Karayolu 3. Hafta

2/26/2020
İNŞA3402
KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ
Dr. Ali Sercan Kesten
26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 1
Ulaştırmanın Çevresel Etkileri
1
2/26/2020
Ulaştırmanın Çevresel Etkileri

Ulaştırma sektörü ve iklim değişikliği
◦ CO2 emisyonlarının sera etkisinde büyük payı var

◦ Ulaşım sektöründe yaratılan diğer gazlar da iklim değişikliği, çevre
kirliliği ve ekolojik sistemin tahribi açısından tehlike taşımakta:
◦ metan
◦ azot monoksit ve azot oksitler (NOx – havayolları kaynaklı)
◦ kloroflorokarbon (CFC – soğutma sistemleri kaynaklı)
Kirleticilerin Mekansal/Zamansal Özellikleri

CO2
NOX
Duration
Lead
Particulates
Noise
Local Regional Global
Space
2
2/26/2020
Dünyadaki CO2 Emisyonlarının Sektörel Dağılımı, 2011
9% Electricity and heat

6% production
Manufacturing and
42% Construction
Transport
22%
Residental
Other
21%
Kaynak tüketimi ve ulaştırma sektörü

Günümüzün ulaştırma sektöründe enerji gereksinimi % 99 oranında petrol
Petrol ürünlerinin tüketiminden % 60 oranında ulaşım sektörü sorumlu
Petrol yenilenemeyen bir kaynak
3
2/26/2020
Arazi ve doğal çevrenin tüketimi ve ulaştırma sektörü

Ulaşım altyapısı en temel arazi kullanım türlerinden biri
Ulaşım sistemleri ve bağlantıları (özellikle otoyol ve diğer karayolları) doğal

alanları kullanmakta
Ulaşım ile kent çeperlerine erişim arttıkça kentler yayılmakta ve doğal çevreyi
ve rezerv arazileri işgal etmekte
İnsan sağlığı ve ulaştırma sektörü

Kirlilik etkileri
Gürültü etkileri
Trafik kazaları
Trafik sıkışıklığı
Daha fazla emisyon
Stres
Zaman kaybı
4
2/26/2020
Ulaştırma Sistemlerinin Çevresel Etkileri

Ulaştırma sistemlerinin çevreye ve insana verdikleri zararlar farklı boyutlarda ve farklı özelliklerdedir. Karayolu,
demiryolu, hava yolu, su yolu gibi ulaştırma alt sistemleri ekolojik sistemi, ekolojik dengeyi ve insan sağlığını farklı
oranlarda etkilemektedirler. Ulaştırma alt sistemlerinin yapımı sırasında doğal arazilerin tüketilmesi ve
bölünmesi, işletimi sırasında meydana gelen kazalar, hava ve gürültü kirliliği oluşturması ve oluşan CO2 nedeniyle
iklim değişimine katkıda bulunması ekolojik dengeyi olumsuz etkilemektedir. Bu etkilenmeden tüm canlılar gibi
insanlar da zarar görmektedir. Ulaştırma sistemlerinin başlıca çevresel etkilerinin özeti
KAYNAK: Ulaştırma Ana Planı Stratejisi , 1. Ara Rapor, 2004
Ulaştırma türlerinin hava kirliliği

açısından karşılaştırılmaları:
Ulaştırma türleri arasında karşılaştırma yapabilmek için yolcu ve yük taşımacılığında birim işe
düşen kirleticiler Tablo 9.3.2.5 ve Tablo 9.3.2.6’da verilmektedir. Karayolu taşıtları en büyük
kirletici olarak görülmektedir. (TUSP,2005)
5
2/26/2020
Ulaştırma alt türleri ve sürdürülebilirlik

Karayolu ve havayolu çevreyi en çok kirleten; Demiryolu ve denizyolu çevresel
etkisi en az olan türlerdir
Ulaştırma sektöründe ortaya çıkan CO2 emisyonlarının % 84’ü karayolu sektörü

kaynaklıdır (AB White Paper 2001)
Karayolu ve havayolu en çok petrol tüketen ulaştırma sektörüdür
Karayolu ve havayolu en çok arazi işgal eden türlerdir

Mesafe 100 km’de tüketilen enerji
(km) (petrol) (l / yolcu 100 km)
Demiryolu 813 2,5
Karayolu 778 5,9
Havayolu 600 7,8
6
2/26/2020

CO2 emisyonu CO2 emisyonu
(kg / yolcu) (g / yolcu km)
Demiryolu 35,2 43
Karayolu 109,2 140
Havayolu 111,4 186
Enerji yoğunluğu (kJ / kişi-km)

Otomobil Benzin 1790
Dizel 1420
LPG 1440
Tren 980
Tramvay ve metro 1110
Otobüs 1110
Bisiklet 40
Yürüme 30
7
2/26/2020
Günümüz ulaştırma sektörü ne

derece sürdürülebilir nitelikte?
Yolcu ve yük taşımacılığında en ağırlıklı sektör karayolu
Havayolunun payı az ancak taşımada en çok artış gösteren

sektörlerden biri
Günümüz ulaştırma sektörü ne derece

sürdürülebilir nitelikte?
Gelişmiş ülke kentlerinde kentsel ulaşımda özel otomobil hakim
Gelişmekte olan ülke kentlerinde toplu taşım ve yaya kullanımı yüksek ancak
sürekli azalmakta; ve en büyük artış gösteren tür özel otomobil
Tüm dünyada toplu taşım kullanımı azalmakta
Tüm dünyada yaya ulaşımı azalmakta
Bisiklet ile ulaşım yok denilecek kadar az
Kentsel ulaşımda çevreye dost türler:

toplu taşım (özellikle raylı sistemler), bisiklet, yaya
8
2/26/2020
Günümüz ulaştırma sektörü ne derece

sürdürülebilir nitelikte?
Kentler arası ulaşımda (yük ve yolcu taşımada) hakim olan sistemler

sürdürülebilir değil ??
Kentsel ulaşımda hakim olan sistemler sürdürülebilir değil ??
Sürdürülebilir Ulaşım için

Karayolları ve otomobilin hakimiyeti dikkate alınarak:
◦ Temiz yakıt türlerinin kullanılması özendirilmeli
Karayolları ve otomobilin hakimiyetini değiştirmek için:

◦ Çevreyi en az kirleten ulaşım türleri kullanılmalı
◦ (Demiryolları, deniz ve su yolları, toplu taşım, yaya ve bisiklet)
Arazi kullanım ve kent planlarıyla otomobil kullanımı gereksinimini azaltan;

toplu taşım, yaya ve bisiklet kullanımını özendiren kentler tasarlanmalı
Ulaşım gereksinimini ve talebini azaltmak için İletişim Teknolojilerindeki

gelişmelerden faydalanılmalı
9
2/26/2020
Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak

yakıt türlerinin kontrolü
Temiz yakıt kullanımı için teşvikler
◦ Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu tarafından öne sürülen “Kurşunlu Benzin
Kullanımının Aşamalı Olarak Kaldırılması” bildirgesi uyarınca bu bildirgeyi imzalayan ülkeler 1
Ocak 2005 tarihine kadar karayolu araçlarında kurşunlu benzin kullanımına son vereceklerdir.
Türkiye bu belgeyi imzalamamıştır.
Çevreye zararlı yakıt kullanımında denetleme ve ceza sistemleri

◦ AB 2001 “White Paper” politika dökümanı uyarınca karayolu araçları çevreye olan olumsuz
etkilerine göre ücretlendirileceklerdir. Petrole alternatif yakıt kullanan araçlar için ücretlendirme
olmayacaktır. “Çevreyi kirleten öder” ilkesine dayalı ücretlendirme politikası tüm Birlik
kapsamında uygulanacak olup, aday ülkelerde de buna uyumlu sistemlerin geliştirilmesi
gerekmektedir.

petrole alternatif yeni teknolojiler
Yeni teknolojiler
◦ Elektrik enerjisi kullanan araçlar
◦ Güneş enerjisi kullanan araçlar
◦ Rüzgar enerjisi kullanan araçlar
10
2/26/2020

çevreye dost türlerin desteklenmesi
Yük ve yolcu taşımacılığında demiryolu ve denizyolları
◦ Demiryollarının yaygınlaştırılması, modernize edilmesi
◦ Deniz ve su yollarının yaygın kullanımı, hizmet düzeylerinin artırımı
◦ Sistemler arası entegrasyon
Kentsel ulaşımda “yeşil türler”: toplu taşım, yaya ve bisiklet

◦ Yeni sistemlerin geliştirilmesi: metro, hafif raylı, tramvay, otobüs yolları
◦ Trafikte hafif raylı, tramvay ve otobüs sistemlerine öncelik veren çözümler
◦ Yayalaştırma, yaya yolları, yaya öncelikli kent mekanları tasarımı
◦ Bisiklet yolları, bisiklet parkları, bisiklet öncelikli trafik çözümleri

araba kullanımı kontrolü ve kısıtlamalar
Fiziksel müdahaleler ile özel araba kullanımını kısıtlama
◦ Kent merkezinde yayalaştırma, trafikte toplu taşım önceliği
◦ Toplu taşım hatlarına özel yol tahsis ederek araba yolu kapasitesini azaltma
◦ Kaldırımları genişleterek araba yolu kapasitesini azaltma
◦ Merkezi alanlarda araba parkı kapasitesini sınırlı tutma
Parasal yöntemler ile özel araba kullanımını kısıtlama

◦ Petrol fiyat ve vergilerinde artışlar
◦ Araba park fiyatlarında artışlar
◦ Kentin belli bölgelerine (örn. kent merkezi) araba ile girişin ücretlendirilmesi
11
2/26/2020
Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak kent planları

Özel araba kullanım gereksinimini en aza indiren tasarımlar
◦ Yaygın olmayan, yoğun kent dokuları
◦ Karma arazi kullanımı ile ev, işyeri, rekreasyon kullanımlarını birarada yürüme
mesafesi içinde sunmak
◦ En çok yolcu çeken temel etkinlik merkezlerini yüksek kapasiteli toplu taşım
sistemleri (raylı sistemler gibi) ile birbirine bağlamak
Toplu taşım, yürüme ve bisiklet türlerini özendiren tasarımlar

◦ Araba gerektirmeyecek mesafelerin benimsenmesi (az yaygın form)
◦ Temel kullanımlara toplu taşım duraklarında yer verilmesi
◦ Toplu taşım boyunca yoğun konut kullanımlarının diğer kullanımlarla (karma
arazi) beraber tasarlanması
◦ Kullanımlar arası yaya yollarıyla bağlantılar; yaya ve bisiklet alanları...

İletişim Teknolojilerinden Faydalanma
Araçlı yolculuk yerine bilgisayar kullanımı
◦ Evden çalışma
◦ Uzaktan eğitim
◦ E-bankacılık
◦ E-devlet
◦ E-alışveriş
12
2/26/2020
Sürdürülebilir Ulaşım kapsamında

İklim Değişikliği proje alanları
Bilinçlendirme ve Farkındalığı artırmaya yönelik toplumsal projeler
◦ Çevreyi kirleten türler konusunda bilinçlendirme
◦ Çevreyi kirleten türlerin alternatifsiz olmadığının anlaşılması
◦ Trafik sıkışıklığının çözümünün yeni yollar olmadığının anlaşılması
◦ Özel araba yerine toplu taşım kullanımının (özellikle yoğun saatlerde, kent merkezi
yolculuklarında) kentlilik sorumluluğu olduğunun anlaşılması
◦ Kentlilerin araba yolları yerine yaya sistemleri içeren yeşil ve açık alan sistemleri için kamuoyu
yaratmasına yönelik çalışmalar
(örn: Londra’daki “Squares for All = Kent Meydanları Herkes İçindir” hareketi)
Kampanyalar, Toplantılar, İlan ve Afişler, Kent Çalıştayları, Örnek Alan Uygulamaları

Yaya alanlarını artırma, iyileştirme projeleri
◦ Kampanyalar
◦ Yerel Yönetimler ile ortak Örnek Alan Uygulamaları
◦ Yaya alanları ile temel toplu taşım duraklarını entegre etmeye
yönelik tasarım ve uygulama projeleri
Bisiklet Yolları uygulamaları

◦ Bisiklet yolları ve park yerleri
◦ Bisiklet ile yaya alanlarının entegrasyonu
◦ Bisiklet ile toplu taşımın entegrasyonu
◦ Bisiklet kullanımına yönelik kampanyalar
13
2/26/2020

Toplu taşım kullanımını destekleyici uygulamalar
◦ Otobüs Yolları uygulaması
◦ Toplu Taşım – Yaya sistemleri entegrasyonunu artırıcı uygulamalar
◦ Trafik Yönetimi ile toplu taşım öncelikli çözümlerin denenmesi
◦ Otobüslerin trafikte bekleme sürelerinin en aza indirilmesi; dolayısıyla
yolculukların daha kısa sürede yapılabilmesi
Örnek hatlarda veya alanlarda çevre etkisi en az olan yeni

teknolojilerin denenmesi
◦ “Yeşil” Otobüsler

Trafik Yönetimi
◦ Toplu taşım öncelikli sinyalizasyon ve kavşak uygulamaları
◦ Bisiklet öncelikli sinyalizasyon ve kavşak uygulamaları
◦ Yaya yoğun alanlarda “trafik sakinleştirme/durultma” (traffic
calming) yöntemleriyle yaya öncelikli güvenli alanların
oluşturulması
14
2/26/2020
Arazi Kullanımı – Ulaşım İlişkisi
Arazi Kullanımı/Ulaşım Sistemi

YOLCULUK
MEVCUT
ULAŞIM
ARAZİ
ALTYAPISI
KULLANIMI
ARAZİ KULLANIMINDA
ERİŞİLEBİLİRLİK ARTIŞI
DEĞİŞİKLİK
ARAZİ
DEĞERİ
ARTIŞI
15
2/26/2020
Arazi Kullanımı/Ulaşım Sistemi

KAVRAMLAR ve TANIMLAR
Kent Formu
◦ Alansal desen
Kentsel Etkileşim
◦ Ulaşım altyapısı ile
Alansal Yapı
◦ Alansal yapı, kent formunu kentsel etkileşim aracılığı ile kent sistemine bağlar
Kentsel Etkileşim
16
2/26/2020
Arazi Kullanımı ve Ulaşım Sistemi

İnsan ve yüklerin hareketi, trafik akımını
Arazi aktivitesi, talebi
Ulaşım sisteminin kapasitesi arzı ifade eder.
ARAZİ KULLANIMI
TÜRÜ ve ULAŞIM SİSTEMİ ARZI
DOĞRUDAN ETKİLEŞİM
YOĞUNLUĞU
17
2/26/2020

Ulaşım ve Arazi gelişimi ilişkisi 3 farklı kapsamda görülebilir:
1. Makro ölçekteki fiziksel ilişki: uzun vadeli planlama süreci
2. Mikro ölçekteki fiziksel ilişki: uzun ve kısa vadeli kentsel tasarım

süreci
3. Süreç ilişkileri: arazi ve ulaşım gelişiminin koordinasyonunun

kurumsal, finansal,
yönetimsel ve kanuni yönleri ile ilgilidir.
Arazi Kullanımı Potansiyeli

Arazi kullanımı potansiyeli, sosyoekonomik aktivite büyüklüğünün bir ölçütür.
Her arazi kullanım türü trafik üretme potansiyeli ve kapasitesine sahiptir.
Aktivite-Arazi Kullanım türü Ölçütler

Konut Nüfus, konut sayısı
Fabrikalar Alan, çalışan sayısı
Ofisler Alan, çalışan sayısı
Sinema-tiyatro Koltuk kapasitesi
Otel-Motel-Pansiyon, vb. Oda sayısı, kat alanı
Alışveriş Merkezi Perakende ticaret alanı, çalışan
sayısı
18
2/26/2020
Arazi Kullanımı Ulaşım Planı
Arazi Kullanımı-Ulaşım
Ulaşım türetilmiş taleptir.
Ulaşım fayda/kar amaçlı yapılır.
Şahsi gelirin %10-25’i ulaşıma harcanmaktadır.
Arazi kullanımı analizi, ulaşımı oluşturan aktivitelerin incelenmesi için uygun
bir yöntemdir.
19
2/26/2020
Arazi Kullanımı-Ulaşım İlişkisi

Arazi Kullanımı Gelen Kişi Alan (mil 2) Gelen Kişi Yolculuğu
Yolculuğu (mil2 başına)
(milyon)
Konut 5,606 180,6 31.040
Üretim 0,779 24,7 31.600
Ulaştırma 0,280 50,7 5.500
Ticaret 2,449 21,2 116.000
Kamu binası 0,782 23,1 33.800
Açık alanlar 0,315 114,9 2.700
Toplam 10,212 415,1 220.600

Gelen Kişi Yolculuğu (mil2 başına)
140.000
120.000
100.000
80.000
60.000
40.000
20.000
0
Ticaret Kamu binası Üretim Konut Ulaştırma Açık alanlar
20
2/26/2020
Kentsel Seyahat Talebi Modellemesi
21
2/26/2020
ARAZİ KULLANIMI ULAŞIM İLİŞKİSİ
22
2/26/2020
KENTLEŞME (İSTANBUL)
1945 1968
Housing
Agricultural Land
Industry, Commerce, Transportation
Natural Areas
Urban Green Areas
43% Rivers & Lakes
1988 2000

46
23
2/26/2020
24
2/26/2020
25
2/26/2020
http://politeknik.org.tr/wp-content/uploads/2015/06/cmo_eko_yikim.pdf
KENTLEŞME (DÜNYADAN ÖRNEKLER)

Tokyo Nagoya Shanghai
London Bangkok
1910
1965
1985
2007
0 100 km
26
2/26/2020
Kaynaklar
H. Onur TEZCAN Karayolu Mühendisliği Ders Notları
Nadir YAYLA Karayolu Mühendisliği, Birsen Yayınevi, 2004.
Anadolu Üniversitesi Açık öğretim Fakültesi, Ulaştırma Sistemleri, 2012
http://cevre.club.fatih.edu.tr/webyeni/konfreweb/2008_pdf/sayfa255.pdf
http://www.bebka.org.tr/admin/datas/sayfas/files/15_ulastirma_ana.pdf 9. Bölüm
Pelin Alpkökin, Ulaştırma Ekonomisi, Ders Notları
KSUY 5117- Kentsel Seyahat Talebi Modellemesi (BAU Ders Notu)
27

Karayolu 3. Hafta

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Karayolu 3. Hafta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

2/26/2020

Dr. Ali Sercan Kesten

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 1

Ulaştırmanın Çevresel Etkileri

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 2

Ulaştırmanın Çevresel Etkileri

◦ CO2 emisyonlarının sera etkisinde büyük payı var

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 3

Kirleticilerin Mekansal/Zamansal Özellikleri

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 4

Dünyadaki CO2 Emisyonlarının Sektörel Dağılımı, 2011

9% Electricity and heat

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 5

Kaynak tüketimi ve ulaştırma sektörü

Petrol ürünlerinin tüketiminden % 60 oranında ulaşım sektörü sorumlu

Petrol yenilenemeyen bir kaynak

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 6

Arazi ve doğal çevrenin tüketimi ve ulaştırma sektörü

Ulaşım sistemleri ve bağlantıları (özellikle otoyol ve diğer karayolları) doğal

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 7

İnsan sağlığı ve ulaştırma sektörü

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 8

Ulaştırma Sistemlerinin Çevresel Etkileri

KAYNAK: Ulaştırma Ana Planı Stratejisi , 1. Ara Rapor, 2004

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 9

Ulaştırma türlerinin hava kirliliği

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 10

Ulaştırma alt türleri ve sürdürülebilirlik

Ulaştırma sektöründe ortaya çıkan CO2 emisyonlarının % 84’ü karayolu sektörü

Karayolu ve havayolu en çok petrol tüketen ulaştırma sektörüdür

Karayolu ve havayolu en çok arazi işgal eden türlerdir

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 11

Ulaştırma alt türleri ve sürdürülebilirlik

Karayolu 778 5,9

Havayolu 600 7,8

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 12

Ulaştırma alt türleri ve sürdürülebilirlik

Karayolu 109,2 140

Havayolu 111,4 186

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 13

Ulaştırma alt türleri ve sürdürülebilirlik

Enerji yoğunluğu (kJ / kişi-km)

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 14

Günümüz ulaştırma sektörü ne

Havayolunun payı az ancak taşımada en çok artış gösteren

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 15

Günümüz ulaştırma sektörü ne derece

Kentsel ulaşımda çevreye dost türler:

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 16

Günümüz ulaştırma sektörü ne derece

Kentler arası ulaşımda (yük ve yolcu taşımada) hakim olan sistemler

Kentsel ulaşımda hakim olan sistemler sürdürülebilir değil ??

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 17

Sürdürülebilir Ulaşım için

Karayolları ve otomobilin hakimiyetini değiştirmek için:

Arazi kullanım ve kent planlarıyla otomobil kullanımı gereksinimini azaltan;

Ulaşım gereksinimini ve talebini azaltmak için İletişim Teknolojilerindeki

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak

Çevreye zararlı yakıt kullanımında denetleme ve ceza sistemleri

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 19

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak

26.02.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 20

Sürdürülebilir Ulaşım politikası olarak

Kentsel ulaşımda “yeşil türler”: toplu taşım, yaya ve bisiklet