DALUMAT SA FILIPINO  Pagpapasyahan ng FIT, UPDIO (UPD Info

Office), at KWF

1 SAWIKAAN NG TAON
 Ang mapipili ay bubuo ng ganap na papel na
may paliwanag
 Persentasyon ng 10 nominado sa 1 wekk
 mga salitang nauuso kada taon webinar
 Narvaez, 2015 – natatampok mga salitang  Batayan:
natural na pumapasok sa bokabularyong a. Lawak ng saliksik
Filipino b. Bigat ng patunay
 Naging isang lugar upang pag-usapan ang c. Linaw ng paglalahad
mga salitang naging bahagi ng diskurso  Pipili ng 1st, 2nd, ... at may gantimpala
 Bukas sa sinumang interesado/makawika
Batay sa:
 Kadalasan politikal
 Kontrobersyal na isyu  Maaaring bagong likha
 Bagong hiram mula sa katutubo o
Organisasyon
banyagang wika
 FIT  Luma ngunit may bagong kahulugan
o Filipinas Institute of Translation  Patay na salita muling binuhay
o Sept. 3, 1997
Mga Tampok na Salita Kada Taon
o Non-stock & non-profit
 2004 – canvass
 KWF  2005 – huweteng
o Komisyon sa Wikang Filipino  2006 – lobat
o Nakatuon sa pagpapaunlad &  2007 – miskol
preserbasyon ng Filipino  2010 – jejemon
 2012 – wangwang
 NCCA  2014 – selfie
o Nat’l Commission for Culture and Arts
 2016 – fotobam
o Pangkalahatang ahensya sa paggawa ng
 2018 – tokhang
patakaran, pag-uugnayan, paglaganap ng
 2020 – pandemya
sining

Pamantayan sa Pagpili ng Salita

2 AMBAGAN NG MGA SALITA
 Kabuluhan sa buhay o pagsalamin sa
katotohanan  Paglikom ng salita mula sa iba’t ibang wika
 Lawak at lalim ng saliksik & retorika/ganda sa pilipinas
ng paliwanag  Pag-aaral at ayos ng wika para maging
 Paraan ng presentasyon makabuluhan
 Sinusuri upang magkaroon ng wastong
Proseso ng Paglahok bigkas
 Magpadala ng abstrak  Tuwing ika-dalawang taon
 Ipadala ang intensyon
  Salamisim
Malungkot ngunit masayang alaala
 Garaygaday
Mga Tampok na Wika Mabulaklak na salita

 2011  Lamikmik
 Ilokano Mapayapang pahinga
o Cles Rambaud & Ariel Tabag
o Kabus: kabilugan ng buwan Kahalagahan
o Murmuray: panunumbalik sa normal  Pinapaunlad ang Filipino sa pamamagitan
pagkagising ng katutubong wika
o Kibin: hhww  Nalilinang wikang Fil
 Kapampangan  Sumasalamin sa pamumuhay at kultura
o Lucena Samson  Ipagpatuloy ang pagkatuto
o Manucluan: iskwater
o Tangi: pag-aari sa pagpapakasal Dagdag
o Sibul ning lugud: walang hanggang
 Okir
pagmamahal
o Disenyo sa paglilok o paghabi
 Bikolano
o Makurba at malantik
o Christian Cordero
 Lamyak
 Tagalog-batangas
o Higit na mabuti kaysa inaasahan
o Tenario Concepcion
o Damit na tastas
 Kankana-ey
 Alimuom
o Ruth ewan
o Singaw sa lupa
 Higaonon
 Gedi
o Rosario Dizon
o Taos-puso
 Mansaka
 Wating
o Marilyn Arbes
o Karunungan mula sa buhay lansangan
 Hiligaynon
 Balangaw
o John Teodoro
o Bahaghari
o Pangayaw: dayuhan
o Alik-mata, iris ng mata
o Inday: mahal sa buhay na babae
 Balatik
 Aklanon
o Konstelasyon o lawas ng mga bituin
o John Barius
 Garaygaday
 Tagalog-laguna
o Mabulaklak na salita
o Edgar Samar
 Dahuyhoy
o Kinis: pamumula’t pawis
o Pagbilis ng pintig ng puso
o Waswas: ubos na ubos
o Gulo ang isip sa pagkabigla
o Himpil: hugas ng pinggan
 Fantad
 Kiniray-a
o Paglalakad sa dalampasigan
o Genevie ewan
 Ginamos
Bagong Tampok na Salita o Alamang o bagoong
 Haraya
 o Nilarawan/binuo sa isip  Engr. Gonsalo Del Rosario – tagapangulo
 Risik risik ng research sub committee
o Simpleng porma  1st gamit – natalagang pangulo ng natl
 Banggera language commission of the city of manila
o Ekstensyon sa durungawan at lalagyan si engr. Del rosario
ng gamit pangkusina  2nd gamit – hilingin ng natl media
 Palpa production centerr sa family planning
o Pahinga matapos kumain  Hul 1, 1968 – lumipat si del rosario,
 Kalinangan bibigyan ng pagkakataon na subukan ang
o Kabuuang kaisipan kaugalian maugnayin
 Ago 10, 1968 – alkalde ng maynila,
 Damgo
antonio villegas, lahat ng guro sa g1-4 na
o panaginip
kumuha ng espesyal na kurso sa technical
 Hali halo
pilipino na hinanda ni del rosario
o Maikling pahinga
 Hul 7, 1969 – pinaghintulutan ituro ang
 U nga ga Pilipino 201 sa graduate level
o Tuwa ng magulang pag nagsimula nang
 Hul 21, 1978 – MEC order 22, required ang
magsalita ang anak 6 units ng Pilipino
 Daman  Dekada 80 – hidwaan, humantong sa halos
o Magsalita habang tulog pagpapasara, maraming guro ang umalis
o Pahayag sa ligawan at kasal  1994-1995 – sinimulan muling ituro sa
 Paglaum Gregorio araneta univ foundation
o Pag-asa
 Salamisim Kahulugan
o Malungkot na matamis na alaala  Salitang nagawa ng mga tao, partikular sa
o Pagbabalik ng sakit na gumaling na dalubwika at purista upang kunin ang
dalisay na kahulugan
3 MAUGNAYING FILIPINO


Kinukuha ang ugat na salita
Inaalam ang function ng salita at saka
idudugtong sa kaugnay na salita
Kasaysayan
Batayang Simulain
 Dekada 60, UNESCO at NSBD
 Dekada 70, umunlad sa Gregorio Araneta  Paagapay na gamit ng mga magkakahawig
Univ Foundation na salita upang makatulong sa pagkakaisa
 Linangan (Akademya) ng Wikang Filipino – o Tubig – water
Senador Geronima Pecson o Danum – liquid
 11 kasapi o Lupa – land
 Punong akademiko – Dr. Jose Villa o Duta – earth
Panganiban, direktor ng Surian ng wikang
pambansa  Mapamiling panghihiram upang SU lamang
 Lupon sa agham – Dr. Rogelio N. Relova ang makapasok sa ating wika
Pinakaaktibong komite  Babaybayin ayon sa palabigkasan at
7500 basic term sa scitech sa prinsipyo ni palatitikang pilipino
Del Rosario 1960-1964 o Acid – asid
 o Acidic – maasid o Morpema na nilalagay sa salita upang
o Acidity – kaasidan magbigay ng dagdag o bagong
kahulugan
o Inunlapian
o Ginitlapian
o Hinunlapian
 Aghaming pananaliksik at paggamit ng o Kabilaan paglalapi
palauuan ng salita
 Pagtuklas sa mga tagong kahulugan ng
mga salita o Laguhang paglalapi
o Paglalapi
- Tatlong uri ng panlapi ay sabay-
Kabalaghaan – phenomenon sabay na ginagamit
Balagha – event
 Satambal
Bagha – fact
o 2 SU para makabuo ng ikatlong salita

o Pagtatambal
 Paggamit ng panambal
Kusanloob – voluntary
o Pinaikling anyo ng salita na may buong
Gantimbigat – counterweight
kahulugan ng salitang pinaghugutan
Bayadturo – tuition fee

o Buuang ulit ng SU  Paghahalo

o 2 o higit pang pinaikling anyo ng salita
Hunahuna – educated guessing
Huna – theory pinagdugtong upang makabuo ng isa
Guniguni – imagination pang salita
Guni – imaginary
 Sawangki
 Maugnayin ay hindi purista, may puwang o Nabubuo sa pamamagitan ng pagtulad
dito ang panghihiram ng salita. Hindi rin sa tunog at anyo ng iba pang salita
naman haluan
 Panghihiram
Maugnaying Palabuuan ng mga Salita o Hihiramin ang SU mula sa ibang wika
o Lipathiram
 Bahagihang ulit ng SU
Halos katapat ngunit sa dating gamit ay
o Inuulit ang isang pantig ng SU
hindi matining ang kahulugan
o Maaaring una o huling pantig
o Salinghiram
Tuwirang sinasalin sa katapat na salita
 Buuang-ulit ng SU
ng bawat SU
o Nagpapakita n tindi, hawig, at dami ng
o Tuwirang hiram
kahulugan
Iaangkop sa baybay at bigkas
o Upang taglayin ang isang pinakitid
o Haluuang hiram
ngunit higit na tiyak ng kahulugan
Panghihiram at pagtatambal ng mga
panambal na Fil
 Paglalapi
 Pambaralirang pagbabago
o Nagbabago ng anyo ayon sa gamit
 o Pagbabanghay
Anyo ng pandiwa
o Saukol
Anyo ng pang-ukol
o Sabaylo
Pagbabago ng tunog upang ipakilala
ang kasarian
 Punumpantik
o Namumukod na pantig o titik,
pinagdadala ng buong kahulugan
 Paglikha
o Walang batayan nggunit nagiging gamit
sa pana-panahon
 Salipat diin
o Nagkakaroon ng bago ngunit kaugnay
na kahulugan
Laguhan Paraan ng Pagbuo ng Salita
 Nagbabago ng tunog upang ipakilala ang
kasarian, epekto ito ng kastila
Kalakasan sa Maugnaying Filipino
 Lumilikha ng salitang katumbas ng mga
salitang kinokonsiderang taboo/bastos at
hindi magandang pakinggan
 Nakapipigil sa labis na panghihiram sa
ibang wika
 Ikinatutuwa ng mga di tagalos, nasisiguro
ang pagkabuhay at pag-usbong ng mga
salita
Kahinaan ng Maugnaying Filipino
 Walang sistema ang paglikha ng mga
terminolohiya
 Lumikha pa ng panibago gayong mayroon
nang salita para roon
 Paghiram ng mga salita at panlapi at
pagkakarga sa mga ito ng ibang kahulugan
 Lubhang mahaba, walang kahulugan,
nakapipilipit ng dila
 Pagbuhay ng patay na salita, wala nang
gumagamit may pumalit na
4 PAGSASALIN
 Paglilipat sa pinakamalapit na katumbas
na diwa at estilo
 Isinasalin ang diwa ng talata hindi bawat
salita
 Nagpapahayag ng orihinal na akda nang
hindi nagbabago ang diwa
Metodo sa Pagsasalin
 Sansalita bawat sansalita
o Isa isang pagtutumbas kada salita
o Word for word
o Maaari lalo na sa baguhan
o Recommended sa draft
 Literal
o Pinakamalapit na gramatikal
o Estruktura sa simulaang lenggwahe ang
sinusunod
o Pangunahing katuturan ng salita ang
ibinibigay, hindi ang salitang may
pinakamalapit na kahulugan
 Matapat
o Eksakto o katulad na katulad
o Manatiling tapat sa mensahe
 Semantiko
o Binibigyang diin ang estetiko, tunog ng
pagiging natural
 o Kulturang salita hindi gaanong
binibigyang diin
o Naipapasok ang sariling pananaw
 Komunikatibo
o Paraang katanggap-tanggap at
nauunawaan
 Idyomatiko
o Unawain ang kalaliman ng wika at
hanapin ang katumbas
 Malaya
o Malayo na sa orihinal
o Mas mahaba kaysa orihinal, maaaring
sabihing hindi na salin
 Adaptasyon
o Pinakamalayang anyo
o Pangunahingginagamit sa mga dula,
awit, at tula
Katangian ng Tagapagsalin
 Kaalaman sa dalawang wika
o Nauunawaan bawat himaymay ng salita
o Pananatiling ginagamit ng nakararami
o Nakukuha ang kahulugan
o Maaaring gumamit ng diksyunaryo
 Kakayahan sa pampanitikang paraan ng
pagpapahayag
o Tulong upang makakuha ng konsepto
o Iba’t ibang paraan ng pagsasalin
o Nagiging mas mahusay kaysa iba
 Kaalaman sa kultura ng dalawang bansa
o Ang wika ay nakabuhol sa kultura
o Dumedepende sa kung ano ang
kahulugan
 Kaalaman sa paksang isasalin
o Nakalalamang, nasasapol ang konsepto
o Magsaliksik upang lumawak ang
kaalaman
o Ganap na nauunawaan ang intensyon
ng awtor
 Kaalaman sa gramatika ng dalawang wika
o Upang malaman ang tamang
pagkakasunod sunodat ayos ng
pangungusap
o Kakintalan, upang maunawaan ang
malalabong bahagi
o Alamin ang istruktura o ayos
 Pagpapahalaga sa pag-eedit
o May kakayahang magpasiya sa
pinakatamang terminong katumbas
o Sinusuring mabuti ang salitang gamit
o Mahalagang magsanay
3M ng Tagapagsalin
 Matiyaga
 Mapanaliksik
 Masinop
Gabay sa Pagsasalin
 Ang isasalin ay diwa hindi salita
 Labag sa tungkulin ng tagapagsalin ang
pagdaragdag, pagbago sa orihinal
 Rebisahin ang salin upang maging totoo at
malinaw
 Ipabasa o ipabalido sa eksperto
Kahalagahan ng Pagsasalin
 Pagpapalaganap ng kaalaman o kaisipan
 Pagbibigay liwanag sa kasaysayan at
kultura ng ibang bansa o panahon
 Pagpapakilala ng isang akda sa iba
 Kailangang maging maingat sa pagsasalin
 Mahalagang isaalang alang ang mga
mambabasa
 Pagkakaunawaan at interaksyon ang
dalawang wika