Karayolu 9. Hafta

25.03.
2020
İNŞA3402
KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ
Dr. Ali Sercan Kesten
25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 1
Yatay dönemeçler
1
25.03.2020
YATAY DÖNEMEÇLER
Yatay dönemeçler, yatay eksenin yön değiştirdiği yerlere konulan daire
parçalarıdır. Yatay dönemeçler yol güvenliği, kapasite ve yolculuk konforu
açısından kritik kesimlerdir. Yatay dönemeçlerde projelendirmenin iyi
yapılmaması;
İşletme hızının düşmesi sonucu kapasitesinin azalmasına,
Savrulma ve devrilmelerle kazaların oluşmasına,
Yolculuk konforunun azalmasına neden olabilir.
YATAY DÖNEMEÇ TÜRLERİ

BASİT DÖNEMEÇ: İki teğeti birbirine bağlayan daire yayıdır.
2
25.03.2020

BİRLEŞİK DÖNEMEÇ: Bir ortak teğetin aynı tarafında bulunan farklı
yarıçaplı iki daire yayından oluşur.
S




t1
S1

t2
C
A

 S2
R1
O1 
O2 R2 B



TERS DÖNEMEÇ: Bir ortak teğetin ters tarafında bulunan farklı
yarıçaplı iki daire yayından oluşur.
B
R2
O2


 

S1
C1 C2 S2
A

R1 O1
3
25.03.2020
YATAY DÖNEMEÇTE TAŞIT DENGESİ
F1: …………………………..
F2: …………………………..
YATAY DÖNEMEÇTE TAŞIT DENGESİ

Yatay dönemeçlerde taşıt merkezkaç kuvveti nedeniyle:
……………………………………………………………………………..
……………………………………………………………………………..
Yatay dönemeçlerde taşıtın yoldan çıkmasını

engelleyen direnç kuvvetleri:
Enine Sürtünme
Dever
4
25.03.2020
ENİNE SÜRTÜNME KUVVETİ

Enine (yanal) sürtünme kuvveti, taşıt tekerleğinin kaplamaya
dokunduğu noktada oluşan, merkezkaç kuvvetine zıt yönlü bir
kuvvettir.
Enine sürtünme kuvvetini etkileyen başlıca öğeler:

Taşıtın hızı
Kaplamanın durumu (ıslak, kuru vb.)
Taşıt lastiğinin durumu (yeni, sert, yumuşak vb.)
5
25.03.2020

ENİNE (KAYMA) SÜRTÜNME KATSAYISI
HIZ (km/sa)
(μe)
20 0,18
30 0,17
40 0,17
50 0,16
60 0,15
70 0,14
80 0,14
90 0,13
100 0,12
6
25.03.2020
DEVER
Dever (superelevation), yatay dönemeçlerde merkezkaç kuvveti
nedeniyle taşıtların dışarıya savrulmalarını veya devrilmelerini
önlemek için yol platformuna uygulanan enine eğimdir.
DEVERSİZ DÖNEMEÇTE SAVRULMA VE DEVRİLME

e
F1 h
F2
G
7
25.03.2020
DEVERSİZ DÖNEMEÇTE SAVRULMA

2
2 𝑉
𝑣 𝐺 3,6
F1 𝐹1 = 𝑚 ×
𝑅
= ×
𝑔 𝑅
F2 𝐹2 = 𝜇𝑒 × 𝑁 = 𝜇𝑒 × 𝐺
G 𝐹1 = 𝐹2 →
𝐺
×
𝑉2
= 𝜇𝑒 × 𝐺
9,81 12,96 × 𝑅
SAVRULMAYA NEDEN OLAN HIZ
𝑽𝒔𝒂𝒗 ≥ 𝟏𝟏, 𝟑 × 𝝁𝒆 × 𝑹
DEVERSİZ DÖNEMEÇTE
e DEVRİLME
DEVRİLME
NOKTASI
𝑒
𝐹1 × ℎ = 𝐺 ×
2
F1 h 𝑉
2
𝐺 3,6 𝑒
F2 𝑔
×
𝑅
×ℎ =𝐺×
2
G
DEVRİLMEYE NEDEN OLAN HIZ
𝑹×𝒆 𝟐
𝑽𝒅𝒆𝒗 ≥ 𝟏𝟏, 𝟑 ×
𝒉
8
25.03.2020
DEVERLİ DÖNEMEÇTE SAVRULMA VE

DEVRİLME
DEVRİLME
NOKTASI
F1
θ
G F2
DEVERLİ DÖNEMEÇTE SAVRULMA
𝐹1
𝐹2
𝜃
𝐺
9
25.03.2020
DEVERLİ DÖNEMEÇTE SAVRULMA

𝑋 = 0 → 𝐹1 × 𝑐𝑜𝑠𝜃 = 𝐺 × 𝑠𝑖𝑛𝜃 + 𝐹2
2 2
𝑉 𝑉
𝐺 3,6 𝐺 3,6
× × 𝑐𝑜𝑠𝜃 = G × 𝑠𝑖𝑛𝜃 + 𝜇𝑒 × 𝐺 × 𝑐𝑜𝑠𝜃 + × × 𝑠𝑖𝑛𝜃
𝑔 𝑅 𝑔 𝑅
AĞIRLIĞIN MERKEZKAÇ KUVVETİNİN
BİLEŞENİ BİLEŞENİ
𝑅 × 𝑡𝑎𝑛𝜃 + 𝜇𝑒
𝑉𝑠𝑎𝑣 = 11,3 ×
1 − 𝜇𝑒 × 𝑡𝑎𝑛𝜃
𝑹 × 𝒅 + 𝝁𝒆
𝒕𝒂𝒏𝜽 = 𝒅 → 𝑽𝒔𝒂𝒗 = 𝟏𝟏, 𝟑 ×
𝟏 − 𝝁𝒆 × 𝒅
DEVERLİ DÖNEMEÇTE DEVRİLME
𝐹1
𝐹2
𝜃
𝐺
10
25.03.2020
DEVERLİ DÖNEMEÇTE DEVRİLME

𝑒
𝐹1 × 𝑐𝑜𝑠𝜃 × ℎ = 𝐹1 × 𝑠𝑖𝑛𝜃 + 𝐺 × 𝑐𝑜𝑠𝜃 × + 𝐺 × 𝑠𝑖𝑛𝜃 × ℎ
2
2 2
𝑉 𝑉
𝐺 3,6 𝐺 3,6 𝑒
× × 𝑐𝑜𝑠𝜃 × ℎ = × × 𝑠𝑖𝑛𝜃 + 𝐺 × 𝑐𝑜𝑠𝜃 × + G × 𝑠𝑖𝑛𝜃 × ℎ
𝑔 𝑅 𝑔 𝑅 2
𝑅 × 𝑡𝑎𝑛𝜃 × ℎ + 𝑒 2
𝑉𝑑𝑒𝑣 = 11,3 ×
ℎ − 𝑡𝑎𝑛𝜃 × 𝑒 2
𝑹× 𝒅×𝒉+𝒆 𝟐
𝒕𝒂𝒏𝜽 = 𝒅 → 𝑽𝒅𝒆𝒗 = 𝟏𝟏, 𝟑 ×
𝒉−𝒅×𝒆 𝟐
DÖNEMEÇTE SAVRULMA VE DEVRİLME

ÖRNEK: 100 m yarıçaplı bir yatay 𝑽𝒔𝒂𝒗 ≥ 𝟏𝟏, 𝟑 × 𝝁𝒆 × 𝑹
dönemeçte, bir kamyonun 50 km/sa
hızında seyretmesinin güvenli olup
olmadığını, 𝑹×𝒆 𝟐
𝑽𝒅𝒆𝒗 ≥ 𝟏𝟏, 𝟑 ×
𝒉
a) Deversiz durum için,
b) %8 Deverli durum için, 𝑹 × 𝒅 + 𝝁𝒆
𝑽𝒔𝒂𝒗 = 𝟏𝟏, 𝟑 ×
𝟏 − 𝝁𝒆 × 𝒅
irdeleyiniz (Kamyonun tekerlek eksenleri
arasındaki uzunluk 2,0 m ve ağırlık 𝑹× 𝒅×𝒉+𝒆 𝟐
merkezinin yerden yüksekliği 1,8 m’dir, μe 𝑽𝒅𝒆𝒗 = 𝟏𝟏, 𝟑 ×
𝒉−𝒅×𝒆 𝟐
= 0,16).
11
25.03.2020
DÖNEMEÇTE SAVRULMA VE DEVRİLME

𝐚) Deversiz Durum
𝑉𝑑𝑒𝑣 = 11,3 × (𝑅 × 𝑒 2)/ℎ = 11,3 × (100 × 2,0 2)/1,8 = 84 𝑘𝑚/𝑠𝑎

𝑉𝑠𝑎𝑣 = 11,3 × (𝜇𝑒 × 𝑅) = 11,3 × (0,16 × 100) = 45 𝑘𝑚/𝑠𝑎
b) %8 Deverli Durum
𝑅× 𝑑×ℎ+𝑒 2 100 × 0,08 × 1,8 + 2,0/2

𝑉𝑑𝑒𝑣 = 11,3 × 𝑒 = 11,3 ×
ℎ−𝑑× 2 1,8 − 0,08 × 2,0/2
= 92 𝑘𝑚/𝑠𝑎
𝑅 × 𝑑 + μ𝑒 100 × 0,08 + 0,16

𝑉𝑠𝑎𝑣 = 11,3 × = 11,3 × = 56 𝑘𝑚/𝑠𝑎
1 − μ𝑒 × 𝑑 1 − 0,16 × 0,08
EN KÜÇÜK DÖNEMEÇ YARIÇAPI

Yatay dönemeçlerde savrulma devrilmeye göre daha kolay olduğu için
en küçük dönemeç yarıçapı taşıtın savrulmasına göre tasarlanabilir.
𝑽𝒔𝒂𝒗 = 𝟏𝟏, 𝟑 ×
𝟏 − 𝝁𝒆 × 𝒅
𝟐
𝑉𝑝 𝟏 − 𝒅 × 𝝁𝒆
𝑹𝑬𝒏 𝒌üçü𝒌 =
𝟏𝟐𝟕 𝒅 + 𝝁𝒆
12
25.03.2020
EN BÜYÜK DEVER
Dever için bir üst sınır olmasının nedeni,
………………………………………………………………………………………………………
Farklı yollar için en büyük dever değeri geometrik standart tablolarında yer almaktadır.
Özel durumlarda en büyük dever değeri %10’a kadar çıkarılabilirken, kar ve donun etkili olduğu
bölgelerde en büyük dever % 6 alınabilir.
DEVER DEĞERİ
Yatay dönemeçlerde savrulma devrilmeye göre daha kolay olduğu için
dever değeri savrulma hızına göre belirlenebilir.
𝑽𝒔𝒂𝒗 = 𝟏𝟏, 𝟑 ×
𝟏 − 𝝁𝒆 × 𝒅
𝑽𝟐 − 𝟏𝟐𝟕 × 𝑹 × 𝝁𝒆
𝒅= 𝟐
𝑽 × 𝝁𝒆 + 𝟏𝟐𝟕 × 𝑹
13
25.03.2020
DEVER DEĞERİ
DURUM AÇIKLAMA BAĞINTI
Merkezkaç kuvvetinin
𝑽𝟐
μe = 0 tamamı dever tarafından 𝒅 = 𝟎, 𝟎𝟎𝟕𝟖𝟕
karşılanıyor (teorik dever) 𝑹
Merkezkaç kuvvetinin yarısı 𝑽𝟐

--- 𝒅 = 𝟎, 𝟎𝟎𝟑𝟗𝟒
dever tarafından karşılanıyor 𝑹
DEVER DEĞERİ
TÜRKİYE’DE KULLANILAN BAĞINTI
Merkezkaç kuvvetinin,
𝟐 %56’sı dever
𝑽𝑷
𝒅 = 𝟎, 𝟎𝟎𝟒𝟒𝟑 %44’ü enine sürtünme
𝑹
tarafından karşılanıyor
14
25.03.2020
DEVER DEĞERİ
ÖRNEK: 250 m yarıçaplı bir yatay dönemeçte en büyük dever %8
olmak üzere, uygulanacak dever değerini,
a) 60 km/sa tasarım hızı için, 𝟐
𝑽𝑷
b) 100 km/sa tasarım hızı için, 𝒅 = 𝟎, 𝟎𝟎𝟒𝟒𝟑
𝑹
irdeleyiniz.
DEVER DEĞERİ
𝐚) Tasarım Hızı = 60 km/sa
2
𝑉𝑃 602
𝑑 = 0,00443 = 0,00443 = 0,064 → %6,4 𝑑𝑒𝑣𝑒𝑟
𝑅 250
b) Tasarım Hızı = 100 km/sa
2
𝑉𝑃 1002
𝑑 = 0,00443 = 0,00443 = 0,177 → %17,7 𝑑𝑒𝑣𝑒𝑟 ≥ %8
𝑅 250
𝑑𝐸𝑛 𝐵ü𝑦ü𝑘 × 𝑅 0,08 × 250
→ 𝑉𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟 = = = 67,19 ≈ 67 𝑘𝑚/𝑠𝑎
0,00443 0,00443
15
25.03.2020
Dever %10 için

Tg  =0,10 →  = 5,71˚
Sin  = 0,0995 ≈ tg =0,10
ENİNE İVME Cos  = 0,995 ≈ 1
Bir taşıt dönemece girdiğinde, dengelenmemiş yanal kuvvetin etkisiyle taşıt

üzerinde bir enine ivme ortaya çıkar. Ancak taşıt içerisindeki insanlara ve
yüklere etki eden enine ivme ile taşıtın etkilendiği enine ivme değerleri
birbirinden farklıdır.
TAŞIT İNSAN
𝐹1 × 𝑐𝑜𝑠𝜃 = 𝐺 × 𝑠𝑖𝑛𝜃
𝐹1 × 𝑐𝑜𝑠𝜃 = 𝐺 × 𝑠𝑖𝑛𝜃 + 𝐹2
𝐹1 = 𝐺 × 𝑑
ENİNE İVME
𝑣2
𝐹 = 𝑚 × 𝑎𝑒𝑛𝑖𝑛𝑒 = 𝐹𝒎𝒆𝒓𝒌𝒆𝒛𝒌𝒂ç − 𝐺 × 𝑑 = 𝑚 × −𝑚×𝑔×𝑑
𝑅
2
𝑉 3,6
→ 𝑎𝑒𝑛𝑖𝑛𝑒 = −𝑔×𝑑
𝑅
Enine ivme değeri taşıt içerisindeki yolculuk yapan
insanların konforu açısından tanımlanmış bir büyüklüktür.
Bu ivmenin belli bir değeri aşması ile yolcuların konforu
önemli oranda azalmaktadır. Bu değer Alman
standartlarında 1,47 m/sn2 olarak verilmiştir.
16
25.03.2020
SADEME
Yolculuk konforunu ifade etmek için kullanılan bir başka büyüklük ise sademedir (sarsma etkisi).
Sademe (p), enine ivmenin birim zamanda değişimi olarak tanımlanır.
𝑉 3,6 2
𝑎𝑒𝑛𝑖𝑛𝑒 𝑎𝑒𝑛𝑖𝑛𝑒 −𝑔×𝑑
𝑝= = = 𝑅 Elverişsiz bir
𝑡 𝐿 𝑉 3,6 𝐿 𝑉 3,6 durum ile ilgili
2 hesap yapıldığı
𝑉𝑃
(𝑑 = 0,00443 𝑣𝑒 𝑔 = 9,81 𝑚 𝑠𝑛2 𝑎𝑙𝚤𝑛𝑎𝑟𝑎𝑘) için bu terim
𝑅
ihmal edilir.
𝑉3 𝑉3
→ 𝑝 = 0,0214 × − 0,0121 ×
𝑅×𝐿 𝑅×𝐿
Yapılan gözlemler, dönemeçlerde sademenin 0,3 m/sn3 değerine ulaşmasından itibaren
hissedilmeye başlandığını ortaya koymuştur. Hesaplarda, sademe için kabul edilen en büyük değer
0,6 m/sn3 olarak alınır.
ENİNE İVME İLE TEORİK DEVER DEĞERİ

Dönemeçte dengelenmemiş yanal kuvvet olmayan ve merkezkaç
kuvvetinin tamamının yalnızca dever ile karşılandığı durumda (teorik
dever),
2
𝑉 3,6
𝑎𝑒𝑛𝑖𝑛𝑒 =0= −𝑔×𝑑
𝑅
2
𝑉 3,6 𝑉2
→ = 𝑔 × 𝑑 → 𝑑 = 0,00787 ×
𝑅 𝑅 TEORİK DEVER
17
25.03.2020
DEVERİN UYGULANMASI
Deverin uygulanmasında; dönemece girişte, çatı eğiminde olan yol enkesiti tek eğimli bir hale
dönüştürülür. Dönemeçten çıkışta ise tek eğimli olan yol enkesiti tekrar çatı eğimine getirilir
(uygulama dönemecin orta noktasına göre simetriktir).
DEVER SİMETRİK
OLARAK
UYGULANIR
Dönemeçlerde deverin uygulanması 3 şekilde yapılabilmektedir:
1. Eksen kotu sabit tutularak
2. İç kenar kotu sabit tutularak
3. Dış kenar kotu sabit tutularak
18
25.03.2020
EKSEN KOTU SABİT
İÇ KENAR KOTU SABİT
DIŞ KENAR KOTU SABİT
EKSEN KOTU SABİT
İÇ KENAR KOTU SABİT
DIŞ KENAR KOTU SABİT
19
25.03.2020
DEVER UYGULAMASINDA ÖNEMLİ

ENKESİTLER
DEVER UYGULAMA UZUNLUĞU

Dönemeçte uygulanan deverin konfor, güvenlik, drenaj ve estetik açısından,
teğette çatı eğimi ile başlayıp dönemecin içerisinde belirli bir noktada en büyük
devere ulaşacak şekilde aşamalı bir geçiş ile verilmesi gerekmektedir. Bu geçişin
yapıldığı uzunluk dever uygulama uzunluğu (dever rakortman uzunluğu) olarak
adlandırılır. Dever uygulama uzunluğu hesabında sademe bağıntısından
faydalanılabilir.
3
𝑉3 0,0214 × 𝑉𝑃
𝑝 = 0,0214 × → 𝐿𝐷 =
𝑅×𝐿 𝑝×𝑅
20
25.03.2020
DEVERİN VERİLMESİ
Yatay dönemeçlerde dever iki farklı uygulama ile
verilebilir:
1. BİRLEŞTİRME (GEÇİŞ) EĞRİSİZ UYGULAMA
2. BİRLEŞTİRME (GEÇİŞ) EĞRİLİ UYGULAMA
BİRLEŞTİRME EĞRİSİZ DEVER UYGULAMASI

DEVER UYGULAMA BOYU
3
p = pEn Büyük = 0,6 m/sn3 𝑉𝑃
𝐿𝐷 = 0,0354
𝑅
EN KÜÇÜK DEVER UYGULAMA BOYU = 45 m
21
25.03.2020
BİRLEŞTİRME EĞRİSİZ DEVER
DEVER DEĞERİ DOĞRUSAL OLARAK DEĞİŞİR
BİRLEŞTİRME EĞRİSİZ DEVER
TEĞET DÖNEMEÇ
MERKEZKAÇ
KUVVETİ
MERKEZCİL KUVVET
(DEVER)
22
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%2 %2
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%1,5 %2
23
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%1 %2
DEVER UYGULAMASI
Superelevation
ENKESİT PLAN
%0,5 %2
24
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
Superelevation
ENKESİT PLAN
%0
%2
DEVER UYGULAMASI
Superelevation
ENKESİT PLAN
%0,5
%2
25
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%1
%2
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%1,5
%2
26
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%2
%2
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%3
%3
27
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%4
%4
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%3
%3
28
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%2
%2
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%1,5
%2
29
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%1
%2
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%0,5
%2
30
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%0
%2
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%0,5 %2
31
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%1 %2
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT PLAN
%1,5 %2
32
25.03.2020
DEVER UYGULAMASI
ENKESİT
%2 %2
SORU: Tasarım hızı 90 km/sa ve platform genişliği 11 m olan bir yolda bulunan R=200 m’lik yarıçaplı bir
dönemeçte birleştirme eğrisiz dever uygulamasının, eksen kotları sabit tutulmak suretiyle yapılması
istenmektedir. Dönemecin yay boyu 157 m ve TOkm 0+345,17’dir. Yatay dönemeçte genişletme
uygulanmayacaktır. Dever uygulamasını, önemli enkesitler ile uygulama başlangıcından itibaren her 5
m’de bir alınan enkesitlerde, tablo ile hsaplayınız ve şekil üzerinde gösteriniz.
33
25.03.2020
ÇÖZÜM
Dever değeri hesaplanır ve en büyük dever değerine göre kontrol edilir.
2
𝑉𝑃 902
𝑑 = 0,00443 → 𝑑 = 0,00443 = 0,18 ≥ 0,08
𝑅 200
𝑑𝐸𝑛 𝐵ü𝑦ü𝑘 × 𝑅 0,08 × 200

𝑉𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟 = → 𝑉𝑠𝚤𝑛𝚤𝑟 = = 60 𝑘𝑚/𝑠𝑎
0,00443 0,00443
Dever uygulama uzunluğu hesaplanır ve en küçük uzunluğa göre kontrol edilir. Hız sınırlaması
yapıldıysa, proje hızı yerine sınır hız değeri kullanılmalıdır.
3
𝑉𝑃 603
𝐿𝐷 = 0,0354 → 𝐿𝐷 = 0,0354 = 38,23 𝑚
𝑅 200
𝐿𝐷 = 38,23 ≤ 45 𝑚 → 𝐿𝐷 = 45 𝑚
34
25.03.2020
45 m’de %10 değişim

ÜA-N %2 değişim 𝐿Ü𝐴 −𝑁 = 0,02 × 45 0,10 = 9 𝑚
N-S %4 değişim 𝐿𝑁−𝑆 = 𝐿Ü𝐴 −𝑆 − 𝐿Ü𝐴 −𝑁 = 0,04 × 45 0,10 − 9 = 9 𝑚
S-TO --- 𝐿𝑆−𝑇𝑂 = 30 − 𝐿Ü𝐴 −𝑆 = 30 − 18 = 12 𝑚
KOT FARKI (h) 1 2 3 4 5 6

ÇÖZÜMÜ
DEVER DEVER
ENKESİT KM hİÇ – hEKSEN hDIŞ – hEKSEN hDIŞ – hİÇ
(İÇ KENAR) (DIŞ KENAR)
ÜA 0+315,17 -%2,00 +%2,00
1 0+320,17
N 0+324,17 -%2,00 %0,00
2 0+329,17
S 0+333,17 -%2,00 -%2,00
3 0+338,17
4 0+343,17
TO 0+345,17
5 0+350,17
6 0+355,17
ÜE 0+360,17 -%8,00 -%8,00
35
25.03.2020
5 × 0,1
1 2 3 4 5 6 0,02 −
45
14 × 0,1
0,02 −
45
DEVER DEVER
ÜA 0+315,17 -%2,00 +%2,00
1 0+320,17 -%2,00 +%0,90
N 0+324,17 -%2,00 %0,00
2 0+329,17 -%2,00 -%1,10
S 0+333,17 -%2,00 -%2,00
3 0+338,17
4 0+343,17
TO 0+345,17
5 0+350,17
6 0+355,17
ÜE 0+360,17 -%8,00 -%8,00
1 2 3 4 5 6
23 × 0,1
0,02 −
45
DEVER DEVER
ÜA 0+315,17 -%2,00 +%2,00
1 0+320,17 -%2,00 +%0,90
N 0+324,17 -%2,00 %0,00
2 0+329,17 -%2,00 -%1,10
S 0+333,17 -%2,00 -%2,00
3 0+338,17 -%3,11 -%3,11
4 0+343,17 -%4,22 -%4,22
TO 0+345,17 -%4,67 -%4,67
5 0+350,17 -%5,78 -%5,78
6 0+355,17 -%6,89 -%6,89
ÜE 0+360,17 -%8,00 -%8,00
36
25.03.2020
0,0422 × 5,5
1 2 3 4 5 6
0,02 × 5,5
DEVER DEVER
ÜA 0+315,17 -%2,00 +%2,00 -0,11
1 0+320,17 -%2,00 +%0,90 -0,11
N 0+324,17 -%2,00 %0,00 -0,11
2 0+329,17 -%2,00 -%1,10 -0,11
S 0+333,17 -%2,00 -%2,00 -0,11
3 0+338,17 -%3,11 -%3,11 -0,17
4 0+343,17 -%4,22 -%4,22 -0,23
TO 0+345,17 -%4,67 -%4,67 -0,26
5 0+350,17 -%5,78 -%5,78 -0,32
6 0+355,17 -%6,89 -%6,89 -0,38
ÜE 0+360,17 -%8,00 -%8,00 -0,44
0,0467 × 5,5
1 2 3 4 5 6
0,009 × 5,5
DEVER DEVER
ÜA 0+315,17 -%2,00 +%2,00 -0,11 -0,11
1 0+320,17 -%2,00 +%0,90 -0,11 -0,05
N 0+324,17 -%2,00 %0,00 -0,11 0,00
2 0+329,17 -%2,00 -%1,10 -0,11 0,06
S 0+333,17 -%2,00 -%2,00 -0,11 0,11
3 0+338,17 -%3,11 -%3,11 -0,17 0,17
4 0+343,17 -%4,22 -%4,22 -0,23 0,23
TO 0+345,17 -%4,67 -%4,67 -0,26 0,26
5 0+350,17 -%5,78 -%5,78 -0,32 0,32
6 0+355,17 -%6,89 -%6,89 -0,38 0,38
ÜE 0+360,17 -%8,00 -%8,00 -0,44 0,44
37
25.03.2020
1 2 3 4 5 6
0,26 − −0,26
−0,05 − −0,11
DEVER DEVER
ÜA 0+315,17 -%2,00 +%2,00 -0,11 -0,11 0,00
1 0+320,17 -%2,00 +%0,90 -0,11 -0,05 0,06
N 0+324,17 -%2,00 %0,00 -0,11 0,00 0,11
2 0+329,17 -%2,00 -%1,10 -0,11 0,06 0,17
S 0+333,17 -%2,00 -%2,00 -0,11 0,11 0,22
3 0+338,17 -%3,11 -%3,11 -0,17 0,17 0,34
4 0+343,17 -%4,22 -%4,22 -0,23 0,23 0,46
TO 0+345,17 -%4,67 -%4,67 -0,26 0,26 0,52
5 0+350,17 -%5,78 -%5,78 -0,32 0,32 0,64
6 0+355,17 -%6,89 -%6,89 -0,38 0,38 0,76
ÜE 0+360,17 -%8,00 -%8,00 -0,44 0,44 0,88
DEVER PLANI Platform Genişliği
YATAY ÖLÇEK = 1/500

DEVER TARAMALARINDA KENAR KOTLARI (h) ÖLÇEĞİ = 1/50
38
25.03.2020
DEVER BOYKESİTİ
EKSEN DIŞ KENAR
İÇ KENAR
YATAY ÖLÇEK = 1/500

DÜŞEY ÖLÇEK = 1/20
İÇ KENAR KOTU SABİT DURUM

DEVER DEVER
ÜA 0+315,17 -%2,00 +%2,00

1 0+320,17 -%2,00 +%0,90
N 0+324,17 -%2,00 %0,00
2 0+329,17 -%2,00 -%1,10
S 0+333,17 -%2,00 -%2,00
3 0+338,17 -%3,11 -%3,11
4 0+343,17 -%4,22 -%4,22
TO 0+345,17 -%4,67 -%4,67
5 0+350,17 -%5,78 -%5,78
6 0+355,17 -%6,89 -%6,89
ÜE 0+360,17 -%8,00 -%8,00
39
25.03.2020
DEVER PLANI VE BOYKESİTİ
DIŞ KENAR
EKSEN
İÇ KENAR
DIŞ KENAR KOTU SABİT DURUM

DEVER DEVER
ÜA 0+315,17 -%2,00 +%2,00
1 0+320,17 -%2,00 +%0,90
N 0+324,17 -%2,00 %0,00
2 0+329,17 -%2,00 -%1,10
S 0+333,17 -%2,00 -%2,00
3 0+338,17 -%3,11 -%3,11
4 0+343,17 -%4,22 -%4,22
TO 0+345,17 -%4,67 -%4,67
5 0+350,17 -%5,78 -%5,78
6 0+355,17 -%6,89 -%6,89
ÜE 0+360,17 -%8,00 -%8,00
40
25.03.2020
DİKKAT EDİLECEK KONULAR

Dever planı hazırlanırken yatay dönemecin dönüş yönüne dikkat
edilmelidir.
SOLA DÖNEN
SAĞA DÖNEN DÖNEMEÇ
DÖNEMEÇ
Hesap ve çizimlerde projedeki mevcut enkesitler kullanılmalıdır.
ARALARA DÜŞEN ENKESİTLER İÇİN HESAP YAPILMALIDIR
BİRLEŞTİRME EĞRİLİ DEVER

DÖNEMEÇ
Birleştirme eğrisinin başlangıcında

eğrilik yarıçapı R= değerindedir ve
doğrusal olarak azalarak yatay
dönemecin girişinde, dönemeç
yarıçapı R değerini alır.
41
25.03.2020

BİRLEŞTİRME EĞRİSİNİN BOYU
3
p = 0,3 m/sn3 𝑉𝑃
𝐿𝐵 = 0,0713
𝑅
3
p = 0,4 m/sn3 𝑉𝑃
𝐿𝐵 = 0,0535
𝑅
3
p = 0,5 m/sn3 𝑉𝑃
𝐿𝐵 = 0,0428
𝑅

EN KÜÇÜK BİRLEŞTİRME EĞRİSİ BOYU
3
𝐿𝐵𝐸𝑛 𝐾üçü𝑘 = 24 × ∆𝑅𝐸𝑛 𝐾üçü𝑘 × 𝑅 0,0214 × 𝑉𝑃
𝐿𝐵𝐸𝑛 𝐾üçü𝑘 =
𝑝𝐸𝑛 𝐵ü𝑦ü𝑘 × 𝑅
BÜYÜK OLANI ALINIR
EN BÜYÜK BİRLEŞTİRME EĞRİSİ BOYU

𝐿𝐵𝐸𝑛 𝐵ü𝑦ü𝑘 = 24 × ∆𝑅𝐸𝑛 𝐵ü𝑦ü𝑘 × 𝑅
ΔR: Aliyman ile dönemeç arasındaki yanal öteleme miktarı

ΔREn Büyük=1,0 m
ΔREn Küçük=0,2 m
pEn Büyük=1,2 m/sn3
42
25.03.2020
DEVER DEĞERİ DOĞRUSAL OLARAK DEĞİŞİR
BİRLEŞTİRME EĞRİSİ DÖNEMEÇ
MERKEZKAÇ KUVVETİ
MERKEZCİL KUVVET (DEVER)
43
25.03.2020

BİRLEŞTİRME EĞRİSİ
TİPLERİ
𝑲=𝑹×𝑳
Diğer Birleştirme Eğrisi Tipleri: 2R yarıçaplı daire, sinüsoidal eğri, kübik spiral,
Sullivan spirali, Bloss eğrisi, papyon.

BİRLEŞTİRME
EĞRİSİ
YATAY
TEĞET DÖNEMEÇ
BİRLEŞTİRME
EĞRİSİ
YATAY
TEĞET DÖNEMEÇ
L/2 L/2
44
25.03.2020

BİRLEŞTİRME EĞRİSİ
𝐿2
𝑚=
24 × 𝑅

Birleştirme eğrisi, dönemece giriş ve çıkışta yanal kuvvetlerin aşamalı olarak azalmasını ve
artmasını sağlayarak, taşıtın doğal dönüş yörüngesine uymasını kolaylaştırmaktadır.
Birleştirme eğrisi kullanıldığında, dairesel dönemecin başlangıç ve bitiminde, teğetteki belirgin
kırıklıklar önlenmiş olmaktadır.
Birleştirme eğrisi kullanılmayan dönemeçlerde, teğette de dever uygulandığı için, sürücü taşıtı
kendi şeridinde tutmak amacıyla, dönemecin dönüş yönüne zıt doğrultuya yönelebilmektedir.
BİRLEŞTİRME BİRLEŞTİRME
EĞRİSİZ EĞRİLİ
45
25.03.2020

BİRLEŞTİRME EĞRİSİ İÇİN
Tasarım hızına göre, TASARIM HIZI (km/sa) EN BÜYÜK DÖNEMEÇ YARIÇAPI
dönemeç yarıçapının (m)
belli bir değeri aşmasının 20 24
ardından, birleştirme 30 54
eğrisi kullanımı güvenlik, 40 95
konfor ve estetik 50 248
açısından fazla bir 60 213
kazanım sağlamayacağı 70 290
için, sınır değerlerden 80 379
daha büyük yarıçaplarda 90 480
birleştirme eğrisi 100 592
kullanılmayabilmektedir. 110 716
120 852
130 1000
GENİŞLETME
Taşıtlar yatay dönemeçten geçerken, ön ve arka tekerleklerin
farklı dairesel yörüngeler çizmesi nedeniyle taşıt tarafından
süpürülen alanın genişliği, teğette süpürülen alanın genişliğinden
farklıdır.
Sürücüler dönemeçte platform kenarından kaçmak ve eksene

doğru yaklaşmak eğiliminde olurlar. Bu durum özellikle
bölünmemiş yollarda güvenlik açısından sıkıntı yaratabilir.
Genişletme miktarı seçilen tasarım taşıtının boyutları ve diğer

özellikleri ile dönemeç yarıçapına göre farklılık gösterir.
46
25.03.2020
GENİŞLETME
TASARIM TAŞITI
WB-15
GENİŞLETME
Yatay dönemeçlerde genişletme
dever uygulama boyu boyunca
yapılır.
Birleştirme eğrisi kullanılmayan
dönemeçlerde, genişletme yalnızca
platformun iç tarafında uygulanır.
Birleştirme eğrili dönemeçlerde
genişletme, dönemecin iç kısmında
yapılabildiği gibi eksenin her iki
tarafında eşit olarak da yapılabilir.
Genişletme, uygulandığı boyda
doğrusal bir artış ile verilmelidir.
47
25.03.2020
GENİŞLETME
TASARIM TAŞITI
WB-15
KLOTOİD TASARIMI
Tasarım hızı 80 km/sa olan bir karayolunda, 300 m yarıçaplı bir yatay dönemecin
yay boyu 140,50 m, uygulanacak en büyük dever %10’dur. Enine sürtünme
katsayısı 0,14 ve tasarımda kullanılması istenen sademe değeri 0,40 m/sn3
alınacaktır. Bu yatay dönemeç için, klotoid birleştirme eğrisini tasarlayınız.
48
25.03.2020
ÇÖZÜM
Dever değeri hesaplanır ve en büyük dever değerine göre kontrol edilir.
2
𝑉𝑃 802
𝑑 = 0,00443 → 𝑑 = 0,00443 = 0,095 ≤ 0,10
𝑅 300
Verilen sademe değerine göre birleştirme eğrisi boyu hesaplanır.

3
𝑉𝑃 803
𝐿𝐵 = 0,0535 = 0,0535 = 91,31 𝑚 → 𝐿𝐵 = 100 𝑚
𝑅 300
KLOTOİD PARAMETRESİNİN HESAPLANMASI
𝐴2 = 𝑅 × 𝐿 → 𝐴 = 300 × 100 = 173,21 → 𝐴 = 180

KONTROLLER
Dever Uygulama Boyu Kontrolü
𝐿𝐵 𝐷 100 140,5
≤ → ≤ → 𝑇𝑎ℎ𝑘𝑖𝑘 𝑠𝑎ğ𝑙𝑎𝑛𝑑𝚤
2 2 2 2
Klotoid Parametresi Kontrolleri
𝑅 300
≤𝐴≤𝑅→ ≤ 180 ≤ 300 → 𝑇𝑎ℎ𝑘𝑖𝑘 𝑠𝑎ğ𝑙𝑎𝑛𝑑𝚤
3 3
3
𝐴𝐸𝑛 𝐾üçü𝑘 = 0,17 𝑉𝑃 = 0,17 803 = 121 → 𝑇𝑎ℎ𝑘𝑖𝑘 𝑠𝑎ğ𝑙𝑎𝑛𝑑𝚤
KONTROLLERDEN HERHANGİ BİRİ SAĞLANMAZSA NE YAPILMALIDIR?

49
25.03.2020
BİRLEŞTİRME
EĞRİSİ
YATAY
DÖNEMEÇ
ALİYMAN
L/2 L/2
Dairesel
X, Y → Teğet Noktasının Koordinatları
Dönemeç
τ → Teğet Açısı
σ → Kiriş Açısı
Birleştirme
Eğrisi xm, ym → Daire Merkezinin Koordinatları
ΔR → Yarıçap Öteleme Miktarı
Tu → Uzun Teğet Kolu
Tk → Kısa Teğet Kolu
S → Kiriş Uzunluğu
TEĞET NOKTASININ KOORDİNATLARI

𝐿5 𝐿9 1005 1009
𝑋=𝐿− + = 100 − + = 99,76 𝑚
40 × 𝐴4 3456 × 𝐴8 40 × 1804 3456 × 1808
𝐿3 𝐿7 𝐿11 1003 1007 10011
𝑌= 2
− 6
+ 10
= 2
− 6
+ = 5,14 𝑚
6×𝐴 336 × 𝐴 42240 × 𝐴 6 × 180 336 × 180 42240 × 18010
TEĞET AÇISI
𝐿 360 100 360
𝜏= × = × = 9,55°
2 × 𝑅 2𝜋 2 × 300 2𝜋
KİRİŞ AÇISI
𝑌 5,14
𝜎 = arct𝑔 = 𝑎𝑟𝑐𝑡𝑔 = 2,95°
𝑋 99,76
DAİRE MERKEZİNİN KOORDİNATLARI

𝑥𝑚 = 𝑋 − 𝑅 × sin 𝜏 = 99,76 − 300 × sin 9,55 = 49,99 𝑚
𝑦𝑚 = 𝑌 + 𝑅 × cos 𝜏 = 5,14 + 300 × cos 9,55 = 300,98 𝑚
50
25.03.2020
YARIÇAP ÖTELEME MİKTARI

∆𝑅 = 𝑦𝑚 − 𝑅 = 300,98 − 300 = 0,98 𝑚
KISA VE UZUN KİRİŞ KOLLARI

𝑌 5,14
𝑇𝐾 = = = 30,98 𝑚
sin 𝜏 sin 9,55
𝑌 5,14
𝑇𝑈 = 𝑋 − = 99,76 − = 69,21 𝑚
tan 𝜏 tan 9,55
KİRİŞ UZUNLUĞU
𝑆= 𝑋 2 + 𝑌2 = 99,762 + 5,142 = 99,89 𝑚
YATAY DÖNEMEÇLERDE GÖRÜŞ

Yatay dönemeçlerin iç kısımlarında,
duvar, yarma şevi, bina, bariyer vb.
görüşü engelleyen nesneler
bulunduğunda, trafik güvenliğinin
sağlanması açısından yol tasarımında
değişiklik yapılması gerekebilir.
Engelin yeri değiştirilebilir (geriye
çekilebilir).
Engelin yerinin değiştirilmesi
GÖRÜŞ PROBLEMİ
mümkün değilse geçki ötelenebilir.
BULUNAN KESİM Engel bir yarma şevi ise yarma şevi
kazılıp, şev eğimi düşürülebilir.
51
25.03.2020
𝛼 𝛼
𝑅 − 𝑚 = 𝑅 × cos → 𝑚 = 𝑅 × 1 − cos
2 2
2×𝜋×𝑅 57,30 × 𝑆
𝑆= ×𝛼 →𝛼 =
360 𝑅
𝑆
𝑚 = 𝑅 × 1 − cos 28,65 ×
𝑅
S: Duruş görüş uzunluğu veya geçiş görüş uzunluğu


ÖRNEK: Proje hızı 100 km/sa olan bölünmüş bir yolda,
yarıçapı 100 m olan ve %7 iniş eğimli bir kesimde yer
alan bir yatay dönemeçte 50 km/sa hız sınırlaması
uygulanmaktadır. Hız sınırlamasını gösteren tabelanın
yol ekseninden, güvenlik yönünden sıkıntı
oluşturmayacak, en küçük uzaklığını hesaplayınız.
Yoldaki kayma sürtünme katsayısı 0,35 ve sürücü
algılama tepki süresi 2,5 sn’dir. Yolda şerit genişliği 3,5
m ve banket genişliği 1,5 m’dir.
52
25.03.2020
𝑉2
𝑆 = 0,278 × 𝑉 × 𝑡𝑟 + 0,00394 ×
𝑓∓𝑠
502
→ 𝑆 = 0,278 × 50 × 2,5 + 0,00394 × ≅ 70 𝑚
0,35 − 0,07
𝑆
𝑚 = 𝑅 × 1 − cos 28,65 ×
𝑅
70
→ 𝑚 = 100 × 1 − cos 28,65 × = 6,06 𝑚
100
𝑉2
𝑆 = 0,278 × 𝑉 × 𝑡𝑟 + 0,00394 ×
𝑓∓𝑠
𝑆
𝑚 = 𝑅 × 1 − cos 28,65 ×
𝑅
ÖRNEK: Proje hızı 110 km/sa olan bölünmüş bir yolda, yarıçapı 200 m
olan ve %3 çıkış eğimli bir kesimde yer alan bir yatay dönemecin iç
tarafında, yol kenarından 5 m uzaklıkta görüşü kısıtlayan ve
kaldırılması pahalı bir bina vardır. Binanın yola uzaklığını güvenlik
yönünden irdeleyiniz. Yoldaki kayma sürtünme katsayısı 0,5 ve sürücü
algılama tepki süresi 2 sn’dir. Yolda şerit genişliği 3,5 m ve banket
genişliği 1,5 m’dir.
53
25.03.2020

𝑉2
𝑆 = 0,278 × 𝑉 × 𝑡𝑟 + 0,00394 ×
𝑓∓𝑠
1102
→ 𝑆 = 0,278 × 110 × 2 + 0,00394 × ≅ 152 𝑚
0,5 + 0,03
𝑆
𝑚 = 𝑅 × 1 − cos 28,65 ×
𝑅
152
→ 𝑚 = 200 × 1 − cos 28,65 × = 14,26 𝑚
200
 NE YAPMALIYIZ?
54

Karayolu 9. Hafta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

Karayolu 9. Hafta

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Karayolu 9. Hafta

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

25.03.

Dr. Ali Sercan Kesten

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 1

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 2

İşletme hızının düşmesi sonucu kapasitesinin azalmasına,

Savrulma ve devrilmelerle kazaların oluşmasına,

Yolculuk konforunun azalmasına neden olabilir.

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 3

YATAY DÖNEMEÇ TÜRLERİ

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 4

YATAY DÖNEMEÇ TÜRLERİ

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 5

YATAY DÖNEMEÇ TÜRLERİ

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 6

YATAY DÖNEMEÇTE TAŞIT DENGESİ

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 7

YATAY DÖNEMEÇTE TAŞIT DENGESİ

Yatay dönemeçlerde taşıtın yoldan çıkmasını

ENİNE SÜRTÜNME KUVVETİ

Enine sürtünme kuvvetini etkileyen başlıca öğeler:

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 9

ENİNE SÜRTÜNME KUVVETİ

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 10

ENİNE SÜRTÜNME KUVVETİ

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 11

ENİNE SÜRTÜNME KUVVETİ

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 12

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 13

DEVERSİZ DÖNEMEÇTE SAVRULMA VE DEVRİLME

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 14

DEVERSİZ DÖNEMEÇTE SAVRULMA

SAVRULMAYA NEDEN OLAN HIZ

DEVERLİ DÖNEMEÇTE SAVRULMA VE

DEVERLİ DÖNEMEÇTE SAVRULMA

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 18

DEVERLİ DÖNEMEÇTE SAVRULMA

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 19

DEVERLİ DÖNEMEÇTE DEVRİLME

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 20

DEVERLİ DÖNEMEÇTE DEVRİLME

DÖNEMEÇTE SAVRULMA VE DEVRİLME

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 22

DÖNEMEÇTE SAVRULMA VE DEVRİLME

𝑉𝑑𝑒𝑣 = 11,3 × (𝑅 × 𝑒 2)/ℎ = 11,3 × (100 × 2,0 2)/1,8 = 84 𝑘𝑚/𝑠𝑎

𝑅× 𝑑×ℎ+𝑒 2 100 × 0,08 × 1,8 + 2,0/2

𝑅 × 𝑑 + μ𝑒 100 × 0,08 + 0,16

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 23

EN KÜÇÜK DÖNEMEÇ YARIÇAPI

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 25

Merkezkaç kuvvetinin yarısı 𝑽𝟐

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 27

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 28

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 29

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 30

Dever %10 için

ENİNE İVME Cos  = 0,995 ≈ 1

Bir taşıt dönemece girdiğinde, dengelenmemiş yanal kuvvetin etkisiyle taşıt

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 32

25.03.2020 İNŞA3402 KARAYOLU MÜHENDİSLİĞİ 33