Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 56

____________________________________________________________________

“Me pioke he āwheo mō Te Kōhanga Reo


Te taonga tuku iho nā te Atua
Te taonga e kore e ngaro
I ngā tau whakahuihui
I ngā tau takaoriori”

Tā Himi Henare

____________________________________________________________________

Te Poari Matua o Te Kōhanga Reo


67 Hankey Street
Mt Cook, Te Whanga-nui-a-Tara
Waea: 04 381 8700
Waea Whakaahua: 04 381 8777

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 2017 1


Ngā Kete o te Ako
Ngā Kete o te Ako Ngā Whārangi

Ngā rārangi kaupapa o ia Kete o te ako 3

Te Kete Tuawhā Ngā tikanga o te ao Māori 4-9

Te Whakamātautau Tuatahi – Te Kete Tuawhā 10 - 15

Te Kete Tuarima Te Hauora 16 - 22

Te Whakamātautau Tuarua - Te Kete Tuarima 23 – 28

Te Kete Tuaono Te tipuranga o te Mokopuna 29 - 34

Te Whakamātautau Tuatoru - Te Kete Tuaono 35 – 40

He Pukapuka Āwhina 41 - 42

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 2017 2


Ngā rārangi kaupapa o ia kete o te ako

Ngā rārangi kaupapa mō ēnei Kete o te Ako

1. Ngā Kete o te Ako me ōna kaupapa mahi mā te ākonga

2. He kaupapa whakaako i ngā mokopuna.

3. Ngā arotakenga a te ākonga i ēnei Kete o te Ako.

4. Ngā whakaaturanga me ngā whakamātautau (kei te ākonga ēnei)

Te wā o te mahi

 Kia maumahara te ākonga me tōna whānau whakaruruhau ki te whakatutuki i te katoa e pā ana ki


tēnei Kete o te Ako i roto i ngā marama e toru, mai i te tīmatanga ki te whakamātautau taumata.

 Me kaha te whānau whakaruruhau ki te āwhina i te ākonga kia tutuki ai ngā mahi, ā, me mahi tahi ki
te ako i ngā kaupapa mahi o te Kete o te Ako hei whakapakari anō hoki i a rātou.

Ngā whakamātautau

 Tirohia ngā whakamārama e pā ana ki ngā huarahi o te whakamātautau i ngā mahi a te ākonga.

Ngā āwhina

 Mehemea te ākonga, te whānau rānei, kāore i te mārama ki ngā whakatakotoranga kōrero,


whakatakotoranga mahi rānei, me tere te toro atu ki te kaiwhakahaere ā-rohe kia haere atu ki te
āwhina, ki te whakatau hoki i ngā āwangawanga.

He kupu kōrero ki te ākonga me te whānau whakaruruhau

‘Kia ūpoko pakaru’

KŌREROHIA NGĀ KAUPAPA MAHI ME ŌNA HIAHIA


I MUA I TE TĪMATANGA O IA WĀHANGA O TE KETE O TE AKO.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 2017 3


Te Kete Tuawhā

Ngā Tikanga o te Ao Māori

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 4


Ngā Tikanga o te Ao Māori

TE KETE TUAWHĀ NGĀ TIKANGA O TE AO MĀORI

TE PŪTAKE: He āta whakatō ki roto i te ākonga te tirohanga Māori e pā


ana ki ngā mātauranga Māori, te Tiriti o Waitangi, te marae
me ōna tikanga. He aha te hāngaitanga ki te ao o nāianei,
o āpōpō.

NGĀ HUA O TE AKO: I te mutunga o tēnei Kete o te Ako ka taea e te ākonga te


tui haere te wairua Māori ki ngā kaupapa o Te Kōhanga Reo.
Me mōhio ki te whakauru i te kaupapa whanaungatanga,
kotahitanga hoki ki Te Kōhanga Reo.

NGĀ KAUPAPA MAHI

TE WĀHANGA TUATAHI Te ōrokohanganga mai o te ao Māori

TE WĀHANGA TUARUA Te whakapapa me te whanaungatanga

TE WĀHANGA TUATORU Te whenua


Te marae
Te Kōhanga Reo

TE WĀHANGA TUAWHĀ Ngā momo hui

TE WĀHANGA TUARIMA Te Tiriti o Waitangi

TE WĀHANGA TUAONO Ngā whakaaturanga me ngā whakamātautau

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 5


Ngā Tikanga o te Ao Māori

1. Te ōrokohanganga mai o te ao Māori me te taha


TE WĀHANGA TUATAHI
wairua

Hei Mahi 1.1 Rangahautia ngā kōrero mō ngā atua mai i a Io tae mai ki a
Ranginui rāua ko Papatūānuku me ā rāua tamariki.

1.2 Rangahautia ngā kōrero mō ngā kete o te wānanga.

1.3 Rangahautia ngā hāhi me ngā momo karakia, ngā ariā o te


whakapono nō mai rā anō ā mohoa nei o ngā hāhi o tauiwi ki
ngā tikanga Māori.

Ko te wetewete i ngā āhuatanga i pā mai ai ki te ao Māori.

1.4 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā kōrero e


pā ana ki tēnei wāhanga.

1.5 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

TE WĀHANGA TUARUA 2. Te whakapapa me te whanaungatanga

Hei Mahi 2.1 Rangahautia ngā kōrero mō te hekenga mai o ngā waka me te
taunga mai o te iwi Māori ki Aotearoa.

2.2 Rangahautia ngā wāhi i ū mai ai ngā waka.

2.3 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā kōrero e


pā ana ki tēnei wāhanga.

2.4 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 6


Ngā Tikanga o te Ao Māori

TE WĀHANGA TUATORU 3. Te whenua / Te marae / Te Kōhanga Reo

Hei Mahi 3.1 Rangahautia ngā kōrero e pā ana ki:

a) te whenua me ōna tikanga


e) te marae me ōna tikanga
i) Te Kōhanga Reo me ōna tikanga

3.2 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā kōrero e


pā ana ki tēnei wāhanga.

3.3 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

TE WĀHANGA TUAWHĀ 4. Ngā momo hui

Hei Mahi 4.1 Rangahautia ngā rerekētanga o ngā hui Māori o nāianei i
ngaro haere ai ngā tikanga.

4.2 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau, ki ngā


kaumātua tae atu ki te whānau whānui.

4.3 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

TE WĀHANGA TUARIMA 5. Te Tiriti o Waitangi

Hei Mahi 5.1 Rangahautia te Tiriti o Waitangi mai i te pānga tuatahitanga


mai ā mohoa nei.
Tōna tūranga whai tikanga, whai hua, hua kore kē rānei ki te
iwi Māori.

5.2 Ā-Purapura – Kimihia he kaikōrero manuhiri e mātau ana ki


tēnei kaupapa hei āwhina i ngā rangahau.

5.3 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau, ki ngā


kaumātua tae atu ki te whānau whānui.

5.4 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

5.5 Ka mutu ngā mahi mai i te Wāhanga Tuatahi ki te Wāhanga


Tuarima me hanga he rauemi, he pikitia rānei hei whakaahua i
ō whakaaro.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 7


Ngā Tikanga o te Ao Māori

TE WĀHANGA TUAONO 6. Ngā whakaaturanga me ngā whakamātautau

Hei Mahi 6.1 Ki te purapura/whānau mō ngā tirohanga, ngā


whakatikatika me ngā whakapakaritanga.

6.2 Ki te purapura mō te whakamātautau tirohanga.

6.3 Ki te rohe mō te whakamātautau taumata.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 8


Ngā Tikanga o te Ao Māori

HE KAUPAPA AKO I NGĀ MOKOPUNA

TE KAUPAPA MAHI Me pēhea te whakatō i te wairua o tēnei Kete o te Ako ki te


hinengaro o te mokopuna?

TE PŪTAKE Ko te tuku mōhiotanga ki ngā mokopuna – ko ngā mea ka taea e


rātou, e tika ana hoki mā rātou.

NGĀ HUA O TE AKO I te mutunga o tēnei kaupapa mahi me mātau pai te ākonga:

• ki ngā mōhiotanga e tika ana ki te tuku atu ki ngā mokopuna


mō tēnei kaupapa.

• ki te whakapūmau i te ngākau mīharo o te mokopuna ki tēnei


kaupapa.

NGĀ HUARAHI AKO: 1. Pēhea ai tō whakatinana i tēnei mea te aroha, te manaaki kia
mau ai ēnei āhuatanga i ngā mokopuna.

2. Me whakaahua ngā mokopuna e tauira ana i ēnei āhuatanga.

3. Me whakapukapuka ngā whakaahua hei rauemi.

4. Whakahaeretia he whakaari hei whakamārama i tēnei


kaupapa ki ngā mokopuna.

5. Whakaatuhia ō mahi ki te whānau i mua o ngā


whakamātautau.

6. Titoa he waiata hei ako ki ngā mokopuna.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 9


Te whakamātautau a te ākonga i a ia anō

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Ngā tikanga o te ao Māori

I pēhea ki a koe ngā mahi o te kete nei?

Me kaha ake Kua mārama haere Kua taunga

He aha ngā hua i puta ki a koe i roto i tēnei Kete o te Ako?

He aha ngā wāhanga uaua ki a koe? He whakaaro ōu hei whakamārama ake i tēnei wāhanga.

Ko wai mā ngā kaiāwhina i a koe? I pēhea tā rātou āwhina i a koe?

Whānau Kōhanga

Purapura

Kaumātua

Kaiwhakamātau

Kaimahi ā-rohe

Ētahi atu tangata

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuawhā 10


Te Whakamātautau o Te Tohu Mātauranga Whakapakari Tino Rangatiratanga
TE TIROHANGA

TE TIROHANGA

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Ngā tikanga o te ao Māori

TE TIROHANGA (kia 1-3 ngā tirohanga)

Te rā whakamātau (tuatahi) Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

...../...../..... 2. ______________________ 2. ______________________

3. ______________________ 3. ______________________

Te rā whakamātau (tuarua) Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

...../...../..... 2. ______________________ 2. ______________________

3. ______________________ 3. ______________________

Te rā whakamātau (tuatoru) Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

...../...../..... 2. ______________________ 2. ______________________

3. ______________________ 3. ______________________

Te waitohu o te Kaiwhakahaere ā-rohe

Te rā ......./......./.......

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuawhā 11


Ngā āhuatanga hei arotakenga ā-kanohi
TE TIROHANGA

Me kaha ake

Kua mārama

Kua taunga
Ngā āhuatanga hei arotakenga ā-kanohi He kōrero whānui

haere
He ngākau māhaki ki ngā mokopuna
He whakakoakoa
ā-wairua, ā-tinana,

ā-whatumanawa
ā-hinengaro,

He whakaratarata
TE ĀHUA:

He hiki i te mana o te mokopuna


He whakawhanaunga
He kaha te whāngai i te tika me te pono
Kitea ana, rongohia ana te mahitahi o te whānau
He kaha ki te kōrero i te reo i ngā wā katoa
TE REO

Kei te kōrero i te reo i runga i te mōhio me te tika


He hōhonu, he whānui, he tika te whakatakoto kōrero
He ngāwari, he mārama te rere o te reo

Kitea ana kei te tau te noho a te mokopuna


NGĀ MOKOPUNA

Kitea ana kei te mārama ki ngā tikanga me ngā whakahaere (ā


rātou mahi ia rā)
E mōhio ana, e tika ana te kōrero i te reo
E rere ana te reo i waenga i a rātou

TE
He kaha te tautoko a te whānau
WHĀNAU

E rongohia ana te wairua mahana o te whare


NGĀ WHAKAHAERE

E kitea ana ngā mahi ako, ngā mahi toi me ngā mahi
whakangahau
E kitea ana ngā hua o ana mahi i roto i te kōhanga reo
Kua kitea te pakaritanga i roto i tēnei wāhanga ako
Kua mihia ngā tāngata nā rātou ngā kōrero

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuawhā 12


Te Whakamātautau o Te Tohu Mātauranga Whakapakari Tino Rangatiratanga
TE MATUA

TE MATUA

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Ngā tikanga o te ao Māori

Te rā whakamātau Matua Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

2. ______________________ 2. ______________________
...../...../.....
3. ______________________ 3. ______________________

Te whakatau a ngā Kaiwhakamātau Matua?

Te waitohu o te Kaiwhakahaere ā-rohe

Te rā ......./......./.......

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuawhā 13


Ngā āhuatanga hei arotakenga ā-tuhi, ā-mōhio
TE MATUA

Kua mārama
Me kaha ake

Kua taunga
haere
Ngā Āhuatanga hei arotakenga ā-tuhi, ā-mōhio He kōrero whānui

Mārama pai ana ki tana kaupapa


whakaputa whakaaro

Te pūnga mai o ngā whakaaro


Te mōhio me te

Kei te kōrero i runga i te mōhio me te tika

He whānui, he hōhonu te whakatau kōrero

He tiki atu i te pito mata ka whakaoho kia pūāwai

Kātahi nei te punenga ko ia

He whakairo tika i te kōrero

E mārama ana ki tōna anō mita, tō tētahi atu rānei


Te Reo ā-tuhi

E kaha ana te whakamahi whakataukī, kīwaha hoki

He hōhonu, he whānui, he tika te whakatakoto kōrero


Ko te matū, ko te ngako, ko te ngākau, ko te whatumanawa o
te kaupapa a Te Kōhanga Reo ko Te Reo. E rangona ana i roto i
ngā tuhituhinga?
He rauemi nāna anō i hanga.
Ngā Rauemi

E hāngai ana ki te kaupapa o te Kete

E taea ana e te mokopuna te whāwhā, te whakamahi

He whānui, he hōhonu tana whakakōrero i tana rauemi

He whānui te rangahau haere i te kōrero


Ngā mahi Rangahau

Mārama ana te hono haere i ngā kōrero i rangahaua

Kua mōhio ki te whiriwhiri, ki te wetewete kōrero

Kua kitea te pakaritanga i roto i tēnei wāhanga ako

Kua mihia ngā tāngata nā rātou ngā kōrero

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuawhā 14


Te Whakamātautau o Te Tohu Mātauranga Whakapakari Tino Rangatiratanga
TE TAUMATA

TE TAUMATA

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Ngā tikanga o te ao Māori

Te rā tīmata i te kete Te rā mutunga o te kete

...../...../..... ...../...../.....

Te whakatau a ngā Kaiwhakamātau Taumata?

Te rā whakamātau a te Taumata Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

2. ______________________ 2. ______________________
...../...../.....
3. ______________________ 3. ______________________

Te waitohu o te Kaiwhakahaere ā-rohe Te waitohu o te Poari Matua

Te rā ......./......./....... Te rā ......./......./.......

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuawhā 15


Te Kete Tuarima

Te
Hauora

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 16


Te Hauora

TE KETE TUARIMA TE HAUORA

TE PŪTAKE He whakawhiwhi i te ākonga ki ngā mōhiotanga e pā ana ki ngā


tikanga hauora Māori o neherā, o nāianei hoki.

NGĀ HUA O TE AKO I te mutunga o tēnei Kete o te Ako ka taea e te ākonga te


whakamahi ōna mōhiotanga kia mau tonu te hauora o ngā
mokopuna me te whānau.

HE KUPU WHAKATAKI E titiro ana tēnei Kete o te Ako ki ngā ariā o te hauora mai rā
anō, tōna whai wāhi mai ki tēnei wā me ngā hononga atu ki ngā
mātauranga hauora o tauiwi.

NGĀ KAUPAPA MAHI

TE WĀHANGA TUATAHI Te oranga o te mokopuna

TE WĀHANGA TUARUA Ngā kai e tika ana mā te mokopuna.

TE WĀHANGA TUATORU Te whakaora i te mokopuna

TE WĀHANGA TUAWHĀ Ngā mahi whakatipu tamariki o mua, o nāianei

TE WĀHANGA TUARIMA Ngā rongoā Māori

TE WĀHANGA TUAONO Ngā mate tūkino i te hauora tangata

TE WĀHANGA TUAWHITU Ngā whakaaturanga me ngā whakamātautau

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 17


Te Hauora

TE WĀHANGA TUATAHI 1. 1. Te oranga o te mokopuna

Hei Mahi 1.1 I te Kōhanga Reo, i te kāinga, he aha ngā mahi e ora ai:
a) te taha wairua?
e) te taha tinana?
h) te taha hinengaro?
i) te taha whakatūpato i te mokopuna?

1.2 I te Kōhanga Reo, he aha ngā mahi mō te oranga o te


mokopuna
a) i ngā mahi tākaro, ngā mahi whakapakari tinana?
e) ngā wā okioki?
h) inā mau haere i runga i ngā waka, i runga i ngā
huarahi?
i) i ngā tikanga o te wai me ōna whakatūpato?

1.3 I te Kōhanga Reo, he aha te ture mō:


a) te kai paipa, te kai waipiro, te kai tarukino?
e) te tūkino mokopuna?
h) te patu mokopuna?
i) te tiaki i a rātou kia kore ai rātou e patupatu i a rātou
anō?

1.4 I roto i te tiaki i te hauora ā-tinana o te mokopuna, he aha


te tikanga o ngā kōrero e whai ake nei:
a) te nohopuku?
e) te haututū?

1.5 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā kōrero


e pā ana ki tēnei wāhanga.

1.6 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau, mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te
Ako.

1.7 Hangaia he rauemi, he pikitia hei tautoko i ō mahi.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 18


Te Hauora

TE WĀHANGA TUARUA 2. Ngā kai e tika ana mā te mokopuna

Kia rite ngā tikanga kai o te mokopuna ki ērā o te whānau, pakeke


hoki.

Hei Mahi 2.1 I te Kōhanga Reo, i te kāinga, he aha ngā kai e tika ana hei
whāngai ki ngā mokopuna,
a) hei whakatipu, hei whakapakari?
e) kia kore ai e pāngia e te mate?

2.2 He aha ngā kai patu i te hauora tangata?

2.3 He aha ngā hua o te āta tātari i te uara o ia momo kai?

2.4 He aha ngā hua, ngā ngoikoretanga o te whāngote pēpi, o te


whāngai ā-pounamu rānei?

2.5 He aha ngā kai Māori e tika ana hei whāngai ki ngā
mokopuna?
a) Ngā kai a Tangaroa, a Papatūānuku, a Tāne, a
Rongomātāne, a Haumietiketike?

2.6 He aha ngā tikanga tiki kai Māori?

2.7 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā kōrero e


pā ana ki tēnei wāhanga.

2.8 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

TE WĀHANGA TUATORU 3. Te whakaora i te mokopuna

Hei Mahi 3.1 He aha ngā whakaoranga mō ēnei wharatanga?


a) te wera i te wai, i te ahi?
e) te whati o ngā kōiwi?
h) te rere o te toto?

3.2 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā kōrero e


pā ana ki tēnei wāhanga.

3.3 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 19


Te Hauora

TE WĀHANGA TUAWHĀ 4. Ngā mahi whakatipu tamariki o mua, o nāianei

Hei Mahi 4.1 Rangahautia ēnei kaupapa e whai ake nei:


a) te whakawhānau tamariki;
e) te atawhai i te whaea i mua, i muri mai o te
whakawhānau;
h) te atawhai i te mokopuna mai i te whakatōtanga ā
whānau noa;
i) ngā tikanga, ngā tohi;
k) ngā momo mirimiri.

4.2 He aha tā te tāne i roto i ngā mahi whakawhānau tamariki?

4.3 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā kōrero e


pā ana ki tēnei wāhanga.

4.4 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

TE WĀHANGA TUARIMA 5. Ngā rongoā Māori

Hei Mahi 5.1 Rangahautia ētahi o ngā rongoā Māori e mōhio ana koe, e
mōhio ana rānei tō whānau.
a) He aha?
e) Nō hea?
h) He pēhea te āhua?
i) Mō te aha?

5.2 Whakamāramatia mai tētahi, mai i te tīmatanga i te ngahere,


i hea noa iho rānei, ki te wā kua rite mō te tangata.

5.3 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā kōrero e


pā ana ki tēnei wāhanga.

TE WĀHANGA TUAONO 6. Ngā mate tūkino i te hauora tangata

Hei Mahi 6.1 Rangahautia ngā kōrero mō tētahi o ēnei kaupapa e whai ake
nei:
a) te mate huango (asthma)
e) te mate ate kakā (hepatitis B)
h) te mate ārai kore (aids)
i) te mate tūkino tamariki (child abuse)
k) te mate raweke tamariki (sexual abuse)

6.2 He aha ngā tūmanako whakamana i te hauora o te


mokopuna?

6.3 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā kōrero e


pā ana ki tēnei wāhanga.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 20


Te Hauora

6.4 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau, mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

TE WĀHANGA TUAWHITU 7. Ngā whakaaturanga me ngā whakamātautau.

Hei mahi 7.1 Ki te purapura/whānau mō ngā tirohanga, ngā


whakatikatika me ngā whakapakaritanga.

7.2 Ki te purapura mō te whakamātautau tirohanga.

7.3 Ki te rohe mō te whakamātautau taumata.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 21


He kaupapa ako i ngā mokopuna

HE KAUPAPA AKO I NGĀ MOKOPUNA

TE KAUPAPA MAHI Me pēhea te whakatō i te wairua o tēnei Kete o te Ako ki te


hinengaro o te mokopuna?

TE PŪTAKE Ko te tuku mōhiotanga ki ngā mokopuna – ko ngā mea ka taea e


rātou, e tika ana hoki mā rātou.

NGĀ HUA O TE AKO I te mutunga o tēnei kaupapa mahi me mātau pai te ākonga:

• ki ngā mōhiotanga e tika ana ki te tuku atu ki ngā mokopuna


mō tēnei kaupapa.

• ki te whakapūmau i te ngākau mīharo o te mokopuna ki tēnei


kaupapa.

NGĀ HUARAHI AKO: 1. Pēhea ai tō whakatinana i tēnei mea te aroha, te manaaki kia
mau ai ēnei āhuatanga i ngā mokopuna.

2. Me whakaahua ngā mokopuna e tauira ana i ēnei āhuatanga.

3. Me whakapukapuka ngā whakaahua hei rauemi.

4. Whakahaeretia he whakaari hei whakamārama i tēnei


kaupapa ki ngā mokopuna.

5. Whakaatuhia ō mahi ki te whānau i mua o ngā


whakamātautau.

6. Titoa he waiata hei ako ki ngā mokopuna.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 22


Te whakamātautau a te ākonga i a ia anō

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Te Hauora

I pēhea ki a koe ngā mahi o te kete nei?

Me kaha ake Kua mārama haere Kua taunga

He aha ngā hua i puta ki a koe i roto i tēnei Kete o te Ako?

He aha ngā wāhanga uaua ki a koe? He whakaaro ōu hei whakamārama ake i tēnei wāhanga.

Ko wai mā ngā kaiāwhina i a koe? I pēhea tā rātou āwhina i a koe?

Whānau Kōhanga

Purapura

Kaumātua

Kaiwhakamātau

Kaimahi ā-rohe

Ētahi atu tāngata

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuarima 23


Te Whakamātautau o Te Tohu Mātauranga Whakapakari Tino Rangatiratanga
TE TIROHANGA

TE TIROHANGA

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Te Hauora

TE TIROHANGA (kia 1-3 ngā tirohanga)

Te rā whakamātau (tuatahi) Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

...../...../..... 2. ______________________ 2. ______________________

3. ______________________ 3. ______________________

Te rā whakamātau (tuarua) Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

...../...../..... 2. ______________________ 2. ______________________

3. ______________________ 3. ______________________

Te rā whakamātau (tuatoru) Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

...../...../..... 2. ______________________ 2. ______________________

3. ______________________ 3. ______________________

Te waitohu o te Kaiwhakahaere ā-rohe

Te rā ......./......./.......

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuarima 24


Ngā āhuatanga hei arotakenga-ā-kanohi
TE TIROHANGA

Me kaha ake

Kua mārama

Kua taunga
Ngā āhuatanga hei arotakenga ā-kanohi He kōrero whānui

haere
He ngākau māhaki ki ngā mokopuna
He whakakoakoa
ā-wairua, ā-tinana,

ā-whatumanawa
ā-hinengaro,

He whakaratarata
TE ĀHUA:

He hiki i te mana o te mokopuna


He whakawhanaunga
He kaha te whāngai i te tika me te pono
Kitea ana, rongohia ana te mahitahi o te whānau
He kaha ki te kōrero i te reo i ngā wā katoa
TE REO

Kei te kōrero i te reo i runga i te mōhio me te tika


He hōhonu, he whānui, he tika te whakatakoto kōrero
He ngāwari, he mārama te rere o te reo

Kitea ana kei te tau te noho a te mokopuna


TE MOKOPUNA

Kitea ana kei te mārama ki ngā tikanga me ngā whakahaere (ā


rātou mahi ia rā)
E mōhio ana, e tika ana te kōrero i te reo
E rere ana te reo i waenga i a rātou

TE
He kaha te tautoko a te whānau
WHĀNAU

E rongohia ana te wairua mahana o te whare


NGĀ WHAKAHAERE

E kitea ana ngā mahi ako, ngā mahi toi me ngā mahi
whakangahau
E kitea ana ngā hua o ana mahi i roto i te kōhanga reo
Kua kitea te pakaritanga i roto i tēnei wāhanga ako
Kua mihia ngā tāngata nā rātou ngā kōrero

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuarima 25


Te Whakamātautau o Te Tohu Mātauranga Whakapakari Tino Rangatiratanga
TE MATUA

TE MATUA

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Te Hauora

Te rā whakamātau Matua Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

2. ______________________ 2. ______________________
...../...../.....
3. ______________________ 3. ______________________

Te whakatau a ngā Kaiwhakamātau Matua?

Te waitohu o te Kaiwhakahaere ā-rohe

Te rā ......./......./........

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuarima 26


Ngā āhuatanga hei arotakenga ā-tuhi, ā-mōhio
TE MATUA

Kua mārama
Me kaha ake

Kua taunga
haere
Ngā āhuatanga hei arotakenga ā-tuhi, ā-mōhio He kōrero whānui

Mārama pai ana ki tana kaupapa


whakaputa whakaaro

Te pūnga mai o ngā whakaaro


Te mōhio me te

Kei te kōrero i runga i te mōhio me te tika

He whānui, he hōhonu te whakatau kōrero

He tiki atu i te pito mata ka whakaoho kia pūāwai

Kātahi nei te punenga ko ia

He whakairo tika i te kōrero

E mārama ana ki tōna anō mita, tō tētahi atu rānei


Te Reo ā-tuhi

E kaha ana te whakamahi whakataukī, kīwaha hoki

He hōhonu, he whānui, he tika te whakatakoto kōrero


Ko te matū, ko te ngako, ko te ngākau, ko te whatumanawa o
te kaupapa a Te Kōhanga Reo ko Te Reo. E rangona ana i roto i
ngā tuhituhinga?

He rauemi nāna anō i hanga.


Ngā Rauemi

E hāngai ana ki te kaupapa o te Kete

E taea ana e te mokopuna te whāwhā, te whakamahi

He whānui, he hōhonu tana whakakōrero i tana rauemi

He whānui te rangahau haere i te kōrero


Ngā mahi Rangahau

Mārama ana te hono haere i ngā kōrero i rangahaua

Kua mōhio ki te whiriwhiri, ki te wetewete kōrero

Kua kitea te pakaritanga i roto i tēnei wāhanga ako

Kua mihia ngā tāngata nā rātou ngā kōrero

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuarima 27


Te Whakamātautau o Te Tohu Mātauranga Whakapakari Tino Rangatiratanga
TE TAUMATA

TE TAUMATA

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Te Hauora

Te rā tīmata i te kete Te rā mutunga o te kete

...../...../..... ...../...../.....

Te whakatau a ngā Kaiwhakamātau Taumata?

Te rā whakamātau a te Taumata Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

2. ______________________ 2. ______________________
...../...../.....
3. ______________________ 3. ______________________

Te waitohu o te Kaiwhakahaere ā-rohe Te waitohu o te Poari Matua

Te rā ......./......./....... Te rā ......./......./.......

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuarima 28


Te Kete Tuaono

Te Tipuranga
o te
Mokopuna

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 29


Te Tipuranga o te Mokopuna

TE KETE TUAONO TE TIPURANGA O TE MOKOPUNA

TE PŪTAKE He whakapakari, he whakawhānui ake i te mōhio o te ākonga ki ngā


tikanga me ngā āhuatanga whakatipuranga tamariki a te Māori o mua,
a te Māori o nāianei, o te ao Pākehā hoki.

NGĀ HUA O TE AKO: I te mutunga o tēnei Kete o te Ako kua whānui ake te mōhio o te
ākonga ki ngā tikanga me ngā āhuatanga whakatipu i te wairua, i te
hinengaro, i te tinana, i te whatumanawa o te tamaiti.

NGĀ KAUPAPA MAHI TE WHAKATIPU TAMARIKI A TE MĀORI

TE WĀHANGA TUATAHI Kotahi te hā o te tīpuna me te mokopuna

TE WĀHANGA TUARUA Ngā mea e hāngai ana ki te āhua o te whakaako i te tamaiti

TE WĀHANGA TUATORU Te hāpai i te oranga motuhake o te mokopuna

TE WĀHANGA TUAWHĀ He rauemi me te pukapuka mā ngā mokopuna

TE WĀHANGA TUARIMA Ngā whakaaturanga me ngā whakamātautau

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 30


Te Tipuranga o te Mokopuna

TE WĀHANGA TUATAHI 1. Kotahi te hā o te tipuna me te mokopuna

He maha noa atu ngā kōrero me ngā tikanga e pā ana ki tēnei


Kete o te Ako. Ko ētahi o ngā kōrero ka uaua ki ētahi o tātou,
heoi anō, ko te tūmanako kia kaha tātou ki te whai i ngā
āhuatanga me ngā tikanga o te whakatipu tamariki o neherā.

Hei Mahi 1.1 Kimihia ngā tāngata e mōhio ana ki ngā āhuatanga whakatipu
tamariki o mua.
a) Kimihia he whānau i pakeke mai i roto i ngā āhuatanga
Māori o mua atu i te tau 1940.
e) Kimihia he whānau i pakeke mai i roto i ngā āhuatanga
Māori o ngā tau1941-1970.
i) Kimihia he whānau i pakeke mai i roto i ngā āhuatanga
Māori o muri mai i te tau 1971 ki nāianei.

1.2 Uiuia ngā whānau e toru nei.


Anei ētahi pātai hei ārahi i te ākonga.

I pēhea te noho a te whānau i aua wā rā?


ii) He aha ngā morimoringa a ngā tāngata o tōu hapori i a
koe e pakeke ake ana?
iii) I pēhea te tiaki a te whānau i ngā kaumātua?
iv) He aha ngā akoranga mai i te whakarongo, i te titiro, me
te whakatauiratanga mai a ngā whakamaunga kanohi tae
atu hoki ki te taiao e noho rā te iwi?
v) Whai wāhi mai ai ngā kuia, ngā koroua, ngā mātua me te
hapori ki te whakatipu tamariki?
vi) He mea nui rānei te whanaungatanga i waenganui i te
mokopuna me ōna tīpuna?
vii) I aha rātou e tapatahi ai te whakaaro ki ngā tikanga i te:
• kāinga
• marae
• kura
viii) I aha rātou e tapatahi ai te whakaaro ki te:
• manaaki
• tiaki
• poipoi
• piripono
ix) I pēhea te whakatikatika i ngā tamariki i te:
• kāinga?
• marae?
• kura

1.3 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā āhuatanga


o te whakatipu tamariki o te ao Māori.

1.4 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 31


Te Tipuranga o te Mokopuna
2. Ngā mea e hāngai ana ki te āhua o te whakaako i te
TE WĀHANGA TUARUA
tamaiti

Hei Mahi 2.1 Pātaihia anō aua tāngata rā ki ngā āhuatanga whakatipu
tamariki o nāianei.
i) He aha ētahi o ngā tikanga kei te mau tonu i ēnei rā?
ii) He aha ētahi o ngā tikanga kua ngaro?
iii) E pēhea ana te tiaki a ngā whānau i ngā kaumātua i ēnei
rā?
iv) Kei te pēhea tā tātou whakaako i ēnei tikanga ki ā tātou
tamariki, mokopuna?
v) Ki tō whakaaro, he aha ngā tikanga Māori o te whakatipu
tamariki kua mahue i a tātou i ēnei rā?

2.2 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau.


ngā āhuatanga o te whakatipu tamariki o te ao Māori

2.3 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

TE WĀHANGA TUATORU 3. Te hāpai i te oranga motuhake o te mokopuna

Hei Mahi 3.1 I roto i ō rangahau mō te wāhanga tuatahi me te wāhanga


tuarua, he aha ētahi o ngā tikanga kua kore e whāia nā ngā
ākinga a te ao Pākehā?

3.2 He aha ngā ākinga mai a ngā ture Pākehā i ā tātou tikanga?
Kaua e iti iho i te 3 o ēnei kaupapa e rārangi nei engari me
mātua ko te reo tētahi:
• te reo
• wāhi noho
• whānau concept
• Te whāngote tamariki
• Plunket
• District Nurses
• Social welfare
• Adoption act
• ECE regulations
3.3 Wānangatia, kōrerotia i waenganui i tō whānau ngā
rerekētanga o tā te Māori whakatipu tamariki me tā te Pākehā
anō hoki

3.4 Tuhia ō whakaaro, ngā whakaaro o te whānau mō ngā


kaupapa katoa e pā ana ki tēnei wāhanga o te Kete o te Ako.

TE WĀHANGA TUAWHĀ 4. He rauemi me te pukapuka mā ngā mokopuna

Hei mahi 4.1 Kohia he whakaahua, he kōrero hoki e pā ana ki ngā tamariki i
mātaitia e koe ka hanga pukapuka ai hei kōrero i te tipuranga
o te mokopuna.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 32


Te Tipuranga o te Mokopuna

TE WĀHANGA TUARIMA 5. Ngā whakaaturanga me ngā whakamātautau.

Hei mahi 5.1 Ki te purapura/whānau mō ngā tirohanga, whakatikatika


me ngā whakapakaritanga.

5.2 Ki te purapura mō te whakamātautau tirohanga.

5.3 Ki te rohe mō te whakamātautau taumata.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 33


He kaupapa ako i ngā mokopuna

HE KAUPAPA AKO I NGĀ MOKOPUNA

TE KAUPAPA MAHI Me pēhea te whakatō i te wairua o tēnei Kete o te Ako ki te


hinengaro o te mokopuna?

TE PŪTAKE Ko te tuku mōhiotanga ki ngā mokopuna – ko ngā mea ka taea e


rātou, e tika ana hoki mā rātou.

NGĀ HUA O TE AKO I te mutunga o tēnei kaupapa mahi me mātau pai te ākonga:

• ki ngā mōhiotanga e tika ana ki te tuku atu ki ngā mokopuna


mō tēnei kaupapa.

• ki te whakapūmau i te ngākau mīharo o te mokopuna ki tēnei


kaupapa.

NGĀ HUARAHI AKO: 1. Pēhea ai tō whakatinana i tēnei mea te aroha, te manaaki kia
mau ai ēnei āhuatanga i ngā mokopuna.

2. Me whakaahua ngā mokopuna e tauira ana i ēnei āhuatanga.

3. Me whakapukapuka ngā whakaahua hei rauemi.

4. Whakahaeretia he whakaari hei whakamārama i tēnei


kaupapa ki ngā mokopuna.

5. Whakaatuhia ō mahi ki te whānau i mua o ngā


whakamātautau.

6. Titoa he waiata hei whakaako ki ngā mokopuna.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 34


Te whakamātautau a te ākonga i a ia anō

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Te Tipuranga o te Mokopuna

I pēhea ki a koe ngā mahi o te kete nei?

Me kaha ake Kua mārama haere Kua taunga

He aha ngā hua i puta ki a koe i roto i tēnei Kete o te Ako?

He aha ngā wāhanga uaua ki a koe? He whakaaro ōu hei whakamārama ake i tēnei wāhanga.

Ko wai mā ngā kaiāwhina i a koe? I pēhea tā rātou āwhina i a koe?

Whānau Kōhanga

Purapura

Kaumātua

Kaiwhakamātau

Kaimahi ā-rohe

Ētahi atu tāngata

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuaono 35


Te Whakamātautau o Te Tohu Mātauranga Whakapakari Tino Rangatiratanga
TE TIROHANGA

TE TIROHANGA

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Te Tipuranga o te Mokopuna

TE TIROHANGA (kia 1-3 ngā tirohanga)

Te rā whakamātau (tuatahi) Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

...../...../..... 2. ______________________ 2. ______________________

3. ______________________ 3. ______________________

Te rā whakamātau (tuarua) Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

...../...../..... 2. ______________________ 2. ______________________

3. ______________________ 3. ______________________

Te rā whakamātau (tuatoru) Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

...../...../..... 2. ______________________ 2. ______________________

3. ______________________ 3. ______________________

Te waitohu o te Kaiwhakahaere ā-rohe

Te rā ......./......./.......

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuaono 36


Ngā Āhuatanga hei arotakenga ā-kanohi
TE TIROHANGA

Me kaha ake

Kua mārama

Kua taunga
Ngā āhuatanga hei arotakenga ā-kanohi He kōrero whānui

haere
He ngākau māhaki ki ngā mokopuna
He whakakoakoa
ā-wairua, ā-tinana,

ā-whatumanawa
ā-hinengaro,

He whakaratarata
TE ĀHUA:

He hiki i te mana o te mokopuna


He whakawhanaunga
He kaha te whāngai i te tika me te pono
Kitea ana, rongohia ana te mahitahi o te whānau
He kaha ki te kōrero i te reo i ngā wā katoa
TE REO

Kei te kōrero i te reo i runga i te mōhio me te tika


He hōhonu, he whānui, he tika te whakatakoto kōrero
He ngāwari, he mārama te rere o te reo

Kitea ana kei te tau te noho a te mokopuna


NGĀ MOKOPUNA

Kitea ana kei te mārama ki ngā tikanga me ngā whakahaere (ā


rātou mahi ia rā)
E mōhio ana, e tika ana te kōrero i te reo
E rere ana te reo i waenga i a rātou

TE
He kaha te tautoko a te whānau
WHĀNAU

E rongohia ana te wairua mahana o te whare


NGĀ WHAKAHAERE

E kitea ana ngā mahi ako, ngā mahi toi me ngā mahi
whakangahau
E kitea ana ngā hua o ana mahi i roto i te kōhanga reo
Kua kitea te pakaritanga i roto i tēnei wāhanga ako
Kua mihia ngā tāngata nā rātou ngā kōrero

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuaono 37


Te Whakamātautau o Te Tohu Mātauranga Whakapakari Tino Rangatiratanga
TE MATUA

TE MATUA

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Te Tipuranga o te Mokopuna

Te rā whakamātau Matua Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

2. ______________________ 2. ______________________
...../...../.....
3. ______________________ 3. ______________________

Te whakatau a ngā Kaiwhakamātau Matua?

Te waitohu o te Kaiwhakahaere ā-rohe

Te rā ......./......./.......

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuaono 38


Ngā āhuatanga hei arotakenga-ā-tuhi, ā-mōhio
TE MATUA

Kua mārama
Me kaha ake

Kua taunga
haere
Ngā āhuatanga hei arotakenga ā-tuhi, ā-mōhio He kōrero whānui

Mārama pai ana ki tana kaupapa


whakaputa whakaaro

Te pūnga mai o ngā whakaaro


Te mōhio me te

Kei te kōrero i runga i te mōhio me te tika

He whānui, he hōhonu te whakatau kōrero

He tiki atu i te pito mata ka whakaoho kia pūāwai

Kātahi nei te punenga ko ia

He whakairo tika i te kōrero

E mārama ana ki tōna anō mita, tō tētahi atu rānei


Te Reo ā-tuhi

E kaha ana te whakamahi whakataukī, kīwaha hoki

He hōhonu, he whānui, he tika te whakatakoto kōrero


Ko te matū, ko te ngako, ko te ngākau, ko te whatumanawa o
te kaupapa a Te Kōhanga Reo ko Te Reo. E rangona ana i roto i
ngā tuhituhinga?
He rauemi nāna anō i hanga.
Ngā Rauemi

E hāngai ana ki te kaupapa o te Kete

E taea ana e te mokopuna te whāwhā, te whakamahi

He whānui, he hōhonu tana whakakōrero i tana rauemi

He whānui te rangahau haere i te kōrero


Ngā mahi Rangahau

Mārama ana te hono haere i ngā kōrero i rangahaua

Kua mōhio ki te whiriwhiri, ki te wetewete kōrero

Kua kitea te pakaritanga i roto i tēnei wāhanga ako

Kua mihia ngā tāngata nā rātou ngā kōrero

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuaono 39


Te Whakamātautau o Te Tohu Mātauranga Whakapakari Tino Rangatiratanga
TE TAUMATA

TE TAUMATA

Te ingoa o te ākonga

Te tau ākonga

Te ingoa o Te Kōhanga Reo

Te tau o Te Kōhanga Reo

Te ingoa o te kete Te Tipuranga o te Mokopuna

Te rā tīmata i te kete Te rā mutunga o te kete

...../...../..... ...../...../.....

Te whakatau a ngā Kaiwhakamātau Taumata?

Te rā whakamātau a te Taumata Ngā Kaiwhakamātau (ingoa) Ngā Kaiwhakamātau (waitohu)

1. ______________________ 1. ______________________

2. ______________________ 2. ______________________
...../...../.....
3. ______________________ 3. ______________________

Te waitohu o te Kaiwhakahaere ā-rohe Te waitohu o te Poari Matua

Te rā ......./......../....... Te rā ......../......../.......

Te Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo | Te Kete Tuaono 40


He Pukapuka Āwhina

1. Best Practise Magazine (2008), Rongoa Māori: Traditional Māori healing. Accessed from Internet
2009. http://www.bpac.org.nz/magazine/2008/may/rongoa.asp

2. Bryder, L (2000) The Plunket Society and infant welfare 1907 – 2000. Auckland University Press,
Auckland. Accessed from the Internet 2009
http://web.auckland.ac.nz/uoa/aup/book/a-voice-for-mothers.cfm

3. Durie, M (1998), Te Mana, Te Kāwanatanga: The politics of Māori Self-Determination. Oxford


University Press, Auckland.

4. Durie, M (2003). Whaiora, Maori health development. Oxford University Press, Auckland

5. Ka’ai, T, Moorefield, J, Reilly, M, Mosley, S (2004) Ki te whaiao: An introduction to Mäori culture and
society. Pearson Education, Auckland, New Zealand, Chapter 1, 3, 4, 7, 14, 16

6. Hiroa, T. (1970). The Coming of the Maori. Wellington: Whitcomb and Tombs

7. Ihimaera, W (1988) Growing up Māori. Tandem Press Publishers.

8. Ka'ai, Tania (2006) Te hā whakawairua, whakatinina i Te Tiriti o Waitangi me ngā āhuatanga Māori i
te whakaakoranga: Self determination through the control of Māori education – knowledge, teaching
and learning, philosophy and research. In: 12th New Zealand PPTA Mäori Teachers’ Conference, 5-6
July 2006, New Plymouth

9. Ka'ai, Tania (1990). Te Hiringa Taketake. Maori pedagogy: Te kohanga reo and the transition to
school. MPhil,Thesis, University of Auckland.

10. Karetu, T (1984), Te Reo Rangatira. Department of Education. P.D Hasselberg, Government Printer.
Wellington

11. Lange, R (1999), May the people live: A history of Māori health development 1900 – 1918. Auckland
University Press, Auckland.

12. Mikaere, Ani (2001), The Balance Destroyed: The Consequences for Mäori Women of the
Colonisation of Tikanga Mäori. International Research Institute for Mäori and Indigenous Education,
Auckland

13. Māori Perspective Advisory Committee (2001), Puao-te-ata-tu: The report of the ministerial advisory
committee on a Māori Perspective for the Department of Social Welfare. Wellington.

14. Māori Women’s Welfare League (1993), Te Timatanga Tātau, Tātau: Early stories fromn Founding
Members of the Māori Women’s welfare League. Bridget Williams Books, Wellington.

15. New Zealand Geographic Board, (1990) He korero purakau mo nga taunahanahatanga a nga
tupuna: place names of the ancestors, a Maori oral history atlas. Wellington

16. Orange, C (2006), The story of a Treaty. Bridget Willams books.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 41


He Pukapuka Āwhina

17. Pere, R. (1994), Ako (revised edition). Te Kōhanga Reo National Trust Board, 67 Hankey Street,
Wellington

18. Pere, R. (1997) Te Wheke: A celebration of infinite wisdom. Ao Ako Global Learning New Zealand
Ltd.

19. Rimene, C (1998), Ukaipo: Mäori woman and childbirth. University of Otago.

20. Royal-Tangaere, A (1997), Learning Māori together: Kōhanga Reo and home. NZ Council for
Educational Research, Wellington

21. Smith, L.T. (1990). 'Maori Education: A Reassertion' in Puna Wairere: Essays By Māori, 1990 New
Zealand Planning Council, Wellington pp 62-70

22. Smith, L. T. (1989) Te Reo Māori: Māori language and the struggle to survive. Access, 8, No 1, 3-9.

23. State Services Commission (2005). Journey of the Treaty, All about the Treaty, The Story Part 1,
The Story Part 2, Timeline of the Treaty. Accessed from the Internet May 2009.
www.nzhistory.net.nz/files/documents/all_about_the_treaty.pdf

24. Tamaiti Whāngai (2009), accessed from the Internet 2009. “Maori have no term for the nuclear
family as known in European societies: two parents and their children…
http://famous.adoption.com/famous/tamaiti-whangai.html

25. Tawhiwhirangi, I (2008), Let my whakapapa speak. Mäori Television documentary/DVD.

26. Te Ao Hou Website (2009), http://teaohou.natlib.govt.nz/journals/teaohou/index.html


Te Ao Hou was published from 1952 to 1976 by the Māori Affairs Department in New Zealand
Aotearoa. According to its first editorial, Te Ao Hou aimed "to provide interesting and informative
reading for Maori homes … like a marae on paper, where all questions of interest to the Maori can
be discussed."

27. Te Kohanga Reo National Trust (2009) Whaioranga Series and Pinepine te Kura DVD. 67 Hankey
Street, Wellington.

28. Te Kohanga Reo National Trust (1998) Te Korowai, Te Kohanga Reo National Trust. 67 Hankey
Street, Wellington .

29. Young, HR (1992) Te Mātāwai; Tuatoru, Huia Publishers

Intranet 2009

From 1 June 2009, a collection of readings relevant to ngā Kete o te Ako – Te Tohu Mātauranga
Whakapakari Tino Rangatiratanga o Te Kōhanga Reo – will be available on our Intranet.
www.kohanga.ac.nz/intranet
Whanau will be able to access the Intranet from their Kōhanga Reo.

Please check this site regularly.

© COPYRIGHT TE KŌHANGA REO NATIONAL TRUST 42

You might also like