Azize Aktaş Yasa-Anadolu Selçuklu Ve Beylikler Dönemi Konya Yapılarında Malzeme

Anadolu Selçuklu Ve Beylikler Dönemi Konya Yapılarında Malzeme
Kullanımı Ve Yapım Teknikleri

Azize Aktaş Yasa*
Öz
Anadolu Selçukluları döneminde, başkent Konya’da esas yapı malzemesi taş olmakla birlikte tuğlanın
diğer çevrelere oranla daha yoğun olarak kullanıldığı tespit edilmektedir. Büyük Selçuklu geleneğinin
devamı olarak değerlendirilebilecek bu uygulama Selçuklu dönemini takip eden Karamanoğulları Bey-
liği döneminde azalmış özellikle süsleme amacıyla kullanılan tuğla kaplamalar 13. yüzyıl sonlarından
itibaren kullanım alanından çekilmiştir.
Selçuklular döneminde kesme taş büyük, tuğla ise küçük ölçekli yapılarda tercih edilmiş, cami, medrese,
kervansarayların belirli bölümlerinde ve örtü sisteminde değerlendirilmiştir. Mermer, kapı ve pencere
lento ve söveleri ile taçkapılarda yer bulmuş, ahşap ise daha az olmakla birlikte destek ve örtü sistemi ile
hatıllar da kullanılmıştır. Roma ve Bizans dönemine ait devşirme malzeme de işlevine uygun olarak kapı
ve pencere lento ve sövelerinde veya örgü, vurgu ve süsleme amacıyla cephelerde ve duvarlarda yaygın
olarak karşımıza çıkar. Karamanoğulları döneminde de benzer bir malzeme kullanımı söz konusudur.
İncelediğimiz dönemlerde kesme taştan inşa edilen yapılarda yatay istif ve düzenli teknik daha çok
tercih edilmiştir. Selçuklu döneminde Tuğla örgülerde yatay, yatay-dikey ve eğik olmak üzere üç tür istif
kullanılmıştır. Derz malzemesi düz örgülerde kireç, süslü geometrik örgülerde ise alçı harçtır. Yapılan
harç analizlerinde harcın içinde kireç ve agrega dışında saman, kil, tuğla kırığı, kömür ve kül olduğu
tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Selçuklu, Beylikler, malzeme, teknik, taş, tuğla, mermer, devşirme malzeme.
Using Materials and Building Techniques in Buildings in Konya During the Anatolian Seljuk and
Principalties Periods
Abstract
Although the main building materials in the capital, Konya, were stones during Anatolian Seljuk period,
it was determined that brick was more heavily used compared to other environment. This practice
regarded as a continuation of the tradition of the Great Seljuk reduced during the Karamanoğulları
period following the Seljuk period, brick decorations especially used for coatings were taken from
areas from the late 13th century.
During the Seljuk period, cut stone was preferred in large structures, and the brick was preferred in
small-scale structures, it was used in certain parts of mosques, madrasahs, and caravanserais and in
the cover system. It was used in marble, door and window jambs and lintels in portals, wooden was
used less with support and the cover system in beams. The collected materials belong to Roman and
Byzantine periods were used appropriate to the function in lintels and jambs of door and windows, or
in fronts and walls or in order to knit, emphasis and decoration. During the Karamanoğulları period, a
similar material was also used.
During the periods that we analyzed, horizontal stacking and regular technique were more preferred
in the structures built of cut stone. In Seljuk period three species stacks were used in the brickwork
as horizontal, horizontal-vertical and inclined stacks. Lime was used in plain weave, a grout material,
while in the decorative geometric mesh plaster mortar was preferred. According to the result of the
analysis in the mortar, it was found that in the mortar there were straw, clay, brick fracture, coal and
ash as well as the lime and aggregate.
Key Words: Seljuk, Principalities, material, technical, stone, brick, marble, collected material.
* Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi, Bolu; azizeyasa@mynet.com
Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016
143
Anadolu Selçuklu Ve Beylikler Dönemi Konya Yapılarında Malzeme Kullanımı Ve Yapım Teknikleri
I. Giriş yeni ve özgün çözümler bulunmasına yol açtığını

Mimariyi oluşturan nedenlerin başında gelen, in- belirtir. Anadolu Selçukluları ve takip eden Kara-
sanın varoluşu ile ortaya çıkan barınak ihtiyacı ve manoğulları Beyliği döneminde Konya yapıların-
bunun getirdiği malzeme kullanımı yüzyıllardan da yukarıda sözü edilen kesme taş, moloz taş,
bu yana coğrafi çevreye, geleneklere, alışkanlık- mermer ve tuğla malzemenin yanı sıra kerpiç ve
lara ve ekonomik nedenlere bağlı olarak değişen ahşap malzeme de kullanılmıştır.
görüntülerle günümüze kadar ulaşmıştır. Belirli Bu makalede, tuğla malzeme dışında Konya’ya
malzemelerden biçim yaratılması, bağlama ve özel bir çalışmaya konu olmamış malzeme çe-
birleştirme tekniklerinin geliştirilmesine, biçimin şitleri ve yapım teknikleri üzerinde durulacaktır.
meydana gelmesi de malzemeyi istenen yönde Konu kronolojik olarak Selçuklular Döneminin
değerlendirmede teknik ve araçlara bağlı kalmış- başından Karamanoğulları Döneminin sonları-
tır. Taş, tuğla, mermer ve ahşap gibi yapı; kireç, na kadar inşa edilmiş yapıları kapsamaktadır.
alçı, horasan harcı gibi bağlayıcı malzemeler geç- Malzeme çeşitleri kesme taş, moloz taş, mer-
mişin bütün uygarlıklarında evrensel bir kullan- mer, tuğla, ahşap ve devşirme malzeme sırasıy-
ma niteliği gösteren ve günümüzde de değerini la ele alınmış, yapı türlerindeki yoğunluklarına
koruyan malzemelerdir. Türklerin yurt edinmek ve her yapı türünde söz konusu malzemenin
üzere Anadolu’ya gelmelerinden sonra, 11. yüz- kullanım şekillerine göre gruplandırılmıştır.
yılın son çeyreğinden itibaren başlayan yapım 2. Malzemenin Yapı Türlerine, Kütlelerine Ve
sürecinde, Anadolu’nun yerli malzemesi olan ve Yapı Elemanlarına Göre Dağılımı
ilk inşa faaliyetlerinin başladığı en eski çağlardan
2.1.Kesme Taş: Konya yapılarında malzeme-
beri kullanıla gelen taş denenip tercih edilmiştir.
nin yapı türlerine göre dağılımına bakıldığında,
Böylece biçimsel olarak belirli ölçülerde Türkle-
kesme taş1 kullanımında ilk sırayı türbelerin
rin Anadolu öncesi pratiklerinin izlerini taşıyan
aldığı, sırasıyla mescitler, medreseler, camiler,
mimari, malzeme bakımından Anadolu’nun yerli
han ve hanikâhların izlediği tespit edilir.
geleneklerine bağlanmıştır.
2.1.1. Türbelerde Kesme Taş Kullanımı: Konya
Jeolojik yapısı gereği taş kullanımına çok elverişli
türbelerinde gövdenin kesme taş, örtü siste-
olan Anadolu coğrafyasında, taş, kolay bulunan,
minin tuğla ile inşa edildiği örneklerin yoğun
iyi kaliteli ve bol bir malzemedir. İklim koşulları-
olmasına karşılık tamamıyla kesme taştan ya-
na ve anıtsal karaktere uygunluğu, Anadolu’da pılmış türbe yapısına rastlanmamıştır. Kesme
gelişen Türk mimarisinde tuğlanın yerini taşın taş malzemenin sıklıkla karşımıza çıktığı bu ya-
almasını sağlamıştır. Yine geçmiş çağlara ait yapı- pılarda söz konusu malzeme;
lardan kalan taş ve mermerlerin hazır malzeme
olarak yeniden değerlendirilmesi imkânı, çalışır Alt yapıda tüm cephelerde ve duvarlarda, yapı-
vaziyette bulunan taş ocakları ile yerli ve yabancı ların bir veya iki cephesinde ve farklı malzeme
ustaların bu konudaki tercihleri de şüphesiz, taşın ile inşa edilmiş yapılarda belirli bir yüksekliğe
en çok kullanılan yapı malzemesi olmasında etkili kadar olmak üzere üç şekilde kullanılmıştır.
olmuştur. Tuğla kullanımı ise, bu süreçte artık bir Selçuklu dönemine ait, II. Kılıç Arslan, Seyfeddin
zorunluluk değil, bilinçli bir seçimin sonucudur Karasungur, Ateşbaz Veli, Kesikbaş, Şeyh Osman
(Bakırer 1995:171; 2002a:291-299; 2002b:828- Rumi türbeleri ile Karamanoğulları dönemine
834). Ömür Bakırer, bu seçimde, yapısal özellikle- 1 Kesme Taş: Bütün yüzeyleri düzeltilmiş taşlara denir (Gün-
soy, 1969:28); İnce Yonu Taş: Taşın alın yüzündeki kenarla-
rin ortaya çıkardığı gereklilikler kadar, estetik kay- rında çerçeve açıldıktan sonra, çerçeve arasındaki taş yüzü-
gılar ve beğeninin de rol oynadığını, Anadolu’da nün düz veya çıkıntılı olarak işlenmesiyle elde edilen taştır
(Taymaz, 1973:33); Kaba Yonu Taş: Moloz taşların alın ve
yaşanan bu yeni durumun aynı zamanda, tuğla- yan yüzlerinin kaba olarak düzeltilmesi ile elde edilen taşlar-
nın süsleme olanaklarının daha çok araştırılarak dır (Günsoy, 1969:29).

144
Azize Aktaş Yasa
Resim1- II. Kılıçarslan Türbesi Resim 2- Seyfeddin Sungur Resim 3- Kesikbaş Kümbeti
kuzeydoğu cephe
ait Şücaeddin Türbesi’nde kesme taş cephelerde altta bir sıra halinde kesme taş kullanımına rast-
ve duvarlarda, Mevlâna Türbesi’nde cepheler- lanır. Turgutoğlu Türbesi’nde gövdenin alt kıs-
de, Anonim Türbe’de kaidede ve içte duvarlarda mında, Fakih Dede Kümbeti’nde ise, köşelerde
değerlendirilmiştir. Cephelerinde taş ve tuğla büyük boyutlu kesme taş bloklar kullanılmıştır.
düzenlemenin birlikte uygulandığı Ulaş Baba 2.1.2. Mescitlerde Kesme Taş Kullanımı: Kes-
Türbesi’nde girişin iki yanındaki cephelerde, Süt me taş kullanımında yoğunluk olarak ikinci sı-
Tekkesi Türbesi’nde de sadece giriş cephesinde
rayı alan mescitlerdeki uygulama ise;
görülür. Kesme taş, farklı türde malzemelerin
(moloz taş + tuğla) bir arada kullanıldığı Gü- Kesme taşın, tüm cephelerde,
hertaş Türbesi’nde zeminden itibaren 270 cm, Cephelerin belirli bir yüksekliğe kadar olan bö-
Gömeç Hatun Türbesi’nde 240 cm ve Sebhavan lümlerinde,
Türbesi’nde cephelerde 337 cm, içte ise 330 cm Sadece giriş cephelerinde ve
yüksekliğe kadar kullanılmıştır. Karamanoğulları
dönemine tarihlenen Kalender Baba Türbesi’n- Giriş cephelerinin belirli bir yüksekliğe kadar
de mahzen hücresinde ve bugünkü zeminden olan bölümlerinde kullanılması
92 cm yüksekliğe kadar, Siyavuş Kümbeti’nde olmak üzere dört farklı şekilde görülür.
Resim 4- Hacı Ferruh Mescidi doğu cephe Resim 5- Halka Begüş Mescidi batı cephe

145
Selçuklu döneminde tümüyle kesme taştan yapıda mihrap önü kubbeli bölümün kuzeyin-
inşa edilmiş tek örnek Hacı Ferruh Mescidi’dir. de, doğu ve batıda yer alan payeler de kesme
Burada kesme taş hem yapı, hem de süsleme taştandır. Sahip Ata Camii’nde ise, farklı bir uy-
malzemesi olarak değerlendirilmiştir. Karama- gulama ile portalde kesme taş ve tuğla birlikte
noğulları Beyliği döneminde ise, yine tek bir yer almıştır.
yapıda, Nasuh Bey Mescidi’nde aynı malzeme
2.1.5. Kervansaraylarda Kesme Taş Kullanımı:
tercih edilmiştir. Selçuklu döneminden Halka
Kervansaraylara tek örneğimiz olan Horozlu
Begüş, Hoca Fakih ve Küçük Karatay mescitle-
Han’da, kapalı bölümün ekseninde yer alan
rinde sadece giriş cephesinde; Şekerfuruş, İç
kubbe ve geçişler dışında; cepheler, duvarlar,
Kararslan, Abdülmümin, Sırçalı ve Sakahane
destek ve örtü sisteminde kesme taş kullanıl-
mescitlerinde, giriş cephesinin belirli bir yük-
mıştır.
sekliğe kadar olan bölümlerinde kesme taş kul-
lanımı söz konusudur. Bulgur Tekkesi ve Tahir 2.2. Moloz Taş: Moloz taş2 13. yüzyıl boyunca
ile Zühre mescitlerinde ise, aynı malzeme, giriş dolgu malzemesi olarak kullanımının dışında
cephesi dışındaki cephelerde de belirli bir yük- örgü malzemesi olarak da yoğun bir şekilde
sekliğe kadar devam eder. karşımıza çıkar. Bu malzeme büyük ölçekli cami
2.1.3. Medreselerde Kesme Taş Kullanımı: ve medreseler ile küçük ölçekli mescitlerde
Kesme taş malzemenin medreselerde kullanımı; daha çok giriş cephesi dışındaki cephelerde
kullanılmış olmakla birlikte farklı yapı türlerin-
Giriş cephelerinde yoğunlaşmakla birlikte,
de değişik uygulamalara da rastlanmaktadır.
İçte yine belirli bir yüksekliğe kadar ve Revak
2.2.1. Türbelerde Moloz Taş Kullanımı: Moloz
kemerlerini taşıyan payelerde karşımıza çıkar.
taş malzemenin türbelerde;
Selçuklular zamanındaki bu yaygın uygulama-
ya karşılık, Beylikler döneminde sayılarında Cepheler ve duvarlarda;
bir hayli artış olan darülhuffazlarda tamamıyla Cephelerde tamamıyla duvarlarda belirli bir
kesme taş kullanılmıştır. yüksekliğe kadar ve
Kesme taş, Sırçalı, Karatay ve İnce Minareli med- Cephelerde belirli bir yüksekliğe kadar duvar-
reselerde giriş cephelerinde, günümüze ana ey- larda geçişlere kadar olmak
van ve iki yanındaki mekânların ulaştığı Ali Gav
üzere farklı kullanım şekilleri saptanmıştır. Örtü
Zaviyesi’nde ise, mevcut mekânlarda belirli bir
sistemi dışında tümüyle moloz taştan inşa edil-
yüksekliğe kadar tercih edilen malzeme olmuş-
miş tek yapı türü türbeler olup Tavus Baba ve
tur. Sırçalı Medrese’de revak kemerlerini taşıyan
payeler de kesme taştandır. Vakıf kayıtlarından Evhadeddin-i Kirmani türbeleri bu malzeme
Karamanoğulları Beyliği döneminde darülhuffaz kullanımının Selçuklu dönemine ait örnekleridir.
olarak inşa edildiği anlaşılan Ali Efendi Muallim- Karamanoğulları zamanında da benzer uygula-
hanesi ile Meram Darülhuffazı’nda örtü sistemi malar görülmektedir. Bugün çamur sıva üzerine
dışında yine aynı malzeme kullanılmıştır. badanalanmış olan Ebu İshak Kazeruni Türbesi
ve Zaviyesi ile örgü arasında yer yer tuğlanın kul-
2.1.4. Camilerde Kesme Taş Kullanımı: Kesme
lanıldığı Turgutoğlu Türbesi’nin alt yapıdaki ana
taş, Selçuklu döneminde Konya’da inşa edilmiş
malzemesi de yine moloz taştır. Şeyh Alaman
camilerden ikisinde görülür. Alâeddin Camii’n-
Türbesi’nde değişik bir uygulama ile karşılaşıl-
de giriş cephesinde farklı nitelikte üç ayrı tür
makta, burada diğer örneklerden farklı olarak
taşın kullanılmış olması dikkat çekicidir. Bu du-
cepheleri üst seviyede tuğla bir kuşak dolaş-
rumu mevcut malzemenin değerlendirilmesi
2 Moloz Taş: Ocaktan çıktığı gibi kullanılan, düzgün bir şekli
ve mümkün olduğunca ekonomik davranılması olmayan, irili ufaklı ve gayri muntazam yüzeyli taşlara denir
şeklinde yorumlamak mümkündür. Ayrıca bu (Arseven 1975:1464).

146
Azize Aktaş Yasa
Resim 6- Küçük Karatay Mescidi doğu ve güney Resim 7-Ali Gav Zaviyesi güney cephe (Vakıflar
cepheler cepheler Genel Müdürlüğü Arşivi 1940)
maktadır. İç Karaarslan Türbesi’nde tuğla kulla- 2.2.3. Medreselerde Moloz Taş Kullanımı:
nılmış olmasına karşılık, duvarlar geçişlere kadar Medreselerde de aynı tür bir uygulama söz
moloz taştır. Gühertaş Türbesi’nde moloz taş iki konusudur. Günümüze ancak belirli bölümleri
sıra kesme taştan sonra yer alır. Tac’ül Vezir ve ile ulaşabilen Ali Gav Zaviyesi’nde giriş cephe-
Mursaman türbelerinde ise, yapıların sadece si dışındaki cephelerin, aynı döneme ait diğer
kaide kısımlarında moloz taşa rastlanmıştır. örneklere kıyasla orijinalde moloz taşla inşa
2.2.2. Mescitlerde Moloz Taş Kullanımı: Moloz edilmiş olabileceğini öne sürebiliriz. Sırçalı ve
Karatay medreselerinde moloz taş arasında yer
taş, mescitlerde, daha önce belirttiğimiz gibi,
yer tuğla ve tuğla kırıklarının kullanıldığı görülür.
daha çok giriş cephesi dışındaki cephelerde kul-
Küçük Karatay Medresesi’nin günümüze ulaşan
lanılmıştır (Halka Begüş, Sırçalı, Sakahane, Bey- ana eyvanında da aynı uygulama söz konusudur.
hekim mescitleri). Abdülmümin Mescidi, giriş Alâeddin Camiinde de, moloz taş, giriş cephesi
cephesinde belirli bir yükseklikten sonra moloz dışındaki cephelerin örgü malzemesidir.
taşın kullanıldığı tek örnektir. Küçük Karatay
2.3. Mermer: Mermer3, yapı malzemesi olmak-
Mescidi’nde girişin dışındaki diğer cephelerde tan çok mimari öğelerde kullanılmıştır. Merme-
moloz taşla birlikte yer yer tuğla kullanıldığı rin kaplama malzemesi olarak kullanıldığı Sel-
görülür. Batı dışındaki cephelerin sıvalı olduğu çuklu döneminden tek yapı Anonim Türbe’dir.
Terceman Mescidi’nde, cephe zeminden belirli Bu yapıda cephelerde mermer, duvarlarda ise
bir yüksekliğe kadar moloz taş ile örülmüştür. kesme taş kaplama malzemesi olarak değerlen-
Beylikler dönemine ait Meram Mescidi’nde dirilmiştir. Karmanoğulları dönemine ait, yine
ise, tuğla ve ahşap hatıl da kullanılmış olmak- 3 Mermer: Kalker ve dolomitlerin hareket ve tazyik altında
la beraber yapının esas malzemesi yine moloz değişikliğe uğrayarak kristalleşmesiyle meydana gelen bir
malzemedir. Mermerler içlerinde bulunan maden asitlerinin
taştır. niteliğine bağlı olarak renk değiştirirler (Arıkan, 1963:5).
Resim 8- Anonim Türbe kuzey, kuzeydoğu kuzeyba- Resim 9- Karatay Medresesi güney ve doğu cephe-
tı cepheler ler (Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi 1963)
147
tek örnek olan Hasbey Darülhuffazı’nda ise 2.4.1. Türbelerde Tuğla Kullanımı: Türbelerde
kaplama malzemesi olan mermerin yüzeyi bit- tuğla malzeme;
kisel ve geometrik motiflerle bezenmiş, ancak
Belirli bir yüksekliğe kadar devam eden farklı
bu malzemenin tümü günümüze ulaşmamıştır.
malzemeden sonra cepheler,
İç Karaarslan, Kesikbaş, Seyfeddin Karasungur,
Şeyh Alaman, Şeyh Osman Rumi türbeleri, Be- Duvarlar ve örtü sisteminde, belirli bir yüksek-
şarebey, Zevle Sultan, Terceman, Hoca Fakih ve likten sonra duvarlarda ve
Beyhekim mescitleri ile Fakih Dede Kümbeti ve
Farklı malzeme ile inşa edilmiş yapıların örtü
Şücaeddin Türbesi’nde ise, mermer bazen kapı
sisteminde olmak üzere üç farklı kullanım şek-
bazen de hem kapı, hem de pencerelerde lento
ve söve olarak kullanılmıştır. Portallerde mer- liyle karşımıza çıkar.
mer kullanımı, Anonim Türbe, Alâeddin Camii Farklı türde bir malzemeden sonra yapının ve
ve Karatay Medresesi ile Hasbey Darülhuffazı örtü sisteminin tümüyle tuğladan inşa edildiği
ve Hasbeyoğlu Hamamı’nda görülür. örneklerde, tuğladan önce kullanılan malzeme-
2.4. Tuğla: Daha çok küçük ölçekli yapılar olan nin niteliği ve kullanım şekli Tac’ül Vezir, Mur-
türbe ve mescitlerde kullanılan tuğla4 malze- saman, Gömeç Hatun, Sebhavan ve Ulaş Baba
me kullanım yoğunluğuna göre sırasıyla med- türbelerinde olduğu gibi bir yapıdan ötekine
reseler, camiler, köşk, han, hamam, hanikâh ve değişmektedir. Tac’ül Vezir Türbesi’nde kubbe-
bir mimarede karşımıza çıkar. de tuğla ile çini kullanılmıştır. Ulaş Baba Türbe-
si’nde, tuğla malzeme girişin iki yanındakiler dı-
şında, cephelerde, kemerli düzenleme üzerinde
4 Tuğla: Su ile yoğrulduğu zaman istenilen şekli alabilen, pi- kalan kısımlarda ve cephe köşelerinde karşımıza
şirildiğinde ise su geçirmezlik ve mukavemet kazanan, ana
maddesi ince taneli kil olan inorganik esaslı yapı malzemesi- çıkar. Bu yapıda, gövdenin üst kısmını kuşatan
dir (Eriç, 1978:57). düzenlemede de kesme taş ve tuğla birlikte kul-
Tuğlaların biçimleri, kullanılacakları örgü türüne göre tam,
yarım ve minare tuğlası olarak şekillenmiştir. Tam tuğlalar lanılmıştır. Beylikler döneminden Kalender Baba
kare, yarım tuğlalar dikdörtgen, minare tuğlaları ise ön yüz- Türbesi ve Siyavuş Kümbeti’nde ise yine tuğla,
leri dış bükey kavisli, yan yüzleri arkaya doğru pahlı olarak
hazırlanırlar. Kesme tuğlalar belirli bir biçime sahip olmayıp, mahzen hücresi ve alt seviyede kullanılan kesme
geometrik esaslara uygun olarak tasarlanan bir örgü düzenle- taş malzemeden sonra gövdenin ve örtü siste-
mesini oluşturmak için bu örgünün niteliklerine uygun biçim
ve boyutlarda özel olarak kesilirler (Bakırer, 1981:37).
minin esas malzemesi olmuştur.
Resim 10- Mursaman Türbesi Resim 11--Ulaş Baba Türbesi Resim 12- Kalender Baba Türbesi
doğu ve kuzey Cepheler kuzeydoğu cephe doğu, kuzey ve güneydoğu cepheler
148
Azize Aktaş Yasa
Farklı malzeme ile inşa edilmiş Selçuklu dö-

nemi yapılarından, II. Kılıç Arslan Türbesi’nin
bugün sac ile kapatılmış olan külahının orijina-
linde sırlı tuğla ile kaplı olduğu bilinmektedir
(Konyalı 1964: 577). Hoca Fakih, İç Kararslan,
Seyfeddin Karasungur, Ateşbaz Veli, Kesikbaş,
Evhadeddin-i Kirmani, Şeyh Osman Rumi tür-
belerinin örtü sisteminde tuğla kullanılmıştır.
Orijinal malzemesi görülemeyen Şeyh Alaman
Türbesi kubbesinin de tuğla ile inşa edilmiş ol-
ması kuvvetle muhtemeldir. Karamanoğulları Resim 13- Evhaddin-i Kirmani Türbesi batı cephe
Beyliği döneminde de aynı uygulama söz ko-
nusu olup tuğlanın gövdede yer yer hatıl işle-
viyle kullanıldığı moloz taş örgülü Turgutoğlu
Türbesi ve gövdesinde kesme taş, moloz taş ve
devşirme malzemenin kullanıldığı Fakih Dede
Kümbeti ile kesme taştan inşa edilen Şücaed-
din Türbesi’nin de geçiş ve örtü sisteminin mal-
zemesi tuğladır.
2.4.2. Mescitlerde Tuğla Kullanımı: Mescitler,
tek tür malzeme kullanımının en yoğun olduğu
yapılardır. Tuğla malzemenin bu yapılarda; Resim 14- Şeyh Alaman Türbesi kuzey cephe
Yapının tümünde ve minarelerde,
Cephelerde belirli bir yükseklikten sonra ve
örtü sisteminde,
Giriş cephesinin belirli bir bölümünde ve
Örtü sisteminde, belirli mimari ögeler ve
örtü sisteminde olmak üzere dört farklı şekil-
de kullanıldığı belirlenmiştir.
Beşarebey, Zevle Sultan, Zemburi ve Hoca Ha-
san mescitleri tümüyle tuğla ile inşa edilmiş ya- Resim 15- Beyhekim Mescidi doğu cephe (Vakıflar
pılardır. Beşarebey Mescidi’nin yenilenen giriş Genel Müdürlüğü Arşivi 1963)
bölümünde moloz taş kullanılmıştır. Hoca Hasan
Mescidi’nde ise, tuğla minarenin kaidesi kesme
taştır. İç Karaarslan, Tahir ile Zühre ve Bulgur Tek-
kesi mescitlerinde tuğla belirli bir yükseklikten
sonra yapının ana malzemesi olmuştur. Ancak, İç
Karaarslan Mescidi’nde su basman niteliğindeki
bu kısım daha alçak tutulmuştur. Tuğla malze-
me, Sırçalı, Sakahane ve Beyhekim mescitlerin-
de giriş cephesinde belirli bir yükseklikten sonra
ve örtü sisteminde, Küçük Karatay Mescidi’nde
mimari öğeler ve örtü sisteminde kullanılırken, Resim 16- Tahir ile Zühre Mescidi kuzey cephe

149
Halka Begüş ve Aksinne mescitlerinde sadece

örtü sisteminde karşımıza çıkar. Terceman Mes-
cidi’nde ise, batı cephede belirli bir yükseklikten
sonra kullanımı söz konusudur. Moloz taş ile
inşa edilen Meram Mescidi’nde örgü arasında
yer yer tuğla malzeme ile karşılaşılmaktadır.
İç Karaarslan, Tahir ile Zühre ve Bulgur Tekkesi
mescitlerinde tuğla belirli bir yükseklikten sonra
yapının ana malzemesi olmuştur. Ancak, İç Kara-
arslan Mescidi’nde su basman niteliğindeki bu
Resim 17- Alaeddin Köşkü doğu cephe konsol ayrıntı kısım daha alçak tutulmuştur. Tuğla malzeme,
Sırçalı, Sakahane ve Beyhekim mescitlerinde gi-
riş cephesinde belirli bir yükseklikten sonra ve
örtü sisteminde kullanılmıştır.
2.4.3. Medreselerde Tuğla Kullanımı: Tuğla
malzeme, Selçuklu döneminde Konya’da inşa
edilen medreselerin tümünde karşımıza çıkar.
Tuğla ile inşa edilen İplikçi Medrese’nin günü-
müze ulaşan bölümü, tüm yapının malzeme-
sinin tuğla olduğunu ortaya koymaktadır. Ali
Resim 18- Sahip Ata Hanikâhı kubbe, ayrıntı cephe Gav Zaviyesi’nde tuğla, pencere çerçeveleri
konsol ayrıntı
ve alınlıklarında yer alır. Orijinalde bu yapının
örtü sisteminde de tuğla kullanıldığı, mevcut
kalıntılardan anlaşılmaktadır. Sırçalı ve Karatay
medreselerinde tuğla çini birimlerle birlikte,
İnce Minareli Medrese’de, içte duvarlarda ve
örtü sisteminde, Küçük Karatay Medresesi’nde
ise, duvarların üst seviyesinde çini birimlerin
yanı sıra sırlı tuğla ile birlikte uygulanmıştır. Ka-
ramanoğulları Beyliği döneminden Hasbey Da-
rülhuffazı’nda, subasman seviyesinden sonra
Resim 19- Hoca Hasan Mescidi genel görünüş örgü malzemesi olarak ve kasnak ile kubbede,
Ali Efendi Muallimhanesi’nde örtü sisteminde
tuğla kullanımı ile karşılaşılır. Meram Darülhuf-
fazı’nda ise, örtünün yanı sıra zemin döşeme-
sinde de tuğla kullanılmıştır.
2.4.4. Camilerde Tuğla Kullanımı: Tamamıyla
tuğla ile inşa edilen İplikçi Camii, bu malzeme-
nin büyük ölçekli bir yapıda tek başına kulla-
nıldığı aynı zamanda Anadolu’daki tek örnektir.
İnşa döneminden sonra Karamanoğulları ve
Turgutoğulları dönemlerinde büyük onarımlar
Resim 20- Hatuniye Mescidi minare şerefesi (Va- geçiren yapının, ancak güney duvarı ilk inşa
kıflar Genel Müdürlüğü Arşivi 1950)
safhasına ait malzemesini muhafaza edebilmiş-
150
Azize Aktaş Yasa
Resim 21- İnce Minareli Medrese Mescidi Resim 22- Zemburi Mescidi Minaresi, ayrıntı Mina-
Minaresi, ayrıntı resi, ayrıntı
tir. Söz konusu malzeme Alâeddin Camiinde, fil, kapı ve pencere kanatları gibi mimari ögeler
yapının çok destekli olan doğu bölümünde ke- dışında, üst yapı ve destek sistemi ile hatıllarda
merlerde, mihrap önü kubbesi ile batı bölüm- kullanılır. Alâeddin Camii, Sahip Ata ve Sadred-
de payeler ve kemerlerde kullanılmıştır. Geçir- din Konevi camileri ile Süt Tekkesi Türbesi’nde
diği yangın sonucu 1871 yılında önemli ölçüde görülen ahşap örtü sistemi yapıların inşa dö-
yenilenen Sahip Ata Camiinden günümüze ge- nemlerine ait olmayıp sonraki onarımlar sıra-
lebilen orijinal tuğla malzeme, minarede kar- sında yenilenmişlerdir. Aynı durum, Alâeddin
şımıza çıkar. Sadreddin Konevi Camii’nde ise, ve Sahip Ata camilerinde, destek sisteminde
aynı malzeme yapının bugünkü haliyle sadece kullanılan ahşap malzeme için de geçerlidir.
doğu cephesinde görülmektedir. Dursunoğlu Karamanoğulları döneminde inşa edilen Me-
Camii’nde de belirli bir seviyeden sonra gövde, ram Mescidi ile Ebu İshak Kazeruni Zaviyesi de
geçiş ve örtü sistemi ile minare tuğladandır. ahşap tavanlıdır.
Tuğla, günümüze çok az bir bölümü ulaşabilmiş Ahşap malzemenin bir başka kullanım alanı da,
olan II. Kılıç Arslan Köşkü ile Horozlu Han’da düzensiz moloz taş, tuğla veya kerpiç6 örgü için-
örtü sisteminde, Sahip Ata Hanikâhı’nda duvar- de, duvar yüzeyindeki yükün eşit dağıtılmasını
ve malzemenin duvar kalınlığı içindeki bağlan-
larda tek başına, eyvan ve kubbede ise çini ve
tısını sağlamak üzere hatıl olarak değerlendiril-
çini karo ile birlikte karşımıza çıkar.
mesidir. Konya yapılarında ahşap hatıl kullanı-
2.4.5. Minarelerde Tuğla Kullanımı: Selçuklu mına yoğun olarak rastlanmaktadır. Genellikle
döneminde Konya’da inşa edilmiş minarelerin duvarın uzunluğu boyunca atılan hatıllara kar-
malzemesi de tuğladır. Tuğla, Zemburi Mescidi şılık, duvar kalınlığı içinde kalan, enine atılmış
minaresinde tek başına, İnce Minareli Medrese, hatıllar da mevcuttur. Selçuklu döneminden
Sahip Ata Camii ve Devlet Hatun Mescidi mina- Beyhekim, Tahir ile Zühre, Şekerfuruş mescitleri
relerinde sırlı tuğla ve çini birimlerle birlikte kul- ile, Sırçalı Medrese ve Mevlâna’nın arkasındaki
lanılmıştır. Hoca Hasan Mescidi minaresinde de Türbe, Karamanoğulları döneminden Meram
orijinalde bu tür bir kullanım söz konusu iken, Mescidi, Dursunoğlu Camii ve Meram Darülhuf-
bugünkü minare sade bir yapı gösterir. fazı’nda uzunlamasına atılmış hatıllar görülür-
2.5. Ahşap: Ahşap5 malzeme, Selçuklu ve Bey- ken, Alâeddin Camii’nin kuzey cephesinin do-
likler dönemlerinde minber, vaiz kürsüsü, mah- ğusunda, Mursaman Türbesi’nde ve Sahip Ata
Hanikâhı’nın güney duvarında enine atılmış ha-
5 Ahşap: Canlı bir organizma olan ağacın meydana getirdiği,
lifli, heterojen ve anizotrop dokuya sahip organik esaslı bir 6 Kerpiç: Killi ve uygun nitelikteki toprağın içine saman veya
yapı malzemesidir. Ahşap nitelikleri bakımından yapılarda diğer bitkisel liflerin karıştırılarak su ile yoğrulup kalıplara
kullanılmaya elverişli olan ağaçların kesilmesi ve istenilen dökülmesi ve açık havada kurutulması sonucu elde edilen
boyutlarda biçilmesi ile elde edilir (Eriç, 1978:90). malzemedir (Eriç, 1980:81).

151
tıllara rastlanır. Ayrıca, aynı yapı içinde, özellikle

kesme taş veya moloz taştan tuğlaya geçerken
yani malzeme değişimine bağlı olarak kullanılan
ahşap hatıl örnekleri de mevcuttur. Gühertaş
Türbesi, Terceman, Tahir ile Zühre ve Şekerfuruş
mescitlerinde bu tür bir kullanım söz konusudur.
Öte yandan alt yapıdan üst yapıya geçerken ya
da pencere ve kapı gibi açıklıkların hemen alt-
larında veya üstlerinde de ahşap hatılların kul-
lanıldığı örnekler görülmektedir. Mursaman ve
Karamanoğulları döneminden Siyavuş Türbe-
si’nde alt yapıdan üst yapıya geçerken, gövde
ile kasnak arasında ahşap bir hatıl yer alırken, İç
Karaarslan Mescidi’nde yenilenmiş olmakla bir-
likte, batı cephede kapı ve pencereler üzerinde, Resim 24- Alaeddin Camii harim kısmı çok destekli
Karatay Medresesi’nde pencereler üzerinde ve bölüm devşirme sütun
Hoca Hasan Mescidi’nde doğu, batı ve güney Alâeddin Camii’nde bol miktarda kullanılan antik
cephelerdeki pencere altlarında ahşap hatıllar sütun ve sütun başlıklarına Dursunoğlu Camii’nin
bulunur. Hatılların yüksekliği genellikle 0,11 ila son cemaat yerinde rastlanır. Antik sütun ve sü-
0,15 m arasında değişmektedir. tun başlıklarından sonra farklı yapılarda yaygın
olarak kullanılması bakımından ilk sırayı arşitrav-
2.6. Devşirme Malzeme: Devşirme malzeme7,
lar alır. Arşitravları bodur sütunlar ve lahitler, lev-
her iki dönemde de yapı türü gözetilmeksizin
halar, baluster ve pencere alınlıkları izler.
kimi zaman gelişigüzel, kimi zaman da işlevine
uygun olarak kullanılmıştır. Konya yapılarında
devşirme malzeme olarak, bodur sütunlar, an-
tik sütunlar, sütun başlıkları ve kaideleri, paye-
ler, arşitrav8 parçaları, çeşitli levhalar, baluster9,
pencere alınlığı ve lahitler görülür.
Resim 25- II. Kılıç Arslan Türbesi kuzey cephe Ha-

cet penceresi üzerindeki levha
Resim 23- Anonim Türbe mescit hücresine giriş

kapısı, içten kapı lentosu
7 Devşirme Malzeme: Daha önce başka bir yapıda kullanılan
malzemenin oradan alınarak yeni bir yapıda farklı ya da ben-
zer amaçlarla değerlendirildiği yapı ögeleridir (Sözen- Tan-
yeli, 1986:66).
8 Arşitrav: Antik Yunan ve Roma mimarilerinde sütunların
üstünde yer alan yatay taş blok (Tekçam, 2011:21).
9 Balustrade: Antik mimarlıkta balkon ya da teras kenarındaki
duvar veya parmaklık (Tekçam, 2011:29). Resim 26- Hoca Hasan Mescidi Minare kaidesi

152
Azize Aktaş Yasa
Arşitrav parçaları daha çok kapı lento ve sövesi ola- Lahitler, daha çok büyük boyutlu taşların kulla-
rak kullanılmıştır. Bunun dışında, örgü malzemesi ve nımına uygun olan yerlerde örneğin Sahip Ata
cephedeki mimari ögeleri vurgulayıcı bir unsur ola- Camii’nde taçkapının iki yanında alt seviyede,
rak da karşımıza çıkar. Evhadeddin-i Kirmani, Tac’ül Hoca Fakih Mescidi’nde yine giriş cephesinde,
Vezir ve Anonim türbeler ile Fakih Dede Kümbeti’n- pencerenin altında yer alır. Anonim Türbe ve
de arşitrav parçaları söz konusu kullanıma uygun, Alâeddin Camii’nde büyük boyutlu devşirme
Zevle Sultan Mescidi’nde ise, kapı lentosu üzerinde taşlar örgü malzemesi olarak kullanılmıştır.
vurgulayıcı olarak değerlendirilmiştir.
Bodur sütunlara, Alâeddin Camii’nin kuzey cep-
hesinde yer alan galeri sisteminde ve duvar ör-
güsü içinde rastlanır. Seyfeddin Karasungur
Türbesi’nde bodur sütunlar, ortaları dikdörtgen
şeklinde açılarak pencere haline getirilmiş, böyle-
ce hem işlevsel hem de cepheyi hareketlendirici
bir unsur olarak kullanılmıştır. Aynı türde sütun-
lar, Anonim Türbede mahzen hücresi girişinin iki Resim 29- Sahip Ata Camii kuzey cephe taçkapının
yanında, girişi vurgulamıştır. Benzer bir kullanıma batısı devşirme malzeme
Şekerfuruş Mescidi’nin orijinal ve bugünkü giriş
kapılarının iki yanında da rastlanmaktadır.
Resim 30- Hoca Fakih Mescidi kuzey cephe

Resim 27- Alaeddin Camii kuzey cephe, doğu bö- Devşirme malzemenin, mevcut hazır malzeme-
lüm galeri, ayrıntı yi değerlendirerek daha ekonomik olmasından
faydalanma ve bu malzemeyi koruma bir yana,
süsleme amacıyla da kullanımına en seçkin ör-
nek Selçuklular döneminde yeniden inşa edilen
Konya Kalesi’dir. Daha önceki devirlerden kalan
malzeme, burada adeta sergilenircesine kulla-
nılmıştır. Öyle ki 1826’da Konya’yı ziyaret eden
Léon de Laborde “müthiş” olarak nitelendirdiği
surları anlatırken, surlarda ve kulelerde kullanı-
lan antik heykel parçaları ile Yunanca kitabeleri-
nin adeta bir müzenin salonunda teşhir edilirce-
sine duvarlara yerleştirildiklerini yazar (Laborde,
1838: 171; Aktaş Yasa, 2001:40). Konya’yı ziyaret
Resim 28- Seyfeddin Sungur Türbesi kuzey cephe eden hemen bütün seyyahların geneli, surlarda
pencere kullanılan antik dönem malzemesinden bahse-
153
decek ve bunların duvarlara özenle yerleştirildi- ocaktan çıktığı zaman çok yumuşak olan, do-
ğini yazacaklardır. Seyyahların verdikleri bilgile- layısıyla kolay işlenen ancak havanın etkisiyle
re göre bu malzeme içinde, putperest sunakları, sertleşen bu taşın ocakları şehrin kuzeybatısın-
Hıristiyan mezar taşları, Yunanca kitabeler, aziz da Horozlu Han civarındadır.
resimleri, Ceneviz haçları, Roma kartalları, antik Moloz taş örgülerde yoğun olarak Sille taşı kulla-
heykel ve heykel grupları bulunmaktadır (Molt- nılmıştır. Ayrıca beyaz renkli, sert dokulu bir tür
ke 1917:336-337; Aktaş Yasa, 2001:45). Hatta kireç taşı ile, beyazdan kahverengiye uzanan
Türkler, bunları sadece kullanmakla kalmayıp, farklı tonlarda, sert dokulu ve iri gözenekli taşlara
figürlere kol ve bacak eklemek suretiyle, başa- da bu tür örgü malzemesi içinde sıklıkla rastlanır.
rısız da olsa onları bir bakıma restore etmeye
çalışmışlardır (Kinneir, 1818:329,31; Aktaş Yasa,
2001:39). Yine seyyahların ifadelerinden anlaşıl-
dığına göre, başka yapılarda da gördüğümüz gibi
bu malzemenin kimisi tekrar yontulmuş ya da
ters yüzleri tercih edilmiş, kimisi de aynen kulla-
nılmıştır (Oliver 1807:489; Aktaş Yasa, 2001:39).
3. Malzeme Özellikleri
3.1. Taş Malzeme
3.1.1. Taş Cinsi: Selçuklu ve Beylikler dönemi
Konya yapılarında daha çok kalsiyum bileşikleri
olan kireç taşı (Bayazıt, 1977:45) ile, birleştiri-
cisi kalkerli veya silisli olan kum taşları kulla-
nılmıştır (Binan, 1961:12). Bu taşlar Konya’nın
yakın çevresindeki ocaklardan elde edilmekte-
dir. Bu çevrede en yoğun olarak kullanıldığını
saptadığımız malzeme “Sille” taşıdır. “Kentaşı” Resim 31- Ulaş Baba Türbesi mescit hücresine girişi
sağlayan kapı
adı da verilen pembe renkli ve yumuşak doku-
lu bu taşın, biri dayanıklı ve sert, diğeri fazla
dayanıklı olmayan iki çeşidi mevcuttur (Önder,
1971:270; Oral, 1961:356). Sille taşı kolay iş-
lenmesi ve yörede bol bulunması sebebiyle
en çok tercih edilen malzeme olmuştur. Bu-
lundukları çevrenin adıyla tanınan bu taşların
çıkarıldığı ocaklar, şehrin 8 km kuzeybatısında
bulunan Sille civarındadır. Ele aldığımız dö-
nemlerde Konya yapılarında kullanılan taşların
temin edildiği bir başka yer de Konya’nın 20 km
Resim 32- Ulaş Baba Türbesi doğu cephe ayrıntı
güney batısında bulunan Gödene köyündeki
taş ocaklarıdır (Önder, 1971:270). Sarımtrak 3.1.2. Taş Boyutları: Kesme taş ile inşa edilen
renkli, pürüzlü yüzeyli ve ince gözenekli olan yapılarda 13. yüzyıl için genel geçer bir boyut
“Gödene” taşları da yumuşak bir dokuya sa- olmamakla beraber, malzeme boyutlarının her
hiptir. Yine bu çevrede yoğun olarak kullanılan bir yapıda kendi içinde belirli ölçülerde tutarlılık
bir başka taş türü de “Kiçi Muhsine” olarak ad- gösterdiği saptanmıştır. Kullanılan kesme taş-
landırılmıştır (Bakırer, 1961:176). Çok hafif ve ları, boyutlarına dayanarak söz konusu dönem
154
Azize Aktaş Yasa
içinde küçük, orta ve büyük boy olarak gruplan-

dırmak mümkün görünmektedir. Bu çerçevede,
Seyfeddin Sungur ve Sebhavan türbelerinin tüm
cepheleri ile, Ulaş Baba Türbesi’nin girişin iki
yanındaki cephelerinde kullanılan kesme taşla-
rı, boyutları bakımından küçük grup içeresinde
değerlendirmek olasıdır. Genel olarak diğer ya-
pılarla kıyaslandığında ölçülerde nispeten belirli
bir standardın yakalandığı bu yapılardan Sey-
feddin Sungur Türbesi’nde taş boyutları 36 x 22
ila 44 x 13 cm, Sebhavan Türbesi’nde ise, 27.5 x Resim 33- Seyfeddin Sungur Türbesi batı cephe
ayrıntı
15.5 ila 40.5 x 20 cm arasındadır.
Taş boyutları yapıdan yapıya farklılık göster-
mekle beraber II. Kılıç Arslan ve İç Karaarslan
türbeleri, Sakahane ve Küçük Karatay mescitle-
ri ile, Karatay ve Sırçalı medreselerde orta boy
olarak nitelendirebileceğimiz kesme taş kulla-
nımı saptanmıştır. Bu yapılarda taş boyutları
51.5 x 48 cm ila 78 x 48 cm arasında değiş-
mektedir.
Tahir ile Zühre Mescidi ve Ateşbaz Veli Türbe-
si’nde ise, büyük boyutlu taşlar yoğunluktadır.
Resim 34- Gömeç Hatun Türbesi güney cephe ayrıntı
Bu yapılarda taş boyutları 103 x 76 cm ila 111
x 23.5 cm arasında çeşitlilik gösterir. Alâeddin Kaplama malzemesi olarak kullanılan kesme
Camii, Hoca Fakih Mescidi, Anonim Türbe gibi taşlarda, taşların kalınlıkları en az 14.5 cm, en
yapılarda ise, özellikle zemin seviyesinde dev- fazla 53.5 cm olarak ölçülmüş olmakla birlikte
şirme malzeme kullanımına bağlı olarak boyut- burada da kullanımın 20-40 cm arasında yoğun-
ların daha da büyüdüğü dikkati çekmektedir. laştığı görülmektedir. Ancak tüm genellemelere
Bu boyutlar sırası ile 107 x 71.5 cm, 304 x 82 rağmen yapılarda kullanılan kesme taş boyut-
cm, 237 x 58 cm’dir. larından hareketle bir tarihlendirmeye gitmek,
yapı türleri veya ölçeklerine bağlı olarak kesin
Kesme taş yükseklikleri genel olarak 15 cm ila
özellikler saptamak imkanı yoktur. Buna karşılık,
110 cm arasında değişirken, incelenen dönem
genel olarak taşların duvardaki yeri bakımından
için sıklıkla tercih edilen boyutların 20-50 cm
boyut olarak bir seçmeye tabii tutularak kullanıl-
olduğu belirlenmektedir. Taşların uzunlukla-
rı ise 27 cm’den 114 cm’e varan bir çeşitlilik dığı gözlenmektedir. Ayrıca kesme taşların duvar
göstermekte, ancak özellikle 50-90 cm ölçü- örgüsü içine gelen yüzlerinin de işlenmiş olduğu
lerindeki kesme taşların yoğun olarak kulla- derzlerin10 inceliklerine dayanılarak söylenebilir.
nıldıkları tespit edilmektedir. Karamanoğulları En büyük boyutlu taşlar daha çok duvar köşe-
Beyliği döneminde inşa edilen yapılarda kulla- lerinde değerlendirilmiş ve örgüde duvarın her
10 Derz: Duvarların yapımında üst üste ve yan yana gelen mal-
nılan kesme taş boyutları, Selçuklu dönemine zemelerin birbirlerine bağlanması için aralarına harç konan
göre nispeten büyümüş olup, kabaca bir tasnif- ve yüzeyleri dışta çizgi biçiminde görülen aralıklara derz
denir. Üst üste gelen malzeme arasındaki derz yatay, yan
te daha çok orta ve büyük boyutlu taşlar grubu yana gelen malzeme arasındaki derz ise dikeydir (Arseven,
içinde değerlendirilebilecek niteliktedir. 1975:256’da derz “bitişgi” olarak adlandırılmıştır).

155
iki yüzüne bağlantı gelecek şekilde dönüşümlü Düzensiz teknik13 ise uygulandığı yapılardan bir
olarak değiştirilmiştir. kısmında inşa döneminin özelliklerini yansıtır-
3.1.3. Teknik: İncelediğimiz dönemlerde taken (İnce Minareli Medrese, Ateşbaz Veli ve
Ulaş Baba türbeleri, Hoca Hasan Mescidi’nin
mamıyla veya kısmen kesme taştan inşa edi-
minare kaidesi) diğerlerinde yapıların geçirdiği
len yapılarda, cephe köşeleri, kapı ve pencere
onarımların izlerini taşır (Hacı Ferruh Mescidi,
lentolarıyla söveleri dışında, yatay istif11 türü
Kesikbaş, Gömeç Hatun, Şeyh Osman Rumi
yeğlenmiş, duvar örgülerinde genellikle taş sı-
türbeleri).
raları arasında kalan derzlerin yatay bir düzlem
teşkil ettiği düzenli teknik12 uygulanmıştır. Bu İnce Minareli Medrese ve Alâeddin Camii’nin
tekniğin çeşitlemeleri özellikle türbelerde taş içindeki payelerde kullanılan düz çerçeveli rus-
boyutları ve renk farklılığı ile cephelerde kuşak- tikalı örgüde taşların dışa bakan yüzleri düzel-
lar oluşturulması şeklinde görülür. Farklı renk- tilmeden bırakılmış, sadece taşın dört kenarı
te taş kullanımı ile cephelere aynı zamanda eşit ölçülerde düzlenerek bir çerçeve oluştu-
rulmuştur.
hareket de kazandırılmıştır. Ancak, taşların ge-
nişlikleri birbirinden farklı olduğundan, düşey Konya yapılarında moloz taş, hem örgü mal-
derzlerde atlamalı sıralarda bir birlik yakalama zemesi, hem de kesme taş duvarlarda dolgu
imkanı genellikle yoktur. malzemesi olarak kullanılmış, bu tip duvarlar-
da örgü sıraları harçlı dolgu ile organik bir bü-
tünlük yaratacak sağlamlıkta inşa edilmiştir.
Örgüde ocaktan çıktığı gibi işlenmemiş olarak
kullanılan moloz taşlar yatay olarak istiflenir-
ken, genellikle taşların aynı doğrultu üzerinde
yer almadığı düzensiz bir teknik meydana gelir.
Ancak, düzenli moloz taş tekniğinin uygulandı-
ğı Alâeddin Köşkü, Tercüman ve Küçük Karatay
mescitleri ile Tac’ül Vezir Türbesinde aynı ya-
Resim 35- II. Kılıç Arslan Türbesi güney cephe ay-
rıntı tay sıra üzerinde yer alan işlenmemiş taşların
yüksekliklerinin bir birine yakın olmasına özen
gösterilmiş, belirli aralıklarla yüksekliği daha az
olan ince taşlar kullanılarak örgü düzleştirilmiş-
tir. Boyut birliği gözetilmeden moloz taşın örgü
malzemesi olarak kullanıldığı Beyhekim Mes-
cidi, Karatay Medresesi ve Alâeddin Camii’nin
yan ve arka cephelerinde de aynı şekilde cep-
heyi düzleştirerek bağlantıyı ve duvar yüzeyin-
deki yükün eşit olarak dağılımını sağlamak üze-
Resim 36- İnce Minareli Medrese doğu cephe ayrıntı re bu kez ahşap hatıllar atılmıştır. Ayrıca moloz
11 Yatay İstif: Taş, tuğla, mermer veya kerpiç malzemenin uzun taş örgülü duvarlarda, duvarların, derinliğine
yüzlerinin aynı yatay eksen üzerine üst üste sıralar meydana
yerleştirilen büyük taşlarla bağlandığı ve duvar
getirecek şekilde yan yana sıralanmalarıdır. Bu istif türünde
örgü çeşitlemeleri biçim, boyut, malzeme ve kaydırma yönte- köşelerinde büyük boyutlu taşlar kullanıldığı
mindeki farklılığa bağlıdır. gözlenmektedir. Büyük moloz taş örgüler ara-
12 Düzenli Teknik: Kendi sırası içinde eş yükseklikte olan kes-
me taşların aynı yatay doğrultu üzerinde kesintisiz olarak is- 13 Düzensiz Teknik: Yatay sıralarda farklı yükseklikte taşların
tiflenmesi ile oluşan tekniktir. Moloz taş örgüde düzenli tek- kullanılması nedeni ile yatay ve dikey derzlerin aynı eksen
nik, yaklaşık eş boyuttaki düzensiz taşların yatay bir eksen üzerinde olmadığı ve düzenli bir yatay ve dikey eksenin gö-
oluşturacak şekilde istiflenmeleri ile meydana gelir. rülmediği tekniktir.

156
Azize Aktaş Yasa
sında kalan boşluklar da, genellikle harç içine birlikte kullanılmasında sıklıkla izlenen bir yön-
gömülmüş küçük taşlarla doldurulmuştur. tem de yarım tuğlaların cephe köşeleri, örtü
3.2. Tuğla Malzeme sistemi, kapı ve pencere söve ve lentolarında
değerlendirilmesidir.
Konya yapılarında kullanılan tuğlalar, bileşimle-
rindeki malzemeler nedeniyle, açık pembeden 3.2.1. İstif Türleri: Tuğla örgülerde; yatay, ya-
boz renge kadar varan renk çeşitlemeleri gös- tay-dikey ve eğik olmak üzere üç tür istif kulla-
termekle beraber kırmızı renkli tuğla toprağının nılmıştır. Yatay istif her iki dönemde de yoğun
daha fazla kullanıldığı tespit edilmektedir. Bu olarak kullanılırken, yatay- dikey ve eğik istif14
tuğlalar, genellikle ince taneli ve sık dokuludur. Selçuklu dönemi yapılarında tercih edilmiştir.
Ancak malzemenin niteliğine bağlı olarak göze- Yatay istifin düz örgü, yatay-dikey istifin balık
nekli bir yapı gösteren örneklere de rastlanır. sırtı örgü ve eğik istifin başak örgü olmak üzere
farklı temel örgü türü vardır. Cephelerde ve du-
Selçuklu dönemi boyunca Konya’da inşa edilen ya- varlarda genellikle yatay istif, düz örgü, şaşırt-
pılarda, tuğla, örgü ve kaplama malzemesi olarak malı teknik kullanılırken, yatay-dikey istif15 yo-
iki farklı şekilde görülür. Bu dönemde tam, yarım ğun olarak örtü sisteminde karşımıza çıkar. Bu
ve minare tuğlası ile kesme tuğla kullanılmıştır. istif türüne minare gövdelerinde ve kemer kö-
şeliklerinde rastlanır. Aynı istif türü, iç mekân-
da duvarların üst kısmında çini ve sırlı tuğla ile
birlikte süslemeye yönelik farklı uygulamalarda
da tercih edilmiştir. Yatay- dikey istif, balık sırtı
örgünün iki yöne yükselen derzli uygulamasıyla
İç Kararslan, Sırçalı, Beyhekim ve Tahir ile Züh-
re mescitleri ile Horozlu Hanın kubbelerinde kı-
rık çizgiler oluşturulmuştur. Derzlerin tek yöne
yükselmesiyle meydana gelen eğik çizgiler ise,
Beşarebey ve Zemburi mescitlerinde aynı za-
Resim 37- İplikçi Camii güney cephe, mihrabın ar-
kasındaki kemer manda iç mekânda hareket sağlayan bir unsur
olarak uygulanmıştır. Yatay-dikey istifin Tac’ül
Vezir ve Kesikbaş türbeleri ile, İnce Minareli
Medrese ve Sahip Ata Hanikâhı’nda kubbe-
lerde, Tahir ile Zühre Mescidi ve Sırçalı Med-
rese’de ise, türbe tonozlarında uygulanmış
olması söz konusu istif türünün sadece belirli
bir yapı tipinde ve belirli bir zaman kesitinde
tercih edilmediğini, bütün yüzyıl boyunca yapı
türü ve ölçek farkı gözetilmeksizin kullanıldığını
ortaya koymaktadır.
Resim 38- Bulgur Tekkesi Mescidi güney ve doğu

cepheler 14 Eğik İstif: Tuğlalar yatay doğrultu ile 45’lik açı yapmak üze-
re eğik olarak istiflenirler. Üst üste sıralarda iki birim arasında
Tam ve yarım tuğlaların genellikle bir arada kul- 90’lik açı oluşur. Eğik istifin biçimlendirdiği başak örgüde
yatay ve dikey derzlerin yerini eğik derzler alır.
lanıldığı gözlenmekte, tam tuğlaların duvarlar- 15 Yatay-Dikey İstif: Bu istif türünde tuğlalar hem yatay, hem
da, yarım tuğlaların ise cephelerde değerlendi- de dikey olarak istiflenirler. Tuğlaların uzun kenarları yatay,
kısa kenarları dikey birimleri oluşturur. Başlangıçta balıksırtı
rildiği görülmekte veya tam tersi bir uygulama örgüyü şekillendiren bu istif türü kaydırma ve yön değiştirme
ile karşılaşılmaktadır. Tam ve yarım tuğlaların yöntemlerine bağlıdır.

157
Resim 39- Tahir ile Zühre Mescidi kubbe Resim 43- Küçük Karatay Mescidi kubbe ayrıntı
Resim 40- Kesikbaş Kümbeti kubbe

Resim 44- Beşarebey Mescidi harim kısmı ile
son cemaat yeri arasındaki pencere
Aynı örgü türünde, kaydırma düzeninin değişti-
rilmesi ve derzlere çini birimlerin yerleştirilmesi
sonucu baklava ve kırık çizgi dizileri, kufî yazı ve
ona benzer düzenlemeler İnce Minareli Medre-
se kubbesinde, Sahip Ata Türbesinin doğu duva-
rında, Sırçalı Medrese’nin giriş eyvanında, Mev-
lâna Müzesi’nin doğusundaki türbe ile Küçük
Karatay Medresesi’nde karşımıza çıkar.
Resim 41- Sırçalı Medrese giriş eyvanı önü kuzey Anadolu yapılarında fazla yaygın olmayan eğik
duvar istif türü ise, Zemburi, Küçük Karatay, Aksinne,
Hoca Hasan mescitleri ve Sahip Ata Türbesi ile
Karatay Medresesi’nin türbe mekanında örtü
sisteminde, Beşarebey Mescidi’nde son cema-
at yeri ile harim kısmı arasındaki pencerelerin
kemer köşeliklerinde uygulanmıştır. Eğik istifin
kullanımına dayanarak yüzyıl içinde herhangi
bir tarihlendirmeye gitme olanağı yoktur.
3.2.2. Tuğla Boyutları: 13. yüzyıl boyunca Konya
yapılarında kullanılan tam ve yarım tuğlalarda
Resim 42- İnce Minareli Medrese ana eyvan kemeri farklı boyutlarla karşılaşılmaktadır. Yarım tuğla-
üst kısım ların boyutları örgü içindeki yerine göre değiş-

158
Azize Aktaş Yasa
mekle birlikte 12. yüzyılın ikinci yarısından 13. Ancak Karamanoğulları döneminde büyük bir
yüzyılın sonuna kadar üretilen boyutlar genellik- onarım geçiren İplikçi Camii’nin batı cephesi-
le 20-21 x 9-9.5 x 4-4.5 cm, 21.5-22 x 9-10 x 4.7 nin güneyinde kenar uzunluklarının 26-27 cm,
cm’dir. Uzun kenarın, kısa kenarın veya kalınlığın Abdülmümin Mescidi’nde ise, 30 cm olduğu
arttığı örnekler de mevcuttur (Tuğla boyutları görülmektedir. Tam tuğlaları boyutlarına göre
Alâeddin Camii ve Halka Begüş Mescidi’nde 22 x kümelendirmek genel hatları ile mümkün ol-
11-12 x 4-6 cm, İplikçi Camii’nde 23 x 11 x 5 cm makla birlikte yüzyılın belirli dönemlerindeki
ve Bulgur Tekkesi’nde 24-25 x 9-9.5 x 4.5 cm’dir). dağılımı için kesin özellikler belirleme imkânı
Bezeme, istif ve kaydırma düzenine uyum gibi yoktur. Bu malzeme, duvar örgüsü, geçiş ve
sebeplerle daha küçük boyutlu yarım tuğlalara örtü sisteminde yoğun olarak, minare gövdele-
da rastlanmaktadır. Beşarebey Mescidi’nin son rinde ise, daha az sayıda örnekte görülür.
cemaat yerindeki pencerelerin kavsara köşelik-
lerinde bu boyutlar 14-15 x 9.5-10 x 4-4.5 cm’ye 3.3. Harç16 Analizi: İncelediğimiz dönem bo-
inerken, Sahip Ata Türbesi’nin doğu duvarında yunca Konya’da inşa edilen eserlerde düz örgü-
12-13 x 7-8 x 4 cm, Sahip Ata Camii’nin minare lerde kireç harç17 kullanılmasına karşın, süslü
gövdesinde ise, 10 x 5-6 x 4 cm’dir. Bu boyutların geometrik örgülerde alçı harç18 tercih edilmiş-
tuğlanın örgüdeki kullanımına uygun olarak üre- tir. Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık
tildiği veya belli boyutlarda üretilen tuğlaların Fakültesi, Restorasyon Bölümü Malzeme Labo-
kırılarak ya da kesilerek istenilen biçimlerin elde ratuvarında19 12. yüzyılın ikinci yarısından, 13.
edildiği düşünülebilir. yüzyılın sonuna kadar Konya’da inşa edilen ya-
pılarda kullanılan harcın bileşimini belirlemek
amacıyla, kısıtlı sayıda örnek üzerinde analiz-
ler yapılmıştır (Aktaş, 1988:276-322).20 Har-
cın içinde kireç ve agrega21 dışında saman, kil,
16 Harç: Duvar örerken taşların veya tuğlaların aralıklarını dol-
durmak, birbirine bağlamak veya duvar yüzlerini sıvamak
için kullanılan malzemedir.
17 Kireç Harç: Kalker, dolomit, mermer, tebeşir ve manyezit
gibi taşların iki parça halinde kırılıp kireç ocaklarında (850-
1400 C) pişirilmesi sonucu havada veya suda katılaşma özel-
liği gösteren, beyaz renkli, inorganik bir bağlayıcı türüdür
Resim 45- Mursaman Türbesi güney cephe (Bayazıt, 1977: 86).
dikdörtgen pano ayrıntı 18 Alçı Harç: Alçı taşının çeşitli derecelerde pişirilmesi sonucu
elde edilen, su ile karıştığında kısa sürede katılaşma özelli-
ği gösteren, beyaz renkli, inorganik esaslı bağlayıcı türüdür
(Eriç, 1978:25). Alçı harç, kalıpsız kemer ve kubbe inşaatı
yanı sıra, esas olarak süslü geometrik örgülerde kullanılır
(Bakırer, 1981:51).
19 Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Resto-
rasyon Bölümü Malzeme Laboratuvarında harç analizlerini
yapma imkânı sağlayan ve bu çalışmayı yönlendiren Prof.
Dr. Emine Caner, Esergül İnalpulat ve Doç. Hasan Böke’ye
teşekkür ederim.
20 Bu analizlerde harçların kabaca bileşimi, harç içindeki kireç
ve agrega oranları, agrega içindeki organik maddeler ile ku-
mun renk, şekil ve büyüklüğü belirlenmiştir. 20 yapıdan top-
lanan örnekler harç, sıva ve çini hamurudur. 17 si harç olan
Resim 46- Mursaman Türbesi güney cephenin batısı bu örnekler, 6 türbe, 3 mescit, 1 cami, 1 köşk ve 1 hamamdan
alınmıştır.
13. yüzyıl boyunca Konya yapılarında sıklık- 21 Agrega: İnorganik veya organik esaslı bağlayıcılarla bir-
la kullanılan tam tuğla boyutları 20.5-21.5 x leşerek sun’i taş yapımında kullanılan doğal taşların çeşitli
atmosfer etkileri sonucunda ufalanmış şekline veya sun’i
20.5-21.5 x 4.2-4.5 cm, 21.5-22 x 21.5-22 x olarak bu amaçla yapılmış malzemelere denir (Akman-Gü-
4.5 cm ve 23 x 23 x 5 cm olarak saptanmıştır. ner-Aksoy, 1987:104).

159
tuğla kırığı, kömür ve kül22 olduğu, Sahip Ata, daha yoğun olarak kullanıldığı saptanmıştır.
Ulaş Baba, Şeyh Alaman türbeleri ile Sahip Ata Harçlar, analiz sonucu agrega-kireç oranı, ag-
Hamamı’nda horasan harcı23 kullanıldığı sap- rega dağılımı ve görsel benzerliklerine dayanı-
tanmıştır. Harcın bağlayıcılığını artırmak üzere larak önce iki gruba, ardından kendi aralarında
kullanılan kıla sadece Ulaş Baba Türbesi ile Kü- alt gruplara ayrılmıştır. Agrega-kireç oranına
çük Karatay ve Sakahane mescitlerinden alınan dayanılarak yapılan gruplamada, sadece Konya
harç örneklerinde rastlanmıştır. Buna karşılık yapıları çerçevesinde, çok kısıtlı sayıda örneğin
saman, Sahip Ata Hamamı’ndan alınan harç analiz sonuçlarına göre 12. yüzyılın ikinci yarısı
dışındaki örneklerimizin hepsinde çıkmış24, ay- ve 13. yüzyılın ilk yarısında üretilen harçlarda
rıca harçlar içinde, çeşitli renk ve dokularda kö- agrega oranı kireç oranından fazlayken, yüzyılın
şeli ve yuvarlak tanecikler, yine aynı biçimlerde ikinci yarısında kireç oranının arttığı agrega ora-
kuarslar ve mikaların olduğu tespit edilmiştir. nının ise azaldığı tespit edilmiştir. Harçlar içinde
Taneciklerin biçim ve renk olarak bir birine kireç oranı en az %38 (Alâeddin Camii), en çok
benzerlik göstermesi çevrede bulunan yerel bir %77 (Sahip Ata Hanikâhı) olarak belirlenmiştir.
kum yatağından faydalanıldığı ihtimalini akla
getirmektedir.
Değerlendirdiğimiz çok kısıtlı sayıdaki örnek
çerçevesinde, farklı türde malzeme örgüleri
arasında kullanılan harçlarda kireç-agrega ora-
nı açısından bir farklılık belirlenememiş25, ki-
reç oranının %77 gibi çok yüksek olduğu Sahip
Ata Hanikâhı ve Sahip Ata Türbesi’nden alınan
harçlarda kömürün de diğer örneklere göre çok
22 Konya Alâeddin Camiinin batı duvarı harcı içerisinde odun

külü ve kömür parçacıkları ile kil tespit edilmiştir. Aynı tür Resim 47- Ulaş Baba Türbesi kubbe ayrıntı
harca İnce Minareli Medrese’nin minare temelinde, İç ve Dış
Kale surları kalıntılarında, Sahip Ata Hanikâhı, Karatay Med-
resesi, Sakahane Mescidi ve Sırçalı Medresede de rastlanmış-
tır (Dülgerler- Yıldız, 2001: 251-255).
23 Horasan Harcı: Elenmiş tuğla-kiremit tozu, kireç ve su ka-
rışımından yapılan bir tür harçtır (Sözen- Tanyeli, 1986:106).
Hamamlar, su hazneleri, su künkleri gibi suyu tutması ve
sağlam olması gereken yapıların duvar ve kubbelerinde kul-
lanılmıştır. Horasan harcının yapımında; kullanılan tuğlanın
yeni ve iyi pişmiş olması, horasanın içindeki parçacıkların
incelik oranının yeterli düzeyde olması, kirecin iyi söndürül-
müş ve bekletilmiş olması önemlidir (Akman-Güner-Aksoy,
1987:104).
24 Harç örnekleri II. Kılıç Arslan Köşkü’nden taş-taş, tuğla-tuğ-
la ve kerpiç-kerpiç, Alâeddin Camii’nden iki yerde taş-taş,
Hoca Fakih Mescidi’nden taş-mermer, Sakahane Mescidi’n-
den taş-taş, Küçük Karatay Mescidi’nden tuğla-tuğla, Sey-
Resim 48- Alaeddin Camii ibadet mekânı mihrap
feddin Sungur Türbesi’nden iki yerde taş-taş ve bir yerde tuğ- önü kubbesi taşıyan kemerin kuzey yüzü
la-tuğla, Ulaş Baba Türbesi’nden tuğla-tuğla ve taş-taş, Sahip
Ata Hanikâhı’ndan çini karo-tuğla, Sahip Ata Hamamı’ndan
Anadolu Selçukluları ve Beylikler dönemle-
tuğla-tuğla ve Şeyh Alaman Türbesi’nden taş-taş arasından rinden günümüze tamamıyla sıvalı örnekler
alınmıştır.
25 S. Tunçoku, Konya’da bulunan Tahir ile Zühre Mescidi,
gelmemiş olmakla birlikte, bazı kalıntılar bu
Beyşehir Kubadabad Sarayı ve Akşehir’deki Selçuklu yapı- dönemlerde inşa edilen yapıların sıvanmış ola-
larının harçlarını değerlendirdiği bir çalışmasında tuğla örgü bileceğini düşündürmektedir. Konya yapıların-
harçlarının taş örgü harçlarına kıyasla %10 dolaylarında hafif
olduğunu belirlemiş, tuğla örgülerden alınan harçlarda bulu- dan, orijinal olduklarını sandığımız birkaç sıvalı
nan kireç oranının taş örgü harçlarda bulunan kireç oranından örnek günümüze ulaşmıştır. Bunlardan, II. Kılıç
daha fazla olduğunu kaydetmiştir (2001:349-354).

160
Azize Aktaş Yasa
Arslan Köşkü’nde mevcut kalıntının doğu du- kaplamalar 13. yüzyılın sonlarından itibaren
varında, büyük bölümü dökülmüş olmakla bir- kullanım alanından çekilmiştir.
likte bej rengi bir sıva mevcuttur.26 Bu sıvanın Selçuklular döneminde kesme taş, bilhassa
üzerine, sarı ve kırmızı renkler kullanılarak tuğ- cami, medrese ve kervansaray gibi büyük öl-
la şekilleri çizilmiştir. İplikçi Camii’nde, güney çekli yapılar için seçilirken; tuğla, mescit ve
cephenin batısında yer alan minare kaidesinin türbe gibi küçük ölçekli yapıların tercih edilen
altında, yine bej rengi sıva kalıntıları görülmek- malzemesi olmuş, büyük ölçekli yapılarda, be-
tedir. Bunun üzerinde de, sarı, kırmızı tonları lirli bölümlerde ve üst örtüde kullanılmıştır.
ve kahverengi ile yapılan, ancak ne olduğu tam Her iki malzeme de, bu dönemde hem yapısal
olarak anlaşılmayan bir bezeme saptanmıştır. amaçlarla, hem de süsleme amacıyla değer-
Ulaş Baba Türbesi’nde ise, değişik bir uygulama lendirilmiştir. Mermer ise, daha çok kapı ve
ile karşılaşılmaktadır. Burada, mescit hücresi- pencere lentolarıyla sövelerinde kullanılmış,
nin tuğla kubbesinin yüzeyi sıvanmış, kubbe portallerde de renkli taşlarla birlikte yer bul-
kavsinden başlayarak kilit taşına kadar devam muştur. Devşirme malzeme, işlevine uygun
eden, birbiri üzerine binen ve yukarıya doğru olarak kullanımının yanında örgü ve vurgu mal-
küçülen yarım daire kemer şekilli süslemede, zemesi olarak da değerlendirilmiş, özellikle Dış
kemerler farklı renklere boyanmıştır. Kale’nin inşası sırasında bilinçli bir seçimle süs-
Ayrıca, tuğla ile örülmüş duvarların, sadece leme amacıyla kullanılmıştır. Ahşap malzeme,
derzlenip, derz yüzeylerinin renkli çizgilerle be- daha az olmakla birlikte, bir yandan destek ve
lirginleştirildiği ve bezendiği örnekler de mev- örtü sisteminde karşımıza çıkarken, öte yandan
cuttur. Bunlarda, derzler üzerine açık kırmızıdan duvar örgüsü içinde hatıl olarak yer almıştır.
koyu kırmızıya varan renk tonlarında düz, kırık Selçuklu dönemindeki malzeme kullanımı, Ka-
ve üçgen çizgiler uygulanmıştır. Alâeddin Ca- ramanoğulları Beyliği döneminde de ana hatla-
mii’nin mihrap önü kubbesini taşıyan kemer ve rı ile devam etmiş, taş, ayrıntıda birtakım fark-
paye derzlerinde, üçgenler, düz ve kırık çizgiler, lılıklarla birlikte aynı yoğunlukta kullanılırken,
İç Karaarslan ve Beşarebey mescitleri ile Tac’ül tuğla kullanımında bir azalma olmuş, Selçuklu
Vezir, Seyfeddin Karasungur ve Kalender Baba döneminde süsleme olanaklarından yararlanı-
türbeleri derzlerinde ise, düz çizgiler görülür. lan tuğla, Karamanoğulları döneminde sadece
yapı malzemesi olarak değerlendirilmiştir.
4. Sonuç
Kesme taş ile inşa edilen yapılarda düzenli tek-
Anadolu Selçuklu ve Beylikler dönemlerinde Kon- nik yoğunlukta iken, moloz taş duvarlarda mal-
ya yapılarında malzeme olarak kesme taş, moloz zemenin yapısından kaynaklanan bir düzensiz-
taş, devşirme malzeme, mermer, tuğla, kerpiç ve lik hakimdir. Tuğla örgülerde yatay istif daha
ahşap kullanımı gibi çeşitlilik söz konusudur. çok cephe ve duvarlarda kullanılırken, yatay-di-
Ana yapı malzemesi taş olmakla beraber, tuğ- key istif ve eğik istifin örtü sistemi ve yapıların
laya da büyük ölçüde yer verilen Selçuklu dö- belirli bölümlerinde yoğunlaştığı görülür.
nemi Konya yapılarından sonra, Karamanoğul- Selçukluların başkenti Konya’da malzeme kul-
ları Beyliği döneminde de, işlev ve ölçek farkı lanımı Anadolu’daki diğer çevrelerle paralellik
gözetilmeksizin taşın her türlü yapıda kullanıl- göstermekle birlikte, tuğla kullanımının bu çev-
maya devam ettiği görülür. Buna karşılık tuğla relere oranla daha yoğun olduğu ve Konya’nın
kullanımında bir azalma söz konusudur. Özel- malzeme seçiminde belirli ölçülerde de olsa
likle süsleme amacıyla gerçekleştirilen tuğla Büyük Selçuklu geleneğini devam ettirdiği göz-
26 İ. H. Konyalı, Köşk’ün alt kısmının, yumurta, civa, bal ve kıtık lemlenir.
ile hazırlanan mermer gibi bir harçla sıvandığını ileri sürer
(1964:181).

161
Kaynaklar Bakırer, Ömür (1995), “Anadolu Selçuklu Mi-

Akman, M. Süheyl-Güner, A- H. İ., Aksoy (1987). marisinde Yapı Malzemeleri”, IV. Milli Selçuklu
“The History and Prorerties of Khorasan Mor- Kültür ve Medeniyeti Semineri Bildirileri, 25-26
tar and Concrete”, I. Uluslar arası Türk ve İslam Nisan 1994, s. 165-181.
Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi, 28 Nisan- 2 Bakırer, Ömür (2002a). “Tuğla, Ahşap, Cam”,
Mayıs 1986, I. Cilt, İstanbul. Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, Editör: Do-
Aktaş, Azize (1988). Konya’daki Anadolu Sel- ğan Kuban, İstanbul, s. 291-307.
çuklu Yapılarında Malzeme ve Teknik, Hacette- Bakırer, Ömür (2002b). “Anadolu Selçuklu Mi-
pe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ya- marisinde Süreklilik ve Değişim”, Türkler, Cilt:7,
yımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 2 Cilt, Ankara. Ankara, s. 828-834.
Aktaş Yasa, Azize (2001). “Eski Çağdan 20. Bayazıt, Ömer Lütfi (1977). Yapı Malzemesi
Yüzyıla Seyahatnamelerdeki Konya Kalesi”, Notları, Ankara.
Prof. Dr. Zafer Bayburtluoğlu Armağanı, Sa-
Binan, Muhittin (1961). Tabii Taş Duvar, İstanbul:
nat Yazıları, Editör: Mustafa Denktaş- Yıldıray
Özbek, Kayseri: Kayseri Büyük Şehir Belediyesi İstanbul Teknik Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi
Personel ve Eğitim Dairesi Yayınları. No: 36. Yayını.
Arıkan, Mustafa (1963). Mermercinin El Kitabı, Davey, Norman (1961). A History of Building
Ankara: Türkiye Ticaret Odası, Sanayi Odası ve Materials, London: Johns Hopkins University
Ticaret Borsası Birliği Maden Yardım Komisyo- Press and the Society fort he History of Tech-
nu Yayını, No: 3. nology.
Arseven, Celal Esat (1975). Sanat Ansiklopedi- Demiriz, Yıldız (1969-70). “Atabey’deki Ertokuş
si, III-IV, İstanbul: MEB Yayınları. Medresesinde Bizans Devrine Ait Devşirme
Malzeme”, Sanat Tarihi Yıllığı, 4, s. 87-100.
Bakırer, Ömür (1961). “Hacı Ferruh Mescidi”,
Vakıflar Dergisi, 8, s. 171-184. Demiriz, Yıldız (1978). “Koçaş Köyü Camii”, Ata-
türk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Araştırma
Bakırer, Ömür (1971). “Anadolu’da XIII. Yüzyıl
Dergisi, Özel Sayı, 9, s. 75-102.
Tuğla Minarelerinin Konum, Şekil, Malzeme ve
Tezyinat Özellikleri”, Vakıflar Dergisi, 9, s. 337- Duran, Remzi (2001). “Selçuklu Yapılarında
367. Tuğla Geleneğinde Taş Duvar Kaplaması Örneği
Bakırer, Ömür (1972). “Anadolu Selçukluların- Olarak Konya Kalenderhane Türbesi”, I. Uluslar
da Tuğla İşçiliği”, Malazgirt Armağanı, Ankara, arası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongresi,
s.187-203. Bildiriler-I-, Konya, s. 263-268.
Bakırer, Ömür (1981). Selçuklu Öncesi ve Sel- Dülgerler, Osman Nuri - M. Yıldız (2001). “Sel-
çuklu Dönemi Anadolu Mimarisinde Tuğla Kul- çuklu Dönemi Konya Yapılarında Kireç Harcı
lanımı, 2 Cilt, Ankara: Orta Doğu Teknik Üniver- İçersinde Kül Kullanımı”, I. Uluslar arası Selçuk-
sitesi Yayınları. lu Kültür ve Medeniyeti Kongresi, Bildiriler-I-,
Konya, s. 251-255.
Bakırer, Ömür (1984). “Selçuklu Dönemi Konya
Yapılarında Tuğla Kullanımı”, Konya, Haz.: F. Ha- Eriç, Murat (1978). Yapı Malzemeleri, Cilt II, İs-
lıcı, Ankara, s. 77-84. tanbul: Kazmaz Matbaası.
Bakırer, Ömür (1991). “Anadolu Mimarisinde Eriç, Murat (1980). “Kerpiç Eski Eserlerin Ona-
Taş ve Tuğla İşçiliği”, Başlangıcından Günümüze rımı ve Korunmasında Bir Araştırma”, Üçüncü
Türk Sanatı, Koordinatör: M. Önder, Ankara, s. Uluslar arası Kerpiç Koruma Sempozyumu (29
255-280. Eylül-4 Eylül 1980), Ankara.
162
Azize Aktaş Yasa
Günsoy, Orhan (1969). Yapı, İstanbul: Arı Kita- Postacıoğlu, B. (1969). Yapı Malzemeleri Ders-
bevi Matbaası. leri, Bağlayıcı Maddeler, İstanbul: LTÜ Teknik
Hasol, Doğan (1979). Ansiklopedik Mimarlık Okulu Yayını, Sayı: 73.
Sözlüğü, İstanbul: Yapı Endüstri Merkezi Yayın- Sözen, Metin - Tanyeli, U. (1986). Sanat Kavram
ları. ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi.
Kınneır, J. M. (1818). Voyage dans l’Asie mineu- Şaman Doğan, Nermin -Yazar, T. (2007). “Orta-
re, l’Arménie et le Kurdistan, dans les années çağ Anadolu Türk Mimarisinde Devşirme Mal-
1813 et 1814, tome I, Paris. zeme Kullanımı”, Hacettepe Üniversitesi Edebi-
Konyalı, İbrahim Hakkı (1964). Abideleri ve Ki- yat Fakültesi Dergisi, 24(1). 209-230.
tabeleri ile Konya Tarihi, Konya. Tanyeli, Uğur - G. Tanyeli (1989). “Osmanlı Mi-
Kuban, Doğan (1972). “Anadolu Türk Mima- marlığında Devşirme Malzeme Kullanımı (16.-
risinde Bölgesel Etkenlerin Niteliği”, VII. Türk 18. Yüzyıl)”, Sanat Tarihi Araştırmaları Dergisi,
Tarih Kongresi, Kongreye Sunulan Tebliğler, An- Cilt 2, Sayı 4 (Nisan 1989)dan Ayrı Basım,
kara, s. 382-395.
s. 23-31.
Kuban, Doğan (1980). Mimarlık Kavramları,
Taymaz, H. (1973). Yapı, I. Cilt, Ankara.
Mimarlığın Kuramsal Sözlüğüne Giriş, 2. baskı,
İstanbul: Çevre Yayınları. Tekçam, Tamay (2011). Arkeoloji Sözlüğü, 2.
Baskı, İstanbul: Alfa BasımYayım Dğıtım Ltd. Şti.
Laborde, A. L. (1838). Voyage de l’Asie Mineu-
re, II Cilt, Paris. Temple, Ç. (2013). Konya/İkonion ve Çevresin-
de Bulunan Bizans Dönemi Taş Eserleri, Hacet-
Moltke, Helmut von (1917). Briefe über Zusta-
tepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ya-
eude und Begebenheiten in der Türkei aus dan
Jahren 1835 bis 1838, Berlin. yınlanmamış Doktora Tezi, 2 Cilt, Ankara.
Olıvıer, G. A. (1807). Voyage dans l’Empire ot- Tunçoku, Sarp (2001). “Anadolu Selçuklu Döne-
homan, l’Égypte et la Perse, tome 3, Paris. mi Konya Yapılarında Harç Özellikleri”, I. Ulus-
lararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Kongre-
Oral, M. Z. (1961). “Konya’da Sırçalı Medrese”,
si, Bildiriler-II-, Konya, s. 349-354.
Belleten, XXV/ 99, s. 355-396.
Turani, Adnan (1980). Sanat Terimleri Sözlüğü,
Ögel, Semra (1986). Anadolu Selçuklu Sanatı
4. baskı, Ankara: Toplum Yayınları.
Üzerine Görüşler, İstanbul: Matbaa Teknisyen-
leri Basımevi. Yavuz, Ayşıl Tükel (2002). “Anadolu Selçuklu
Mimarisinin Yapı Özellikleri”, Selçuklu Çağında
Önder, Mehet (1971). Mevlâna Şehri Konya,
Anadolu Sanatı, Editör: Doğan Kuban, İstanbul,
Ankara: Konya Turizm Derneği Yayınları.
s. 271-289.
Öney, Gönül (1970). “Anadolu Selçuklu Mima-
risinde Antik Devir Malzemesi”, Anadolu (Ana-
tolia). XII (1970). s. 17-38.

163
Ekler
Tablo 1: Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Kesme Taş Kullanımı
Yapının Adı Tarih Yeri İstif Örgü Teknik Malzeme Boyut Harç Yatay Dikey
türü türü Derz Derz
Alt seviyede, Yatay Düz örgü Düzenli teknik Beyaz renkli Doğu duvarın Beyaz kireç Büyük boyutlu kesme
doğu cephenin istif sert dokulu taş güneyinde harç taşların köşelerde
II. KILIÇ (1156-
kuzey ve güney, moloz taş ve tuğla ile
ARSLAN 64x48 cm
1192) duvarın doğu ve birlikte kullanılması
KÖŞKÜ
batı köşelerinde 58x22.5x48 cm nedeniyle belirli bir
derz ölçüsü yoktur
Cepheler ve Yatay Düz örgü Düzenli teknik Pembe renkli, Batı cephe Beyaz kireç 0.1 cm 0.1 cm
duvarlar istif üstlük pence- yumuşak doku- harç
II. KILIÇ 73x53.5 cm
rele rin altına lu Sille taşı
ARSLAN
(1156- kadar taşların Kuzey cephe
TÜRBESİ
dört kenarı
1192) pahlı 48x30 cm
1-Cepheler Yatay Düz örgü Düzensiz teknik Sarımtrak Doğu cephenin Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
istif renkli, ince güneyinde
HACI FERRUH 612H./ kireç
gözenekli ve
MESCİDİ 72x42 cm
1220M. pürüzlü yüzeyli harç
Gödene taşı 29x20 cm
Doğu cephenin
kuzey köşesinde
72.5x37x31.5 cm
2-Harim kısmı, Yatay Düz örgü Düzenli teknik Gri renkli, Harim kısmı Beyaz 0.1 cm 0.1 cm
son cemaat yeri istif yumuşak do- kuzey duvar
kireç
ve geçişler kulu ve parlak
40x40 cm
yüzeyli Kiçi harç
Muhsine taşı 54x38x21 cm
ŞEKER 617H./ Batı cephe Yatay Düz örgü Düzenli teknik Sarı renkli, Batı cephenin Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
zeminden istif güneyi
FURUŞ 1220M. gözenekli ve kireç
MESCİDİ 192 cm yüksek- pürüzlü yüzeyli 73x47.5 cm
harç
liğe kadar Küfeki taşı
30x47 cm
1-Kuzey cephe, Yatay Düz örgü Düzenli teknik Küfeki taşı ile Portalin doğusun- Derzler çimento 0.5-1 cm 0.5-1 cm
orta bölüm. istif gri taş da altta harcı ile ye-
ALAEDDİN (1116-
nilenmiş, grj.
CAMİİ Cephede yer yer 147.5x56 cm
1156) beyaz kireç
farklı malzeme
27.5x27.5 cm harç
kullanımı
(1156- 2-Kuzey cephe Yatay Düz örgü Devşirme Beyaz renkli, İki kornişle
1192) doğu bölüm istif malzemenin sert dokulu, iri bölünen cephede,
boyutuna gözenekli taş kornişin altında
uygun düzenli 26x21 cm
(1220- teknik
70x38 cm
1237)
3-Kuzey cephe Yatay Düz örgü Düzenli teknik Açık gri renkli, Kapının doğu- Derzler yeni 0.5-1 cm 0.5-1 cm
batı bölüm istif sert dokulu, sunda
orjjinal harç
gözenekli taş
107x79.5 cm görün-
68.5x48.5 cm müyor
4-Mihrap önü Yatay Düz örgü Düzenli teknik Kiçi Muhsine Doğudaki payenin Beyaz 0.5-1 cm 0.5-1 cm
kubbeli bölümün istif taşı batı yüzünde
kireç
kuzeyinde doğu 39x64x40 cm
ve batıdaki harç
Batıdaki payenin
payeler
doğu yüzünde
68x35x35 cm
Batı cephe Yatay Düz örgü Düzenli teknik Sille taşı Giriş kapısının Beyaz 0.5-1 cm 0.5 cm
istif kuzeyinde
HALKA 618H./ kireç
31.5x40 cm,
BEGÜŞ 1221M. harç
MESCİDİ güneyinde
11x33 cm

164
Azize Aktaş Yasa
Cepheler, kubbe Yatay Düz örgü Düzenli teknik Sille taşı ve yer Güney cephenin Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
kasnağı istif yer beyaz renkli batı köşesi
HOCA FAKİH 618H./ kireç
sert dokulu
TÜRBESİ 92x31x33 cm
1221M. taşlar harç
Ana eyvan ve Yatay Düz örgü Düzenli teknik Sille taşı ve Ana eyvanın Beyaz 0.1 cm 0.1 cm
iki yanındaki istif Gödene taşı doğusunda
ALİ GAV 13.yy ilk kireç
mekânların alt
ZAVİYESİ çeyreği 66x50x35 cm
bölümleri ile harç
cephe köşeleri 30x43 cm
37x40 cm
Kaide Yatay Düz örgü Düzenli teknik Beyaz renkli, Kaidenin kuzey Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
istif sert dokulu, cephesinde
ANONİM 13.yy ilk kireç
TÜRBE çeyreği iri gözenekli taş 169x81 cm
harç
Batı cephe, altta Yatay Düz örgü Düzenli teknik Sarımtrak gri Giriş kapısının Beyaz 0.1 cm 0.1 cm
bir sıra istif renkli, yumuşak güneyinde
İÇ 13.yy ilk kireç
dokulu taş
çeyreği 42.5x45 cm
KARA harç
pencerenin
ARSLAN
kuzeyinde
MESCİDİ
37.5x50 cm
Cephelerde Yatay Düz örgü Düzenli teknik Sille taşı ve yer Güneydoğu köşe Beyaz 0.5cm 0.5-1cm
kasnağa kadar istif yer sarımtrak
İÇ 13.yy ilk 43x15x41 cm kireç
gri renkli, iri
yarısı
KARA gözenekli taşlar Güneydoğu cephe harç
ARSLAN 69x39 cm
TÜRBESİ
70x40 cm
Cephenin alt Yatay Düz örgü Düzensiz teknik Beyaz renkli, Kuzey cephenin Beyaz 2-3 cm 2-4 cm
kısmında, iki sıra istif sert dokulu, batı köşesi
GÜHERTAŞ 13.yy ilk kireç
halinde
TÜRBESİ yarısı iri gözenekli taş 100x79x27 cm
harç
Kuzey cephede
altta
115x85x35 cm
Giriş cephesi, Yatay Düz örgü Düzenli teknik Kiçi Muhsine Doğu cephenin Beyaz 0.5-1 cm 0.5-1 cm
istif taşı kuzeyinde
SIRÇALI 640H./ revak kemerleri kireç
MEDRESE 67.5x46.5 cm
1242M. harç
35.5x53 cm
Kuzey cephe, Yatay Düz örgü Düzenli teknik Küfeki taşı Kuzey cephenin Beyaz 0.2 cm 0.2 cm
pencere ve kapı istif doğu köşesi
KÜÇÜK 646H./ kireç
çerçeveleri,
82x48x35 cm
KARATAY 1248M. cephe köşeleri harç
115x60 cm
MESCİDİ
İçte duvarlar ve Yatay Düz örgü Düzenli Sille taşı ve Payelerde Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
payeler istif Gödene taşı
HOROZLU 644- teknik Sille taşı kireç
HAN 647H./
renk almaşığı 113x27x40 cm harç
1246-
Gödene taşı
1249M.
65x47 cm
87x47 cm

165
1-Cephelerde, bu Yatay Düz örgü Düzenli Beyaz renkli, Doğu cephe Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
günkü zeminden istif sert dokulu, iri
KALENDER 13.yy ilk teknik 1.sıra kireç
92 cm yüksekli- gözenekli taş
BABA TÜR- yarısı
ğe kadar 160x60 cm harç
BESİ
2.sıra 61x60 cm
2-Mahzen hücre- Yatay Düz örgü Düzenli Beyaz renkli, Kemerde Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
sinin duvarları, istif sert dokulu, iri
teknik 92x29x51cm kireç
kemerler ve gözenekli taş
tonoz kuzeybatı duvarda harç
102x61.5 cm
38x34 cm
1-Mescit hüc- Yatay Düz örgü Düzensiz Beyaz renkli, Girişin doğu ve Beyaz 4-4.5 cm 3.5 cm
resine girişi istif gevşek dokulu, batısında
ULAŞ 13.yy ilk teknik kireç
sağlayan kapı iri gözenekli
yarısı 80x63x21 cm
BABA TÜR- düzenleme-sinde taşı harç
BESİ 10x25 cm
2-Güneydoğu Yatay Düz örgü Düzenli Sille taşı Güneydoğu cephe Bej renkli kireç 4 cm 4 cm
ve güneybatı istif harç üstünde
teknik 35x14.5 cm
cepheler arada 1.5-2cm
33x14 cm lik boşluk
kalacak şekilde
paralel çizgiler
Doğu cephe Yatay Düz örgü Düzenli Küfeki taşı Portalin kuzeyinde Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
istif
KARATAY 649H./ teknik 55x45 cm kireç
MEDRESE-Sİ
1251M. 68x45 cm harç
Doğu cephe ze- Yatay Düz örgü Düzenli teknik Doğu cephede Doğu cephenin Derzler çimento 0.5-1.5 0.5-1.5
minden 255cm istif güneyinde harcı ile yeni- cm cm
ABDÜL 674H./ Sille taşı,
lenmiş orjjinal
yüksekliğe diğer cephelerin 92x60 cm
MÜMİN 1275M. harç görün-
kadar ve cephe köşelerinde
Güney cephenin mü-yor
MESCİDİ köşeleri Gödene taşı
batı köşesin-
de70x88x40 cm
Son cemaat yeri Yatay Düz örgü Düzenli Sarı renkli, yu- 49.5x38 cm Açık pembe 0.5 cm 0.5 cm
istif muşak dokulu, renkli kireç harç
SIRÇALI 656H./ teknik 60x48 cm
iri gözenekli ve
MESCİT
1258M. beyaz renkli taş 43.5x49 cm
Cepheler Yatay Düz örgü Düzenli Sille taşı Doğu cephe Beyaz kireç 0.1 cm 0.1 cm
istif harç.
SEYFED-DİN 13. yy teknik, 49.5x22 cm
KARA Harcın bileşi-
İkinci taşların üstü Doğu cephenin
minde tuğla
SUNGUR kazıma tekniği güney köşesi
yarısı kırığı,
TÜRBESİ ile bezenmiş
44x13x24 cm
kömür, saman,
kil, bol mik-
tar-da mika ve
kum
Doğu cephe, Yatay Düz örgü Düzenli Portalde Doğu cephede Beyaz 0.5-1 cm 0.5-1 cm
yapıya girişi sağ- istif portalin kuzeyin-
SAHİP ATA 668H./ teknik Kiçi Muhsine kireç
layan koridorda deki birim
HANİKAHI taşı,
1260- 210 cm yük. harç
82x28x44 cm
70M. kadar ve portalin diğer bölümler-
kuzeyindeki de Sille taşı 25x46 cm
birimlerde
koridorun kuz.
duvarında
105x38 cm

166
Azize Aktaş Yasa
İNCE Minare kaidesi Yatay Düz örgü Düzenli Kiçi Muhsine Minare kaidesi, Beyaz 0.1 cm 0.1 cm
MİNARELİ istif taşı güney cephe
656- teknik kireç
MESCİT
678H./ 114x48x32 cm
harç
1258- batı cephe
1279M.
128x47x32 cm
Doğu cephe ve Yatay Düz örgü Düzensiz Kiçi Muhsine ve Portalin kuzeyinde Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
giriş mekânı istif Sille taşı
İNCE 656- teknik 65.5x43x32 cm kireç
MİNARELİ 678H./
doğu cephenin harç
MEDRESE 1258- kuzeyi 71x63
1279M.
168x61 cm
Kuzey cephe Yatay Düz örgü Düzenli Sarımtrak Giriş kapısının Beyaz 1.5-2 cm 2-2.5 cm
zeminden 170 istif beyaz renkli, batısında
TAHİR İLE 678H./ teknik kireç
cm yük. sert dokulu,iri
ZÜHRE 63x53 cm
1280M. gözenekli taş harç
MESCİDİ kadar
doğusunda
103x76 cm
Güney cephede Yatay Düz örgü Düzenli Sille taşı Cephenin batı- Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
zeminden istif sında
SAKAHANE 678H./ teknik kireç
itibaren 7 sıra
MESCİDİ 92x47.5 cm
1280M. halinde harç. Harç
doğu pencere bileşimi %50
altı kireç, saman,
kil, tuğla kırığı,
64x42 cm
mika ve kum
Minare kaidesi Yatay Düz Düzensiz Beyaz renkli, iri Minare kaide- Derzler çimento 0.5 cm 0.5 cm
istif gözenekli, sert si-nin kuz. cep. harcı ile
HOCA HASAN 13. yy örgü teknik
dokulu taş yenilenmiş
MESCİDİ 25x32 cm
ikinci
93x30 cm
yarısı
42x21 cm
Cepheler ve Yatay Düz Giriş cephesi Sille taşı ve Kaidede Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
duvarlar istif dışındaki
KESİKBAŞ 13. yy örgü Gödene taşı 67x100x69 cm kireç
cephelerde
KÜMBETİ
ikinci düzensiz teknik doğu cephe harç
yarısı 72x41 cm
batı cephe
güney köşe
43x51x56 cm
Cephelerde Yatay Düz Düzenli Sille taşı ve yer Güney cephe Beyaz 0.1 cm 0.1 cm
zeminden istif yer sarımtrak
GÖMEÇ HA- 13. yy örgü teknik 48x34.5x35 cm kireç
renkli sert
TUN TÜRBESİ 240 cm yüksek-
ikinci dokulu taş 107x48 cm harç
liğe kadar
yarısı 115x43 cm
Cepheler Yatay Düz Düzensiz Sille taşı Giriş cephesi Derzler çimento
istif
ŞEYH OSMAN 13. yy örgü teknik 64x30x35.5 cm harcı ile yeni-
RUMİ lenmiş
ikinci 86x32x36 cm
TÜRBESİ
yarısı
Portalin doğu Yatay Düz örgü Düzenli Kiçi Muhsine 105x26 cm Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
yüzü istif taşı
SAHİP ATA 682H./ teknik 70x40 cm kireç harç
CAMİİ
1283M. harç

167
Mahzen hücresi, Yatay Düz örgü Düzensiz Sille taşı Kuzey cephe Beyaz 0.5 cm 0.5 cm
cepheler ve istif
ATEŞBAZ VELİ 13.yy teknik doğu köşesi kireç
duvarlar
TÜRBESİ son 71x59x21 cm harç
çeyreği doğu cephe
111x23.5 cm
Cephe köşeleri Yatay Düz örgü Düzenli Sille taşı 27x78x40 cm
istif
ŞEYH 678H./ teknik
ALAMAN
1280M.
TÜRBESİ
Giriş cep. 184 Yatay Düz örgü Düzenli Cephelerde Doğu cephe Beyaz 0.1-0.2 0.1-0.2
cm yük. kadar ve istif Sille taşı , son 106x42 cm cm cm
BULGUR 13.yy teknik kireç
son cemaat yeri cemaat yerinde
TEKKESİ 98x49 cm
üçüncü sarımtrak renkli harç
veya son sert dokulu taş son cemaat yeri
çeyreği 113x60 cm
Giriş cephesi Yatay Düz örgü Düzenli Sille taşı Doğu cephenin Derzler çimento 1-1.5 cm 1-1.5 cm
istif güneyi 31x37 cm harcı ile yeni-
BEYHEKİM 13.yy zeminden 325 teknik
lenmiş
MESCİDİ cm yük. kadar kuzeyi 55x48 cm
son
çeyreği
Kuzey cephede Yatay Düz örgü Düzenli Beyaz renkli, Giriş cep. doğ. Beyaz 0.5-1 cm
altta bir sıra istif sert dokulu taş
SİYAVUŞ 13.yy teknik 29x25 cm kireç
halinde
KÜMBETİ
son batısında harç
çeyreği 51x20 cm
Cephelerde Yatay Düz örgü Düzenli En altta bir sıra 66x43 cm Beyaz 0.2 cm 0.1-0.2
zeminden istif beyaz renkli cm
SEPHAN 13.yy teknik 70x40 cm kireç
sert dokulu taş,
TÜRBESİ 337 cm, duvar-
sonları cephelerde Sille 32.5x10 cm harç, içte derz-
larda 330 cm
taşı ler çimento
yüksekliğe kadar 27.5x15.5 cm
harcı ile yeni-
lenmiş
Batı cephe Yatay Düz örgü Düzenli Sille taşı Batı cephenin Derzler çimento 0.5 cm 0.5 cm
istif kuzeyi
SÜT TEKKESİ 1300- teknik harcı ile yeni-
1301M. 26.5x19x25 cm lenmiş
48.5x20 cm
Tablo 2: Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Tam Tuğla Kullanımı

Yatay Derz Dikey Derz
Yapının adı Tarihi Kullanıldığı Yer Boyutları
İPLİKÇİ CAMİİ 13. yy başları Güney cephe 21.5-22x21.5-22x5.5-6 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm
BEŞAREBEY MESCİDİ 616H./1219M. İçte kubbe 20-21x20-21x4-4.5 cm Eğik derzler Eğik derzler
617H./ 20-22x20-22x4-4.5 cm 2.5-3 cm 2.5-3 cm

ŞEKERFURUŞ MESCİDİ Batı cephe
1220M. 23-24x23-24x4-4.5 cm 2.5-3 cm 2.5-3 cm
HATUNİYE (GÜDÜK) 627H./ Minare kaidesi 21.5-22x21.5-22x4.5 cm 2-2.5cm 2-3.5 cm
MİNARE 1229-30M. Minare gövdesi 23x23x5 cm 3-3.5 cm 0.3-0.5 cm
21.5-22x21.5-22x4.5-5 cm 2-2.5 cm 4.5-5 cm

TERCEMAN MESCİDİ 13.yy ilk yarısı Batı cephe
20.5-21x20.5-21.5x4.2-4.5 cm 2-2.5 cm 4.5-5 cm
20.5-21.5x20.5-21.5x4.5 cm 2-2.5 cm 4.5-5 cm
ZEVLE SULTAN 13. yy İkinci
Cepheler 21.5-22x21.5-22x4.5-5 cm
MESCİDİ yarısı 2-2.5 cm 4.5-5 cm

168
Azize Aktaş Yasa

GÜHERTAŞ TÜRBESİ 13.yy ilk yarısı Kuzey duvar 21-21.5x21-21.5x4-4.5 cm 3 cm 0.5-1 cm

637H./ Cepheler 21-22x21-22x4-4.5 cm 1.5-3 cm 1.5-2 cm
TAC’ÜL VEZİR TÜRBESİ
1239-40M. İçte kubbe 20-21x20-21x4-4.5 cm 1-1.5 cm 1-1.5 m
Eyvan, tuğla kap-

KÜÇÜK KARATAY
646H./1248M. lama arkasındaki 21.5-22x21.5-22x4.5 cm 1.5 cm 1.5 cm
MEDRESESİ
duvar örgüsü
İçte ve dışta
21-22x21-22x4-4.5 cm 1.5 cm 1-1.5 cm
KÜÇÜK KARATAY kubbe kasnağı
646H./1248M
MESCİDİ İçte ve dışta
21-22x21-22x4-4.5 cm
kubbe kaplaması
KALENDER BABA
13.yy ilk yarısı Cepheler 20-22x20-22x4-4.5 cm 1.5-3.5 cm 1.5-3 cm
TÜRBESİ
MURSAMAN TÜRBESİ Cepheler 21-22x21-22x3.5-4 cm 1.3-2 cm 1.5-2 cm

13.yy ilk yarısı
ULAŞ BABA TÜRBESİ Cepheler 21.5-22x21.5-22x4 cm 2 cm 2 cm

13.yy ilk yarısı
Portalin üstünde 21.5-22x21.5-22x4.5 cm 2 cm 1 cm
İçte kubbeye
21.5-22x21.5-22x4.5 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm
geçiş
KARATAY MEDRESESİ 649H./1251M. Türbe, içte kubbe 21.5-22x21.5-22x4.5 cm
İçte duvar
örgüsü, geçişler 21.5-22x21.5-22x4.5 cm 1.5-2 cm 2-2.5 cm
ve üst yapı
SEYFEDDİN
Cephe köşeleri,
KARASUNGUR 13. yy ikinci 20.5-21x20.5-21x4.4 cm 2-2.5 cm 2-2.5 cm
kasnak, külah
TÜRBESİ yarısı
İçte duvarlar,
668H./
SAHİP ATA HANİKAHI kemerler, 22x24x4.5-5 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm
1269-70M.
geçişler
2-2.5 cm
Doğu duvar 22-22.5x22-22.5x3 cm 3 cm
SAHİP ATA TÜRBESİ 675H./1276M.
Geçişler 21-22x21-22x4.5 cm 2-2.5 cm 1-1.5 cm
İçte kubbe 21-22x21-22x4-4.5 cm 1-1.5 cm
İNCE MİNARELİ 656H./1258M. Duvarlar ve

20-22x20-22x4 cm 1.5 cm 1.5 cm
MEDRESE 678H./1279M. geçişler
SAKAHANE MESCİDİ Güney cephe 21-22x21-22x4-4.5 c 1-1.5 cm 1-1.5 cm

678H./1280M.

169

HOCA HASAN MESCİDİ 13. yy ikinci Minare kaidesi 21.5-22x21.5-22x4.2-5 cm 2-2.5 cm 1.7-2 cm
yarısı
Minare gövdesi 20-21x20-21x4.5 cm 2-2.2 cm 1.7-2 cm
İçte kubbe 20-21x20-21x3.5 cm Eğik derzler
13.yy Türbeye girişi

sağlayan kapı
üçüncü veya 21-22x21-22x3.5-4 cm 2.2-3 cm 05-1.2 cm
BEYHEKİM MESCİDİ kemeri ve duva-
son
rın üst kısmı
çeyreği Duvarlar 21.5-22x21.5-22x4.5 cm 2 cm 2 cm
Tablo 3: Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Yarım Tuğla Kullanımı
Yapının Adı Tarihi Kullanıldığı yer Boyutları Yatay Derz Dikey Derz
(1156- Doğu cephe, tonoz baş-

II.KILIÇ ARSLAN KÖŞKÜ 20-21x9-9.5x4-4.5 cm 1-1.5 cm 2-3.5 cm
1192) langıcı
İPLİKÇİ MEDRESESİ 598H./1201M. Cepheler 21.5-22x9-10x4.7 cm 2-2.5 cm 1.5-2 cm

Cephe köşeleri 22x9.5-10x5 cm 2-2.5 cm 1.5-2 cm
İPLİKÇİ CAMİİ 13. yy başları Güney cephenin batısı 23x11x.5 cm 1.5-2 cm 1-2 cm
Son cemaat yerindeki
pencerelerin kavsara kö- 14-15x9.5-10x4-4.5 cm 1-1.5 cm 1-1.5 cm
BEŞAREBEY MESCİDİ
616H./1219M. şelikleri
Aynı pencerenin kemer 14-15x9.5-10x4-4.5 cm
Eğik derz
köşelikleri
İçte geçişler ve kubbe
22x11-12x4.6 cm 1-1.5 cm 1-1.5 cm
HALKA BEGÜŞ MESCİDİ 13. yy başları 23x23x5 cm

Minare gövdesinde 3-3.5 cm 0.3-0.5 cm
(1116-1156) Mihrap önü kubbeli bölüm,

22x11-12x4-6 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm
ALAEDDİN CAMİİ kemerler
(1156-1192)
(1220-1237)
1.5-2 cm 1.5-2 cm
Cepheler 21-22x10-10.5x4-4.5 cm
İÇ KARAARSLAN MESCİDİ
13. yy ilk çey-
reği İçte kubbe 22x10-10.5x4--4.5 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm
İÇ KARAARSLAN
13.yy ilk yarısı Dışta kasnak ve külah 21.5x10x4 cm 2 cm 0.5-1 cm
TÜRBESİ
ZEMBURİ MESCİDİ 13. yy ilk yarısı Batı cephe 21.5-22x10-10.5x4-4.5 cm 2-2.5 cm 1-1.5 cm
Minare kaidesi ve gövdesi 21.5x9.5-10x4-4.5-4.7 cm 1.5 cm 1.5 cm

170
Azize Aktaş Yasa
637H./ Cephe köşeleri 16.5-17x8-8.5x4.5 cm 1.5-3 cm 1.5-2 cm

TAC’ÜL VEZİR TÜRBESİ
1239-40M. Cepheler
21-22x9.5-10x4-4.5 cm 1.5-3 cm 1.5-2 cm
Revak kemerleri 20.5-22x9.5x4-4.5 cm 2-2.5 cm 3.5-4 cm
Giriş eyvanının önü, kuzey 1 cm

SIRÇALI MEDRESE 640H./1242M. 13.5-14x7.5x4 cm 1 cm
duvarın üst kısmı
Türbe tonozu 13.5-14x7.5x4 cm 1 cm 1 cm
KÜÇÜK KARATAY Eyvan, yan duvarları 14.5-15.5x9.5x4.5 cm 1.5 cm 1.5 cm

646H./1248M.
MEDRESESİ Eyvanın doğu duvarı 14.5-15x4.5x4.5 cm 1.5-2 cm 1.2-1.5 cm
KÜÇÜK KARATAY MESCİDİ 646H./1248M. Cepheler 19.5-20x9.5-10x4.5 cm 2-2.5 cm 2-2.5 cm
644-647H./
HOROZLU HAN Geçişler ve kubbe 20-21x10-10.5x4-4.5 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm
1246-1249M.
MEVLANA’NIN
Batı ve kuzey duvarın üst
ARKASINDAKİ EYVAN 1240-1250 14-15x9-10x4-4.5 cm 1-1.5 cm 1-1.5 cm
kısmı
TÜRBE
Cepheler, içte ve dışta ge-

15-15.5x8-8.5x4-4.5 cm 1.5-3.5 cm 1.5-3 cm
KALENDER BABA TÜRBESİ 13.yy ilk yarısı çişler, kubbe ve külah
Cepheler, cephe köşeleri 20.5-22x9-9.5x3.5-4 cm 1.3-2 cm 1.5-2 cm

MURSAMAN TÜRBESİ 13.yy ilk yarısı
Cephe köşeleri 11.5x9x4.5 cm 2 cm 2 cm
ULAŞ BABA TÜRBESİ
Taş-tuğla düzenlemesi 8.5x4-5x4-5 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm
SIRÇALI MESCİT 656H./1258M. İçte kubbe 21-22x9-9.5x4-5 cm 2 cm 2 cm
668H./
SAHİP ATA HANİKÂHI Kemerler ve geçişler 22x24x4.5-5 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm
1269-70M.
İçte kubbe 20-22x10-10.5x4-4.5 cm 1.5 cm 1.5 cm
Doğu duvar 22x11x4-5 cm 3 cm 2-2.5 cm
Geçişler 21-22x9-10x4-4.5 cm 1.5-2 cm 1-1.5 cm
SAHİP ATA TÜRBESİ 675H./1276M.
Doğu duvar, üst kısım 12-13x7-8x4 cm Derzler bitişiktir
İNCE MİNARELİ MEDRESE 656H./1258M.

Mihrap 21.5x11-12x4-4.5 cm 2-2.5 cm 2-2.5 cm
MESCİDİ 678H./1279M.
Minarenin pabuçluk kısmı 20-22x10x4-4.5 cm 1.5 cm 1-1.5 cm
Minare gövdesi 18-20-22x10x4.5 cm 2.5 cm 6 cm
Duvarlar ve geçişler 20-22x8-9.5x5 cm 1.5-3 cm 1.5-2.5 cm

656H./1258M. Eyvan kemeri ve kemer
İNCE MİNARELİ MEDRESE 19.5-20x10.5x4.5 cm 1.5-3 cm 1.5-2.5 cm
678H./1279M. karnı
İçte kubbe 14-15x12x4 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm
Cepheler, duvarlar ve ge-
16.5-17x9.5x4 cm 1.5-1.7 cm 4.5-5 cm
TAHİR İLE ZÜHRE MESCİDİ 678H./1280M. çişler
İçte kubbe 22x9-9.5x4.5 cm 1.5 cm 1.5 cm

171
SAKAHANE MESCİDİ 678H./1280M. Güney cephe 21-22x9-9.5x4.5 cm 1.5 cm 1.5 cm

1-1.5 cm
656-662H./ Minarenin pabuç kısmı 12-13x10x4-4.5 cm
SAHİP ATA CAMİİ 1-1.5 cm
1258-1283M.
Minare gövdesi 10x7-8x4 cm Derzler bitişiktir
Cepheler, duvarlar ve son
13. yy ikinci
HOCA HASAN MESCİDİ cemaat yeri 21.5x5-6x4 cm Derzler bitişiktir
yarısı
Minare kaidesi ve pabuç-

21-21.5-22x11-11.5x4 cm 2-3 cm 1.5-3 cm
luk
2-2.2 1.7-
Minare gövdesi 20-21x9.5-10.5x4.5-5 cm
2 cm
Üst seviyede kuşak

21.5x10.5-11x4.5 cm 2-2.5 cm 1.7-2 cm
ŞEYH ALAMAN TÜRBESİ 678H./1280M. halinde
İçte kubbe 20-21x9-9.5x4-4.5 cm 1.5-2 cm 0.5-1 cm

KESİKBAŞ KÜMBETİ
Cephelerde 21-22x10-10.5x4-4.5 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm
21-21.5x9.5-10x4 cm
2.5-3 cm 0.1-0.5 cm
13. yy ikinci
Kuzey cephede eyvanın iki
GÖMEÇ HATUN TÜRBESİ
yarısı kenarı 22-23x11x12.5x5 cm
2.5-3 cm 0.1-0.5 cm
EVHADEDDİN-İ KİRMANİ 13. yy ikinci

Kubbe 21.5x9.5-10x4.5 cm 2.5-3 cm 3-4 cm
TÜRBESİ yarısı
13. yy ikinci
ŞEYH OSMAN RUMİ TÜRBESİ Kasnak ve kubbe 22x11x5 cm 1.5-2 cm 1-1.5 cm
yarısı
Cepheler, son cemaat yeri,

24-25x9.5-10x4.5 cm 2-2.5 cm 0.5-1 cm
BULGUR TEKKESİ doğu ve batı duvar
Giriş cephesi 18x10x4 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm

13. yy son çey-
BEYHEKİM MESCİDİ 21.5-22x8-8.5x4.5 cm
reği İçte kubbe 2 cm 2 cm
13.yy son 19.5-21.5x10-11x4-4.5 cm 2.2-4.5 cm 2-4.2 cm

SİYAVUŞ KÜMBETİ Kuzey cephe
çeyreği 21-22x10-12x4 cm 2.2-4.5 cm 2-4.2 cm
18x14x4.5 cm 1.5-3 cm 0.5-1.5 cm

SEBHAN TÜRBESİ 13.yy sonları Cepheler, duvarlar
20x11x4 cm 1.5-3 cm 0.5-1.5 cm

172
Azize Aktaş Yasa
Tablo 4: Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Tuğla Malzemede Yatay-Dikey İstif Kullanımı
Yatay Dikey
Yapının Adı Tarihi Kullanıldığı Yer İstif Türü Boyutları
Derz Derz
Yatay-dikey istif
II. KILIÇ ARSLAN Doğu cephe, tonoz baş- 20-21x9-
(1156-1192) İki yöne yükselen
KÖŞKÜ langıcının yüzeyi 9.5x4.5 cm 1-1.5 cm 2-3.5 cm
derzli
Yatay-dikey istif
Son cemaat yeri, pence- 14-15x9.5-
BEŞAREBEY MESCİDİ 616H./1219M. Tek yöne yükselen 1-1.5 cm 1-1.5 cm
relerin kavsara köşelikleri 10x4-4.5 cm
derzli
Yatay-dikey istif
21.5x10x4.5-
ZEMBURİ MESCİDİ 13. yy ilk yarısı Minare gövdesi Tek yöne yükselen 1.5 cm 1.5 cm
4.7 cm
derzli
Yatay-dikey istif
TAC’ÜL VEZİR 637H./ 9.5-10-4-4.5-
İçte kubbe İki yöne yükselen 1-1.5 cm 1-1.5 cm
TÜRBESİ 1239-40M. 2.3-2.5 cm
derzli
Giriş eyvanının önü,
Yatay-dikey istif
kuzey duvarın üst kısmı 13.5-14x7.5x4
SIRÇALI MEDRESE 640H./1242M. İki yöne yükselen 1 cm 1 cm
cm
giriş eyvanı tonozunun iç
derzli
yüzü, türbe tonozu
Yatay-dikey istif
KÜÇÜK KARATAY 4.5-15x4.5x4.5 1.2-1.5
646H./1248M. Eyvan duvarları İki yöne yükselen 1.8-2 cm
MEDRESESİ cm cm
derzli
Yatay-dikey istif
644H./1246M. 20-21x10-
HOROZLU HAN İçte kubbe İki yöne yükselen 1.5-2 cm 1.5-2 cm
647H./1249M 10.5x4-4.5 cm
derzli
Yatay-dikey istif
KÜÇÜK KARATAY Son cemaat yeri güney
646H./1248M. Tek yöne yükselen 21.5x9x5 cm 1.5-2 cm 1 cm
MESCİDİ duvar niş köşelikleri
derzli
Yatay-dikey istif
MEVLÂNA’NININ Kuzey ve batı duvarların 14-15X9-
1240-1250 İki yöne yükselen 1 cm 1 cm
ARKASINDAKİ TÜRBE üst kısmı 10X4-4.5 cm
derzli
Güney cephe, mahzen Yatay-dikey istif

9-9.5x4-4.5
MURSAMAN TÜRBESİ 13.yy ilk yarısı hücresinin girişi üzerinde Tek yöne yükselen 2.5 cm 2.5 cm
cm
yer alan dikdörtgen pano derzli
Yatay-dikey istif
20-22x10-
SIRÇALI MESCİT 656H./1258M. İçte kubbe İki yöne yükselen 1.5-2 cm 1.5-2 cm
10.5x4-4.5 cm
derzli
Yatay-dikey istif
668H./ 20-22x10-
SAHİP ATA HANİKÂHI İçte kubbe İki yöne yükselen 1.5-2 cm 1.5-2 cm
1269-70M. 10.5x4-4.5 cm
derzli

173
Yatay Dikey
Yapının Adı Tarihi Kullanıldığı Yer İstif Türü Boyutları
Derz Derz
Yatay-dikey istif
Türbenin doğu duvarı üst 12-13x7-8x4 Derz
SAHİP ATA TÜRBESİ 675H./1276M. İki yöne yükselen 4 cm
kısım cm yoktur
derzli
Tablo 5: Selçuklu Ve Beylikler Dönemi Konya Yapılarında Tuğla Malzemede Eğik İstif Kullanımı
Yapının adı Tarihi Kullanıldığı yer Boyut
BEŞAREBEY MESCİDİ 616H./1219M. 1-Son cemaat yeri, pencere kemer köşeliği 14-15x9.5-10x4-4.5 cm
2-İçte kubbe 20-21x20-21x4-4.5 cm
Kubbenin yüzeyi boyandığından tuğla

ZEMBURİ MESCİDİ 13. yy ilk yarısı İçte kubbe
boyutları tespit edilememektedir.
KÜÇÜK KARATAY MES-
646H./1248M. İçte ve dışta kubbe kaplaması 21-22x21-22x4-4.5 cm
CİDİ
KARATAY MEDRESESİ 649H./1251M. Türbe, içte kubbe 21.5-22x21.5-22x4.5 cm
SAHİP ATA TÜRBESİ 675H./1276M. İçte kubbe 21-22x21-22x4-4.5 cm
Kubbe yüzeyinin sıvalı olması nedeni

AKSİNNE MESCİDİ 13. yy ikinci yarısı İçte kubbe ile tuğla boyutları tespit edilememek-
tedir
HOCA HASAN MESCİDİ 13. yy ikinci yarısı İçte kubbe 20-21x20-21x3.5 cm
Tablo 6: Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Devşirme Malzeme Kullanımı

Malzemenin
Yapının Adı Tarihi Kullanıldığı Yer Tür Boyut Tasvir
Niteliği
II. KILIÇ Ortada bir haçın yer aldığı
Hacet penceresinin
ARSLAN 1156-1192 Mermer Kare levha kenarları bitkisel bezemeli
üstünde
TÜRBESİ levha
1-İbadet mekânı
Bodur
kuzey duvar, kapının Mermer 105x20x22 cm Alt ve üstü silmeli payeler
paye
iki yanında
ŞEKERFURUŞ Sıvalı olması
7H./1220M.
MESCİDİ nedeni ile mal-
2-Bu günkü kapının Bodur
zemenin cinsi Alt ve üstü silmeli payeler
iki yanında paye
anlaşılamamak-
tadır

174
Azize Aktaş Yasa
Malzemenin
Niteliği
Batı galeri
Altta ve üstte silmelerle
1-Kuzey cephenin 175x55x36 cm çevrelenmiş, bazılarında
Bodur
doğu ve batısında Mermer Doğu galeri üsteki silmenin altında
paye
galeri sisteminde yumurta frizi olan bodur
103x56-57x36
payeler
cm
2-Kuzey cephenin Bodur Altta ve üstte silmelerle
Mermer 76.5x48 cm
(1116-1156) doğusu paye çevrelenmiş
ALAEDDİN
(1156-1192) 3-Kuzey cephe, batı Bodur 197.5x65x32.5 Altta ve üstte iç bükey
CAMİİ Mermer
kapı paye cm silmeler
(1220-1237)
Sütunların alt kısmında
Antik
arka yüzler düzleştirilmiş,
sütunlar,
ön yüzler kemerli bölme-
4-Yapının içi Mermer payeler
lere ayrılarak içleri bezen-
ve sütun
miş, korint ve iyon tipi
başlıkları
başlıklar kullanılmış
Kare bir tablanın iki ya-
HOCA FAKİH 13.yy Kuzey cephe, pen-
Mermer Lahit 2.20x82x16 cm nında , iç bükey yivli bir
MESCİDİ İlk yarısı cere altı
düzenleme
Ön yüzünde dikdörtgen
1-Kuzey cephe,
Mermer Lahit 167x66x15 cm çerçeveler içinde baklava
kaide
dilimleri olan bir lahit
Yuvarlak konturlar ve
2-Mescid hücresi Templon baklava dilimleri içinde
Mermer 125x25x25 cm
içte kapı lentosu arşitravı çiçek motifleri ile bezenmiş
ANONİM 13.yy ilk arşitrav
TÜRBE çeyreği Beyaz renkli, Ortasında yuvarlak, be-

Mimari
3-Batı cephe, kaide ince gözenekli 170x103 cm zemesiz bir kabara olan
parça
taş çokgen parça
4-Mahzen hücresine
Bodur Alt ve üstü silmeli bodur
girişte, karşılıklı Mermer 86.5x58 cm
paye paye
olarak
13. yy
ZEVLE
Kapı lentosunun Geçme motiflerinden
SULTAN İkinci Mermer Arşitrav 134x16 cm
üzeri oluşan bir friz
MESCİDİ
yarısı
TAC’ÜL VEZİR 637H./1239- Arşitrav Madalyonlar içinde çiçek
1-Kapı lentosu Mermer 107x19.5x20 cm
TÜRBESİ 40M. parçası motifleri
2-Kapının güney Arşitrav Ardarda dizilmiş yürek
Mermer 146x22x16 cm
sövesi parçası motifleri

175
Malzemenin
Niteliği
Beyaz renkli,
3-Kapının kuzey yumuşak doku- Arşitrav Ardarda dizilmiş yürek
146x22x16 cm
sövesi lu, ince göze- parçası motifleri
nekli taş
13. yy
SEYFEDDİN
Bodur Alt ve üstü silmeli bodur
SUNGUR İkinci Pencereler Mermer
payeler payeler
TÜRBESİ
yarısı
Ön yüzünde içinde me-
SAHİP ATA 6H./1258M.- 1-Portal kaidesinde, 225x89x102.5 duza başı , yan yüzlerinde
Mermer Lahit
CAMİİ 2H./1283M. batıda cm bezemesiz baklava dilimleri
bulunan lahit
Ön yüzünde geçme
2-Portal kaidesinde, motifleri, yan yüzünde
Mermer Lahit 264x90x103 cm
doğuda kemerli düzenleme içinde
monogramlar bulunan lahit
Beyaz renkli,
1-Minare kaidesinde, Dikdörtgen Meander motifli, bezemesi
sert dokulu, 73x37 cm
altta Levha yarım kalmış bir levha
gözenekli taş
Beyaz renkli,
13. yy 2-Minare kaidesinde, Silmeli, dikdörtgen bir
sert dokulu, iri Baluster 62x28 cm
HOCA HASAN batıda levha
ikinci gözenekli taş
MESCİDİ
yarısı 58.5x19 cm
Beyaz renkli,
3-Batı cephe, altta Mimari
sert dokulu, 42x10 cm Altta ve üstte silmeler
bir sıra parça
gözenekli taşlar
69x18 cm
1-Giriş cephesi, Arşitrav Üstü silmeli, altı yumurta
Mermer 100x30 cm
kitabenin üstü parçası dizisi frizli bir parça
ŞEYH
7H./1280M.
ALAMAN 2-Giriş cephesinde, Gri renkli, sert Pencere Alınlık yüzeyi bezemesiz
128x61 cm
TÜRBESİ kapının yanında dokulu bir taş alınlığı bırakılmış
13. yy 1-Güney cephenin Altta ve üstte meander

EVHADED-
batı köşesi, zemin- Arşitrav motifleri, ortada bir nok-
DİN-İ KİRMANİ ikinci Mermer 44x17x17.5 cm
den 118 cm yük- parçası tadan iki farklı yöne çıkan
TÜRBESİ
yarısı seklikte baklava dilimleri
Lentonun alt yüzünde sil-
Arşitrav
2-Kapı lentosu Mermer 116x50x13 cm meler ve palmet dizisinden
parçası
oluşan bir friz

176

Azize Aktaş Yasa-Anadolu Selçuklu Ve Beylikler Dönemi Konya Yapılarında Malzeme

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Azize Aktaş Yasa-Anadolu Selçuklu Ve Beylikler Dönemi Konya Yapılarında Malzeme

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Anadolu Selçuklu Ve Beylikler Dönemi Konya Yapılarında Malzeme

Kullanımı Ve Yapım Teknikleri

I. Giriş yeni ve özgün çözümler bulunmasına yol açtığını

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Farklı malzeme ile inşa edilmiş Selçuklu dö-

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Halka Begüş ve Aksinne mescitlerinde sadece

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

tıllara rastlanır. Ayrıca, aynı yapı içinde, özellikle

Resim 25- II. Kılıç Arslan Türbesi kuzey cephe Ha-

Resim 23- Anonim Türbe mescit hücresine giriş

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Resim 30- Hoca Fakih Mescidi kuzey cephe

içinde küçük, orta ve büyük boy olarak gruplan-

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Resim 38- Bulgur Tekkesi Mescidi güney ve doğu

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Resim 40- Kesikbaş Kümbeti kubbe

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

22 Konya Alâeddin Camiinin batı duvarı harcı içerisinde odun

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Kaynaklar Bakırer, Ömür (1995), “Anadolu Selçuklu Mi-

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Tablo 2: Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Tam Tuğla Kullanımı

İPLİKÇİ CAMİİ 13. yy başları Güney cephe 21.5-22x21.5-22x5.5-6 cm 1.5-2 cm 1.5-2 cm

617H./ 20-22x20-22x4-4.5 cm 2.5-3 cm 2.5-3 cm

HATUNİYE (GÜDÜK) 627H./ Minare kaidesi 21.5-22x21.5-22x4.5 cm 2-2.5cm 2-3.5 cm

MİNARE 1229-30M. Minare gövdesi 23x23x5 cm 3-3.5 cm 0.3-0.5 cm

21.5-22x21.5-22x4.5-5 cm 2-2.5 cm 4.5-5 cm

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Yatay Derz Dikey Derz

GÜHERTAŞ TÜRBESİ 13.yy ilk yarısı Kuzey duvar 21-21.5x21-21.5x4-4.5 cm 3 cm 0.5-1 cm

Eyvan, tuğla kap-

MURSAMAN TÜRBESİ Cepheler 21-22x21-22x3.5-4 cm 1.3-2 cm 1.5-2 cm

ULAŞ BABA TÜRBESİ Cepheler 21.5-22x21.5-22x4 cm 2 cm 2 cm

İNCE MİNARELİ 656H./1258M. Duvarlar ve

SAKAHANE MESCİDİ Güney cephe 21-22x21-22x4-4.5 c 1-1.5 cm 1-1.5 cm

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

Yatay Derz Dikey Derz

13.yy Türbeye girişi

Tablo 3: Selçuklu Dönemi Konya Yapılarında Yarım Tuğla Kullanımı

(1156- Doğu cephe, tonoz baş-

İPLİKÇİ MEDRESESİ 598H./1201M. Cepheler 21.5-22x9-10x4.7 cm 2-2.5 cm 1.5-2 cm

HALKA BEGÜŞ MESCİDİ 13. yy başları 23x23x5 cm

(1116-1156) Mihrap önü kubbeli bölüm,

Vakıflar Dergisi 45 - Haziran 2016

637H./ Cephe köşeleri 16.5-17x8-8.5x4.5 cm 1.5-3 cm 1.5-2 cm

Giriş eyvanının önü, kuzey 1 cm

Türbe tonozu 13.5-14x7.5x4 cm 1 cm 1 cm

KÜÇÜK KARATAY Eyvan, yan duvarları 14.5-15.5x9.5x4.5 cm 1.5 cm 1.5 cm

KÜÇÜK KARATAY MESCİDİ 646H./1248M. Cepheler 19.5-20x9.5-10x4.5 cm 2-2.5 cm 2-2.5 cm

Cepheler, içte ve dışta ge-

Cepheler, cephe köşeleri 20.5-22x9-9.5x3.5-4 cm 1.3-2 cm 1.5-2 cm

İNCE MİNARELİ MEDRESE 656H./1258M.

Minare gövdesi 18-20-22x10x4.5 cm 2.5 cm 6 cm