Menakıb’u-l Arifîn isimli yazmanın “Hazreti Eyyüb

el-Ensarî vakfıdır” ibaresinin bulunduğu ilk sayfası

İSTANBUL CAMİ VE TEKKE KÜTÜPHANELERİNE DAİR İKİ ÖRNEK:

EYÜP SULTAN CAMİİ VE YENİKAPI

MEVLEVÎHÂNESİ KÜTÜPHANESİ
Fulya İBANOĞLU
Kur’an Kursu Öğreticisi/Kartal Müftülüğü

Cami Kütüphanelerine Dair
Müslümanların mescidlere Kur’ân-ı Kerîm vakfet-
meleri çok eski bir gelenektir. Böylece ilk vakıf kütüp-
hanelerinin mescidlerde ortaya çıkması tabiîdir.1 Bu-
nun yanısıra kitap sahipleri ya da müellifler sadaka-i
câriye olması niyetiyle ellerindeki kitapların bir kıs-
mını veya tamamını yakınlarındaki camilere İslâm’ın
ilk asırlarından beri vakfetmişlerdir. Meselâ, İbn
Haldûn’un Kitâbü’l-İber isimli eserini hâfız-ı kütü-
bün müsaadesiyle iki ay gibi uzun bir süre için oku-
yuculara ödünç verilmesi kaydıyla Fas’taki Kayravan
Camii’ne bağışladığı bilinmektedir.2
Bu gelenek Osmanlı’da da devam etmiş, kütüphane
vakıflarıyla meşhur bu coğrafyada öncelikle ve genellik-
le kütüphaneler cami, türbe, tekke gibi müstakil bir hayır
kurumunda yer almıştır. Kütüphanesi olmayan selâtin
camilere de ulemâdan, meşâyihten, devlet erkânından,
hatta hanım sultanlardan, hayırseverlerin girişimiyle za-
man içinde kütüphaneler kazandırılmıştır.
Böylece, İslâm şehirlerinin çoğunda olduğu gibi
Osmanlı’da da cami kütüphaneleri, hem sıradan hal-
kın hem tahsil görenlerin kitap ihtiyacını asırlar bo-
yunca karşılayarak bir eğitim müessesesi görevi icra
etmiştir. Medrese binalarını tamamlayan bir unsur
olarak kütüphanelerin inşa edildiği XVI. asra kadar,3
medreseliler içinde bulundukları medreseden ya da
medresenin de dâhil olduğu külliyedeki cami kütüp-
hanelerinden istifade etmişlerdir. Kimi zaman devrin

94 ŞUBAT 2017
Eyyüb Medresesi’ne vakfedilen Buharî Şerif
şerhinin vakıf kaydını gösterir sayfa
âlimleri inşa ettirdikleri mescidlere sahip oldukları ki-
tapları vakfetmişlerdir. Bazı vâkıflar kitaplardan sade-
ce cami yakınına yaptıracakları medrese ya da darü’l-
hadisteki müderris ve talebelerin yararlanması şartını
getirmişler, buraya bir hâfız-ı kütübün tayinini de şart
koşmuşlardır. Bazen sadece medrese müntesiplerinin
değil ihtiyaç sahiplerinin de istifade edebileceğini be-
lirtmişlerdir. Bu tür kütüphanelere mahalle halkının
ihtiyacını görecek türden kitaplar vakfedilmiş; eser-
lerin ise çoğunluğunun Türkçe olduğu araştırmacıla-
rın dikkatini çekmiştir. Bu türden kütüphaneler için
bazen hâfız-ı kütüblük vazifesini cami imamının icra
etmesi talep edilmiştir. Etrafında kütüphane olmayan
İslâm şehirlerinin çoğunda olduğu gibi
Osmanlı’da da cami kütüphaneleri, hem
sıradan halkın hem tahsil görenlerin kitap
ihtiyacını asırlar boyunca karşılayarak bir
eğitim müessesesi görevi icra etmiştir.
camilere de ulemâ kitaplarını vakfetmiş böylece o mu-
hitte bir eğitim faaliyetinin yolunu açmışlardır. Ancak
Osmanlı taşrasındaki cami kütüphanelerinin büyük
bir kısmı asırlar içinde dağılmış; büyük kütüphaneler
ise nispeten dağılmaktan korunarak Tevhîd-i Tedrisât
kanunuyla Millî Eğitim Bakanlığı’na devredilmiş, ba-
kanlık aracılığıyla da şehirlerin genel ya da il halk kü-
tüphanelerine intikal etmiştir.4
İstanbul vakıf kütüphanelerine gelirsek, bunlar
Bayezit Umumi Kütüphanesi hariç, cami, tekke ve
türbelerde kurulmuş vakıf kütüphaneleridir. Dahası
II. Mahmud devrine gelindiğinde İstanbul’da kurulan
kütüphanelerin öncelikle tekke kütüphaneleri olduğu
dikkati çekmektedir. Öyle ki, XIX. yüzyıl başlarında
İstanbul’u ziyaret eden bir Amerikalı’nın dikkatini çe-
kecek kadar, her caminin yanında veya içinde, bunla-
ra ilâveten pek çok tekkede bir kütüphane bulunmak-
tadır.5 Fatih, Süleymaniye, Selimiye, Ayasofya, Yeni
Vâlide, Nur Bânû Sultan, Şehzade, Vâlide Atîk gibi
camilerin kütüphaneleri bunların mühimlerindendir.
İstanbul’un İlk Cami Kütüphanesi:
Eyüp Sultan Cami ya da Hz. Hâlid Kütüphanesi
Süleymaniye Kütüphanesi’nde “Hz. Hâlid” bölümü
olarak kaydedilen Eyüp Cami Kütüphanesi, İstanbul’un
ilk vakıf kütüphanelerinden biri –ayrıca yeni bir vesi-
kaya ulaşıncaya kadar İstanbul’un ilk cami kütüpha-
nesi- Fatih Sultan Mehmed Han’ın kitaplarının bir kıs-
mını Hz. Hâlid adına vakfetmesiyle ortaya çıkmıştır.6
Hoca Sâdeddin Efendi Tâcü’t Tevârih’te Fatih Sultan
Mehmed’in bin cilt kitabı vakfettiğini, bunları yaptır-
dığı camilerdeki kitap odalarına koydurduğunu zikre-
der.7 Nitekim kütüphane tarihi araştırmacıları tarafın-
dan vakıf kütüphaneleri, binalarına göre “cami ve sair
ŞUBAT 2017 95

müesseselerdeki kitap dolapları; cami, medrese ve tek-
kelerde kurulan kitap odaları; başlı başına binası olan
kütüphaneler” şeklinde tasnif edilmiş, Fatih Mehmed
Han’ın yaptırdığı Eyüp ve Fatih camilerindeki kütüpha-
nelerin bu ilk ikisine girdiği ifade edilmiştir.8
Fatih’in yaptırdığı 863/1459 tarihli Eyüp külliye-
sinde9 cami, türbe ve medreseden10 ayrı bir kütüpha-
ne binası yoktur. Buna mukabil 1582’de kopya edilmiş
vakfiyesinde bir hâfız-ı kütübün görevlendirildiği gö-
rülmektedir ki bu da bize kitapların cami veya medrese
içinde muhafaza edildiğini işaret etmektedir. Erünsal’ın
Ernest Mamboury’den aktardığına göre, bu kütüphane
Eyüp Camii’nin son cemaat kısmına bina edilmiş med-
rese dâhilinde 867/1463-4’de kurulmuştur. III. Selim
zamanında (1761-1808) cami ve türbede tamir yapıl-
mış bu esnada medrese kaldırılmış, içindeki kütüphane
de camiye yerleştirilen dolaplara aktarılmıştır.11 Dola-
yısıyla 1463-1800’ler arasında kütüphanenin faaliyeti-
nin medrese içinde devam ettiği söylenebilir. Nitekim
Süleymaniye Kütüphanesi Hz. Hâlid bölümündeki bazı
kitaplara düşülen vakıf kayıtlarından Eyüp Camii med-
resesine vakfedildikleri anlaşılmaktadır.12
Kütüphanelerin kuruluşunda genellikle vâkıfı tara-
fından vakfiyesi düzenlenir; nâdir de olsa bu vakfiye-
lerde kütüphaneye vakfedilen kitapların listesi olurdu.
Ancak Eyüp Camii Kütüphanesi’nin vakfiyesinde ne
yazık ki kütüphanenin işleyişi ve vakfedilen kitapların
96 ŞUBAT 2017
Yenikapı Mevlevihanesi (Abdülbaki Baykara Arşivi)
listesi bulunmamaktadır. Literatürde mevcut, Fatih’in bu
kütüphaneye iki yüz kadar kitap vakfettiği bilgisi, kana-
atimizce 1311 tarihli matbu katalogdaki kitap sayısına
dayanmaktadır.13 Tabi bu durum bir başka soruyu da
davet etmektedir: Eğer Fatih Mehmed Han başlangıçta
iki yüz kadar kitap vakfettiyse 19. yüzyıla gelindiğinde bu
sayının hâlâ aynı olması tabii midir? Vakıf kütüphaneleri
ya yıllar içinde çeşitli vakıflarla büyür ya da pek çok se-
bepten zayiata uğrar. Bu iki durum eş zamanlı da vuku
bulabilir. Acaba, Eyüp Camii Kütüphanesi için hangisin-
den bahsedilebilir, şimdilik bu sorunun sahih bir ceva-
bına ulaşılamamıştır. Ancak Fatih Sultan Mehmed Han
hariç, bazı vâkıfları da vakıf mühürlerinden yola çıkarak
tespit edilmiştir ki bunlar arasında Kethüdâ Atâullah
Efendi14 ve 1771’de Ayasofya Cuma vaizi olan İbrâhim
Efendi’nin15 isimleri literatürde bilinmektedir.
Kütüphanede, 1301/1885 Teşrînisâni’de hazırlanmış
1311/1896’da yayınlanmış devr-i Hâmidî kataloğuna
göre, Hz. Ebû Eyyüb Hâlid namına kaydedilmiş “199
cilt kütüb-i mütenevvia” vardır.16 Bu kitaplar, 1924’teki
Tevhîd-i Tedrisât Kanunu ile kütüphaneler Maarif
Vekâleti’ne devredildiğinde Hüsrev Paşa Kütüphanesi’ne
nakledilmiştir. 1957’de ise, kütüphanenin denize yakınlı-
ğı, kubbesinin hasarlı oluşu gibi sebeplerle Hüsrev Paşa
kitapları ve ona eklenen diğer Eyüp bölgesi kütüphanele-
riyle Süleymaniye’ye nakledilmiştir.17
Kütüphanenin, tezyinât bakımından vasıflı olma-
makla birlikte, yüksek tahsil sahiplerinin ihtiyaçlarına
 Osmanlı’nın kuruluş devrinden itibaren tekkelerde kitap bulunduğu, zamanla
her tekkede bir kitap odası, büyük dergâhlarda da bir kütüphanenin teşekkül ettiği
bilinmektedir. Buralardaki kitaplar sadece tasavvuf konulu ya da dinî muhtevalı
kitaplar değildir. Aklî ve naklî ilimlerin her birine dair kitaplar yer alır.
yönelik, pek çok medrese ders kitabının bir araya geti-
rilmesinden müteşekkil olduğu söylenilebilir. Katalog-
daki kayda dayanarak muhtemelen en eski yazmanın
567 tarihli olduğu bu kütüphanede, genellikle 12-15.
asırlarda yazılmış toplamda 194 yazma eserin 188’inin
Arapça, 14’ünün Farsça ve sadece 6 tanesinin Türkçe
olması bu kanaati daha da pekiştirmektedir. Aynı za-
manda, kayıtlı sadece bir mushaf18 olmasına rağmen
Beydâvî ve Zemahşerî tefsirlerinin; Sahîh-i Buhârî,
Müslim, Şifâ-i Şerîf gibi hadis kitaplarının mevcudiyeti;
Şerhü’l- Hidâye, Şerhü’l-Vikaye, Şerhü’l-Ferâiz gibi fı-
kıh, fıkıh usûlü ve fetva kitaplarının çokluğu, kütüpha-
nenin cami derslerinin gözetilerek kurulduğu ve şekil-
lendiğini göstermektedir. Bu noktada kelâm, tasavvuf
ve hikmet kitaplarının varlığı da vasıflı bir kütüphaney-
le karşı karşıya bulunduğumuzu işaret etmektedir. Üs-
telik listede, Ahmediye, Muhammediye, Mevlid-i Şerif
gibi halk arasında yaygın kitaplara rastlanmaması da,
burada umuma açık ve fakat yüksek tahsil gerektirecek,
aklî ve naklî ilimlerin okunup konuşulmasına imkân
hazırlandığının mühim bir delilidir.19 Netice itibariyla
Eyüp Sultan Camii ve kütüphanesi etrafında gerçek bir
fikir muhitinin imkânları hazırlanmış diyebiliriz.
Tekke Kütüphaneleri
Osmanlı’nın kuruluş devrinden itibaren tekkelerde
kitap bulunduğu, zamanla her tekkede bir kitap odası,
büyük dergâhlarda da bir kütüphanenin teşekkül et-
tiği bilinmektedir. Cami ve medreselerde olduğu gibi
tekkelerde de kitaplar müstakil mekânlara kavuşunca-
ya kadar tekkenin bir köşesinde bulunan dolaplarda
muhafaza edilir; genellikle selamlık bölümünde şeyhe
ait kitap dolabı veya kitap odası bulunurdu.
Buralardaki kitaplar sadece tasavvuf konulu ya da
dinî muhtevalı kitaplar değildir. Aklî ve naklî ilimlerin
her birine dair kitaplar yer alır. Bu kitapları tekkenin
dervişleri, diğer tarikat mensupları ya da bir biçimde
tekkeyle irtibatı olan ulemâdan, kalemiyeden ya da
ilmiyeden kimseler bağışlardı. Bu mânâda tekkeler
tarih boyunca tıpkı cami ve medreseler gibi ciddi bir
ilim ve sanat muhiti olmuşlardır.
30.11.1341’de tekke ve zâviyelerle türbelerin sed-
dine dair kanunun neşri ve 8.12.1341 tarihli genelge
ile buralarda bulunan kitapların kütüphanelere dev-
ri kararlaştırılınca 1926-1931 yılları arasında Galata
Mevlevîhânesi’nden Hâlet Efendi ve mülhakı ile Ye-
nikapı Mevlevîhânesi’nden Nâfiz Paşa, Zühtü Bey,
Dr. Feyzullah Paşa kütüphaneleri ve Hasip Efendi,
Murad Buhârî, Şâzelî ve Uşşâkî tekkelerinin kitapları
Süleymaniye’ye devredilir.20
Yenikapı Mevlevîhânesi
ya da Nâfiz Paşa Kütüphanesi21
Diğer tekkeler gibi, her mevlevîhânede bir genel
kütüphane yer alır. Bunun en önemli örneği Kon-
ya Mevlevîhânesi’nin kütüphanesidir.22 Şeyhin kitap
odası dışında mevlevîhânelerde özel kitap dolapları
veya kitap odası yapılırken bazen de müstakil bir kü-
tüphane inşa edilir ve ayrı vakıflar kurulurdu.23
Sultan Abdülmecit dönemi Maliye Bakanı Ab-
durrahman Nâfiz Paşa mevlevîdir ve Yenikapı
Mevlevîhânesi’ne 1850-51’de bir kütüphane inşa et-
tirmiştir. Bu nedenle kütüphane, kayıtlara Yenika-
pı Mevlevîhânesi Kütüphanesi olarak değil Nâfiz
Paşa koleksiyonu olarak kaydedilmiştir. Yenikapı
Mevlevîhânesi’nin kütüphanesi her ne kadar Nâfiz Paşa
adıyla anılsa da buradaki kitaplar sadece onun vakfet-
tiği kitaplardan oluşmamaktadır.24 Mevlevîhâne’de kü-
tüphanenin kuruluş tarihinden önce ve sonra yaşayan
dervişânın, bazen bizzat kendilerinin yazdığı ya da
sahip olduğu, bazen tekkeyle bir şekilde irtibatı olan
ŞUBAT 2017 97

Yenikapı Tekkesi’nin banisi Malkoç Mehmed Efendi’nin
vakfettiği kitaplardan biri olduğunu gösterir sayfa
zenginlerin ve devlet adamlarının vakfettikleri kitaplar
da koleksiyona dâhil olmuştur. Eyüp Camii Kütüpha-
nesi kitaplarından farklı olarak, cilt, kâğıt ve tezyînât
bakımından son derece vasıflı ve kıymetli yazmalara
sahip bu kütüphanede Abdurrahman Nâfiz Paşa (fıkıh
ağırlıklı) ile Osman Selâhaddin Dede’nin (tasavvuf ve
kelâm ağırlıklı) vakfettikleri çoğunluktadır. Ancak kü-
tüphaneye ait bir vakfiyeye henüz ulaşamadık.
Paşa’nın inşa ettirdiği bu kütüphane tekkele-
rin kapatıldığı tarihe kadar hizmet vermiştir. Tek-
kelerin kapatılması sürecinde 1928’te Yenikapı
Mevlevîhânesi’ndeki Nâfiz Paşa Kütüphanesi de, Sü-
leymaniye Yazma Kütüphanesi’ne devredilmiştir. Bu
sırada Süleymaniye Kütüphanesi müdürü Hasırîzâde
Tekkesi Sa’dî Şeyhi Yûsuf Zâhir Efendi, Zâhir Hasır-
cıoğlu (ö.1956)’dur.25 Onun naklettiğine göre kütüp-
haneye naklolunan kitapların, kendi dolapları olanlar
98 ŞUBAT 2017
burada muhafaza edilmiş, olmayanlar basit raflara ko-
nulmuştur. Üstelik ne yazık ki nakil esnasında fihrist-
lerine bakılıp bir sayım yapılmadan ve herhangi bir
zabıt da tutulmadan devir teslim yapılmıştır.26
Muhtemelen devr-i Hâmidî’de hazırlanmış ve fa-
kat basılmamış kütüphane katalogu, ihtiva ettiği devir
teslimden sonra tutulan notlarla birlikte kütüphane
tarihimiz açısından son derece önemlidir. Bu kataloga
göre kütüphanede yazma ve basma toplam 1330 kitap
vardır. Kitaplar için, 295 tasavvuf, 69 kelâm, 64 fıkıh,
8 usûl ilmi, 24 mantık, 4 psikoloji, 26 tarih, 30 tefsir,
10 astronomi, 117 edebiyat, 38 divan, 34 İslâm ahlâkı
demek mümkünse de şimdilik bu çok umumî bir tas-
niftir. Koleksiyonda 554 Arapça, 256 Türkçe ve 218
tane Farsça yazma bulunmaktadır.
Medine, Kahire, Bağdat ve Herat’ın yanı sıra Di-
yarbakır, Erzurum, İzmir, Edirne gibi Osmanlı ve
Anadolu coğrafyasından yazmaların da koleksiyonda
bulunması dikkat çekicidir.
Tasavvuf kültürü açısından kütüphanedeki yazma-
lar değerlendirildiğinde Hz. Mevlânâ’nın, İbn Arabî’nin
eserleri ve şerhleri, Nakşîlik, Anadolu Kadirîliği ola-
rak bilinen Eşrefîlik ve Bayramîlik tariklerinin meşhur
eserlerinin de mevcudiyetinden bahsedebiliriz.
Kütüphanede mevcut müellif hattı nüshaların bir
kısmı tekkenin şeyhleri ya da dervişlerine aittir. Ayrıca
bazı eserlerin müstensihlerinin de dervişândan olduğu
dikkat çekmektedir. Dolayısıyla tekke müntesiplerinin
bazı vakitlerini eser istinsahı ya da telifi ile geçirdikleri-
ni, bu esnada düşüncelerini entellektüel hayatı son de-
rece hareketli bu tekkede tartışma imkânı bulduklarını
söylemek mümkündür. Zira tekkede, elli küsür yıl post-
ta oturan Şeyh Osman Selahaddin Dede yıllarca der-
vişlere, dışardan gelen misafirlere hatta devrin önemli
devlet adamlarına Mesnevî ve Füsusu’l Hikem okuyup
anlatmış, Mesnevî dışında eserler istinsah etmiştir. Me-
sela Mısrî’nin, Risale-i Hızriyye-i Cedide isimli eserini
istinsah edip bu nüshayı kütüphaneye vakfetmiştir.
Lâmî’nin, Nefahatü’l-Üns tercümesi yine bir
Mevlevî derviş, Seyyid Ali Rıza Necmeddin tarafın-
dan 1263/1846-1847’de yazılıp bilahare kütüphaneye
vakfedilmiştir.
Tekkeye ve özellikle Osman Salahaddin Dede’ye
yakınlığı ile bilinen Yusuf Kâmil Paşa’nın Telemakhos
tercümesinin, Paşa’ya ait müellif hattı da kütüphanede
mevcuttur. Bilindiği üzere Türkçe’de Batı’dan yapılan
ilk tercüme olarak meşhur eser 1859’da tercüme edil-
miş, 1862’de basılmıştır.
Bu kısa yazıya sığdırmaya çalıştığımız, ihata
edilmesi hemen mümkün olmayan bir dünyadır.
İslâm düşünce dünyasına maddî mânevî bereketler
ikram eden bu kütüphaneleri yâd edip buralarda
soluk alıp geçenleri şimdilik hayal etmek dahi ayrı
bir zevktir.
DİPNOTLAR
1 Sibâî, Mohammed Makki, Mosque Libraries An Historical Study, Lon-
don: Mansell Publishing Limited, 1987; Cüneyd, Yahya Mahmud, İslâm
Âleminde Vakıf Kütüphaneciliği (trc. Sühey Sapan), İstanbul: Kent Işıkları,
2005. Husûsen, ilk dönemden Osmanlılar’a ve Tanzimat’a kadar vakıf kü-
tüphaneleri tarihi ve işleyişine dair geniş okuma için bk. Erünsal, E. İsmail,
Osmanlılar’da Kütüphaneler ve Kütüphanecilik, İstanbul: Timaş Yay., 2015.
2 Cunbur, Müjgân, “Camilere Kitap Vakfı”, Diyanet İşleri Başkanlığı Dergisi,
(1965), IV, sy. 9, s. 141.
3 İpşirli, Mehmet, “Medrese”, DİA (Ankara, 2003), XXVIII, s. 330.
4 Cunbur, Müjgân, “Camilere Kitap Vakfı ve Cami Kütüphaneleri”, Selâmet
(Ocak, 1963), sy. 10, s. 7-8.
5 Erünsal, a.g.e., s. 246. Eyüb Sultan ziyaretini, camiyi ve türbeyi epey-
ce tavsif eden bir başka seyyahın ise 1807’de ziyaret ettiği cami için-
deki muhtemel kitap dolaplarından bahsetmemesi dikkat çekicidir. Bu
durum, seyyahın bu meseleyi dikkate almadığı ya da böyle dolapların
olmadığı ihtimallerini akla getiriyor ki ikisi de aynı derecede şaşırtıcıdır.
Zira batılı bir seyyahın cami içinde böylesi kitaplarla dolu dolapları gör-
memesi mümkün değildir; kasten bahsetmiyorsa denilecek pek bir şey
yok. Ancak acaba hakikaten bu tarihte kitap dolapları yok mudur? 1803-
1807 yıllarını kapsayan hâtırata dikkat çeken bu makale için bk. Önalp,
Ertuğrul, “Bir İspanyol Gezginin Gözüyle 1807 Yılında Eyüp Sultan Ca-
mii”, Eyüp Sultan Sempozyumu Tebliğler-III, İstanbul, 2000, s. 276-281.
6 Erünsal, a.g.e., s. 99-100; Dener, Halit, Süleymaniye Umumî Kütüpha-
nesi, İstanbul: Maarif Basımevi, 1957, s.72. Dener “Eyüp camii içinde
sağ taraftaki iki dolapta bulunan kitaplardır. Hazret-i Ebû Eyüp namına
Fatih Sultan Mehmed tarafından vakfedilmişlerdir” demiş, ancak bu do-
lapların varlığına dair bir vesika belirtmemiş, üstelik bu bilgi Eyüp Cami
Kütüphanesi’yle ilgili sonraki metinlerde de tekrar edilmiştir. Dener,
muhtemelen Devr-i Hâmidî katalogunun girişinde zikredilen dolaplar-
dan bahsetmektedir ki katalogun hazırlandığı tarih çok geçtir. Dolayı-
sıyla Fatih dönemi ile igili henüz sarih bir bilgiye sahip değiliz.
7 Soysal, Özer, Türk Kütüphaneciliği-Belgeler, II, Ankara: Kültür Bakanlığı
Yay., 1998, s. 17.
8 İstanbul kütüphanelerinin isimleri ve yerlerini bildiren deftere göre
Eyüp Camii Kütüphanesi “Eyüp Sultan Cami-i Şerîfi derûnunda”dır, iki
tane hâfız-ı kütübü vardır. bk. Erünsal, a.g.e., s. 514.
9 Eyüp Külliyesi için bk. Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Mimarîsinde Fâtih
Devri, III, İstanbul: Baha Mat., 1973, s. 348-356; Erünsal, a.g.e., s. 100.
10 Eyüp Sultan Medresesi ile ilgili bilgi için bk. Baltacı, Cahit, XV-XVI. yüz-
yıllarda Osmanlı Medreseleri, İstanbul: İFAV, 2005, s. 421-425.
11 Erünsal, a.g.e., s. 100, dpn. 23 (Burada, bir zühul eseri Mamboury’den alıntı-
lanan sayfa 502 olarak gösterilmiştir); ayrıca bk. Ernest, Mamboury, İstanbul
Rehber-i Seyyahîn, İstanbul: Ritso ve Mahdumu Neşriyatı, 1925, s. 258-259.
Eyüp Sultan Camii (Yıldız Fotoğraf Albümü)
12 Bk. Süleymaniye Kütüphanesi, Hz. Hâlid Bölümü, demirbaş no: 1, 5, 42 vb.
13 Gökman, Muzaffer, Murat Molla, İstanbul: Cumhuriyet Mat., 1943, s. 3.
14 Kut, G. ve Bayraktar, N., Yazma Eserlerde Vakıf Mühürleri, Ankara: Kültür
ve Turizm Bakanlığı Yay., 1984, s. 57.
15 Kut, a.g.e., s. 210.
16 Defter-i Kütübhâne-i Camii-i Şerîf-i Eyyüb (Camii-i Şerîf-i mezkûrenin
sağ tarafında kâin iki dolap derûnunda vâkidir), Dersaadet, 1311, s. 23.
17 Cunbur, Müjgân, “Eyüp Sultan Kütüphaneleri”, Selâmet (Mart, 1963), I,
sy. 12, s. 7-8; Erünsal, E. İsmail, “Eyüp Sultan Camii Kütüphanesi”, DİA
(İstanbul, 1995), XII, s. 9.
18 Eyüp Sultan Camii’ne vakfedilen bazı Kur’ân-ı Kerîm nüshaları hakkında
malumat için bk. Özsayıner, Cihan, “Eyüb Vakıf Abidelerinden Türk Va-
kıf Hat Sanatları Müzesine Getirilen Eserler”, Eyüp Sultan Sempozyumu
Tebliğler- X, İstanbul, 2006, s. 282-289.
19 Cami dersleri, tekke sohbetleri ve buralarda okunanlara, yazılanlara dair
bir çalışma için bk. Şeker, Şemsettin, Ders ile Sohbet Arasında, İstanbul:
Zeytinburnu Belediyesi Kültür Yay., 2013.
20 Dener, a.g.e., s. 33.
21 Bu bölümde ele aldığımız kütüphane daha önce “What Does A Dervish
Lodge Library Tell Us?” ismiyle Cambridge’de 2016’da The Eleventh Is-
lamic Manuscript Conference, Sufism and Islamic Manuscript Culture’de
sunulmuş tebliğden özetlenmiştir.
22 “14 Aralık 1963’de Konya’da Osmanlı İmparatorluğu Mevlevîhâneleri’nde
Kütüphaneler” konusunda A. Süheyl Ünver’in bir konuşma yaptığı ve fa-
kat bunun metnine rastlanılamadığını Ahmed Güner Sayar’dan aktaran
Soysal, Özer, Türk Kütüphaneciliği-Belgeler, II, Ankara: Kültür Bakanlığı
Yay., 1998, s. 315. Ayrıca bu kütüphanenin erken dönem bir değerlen-
dirimesi için bk. Faroqhi, Suraiya, Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam
Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla (trc. Elif Kılıç), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt
Yay., 1997, s. 203-208. Ayrıca Hanya Mevlevîhânesi vakfiyesinde tâdât
edilen geniş kitap listesi bakımından istisnaîdir. Bk. Kara, İsmail, Hanya/
Girit Mevlevîhânesi, İstanbul: Dergâh Yay., 2006.
23 Kütüphanenin genel yapısı ve Mevlevîhâne’nin banisinin vakfettiği
kitaplar hakkında malumat için bkz. Ömer Tekin, Yenikapı Mevleviha-
nesi (Konya Mevlânâ Müzesi Arşivi 165 Nolu Zarf Işığında), FSMÜNVÜ
SosBlm. Enst. Tarih Anabilimdalı, baslmmş. YLT, İstanbul 2014, s. 69”
24 Ş. Bârihüdâ Tanrıkorur, Türkiye Mevlevîhânelerinin Mimarî Özellikleri
(basılmamış doktora tezi), I, Selçuk Ünv. Sos. Bil. Enst., Konya, 2000,
s. 93-94.
25 Dener, a.g.e., s. 7, dpn.7.
26 Bu durum Yûsuf Zâhir Efendi’nin Maarif Müdürlüğü’ne yazdığı dosyasın-
daki 1930 tarihli belgede bulunmaktadır. Bk. Dener, a.g.e., s. 20, dpn.17.
ŞUBAT 2017 99