrasyon na hindi kinakitaan ng
pakikibaka ng babae laban sa bulok na sistema. Maraming pangalan na lumaban at
patuloy na nakikibaka.
May mga winala o dinesaparecido ng estado tulad nina Karen Empeno at Sherlyn
Cadapan. May mga bilanggong politikal tulad nina Wilma Austria Tiamzon, Maricon
Montajes, Concha Araneta-Bocala, at Sharon Cabusao-Silva. May mga sumuong sa
larangan ng matagalang digmang bayan at naging martir ng sambayanan tulad nina Mary
Gene “Ka Tingting” Dumaplin, Myra Regina “Mayang” Algarme, Tanya Domingo,
Christine “Ka Nel” Puche, at Recca Noelle Monte.
Lahat sila, at marami pang pangalan, ay mga babaeng patuloy na lumalaban. Ito’y
pagpapatuloy ng pakikibaka ng kababaihan laban sa pang-aapi, pagsasamantala,
karahasan, kawalan ng kabuhayan, mataas na presyo, kawalan ng batayang serbisyo tulad
ng edukasyon at kalusugan, at iba pa.

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 13

Kung durugtungan natin ang awit na “Babae,” maaari nating ipakita ang kasalukuyang
pakikibaka — ang pag-aalay ng sining, talento, talino, tapang at buhay para sa tunay na
pagbabagong panlipunan:
“Bakit ba mayroong mga Tanya,
Mga Nel, Tingting, Mayang, at Recca?
Na pumukaw at nakibaka
Kabataang artista, mandirigma.
Mga babae, hukbo sila ng ating bayan!”
Walang awit na natatapos hanggang patuloy itong inaawit at dinurugtungan. Hindi
natatapos ang awit ng pakikibaka ng kababaihan at sambayanan. Mula noon hanggang
ngayon, malakas ang tinig ng paglaban ng kababaihan sa mga tiwaling sistema, hanggang
sa tagumpay at tunay na kalayaan.

Matapos basahin ang artikulo, basahin din ang sumusunod na tula at kanta. Habang
binabasa ito, kumuha ng kamag- aral at sagutin magdiskuyon habang sinasagitan ang
mga sumusunod na tanog:
1. Sino- sino ang tinutukoy ng tula na nais makilala?
2. Para kanino ang tulang nabasa?
3. Kung magdaragdag pa kayo sa babaeng dapat kasama sa awit, sino sila at bakit?
Ipaliwanag.
4. Sino ang mukha ng matapang na babae sa panahong ito?
5. Anong napapanahong isyung tungkol sa kababaihan o LGBTQ and dapt pag-usapan,
pahalagahan at ipaglaban?

Kung Ibig Mo Akong Makilala

Ni Ruth Elynia Mabanglo

Kung ibig mo akong makilala

Lampasan moa ng guhit ng mahugis na balat,
Ang titig kong dagat
Yumayagpos nang mahigpit sa bawat saglit
Ng kahapon ko’t bukas.

Kung ibig mo akong makilala,

Sunduin mo ako sa himlayang dilim
At sa madling pagsukol ng inunang hilahil

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 14

 Ibangon ako at saka palayain

Isang pag-ibig na lipos na lingap

Tahanang Malaya sa pangamba at sumbat
May suhay ng tuwa’t kaluwalhatia’y
Walang takda
Ialay mong lahat ito sa akin
Kung mahal mo ako’t ibig kilalanin.

Kung ibig mo akong kilalanin

Sisirain mo ako hanggang buto,
Liparin mo ako hanggang utak
Umalinlang ka hanggang kauluwa
Hubad ako roon mula ulo hanggang paa.

Mga Sanggunian:

https://www.metrolyrics.com/tatsulok-lyrics-bamboo.html
https://malupitnatagalog-c2012.blogspot.com/2012/02/upuan-ni-gloc-9-ivan-ubalde.html
https://www.azlyrics.com/lyrics/gloc9/upuan.html
https://www.azlyrics.com/lyrics/gloc9/walangnatira.html

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 15

 Talas-Diwa

Pangalan: ______________________________________________ Bloc: _____

A. Panitikan Hinggil sa Kahirapan

Panuto: Paano nagkakatulad o nagkakaiba ang sitwasyon sa kantang “Upuan” sa
kasalukuyang kalagayan ng ating lipunan? Ipaliwanag ang inyong tugon.( 2 puntos kada
tugon)

Upuan Kasalukuyan

Pagkakatulad o pagkakaiba

B. Panitikan hinggil sa Karapatang Pantao

Panuto: Bigyang repleksyon ang kantang “Tatsulok” ni Bamboo. Ano ang ibig ipahiwatig
ang kantang ito na tumutukoy sa karapatang pantao?

TATSULOK ni Bamboo
Totoy bilisan mo, bilisan mo ang takbo
Ilagan ang mga bombang nakatutok sa ulo mo
Totoy tumalon ka, dumapa kung kailangan
At baka tamaan pa ng mga balang ligaw
Totoy makinig ka, wag kang magpa-gabi
Baka mapagkamalan ka't humandusay dyan sa tabi

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 16

 Totoy alam mo ba kung ano ang puno't dulo
Ng di matapos-tapos na kaguluhang ito
Hindi pula't dilaw tunay na magkalaban
Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisya ay para lang sa mayaman

Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok

Di matatapos itong gulo
Iligtas ang hininga ng kay raming mga tao
At ang dating munting bukid, ngayo'y sementeryo
Totoy kumilos ka, baliktarin ang tatsulok
Tulad ng dukha, nailagay mo sa tuktok
Hindi pula't dilaw tunay na magkalaban
Ang kulay at tatak ay di syang dahilan
Hangga't marami ang lugmok sa kahirapan
At ang hustisya ay para lang sa mayaman
Habang may tatsulok at sila ang nasa tuktok
Di matatapos itong gulo

Batayan sa Pagmamarka

Kabuluhan ng nilalaman (kaugnayan sa tema, kabuluhan ng 10

repleksyon)
Kahusayang Teknikal (kaangkupan ng ideya o salitang ginamit) 10

C. Panitikang Hinggil sa Manggagawa

Panuto: Bigyang repleksyon ang kanta na “Walang Natira” ni Gloc 9. Anu-ano ang mga
dahilan na nabanggit sa kanta kung bakit nagsisialisan ang mga manggagawa upang
magtrabaho sa ibang bansa?

"Walang Natira"
(feat. Sheng Belmonte)

Napakaraming guro dito sa amin ngunit

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 17

 Bakit tila walang natira
Napakaraming nurse dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Nagaabroad sila
Gusto kong (Yumaman [4x])
Nagaabroad sila
Gusto kong (Yumaman [4x])
Nagaabroad sila

Lupa kong sinilangan ang pangalan ay pinas

Ngunit bakit parang puno na ang prutas ay pitas
Nauubusan ng batas parang inamag na bigas
Lumalakas na ang ulan ngunit ang payong ay butas
Tumatakbo ng madulas mga pinuno ay ungas
Sila lang ang nakikinabang pero tayo ang utas
Mga kabayan natin ay lumilipad, lumalabas
Para pumunta ng ibang bansa at doon magtanas
Ng kamay para lamang magkakalyo lang muli
Ang pahingay iipunin para magamit paguwi
Dahil doon sa atin mahirap makuha ang buri
Mapahiran ng tsokolate ang matamis na ngiti
Ng anak na halos di nakilala ang ama
O ina na wala sa tuwing kaarawan nila
Dadarating kaya ang araw na ito'y magiiba
Kung hindi ka sigurado mag-isip isip ka na

Napakaraming inhinyero dito sa amin

Ngunit bakit tila walang natira
Napakaraming karpintero dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Nagaabroad sila

Gusto kong (Yumaman [4x])

Nagaabroad sila
Gusto kong (Yumaman [4x])
Nagaabroad sila

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 18

 Mabuti kung mabuti ang kinakahinatnan
Ang kapalaran ng lahat nang nakipagsapalaran
Kahit nag-aalangan para lang sa kapakanan
Ng mahal sa buhay ang sugal ay tatayaan
Sasanla lahat ng kanilang pag-aari
Mababawi din naman yan ang sabi pagnayari
Ang proseso ng papeles para makasakay na sa eroplano
O barko kahit saan man papunta.
Basta kumita ng dolyar na ipapalit sa piso
Ang isa ay katumbas ng isang dakot na mamiso
Ganyan ba ang kapalit ng buhay ng Pilipino
Lilisanin ang pamilya ang amo kahit na sino
Gugutumin sasaktan malalagay sa piligro
Uuwing nasa kahon ni wala man lang testigo
Darating kaya ang araw na itoy mag-iiba
Kung hindi ka sigurado mag-isip isip ka na

Napakaraming kasambahay dito sa amin

Ngunit bakit tila walang natira
Napakaraming labandera dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira

Nagaabroad sila
Gusto kong (Yumaman [4x])
Nagaabroad sila
Gusto kong (Yumaman [4x])
Nagaabroad sila

Subukan mong isipin kung gaano kabigat

Magbuhat ng maleta halos hindi mo na maangat
Ihahabilin ang anak para 'to sa kanila
Lalayo upang mag-alaga ng anak ng iba
Matapos lamang sa kolehiyo matutubos din ang relo
Bilhin mo na kung anong gustong laruan ni Angelo
Matagal pa kontrato ko titiisin ko muna 'to

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 19

 Basta ang mahalaga ito'y para sa pamilya ko

Napakaraming guro dito sa amin

Ngunit bakit tila walang natira
Napakaraming nurse dito sa amin
Ngunit bakit tila walang natira
Nagaabroad sila

Gusto kong (Yumaman [4x])

Nagaabroad sila
Gusto kong (Yumaman [4x])
Nagaabroad sila

Napakaraming tama dito sa atin...

Ngunit bakit tila walang natira...

Batayan sa Pagmamarka

Kabuluhan ng nilalaman (kaugnayan sa tema, kabuluhan ng 10

repleksyon)
Kahusayang Teknikal (kaangkupan ng ideya o salitang ginamit) 10

D. Panitikang Hinggil sa Pangkasarian

Panuto: Pakinggan ang kanta ni Gloc 9 na Sirena. Basahin ang lyrics nito sa ibaba at
analisahin kung ano ba ang mensahe ng kanta. Sa tatlong talata, isalaysay kung ano ang
pakahulugan ito.

Ako'y isang sirena

Kahit ano'ng sabihin nila, ako ay ubod ng ganda
Ako'y isang sirena
Kahit ano'ng gawin nila, bandera ko'y 'di tutumba
Drum na may tubig ang sinisisid
Naglalakihang mga braso, sa 'kin dumidikdik
Drum na may tubig ang sinisisid
Sa patagalan ng paghinga, sa 'kin kayo ay bibilib

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 20

 Simula pa no'ng bata pa ako
Halata mo na kapag naglalaro
Kaya para lahat ay nalilito
Magaling sa Chinese Garter at piko
Mga labi ko'y pulang-pula
Sa bubble gum na sinaba
Palakad-lakad sa harapan ng salamin
Sinasabi sa sarili, "Ano'ng panama nila?"
Habang kumekembot ang bewang
Mga hikaw na gumegewang
Gamit ang pulbos na binili kay Aling Bebang
Upang matakpan ang mga pasa sa mukha
Na galing sa aking ama
Na tila 'di natutuwa sa tuwing ako'y nasisilayan
Laging nalalatayan
Sa paglipas ng panahon ay 'di ko namamalayan
Na imbis na tumigas ay tila lalong lumambot
Ang puso kong mapagmahal
Parang pilikmatang kulot
Ako'y isang sirena
Kahit ano'ng sabihin nila, ako ay ubod ng ganda
Ako'y isang sirena
Kahit ano'ng gawin nila, bandera ko'y 'di tutumba
Drum na may tubig ang sinisisid
Naglalakihang mga braso, sa 'kin dumidikdik
Drum na may tubig ang sinisisid
Sa patagalan ng paghinga, sa 'kin kayo ay bibilib
Hanggang sa naging binata na ako
Teka muna mali, dalaga na pala 'to
Pero bakit parang lahat ay nalilito pa rin
Ano ba'ng mga problema n'yo?
Dahil ba ang mga kilos ko'y iba
Sa dapat makita ng inyong mata
Sa tuwing nanonood ng liga, laging natutulala
Kahit 'di pumasok ang bola, ako'y tuwang-tuwa
Kahit binaliw na sa tapang, kasi gano'n na lamang

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 21

 Akong paluin ng tubo kahit kinakalawang
"Tama na naman, Itay, 'di na po ako pasaway
'Di ko na po isusuot ang lumang saya ni Inay"
Kapag ako'y naiiyak ay sumusugod sa ambon
Iniisip ko na lamang na baka ako'y ampon
Kasi araw-araw na lamang ay walang humpay na banat
At inaabot ang ganda ko papailalim ng dagat
Ako'y isang sirena
Kahit ano'ng sabihin nila, ako ay ubod ng ganda
Ako'y isang sirena
Kahit ano'ng gawin nila, bandera ko'y 'di tutumba
Drum na may tubig ang sinisisid
Naglalakihang mga braso, sa 'kin dumidikdik
Drum na may tubig ang sinisisid
Sa patagalan ng paghinga, sa 'kin kayo ay bibilib
Lumipas ang mga taon na nagsipag-asawa
Aking mga kapatid, lahat sila'y sumama
Nagpakalayo-layo, ni hindi makabisita
"Kakain na po, Itay, nakahanda na'ng lamesita"
Akay-akay sa paglakad, paisa-isang hakbang
Ngayo'y buto't-balat ang dating matipunong katawan
Ngayon sa iyong kaarawan, susubukan kong palitan
Ang lungkot na nadarama, 'wag na po nating balikan
Kahit medyo naiinis, hindi dahil sa nagka-cancer
Kasi dahil ang tagapag-alaga mo'y naka-duster
Isang gabi, ako'y iyong tinawag, lumapit
Ako sa'yong tabi, ika'y tumangan, kumapit
Ka sa aking kamay kahit hirap magsalita
"Anak, patawad sana sa lahat ng aking nagawa
'Di sinusukat ang tapang at ang bigote sa mukha
Dahil kung minsan, mas lalake pa sa lalake ang bakla"
Drum na may tubig ang sinisisid
Naglalakihang mga braso, sa 'kin dumidikdik
Drum na may tubig ang sinisisid
Sa patagalan ng paghinga, sa 'kin kayo ay bibilib
Ako'y isang sirena

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 22

 Kahit ano'ng gawin nila
Bandera ko'y 'di tutumba

Batayan sa Pagmamarka

Kabuluhan ng nilalaman (kaugnayan sa tema, kabuluhan ng 10

repleksyon)
Kahusayang Teknikal (kaangkupan ng ideya o salitang ginamit) 10

Panuto: Sumulat ng isang tula higgil sa karanasan ng mga kasarian sa kasalukuyang

panahon. Ipabatid sa mambabasa kung ano ang iyong paningin sa mga kababaihan,
kalalakihan o kahit pa sa ibang kasarian kung ano ang mga suliranin nila sa kasulukuyan.

Batayan sa Pagmamarka

Kabuluhan ng nilalaman (kaugnayan sa tema, kabuluhan ng tula) 10

Kahusayang Teknikal (kaangkupan ng ideya o salitang ginamit) 10
Kahusayan sa paggamit ng mga salita 10
Pagkaorihinal na gawa 10

SOSYEDAD AT LITERATURA Page | 23