3.tailieuxanh Baitapmaybomvatrambom 4503

Tr−êng ®¹i häc thuû lîi
Bé m«n m¸y b¬m vμ tr¹m b¬m
BAØI TAÄP VAØ ÑOÀ AÙN MOÂN HOÏC

M¸Y B¥M Vµ TR¹M B¥M
Bieân soaïn: NGUYEÃN COÂNG TUØNG
Nhµ xuÊt b¶n Tõ ®iÓn B¸ch khoa

Hµ Néi - 2006
5
Môc lôc
Trang
Lêi nãi ®Çu .......................................................................................7
PhÇn thø nhÊt: Çc bµi tËp ¸p dông ..............................................9
PhÇn thø hai: Çc bµi tËp mÉu ..................................................... 21
Bµi tËp sè 1 ......................................................................................... 23
Bµi tËp sè 2 ......................................................................................... 26
Bµi tËp sè 3 ......................................................................................... 27
Bµi tËp sè 4 ......................................................................................... 45
Bµi tËp sè 5 ......................................................................................... 55
PhÇn thø ba: §Ò tµi ®å ¸n m«n häc tr¹m b¬m ............................ 63
PhÇn thø t−: H−íng dÉn thiÕt kÕ ®å ¸n m«n häc tr¹m b¬m ...... 73
A. Bè trÝ tæng thÓ c«ng tr×nh tr¹m b¬m .............................................. 75
B. Chän l−u l−îng thiÕt kÕ cho tr¹m b¬m .......................................... 76
C. ThiÕt kÕ kªnh ................................................................................. 77
D. TÝnh to¸n çc lo¹i cét n−íc cho tr¹m b¬m .................................... 80
E. Chän m¸y b¬m, ®éng c¬ vµ m¸y biÕn ¸p ....................................... 82
F. X¸c ®Þnh çc cao tr×nh ®Æt m¸y b¬m............................................... 88
G. ThiÕt kÕ nhµ m¸y b¬m ................................................................... 88
H. èng ®Èy ........................................................................................ 109
I. ThiÕt kÕ bÓ hót ................................................................................ 110
K. ThiÕt kÕ bÓ th¸o ............................................................................ 111
PhÇn phô lôc: .............................................................................. 115
Phô lôc 1: §é cao ¸p lùc khÝ trêi phô thuéc cao tr×nh n¬i ®Æt tr¹m b¬m 117
Phô lôc 2: ¸p lùc bèc h¬i cña çc chÊt láng phô thuéc nhiÖt ®é ...... 117
Phô lôc 3: TÝnh tæn thÊt cét n−íc cña ®−êng èng ............................. 117
Phô lôc 4: .......................................................................................... 124
Phô lôc 5: Çc h×nh vÏ tham kh¶o .................................................... 125
6
7
Lêi nãi ®Çu
C uèn "Bµi tËp vµ ®å ¸n m«n häc" do Bé M«n M¸y b¬m vµ Tr¹m b¬m
tr−êng §¹i häc Thuû Lîi biªn so¹n dïng lµm tµi liÖu häc tËp cho sinh
viªn çc ngµnh thuû lîi, çc hÖ chÝnh quy vµ t¹i chøc cña tr−êng.
Cuèn s¸ch gåm 4 phÇn chÝnh vµ 1 phÇn phô lôc:
PhÇn thø nhÊt bao gåm çc ®Ò bµi tËp mµ sinh viªn cÇn ph¶i vËn dông
çc kiÕn thøc ®· häc ®−îc ®Ó thùc hiÖn nh»m hiÓu s©u h¬n vÒ ®Æc tÝnh lµm
viÖc cña m¸y b¬m vµ tr¹m b¬m.
PhÇn thø hai lµ çc bµi tËp ®· ®−îc gi¶i s½n cã tÝnh chÊt lµm mÉu ®Ó
sinh viªn tham kh¶o khi lµm bµi tËp hay ®å ¸n thiÕt kÕ m«n häc còng nh−
®å ¸n tèt nghiÖp.
PhÇn thø ba lµ çc ®Ò tµi §å ¸n m«n häc.
PhÇn thø t− nh»m h−íng dÉn cho sinh viªn ®Æc biÖt lµ sinh viªn t¹i
chøc lµm ®å ¸n m«n häc vÒ tr¹m b¬m, ®ång thêi còng cung cÊp thªm cho
sinh viªn mét sè kiÕn thøc cô thÓ mµ trong gi¸o tr×nh kh«ng cã ®iÒu kiÖn
tr×nh bµy ®Çy ®ñ.
PhÇn phô lôc gåm çc b¶ng tra cøu mét sè sè liÖu cÇn thiÕt cho tÝnh
to¸n thiÕt kÕ.
Cuèn bµi tËp vµ ®å ¸n m«n häc m¸y b¬m vµ tr¹m b¬m do gi¶ng viªn
chÝnh NguyÔn C«ng Tïng biªn so¹n, GS. PTS. Hoµng L©m ViÖn, PTS. Lª
ChÝ NguyÖn hiÖu ®Ýnh vµ ®−îc Bé M«n M¸y B¬m vµ Tr¹m B¬m ®ãng gãp
ý kiÕn.
Ng−êi biªn so¹n

GVC. NguyÔn C«ng Tïng
8
9
PhÇn thø nhÊt

Çc bμi tËp ¸p dông
10
11
§Ò 1
Mét m¸y b¬m ®−îc l¾p ®Æt nh− h×nh 1-1, cã ®−êng kÝnh chç vµo D1 = 250mm;
®−êng kÝnh chç ra m¸y b¬m D2 = 200mm.
Cao tr×nh ®Æt ¸p kÕ ZM = +14,50m
Cao tr×nh ®Æt ch©n kh«ng kÕ Zv = +14,20m
Khi m¸y b¬m lµm viÖc víi mùc n−íc bÓ hót Zh = +10m; mùc n−íc bÓ th¸o Zt =
+90m. §ång hå ¸p kÕ chØ M = 85 N/cm2 vµ ch©n kh«ng kÕ V = 4 N/cm2; L−u l−îng
®o ®−îc
Q = 140 l/s.
1) TÝnh cét n−íc b¬m?
2) Trong tr−êng hîp nµy tæn thÊt trªn ®−êng èng hót vµ èng ®Èy b»ng bao nhiªu?
H−íng dÉn:
C©u 1: øng dông lý thuyÕt Ch−¬ng 1 phÇn çc th«ng sè chñ yÕu cña m¸y b¬m.
C©u 2: Cét n−íc ®· ®−îc tÝnh ë c©u 1 lµ cét n−íc do m¸y b¬m t¹o ra nh»m mét
phÇn ®Ó kh¾c phôc ®é cao ®Þa h×nh (H®h = Zt − Zh) vµ tæn thÊt ë èng hót vµ èng ®Èy ht.
Tæn thÊt ®ã sÏ b»ng ht = H − H®h.
Chó ý: Cét n−íc mµ m¸y b¬m t¹o ra lµ cét n−íc ®· tÝnh ®Õn tæn thÊt sinh ra trong
m¸y b¬m.
12
H×nh 1-1: S¬ ®å bè trÝ tæ m¸y b¬m
13
§Ò 2
Mét tæ m¸y b¬m ®−îc l¾p nh− h×nh 1-2. §éng c¬ nèi trùc tiÕp víi m¸y b¬m
kh«ng qua thiÕt bÞ truyÒn ®éng, ®−êng kÝnh chç vµo vµ chç ra m¸y b¬m D1 =
1100mm; D2 = 900mm.
Khi m¸y b¬m lµm viÖc ng−êi ta ®o ®−îc l−u l−îng Q = 1,2m3/s. Sè ®o trªn ch©n
kh«ng kÕ thø nhÊt HCK = 2,8m vµ ch©n kh«ng kÕ thø hai H'CK = 1,35m.
1) TÝnh cét n−íc b¬m?
2) TÝnh c«ng suÊt hiÖu qu¶, c«ng suÊt b¬m vµ c«ng suÊt tæ m¸y biÕt hiÖu suÊt cña
b¬m ηb = 0,82 vµ hiÖu suÊt ®éng c¬ η®c = 0,92.
H−íng dÉn:
Nhq
C©u 2: C«ng suÊt cña tæ m¸y ®−îc tÝnh b»ng: Nt =
ηt
ηt: HiÖu suÊt cña tæ m¸y ηt = ηb . η®c . ηtrd
ηtrd: HiÖu suÊt truyÒn ®éng. ë ®©y ®éng c¬ vµ b¬m nèi cøng nªn ηtrd = 1,0.
§Ò 3
Mét m¸y b¬m cã ®−êng kÝnh chç vµo D1 = 250mm, ®−êng kÝnh chç ra D2 =
200mm ®Æt ë cao tr×nh (h×nh 1-3) Z®m = +8,0m, b¬m n−íc tõ bÓ hót cã cao tr×nh Zh =
+10,0m lªn bÓ th¸o cã mùc n−íc Zt = +60m.
1) §Ó ®o ¸p lùc ë chç vµo 1 vµ chç ra 2 cña m¸y b¬m ng−êi ta l¾p lo¹i ®ång hå g×?
V× sao?
2) NÕu vÞ trÝ ®ång hå nh− h×nh vÏ; sè ®o trªn ®ång hå 1 lµ 3,0kg/cm2 vµ ®ång hå 2
lµ 60 kg/cm2. L−u l−îng ®o ®−îc Q = 250 l/s. TÝnh cét n−íc b¬m.
14

H−íng dÉn:
C©u 2: CÇn chó ý ®Õn vÞ trÝ ®o cña çc ®ång hå 1 vµ 2.
§Ò 4
Mét m¸y b¬m cã ®−êng ®Æc tÝnh nh− h×nh vÏ (h×nh 1-4)
1) M¸y b¬m ®ã lµ lo¹i m¸y b¬m g×? V× sao?
2) Gi¶i thÝch çc ®−êng quan hÖ trªn biÓu ®å. Çc ®−êng quan hÖ ®ã biÓu thÞ çc
tÝnh n¨ng g×?
H×nh 1-4: §−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m 28B-12, n = 600 v/f
15
3) NÕu cét n−íc cÇn lµ H = 60m, m¸y b¬m sÏ b¬m ®−îc l−u l−îng b»ng bao nhiªu?
C«ng suÊt vµ hiÖu suÊt b¬m b»ng bao nhiªu?
4) NÕu cét n−íc cÇn lµ H1 = 65m, H2 = 50m th× Q1, Q2, N1, N2, η 1, η2 b»ng bao
nhiªu? Tõ ®ã nªu nhËn xÐt vÒ çc ®−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m trªn.
H−íng dÉn:
C©u 1: C¨n cø vµo hÖ sè tû tèc hoÆc d¹ng ®−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m.
§Ò 5
§−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m BП-60, n = 730 v/f do Liªn X« (cò) s¶n xuÊt nh− h×nh
vÏ (h×nh 1-5).
1) M¸y b¬m BП-60 trªn lµ lo¹i m¸y b¬m g×?
2) H·y gi¶i thÝch çc ®−êng quan hÖ trªn biÓu ®å ®−êng ®Æc tÝnh.
3) Khi cét n−íc b¬m H = 6,5m. M¸y b¬m ph¶i lµm viÖc víi gãc ®é çnh qu¹t nµo
®Ó cã hiÖu suÊt lín nhÊt. Trong tr−êng hîp ®ã çc th«ng sè Q, N, η b»ng bao nhiªu?
4) Víi gãc çnh qu¹t θ = 160, khi cét n−íc H thay ®æi H = 3, 4, 5, 6, 7, 8 m th× Q,
N, η b»ng bao nhiªu? VÏ biÓu ®å quan hÖ ®ã N = f(Q), η = f (Q) vµ cho nhËn xÐt.
5) VÏ ph¹m vi lµm viÖc cña m¸y b¬m ®Ó cho η ≥ 75%; N≤ 95 kW.
H−íng dÉn:
Ph¹m vi lµm viÖc cña m¸y b¬m ®Ó cho η ≥ 75%; N ≤ 95 kw lµ vïng ®−îc giíi h¹n
γ.Q.H
bëi çc ®−êng η = 75% vµ N = = 95kW .
η
16
H×nh 1-5: §−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m BΠ-60
17
§Ò 6
§−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m OB5-47, n = 960 v/ph biÓu thÞ ë h×nh 1-6.
1) Khi cÇn b¬m víi cét n−íc Hyc = 8,5m; Qyc = 0,88 m3/s th× gãc çnh qu¹t m¸y
b¬m sÏ ®−îc chän b»ng bao nhiªu?
2) NÕu tr¹m b¬m cã cét n−íc thiÕt kÕ Htk = 8,0m, l−u l−îng tr¹m thiÕt kÕ Qtk =
3
5m /s. Ph¶i dïng bao nhiªu m¸y b¬m lo¹i OB5-47 vµ gãc çnh qu¹t b»ng bao nhiªu lµ
thÝch hîp?
3) VÏ ph¹m vi lµm viÖc cña m¸y b¬m ®Ó cho η ≥ 80%; N ≤ 100 kW.
H×nh 1-6: §−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m OB5-47
§Ò 7
§−êng ®Æc tÝnh kh«ng thø nguyªn cña lo¹i m¸y b¬m theo mÉu 05 (OΠ5) nh−
h×nh 1-7:
1) VÏ ®−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m OΠ5-70 cã sè vßng quay n = 730 v/ph.
18
2) VÏ hä ®−êng ®Æc tÝnh H = f(Q), η = f(Q) vµ ΔH = f(Q) øng víi gãc çnh qu¹t θ =
0
0.
H×nh 1-7: §−êng ®Æc tÝnh kh«ng thñ nguyªn cña lo¹i m¸y b¬m 05 (OΠ5)
H−íng dÉn:
XuÊt ph¸t tõ lý thuyÕt vÒ ®ång d¹ng, hÖ sè kh«ng thø nguyªn cña l−u l−îng (KQ),
cét n−íc (KH) vµ ®é dù tr÷ khÝ thùc (KΔH) x¸c ®Þnh nh− sau:
KQ = Error! ; KH = Error!; KΔH = Error!
ë ®©y:
n: sè vßng quay trong 1 gi©y (v/s)
D: ®−êng kÝnh b¸nh xe çnh qu¹t cña m¸y b¬m.
ë ®©y D = 700mm = 0,7m
Q (m3/s), H(m), vµ ΔH(m) lµ l−u l−îng, cét n−íc vµ ®é dµi dù tr÷ khÝ thùc m¸y
b¬m OΠ5-70 víi n = 730 v/ph.
Çch vÏ: øng víi D = 700mm = 0,7m
n = Error! v/s
Tõ mét ®iÓm trªn ®−êng ®Æc tÝnh kh«ng thø nguyªn OΠ5 cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc çc
th«ng sè Q, H, ΔH cña OΠ5-70, n = 730 v/ph.
HiÖu suÊt η kh«ng thay ®æi.
19
§Ò 8
M¸y b¬m 12Д-13, sè vßng quay n = 1450 v/ph, ®−êng kÝnh ngoµi b¸nh xe çnh
qu¹t D2 = 340mm, cã ®−êng ®Æc tÝnh nh− h×nh 1-8.
1) TÝnh hÖ sè tû tèc cña m¸y b¬m trªn.
2) Sè vßng quay sÏ b»ng bao nhiªu ®Ó ®−êng ®Æc tÝnh ®i qua ®iÓm c«ng t¸c yªu
cÇu H = 25m, Q = 0,180m3/s?
3) VÏ l¹i çc ®−êng ®Æc tÝnh: H = f(Q), N = f(Q) vµ η = f(Q) øng víi sè vßng quay
míi.
H×nh 1-8: §−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m 12Д-13

H−íng dÉn:
HÖ sè tû tèc cña 1 m¸y b¬m ®−îc tÝnh øng víi ®iÓm c«ng t¸c cã hiÖu suÊt cao nhÊt.
§Ò 9
X¸c ®Þnh cao tr×nh ®Æt m¸y cña m¸y b¬m OB5-47, n = 960 v/ph (h×nh1-6) lµm
viÖc víi gãc θ = 00. Mùc n−íc bÓ hót thÊp nhÊt tÝnh to¸n Zhmin = 6,0m, cét n−íc thiÕt
20
kÕ
HTK = 8,0m; cét n−íc lín nhÊt Hmax = 9,5m; cét n−íc nhá nhÊt Hmin = 6,5m. Tæn thÊt
trong èng hót s¬ bé lÊy bõng Htoh = 0,50. NhiÖt ®é n−íc t0 = 250C. §é d×m b¸nh xe
çnh qu¹t yªu cÇu hsyc = -1 (m).
§Ò 10
M¸y b¬m 10Д-6, D2 = 465 mm, n = 1450 v/ph do Liªn X« (cò) chÕ t¹o cã ®−êng
®Æc tÝnh ë h×nh 1-9.
1) X¸c ®Þnh cao tr×nh ®Æt m¸y b¬m khi nã lµm viÖc víi cét n−íc H = 65 m, Cao
tr×nh mùc n−íc bÓ hót Zh = +360 m, nhiÖt ®é n−íc b×nh qu©n t = 250C. §−êng kÝnh
chç vµo m¸y b¬m D1= 250 mm; ®−êng kÝnh chç ra D2 = 200 mm.
èng hót b»ng thÐp, ®−êng kÝnh Dh = 300 mm, dµi Lh = 20 m, trªn ®ã cã l¾p mét
van ®¸y (D = Dh) kiÓu çnh b−ím cã l−íi ch¾n r¸c, mét cót cong 900 (R = Dh) (bá
qua tæn thÊt co hÑp tõ èng hót vµo m¸y b¬m).
H×nh 1-9: §−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m 10Д-6
2) NÕu m¸y b¬m trªn ®· ®Æt ë cao tr×nh Z®m = 365m. KiÓm tra khi lµm viÖc víi
mùc n−íc Zh = 360m m¸y b¬m cã kh¶ n¨ng sinh ra khÝ thùc kh«ng?
21
§Ò 11
Mét m¸y b¬m kiÓu 12Д-13, n = 1450 v/ph cã ®−êng ®Æc tÝnh biÓu thÞ ë h×nh 1-8.
èng hót b»ng thÐp dµi 20m cã ®−êng kÝnh Dh = 350mm. Trªn ®−êng èng hót cã
l¾p mét van ®¸y cã l−íi ch¾n r¸c, mét cót cong 600 vµ mét cót cong 300.
èng ®Èy b»ng thÐp dµi L® = 300n, ®−êng kÝnh D® = 300mm cã l¾p mét van th¼ng,
mét van 1 chiÒu, hai cót cong 300. MiÖng ra èng ®Èy cã l¾p n¾p b¶n lÒ trªn Dra = 400mm.
1) T×m ®iÓm c«ng t¸c cña m¸y b¬m khi mùc n−íc bÓ th¸o Zt = +45m, mùc n−íc
bÓ hót Zh = +26m.
2) X¸c ®Þnh çc th«ng sè c«ng t¸c Q, H, N, η, [HCK) trong tr−êng hîp ®ã.
H−íng dÉn:
- Xem bµi tËp mÉu 5-1.
- Bá qua çc tæn thÊt co hÑp.
§Ò 12
Sö dông m¸y b¬m 10 Д - 6 ë ®Ò 10 ®Ó b¬m n−íc cung cÊp mét l−u l−îng Qyc = 150
l/s vµ cét n−íc Hyc = 44m.
1) NÕu dïng ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh b»ng van trªn ®−êng èng ®Èy th× cét n−íc H,
c«ng suÊt N, hiÖu suÊt h¬m η b»ng bao nhiªu?
2) Ng−êi ta ®Ò nghÞ c¾t gät bít ®−êng kÝnh ngoµi b¸nh xe çnh qu¹t, vËy ph¶i gät
bít bao nhiªu ®Ó ®¸p øng l−u l−îng vµ cét n−íc yªu cÇu trªn? Cã cho phÐp c¾t gät
kh«ng? V× sao?
VÏ l¹i ®−êng ®Æc tÝnh H = f(Q), η = f(Q) vµ x¸c ®Þnh c«ng suÊt trôc b¬m N.
3) So s¸nh hai çch ®iÒu chØnh trªn vµ cho nhËn xÐt.
H−íng dÉn:
C©u 1: Dïng ph−¬ng ph¸p ®iÒu chØnh b»ng van trªn ®−êng èng ®Èy th× ®−êng H =
f(Q) sÏ kh«ng thay ®æi. Tõ ®ã x¸c ®Þnh cét n−íc b¬m vµ çc th«ng sè kh¸c theo Qyc.
C©u 2: VÏ ®−êng η = f(Q) theo gi¶ thiÕt hiÖu suÊt cña çc ®iÓm t−¬ng øng n»m
⎛ Qg ⎞
trªn ®−êng Q = Kg H ⎜⎜ Kg = ⎟⎟ lu«n kh«ng thay ®æi.
⎝ Hg ⎠
22
§Ò 13
Dïng hai m¸y b¬m 10 Д-6 ë ®Ò 10 lµm viÖc

chung trªn mét ®−êng èng ®Èy (ghÐp song song)
theo s¬ ®å h×nh 1-10.
- Cao tr×nh mùc n−íc bÓ hót Zh = + 10m
- Cao tr×nh ®iÓm nèi èng ®Èy chung (®iÓm M)
ZM = +13m
- Cao tr×nh mùc n−íc bÓ th¸o Zt = + 53m
- Tæn thÊt cét n−íc trªn èng hót vµ ®o¹n
èng ®Èy tr−íc khi nèi víi èng chung ht OM =
89Q2. H×nh 1-10: S¬ ®å l¾p song song
- Tæn thÊt cét n−íc ë èng ®Èy chung (®o¹n MN) ht MN = 167Q2.
1) VÏ ®−êng ®Æc tÝnh khi lµm viÖc chung hai m¸y b¬m 10 Д-6 khi l¾p ®Æt nh−
trªn.
2) T×m ®iÓm c«ng t¸c chung vµ ®iÓm c«ng t¸c riªng cña hai m¸y b¬m.
H−íng dÉn:
C©u 1: VÏ ®−êng ®Æc tÝnh lµm viÖc chung theo tr×nh tù sau:
- VÏ ®−êng ®Æc tÝnh èng n−íc ®o¹n OM: HOM = ZM - ZH + 89Q2
- T×m cét n−íc b¬m t¹i M(HM) b»ng çch lÊy ®−êng ®Æc tÝnh H = f(Q) trõ ®−êng
HOM = f(Q) : HM(Q) = H(Q) - HOM(Q).
- Gi÷ nguyªn tung ®é HM, céng hoµnh ®é Q sÏ vÏ ®−îc ®−êng ®Æc tÝnh lµm viÖc
chung: HM (I+II) = f(Q).
C©u 2: T×m ®iÓm c«ng t¸c chung:
- VÏ ®−êng ®Æc tÝnh ®−êng èng ®Èy chung:
HMN = Zt -ZM + 167Q2.
- §iÓm c¾t nhau cña hai ®−êng HMN = f(Q) vµ HM(I+II) = f(Q) lµ ®iÓm c«ng t¸c chung.
21
PhÇn thø hai

Çc bμi tËp mÉu
22
23
bμi tËp sè 1
§Ò: X¸c ®Þnh cét n−íc toµn phÇn H cña m¸y b¬m theo çc sè liÖu d−íi ®©y:
a % L−u l−îng cña m¸y b¬m Qb = 60 l/s
b % ChiÒu dµi èng hót Lh = 30 m
c % §−êng kÝnh èng hót Dh = 250 mm
d % ChiÒu dµi èng ®Èy l® = 200 m
e % Cao tr×nh mùc n−íc ë bÓ hót ∇ bh = + 26
g % Cao tr×nh mùc n−íc ë bÓ th¸o ∇ bt = + 70
i % Trªn ®−êng èng hót l¾p mét van ®¸y cã l−íi ch¾n r¸c vµ mét ®o¹n cong 900,
trªn ®−êng èng ®Èy l¾p mét van ®ãng më, hai ®o¹n cong 600, mét ®o¹n loe ë cöa ra
víi Dra = 240mm, gãc loe α = 60 (xem h×nh 2-1),
H×nh 2-1: S¬ ®å l¾p r¸p cña m¸y b¬m
Bµi gi¶i:
Cét n−íc toµn phÇn H cña m¸y b¬m ®−îc x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
Vbt2 − Vbh
2
H = h®h + Σh ms +
2g
Trong c«ng thøc trªn:
- h®h: cét n−íc ®Þa h×nh cña m¸y b¬m cã gi¸ trÞ b»ng hiÖu sè gi÷a hai cao tr×nh
mùc n−íc ë bÓ th¸o vµ bÓ hót.
h®h = ∇bt -∇bh = 70 - 26 = 44m
24
-Σhms: tæng tæn thÊt cét n−íc v× ma s¸t trªn ®−êng èng hót vµ æng ®Èy cña m¸y
b¬m (bao gåm tæn thÊt côc bé vµ tæn thÊt däc ®−êng)
Σhms = Σhmsoh + Σhms®
a) Tæn thÊt trªn ®−êng èng hót bao gåm:
1. Tæn thÊt qua van ®¸y cã l−íi ch¾n r¸c:
V12
hc1 = ξ®
2g
Van ®¸y cã ®−êng kÝnh D® = 300 mm nªn ξ® = 3,7 [1]
Vt tèc ®é ch¶y qua van ®¸y:
4Q 4x0, 06
Vt = = = 0,86m / s
IID ® 3,14x0,32
2
hc1 = 3,7 Error! = 0,14m

2. Tæn thÊt qua ®o¹n cong 900
V22
hc2 = ξc
2g
èng trßn, gãc ngoÆt 900 th× ξc = 1,1
V2 tèc ®é ch¶y trong èng hót Dh = 250 mm
V2 = Error! = 1,22 m/s
hc2 = 1,1 Error! = 0,084 m
3. Tæn thÊt däc ®−êng víi d = 250 mm, 1 = 30 m èng thÐp míi. Tra tõ b¶ng A-
grot-kin [2] ®−îc Error! = 0,00195s2/l2
hd = Error!x l x Q2 = 0,00195 x 0,03 x 602 = 0,216m
l: chiÒu dµi èng tÝnh b»ng km
Tæng tæn thÊt trªn ®−êng èng hót:
∑hmsoh = hc1 + hc2 + hd = 0,14 + 0,084 + 0,216 = 0,44m
b. Tæn thÊt trªn ®−êng èng ®Èy bao gåm:
1. Tæn thÊt qua kho¸ ®ãng më, tr−êng hîp kho¸ më hoµn toµn: víi ξk = 0; hc1 = 0
2. Tæn thÊt qua ®o¹n cong 600:
V22
hc2 = ξc
2g
èng trßn cong 600 nªn ξc = 0,55 [1]
V2: Tèc ®é ch¹y ë ®o¹n cong víi d = 200 mm
V2 = Error! = 1,98m/s
hc2 = 0,55 x Error! = 0,103 m
3. Tæn thÊt ë ®o¹n èng më réng:
hc3 = ξmr x Error!
25
⎛ D 2ra ⎞
Trong ®ã ξmr = K ⎜ − 1 ⎟ víi gãc më réng α = 600. th×
⎝ D 2d ⎠
K = 0,23 ; Dra = 0,24m ; Dd = 0,2 m
⎛ 0,242 ⎞
ξmr = 0,23 ⎜ 2
− 1 ⎟ = 0,0445
⎝ 0,2 ⎠
V3: tèc ®é ë cuèi ®o¹n më réng cã Dra = 0,24
V3 = Error! = 1,33m/s
hc3 = 0,0445 x Error! = 0,004 m
4. Tæn thÊt ë cöa ra bÓ th¸o:
hc4 = ξr x Error!
Ch¶y tõ èng ®Èy ra bÓ thao nªn ξr = 1 vµ V4 lµ tèc ®é ngay ë cöa ra
V4 = V3 = 1,33 m/s [1]
hc4 = 1 x Error! = 0,09 m
5. Tæn thÊt däc ®−êng: víi l = 200m; d = 200 mm èng thÐp míi tra b¶ng phô lôc
cña Arètkin [2] cã:
Error! = 0,00631s2/l2
l: chiÒu dµi èng ®Èy tÝnh b»ng km
hd = Error!x l x Q2 = 0,00631 x 0,2 x 602 = 4,543m
Tæng tæn thÊt trªn ®−êng èng ®Èy:
Σhmso® = 2 x hc2 + hc3 + hc4 + hd
= 2 x 0,103 + 0,004 + 0,09 + 4,543 = 4,843 m
c) Tæng tæn thÊt v× ma s¸t cña m¸y b¬m:
Σhms = 0,44 + 4,843 = 5,283 m
1
2
Bá qua hiÖu sè cét n−íc tèc ®é ë bÓ th¸o vµ bÓ hót (Vbt − Vbh
2
)× ≈ 0 th× cét
2g
n−íc toµn phÇn H cña m¸y b¬m lµ:
H = 44 + 5,283 = 49,283 m
§¸p sè: H = 49,283 m
26
bμi tËp sè 2
§Ò: X¸c ®Þnh c«ng suÊt trôc cña m¸y b¬m, hiÖu suÊt m¸y b¬m vµ hiÖu suÊt cña tæ
m¸y theo çc sè liÖu d−íi ®©y:
a - L−u l−îng cña m¸y b¬m Q = 130 l/s
b - Sè ®o trªn ¸p lùc kÕ Pak = 17,5 N/cm2
c- Sè ®o trªn ch©n kh«ng kÕ Pck = 3 N/cm2
d- Sè ®o trªn Von kÕ U = 380 V
e - Sè ®o trªn ampe kÕ I = 60 A
Cho biÕt:
1- Kho¶ng çch th¼ng ®øng gi÷a hai ®iÓm ®o ¸p lùc
vµ ch©n kh«ng Z = 0,3 m
2- HÖ sè c«ng suÊt cña ®éng c¬ cosϕ = 0,89
3- HiÖu suÊt cña ®éng c¬ η®c = 90,6%
4- §éng c¬ nèi trùc tiÕp víi m¸y b¬m ηtr = 1 H×nh 2-2: S¬ ®å l¾p
5- §−êng kÝnh cöa vµo cña m¸y b¬m Dv = r¸p cña m¸y b¬m 300 mm
6- §−êng kÝnh cöa ra cña m¸y b¬m Dra = 250 mm
7- S¬ ®å l¾p r¸p cña m¸y b¬m nh− h×nh 2-2
Bµi gi¶i:
1) C«ng suÊt t¹i trôc cña ®éng c¬ x¸c ®Þnh theo c«ng thøc
N®c = 3 x U x I x cosϕ x η®c = 3 x 380 x 60 x 0,89 x 0,906 = 31800 W
hay N®c = 31,8 kW
V× ®éng c¬ nèi trùc tiÕp víi trôc m¸y b¬m nªn c«ng suÊt t¹i trôc cña m¸y b¬m
còng b»ng Nb = N®c = 31,8 kW
2) HiÖu suÊt cña m¸y b¬m x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
N hq
η%
b = × 100
N tr
Ntr: C«ng suÊt t¹i trôc cña m¸y b¬m Ntr = Nb = 31,8 kW
Nhq: C«ng suÊt hiÖu qu¶ cña m¸y b¬m, x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
Nhq = 9,81 x Q x H (kW)
Theo s¬ ®å l¾p m¸y b¬m ë h×nh 2-2 th× cét n−íc H cña m¸y b¬m x¸c ®Þnh
theo c«ng thøc:
Vra2 − Vv2
H = H ak + H ck + Z + (m)
2g
27
⎧ Pak 17,5
⎪ H ak = γ = 0, 01 = 1750cm = 17,5m( γ = 0, 01N / cm )
3
⎪
⎪ Pck 3
⎪ H ck = γ = 0, 01 = 300cm = 3, 0m
⎪
Víi ⎨
⎪ Vra = 4xQ = 4x0,13 = 2,66m / s
⎪ πxD 2ra 3,14x0, 252
⎪
⎪V = 4xQ = 4x0,13 = 1,84m / s
⎪ v πxD 2 3,14x0,32
⎩ v
Thay çc gi¸ trÞ vµo ta cã:

H = 17,5 + 3 + 0,3 + Error! = 21,00m
Cuèi cïng c«ng suÊt hiÖu qu¶ cña m¸y b¬m cã gi¸ trÞ:
Nhq = 9,81 x 0,13 x 21 = 26,8 kW
Vµ hiÖu suÊt cña m¸y b¬m lµ:
ηb = Error! x 100 = 84,3%
3) HiÖu suÊt cña tæ m¸y lµ:
ηtm = ηb x ηtr x η®c = 0,843 x 1,0 x 0,906 = 0,763
ηtm = 76,3%
§¸p sè:
1) ηtr = 31,8 kW
2) ηb = 84,3%
3) ηtm = 76,3%
bμi tËp sè 3
Çch chän m¸y b¬m

Sau khi tÝnh ®−îc cét n−íc thiÕt kÕ HTK vµ l−u l−îng thiÕt kÕ cña mét m¸y QTK,
dùa vµo biÓu ®å s¶n phÈm Q = f(H) cña çc lo¹i m¸y b¬m, ta tiÕn hµnh chän çc lo¹i
m¸y b¬m. M¸y b¬m chän ®−îc ph¶i tho¶ m·n çc yªu cÇu sau:
1. §¶m b¶o cung cÊp ®óng theo l−u l−îng thiÕt kÕ vµ cét n−íc thiÕt kÕ (®iÓm c«ng
t¸c n»m trªn ®−êng ®Æc tÝnh Q ∼ H).
2. Lµm viÖc ë khu vùc cã hiÖu suÊt cao nhÊt.
3. §¶m b¶o chèng ®−îc khÝ thùc tèt nhÊt.
4. Vèn ®Çu t− x©y dùng tr¹m Ýt nhÊt (kÝch th−íc m¸y b¬m gän nhÑ).
5. TiÒn qu¶n lý hµng n¨m Ýt nhÊt (dÔ söa ch÷a, c«ng suÊt nhá).
6. §−îc chÕ t¹o hµng lo¹t (gi¸ tiÒn mua m¸y sÏ gi¶m).
28
D−íi ®©y lµ nh÷ng thÝ dô tr×nh bµy çch chän vµ çch xö lý khi chän lo¹i m¸y
b¬m cã tr¹m b¬m.
ThÝ dô 1:
§Ò: Chän lo¹i m¸y b¬m theo sè liÖu sau:
- Cét n−íc thiÕt kÕ HTK = 30 m
- L−u l−îng thiÕt kÕ QTK = 70 l/s
Bµi gi¶i: Víi sè liÖu thiÕt kÕ trªn cã thÓ
chän mét trong hai lo¹i m¸y b¬m sau:
a) Theo biÓu ®å s¶n phÈm (h×nh 2- 17) ta
chän ®−îc m¸y b¬m 8K - 12 cã sè vßng
quay n = 1450 v/ph. Tõ ®−êng ®Æc tÝnh ®iÓm
c«ng t¸c cña m¸y b¬m sÏ lµ: Q = 70 l/s; H = 30
m; H×nh 2-3: §−êng ®Æc tÝnh cña η =
80%; [H]ck = 6,00m; Ntr = 25,5 kW; G = m¸y b¬m ly t©m 8K - 12 179 kg
(G: träng l−îng m¸y b¬m cã thÓ t×m thÊy trªn b¶ng sè liÖu kü thuËt m¸y b¬m).
b) Theo biÓu ®å s¶n phÈm (h×nh 2-18) ta l¹i chän ®−îc lo¹i m¸y b¬m 5H ДB cã
sè vßng quay n = 1450 v/ph. §iÓm c«ng t¸c cña m¸y b¬m ®ã sÏ lµ:
Q = 70 l/s; H = 30 m; η = 68% [H]CK = 4,5 m;
Ntr = 32 kW; G = 270 kg
H×nh 2-4: §−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m ly t©m hai cöa n−íc vµo 5HДB
cã sè vßng quay n = 1450 v/ph.
So s¸nh hai ph−¬ng ¸n ta thÊy: C¶ hai m¸y ®Òu ®¶m b¶o cung cÊp chÝnh x¸c l−u
l−îng vµ cét n−íc thiÕt kÕ nh−ng:
29
+ M¸y b¬m 8K-12 cã hiÖu suÊt lín h¬n 12%, c«ng suÊt trôc nhá h¬n 20,3%; chiÒu
cao ch©n kh«ng cho phÐp cña m¸y b¬m lín h¬n 1,5m, träng l−îng m¸y b¬m nhÑ h¬n
91 kg, kÝch th−íc sÏ nhá h¬n, gi¸ thµnh x©y dùng sÏ gi¶m ®i.
+ M¸y b¬m 5HДB cã n¾p më ngang nªn th¸o, l¾p dÔ dµng, n−íc ch¶y vµo b¸nh
xe c«ng t¸c b»ng hai cöa ë hai phÝa nªn ph¶n lùc ë däc trôc ®−îc trung hoµ, Ýt h−
háng nh−ng gi¸ thµnh ®¾t h¬n.
+ NhËn xÐt chän m¸y b¬m 8K-12 cã lîi h¬n.
ThÝ dô 2:
§Ò: Chän m¸y b¬m theo sè liÖu sau ®©y:
- Cét n−íc thiÕt kÕ HTK = 45m
Bµi gi¶i:
Theo biÓu ®å s¶n phÈm (h×nh 2-18) ta cã thÓ chän hai lo¹i m¸y b¬m 10Д - 6 vµ
12Д-9 nh−ng c¶ hai lo¹i nµy ®Óu kh«ng ®¶m b¶o cung cÊp ®óng theo l−u l−îng vµ
cét n−íc thiÕt kÕ v× ®iÓm c«ng t¸c A cã hoµnh ®é QTK = 150 l/s vµ tung ®é HTK = 45m
®Òu n»m ngoµi ®−êng ®Æc tÝnh Q ∼ H cña mçi lo¹i m¸y b¬m.
H×nh 2-5: §−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m li t©m hai cöa n−íc
vµo 10Д-6, n = 1450 v/ph.
§Ó lµm gi¶m bít yªu cÇu nµy ta cã thÓ:
1. Gi¶m bít sè vßng quay n cña m¸y b¬m, nh−ng kh«ng nªn gi¶m qu¸ nhiÒu v× sö
dông ®éng c¬ c«ng suÊt lín lµm viÖc víi t¶i träng nhÑ sÏ kh«ng kinh tÕ.
30
2. Gät ®−êng kÝnh b¸nh xe c«ng t¸c cña m¸y b¬m (chØ sö dông cho m¸y b¬m li
t©m víi møc ®é gät cho phÐp).
→ Møc ®é gät lín nhÊt phô thuéc vµo tû tèc ns cña m¸y b¬m.
H×nh 2-6: §−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m li t©m hai cöa n−íc
vµo 12 Д - 9, n = 1450 v/ph
Trong thÝ dô nµy chóng ta dïng ph−¬ng ph¸p gät ®−êng kÝnh b¸nh xe c«ng t¸c cña
m¸y b¬m 10Д - 6 ®Ó m¸y b¬m ®ã cung cÊp chÝnh x¸c l−u l−îng vµ cét n−íc thiÕt kÕ
mµ ®Ò bµi ®· yªu cÇu:
a) Tr−íc hÕt ph¶i tÝnh ®−êng kÝnh b¸nh xe c«ng t¸c cÇn thiÕt (sau khi gät) tû lÖ %
gät vµ vÏ l¹i ®−êng ®Æc tÝnh øng víi ®−êng kÝnh míi cña m¸y b¬m 10Д - 6; n = 1450
v/ph.
Tõ kÝ hiÖu m¸y b¬m Liªn X« (cò) 10Д - 6 ta cã:
ns = 6 x 10 = 60 v/ph < 200 v/ph nªn dïng c«ng thøc sau:
Error! = iD; Error! = i2D; Error! = i3D
Trong ®ã: iD = Error!
D2: §−êng kÝnh cöa ra cña b¸nh xe c«ng t¸c tr−íc khi gät (b¸nh xe mÉu), ë ®©y
D2 = 465 mm
Dg: §−êng kÝnh cöa ra cña b¸nh xe c«ng t¸c sau khi gät (b¸nh xe thùc).
Tõ çc quan hÖ trªn ta cã thÓ viÕt:
31
Q tk H tk Q 150
= hay Q = tk x H = x H = 22, 4 H
Q H H tk 45
Tù cho H çc gi¸ trÞ ta x¸c ®Þnh ®−îc çc gi¸ trÞ cña Q t−¬ng øng (Q = 22,4 H ).
KÕt qu¶ ghi trong b¶ng d−íi ®©y:
H (m) 0 10 20 30 40 50 60
Q (l/s) 0 71 100 123 142 158 173
§−êng Parabol nµy sÏ c¾t ®−êng ®Æc tÝnh Q ∼ H øng víi ®−êng kÝnh D2 = 465 mm
(®−êng ®Æc tÝnh mÉu) t¹i ®iÓm E cã to¹ ®é:
QE = 167 l/s; HE =56 m (h×nh 2-5).
Thay vµo c«ng thøc kinh nghiÖm trªn ta sÏ t×m ®−îc ®−êng kÝnh cöa ra cña b¸nh
xe sau khi gät Dg:
Q tk D g Q × D 2 150 × 465
= → D g = tk = = 417mm
Q E D2 QE 167
H tk × D 2 45 × 465
hay Dg = = = 417mm
HE 56
b) Tû lÖ phÇn tr¨m gät b¸nh xe b»ng:

Error! x 100 = 10,3% < 20%.
Nh− vËy cho phÐp gät ®−êng kÝnh b¸nh xe c«ng t¸c cña m¸y b¬m 10Д-6.
c) VÏ l¹i ®−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m 10Д-6, n = 1450 v/ph øng víi ®−êng kÝnh
míi Dg = 417 mm. Sö dông çc c«ng thøc gÇn ®óng sau ®Ó vÏ l¹i ®−êng ®Æc tÝnh m¸y
b¬m:
Qg 417
= iD → Qg = iD × Q = × Q = 0, 9Q
Q 465
Hg
= i 2D → H g = i 2D × H = 0,81H
H
Ng
= i3D → N g = i3D × N = 0, 73N
N
- M¸y b¬m cã ns = 60 v/ph, møc ®é gät 10,3% nªn hiÖu suÊt sÏ gi¶m ®i 1%.
- V× sè vßng quay cña m¸y b¬m kh«ng ®æi (n = 1450 v/ph) mµ ta chØ gät ®−êng
kÝnh ë cöa ra cña b¸nh xe c«ng t¸c nªn kh«ng lµm t¨ng hoÆc gi¶m ¸p lùc ë cöa vµo
cña b¸nh xe, do ®ã cét n−íc ch©n kh«ng cho phÐp [H]CK cña m¸y b¬m kh«ng thay
®æi. KÕt qu¶ tÝnh l¹i ®−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m ghi ë b¶ng d−íi:
32
D2 = 465 m Dg = 417 mm
Q (l/s) H (m) N (kW) η (%) Qg Hg (m) Ng (kW) ηg (%)
(l/s)
0 68 30 0 0 55 22 0
50 75 65 55 45 61 47,5 54
100 72 98 74 90 58 72 73
150 60 120 75 135 48,5 88 74
200 42 140 58 180 34 102 57
Dùa vµo kÕt qu¶ trong b¶ng ta sÏ vÏ ®−îc ®−êng ®Æc tÝnh míi cña m¸y b¬m 10Д-
6, n = 1450 v/ph, Dg = 417 mm tr×nh bµy b»ng ®−êng chÊm (h×nh 2-5).
ThÝ dô 3:
§Ò: Chän m¸y b¬m theo sè liÖu sau ®©y:
- Cét n−íc thiÕt kÕ HTK = 30 m
Bµi gi¶i:
Trªn çc biÓu ®å s¶n phÈm ta thÊy kh«ng cã mét lo¹i m¸y b¬m nµo tho¶ m·n çc
sè liÖu thiÕt kÕ trªn. Trong tr−êng hîp nµy ta ph¶i chän m¸y b¬m ë gÇn ®iÓm thiÕt kÕ
nhÊt lµm mÉu, råi hoÆc thay ®æi sè vßng quay n hoÆc gät b¸nh xe c«ng t¸c ®Ó m¸y
b¬m ®¸p øng ®−îc yªu cÇu thiÕt kÕ. NÕu ¸p dông ph−¬ng ph¸p thay ®æi sè vßng quay
n th× nªn chän m¸y b¬m nµo chØ cÇn gi¶m sè vßng quay xuèng mét chót, v× trong
tr−êng hîp nµy kh«ng cÇn ph¶i cã sù tho¶ thuËn cña nhµ m¸y chÕ t¹o m¸y b¬m vµ ®é
bÒn, cßn tr−êng hîp t¨ng sè vßng quay th× ph¶i ®−îc sù tho¶ thuËn cña nhµ m¸y.
Trong bµi nµy chóng ta chän m¸y b¬m 10Д - 9 cã sè vßng quay n = 1450 v/ph
lµm m¸y b¬m mÉu, sau ®ã gi¶m sè vßng quay ®Ó m¸y b¬m 10Д - 9 cung cÊp ®ñ l−u
l−îng thiÕt kÕ QTK = 100 l/s vµ cét n−íc thiÕt kÕ HTK = 30 m (lo¹i m¸y b¬m nµy tra
trªn biÓu ®å s¶n phÈm h×nh 2 - 18).
Tr−íc hÕt ph¶i t×m sè vßng quay míi vµ vÏ l¹i ®−êng ®Æc tÝnh t−¬ng øng víi sè
vßng quay ®ã cho m¸y b¬m 10Д-9.
Khi thay ®æi sè vßng quay th× çc ®−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m sÏ thay ®æi tu©n
theo ®Þnh luËt ®ång d¹ng, biÓu thÞ b»ng çc hÖ thøc sau:
Q tk H N n
= i n ; tk = i 2n ; tk = i3n ;i n = tk
Q H N n
33
n: Sè vßng quay cña m¸y b¬m mÉu n = 1450 v/ph
- nTK: Sè vßng quay míi cÇn ph¶i t×m ®Ó m¸y b¬m ®¸p øng ®−îc yªu cÇu thiÕt kÕ
Tõ c«ng thøc ®ång d¹ng trªn cã thÓ x¸c ®Þnh:
Q tk H tk
n tk = n =n
Q H
VÏ ®−êng Parabol cã ph−¬ng tr×nh: Q = K H

Q tk 100
Víi K = = = 18, 25
H tk 30
To¹ ®é çc ®iÓm cña ®−êng Parabol Q = 18,25 H ghi b¶ng:
H (m) 0 10 20 30 40 50 60
Q (l/s) 0 57,6 81,5 100 115,5 129 142
§−êng Parabol nµy c¾t ®−êng ®Æc tÝnh H = f(Q) øng víi sè vßng quay n = 1450
v/ph ë ®iÓm E (h×nh 2 -7) cã to¹ ®é QE = 120 l/s; HE = 43 m.
QE vµ HE chÝnh lµ trÞ sè Q, H trong c«ng thøc A mµ ta cÇn t×m. VËy:
ntk = 1450 x Error! = 1210 v/ph
hay
30
ntk = 1450 x = 1210 v/ph
43
¸p dông ®Þnh luËt ®ång d¹ng ®Ó vÏ l¹i ®−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m øng víi sè
vßng quay míi nTK = 1210 v/ph.
Qi Hi N
= in ; = i 2n ; i = i3n ; [H cki ] = 10 − (10 − [H ck ]) × i 2n
Q H N
Coi hiÖu suÊt η cña m¸y b¬m kh«ng thay ®æi (η = const) khi sè vßng quay thay
®æi
Ta rót ra ®−îc:
Qi = in x Q; Hi = i 2n x H; N1 = i3n x N; víi in =Error! = Error!
Trong ®ã Q, H, N, [HCK] lµ l−u l−îng, cét n−íc, c«ng suÊt vµ ®é cao ch©n kh«ng
cho phÐp cña m¸y b¬m mÉu 10 Д-9 cã sè vßng quay n = 1450 v/ph tra trªn ®−êng
®Æc tÝnh (®−êng liÒn nÐt h×nh 2-7).
34
Qi, Hi, Ni, [HCKi] lµ l−u l−îng, cét n−íc, c«ng suÊt vµ ®é cao ch©n kh«ng cho phÐp
cña m¸y b¬m míi 10 Д-9 cã sè vßng quay NTK = 1450 v/ph.
in = Error! = 0,835;
i 2n = 0,70;
i3n = 0,58
KÕt qu¶ tÝnh to¸n ghi ë b¶ng d−íi.
n = 1450 v/ph nTK = 1210 v/ph
Q H N [HCK] η Qi Hi Ni [HCKi] η
(l/s) (m) (kW) (m) (%) (l/s) (m) (kW) (m) (%)
0 47,5 30 0 0 33,4 17,4 0
20 47,5 32 30 16,7 33,4 18,6 30
40 47,4 37,5 50 33,4 33,3 21,7 50
60 47 44 60 50 33,0 25,5 60
80 46 51 8 70 66,7 32,2 29,5 8,60 70
100 45 57,5 7,9 77 83,5 31,5 33,4 8,53 77
120 42,5 63 7,6 80 100 29,7 36,5 8,32 80
140 40 68 7,3 80 117 28 39,5 8,2 80
160 36 72 6,6 79 133 25,2 41,5 7,62 79
180 29 75 70 150 20,4 43,5 70
Víi kÕt qu¶ tÝnh to¸n ta sÏ vÏ ®−îc ®−êng ®Æc tÝnh míi cña m¸y b¬m 10 Д -9 khi
gi¶m sè vßng quay xuèng n = 1210 v/ph (tr×nh bµy b»ng ®−êng chÊm chÊm h×nh 2-7).
35
H×nh 2-7: §−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m ly t©m hai cöa n−íc vµo 10 Д-9.
§iÓm c«ng t¸c cña m¸y b¬m 10 Д-9 ; n = 1210 v/ph lµ:
Q = 100 l/s; H = 30m; N = 36 kW; [HCK] = 8,32 m; η = 80%.
ThÝ dô 4:
§Ò: Chän lo¹i m¸y b¬m theo çc sè liÖu sau:
- L−u l−îng thiÕt kÕ QTK = 9 m3/S
Bµi gi¶i:
Dùa vµo s¶n phÈm cña m¸y b¬m h−íng trôc (h×nh 2-19) ta chän ®−îc lo¹i m¸y
b¬m OΠ3 - 145; n = 428 v/ph. Lo¹i m¸y b¬m nµy ch−a cã ®−êng ®Æc tÝnh kü thuËt
mµ chØ cã ®−êng ®Æc tÝnh kh«ng thø nguyªn vÏ víi çc quan hÖ sau:
KH ∼ Kq; KΔh ∼Kq; vµ η ∼q (h×nh 2-8)
Çc hÖ sè kh«ng thø nguyªn trªn ®−îc thiÕt lËp bëi c«ng thøc:
KH = Error!; Kq = Error!; KΔh = Error!
Trong c«ng thøc ®ã:
n': Sè vßng quay cña b¸nh xe trong 1 gi©y
D: §−êng kÝnh b¸nh xe c«ng t¸c cña m¸y b¬m (m)
KH, Kq, KΔh hÖ sè cét n−íc, hÖ sè l−u l−îng vµ hÖ sè ®é d− khÝ thùc.
36
H, Q, Δh lµ cét n−íc, l−u l−îng, ®é d− khÝ thùc cho phÐp cña m¸y b¬m cÇn ph¶i
tÝnh to¸n.
H×nh 2-8: §−êng ®Æc tÝnh kh«ng thø nguyªn cña m¸y b¬m h−íng trôc OII3.
Dùa vµo çc c«ng thøc trªn ta x¸c ®Þnh çc c«ng thøc H, Q vµ Δh cho m¸y b¬m
OΠ3 - 145; n = 428 v/ph vµ vÏ ®−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m ®ã.
Q = n' x D3 x Kq = Error!x 1,453 x Kq = 21,7 Kq (m3/s)
2
H = n' x D x KH = ⎛⎜
2 2 428 ⎞ 2
⎟ x 1,45 x KH = 107 KH
⎝ 60 ⎠
2
H = n' x D x KΔH = ⎛⎜
2 2 428 ⎞ 2
⎟ x 1,45 x KΔH = 107 KΔH
⎝ 60 ⎠
Gi¶ thiÕt hiÖu suÊt η kh«ng thay ®æi, ®Ó vÏ ®−îc dÔ dµng kh«ng bÞ nhÇm lÉn ta lÊy
Kq, KH ë giao ®iÓm cña η víi ®−êng KH ∼ Kq vµ giao ®iÓm cña KΔh víi ®−êng KH ∼
Kq cña tõng gãc nghiªng çnh qu¹t θ. KÕt qu¶ tra vµ tÝnh to¸n ë b¶ng 4a, 4b, 4c, 4d.
Theo sè liÖu cña hai b¶ng 4c, 4d vÏ lªn cïng mét biÓu ®å ta sÏ ®−îc ®−êng ®Æc
tÝnh kü thuËt cã thø nguyªn cña m¸y b¬m OΠ3 - 145, n = 428 v/ph (h×nh 2-9)
37
H×nh 2-9: §−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cã thø nguyªn cña m¸y b¬m h−íng trôc
OII3-145, n = 428 v/ph.
B¶ng tra 4a:

§−êng ®Æc tÝnh kh«ng thø nguyªn cña m¸y b¬m OΠ3
η θ = - 40 θ = - 20 θ = 00 θ = + 1030 θ = + 40
%
Kq KH Kq KH Kq KH Kq KH Kq KH
75 0.275 0.202 0.292 0.211 0.313 0.220 0.326 0.225 0.348 0.232
78 0.295 0.196 0.312 0.206 0.332 0.215 0.347 0.221 0.368 0.229
80 0.380 0.191 0.325 0.202 0.345 0.212 0.359 0.218 0.378 0.226
82 0.322 0.184 0.340 0.197 0.355 0.208 0.370 0.215 0.390 0.224
84 0.341 0.171 0.356 0.190 0.372 0.202 0.385 0.210 0.404 0.220
86 - - 0.376 0.180 0.388 0.195 0.400 0.205 0.418 0.216
87 - - - - 0.400 0.187 0.410 0.198 0.430 0.211
87 - - - - 0.420 0.173 0.440 0.176 0.472 0.183
86 - - 0.398 0.161 0.428 0.164 0.451 0.168 0.480 0.175
84 0.380 0.140 0.411 0.145 0.443 0.150 0.464 0.154 0.492 0.163
82 0.388 0.130 0.420 0.135 0.450 0.140 0.470 0.145 0.500 0.153
38
η θ = - 40 θ = - 20 θ = 00 θ = + 1030 θ = + 40
%
80 0.395 0.120 0.428 0.127 0.459 0.132 0.418 0.137 0.505 0.145
78 0.402 0.112 0.433 0.118 0.464 0.124 0.484 0.130 0.512 0.137
75 0.408 0.105 0.440 0.110 0.470 0.116 0.490 0.121 0.518 0.129
B¶ng tra 4b:
θ = - 40 θ = - 20 θ = 00 θ = + 1030 θ = + 40
KΔh
0.152 0.220 0.218 0.254 0.220 0.312 0.220 0.350 0.220 0.430 0.212
0.138 0.240 0.215 0.275 0.216 0.332 0.216 0.371 0.214 0.460 0.195
0.125 0.260 0.210 0.300 0.210 0.350 0.210 0.395 0.207 0.450 0.176
0.111 0.280 0.202 0.320 0.204 0.370 0.203 0.410 0.197 - -
0.097 0.310 0.191 0.350 0.192 0.400 0.188 - - - -
0.097 0.371 146 0.416 0.141 0.450 0.143 - - - -
0.111 0.385 133 0.426 0.128 0.463 0.125 0.481 0.130 - -
0.125 0.390 128 0.431 0.120 0.470 0.115 0.495 0.112 0.530 0.109
0.138 0.394 123 0.434 0.116 0.475 0.109 0.502 0.105 0.540 0.100
0.152 0.398 0.119 0.441 0.110 0.480 0.100 0.508 0.096 0.543 0.088
B¶ng tra 4c:

§−êng ®Æc tÝnh cã thø nguyªn cña m¸y b¬m OΠ3-145, n = 428 v/ph
θ = - 40 θ = - 20 θ = 00 θ = + 1030 θ = + 40
η
% Q H Q H Q H Q H Q H
m3/s m m3/s m m3/s m m3/s m m3/s m
75 5.97 21.5 6.35 22.6 6.80 22.5 7.08 24.1 7.55 24.8
78 6.40 21.0 6.77 22.0 7.20 23.0 7.55 23.6 8.00 24.5
80 6.70 20.4 7.05 21.6 7.50 22.7 7.75 23.3 8.20 24.2
39
82 7.40 19.7 7.40 21.0 7.70 22.3 8.04 23.0 8.45 24.0
84 7.40 18.3 7.74 20.31 8.08 21.6 8.36 22.5 8.75 23.5
86 - - 8.16 19.3 8.44 2.08 8.70 22.0 9.20 23.1
87 - - - - 8.70 20.0 8.90 21.2 9.35 22.6
87 - - - - 9.12 18.5 9.55 18.8 10.2 19.6
86 7.40 - 8.65 17.2 9.30 17.6 9.80 18.0 10.4 18.7
84 8.25 15.0 8.94 15.5 9.61 16.0 10.1 16.5 10.65 17.4
82 8.44 13.9 9.12 14.5 9.78 15.0 10.2 15.5 10.85 16.45
80 8.58 12.8 9.30 13.54 9.95 14.1 10.38 14.7 11.0 15.5
78 8.75 12.0 9.40 12.62 10.1 13.3 10.5 13.9 11.1 14.7
75 8.86 11.25 9.55 11.75 10.25 12.4 10.62 13.0 11.25 13.8
B¶ng tra 4d:

§−êng ®Æc tÝnh cã thø nguyªn cña m¸y b¬m OΠ3-145, n = 428 v/ph
θ = - 40 θ = - 20 θ = 00 θ = + 1030 θ = + 40
Δh
m Q H Q H Q H Q H Q H
m3/s m m3/s m m3/s m m3/s m m3/s m
16.3 4.78 23.3 5.50 23.5 6.77 23.5 7.60 23.5 9.34 22.7
14.8 5.20 23.0 5.96 23.1 7.20 23.1 8.05 22.9 10.0 20.5
13.4 5.65 22.5 6.50 22.5 7.60 22.5 8.57 22.1 10.4 18.8
11.9 6.08 21.6 6.94 21.8 8.05 21.7 8.90 21.1 - -
10.4 6.74 20.4 7.60 20.5 8.70 20.1 - - - -
10.4 8.05 15.6 9.04 15.1 9.76 15.3 - - - -
11.9 8.35 14.2 9.25 13.7 10.05 13.4 10.43 13.9 - -
13.4 8.48 13.7 9.35 12.8 10.2 12.3 10.75 12.0 11.5 11.7
14.8 8.56 13.2 9.40 12.4 10.3 11.7 10.9 11.2 11.7 10.7
16.3 8.65 12.7 9.55 11.7 10.4 10.7 11.0 10.2 11.75 9.40
ThÝ dô 5:
§Ò: Chän lo¹i m¸y b¬m theo sè liÖu sau:

- L−u l−îng thiÕt kÕ QTK = 3,8 m3/s
Bµi gi¶i:
Trong biÓu ®å s¶n phÈm kh«ng cã mét lo¹i m¸y b¬m nµo phï hîp víi yªu cÇu
thiÕt kÕ trªn. Tr−êng hîp nµy cã thÓ chän mét m¸y b¬m ë gÇn ®iÓm thiÕt kÕ lµm
m¸y b¬m mÉu, dùa vµo ®ã chÕ t¹o m¸y b¬m míi ®ång d¹ng víi nã. Tõ biÓu ®å s¶n
phÈm cña m¸y b¬m kiÓu OΠ (h×nh 2-19) ta chän m¸y b¬m OΠ2 - 87, n = 585 v/ph
40
lµm m¸y b¬m mÉu cã ®iÓm c«ng t¸c øng víi hiÖu suÊt cao nhÊt ηmax = 0,87 lµ QmA =
2,84 m3/s;
HmA = 13m; nm = 585 v/ph ®−êng kÝnh b¸nh xe c«ng t¸c Dm = 0,87 m.
Dùa vµo c«ng thøc cña ®Þnh luËt ®ång d¹ng tÝnh çc tham sè c¬ b¶n cña m¸y b¬m
míi nh− vßng quay n, ®−êng kÝnh b¸nh xe c«ng t¸c vµ vÏ ®−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña
m¸y b¬m míi ®ã.
1) TÝnh to¸n sè vßng quay n:
3
⎛H ⎞
3
Q mA 2,84 4 ⎛ 11 ⎞
in = × 4 ⎜ TK ⎟ = × ⎜ ⎟ = 0, 76
Q TK ⎝ H mA ⎠ 3,8 ⎝ 3⎠
VËy n = in x nm = 0,76 x 585 = 445 v/ph.

2) TÝnh to¸n ®−êng kÝnh b¸nh xe c«ng t¸c D:
Q TK H 2,84 4 13
iD = × 4 mA = × = 1,19
Q mA H TK 3,8 11
D = iD x Dm = 1,19 x 0,87 = 1,04m hay 104 cm

Nh− vËy sè hiÖu cña m¸y b¬m b©y giê sÏ lµ:
OΠ2 - 104 n = 445 v/ph
Tõ ®−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m mÉu OΠ2 -87, n = 585 v/ph (h×nh 2-10)
tÝnh to¸n vµ vÏ ®−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m míi OΠ2 - 104, n = 445 v/ph.
C«ng thøc tÝnh to¸n:
Q = i3D x in x Qmi = 1,193 x 0,76 x Qmi = 1,29 Qmi
H = i2D x i 2n x Hmi = 1,192 x 0,762 x Hmi = 0,823 Hmi
Δh = i2D x i 2n x Δhmi = 0,823 Δhmi
1 1
η = 1 - (1 - ηmi) x = 1 − (1 − ηmi ) ×
i 0,45 0,2
D xi n 1,19 0,45
× 0, 76 0,2
η = 1 - (1 - ηmi) x 0,98
Trong çc c«ng thøc trªn:

41
Q, H, Δh, η lµ l−u l−îng, cét n−íc, ®é d− khÝ thùc cho phÐp vµ hiÖu suÊt cña m¸y
b¬m míi OΠ2-104, n = 445 v/ph. Qmi, Hmi, Δhmi, ηmi lµ l−u l−îng, cét n−íc, ®é d− khÝ
thùc cho phÐp vµ hiÖu suÊt cña m¸y b¬m mÉu OΠ2-87, n = 585 v/ph.
H×nh 2-10: §−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m h−íng trôc ®øng
OΠ2 - 87, n = 585 v/ph.
42
H×nh 2-11: §−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m OΠ2 - 104, n = 445 v/ph
B¶ng 5a: §−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m OΠ2-87, n = 585 v/ph
(Quan hÖ Q ∼ H ∼ η)
θ = - 80 θ = - 60 θ = - 40 θ = -20 θ = 00 θ =+20
η
(%) Q H Q H Q H Q H Q H Q H
m3/s m m3/s m m3/s m m3/s m m3/s m m3/s m
78 1,88 14,3 1,98 15,1 2,05 15,70 2,20 16,30 2,30 16,90 2,45 17,50
80 1,95 14,0 2,08 14,8 2,15 15,40 2,28 16,00 2,40 16,70 2,52 17,30
82 2,05 13,3 2,15 14,3 2,25 15,10 2,35 15,80 2,48 16,40 2,60 17,00
84 2,16 12,5 2,25 13,8 2,32 14,70 2,45 15,35 2,58 16,00 2,72 16,70
85 2,26 11,8 2,32 13,3 2,40 14,20 2,52 15,00 2,65 15,80 2,77 16,40
86 - - 2,44 12,7 2,50 13,60 2,60 14,50 2,72 15,20 2,86 16,00
87 - - - - - - - - 2,87 14,60 2,97 15,30
87 - - - - - - - - 3,11 12,80 3,30 13,00
86 - - 2,6 11,2 2,8 11,0 3,03 11,20 3,26 11,60 3,43 11,80
85 2,35 10,8 2,68 10,3 2,88 10,30 3,10 10,40 3,32 10,70 3,51 11,10
84 2,45 9,9 2,72 9,8 2,92 9,80 3,13 10,00 3,36 10,80 3,55 10,70
82 2,53 8,8 2,80 8,4 3,00 9,00 3,20 9,30 3,43 9,70 3,60 10,00
80 2,60 8,2 2,85 8,2 3,05 8,40 3,27 8,70 3,49 9,00 3,70 9,30
78 2,68 7,5 2,91 7,6 3,10 7,70 3,32 8,00 3,54 8,30 3,73 8,70
B¶ng 5b: §−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m OΠ2-87, n = 585 v/ph (Q ∼ H ∼
Δh)
43
θ = - 80 θ = - 60 θ = - 40 θ = -20 θ = 00 θ =+20
Δh
(m) Q H Q H Q H Q H Q H Q H
13 - - - - 2,04 15,80 2,38 15,80 2,68 15,70 3,00 15,40
12 - - 1,85 15,5 2,14 15,40 2,45 15,30 2,72 15,10 3,05 14,80
11 1,62 15,2 2,00 15,0 2,28 15,00 2,58 14,80 2,87 14,60 3,20 13,80
10 1,75 14,8 2,10 14,5 2,40 14,30 2,70 14,10 3,00 13,70 3,25 12,50
9 1,88 14,3 2,25 13,9 2,50 16,60 2,82 13,00 3,25 11,70 - -
8,5 1,97 13,8 2,32 13,3 2,63 12,70 3,00 11,70 - - - -
8 2,06 13,3 2,42 12,6 2,75 11,70 - - - - - -
8,5 2,40 10,5 2,80 9,10 3,00 9,00 - - - - - -
9 2,43 10,0 2,82 8,50 3,06 8,30 3,24 8,90 - - - -
10 2,50 9,5 2,85 8,20 3,09 8,00 3,32 8,00 3,49 9,00 - -
11 2,51 9,0 2,91 7,60 3,12 7,40 3,36 7,40 3,60 7,80 3,73 8,70
12 2,52 8,7 2,94 7,20 3,18 7,00 3,40 7,00 3,63 7,30 3,80 8,00
13 2,60 8,1 2,96 6,80 3,20 6,60 3,44 6,70 3,68 7,00 3,82 7,70
B¶ng 5c: §−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m OΠ2-104, n = 445 v/ph
(Q∼H∼Δh)
θ = - 80 θ = - 60 θ = - 40 θ = -20 θ = 00 θ =+20
η
(%) Q H Q H Q H Q H Q H Q H
78,4 2,42 11,8 2,55 12,4 2,64 12,9 2,83 12,4 2,96 13,9 3,16 14,4
80,4 2,50 11,5 2,68 12,2 2,77 12,7 2,90 13,2 3,10 13,7 3,25 14,2
82,4 2,64 10,9 2,77 11,8 2,90 12,4 3,00 13,0 3,20 13,5 3,35 14,0
84,4 2,78 10,3 2,90 11,4 2,98 12,1 3,15 12,6 3,32 13,2 3,50 13,7
85,3 2,91 9,70 2,98 10,9 3,10 11,7 3,24 12,3 3,42 13,0 3,57 13,5
86,2 - - 3,40 10,5 3,22 11,2 3,35 12,0 3,50 12,5 3,68 13,2
87,2 - - - - - - - - 3,70 12,0 3,82 12,6
87,2 - - - - - - - - 4,00 10,5 4,25 10,7

44
86,2 - - 3,34 9,20 3,60 9,05 3,90 9,20 4,20 9,55 4,43 9,70
85,3 3,03 8,90 3,45 8,50 3,71 8,50 4,00 8,55 4,28 8,90 4,51 9,14
84,4 3,14 8,14 3,51 8,05 3,76 8,05 4,04 8,23 4,34 8,50 4,54 8,80
82,4 3,25 7,25 3,61 7,30 3,86 7,40 4,12 7,05 4,44 8,00 4,65 8,23
80,4 3,35 6,73 3,67 6,75 3,93 6,95 4,20 7,14 4,50 7,40 4,76 7,65
78,4 3,42 6,17 3,75 6,25 4,00 6,35 4,28 6,60 4,56 6,84 4,80 7,15
B¶ng 5d: §−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m OΠ2-104, n = 445 v/ph
(Q∼H∼Δh)
θ = - 80 θ = - 60 θ = - 40 θ = -20 θ = 00 θ =+20
Δh
(m) Q H Q H Q H Q H Q H Q H
10,7 - - - - 2,63 13,00 3,05 13,00 3,45 12,90 3,87 12,70
9,9 - - 2,39 12,8 2,76 12,70 3,56 12,60 3,56 12,40 3,94 12,20
9,06 2,09 12,5 2,58 12,3 2,94 12,70 3,72 12,20 3,70 12,00 4,13 11,40
8,23 2,26 12,2 2,71 11,9 3,10 11,80 3,87 11,60 3,87 11,30 4,30 10,30
7,4 2,42 11,8 2,90 11,5 3,22 11,80 3,62 10,07 4,20 9,60 - -
7,0 2,54 11,4 3,00 11,0 3,38 11,20 3,86 9,60 - - - -
6,6 2,66 11,0 3,12 10,4 3,54 10,05 - - - - - -
6,6 3,09 8,65 3,60 7,50 3,86 9,60 - - - - - -
7,0 3,13 8,23 3,62 7,00 3,94 7,40 4,18 7,30 - - - -
7,4 3,22 7,80 3,68 6,75 4,00 6,80 4,28 6,60 4,50 7,40 - -
8,23 3,24 7,40 3,75 6,25 4,02 6,10 4,33 6,10 4,65 6,40 4,80 7,15
9,06 3,25 7,15 3,79 5,93 4,10 5,56 4,38 5,76 4,70 6,00 4,90 6,60
9,9 3,35 6,66 3,80 5,60 4,13 5,44 4,45 5,50 4,75 5,75 4,92 6,34
§em kÕt qu¶ ë b¶ng 5c, 5d vÏ lªn cïng mét ®å thÞ ta sÏ ®−îc §−êng ®Æc tÝnh kü
thuËt cña m¸y b¬m OΠ2-104, n = 445 v/ph (h×nh 2-11).
45
bμi tËp sè 4
Çch chän cao tr×nh ®Æt m¸y cho tr¹m b¬m

Trong thiÕt kÕ tr¹m b¬m, viÖc chän cao tr×nh ®Æt m¸y b¬m cã mét ý nghÜa quan
träng vÒ kinh tÕ vµ kü thuËt.
NÕu cao tr×nh ®Æt m¸y thÊp, kh¶ n¨ng chèng khÝ thùc tèt, t¨ng tuæi thä m¸y b¬m
nh−ng kinh phÝ x©y dùng sÏ t¨ng lªn. Tr−êng hîp ng−îc l¹i, cao tr×nh ®Æt m¸y cao,
kinh phÝ x©y dùng th−êng gi¶m nh−ng dÔ dµng ph¸t sinh hiÖn t−îng khÝ thùc lµm h−
háng m¸y b¬m hoÆc b¬m kh«ng ®−îc n−íc. V× vËy cÇn ph¶i chän mét cao tr×nh ®Æt
m¸y hîp lý.
C«ng thøc chung ®Ó tÝnh cao tr×nh ®Æt m¸y cho çc lo¹i m¸y b¬m dïng trong n«ng
nghiÖp lµ:
Z®m = Zbhmin + [hs]
Trong c«ng thøc trªn:
- Z®m: Cao tr×nh ®Æt m¸y
- Zbh min: Cao tr×nh mùc n−íc thÊp nhÊt ë bÓ hót, tuú theo nhiÖm vô cña tr¹m b¬m
mµ x¸c ®Þnh.
§èi víi tr¹m b¬m t−íi, tuú theo vÞ trÝ vµ tÇm quan träng cña khu vùc tr¹m b¬m
phô tr¸ch ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n mµ chän mùc n−íc cña mét ch©n triÒu thÊp
nhÊt mùc n−íc b×nh qu©n cña mét ngµy thÊp nhÊt hay mùc n−íc b×nh qu©n cña ba
ngµy thÊp nhÊt h»ng n¨m øng víi tÇn suÊt 85% ®Õn 95%.
§èi víi tr¹m b¬m tiªu th× mùc n−íc thÊp nhÊt cã thÓ lÊy trong hai tr−êng hîp:
a) B¶o ®¶m tiªu c¹n n−íc khu ruéng thÊt nhÊt vµ xa nhÊt cña khu vùc.
b) Tiªu hÕt dung tÝch tr÷ cña ao hå (®Õn mùc n−íc chÕt cña ao hå) trong khu vùc.
- [hs]: ®é cao hót n−íc ®Þa h×nh cho phÐp cña m¸y b¬m (m)
Cao tr×nh ®Æt m¸y ®−îc chän ph¶i thÊp h¬n cao tr×nh ®Æt m¸y tÝnh to¸n tõ ®é
cao hót n−íc ®Þa h×nh cho phÐp [hs] øng víi çc tr−êng hîp thiÕt kÕ (HTK) vµ kiÓm
tra (Hmax, Hmin).
Sau ®©y lµ mét sè bµi tËp mÉu vÒ chän cao tr×nh ®Æt m¸y cho m¸y b¬m.
Bμi tËp sè 4-1.

46
§Ò: H·y tÝnh cao tr×nh ®Æt m¸y cho m¸y b¬m ly t©m hai cöa n−íc vµo kiÓu 10Д-
6
n = 1450 v/ph theo çc sè liÖu sau:
- L−u l−îng thiÕt kÕ: QTK = 125 l/s
- Cét n−íc thiÕt kÕ: HTK = 66 m
- Cét n−íc lín nhÊt Hmax = 68 m
- Cét n−íc nhá nhÊt Hmin = 64 m
- Mùc n−íc thÊp nhÊt ë bÓ hót: Zbh min = + 18 m
- Mùc n−íc cao nhÊt ë bÓ hót: Zbh max = + 22m
- NhiÖt ®é trung b×nh cña n−íc b¬m lªn lµ 250C
- Cét n−íc tæn thÊt v× ma s¸t trong èng hót cña m¸y b¬m: htoh = 0,85 m
Bµi gi¶i:
Cao tr×nh ®Æt m¸y cña m¸y b¬m tÝnh theo c«ng thøc:
Z®m = Zbhmin + [hs]
Trong ®ã:
- Zbhmin = + 18 m. Cét n−íc hót cho phÐp [hs] tÝnh theo c«ng thøc:
[hs] = [Hck] - 10 + Hat + 0,24 - Hbh - Error! - h toh
- [Hck]: Cét n−íc ch©n kh«ng cho phÐp cña m¸y b¬m.
Tõ QTK = 125 l/s tra trªn ®−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m 10Д-6 (h×nh 2-5)
®−îc [Hck] = 6m
- Hat: Cét n−íc ¸p lùc khÝ trêi trªn mÆt tho¸ng cña bÓ hót cã thÓ tÝnh theo c«ng thøc
sau:
Hat = 10,33 - Error! = 10,33 - Error! = 10,31 m.
- Hbh: Cét n−íc ¸p lùc bèc h¬i cña n−íc b¬m lªn, c¨n cø vµo: t = 25o, tra b¶ng phô
lôc Hbh = 0,34 m.
Vvµo: Tèc ®é dßng ch¶y t¹i cöa vµo cña m¸y b¬m:
4Q
- Vvµo = m/s.
πD2v
Q: L−u l−îng cña b¬m, víi HTK th× Q = 0,125 m3/s

Dv: §−êng kÝnh cöa vµo cña m¸y b¬m.
§èi víi m¸y b¬m 10 Д-6 th× Dv = 10 x 25 = 250 mm = 0,25 m
4 × 0,125
Vv = = 2,55 m/s
3,14 × 0,252
- htoh: Cét n−íc tæn thÊt trong èng hót, htoh = 0,85m
47
2,55 2
[hs] = 6-10+10,31+0,24-0,34- - 0,85 = 5,03m
2 x9,81
vµ: Z TK
dm = 18 + 5,23 = 23,03
KiÓm tra l¹i cao tr×nh ®Æt m¸y nµy khi m¸y b¬m lµm viÖc trong çc tr−êng hîp ®Æc
biÖt.
a - Tr−êng hîp m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc lín nhÊt Hmax víi Hmax = 68 m tra
vµo ®−êng ®Æc tÝnh ®−îc Q = 120 l/s vµ [Hck] = 6,2m
Tèc ®é t¹i cöa vµo cña m¸y b¬m:
Vv = Error! = 2,45 m/s.
Gi¶ thiÕt çc gi¸ trÞ cña Hat, hbh, hsoh kh«ng ®æi, do ®ã
[hs]' = 6,2 -10 + 10,31 + 0,24 - 0,34 - Error! - 0,85 = 5,2 lm
vµ: Z'®m = 18 + 5,21 = 23,21 m
TK
So s¸nh Z'®m = 23,21 m > Z®m = + 23,03. M¸y b¬m lµm viÖc an toµn.
b- Tr−êng hîp m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc nhá nhÊt Hmin
Víi Hmin = 64m tra trªn ®−êng ®Æc tÝnh ®−îc Q = 130 l/s vµ [Hck] = 5,9m
Vv = Error! = 2,65 m/s
[hs]'' = 5,9 -10+10,31 + 0,24 -0,34 - Error! - 0,85 = 4,9m
Khi m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc nhá nhÊt th× mùc n−íc ë bÓ hót lµ lín nhÊt, do
®ã:
Z''®m = Zbhmax + [hs]'' = +22 + 4,9 = 26,9 m
TK
So s¸nh Z®m = 26,9 > Z®m = 23,03. Nh− vËy m¸y b¬m lµm viÖc an toµn trong mäi
TK
tr−êng hîp. Chän cao tr×nh ®Æt m¸y thiÕt kÕ cña tr¹m b¬m b»ng Z®m = 23,0m.
Bμi tËp 4-2.

§Ò: TÝnh cao tr×nh ®Æt m¸y cho m¸y b¬m ly t©m trôc ®øng kiÓu 28B-12 theo çc
sè liÖu sau:
- L−u l−îng thiÕt kÕ: QTK = 1,2m3/s
- Cét n−íc lín nhÊt: Hmax = 64 m
- Cét n−íc nhá nhÊt: Hmin = 52 m
- Cao tr×nh mùc n−íc thÊp nhÊt ë bÓ hót Zbhmin = + 27m
- Cao tr×nh mùc n−íc lín nhÊt ë bÓ hót Zbhmax = + 30m
- NhiÖt ®é cña n−íc b¬m lªn t = 300C
- Cét n−íc tæn thÊt trong èng hót htoh = 0,60m
Bµi gi¶i:
48
H×nh 2-12: §−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m 28B-12
TÝnh ®é cao hót cho phÐp [hs]:
Vv2
[hs] = [HCK]-10 +Hat + 0,24 - Hbh - - htoh
2g
Víi QTK = 1,2m3/s tra trªn ®−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m 28B -12 (h×nh 2-12) ®−îc
[HCK] = 5,2m.
Cét n−íc ¸p lùc khÝ trêi trªn mÆt tho¸ng cña bÓ hót:
Hat = 10,33 - Error! = 10,30 m
Víi t0 = 300C, tra b¶ng phô lôc ®−îc hbh = 0,43m
M¸y b¬m kiÓu 28B-12 th× Dv = 28 x 25 = 700m.
ωv = 0,785 D2v = 0,785 x 0,72 = 0,39m2
vv = Error! = 3,1 m/s
[hs] = 5,2 - 10+10,3+0,24-0,43- Error!- 0,6 = 4,21m
Cao tr×nh ®Æt m¸y cña m¸y b¬m khi lµm viÖc cña cét n−íc thiÕt kÕ lµ:
Z®m = 27 + 4,21 = 31,21 m
KiÓm tra l¹i cao tr×nh ®Æt m¸y nµy khi m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc lín nhÊt
Hmax vµ cét n−íc nhá nhÊt Hmin.
a) Tr−êng hîp m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc lín nhÊt:
Víi Hmax = 64m tra trªn ®−êng ®Æc tÝnh ®−îc Q = 1m3/s vµ [Hck] = 6m.
Tèc ®é t¹i cöa vµo cña m¸y b¬m:
Vvµo = Error! = 2,58 m/s
49
[hs]' = 6-10+10,3+0,24-0,43 - Error! - 0,6 = 5,17 m
Z'®m = 27 + 5,17 = 32,17 m
So s¸nh Z'®m = + 32,17 > Z®m = + 31,21 m
b) Tr−êng hîp m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc nhá nhÊt:
víi Hmin = 52 m tra ®−îc Q = 1,4 m3/s ; [Hck] = 4,6 m
Vvµo = Error! = 3,5m/s
[hs]'' = 4,6 - 10+10,3 + 2,4 - 0,43 - Error! − -0,6 = 4,04 m
Z''®m = 30 + 4,04 = + 34,04 m
NhËn xÐt:
KÕt qu¶ tÝnh to¸n ë trªn ®Òu cho kÕt qu¶ [hs] > 0 vµ çc tr−êng hîp kiÓm tra ®Òu
cã Zi®m > ZH®mtk chøng tá nÕu chän Z®m = + 31,20m lµm cao tr×nh ®Æt m¸y thiÕt kÕ cho
tr¹m b¬m th× m¸y b¬m lµm viÖc an toµn trong mäi tr−êng hîp. Tuy nhiªn m¸y b¬m
28B-12 cã QTK = 1,2m3/s thuéc lo¹i m¸y b¬m lín, cã ®−êng kÝnh ë cöa vµo Dv =
0,7m, ®Ó kh«ng ph¶i måi n−íc t¹o ®iÒu kiÖn cho vËn hµnh, qu¶n lý sau nµy, cã thÓ h¹
thÊp cao tr×nh ®Æt m¸y xuèng d−íi mùc n−íc thÊp nhÊt (Zhmin = + 27m) ®Ó b¸nh xe
çnh qu¹t lu«n ngËp d−íi n−íc (hs < 0).
ZTK®m = Zbhmin - chiÒu cao b¸nh xe çnh qu¹t ≈ + 26,6 m.
Bμi tËp 4-3.
§Ò: Chän cao tr×nh ®Æt m¸y thiÕt kÕ cho m¸y b¬m h−íng trôc kiÓu OΠ 2-87 n = 585
v/ph xem ®−êng ®Æc tÝnh (h×nh 2-10) theo çc sè liÖu sau:
- L−u l−îng thiÕt kÕ: QTK = 2,8m3/s
- Cét n−íc lín nhÊt: Hmax = 14 m
- Cét n−íc nhá nhÊt: Hmin = 12 m
- Mùc n−íc thÊp nhÊt ë bÓ hót Zbhmin = + 9m
- Mùc n−íc cao nhÊt ë bÓ hót Zbhmax = + 11m
- NhiÖt ®é cña n−íc b¬m lªn to = 300C
- Cét n−íc tæn thÊt trong èng hót htoh = 0,5m
- Nhµ m¸y chÕ t¹o m¸y b¬m yªu cÇu d×m çnh qu¹t xuèng d−íi mùc n−íc thÊp
nhÊt ë bÓ hót mét ®é s©u hoyc = -1m.
Bµi gi¶i:
50
Víi QTK = 2,8m3/s vµ HTK = 13, ®iÓm c«ng t¸c n»m trªn ®−êng Q ∼ H øng víi gãc
nghiªng θ = -20 (h×nh 2-10). Ta chän ®−êng ®Æc tÝnh Q ∼ H øng víi θ = -20 lµm ®−êng
®Æc tÝnh H = f(Q) thiÕt kÕ. §èi víi m¸y b¬m h−íng trôc trôc ®øng th× x¸c ®Þnh cao
tr×nh ®Æt m¸y theo hai ®iÒu kiÖn:
1) §iÒu kiÖn thø nhÊt lµ ®¶m b¶o m¸y b¬m kh«ng sinh ra hiÖn t−îng khÝ thùc khi
lµm viÖc víi cét n−íc thiÕt kÕ, [hs] tÝnh theo c«ng thøc:
[hs] = Hat - Hbh - htoh - [Δh] (m)
Trong ®ã: Hat, Hbh x¸c ®Þnh nh− ë thÝ dô 1.
Hat = 10,33 - Error! = 10,32 m
víi t0 = 300C tra b¶ng phô lôc ®−îc hbh = 0,43m
Dùa vµo HTK = 13m tra vµo ®−êng ®Æc tÝnh Q ∼ H øng víi gãc θ = -20 ®−îc [Δh] =
9m thay vµo ta cã: [hs] = 10,32 - 0,43 - 0,5 - 9,0 = 0,39m.
Cao tr×nh ®Æt m¸y sÏ lµ:
Z®m1 = 9 + 0,39 = 9,39 m
2) §iÒu kiÖn thø hai lµ ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn hsyc = -1m:
Z®m2 = Zbhmin + hsyc = 9-1 = + 8m. Chän Z®m2 = +8 lµm cao tr×nh ®Æt m¸y thiÕt kÕ
TK
Z ®m
KiÓm tra cao tr×nh ®Æt m¸y øng víi çc tr−êng hîp bÊt th−êng (Hmax, Hmin).
a - Tr−êng hîp m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc lín nhÊt Hmax:
víi Hmax = 14m tra trªn ®−êng ®Æc tÝnh H = f(Q) øng víi gãc θ = -20 ®−îc [Δh]' =
9,8m.
Coi Hat, Hbh, ht«h nh− trªn ta cã:
[hs]' = 10,32 - 0,43 - 0,5 - 9,8 = -0,41m
vµ Z'®m = 9,0 + (-0,41) = + 8,59 m
TK
NhËn xÐt: Z'®m = + 8,59m > Z®m =+8
b. Tr−êng hîp m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc nhá nhÊt Hmin:
víi Hmin = 12m tra trªn ®−êng ®Æc tÝnh H = f(Q) øng víi gãc θ = -20 ®−îc [Δh]'' = 8,6m.
[hs]'' = 10,32 - 0,43 - 0,5 - 8,6 = + 0,79 m
Z''®m = 11 + 0,79 = + 11,79m
NhËn xÐt: Z''®m = 11,79m > Z®m
TK
= + 8m. Nh− vËy m¸y b¬m lµm viÖc an toµn trong
TK
mäi tr−êng hîp. Chän cao tr×nh ®Æt m¸y thiÕt kÕ cho tr¹m b¬m Z®m = + 8m lµ hîp lý.
Bμi tËp 4-4.

51
§Ò: Chän cao tr×nh ®Æt m¸y b¬m h−íng trôc trôc ®øng kiÓu OΠ 3-87 n = 730
v/ph theo çc sè liÖu sau:
- L−u l−îng thiÕt kÕ:
QTK = 3,5m3/s
- Cét n−íc thiÕt kÕ: HTK
= 20 m
- Cét n−íc lín nhÊt:
Hmax = 21,3 m
- Cét n−íc nhá nhÊt:
Hmin = 19 m
- Nhµ m¸y chÕ t¹o b¬m
yªu cÇu d×m çnh qu¹t cña
m¸y b¬m OΠ 3-87 xuèng
d−íi mùc n−íc thÊp nhÊt ë bÓ
hót mét ®é s©u hsyc = -2m.
Çc tµi liÖu vÒ mùc
n−íc ë bÓ hót, nhiÖt ®é
cña n−íc, tæn thÊt cét
n−íc ë èng hót… gièng
nh− vÝ dô thø 3.
Bµi gi¶i:
Víi QTK = 3,5 m3/s,
H×nh 2-13: §−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m
HTK = 20m trªn ®−êng
®Æc tÝnh cña m¸y OΠ 3-87 n = 730 v/ph. b¬m
OΠ 3-87 n = 730v/ph. §iÓm c«ng t¸c n»m trªn ®−îc ®Æc tÝnh H = f(Q) øng víi gãc
nghiªng cña çnh qu¹t θ = 1030', sö dông ®−êng ®Æc tÝnh ®ã ®Ó tÝnh to¸n.
1- TÝnh cao tr×nh ®Æt m¸y theo ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o m¸y b¬m kh«ng sinh ra khÝ thùc
khi m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc thiÕt kÕ.
Dùa vµo HTK = 20m tra vµo ®−êng ®Æc tÝnh H = f(Q), θ = 1030' ®−îc [Δh] = 11,5m
ta cã:
[hs] = 10,32 - 0,43 - 0,5 - 11,5 = -2,11m.
vµ Z'®m = 9-2,11 = + 6,89m
2 - TÝnh cao tr×nh ®Æt m¸y theo yªu cÇu vÒ ®é ngËp b¸nh xe çnh qu¹t do nhµ m¸y
chÕ t¹o quy ®Þnh:
Z2®m = 9-2 = + 7,0m.
TK
§Ó tho¶ m·n c¶ hai ®iÒu kiÖn trªn chän: Z®m = + 6,89 m.
52
3- KiÓm tra cao tr×nh ®Æt m¸y thiÕt kÕ trong çc tr−êng hîp bÊt th−êng:
a, Tr−êng hîp m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc lín nhÊt Hmax:
Víi Hmax = 21,3m tra trªn ®−êng ®Æc tÝnh Q ∼ H øng víi θ = 1030' ®−îc [Δh]'
=12m vµ Q = 4,3 m3/s. Coi Hat, hbh, Hmsoh kh«ng thay ®æi nªn:
[hs]' = 10,32 - 0,43 - 0,5 - 12 = -2,61m.
vµ Z'®m = 9 - 2,61 = + 6,39m.
TK
NhËn xÐt: Z'®m = + 6,39 < Z®m = + 6,89m
Nh− vËy khi m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc lín nhÊt th× sÏ ph¸t sinh hiÖn t−îng
khÝ thùc, kh«ng an toµn cho m¸y. Trong tr−êng hîp nµy ®Ó kh¾c phôc cã thÓ lîi dông
tÝnh −u viÖt cña m¸y b¬m lo¹i OΠ lµ thay ®æi ®−îc gãc nghiªng cña çnh qu¹t lµm
thay ®æi ®−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m. ChuyÓn gãc nghiªng θ tõ 1030' sang
θ = 00. Tõ ®−êng H = f(Q) øng víi θ = 00 ta cã: víi Hmax = 21,3m, [Δh] = 11,0m vµ Q
= 3,15m3/s.
[ hs ]θ=0 = 10,32 - 0,43 - 0,5 - 11 = -1,61m.
' o
Z'®m θ=0 o = 9-1,61 = +7,39m.
NhËn xÐt: Z'®m θ=0 o = + 7,39 > Z®m

TK
= +6,89.
M¸y b¬m lµm viÖc an toµn.
b. Tr−êng hîp m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc nhá nhÊt. Tr−êng hîp nµy ta vÉn
cho m¸y b¬m lµm viÖc víi gãc nghiªng cña çnh qu¹t θ = 1030' ®óng nh− ®iÒu kiÖn tÝnh
to¸n.
øng víi Hmin = 19m tra trªn ®−êng ®Æc tÝnh H = f(Q) víi θ = 1030' ®−îc [Δh]'' =
11,3m
[hs]'' = 10,32 - 0,43 - 0,50 -11,3 = -1,91m.
Z''®m = 11-1,91 = + 9,09m
NhËn xÐt: Z''®m = + 9,09m > Z®m
TK
= + 6,89 m
Nh− vËy khi m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc nhá nhÊt Hmin th× m¸y b¬m kh«ng
ph¶i thay ®æi gãc nghiªng cña çnh qu¹t.
Qua kÕt qu¶ tÝnh to¸n ë trªn ta thÊy cã thÓ chän cao tr×nh ®Æt m¸y thiÕt kÕ cho tr¹m
b¬m lµ + 6,89m, nh−ng khi m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc lín nhÊt Hmax (tr−êng hîp
mùc n−íc ë bÓ hót h¹ thÊp tíi trÞ sè +9) th× ph¶i thay ®æi gãc nghiªng θ cña çnh qu¹t
m¸y b¬m tõ θ = 1030' xuèng θ = 00 ®Ó ng¨n ngõa hiÖn t−îng khÝ thùc xuÊt hiÖn ®¶m b¶o
an toµn cho m¸y b¬m. Lóc nµy l−u l−îng cña m¸y b¬m sÏ gi¶m ®i mét l−îng ΔQ = 3,4 -
3,15 = 0,25 m3/s.
53
Bμi tËp 4-5.
§Ò: Chän cao tr×nh ®Æt m¸y b¬m h−íng trôc trôc ®øng kiÓu CSV-1000 n = 585
v/ph theo çc sè liÖu sau:
- L−u l−îng thiÕt kÕ: QTK = 2m3/s
- Cét n−íc lín nhÊt: Hmax = 8,7 m
- Cét n−íc nhá nhÊt: Hmin = 7,5 m
- Nhµ m¸y chÕ t¹o b¬m yªu cÇu çnh qu¹t xuèng d−íi mùc n−íc thÊp nhÊt cña bÓ
hót mét ®é s©u lµ hsyc = -1m.
- Çc tµi liÖu vÒ mùc n−íc ë bÓ hót, nhiÖt ®é cña n−íc b¬m lªn, tæn thÊt cét n−íc ë
èng hót... gièng nh− ë vÝ dô thø ba.
H×nh 2-14: §−êng ®Æc tÝnh c«ng t¸c cña m¸y b¬m h−íng trôc ®øng kiÓu
CSV - 1000 n = 585 v/ph.
Bµi gi¶i:
Ta thÊy ®−êng ®Æc tÝnh c«ng t¸c cña m¸y b¬m CSV - 1000 kh«ng cã ®−êng quan
hÖ [Δh] ∼ Q hay [HCK] ∼ Q.
Tr−êng hîp nµy ta tÝnh [Δh] theo c«ng thøc kinh nghiÖm cña Tom:
[Δh] = k. Δhth; víi Δhth = σth.H
Trong ®ã:
k: hÖ sè dù tr÷ do ®iÒu kiÖn kü thuËt Ên ®Þnh, th−êng lÊy k ≥ 1,15.
54
Δhth : ®é dù tr÷ khÝ thùc cña m¸y b¬m.
H: Cét n−íc cña m¸y b¬m.
σth.: HÖ sè khÝ thùc tíi h¹n.
§èi víi m¸y b¬m h−íng trôc cã thÓ dïng c«ng thøc kinh nghiÖm cña ViÖn nghiªn
cøu Thuû lùc Liªn X« (cò):
σth = 2,05 . 10-4. ns4 / s
ns: hÖ sè tû tèc cña m¸y b¬m ta ®ang xÐt, x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
Q
ns = 3,65n v / ph
4
H3
n: Sè vßng quay cña m¸y b¬m, ë ®©y n = 585 v/ph.
Q, H: L−u l−îng vµ cét n−íc tra trªn ®−êng ®Æc tÝnh øng víi ®iÓm c«ng t¸c cã
hiÖu suÊt cao nhÊt.
Trong bµi nµy ta thÊy khi m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc thiÕt kÕ HTK = 8,3m vµ
QTK = 2m3/s, hiÖu suÊt kh¸ cao η = 0,825 nªn tÝnh ns theo nh÷ng gi¸ trÞ cña Q vµ H
nµy.
2
ns = 3,65 x 585 x = 615v / ph .
4
8,33
σth = 2,05 x 10-4 x 6154/3 = 1,04.
1- TÝnh cao tr×nh ®Æt m¸y theo ®iÒu kiÖn m¸y b¬m kh«ng sinh ra khÝ thùc khi lµm
viÖc víi cét n−íc thiÕt kÕ. §é d− khÝ thùc cho phÐp tÝnh theo c«ng thøc:
[Δh] = k. σth. HTK = 1,15 x 1,04 x 8 = 9,57 m.
§é cao hót n−íc ®Þa h×nh cho phÐp cã gi¸ trÞ:
[hs] = 10,32 - 0,43 - 0,5 - 9,57 = -0,18m vµ cao tr×nh ®Æt m¸y lµ:
Z'®m = 9 - 0,18 = +8,82
2- TÝnh cao tr×nh ®Æt m¸y theo yªu cÇu cña nhµ m¸y chÕ t¹o m¸y b¬m:
Z2®m = 9 - 1 = +8
TK
§Ó tho¶ m·n c¶ hai ®iÒu kiÖn chän cao tr×nh m¸y thiÕt kÕ cho tr¹m b¬m lµ Z®m = +8.
3- KiÓm tra l¹i cao tr×nh ®Æt m¸y thiÕt kÕ khi m¸y b¬m lµm viÖc trong çc ®iÒu
kiÖn bÊt th−êng:
a. Khi m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc lín nhÊt:
Víi Hmax = 8,7m th×: Δh'th = 1,04 x 8,7 = 9,06m.
[Δh]' = 1,15 x 9,06 = 10,4m.
55
[hs]' = 10,32 - 0,43 - 0,50 - 10,4 = -1m.
Z'®m = 9-1 = +8.
TK
So s¸nh Z'®m = Z®m = +8.
b/ Tr−êng hîp m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc nhá nhÊt:
víi Hmin = 7,5m ta tÝnh ®−îc:
Δh''th = 1,04 x 7,5 = 7,8m.
[Δh]'' = 1,15 x 7,8 = 9m.
[hs]'' = 10,32 - 0,43 -0,50 -9 = + 0,39m.
Z'®m = 11 + 0,39 = + 11,39.
NhËn xÐt: M¸y b¬m lµm viÖc an toµn trong mäi tr−êng hîp, chän cao tr×nh ®Æt
m¸y thiÕt kÕ ZTK®m = +8 lµ hîp lý.
bμi tËp sè 5
Çc tr−êng hîp lµm viÖc cña m¸y b¬m
§Ò 5-1.
Ng−êi ta dïng 1 m¸y b¬m 5H Д B n = 1450 v/ph, ®−êng ®Æc tÝnh xem (h×nh 2-
4), ®Ó b¬m n−íc tõ mùc n−íc bÓ hót Zh = +42m lªn bÓ th¸o Zt = + 70m.
§−êng èng hót dµi 30m, ®−êng kÝnh Dh = 250mm cã l¾p 1 van ®¸y l−íi, 1 cót
cong 90oC. §−êng èng ®Èy dµi 200m, ®−êng kÝnh Dd = 200mm cã l¾p 1 van ph¼ng, 1
van 1 chiÒu (h×nh ®Üa); 2 cót cong 300 cuèi èng ®Èy më réng tõ 200mm lªn 240mm vµ
l¾p 1 n¾p ®Çu èng ®Èy cã b¶n lÒ trªn. MiÖng èng ®Èy n»m thÊp d−íi mùc n−íc bÓ
th¸o.
1) VÏ ®−êng ®Æc tÝnh èng n−íc.
2) T×m ®iÓm c«ng t¸c m¸y b¬m vµ çc th«ng sè ch¹y m¸y.
Bµi gi¶i:
1) §−êng ®Æc tÝnh èng n−íc Hyc = f(Q):
Cét n−íc yªu cÇu cã thÓ x¸c ®Þnh b»ng:
Hyc = Hdh + ht.
56
ë ®©y Hdh = Zt - Zh = 70 - 42 = 28m.
ht: cét n−íc tæn thÊt ®−êng èng:
ht = hth + htd = ShQ2 + SdQ2.
- Tæn thÊt trªn ®−êng èng hót: bao gåm tæn thÊt däc ®−êng htd, tæn thÊt van ®¸y cã
l−íi htvl, tæn thÊt qua cót cong 900 ht900 vµ tæn thÊt co hÑp htc.
hth = htd + ht vl + ht 900 + htc
(1) Tæn thÊt däc ®−êng:
λL h Vh2
htd = ⋅
D h 2g
ë ®©y:
+ vh: l−u tèc trong èng hót
Q 4 4
Vh = = Q= Q = 20,38Q
Foh π.D h
2
3,14 × (0, 25)2
+ Lh, Dh: §−êng kÝnh èng hót.

+ λ hÖ sè søc c¶n däc ®−êng víi èng thÐp ®· dïng D = 250 mm, λ = 0,027.
htd = Error! x Error! = 68,59 Q2
(2) Tæn thÊt van ®¸y cã l−íi:
htvl = ξvl Error!
+ DiÖn tÝch cöa van b»ng diÖn tÝch èng hót:
V = Vh = 20,38Q.
+ ξvl lÊy b»ng 5.
htvl = 5 Error! = 105,85 Q2
(3) Tæn thÊt qua cót cong 900
v 2h
ht900 = ξ900 = = 0,3 Error! = 6,35 Q2
2g
víi èng trßn Error! = 1 -> ξ900= 0,3
(4) Tæn thÊt co hÑp (bá qua).
Tæn thÊt trªn ®−êng èng hót:
hth = (68,59 + 105,85 + 6,35) Q2 = 180,79Q2
- Tæn thÊt trªn ®−êng èng ®Èy: bao gåm tæn thÊt däc ®−êng htd, tæn thÊt van 1
chiÒu (htv), tæn thÊt 2 cót cong 300 (ht300), tæn thÊt më réng htmr, tæn thÊt ra vµ n¾p htrn:
htd = htd + htv + 2ht300 + htmr + htrn
(1) Tæn thÊt däc ®−êng èng ®Èy
57
λL h Vh2
htd = ⋅
D h 2g
Vd = Error! = Error! = 31,85 Q (m/s)
Dd = 200 èng thÐp cò λ = 0,029.
0,029x200 ( 31,85Q )
2
htd = x = 1499,4 Q2
0,2 2x9,81
(2) Tæn thÊt qua van ph¼ng khi më hoµn toµn cã hÖ sè ξ = 0. HÖ sè tæn thÊt ë van
1 chiÒu øng víi D = 200mm, ξ = 1,21.
Vd2
htv = 1,21 = 62,56 Q2
2g
(3) Tæn thÊt qua 2 cót cong 300.
2ht300 = 2 x ξ300 Error! = 2 x 0,17 Error! = 17,58 Q2
(4) Tæn thÊt më réng:
htmr = ξmr Error!
V1: L−u tèc tr−íc khi më réng (V1 = 31,85 Q m/s)
V2: L−u tèc sau khi më réng
V2 = Error! = 22,12 Q m/s
Gãc më réng θ = 12,50, ξmr = 0,24
htmr = 0,24 Error! = 1,16Q2
(5) Tæn thÊt ra ngËp cã n¾p
V22
htr = ξrn = 1,7 x Error! = 42,39 Q2
2g
Tæn thÊt èng ®Èy:
htd = (1499,4 + 62,56 + 17,58 + 1,16 + 42,39) Q2 = 1623,1 Q2.
Tæn thÊt ®−êng èng:
ht = (180,8 + 1623,1)Q2 ≈ 1804 Q2.
- Cét n−íc yªu cÇu:
Hyc = 28 + 1804 Q2.
- VÏ ®−êng ®Æc tÝnh Hyc = f(Q) (H×nh 2-14)
Q l/s 0 20 40 60 80 100
Hyc (m) 28 28,72 30,89 34,49 39,54 46,04
2) §iÓm c«ng t¸c m¸y b¬m

58
§iÓm A (h×nh 2-14) cã Q = 59 l/s
H = 34,3 m
η = 70%
[HCK] = 6,0m
γQH 9,81x0, 059x34,3
N= = = 28,36kW
η 0, 7
§Ò 5-2.
Sö dông 2 m¸y b¬m 5 H ДB, n = 1450 v/ph ë bµi tËp 5-1 ®Ó lµm viÖc trªn 1
®−êng èng ®Èy chung dµi 200mm, ®−êng kÝnh Dd = 300mm, cã l¾p 1 van 1 chiÒu, 1
van ph¼ng, 2 cót cong 300 vµ n¾p èng ∅ 300mm. Mùc n−íc bÓ hót Zh = +42m, mùc
n−íc bÓ th¸o
Zt = +70m.
èng nèi 2 m¸y b¬m víi ®−êng èng ®Èy chung l¾p cïng cao tr×nh + 45m. §o¹n
èng ®Èy riªng cña tõng m¸y b¬m tr−íc khi nèi vµo èng chung rÊt ng¾n chØ l¾p 1 van
ph¼ng. èng hót ®−îc l¾p ®Æt nh− ®Ò 5-1.
1/ VÏ ®−êng ®Æc tÝnh lµm viÖc chung cña 2 m¸y b¬m
2/ T×m ®iÓm c«ng t¸c chung vµ ®iÓm c«ng t¸c cña tõng m¸y.
Bµi gi¶i: (S¬ ®å l¾p h×nh 2-15)

1/ VÏ ®−êng ®Æc tÝnh lµm viÖc chung cña 2 m¸y b¬m
H×nh 2-14.
H×nh 2-15: S¬ ®å l¾p song

song
59
Do ®−êng èng hót l¾p ®Æt nh− bµi tËp 5-1, ®o¹n èng ®Èy cña tõng m¸y tr−íc khi
nèi vµo èng chung ng¾n kh«ng ®¸ng kÓ nªn tæn thÊt tõ mùc n−íc bÓ hót ®Õn M b»ng
tæn thÊt trong èng hót. Tõ kÕt qu¶ ë bµi tËp 5-1:
htl1 = htl2 = hth = 180,8Q2.
¸p lùc t¹i M cña tõng m¸y b¬m b»ng:
HM(Q) = H(Q) - HOM (Q).
ë ®©y: H(Q): §−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m 5H Д B.
HOM(Q): Cét n−íc yªu cÇu ®¸p øng tõ mùc n−íc bÓ hót (o.o) ®Õn M.
HOM = 45 - 42 + 180,8Q2 = 3 + 180,8Q2.
VËy: HM = H(Q) - 3 - 108,8Q2.
KÕt qu¶ tÝnh to¸n ë b¶ng d−íi ®©y vµ ®−êng ®Æc tÝnh lµm viÖc chung HMI+II ë h×nh
2-16.
B¶ng:
Q (l/s) 0 20 40 60 80
H (m) 37,5 40 38,7 34 30
HOM (m) 3 3,07 3,29 3,65 4,16
HM (m) 34,5 36,93 35,71 30,35 25,84
2Q (l/s) 0 40 80 120 160
2/ T×m ®iÓm c«ng t¸c:
a) §−êng ®Æc tÝnh èng n−íc:
Hyc = Hdh + ht MN = 70 - 45 + ht MN = 25 + ht MN
ht MN: tæn thÊt cét n−íc ë ®−êng èng chung
ht MN = htd + htv + 2h t300 + ht rn
Do cïng 1 ®−êng kÝnh nªn cã thÓ viÕt:
⎛ λL ⎞ V2
h tMN = ⎜ d + ξVic + 2ξ30o + ξrn ) ⎟ d =
⎝ Dd ⎠ 2g
⎡ 0, 025x200 ⎤ 42
⎢ + 1,11 + 2x0,17 + 1, 4 ⎥ Q 2 = 19,52x10, 21Q 2 = 199,3Q 2
⎣ ⎦ 2x9,81(3,14x0,3 )
2 2
0,3
Do ®ã: Hyc = 25 + 199,3 Q2.
Q (l/s) 0 40 80 120 160

Hyc (m) 25 25,32 26,28 27,87 30,1
b) §iÓm c«ng t¸c:

60
- §iÓm c«ng t¸c khi lµm viÖc chung A:
HA = 28,50m ; QA = 0,135m3/s
- §iÓm c«ng t¸c tõng m¸y A1:
HM = HA = 28,5m; H = 32,5m; Q = 0,0675m3/s
η = 68% (HCK) = 4,4m
H×nh 2-16.
H×nh 2-17: BiÓu ®å s¶n phÈm m¸y b¬m ly t©m c«ng s¬n mét cÊp lo¹i K cña Nga
(Çc h×nh chÊm chÊm biÓu thÞ lo¹i m¸y b¬m s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng riªng).
61
H×nh 2-18: BiÓu ®å s¶n phÈm m¸y b¬m ly t©m mét cÊp cã hai cöa n−íc vµo lo¹i Д
vµ HД cña Nga. (H×nh chÊm chÊm biÓu thÞ lo¹i m¸y b¬m s¶n xuÊt theo ®¬n ®Æt hµng
riªng).
H×nh 2-19: BiÓu ®å s¶n phÈm m¸y b¬m trôc ®øng lo¹i O vµ OΠ
62
63
PhÇn thø ba
®Ò tμi ®å ¸n m«n häc
64
65
A. Môc ®Ých vμ yªu cÇu
I. Môc ®Ých
Môc ®Ých viÖc lµm ®å ¸n m«n häc tr¹m b¬m lµ ®Ó sinh viªn trùc tiÕp b¾t tay vµo
tÝnh to¸n thiÕt kÕ s¬ bé çc phÇn chÝnh cña 1 tr¹m b¬m.
Th«ng qua ®ã mµ cñng cè ®−îc bµi häc, n¾m ®−îc ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n, vËn
dông çc kiÕn thøc ®· häc trong çc m«n häc kü thuËt c¬ së vµ chuyªn m«n ®Ó gi¶i
quyÕt çc vÊn ®Ò kü thuËt trong viÖc thiÕt kÕ tr¹m b¬m 1 çch cã hÖ thèng. §ång thêi
lµm cho sinh viªn b−íc ®Çu lµm quen víi c«ng viÖc cña ng−êi kü s− thuû lîi trong
c«ng t¸c thiÕt kÕ mét c«ng tr×nh thuû lîi phôc vô n«ng nghiÖp,
II. yªu cÇu

1/ Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, yªu cÇu sinh viªn hiÓu ®−îc môc ®Ých, ý nghÜa, néi
dung çc phÇn tÝnh to¸n. N¾m v÷ng çc b−íc tÝnh to¸n, thiÕt kÕ vµ sù quan hÖ gi÷a
chóng víi nhau, tõ ®ã thÊy ®−îc çc c«ng tr×nh trong 1 tr¹m b¬m liªn kÕt víi nhau rÊt
chÆt chÏ, çi nä hç trî cho çi kia.
2/ Tr−íc khi thùc hiÖn ph¶i «n l¹i lý thuyÕt, lµm phÇn nµo, xem l¹i lý thuyÕt phÇn
®ã. Trong tÝnh to¸n ph¶i ®éc lËp suy nghÜ, tù lùc çnh sinh ®ång thêi cÇn ph¶i tranh
thñ sù gióp ®ì cña çc thÇy c« gi¸o, cña b¹n bÌ, ph¸t huy tÝnh s¸ng t¹o cña m×nh ®Ó
n©ng cao vµ më réng kiÕn thøc.
3/ Sinh viªn ph¶i nép bµi ®óng thêi gian quy ®Þnh.
b. ®Ò tμi thiÕt kÕ
thiÕt kÕ s¬ bé tr¹m b¬m t−íi
I. Tµi liÖu thiÕt kÕ

Dùa vµo quy ho¹ch thñy lîi cho 1 vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Ó ®¶m b¶o t−íi
cÇn thiÕt ph¶i x©y dùng 1 tr¹m b¬m t−íi víi çc tµi liÖu c¬ b¶n sau ®©y:
1/ B×nh ®å khu vùc ®Æt tr¹m b¬m tû lÖ 1/1000. Cao ®é mÆt ®Êt cña çc ®−êng ®ång
møc ghi ë b¶ng 1.
66
B¶n ®å nµy dïng chung cho mäi ®Ò tµi, do ®ã ®èi víi mçi ®Ò tµi chØ cÇn can
nh÷ng ®−êng ®ång møc cã cao ®é b»ng çc gi¸ trÞ cña a, b, c… ghi ë b¶ng 1 (kh«ng
ghi a, b, c…).
2/ L−u l−îng yªu cÇu tr¹m b¬m ph¶i cung cÊp trong çc thêi kú sinh tr−ëng cña
c©y trång ghi ë b¶ng 2.
3/ Cao tr×nh mùc n−íc s«ng t¹i vÞ trÝ x©y dùng tr¹m b¬m øng víi tÇn suÊt thiÕt kÕ
p = 75% ghi ë b¶ng 3.
4/ Cao tr×nh mùc n−íc yªu cÇu thiÕt kÕ ë ®Çu kªnh t−íi ghi ë b¶ng 4.
5/ Cao tr×nh mùc n−íc lò ngoµi s«ng øng víi tÇn suÊt kiÓm tra p = 1%:
Çc ®Ò tµi sè lÎ: Zmax = + 15,2m
Çc ®Ò tµi sè ch½n: Zmax = + 66,60m
6/ Cao tr×nh mùc n−íc thÊp nhÊt ngoµi s«ng øng víi tÇn sè kiÓm tra p = 90%:
Çc ®Ò tµi sè lÎ: Zmin = + 12,80m
Çc ®Ò tµi sè ch½n: Zmin = + 64,20m
7/ NhiÖt ®é trung b×nh cña n−íc s«ng t0 = 250C.
8/ Çc h¹t phï sa trong n−íc s«ng cã ®−êng kÝnh trung b×nh dtb = 0,04mm, tèc ®é
ch×m l¾ng w = 1,1mm/s.
9/ Trªn tuyÕn x©y dùng tr¹m, còng nh− n¬i tuyÕn kªnh ®i qua t×nh h×nh ®Þa chÊt
t−¬ng ®èi tèt, d−íi líp ®Êt canh t¸c lµ ®Êt thÞt pha çt.
10/ Khu vùc ®Æt tr¹m b¬m rÊt gÇn ®−êng giao th«ng vµ ®−êng d©y ®iÖn cao thÕ
10kV.
II. NhiÖm vô
1/ Bè trÝ tæng thÓ c«ng tr×nh ®Çu mèi cña tr¹m b¬m.
2/ ThiÕt kÕ kªnh th¸o, kªnh dÉn cña tr¹m b¬m.
3/ TÝnh to¸n cét n−íc thiÕt kÕ vµ çc lo¹i cét n−íc kiÓm tra cña tr¹m b¬m.
4/ Chän m¸y b¬m, ®éng c¬ ®iÖn vµ m¸y biÕn ¸p.
5/ Chän lo¹i nhµ m¸y b¬m. TÝnh cao tr×nh ®Æt m¸y. TÝnh çc kÝch th−íc c¬ b¶n
cña nhµ m¸y, bÓ hót vµ bÓ th¸o.
6/ Çc b¶n vÏ kÌm theo thuyÕt minh:
a- Bè trÝ tæng thÓ c«ng tr×nh ®Çu mèi tû lÖ 1/1000.
b- H×nh c¾t ngang nhµ m¸y, tû lÖ 1/50 - 1/100.
67
c- H×nh chiÕu b»ng nhµ m¸y trªn ®ã thÓ hiÖn ®−îc cÊu t¹o, çch bè trÝ vµ kÝch
th−íc çc tÇng, tû lÖ 1/50 - 1/100.
B¶n vÏ ph¶i tu©n theo ®óng çc quy ph¹m kü thuËt vÒ khæ giÊy, nÐt vÏ, ký hiÖu,
khung tªn vµ gÊp ®óng kü thuËt (xem phÇn phô lôc cuèi tµi liÖu nµy).
68
69
70
B¶ng 1: Gi¸ trÞ cao ®é çc ®−êng ®ång møc trªn b×nh ®å vÞ trÝ x©y dùng tr¹m b¬m.
Ký hiÖu
a b c d e g h i k l m n o p q r s t
§Ò tμi
1; 5; 9; 13
25; 43; 47 13 14 15 16 16 15 16 17 18 19 20 21 22
53; 57; 63
19 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
2; 8; 12; 18
22; 30; 34 65 66 67 68 68 67 68 69 70 71 72 73 74
38; 40; 52
3; 7; 17
33; 35; 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31
53; 55
23; 27
15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80
31; 46
50 66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90
11; 21;
14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38 40 42 44
49; 59
16 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77
15 14 16 18 20 22 24 26 28 30 32 34 36 38
29; 37; 39
41; 45 14 14,5 15 15,5 16 16,5 17
51; 61
42; 60; 64 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 115 120 125 130
6; 16
66 68 70 72 74 76 78 80 82 84 86 88 90 92 94
28; 44
4; 14; 20; 24
66 66,5 67 67,5 68 68,5 69
26; 54; 62
10; 32; 36
66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83
42; 48; 56; 58
71
B¶ng 2: L−u l−îng yªu cÇu t−íi trong çc thêi kú. §¬n vÞ: m3/s
§Ò tµi Sè
1 vµ 2 vµ 3 vµ 4 vµ 5 vµ 6 vµ 7 vµ 8 vµ
Thêi gian ngµy
Tõ - §Õn 38 63 36 61 34 59 32 57
16/11-21/12 46 11.20 25.20 0.96 21.00 11.20 15.00 2.50 15.00
1/1-15/1 15 5.40 24.00 0.47 14.00 8.40 11.80 2.00 9.80
22/1-12/2 22 8.10 16.60 0.70 13.60 5.50 15.00 2.50 8.80
13/2-28/2 16 5.40 25.20 0.45 13.60 8.40 10.80 1.40 9.80
1/3-26/3 26 8.10 16.60 0.71 21.00 5.40 15.00 2.00 8.80
1/4-10/4 10 5.40 16.60 0.44 13.60 5.40 11.80 2.50 9.80
11/4-30/4 20 11.20 25.20 0.96 21.00 11.20 15.00 2.00 15.00
1/5-10/5 10 5.40 16.00 0.70 13.60 5.40 11.80 2.50 9.80
16/5-25/5 10 5.40 16.00 0.44 13.60 5.00 8.80 2.00 8.00
B¶ng 2: (TiÕp theo)
§Ò tµi Sè 11 15
9vµ 10 vµ 12 vµ 13 vµ 14 vµ 16 vµ
Thêi gian ngµy vµ vµ
Tõ - §Õn 30 55 28 53 52 51 50 49
16/11 -31/12 46 18.00 2.16 0.88 28.80 22.00 14.60 7.00 14.00
1/1 - 15/1 15 18.00 1.05 0.86 19.00 21.00 11.80 4.20 11.00
22/1 - 12/2 22 9.00 1.05 0.64 28.80 22.00 14.00 6.60 8.30
13/2 - 28/2 16 18.00 1.05 0.86 19.00 16.30 10.20 2.80 8.30
1/3 - 26/3 26 8.80 1.62 0.88 28.80 22.00 14.60 4.20 14.00
1/4 - 10/4 10 8.80 1.00 0.64 19.00 21.00 10.20 7.00 8.30
11/4 - 30/4 20 18.00 2.16 0.88 28.80 16.30 14.60 4.00 11.00
1/5 - 10/5 10 9.00 1.60 0.80 19.00 16.30 7.00 7.00 8.30
16/5 - 25/5 10 9.00 1.00 0.43 19.00 10.20 7.00 4.00 8.30

72
§Ò tµi Sè 19 23 24
17vµ 18 vµ 20 vµ 21 vµ 22 vµ
Thêi gian ngµy vµ vµ vµ
Tõ - §Õn 48 47 46 45 44 43 42 41
16/11 -31/12 46 10.80 16.20 2.20 10.00 13.60 18.00 4.80 2.26
1/1 - 15/1 15 7.10 10.60 1.10 7.40 10.00 17.60 4.40 2.00
22/1 - 12/2 22 7.10 10.60 1.60 5.00 13.60 12.00 4.80 1.60
13/2 - 28/2 16 10.80 10.60 1.10 7.40 6.70 18.00 3.10 2.15
1/3 - 26/3 26 7.10 16.20 1.10 10.00 13.60 12.00 4.80 2.26
1/4 - 10/4 10 7.10 10.60 1.60 7.40 6.70 9.00 3.10 1.10
11/4 - 30/4 20 10.80 16.20 1.10 10.00 13.60 18.00 4.80 2.26
1/5 - 10/5 10 7.10 10.60 2.20 5.00 10.00 9.00 3.10 1.10
16/5 - 25/5 10 7.10 10.60 1.10 5.00 6.70 8.60 3.10 1.60
§Ò tµi Sè 27 35 37
25vµ 26 vµ 29 vµ 31 vµ 33 vµ
Thêi gian ngµy vµ vµ vµ
Tõ - §Õn 40 39 64 62 60 58 56 54
16/11 -31/12 46 28.20 4.60 7.20 13.20 6.20 16.20 2.20 9.80
1/1 - 15/1 15 18.60 3.40 3.50 9.80 3.10 10.80 1.30 9.60
22/1 - 12/2 22 28.20 4.60 7.20 6.50 4.62 11.40 2.20 9.80
13/2 - 28/2 16 18.60 3.40 5.40 9.80 3.10 16.20 1.76 7.35
1/3 - 26/3 26 28.20 4.60 3.50 13.20 6.20 11.40 2.20 9.80
1/4 - 10/4 10 18.60 2.30 5.40 9.80 4.62 10.80 1.30 7.35
11/4 - 30/4 20 28.20 4.60 7.20 13.20 3.10 16.20 1.76 9.80
1/5 - 10/5 10 18.60 3.40 3.50 6.50 3.10 10.80 2.20 4.75
16/5 - 25/5 10 18.60 2.30 5.40 6.50 3.10 10.80 1.30 4.90
B¶ng 3: Cao tr×nh mùc n−íc b×nh qu©n tuÇn cña s«ng trong n¨m thiÕt kÕ
øng víi tÇn suÊt p = 75%
Th¸ng TuÇn Sè ngµy Cao tr×nh mùc n−íc (m)
73
§Ò tµi sè lÎ §Ò tµi sè ch½n

1 10 14.30 65.70
11 2 10 14.40 65.80
3 10 14.50 65.90
1 10 13.90 65.30
12 2 10 14.20 65.60
3 10 14.30 65.70
1 10 14.30 65.70
1 2 10 14.10 65.50
3 10 13.80 65.20
1 10 13.50 64.90
2 2 10 13.90 65.30
3 10 13.40 64.80
1 10 13.30 64.70
3 2 10 13.20 64.60
3 10 13.40 64.80
1 10 13.80 65.20
4 2 10 13.80 65.20
3 10 13.90 65.30
1 10 14.10 65.50
5 2 10 14.20 65.60
3 10 14.30 65.70
B¶ng 4: Cao tr×nh mùc n−íc yªu cÇu ®Çu kªnh t−íi (m)
§Ò tµi 1 2 3 4 5 6
Cao tr×nh mùc n−íc 23.20 75.20 32.80 68.20 18.80 92.70
7 8 9 10 11 12 13 14 15
28.30 71.20 23.80 84.20 42.80 74.20 22.80 68.70 38.80
16 17 18 19 20 21 22 23 24
94.20 32.80 74.60 26.30 68.20 44.80 75.20 72.80 69.00
25 26 27 28 29 30 31 32 33
23.20 70.20 75.80 94.20 16.80 75.20 81.80 79.70 32.80
34 35 36 37 38 39 40 41 42
71.20 32.80 84.20 17.30 74.60 18.80 74.60 17.60 124.20
43 44 45 46 47 48 49 50 51
23.80 96.20 16.80 77.70 23.20 84.20 42.80 90.20 17.30
52 53 54 55 56 57 68 59 60
74.20 22.80 68.70 32.80 84.20 19.80 84.20 41.30 133.20
61 62 63 64
16.80 68.20 23.80 127.20
74
73
PhÇn thø t−
H−íng dÉn thiÕt kÕ ®å ¸n m«n

häc tr¹m b¬m
74
75
Trong qu¸ tr×nh lµm ®å ¸n m«n häc, sinh viªn nhÊt thiÕt ph¶i tham kh¶o gi¸o
tr×nh m¸y b¬m vµ mét sè gi¸o tr×nh kh¸c cã liªn quan nh− gi¸o tr×nh thuû lùc, gi¸o
tr×nh thuû n«ng…
Trong phÇn h−íng dÉn nµy sÏ tr×nh bµy çch thùc hiÖn çc néi dung tÝnh to¸n,
thiÕt kÕ cña mét ®å ¸n m«n häc nh»m cho sinh viªn lµm quen víi c«ng t¸c thiÕt kÕ
tr¹m b¬m t−íi tiªu cÊp n−íc, cã hiÓu biÕt cô thÓ h¬n vÒ chi tiÕt kÕt cÊu c«ng tr×nh. Tõ
®ã sinh viªn cã thÓ gi¶i quyÕt hîp lý çc vÊn ®Ò kü thuËt, thùc hiÖn ®Çy ®ñ vµ gi¶m sai
sãt çc yªu cÇu vÒ néi dung ®å ¸n m«n häc.
A. Bè trÝ tæng thÓ c«ng tr×nh tr¹m b¬m
Néi dung bè trÝ tæng thÓ mét c«ng tr×nh tr¹m b¬m bao gåm çc phÇn viÖc sau:
I. Chän tuyÕn c«ng tr×nh

Dùa vµo b¶n ®å ®Þa h×nh vµ nhiÖm vô cña tr¹m b¬m mµ v¹ch ra mét sè tuyÕn c«ng
tr×nh, so s¸nh vµ chän ra mét sè tuyÕn cã lîi nhÊt. §èi víi tr¹m b¬m t−íi, tuyÕn c«ng
tr×nh cã lîi nhÊt sÏ lµ:
- H−íng lÊy n−íc thuËn,
- æn ®Þnh vÒ mÆt xãi lë, båi l¾ng
- Khèng chÕ diÖn tÝch t−íi lín nhÊt vµ khèi l−îng ®µo ®¾p Ýt nhÊt.
II. Chän vÞ trÝ nhµ m¸y:

ë çc vïng ®ång b»ng n−íc ta, s«ng th−êng cã ®ª bao. Tr¹m b¬m lÊy n−íc tõ çc
s«ng ®ã cã thÓ bè trÝ ë ngoµi ®ª hoÆc trong ®ª. Tr−êng hîp nguån n−íc lµ çc s«ng
kh¸c, ë trung du, ë miÒn nói, hoÆc s«ng kh«ng cã ®ª bao th× cÇn ph¶i ph©n tÝch kü
cµng, so s¸nh lîi h¹i ë çc ph−¬ng ¸n ®Ó chän mét vÞ trÝ thÝch hîp nh»m ph¸t huy hiÖu
qu¶ kinh tÕ cao vµ ®¶m b¶o an toµn cho nhµ m¸y trong mïa m−a lò.
Sau khi ®· quyÕt ®Þnh vÞ trÝ ®Æt tr¹m cßn ph¶i x¸c ®Þnh cô thÓ nhµ m¸y n»m ë vÞ trÝ
nµo trªn tuyÕn c«ng tr×nh. Khi ®Þnh vÞ trÝ nhµ m¸y ph¶i dùa vµo tµi liÖu ®Þa chÊt, mÆt
b»ng khu vùc, ®−êng giao th«ng ra vµo nhµ m¸y, vÞ trÝ ®Æt tr¹m biÕn ¸p, gian ®iÖn,
gian söa ch÷a, nhµ qu¶n lý, mÆt b»ng thi c«ng...
Trong ®å ¸n m«n häc nµy ta cã thÓ dùa vµo mét sè yªu cÇu sau:
1) §¶m b¶o chèng lò cho ®éng c¬. §Ó ®¶m b¶o sµn ®éng c¬ (®èi víi nhµ m¸y b¬m
trôc ®øng) hoÆc sµn nhµ m¸y (®èi víi nhµ m¸y l¾p m¸y b¬m trôc ngang kiÓu mãng
t¸ch rêi) kh«ng bÞ ngËp lôt trong mïa m−a lò th× cao tr×nh sµn ®éng c¬ hoÆc nÒn nhµ
ph¶i cao h¬n mùc n−íc lò tõ 0,5m trë lªn.
76
2) §Ó viÖc vËn chuyÓn giao th«ng dÔ dµng, gi¶m khèi l−îng ®µo ®¾p vµ ®Ó lîi
dông th«ng giã tù nhiªn th× cao tr×nh sµn ®éng c¬ (nÒn nhµ) ph¶i cao h¬n mÆt ®Êt tù
nhiªn tõ 0,2 - 0,3m.
Dùa vµo 2 yªu cÇu c¬ b¶n trªn, ®èi chiÕu cao tr×nh mùc n−íc lò lín nhÊt ë s«ng
(øng víi tÇn suÊt kiÓm tra p =1%) víi cao tr×nh mÆt ®Êt tù nhiªn ®Ó quyÕt ®Þnh vÞ trÝ
nhµ m¸y.
III. X¸c ®Þnh vÞ trÝ bÓ th¸o

§Ó t−íi tù ch¶y cho toµn khu vùc, bÓ th¸o ph¶i ®¶m b¶o ®−îc mùc n−íc yªu cÇu ë
®Çu kªnh t−íi khi m¸y b¬m lµm viÖc víi l−u l−îng thiÕt kÕ, ngoµi ra nªn bè trÝ bÓ th¸o
trªn ®Êt nguyªn thæ, khèi l−îng ®µo ®¾p tËn l−îng Ýt nhÊt, chiÒu dµi èng ®Èy ng¾n
nhÊt. Dùa vµo çc yªu cÇu trªn ®èi chiÕu cao tr×nh mùc n−íc yªu cÇu ®Çu kªnh t−íi
víi cao tr×nh mÆt ®Êt tù nhiªn ®Ó ®Þnh vÞ trÝ bÓ th¸o.
§èi víi tr¹m b¬m cã cét n−íc thÊp (H < 6 ∼ 7m) cã thÓ bè trÝ th¸o s¸t nhµ m¸y
(liÒn phÇn sau). Sau khi x¸c ®Þnh ®−îc vÞ trÝ cña tõng c«ng tr×nh tiÕn hµnh vÏ s¬ ®å bè
trÝ tæng thÓ c«ng tr×nh ®Çu mèi cña tr¹m b¬m nh− h×nh 4-1. B¶n vÏ bè trÝ tæng thÓ thÓ
hiÖn toµn bé çc c«ng tr×nh lÊy n−íc, kªnh dÉn, bÓ hót nhµ m¸y, bÓ th¸o, tr¹m biÕn
¸p, çc ®−êng giao th«ng ra vµo nhµ m¸y.
H×nh 4-1: S¬ ®å bè trÝ tæng thÓ c«ng tr×nh ®Çu mèi mét tr¹m b¬m t−íi.
H×nh phÝa trªn: Tr¹m b¬m ®Æt trong ®ª. BÓ th¸o xa nhμ m¸y.
H×nh phÝa d−íi: Tr¹m b¬m ®Æt ngoμi ®ª vμ bè trÝ liÒn toμn bé
1- S«ng. 2 - Cèng d−íi ®ª. 3 - Kªnh dÉn. 4- BÓ hót.
5- Nhμ m¸y. 6- èng ®Èy. 7- BÓ th¸o. 8- Kªnh th¸o.
B. Chän l−u l−îng thiÕt kÕ cho tr¹m b¬m

77
Chän l−u l−îng thiÕt kÕ tr¹m b¬m dùa vµo ®−êng qu¸ tr×nh l−u l−îng cÇn (Qyc = f(t))
biÓu thÞ ë b¶ng 2.
- L−u l−îng thiÕt kÕ Qtk ®−îc chän lµ trÞ sè lín nhÊt trong biÓu ®å Qyc = f(t) nÕu trÞ
sè nµy cã thêi gian duy tr× t−¬ng ®èi dµi (t ≥ 20ngµy).
- L−u l−îng nhá nhÊt b»ng trÞ sè nhá nhÊt trong biÓu ®å.
- L−u l−îng lín nhÊt lÊy b»ng Qgc = k Qtk
trong ®ã k = 1,20 - 1,30 khi Qtk < 1m3/s
k = 1,15 - 1,20 khi Qtk = 1-103/s
k = 1,10 - 1,15 khi Qtk > 10m3/s
C. ThiÕt kÕ kªnh
I. ThiÕt kÕ kªnh th¸o

Kªnh th¸o cã nhiÖm vô dÉn n−íc tõ bÓ th¸o tíi mÆt ruéng. Kªnh ph¶i ®¶m b¶o dÉn
®ñ n−íc, æn ®Þnh kh«ng bÞ båi l¾ng vµ xãi lë. Th«ng qua tÝnh to¸n thñy lùc ®Ó x¸c
®Þnh kÝch th−íc mÆt c¾t kªnh. Dùa vµo l−u l−îng thiÕt kÕ, t×nh h×nh ®Þa chÊt n¬i tuyÕn
kªnh ®i qua mµ chän çc yÕu tè thñy lùc m, n , i cho thÝch hîp.
Cuèi cïng ta cã bµi to¸n cã Q, m, n, i; yªu cÇu tÝnh b vµ h. §Ó gi¶i bµi to¸n nµy ta
th−êng gi¶ thiÕt h (hoÆc b) ®Ó t×m b (hoÆc h).
Trong thiÕt kÕ s¬ bé cã thÓ tÝnh ®é s©u h theo c«ng thøc kinh nghiÖm sau:
h = A3 Q (4-1)
Trong ®ã A lµ hÖ sè th−êng lÊy tõ 0,7 - 1,0.
NÕu chiÒu réng b tÝnh ra lÎ ®Ó dÔ thi c«ng nªn chän ch½n vµ tÝnh l¹i h.
§Ó ®¶m b¶o kªnh æn ®Þnh cÇn kiÓm tra theo:
- §iÒu kiÖn kh«ng xãi lë: Vmax < [Vkx]
- §iÒu kiÖn kh«ng båi l¾ng Vmin > [Vkl].
Vmax, Vmin lµ tèc ®é dßng ch¶y trong kªnh khi dÉn víi Qyc vµ Qmin.
[Vkx], [Vkl] lµ tèc ®é kh«ng xãi, kh«ng l¾ng cho phÐp, phô thuéc vµo tÝnh chÊt ®Êt
n¬i tuyÕn kªnh ®i qua, l−u l−îng ch¶y trong kªnh vµ hµm l−îng phï sa. Cã nhiÒu
c«ng thøc ®Ó x¸c ®Þnh 2 trÞ sè trªn. D−íi ®©y giíi thiÖu mét sè c«ng thøc th−êng dïng
khi thiÕu tµi liÖu:
78
- C«ng thøc GhiÕckan [Vkx] = kQ0,1 (m/s)
Q - L−u l−îng gia c−êng m3/s.
k - HÖ sè quyÕt ®Þnh bëi tÝnh chÊt ®Êt n¬i kªnh ®i qua tra b¶ng 4-1:
B¶ng 4-1: TrÞ sè hÖ sè K
ChÊt ®Êt K
§Êt thÞt pha çt 0,53
§Êt thÞt pha sÐt nhÑ 0,57
§Êt thÞt pha sÐt võa 0,62
§Êt thÞt pha sÐt nÆng 0,68
§Êt sÐt 0,75
- C«ng thøc Kenn¬®i [Vkl] = 0,548h0,64 (m/s) (4-3)

- C«ng thøc L¾c x©y [Vkl] = 0,646. R (m/s) (4-4)
0,2
- C«ng thøc cña quy ph¹m Liªn X« [Vkl] = A.Q (m/s) (4-5)
- Q - L−u l−îng nhá nhÊt m3/s
- h - ChiÒu s©u n−íc trong kªnh (m)
- R - B¸n kÝnh thñy lùc (m)
- A- HÖ sè phô thuéc vµo tèc ®é ch×m l¾ng cña bïn çt tra b¶ng d−íi:
NÕu W < 1,5 mm/s th× A = 0,33
W = 1,5 ∼ 3,5 mm/s th× A = 0,44
W > 3,5 mm/s th× A = 0,55
Sau khi kiÓm tra mµ tháa m·n bÊt ®¼ng thøc trªn th× mÆt c¾t kªnh thiÕt kÕ hîp lý.
- Cao tr×nh ®¸y kªnh th¸o ®−îc x¸c ®Þnh theo quan hÖ:
Z®k = Zyc - htk (m) (4-6)
Zyc: Cao tr×nh mùc n−íc yªu cÇu ®Çu kªnh t−íi (lÊy ë b¶ng 4) (m)
htk: §é s©u dßng ch¶y trong kªnh khi dÉn l−u l−îng thiÕt kÕ (m)
- Cao tr×nh bê kªnh th¸o:
Zbk = Z®k + hgc + a (m) (4-7)
hgc: §é s©u dßng ch¶y trong s©n khi dÉn l−u l−îng gia c−êng (m)
a: ChiÒu cao an toµn cña ®Ønh bê kªnh lÊy theo b¶ng 4-2.
B¶ng 4-2: ChiÒu cao an toµn kªnh
L−u l−îng cña kªnh (m3/s) ChiÒu cao an toµn (m)

79
D−íi 1 0,20 ∼ 0,30

Tõ 1 ∼ 10 0,40
Tõ 10 ∼ 30 0,50
Tõ 30 ∼ 50 0,60
- ChiÒu réng bê kªnh tra b¶ng 4-3.
B¶ng 4-3: ChiÒu réng bê kªnh
L−u l−îng cña kªnh (m3/s) ChiÒu réng bê kªnh (m)
1∼5 1 ∼ 1,25
5 ∼ 10 1,25 ∼ 1,5
10 ∼ 30 1,5 ∼ 2,0
30 ∼ 50 2,0 ∼ 2,5
NÕu bê kªnh cßn kÕt hîp lµm ®−êng giao th«ng th× tïy theo yªu cÇu cña çc lo¹i
xe qua l¹i mµ quy ®Þnh chiÒu réng bê kªnh.
- X¸c ®Þnh ®−êng qu¸ tr×nh mùc n−íc trong bÓ th¸o. Cao tr×nh mùc n−íc trong bÓ
th¸o x¸c ®Þnh theo c«ng thøc:
Zbt = Zdk + h + Σhms (m) (4-8)
Σhms - Cét n−íc tæn thÊt tõ bÓ th¸o ra kªnh, trÞ sè nµy bÐ th−êng bá qua.
h - §é s©u dßng ch¶y trong kªnh øng víi çc l−u l−îng. Dßng ch¶y trong kªnh
th¸o t−íi lµ dßng ®Òu nªn bµi to¸n lóc nµy cã Q, b, m, n, i t×m h. Nªn lËp b¶ng ®Ó ghi
kÕt qu¶.
II. ThiÕt kÕ kªnh dÉn:

Kªnh dÉn lµm nhiÖm vô dÉn n−íc tõ nguån vµo bÓ hót cña tr¹m b¬m. NÕu l−u
l−îng ch¶y trong kªnh dÉn b»ng l−u l−îng ch¶y trong kªnh th¸o (®èi víi tr¹m b¬m
chØ cã 1 kªnh th¸o) th× cã thÓ lÊy mÆt c¾t −ít cña kªnh dÉn b»ng mÆt c¾t −ít cña kªnh
th¸o vµ chØ kh¸c nhau vÒ cao tr×nh. Tuy vËy nÕu ph©n tÝch kü vÒ ®Æc ®iÓm, ®iÒu kiÖn
lµm viÖc th× kªnh dÉn vµ kªnh th¸o cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau nh− sau:
- Kªnh dÉn th−êng ph¶i ®µo s©u, kªnh th¸o võa ®µo võa ®¾p, nªn m¸i kªnh dÉn
th−êng lÊy Ýt dèc h¬n. Khi chiÒu s©u ®µo cña kªnh lín h¬n 5m th× cø çch 5m (theo
chiÒu cao) ph¶i lµm mét c¬ cã chiÒu réng lín h¬n 1m.
- Khi kªnh dÉn kh«ng cã c«ng tr×nh ®iÒu tiÕt ë ®Çu kªnh th× mùc n−íc trong kªnh
hoµn toµn phô thuéc vµo mùc n−íc s«ng, nªn mÆt c¾t −ít cña kªnh rÊt lín, tèc ®é
80
dßng ch¶y trong kªnh rÊt nhá nªn viÖc båi l¾ng kh«ng thÓ tr¸nh khái do ®ã ph¶i ®Ò ra
çc biÖn ph¸p xö lý n¹o vÐt hµng n¨m.
- §Ó ®¶m b¶o cung cÊp ®ñ l−u l−îng trong çc thêi kú cao tr×nh ®¸y kªnh dÉn x¸c
®Þnh theo c«ng thøc: Z®k = Zbh min =- hth (m) (4-9)
htk - §é s©u dßng ch¶y khi dÉn l−u l−îng thiÕt kÕ.
Zbh min - Cao tr×nh mùc n−íc thÊp nhÊt ë bÓ hót øng víi tÇn suÊt kiÓm tra p = 90%
cã gi¸ trÞ b»ng: Zbh min = Zsmin - hms.
Zsmin - Cao tr×nh mùc n−íc thÊp nhÊt ngoµi s«ng øng víi tÇn suÊt kiÓm tra p =
90%.
hms - Cét n−íc tæn thÊt tõ s«ng vµo tíi bÓ hót. (NÕu kªnh dÉn ng¾n l¹i kh«ng
cã cèng ®iÒu tiÕt th× cã thÓ bá qua, nÕu cã cèng ®iÒu tiÕt th× cã thÓ lÊy s¬ bé
hms ≈ 0,20m).
- Cao tr×nh bê kªnh dÉn
Zbk = Zbh max + a (4-10)
+ a. §é cao an toµn: cã thÓ lÊy nh− kªnh th¸o. Tuy nhiªn nÕu nguån n−íc lµ s«ng
lín ®é cao an toµn cßn ph¶i xÐt ®Õn chiÒu cao cña sãng.
+ Zb h max - Cao tr×nh mùc n−íc lín nhÊt ë bÓ hót.
§èi víi tr¹m ë ngoµi ®ª hoÆc tr¹m trong ®ª nh−ng mÆt ®Êt cao kh«ng dïng cèng
th×:
Zb hmax = Zs max
Zsmax - Cao tr×nh mùc n−íc lín nhÊt ngoµi s«ng øng víi tÇn suÊt kiÓm tra p = 1%
§èi víi tr¹m ®Æt trong ®ª, cao tr×nh mÆt ®Êt thÊp, vÒ mïa lò ph¶i dïng cöa èng
khèng chÕ mùc n−íc trong kªnh th× Zb hmax do ng−êi thiÕt kÕ quy ®Þnh.
(VÏ mÆt c¾t ngang kªnh th¸o, kªnh dÉn tû lÖ 1/100, 1/200).
Sö dông kÕt qu¶ tÝnh to¸n ®Ó vÏ çc mÆt c¾t kªnh th¸o vµ kªnh dÉn víi tû lÖ
1/100 - 1/200.
d. TÝnh to¸n çc lo¹i cét n−íc cña tr¹m b¬m
1) TÝnh cét n−íc thiÕt kÕ HTK

Cét n−íc thiÕt kÕ cña tr¹m b¬m còng nh− cét n−íc thiÕt kÕ cña m¸y b¬m tÝnh theo
c«ng thøc:
HTK = h®h bq + ∑ht (4-11)
Trong ®ã:
81
- h®h bq: cét n−íc ®Þa h×nh b×nh qu©n tÝnh theo c«ng thøc h®hbq = Error! (4-12)
- ∑ht: cét n−íc tæn thÊt trong ®−êng èng hót vµ èng ®Èy cña m¸y b¬m. V× ch−a
chän ®−îc m¸y b¬m, ch−a thiÕt kÕ ®−êng èng nªn th−êng lÊy theo kinh nghiÖm
∑ht = 1 ∼ 1,5m ®èi víi m¸y b¬m cét n−íc thÊp; víi cét n−íc cao s¬ bé cã thÓ lÊy
∑hms = 10% hdh.
§Ó dÔ dµng x¸c ®Þnh cét n−íc ®Þa h×nh hi vµ thêi gian t1 nªn vÏ trªn cïng mét
®å thÞ çc ®−êng quan hÖ Zbh ∼ t vµ ®−êng quan hÖ Zbh ∼ t sau ®ã lËp b¶ng theo
mÉu d−íi ®©y:
H×nh 4-2.
B¶ng thèng kª vµ tÝnh to¸n cét n−íc thiÕt kÕ.
Thêi gian tíi

Sè Qim3/s Zbt Zbh hi Qi.ti Qi.hi.ti
Tõ §Õn
ngµy
(1) (2) (3) (4) (5) (6) (7) (8) (9)
ΣQ i t i ΣQ i h i t i
2) Tr−êng hîp kiÓm tra

a. Cét n−íc lín nhÊt:
82
max = h dh max + ∑ h t
H KT KT
(4-13)
b. Cét n−íc nhá nhÊt:
min = h dh min + ∑ h t
H KT KT
(1-14)
h KT
dh max xuÊt hiÖn khi mùc n−íc ë bÓ th¸o lín nhÊt (b¬m víi l−u l−îng gia c−êng)
vµ mùc n−íc ë bÓ hót xuèng thÊp nhÊt (tÇn suÊt p = 90%).
h KT
dh min xuÊt hiÖn khi mùc n−íc ë bÓ th¸o xuèng thÊp nhÊt (b¬m víi Qmin) vµ mùc
n−íc ë bÓ hót lªn cao nhÊt (tÇn suÊt p =1%).
83
E. Chän m¸y b¬m, ®éng c¬ vμ m¸y biÕn ¸p
I. Chän m¸y b¬m chÝnh:

Víi yªu cÇu cña ®å ¸n m«n häc cÇn tiÕn hµnh theo hai b−íc: chän sè m¸y b¬m vµ
chän lo¹i m¸y b¬m
1. Chän sè m¸y b¬m: Sè l−îng m¸y b¬m n cña 1 tr¹m b¬m lµ 1 con sè cã ý
nghÜa vÒ mÆt kü thuËt vµ c¶ vÒ kinh tÕ. Nã chi phèi trùc tiÕp ®Õn kh©u thiÕt kÕ vµ
trong qu¶n lý vËn hµnh. Sè l−îng m¸y b¬m nhiÒu dÔ ®¶m b¶o ch¹y m¸y theo s¸t yªu
cÇu cÊp n−íc, nh−ng vèn ®Çu t− sÏ t¨ng lªn vµ qu¶n lý phøc t¹p h¬n. Trong tr−êng
hîp sè m¸y n nhá khèi l−îng c«ng tr×nh bao che nhá h¬n nh−ng møc ®é an toµn cÊp
n−íc sÏ kÐm h¬n.
Víi kinh nghiÖm thùc tÕ, ®Ó ®¸p øng ®−îc çc yªu cÇu trªn sè m¸y b¬m th−êng
n»m trong ph¹m vi:
3≤n≤8
§Ó t¨ng ®é an toµn b¬m n−íc cÇn chän m¸y b¬m dù tr÷. Sè l−îng m¸y dù tr÷ phô
thuéc vµo ®é tin cËy lµm viÖc cña lo¹i m¸y b¬m ®−îc chän. Trong tr−êng hîp nµy cã
thÓ chän 1 m¸y dù tr÷.
Sè m¸y b¬m cã thÓ s¬ bé chän theo çc çch sau:
- NÕu cét n−íc H thay ®æi Ýt cã thÓ dùa vµo biÓu ®å l−u l−îng cÇn. Sè m¸y n ®−îc
chän lµ hîp lý khi çc cÊp l−u l−îng trong biÓu ®å ®Òu ®−îc ®¸p øng b»ng mét sè
m¸y ch¹y nµo ®ã, tøc lµ l−îng thõa, thiÕu (± ΔQ) ë çc cÊp l−u l−îng nhá nhÊt. VÝ dô:
cã 2 ph−¬ng ¸n cã biÓu ®å l−u l−îng yªu cÇu nh− h×nh 4-3. Ph−¬ng ¸n 4 m¸y cho ta
ΔQi bÐ nªn −u ®iÓm h¬n.
84
H×nh 4-3.
- Tr−êng hîp cét n−íc thay ®æi lín dïng biÓu ®å quan hÖ N = f(t) ®Ó s¬ bé chän
sè m¸y.
Ni = γ QiHi (4-15)
Çch lµm nh− thùc hiÖn ®èi víi biÓu ®å l−u l−îng yªu cÇu.
- Dùa vµo quan hÖ
n = k Error! (4-16)
ë ®©y k: sè béi nguyªn, d−¬ng
2. Chän lo¹i m¸y b¬m

Víi sè m¸y b¬m ®· ®−îc s¬ bé chän trªn ®©y cã thÓ x¸c ®Þnh l−u l−îng thiÕt kÕ 1
m¸y b¬m:
Q tram
tk
Qtk = (4-17)
n
3
Q tram
tk : l−u l−îng thiÕt kÕ cña tr¹m b¬m m /s.
Cã Qtk, Htk, tõ biÓu ®å s¶n phÈm çc lo¹i b¬m ®· ®−îc giíi thiÖu chän lo¹i m¸y
b¬m phï hîp. C¨n cø vµo ®−êng ®Æc tÝnh kü thuËt cña m¸y b¬m (xem sæ tra cøu
m¸y b¬m) ®· ®−îc chän ®Ó x¸c ®Þnh gãc çnh qu¹t thiÕt kÕ (θ), ®ång thêi x¸c ®Þnh
çc th«ng sè ch¹y m¸y: Q, η, N, ΔH (NPSH) øng víi çc tr−êng hîp thiÕt kÕ (Htk) vµ
kiÓm tra (Hmax, Hmin).
Trong tr−êng hîp kh«ng t×m thÊy trong sè m¸y b¬m ®· ®−îc giíi thiÖu mét lo¹i
m¸y ®¸p øng Qtk vµ Htk th× cã thÓ thay ®æi sè m¸y n.
CÇn tham kh¶o çc bµi tËp mÉu ë phÇn ®Çu gi¸o tr×nh nµy vµ çch tra, chän vµ gi¶i
quyÕt çc tr−êng hîp x¶y ra.
85
Chó ý: CÇn ph©n biÖt 2 lo¹i th«ng sè:

* Th«ng sè cña lo¹i m¸y b¬m do nhµ m¸y giíi thiÖu vµ th«ng sè ch¹y m¸y ë ®iÓm
c«ng t¸c tr−êng hîp thiÕt kÕ. Trong ®å ¸n m«n häc cÇn tr×nh bµy c¶ 2 lo¹i th«ng sè
nµy.
II. Chän ®éng c¬:

Th«ng th−êng mçi lo¹i m¸y b¬m ®Òu cã ®éng c¬ ®i kÌm theo. Tr−êng hîp nµy ta
ph¶i tiÕn hµnh kiÓm tra l¹i theo çc ®iÒu kiÖn thùc tÕ mµ m¸y b¬m vµ ®éng c¬ sÏ ph¶i
lµm viÖc. Néi dung kiÓm tra gåm:
- KiÓm tra c«ng suÊt:
C«ng suÊt thùc tÕ lín nhÊt mµ ®éng c¬ sÏ ph¶i lµm viÖc trong mäi tr−êng hîp ph¶i
nhá h¬n c«ng suÊt ®Þnh møc cña ®éng c¬.
Nmax < NH
NH: C«ng suÊt ®Þnh møc cña ®éng c¬ (lÊy ë b¶ng th«ng sè kü thuËt cña ®éng c¬).
Nmax: C«ng suÊt thùc tÕ lín nhÊt mµ ®éng c¬ sÏ ph¶i lµm viÖc, x¸c ®Þnh theo c«ng
thøc:
Nmax = Error!
Trong ®ã:
- K - hÖ sè dù tr÷ vÒ ®é thiÕu chÝnh x¸c cña ®−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m cã tÝnh
®Õn çc tæn thÊt bÊt th−êng, lÊy theo kinh nghiÖm sau:
Khi NH < 100kW th× K = 1,15 ∼ 1,1
Khi NH > 100kW th× K = 1,05
- ηb, Qb lµ hiÖu suÊt, l−u l−îng cña m¸y b¬m tra trªn ®−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m
øng víi Hb.
- ηtr lµ hiÖu suÊt truyÒn ®éng. Khi nèi trùc tiÕp ®éng c¬ víi trôc m¸y b¬m th× ηtr =1.
- Hb lµ cét n−íc cña m¸y b¬m cho c«ng suÊt lín nhÊt.
Tuú theo lo¹i m¸y b¬m mµ sö dông sè Hb cho thÝch hîp. M¸y b¬m li t©m c«ng
suÊt lín nhÊt x¶y ra khi m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc nhá nhÊt Hbmin. M¸y b¬m
h−íng trôc c«ng suÊt lín nhÊt xuÊt hiÖn khi m¸y b¬m lµm viÖc víi cét n−íc lín nhÊt
Hbmax.
Tr−êng hîp kh«ng cã ®éng c¬ ®i kÌm theo m¸y b¬m th× ph¶i chän ®éng c¬ kÐo m¸y
b¬m.
Dùa vµo 3 sè liÖu chÝnh ®Ó chän ®éng c¬:
- Sè vßng quay cña m¸y b¬m ηb.
86
tk
- C«ng suÊt thùc tÕ lín nhÊt cña ®éng c¬ øng víi tÇn suÊt thiÕt kÕ Nmax
- H−íng ®Æt trôc cña m¸y b¬m (trôc ®øng, trôc ngang).
Sau khi chän xong cÇn kiÓm tra çc ®iÒu kiÖn sau:
- KiÓm tra sè vßng quay.
Sù chªnh lÖch sè vßng quay gi÷a ®éng c¬ vµ m¸y b¬m ph¶i n»m trong ph¹m vi cho
phÐp:
Δn% = Error! 100 ≤ 5%.
NÕu Δn% > 5% th× ph¶i chän ®éng c¬ kh¸c, hoÆc l¾p thªm thiÕt bÞ truyÒn ®éng
hoÆc vÏ ®−êng ®Æc tÝnh cña m¸y b¬m øng víi sè vßng quay cña ®éng c¬ võa chän.
- KiÓm tra c«ng suÊt.
Gièng nh− kiÓm tra ®éng c¬ ®i kÌm theo m¸y b¬m
III. Chän m¸y biÕn ¸p:

V× ®iÖn ¸p cña ®éng c¬ th−êng lµ 220/380V, 3000V hay 6000V, nhá h¬n ®iÖn ¸p
nguån do ®ã ph¶i bè trÝ tr¹m biÕn ¸p cho tr¹m b¬m.
Khi chän m¸y biÕn ¸p ph¶i dùa vµo 3 tµi liÖu chñ yÕu:
87
S¬ ®å l−íi ®iÖn (Tr−êng hîp ®iÖn ¸p ®éng c¬ cao U®c = 6000V)
D©y ®iÖn cao ¸p
CÇu dao çch ly, thu l«i
CÇu ch× cao ¸p
M¸y biÕn ¸p chÝnh, phô 1
Çp çch ®iÖn cao ¸p, h¹ ¸p
CÇu dao çch ly
M¸y c¾t dÇu tæng

Ampe kÕ, v«n kÕ, c«ng t¬,
biÕn dßng
Thanh çi, cÇu dao ®iÒu hoµ
CÇu dao çch ly
M¸y c¾t dÇu, m¸y biÕn ¸p phô 2
Ampe kÕ, biÕn dßng ®iÖn
Çp çch ly ®iÖn cao ¸p, h¹ ¸p
§éng c¬ ®iÖn chÝnh
¸p t« m¸t tæng
Ampe kÕ, v«n kÕ, biÕn dßng ®iÖn
Thanh çi
¸p t« m¸t ®iÒu khiÓn
§iÖn tù dïng
H×nh 4-4: S¬ ®å ®Êu ®iÖn a.

1 - M¸y biÕn ¸p chÝnh; 2- M¸y biÕn ¸p phô 1; 3. M¸y biÕn ¸p phô 2.
- Dung l−îng yªu cÇu cña tr¹m b¬m Syc.

88
- §iÖn ¸p cña nguån Ung.
- §iÖn ¸p cña ®éng c¬ Vdc.
Tuú theo s¬ ®å ®Êu ®iÖn mµ sö dông c«ng thøc tÝnh dung l−îng yªu cÇu cña tr¹m
b¬m.
Theo s¬ ®å a th× dung l−îng yªu cÇu tÝnh theo c«ng thøc:
k1 .k 2 ∑ N H
Syc = 1,05 ∼ 1,1 + k 3 .N td .(kVA) (4-19)
ηdc .cos ϕ
Trong ®ã:
N tk
- k1: HÖ sè phô t¶i cña ®éng c¬ k1 = max
NH
tk
- Nmax : c«ng suÊt thùc tÕ lín nhÊt t¹i trôc cña ®éng c¬ khi lµm viÖc víi tÇn suÊt
thiÕt kÕ.
- NH: c«ng suÊt ®Þnh møc cña ®éng c¬.
- k2: HÖ sè lµm viÖc ®ång thêi cña tr¹m b¬m k2 = Error!.
- k3: hÖ sè th¾p s¸ng th−êng lÊy k3 = 0,7 ∼ 1.
- Ntd c«ng suÊt tù dïng cung cÊp ®iÖn cho viÖc th¾p s¸ng ch¹y çc thiÕt bÞ phô vµ
cung cÊp ®iÖn cho ®Þa ph−¬ng ë xung quanh tr¹m b¬m. Tuú theo tr¹m b¬m lín hay
nhá mµ lÊy Ntd = 50 ∼ 150 kW.
- ηdc: hiÖu suÊt cña ®éng c¬
- cos ϕ hÖ sè c«ng suÊt
- ΣNH tæng c«ng suÊt ®Þnh møc cña ®éng c¬ trong tr¹m b¬m, kÓ c¶ m¸y dù tr÷.
Theo s¬ ®å a th× tr¹m biÕn ¸p cã 2 lo¹i m¸y biÕn ¸p phô, chóng cã cïng dung
l−îng vµ ®iÖn ¸p h¹ thÕ nh−ng kh¸c ®iÖn ¸p cao thÕ. S¬ ®å nµy ¸p dông cho tr¹m b¬m
cã ®iÖn ¸p ®éng c¬ lín Vdc = 3000V ∼ 6000V.
Theo s¬ ®å b th× trong c«ng thøc tÝnh Syc kh«ng cã k3Ntd.
89
S¬ ®å l−íi ®iÖn (Tr−êng hîp ®iÖn ¸p ®éng c¬ thÊp U®c = 380V)
D©y ®iÖn cao ¸p
CÇu dao çch ly, thu l«i
CÇu ch× cao ¸p
M¸y biÕn ¸p chÝnh, phô
Çp çch ®iÖn h¹ ¸p
¸p t« m¸t tæng
M¸y c¾t dÇu tæng
Ampe kÕ, v«n kÕ, c«ng t¬,

biÕn dßng
Thanh t¶i, ¸p t« m¸t ®iÖn
¸p t« m¸t
Khëi ®éng tõ
Çp çch ®iÖn h¹ ¸p
§éng c¬ ®iÖn
H×nh 4-5: S¬ ®å ®Êu ®iÖn b

1 - M¸y biÕn ¸p chÝnh . 2 - M¸y biÕn ¸p phô.
90
F. X¸c ®Þnh cao tr×nh ®Æt m¸y b¬m
X¸c ®Þnh cao tr×nh ®Æt m¸y b¬m dùa vµo:

1) Cao tr×nh mùc n−íc bÓ hót: CÇn ®¶m b¶o khi mùc n−íc tÝnh to¸n thÊp nhÊt m¸y
ch¹y ®−îc, kh«ng sinh ra hiÖn t−îng khÝ thùc.
2) Çc kÕt qu¶ tÝnh to¸n vÒ cao tr×nh ®Æt m¸y phô thuéc vµo ®Æc tÝnh lo¹i m¸y b¬m
®· ®−îc chän lùa nhµ m¸y chÕ t¹o cã tr¸ch nhiÖm cung cÊp vÒ çc sè liÖu ban ®Çu.
3) Ngoµi ra cßn dùa vµo çc yªu cÇu kh¸c do ng−êi thiÕt kÕ c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn
cô thÓ ®Ó quyÕt ®Þnh. VÝ dô: Theo tÝnh to¸n th× ®é cao ®Æt m¸y cã thÓ n»m trªn mùc
n−íc bÓ hót (hs > 0) nh−ng ®Ó khái måi n−íc (nhÊt lµ ®èi víi m¸y b¬m lín) cã thÓ
d×m m¸y b¬m cho lu«n lu«n ngËp (hs < 0).
§Ó ®¶m b¶o vÒ kinh tÕ (nhÊt lµ ®èi víi tr¹m b¬m lín) cÇn tÝnh to¸n víi tr−êng hîp
thiÕt kÕ vµ çc tr−êng hîp kiÓm tra sau ®ã tiÕn hµnh chän lùa.
Sinh viªn khi thùc hiÖn cã thÓ tham kh¶o vÒ lý thuyÕt ®· häc vµ çc bµi tËp ®· gi¶i
s½n trong tËp h−íng dÉn nµy.
G. ThiÕt kÕ nhμ m¸y b¬m
I. Çc b−íc thùc hiÖn

1) Chän lo¹i nhµ m¸y:
§Ó chän lo¹i nhµ m¸y dùa vµo
- Quy m« tr¹m b¬m lín nhá.
- M¸y b¬m ®· ®−îc chän lùa: ly t©m, h−íng trôc, trôc ®øng, trôc n»m.
- §é cao hót m¸y b¬m hs ≥ 0
- §é chªnh lÖch mùc n−íc bÓ hót Zhmax - Zhmin lín, nhá.
- §iÒu kiÖn ®Þa chÊt.
- §iÒu kiÖn vÒ vËt liÖu x©y dùng.
Khi chän lùa cÇn nghiªn cøu kü gi¸o tr×nh vµ çc tµi liÖu tham kh¶o kh¸c.
2) Bè trÝ m¸y mãc thiÕt bÞ bªn trong nhµ m¸y bao gåm: Tæ m¸y b¬m chÝnh, çc
thiÕt bÞ thuû lùc, thiÕt bÞ ®iÖn, çc thiÕt bÞ n©ng h¹ vµ çc thiÕt bÞ phô kh¸c trong nhµ
m¸y b¬m.
91
3) X¸c ®Þnh h×nh d¸ng cÊu t¹o, kÕt cÊu çc bé phËn cña nhµ m¸y b¬m: èng hót,
buång hót, çc tÇng nhµ m¸y, çc kÕt cÊu chÞu lùc, çc kÕt cÊu chèng thÊm. Chän
lùa vËt liÖu.
4) TÝnh to¸n vµ çch chän lùa çc kÝch th−íc c¬ b¶n cña nhµ m¸y b¬m.
Khi ®Þnh kÝch th−íc cña nhµ m¸y b¬m dùa vµo çc ®iÒu kiÖn:
- §¶m b¶o cã thÓ l¾p ®Æt tÊt c¶ çc thiÕt bÞ, ®¶m b¶o viÖc ®i l¹i, vËn hµnh, thao t¸c
söa ch÷a thuËn lîi.
- §¶m b¶o çc ®iÒu kiÖn kÜ thuËt çc bé phËn c«ng tr×nh nh− ®iÒu kiÖn thñy lùc,
®iÒu kiÖn an toµn lao ®éng…
- §¶m b¶o çc ®iÒu kiÖn vÒ ¸nh s¸ng, tho¸ng khÝ.
- §Ñp vÒ kiÕn tróc, phï hîp víi c¶nh quan chung.
Tuú theo lo¹i nhµ m¸y cã cÊu t¹o 1 tÇng, 2 tÇng hay 3 tÇng. Çc kÝch th−íc chiÒu
réng, dµi, cao cña çc tÇng ph¶i chän lùa ®Ó ®¶m b¶o cho c¶ çc tÇng. Nªn chän kÝch
th−íc lín nhÊt tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n cho çc tÇng. VÝ dô x¸c ®Þnh chiÒu réng nhµ m¸y
kiÓu buång ph¶i chän lùa tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n chiÒu réng cña c¶ 3 tÇng: tÇng hót, tÇng
b¬m, tÇng ®éng c¬ vµ lÊy kÝch th−íc lín nhÊt.
5) VÏ 2 b¶n vÏ:
- MÆt c¾t däc tr¹m b¬m tõ bÓ hót, nhµ m¸y, èng ®Èy vµ mÆt c¾t ra bÓ th¸o. NÕu
èng ®Èy qu¸ dµi cã thÓ c¾t bít mét phÇn.
- MÆt b»ng tr¹m b¬m còng ®−îc biÓu hiÖn ph¹m vi nh− ë mÆt c¾t däc.
Trong phÇn tiÕp theo ®©y sÏ giíi thiÖu chi tiÕt h¬n çch x¸c ®Þnh kÕt cÊu, kÝch
th−íc 1 sè bé phËn c«ng tr×nh nh»m t¹o thuËn lîi cho sinh viªn khi x©y dùng çc b¶n
vÏ thiÕt kÕ 1 tr¹m b¬m.
II. CÊu t¹o vµ kÝch th−íc çc bé phËn c«ng tr×nh nhµ m¸y b¬m.
1. CÊu t¹o tÇng mãng vµ buång hót

a. §èi víi nhµ m¸y b¬m kiÓu mãng t¸ch rêi: mãng t−êng nhµ vµ mãng bÖ m¸y,
cöa van t¸ch rêi nhau. Mãng t−êng th−êng b»ng g¹ch gièng nhµ d©n dông cao 0,80 -
1,0m, réng ®¸y mãng 0,6 - 0,8m.
Mãng bÖ b¬m b»ng bª t«ng th−êng hoÆc bª t«ng cèt thÐp, cao 0,6 - 0,8m tuú theo
chiÒu dµi ®inh bu l«ng cè ®Þnh m¸y. Mãng réng h¬n khung bÖ m¸y mçi chiÒu tõ 0,1 -
0,2m. Lç ®inh bu l«ng chõa l¹i sau khi l¾p m¸y míi ®æ bª t«ng cè ®Þnh ®inh, khi nÒn
mÒm yÕu ph¶i xö lý b»ng ®Öm çt, cäc tre, gç hoÆc cõ.
92
b. §èi víi nhµ m¸y b¬m kiÓu khèi t¶ng: Mãng kiÓu khèi t¶ng b»ng bª t«ng cèt
thÐp. Th−êng dïng lo¹i bª t«ng sè hiÖu 150#. ë nh÷ng chç khèi lín cã thÓ ®æ thªm
®¸ kÝch th−íc lín ®Ó tiÕt kiÖm.
Khèi mãng cã chøa èng hót nªn kÝch th−íc cña nã phô thuéc kÝch th−íc èng hót,
èng hót th−êng dïng çc lo¹i èng hót cong nh− h×nh 4-6 vµ h×nh 4-7.
H×nh 4-6: èng hót cong cã b×nh diÖn hÑp.

93
H×nh 4-7: èng hót cong cã b×nh diÖn réng

TrÞ sè D trong h×nh vÏ lµ ®−êng kÝnh cña b¸nh xe c«ng t¸c (®èi víi m¸y b¬m
h−íng trôc) hoÆc lµ ®−êng kÝnh cöa vµo cña m¸y b¬m (®èi víi m¸y b¬m ly t©m) tÝnh
b»ng mÐt. ThÝ dô m¸y b¬m OΠ6-87 th× D = 0,87m, m¸y b¬m 40B-16 th× D = 40 x
0,025 = 1m.
c/ Nhµ m¸y b¬m kiÓu buång −ít:
Trong nhµ m¸y b¬m kiÓu buång −ít m¸y ®Æt ch×m hay kh«ng ch×m th× mçi m¸y
b¬m lÊy n−íc ë tõng buång riªng biÖt gäi lµ buång hót hay lµ buång −ít. H×nh d¹ng
buång hót tham kh¶o h×nh 4-8.
H×nh 4-8: Çc d¹ng buång hót
a- T−êng phÝa sau cong theo h×nh b¸n nguyÖt

b- T−êng phÝa sau cong theo d¹ng ®−êng th©n khai theo chiÒu quay cña b¸nh xe.
94
c- Buång ch÷ nhËt cã gê ë gi÷a.
d- Buång ch÷ nhËt cã δ = 0
e -T−êng phÝa sau cong theo d¹ng ng−îc chiÒu quay cña b¸nh xe.
g- T−êng phÝa sau cong theo 2 d¹ng ®−êng th©n khai.
h - Buång ch÷ nhËt cã δ = 1,5 Dv.
H×nh 4-9: H×nh c¾t däc buång hót.
CÊu t¹o vµ kÝch th−íc cña buång hót ph¶i ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn thuû lùc tèt, tr¸nh
g©y ra çc hiÖn t−îng xo¸y mÆt vµ xo¸y ngÇm lµm cho kh«ng khÝ chui vµo m¸y
b¬m, hoÆc lµm cho ph©n bè ¸p lùc kh«ng ®Òu tr−íc khi vµo m¸y b¬m. Nh÷ng hiÖn
t−îng trªn lµ nguyªn nh©n lµm t¨ng tæn thÊt gi¶m l−u l−îng, g©y ra rung ®éng vµ
h− háng m¸y b¬m.
§Ó ®¹t ®−îc çc yªu cÇu trªn kÝch th−íc buång hót th−êng lÊy theo kinh nghiÖm sau:
- §é ngËp s©u cña miÖng vµo m¸y b¬m d−íi mùc n−íc thÊp nhÊt ë bÓ hót lµ:
h2 = 0,6 ∼ 0,8 Dv ⊄ 0,8 ∼ 1,5m.
- Dv: §−êng kÝnh miÖng vµo cña m¸y b¬m.
- Kho¶ng çch tõ miÖng vµo cña m¸y b¬m ®Õn ®¸y buång tèt nhÊt lµ:
h1 = Error!
Nh−ng thiÕt kÕ víi trÞ sè trªn sÏ gÆp khã kh¨n trong söa ch÷a vµ dÔ bÞ bïn çt lÊp
®Çy nªn th−êng t¨ng kho¶ng çch h1 lªn, tr−êng hîp nµy nªn bè trÝ chãp h−íng dßng,
dßng ch¶y vµo m¸y b¬m sÏ tèt h¬n nhiÒu.
- ChiÒu réng cña buång hót nªn lÊy B = 3 Dv.
ChiÒu dµi tèi thiÓu cña buång hót tÝnh theo c«ng thøc:
a) Lmin = Error! (dïng cho nhµ m¸y kiÓu buång −ít m¸y ®Æt ch×m) (4-20)
95
b) Lmin = Error! (dïng cho nhµ m¸y kiÓu buång −ít m¸y ®Æt ë tÇng kh«) (4-21).
- k: hÖ sè dung l−îng n−íc, nã chÝnh lµ tû sè thÓ tÝch tèi thiÓu cña buång víi l−u
l−îng lín nhÊt cña m¸y b¬m.
Khi Q < 0,5m3/s chän k = 25 ∼ 30
Khi Q > 0,5 m3/s chän k = 15 ∼ 20
TrÞ sè k lín dïng cho m¸y b¬m h−íng trôc, trÞ sè k nhá dïng cho m¸y b¬m ly
t©m.
- h: chiÒu cao cña buång −ít.
- Nhµ m¸y b¬m kiÓu buång kh«, mãng t¸ch rêi, èng hót cña nhµ m¸y b¬m kiÓu t¸ch
rêi.
èng hót cña nhµ m¸y b¬m kiÓu buång kh« hay kiÓu mãng t¸ch rêi gåm çc èng
b»ng kim lo¹i, nhùa. Tèc ®é cho phÐp ch¶y trong èng hót Voh = 1 ∼ 1,2 m/s. Do èng
hót cã ®−êng kÝnh to h¬n ®−êng kÝnh cöa vµo cña m¸y b¬m nªn ph¶i ®Æt èng nèi tiÕp
thu hÑp cã chiÒu dµi:
L = 3,5 ∼ 7 (Doh - Db)
Nªn bè trÝ 1 m¸y b¬m 1 èng hót. §Ó tr¸nh kh«ng khÝ tÝch tô trong èng hót, ph¶i
®Æt èng hót dèc lªn phÝa m¸y b¬m víi ®é dèc i ≥ 0,005.
§Ó tr¸nh xo¸y trªn mÆt n−íc cuèn kh«ng khÝ vµo m¸y b¬m th× miÖng èng hót
ph¶i ®Æt ngËp d−íi n−íc thÊp nhÊt ë bÓ hót mét ®é s©u h2 = 0,8 ∼ 1m.
§Ó tr¸nh bïn çt l¾ng ®äng lÊp ®Çy cöa vµo vµ ®Ó dßng ch¶y thuËn th× miÖng vµo
èng hót ®Æt cao h¬n ®¸y bÓ hót mét ®é cao h1 ≥ 0,8 Dv.
Dv - §−êng kÝnh cöa vµo miÖng èng hót. Dùa vµo tèc ®é cho phÐp ch¶y ë miÖng
vµo V = 0,8 ∼ 1m/s ®Ó tÝnh Dv.
- Kho¶ng çch gi÷a t©m cña 2 èng hót liÒn nhau tÝnh theo c«ng thøc:
- Tr−êng hîp kh«ng cã trô pin B = 3Dv
- Tr−êng hîp cã trô pin B = 3Dv + dp.
dp - chiÒu dµy cña trô pin th−êng lÊy dp = 0,6 ∼ 0,8m.
2. CÊu t¹o tÇng b¬m: (Nhµ m¸y kiÓu khèi t¶ng vµ kiÓu buång).
TÇng b¬m n»m s©u d−íi mÆt ®Êt, xung quanh chÞu ¸p lùc ®Êt, n−íc t¸c dông nªn
t−êng ph¶i b»ng bª t«ng cèt thÐp sè hiÖu ≥ 150, ®é chèng thÊm B4 - B6. Tïy theo
chiÒu cao cña t−êng (kh«ng kÓ chiÒu dµy khèi mãng) mµ tÇng b¬m cã thÓ x©y t−êng
96
ng¨n (khi htb > 10m) ph©n chia tÇng b¬m thµnh tõng buång riªng, mçi buång ®Æt 1
m¸y b¬m hoÆc kh«ng x©y t−êng ng¨n (khi htb < 10m) ®Ó thµnh 1 gian chung. Theo
kinh nghiÖm th× chiÒu dµy cña t−êng cã thÓ lÊy nh− sau:
ChiÒu cao t−êng ChiÒu dµy t−êng ChiÒu dµy t−êng

(kh«ng kÓ mãng) th−îng l−u t1 h¹ l−u t2
≤4m 0,6 m 0,8m

4 ∼ 8m 0,8m 1,0m
8 ∼ 10m 1,0m 1,2m
> 10 m 1,0m 1,2m
khi htb > 10m th× ph¶i x©y t−êng ng¨n. ChiÒu dµy t−êng ng¨n tn = 0,4 ∼ 0,6m
3. CÊu t¹o tÇng ®éng c¬: (kiÓu khèi t¶ng vµ kiÓu buång).
TÇng ®éng c¬ lµ tÇng duy nhÊt næi lªn trªn mÆt ®Êt nªn ngoµi viÖc thiÕt kÕ ®¶m
b¶o kü thuËt cßn ph¶i ®¶m b¶o mü thuËt. Tuú theo t×nh h×nh chÞu lùc cña mçi chi tiÕt
mµ ®Þnh kÝch th−íc vµ kÕt cÊu cho thÝch hîp. Cô thÓ nh− sau:
a/ Sµn ®éng c¬:
Nªn bè trÝ sµn ®éng c¬ cao h¬n
mÆt ®Êt thiªn nhiªn ®Ó tho¸ng giã
vµ chèng Èm. Sµn ®−îc ®óc b»ng bª
t«ng cèt thÐp dµy 12 ∼ 15 cm sè hiÖu
200#. MÆt sµn cã thÓ l¸t g¹ch tr¸ng
men hay l¸ng xi m¨ng.
b/ DÇm ®ì ®éng c¬:
DÇm ®óc liÒn víi sµn, chÞu çc
lùc t¸c dông lµ:
- Träng l−îng ®éng c¬
- Lùc ®éng c¬ cã chu kú khi
®éng c¬ lµm viÖc
- Träng l−îng b¶n th©n dÇm.
Çch bè trÝ dÇm phô thuéc vµo
tÇng b¬m cã t−êng ng¨n hay kh«ng.
Khi tÇng b¬m cã t−êng ng¨n th×
dÇm chÝnh gèi ®Çu lªn t−êng
ng¨n. Khi tÇng b¬m kh«ng cã
H×nh 4-10: Çch bè trÝ dÇm ®ì ®éng c¬
trong tr−êng hîp tÇng b¬m kh«ng cã t−êng
97
t−êng ng¨n th× dÇm chÝnh gèi ®Çu lªn t−êng th−îng l−u vµ h¹ l−u cña tÇng b¬m.
H×nh 4-11: Çch bè trÝ dÇm ®ì ®éng c¬ trong tr−êng hîp

tÇng b¬m cã t−êng ng¨n.
KÝch th−íc cña dÇm chÝnh:

- ChiÒu dµi dÇm Ld b»ng chiÒu réng nhµ m¸y trong tr−êng hîp tÇng b¬m kh«ng cã
t−êng ng¨n hoÆc b»ng chiÒu dµi 1 gian nhµ trong tr−êng hîp tÇng b¬m cã t−êng ng¨n.
- ChiÒu cao dÇm hd = (Error! ∼ Error!) Ld ⊄ 0,6m
- ChiÒu réng dÇm b® ≥ Error!hd.
DÇm phô nèi liÒn 2 dÇm chÝnh, cã kÝch th−íc nhá h¬n mét Ýt, hoÆc b»ng dÇm
chÝnh.
Kho¶ng çch gi÷a 2 dÇm phô thuéc vµo ®−êng kÝnh cña ®éng c¬ ®Ó ®Æt trùc tiÕp
®éng c¬ lªn dÇm.
c/ Lç kÐo m¸y:
PhÇn lín çc tr¹m b¬m dïng kho¶ng trèng gi÷a 4 dÇm lµm lç kÐo m¸y cho
chÝnh çc m¸y ®ã. §Ó ®−a m¸y b¬m tiªu, b¬m n−íc kü thuËt xuèng tÇng b¬m ph¶i
98
bè trÝ 1 lç kÐo m¸y ë sµn ®éng c¬, phÝa gian söa ch÷a. KÝch th−íc lç phô thuéc vµo
thiÕt bÞ lín nhÊt cÇn ®em xuèng. Trªn mÆt lç ®Æt l−íi m¾t ço ®Ó tÇng b¬m s¸ng
sña vµ tho¸ng khÝ.
d/ CÇu thang:
§Ó lªn xuèng tÇng ph¶i lµm cÇu thang. CÇu thang nªn bè trÝ phÝa gian söa ch÷a
men theo t−êng th−îng l−u hoÆc t−êng ®Çu håi. §é dèc cÇu thang vµo kho¶ng m = 1 ∼
1,25; chiÒu réng cÇu thang 0,8 ∼ 1,0m; chiÒu cao, chiÒu réng mçi bËc lªn xuèng 0,25 x
0,25 m cã lan can b¶o vÖ. Cöa xuèng cÇu thang ph¶i bè trÝ sao cho lªn xuèng ®−îc dÔ
dµng, tho¶i m¸i kh«ng bÞ va ®Çu vµo dÇm. ChiÒu dµi cña cöa xuèng cÇu thang th−êng
lÊy b»ng Lct = 2,2m.
H×nh 4-12: CÊu t¹o cÇu thang xuèng tÇng b¬m.
e/ Cét nhµ:
Cét nhµ ®ång thêi lµ cét ®ì dÇm cÇu trôc, cÇu trôc, vËt di chuyÓn vµ nãc nhµ. Khi
vËt di chuyÓn cã träng l−îng trªn 5 tÊn th× thiÕt kÕ khung cøng. Khi vËt di chuyÓn cã
träng l−îng d−íi 5 tÊn th× cã thÓ thiÕt kÕ khung hë. KÝch th−íc cét:
PhÇn trªn vai ®ì dÇm cÇu trôc: 0,38 x 0,4m hoÆc 0,5 x 0,6m.
PhÇn d−íi vai 0,4 x 0,6m; 0,4 x 0,8m; 0,5 x 0,8m.
99
KÝch th−íc cña vai cét ph¶i ®ñ ®Ó ®ì ®−îc dÇm cÇu trôc (xem h×nh 4-13).
g/ DÇm cÇu trôc:
DÇm cÇu trôc ch¹y däc nhµ m¸y ®−îc liªn kÕt víi çc cét nhê çc vai cét. NhiÖm
vô cña dÇm lµ ®ì ®−êng ray ®Ó di chuyÓn cÇu trôc. MÆt c¾t ngang cña dÇm cÇu trôc lµ
h×nh ch÷ T hay ch÷ nhËt (xem h×nh 4-13).
H×nh 4-13.
a/ KÝch th−íc vai cét dì dÇm cÇu trôc
b/ MÆt c¾t ngang dÇm cÇu trôc
h/ T−êng vµ cöa:
T−êng x©y g¹ch dµy 0,25 ∼ 0,35m, trªn t−êng bè trÝ cöa sæ ®Ó th«ng giã cho ®éng
c¬. Tæng diÖn tÝch cöa sæ ë 1 phÝa cña nhµ m¸y ph¶i b»ng 1/3 ∼ 1/5 diÖn tÝch sµn ®éng
c¬ ®Ó nhµ ®−îc tho¸ng. Cöa sæ bè trÝ sao cho ®ãng më ®−îc dÔ dµng, to¶ nhiÖt tèt cho
®éng c¬ vµ g©y tho¶i m¸i cho ng−êi qu¶n lý (nh×n ra ngoµi dÔ dµng).
Cöa ra vµo bè trÝ ë 2 ®Çu håi nhµ m¸y. Cöa chÝnh phÝa gian söa ch÷a, cã kÝch
th−íc sao cho « t« cã thÓ mang vËt lín nhÊt vµo nhµ m¸y nh−ng chiÒu réng kh«ng hÑp
h¬n 2,5m vµ chiÒu cao lín h¬n 3m.
i/ Nãc nhµ:
Nãc nhµ ph¶i ®¶m b¶o kh«ng dét, çch nhiÖt vµ n−íc m−a tho¸t nhanh. Thø tù tõ
trªn xuèng: g¹ch l¸ nem, giÊy tÈm nhùa ®−êng, bª t«ng bät hoÆc xØ than ®Ó t¹o dèc 20
cm, v÷a xi m¨ng 5cm, pa nen hép hay pa nen ch÷ [25 cm, tÊt c¶ ®−îc ®ì b»ng çc
xµ ngang vµ xµ däc. Xµ ngang nèi liÒn 2 cét ®èi diÖn lµm thµnh khung cøng. MÆt
c¾t ngang cña xµ ngang cã d¹ng ch÷ T hay ch÷ nhËt. §Ó tho¸t n−íc m−a nhanh, ë
100
gi÷a xµ ngang cao vµ xo¶i dÇn vÒ 2 phÝa. ChiÒu cao gi÷a nhÞp cña xµ ngang th−êng
lÊy b»ng (1/1 ∼ 1/15) chiÒu dµi xµ ngang.
Çch bè trÝ gian ®iÖn vµ gian söa ch÷a.
- Gian ®iÖn ph¶i bè trÝ ë phÝa gÇn ®−êng d©y ®iÖn cao ¸p, kÝch th−íc gian ®iÖn
ph¶i ®ñ ®Ó bè trÝ çc tñ ®iÖn ®óng kü thuËt, an toµn vµ vËn hµnh dÔ dµng.
- Gian söa ch÷a ph¶i bè trÝ ë phÝa ®−êng giao th«ng ®Ó tiÖn vËn chuyÓn m¸y mãc.
III. TÝnh to¸n çc kÝch th−íc chñ yÕu cña nhμ m¸y:
III.1. ChiÒu cao nhμ m¸y

A- ChiÒu cao tÇng d−íi mÆt ®Êt
ChiÒu cao tÇng d−íi mÆt ®Êt x¸c ®Þnh theo 2 ®iÒu kiÖn:
- TÝnh theo ®iÒu kiÖn l¾p ®Æt ®éng c¬ víi m¸y b¬m vµ èng hót.
- TÝnh theo ®iÒu kiÖn chèng lò cho ®éng c¬.
101
H×nh 4-14: Nhµ m¸y b¬m kiÓu khèi t¶ng

1. Nhµ m¸y b¬m khèi t¶ng
§iÒu kiÖn 1: Htb = h1 + h2 + h3 + hb
h1 - ChiÒu dµy cña b¶n ®¸y h1 = 0,8 ∼ 1,2m.
h2 - Kho¶ng çch tõ ®¸y èng hót ®Õn sµn b¬m: h2 = hoh - h3
h3 - Kho¶ng çch tõ cao tr×nh ®Æt m¸y ®Õn sµn b¬m phô thuéc vµo chiÒu cao
vµnh chèng mßn cña mçi lo¹i m¸y b¬m, tra ë çc sæ tra cøu.
hoh - ChiÒu cao èng hót, phô thuéc vµo lo¹i èng hót ®−îc chän ®Ó thiÕt kÕ.
hb - ChiÒu dµi trôc b¬m vµ 1 phÇn trôc ®éng c¬, phô thuéc vµo lo¹i m¸y b¬m.
§iÒu kiÖn 2: H'tb = h1 + hmoh + h2 + Δz + δ (4-22b)
h1 - ChiÒu dµy cña b¶n ®¸y h1 = 0,8 ∼ 1,2m.
hmoh - ChiÒu cao miÖng èng hót tra ë kÝch th−íc ®Þnh h×nh.
h2 - §é ngËp s©u cña miÖng èng hót ®Ó ng¨n ngõa kh«ng khÝ chui vµo m¸y b¬m
h2 ≥ 0,5m.
Δz - §é dao ®éng mùc n−íc ë bÓ hót: Δz = zbhmax - zbhmin.
δ - §é cao an toµn chèng sãng trµn: δ = 0,5 ∼ 0,7 m.
So s¸nh lÊy trÞ sè lín nhÊt ®Ó thiÕt kÕ.
Khi H'tb > htb th× cã 2 çch gi¶i quyÕt:
Çch 1: LÊy H'tb lµm trÞ sè thiÕt kÕ, tr−êng hîp nµy ph¶i nèi trôc m¸y b¬m. NÕu
nèi nhiÒu th× tÇng b¬m rÊt s©u, lóc ®ã trë thµnh nhµ m¸y b¬m khèi t¶ng kiÓu giÕng
s©u.
Çch 2: LÊy Htb lµm trÞ sè thiÕt kÕ, tr−êng hîp nµy t−êng tÇng ®éng c¬ ph¶i lµm
b»ng bª t«ng cèt thÐp vµ dµy nh− t−êng tÇng b¬m ®Ó chèng ¸p lùc n−íc, lóc nµy nhµ
m¸y sÏ cã 4 tÇng, tÇng trªn cïng lµ tÇng ®i l¹i (Tr¹m b¬m TrÞnh X¸, Hµ B¾c).
2. Nhµ m¸y b¬m kiÓu buång −ít m¸y ®Æt ë tÇng kh«.
§iÒu kiÖn 1:
Htb = h1 + hbh + hsb + hb (4-23)
h1 + nh− nhµ m¸y b¬m khèi t¶ng, cã thÓ lÊy h1 = 0,6 ∼ 0,8 m
hbh + chiÒu cao buång hót do tÝnh to¸n buång hót ë phÇn trªn quyÕt ®Þnh, phÇn lín
h×nh thøc nµy do nhµ m¸y chÕ t¹o b¬m Ên ®Þnh.
hsb + chiÒu dµy cña sµn b¬m, chiÒu dµy nµy võa ®ì träng l−îng m¸y b¬m võa
chèng ¸p lùc thuû tÜnh cña n−íc, th−êng dµy tõ 0,6 ∼ 0,8m.
hb + chiÒu cao tõ sµn b¬m ®Õn sµn ®éng c¬ tra ë kÝch th−íc ®Þnh h×nh.
§iÒu kiÖn 2:
102
X¸c ®Þnh nh− nhµ m¸y b¬m kiÓu khèi t¶ng. Çch chän vµ xö lý còng gièng nh−
nhµ m¸y b¬m khèi t¶ng. Çc tr¹m b¬m Êp B¾c (§«ng Anh), §an Hoµi (§an
Ph−îng), Hång V©n (Th−êng TÝn) ®Òu lµ çc tr¹m b¬m kiÓu buång −ít m¸y ®Æt ë
tÇng kh« kiÓu giÕng s©u.
3. Nhµ m¸y kiÓu buång kh« (l¾p m¸y trôc ®øng):

Htb = h1 + hb
h1 + ChiÒu dµy cña b¶n ®¸y h1 = 0,6 ∼ 0,8m
hb + ChiÒu cao tõ sµn b¬m ®Õn sµn ®éng c¬, do kÝch th−íc m¸y b¬m, èng hót
quyÕt ®Þnh tra ë kÝch th−íc ®Þnh h×nh. ThÝ dô m¸y b¬m ly t©m trôc ®øng lo¹i B
th×:
hb = h® + 1/2 D2 + A + δ + B
hd + ChiÒu cao cña ®Õ m¸y, vµo kho¶ng 0,2m
D2 + §−êng kÝnh èng hót b»ng kim lo¹i, tra b¶ng.
A, δ, B kÝch th−íc èng hót, m¸y b¬m vµ 1 phÇn trôc ®éng c¬.
B. ChiÒu cao tÇng ®éng c¬

Dïng chung cho mäi lo¹i nhµ m¸y l¾p m¸y b¬m trôc ®øng. Khi ch÷a, trôc ®éng
c¬, trôc b¬m ®Òu ph¶i kÐo trôc ®ã qua phÇn tÜnh cña ®éng c¬ do ®ã chiÒu cao tÇng
®éng c¬ tÝnh tõ mÆt sµn ®éng c¬ tíi trÇn nhµ (kh«ng kÓ nãc nhµ) theo c«ng thøc:
H®c = ht + hat + ltmax + ld + hct + δ
ht + ChiÒu cao phÇn tÜnh cña ®éng c¬ theo kÝch th−íc ®Þnh h×nh, ®èi víi ®éng c¬
kÐo m¸y b¬m lo¹i OΠ vµ B th× ht = 1,08m.
hat + ChiÒu cao an toµn ®Ó vËt di chuyÓn kh«ng va ch¹m vµo vËt cè ®Þnh (hat =
0,5m)
ltmax + ChiÒu dµi lín nhÊt cña vËt kÐo lªn, th−êng lµ trôc m¸y b¬m hay trôc ®éng
c¬.
M¸y b¬m 20 ΠpB - 60 th× ltrmax = 3,22m
M¸y b¬m BΠ - 60 th× ltrmax = 2,53m
+ ld: chiÒu dµi d©y buéc, d©y mÒm ld = 0,5 ∼ 0,7m, d©y cøng ld = 0,3 m
+ hctr: chiÒu cao cña cÇu trôc tÝnh tõ mãc c©u tíi ®Ønh cÇu trôc (cÇu trôc kÐo tay
hctr = 1,8m, cÇu trôc ®iÖn th× hctr = 2,7m).
+ δ: kho¶ng çch an toµn tõ ®Ønh cÇu trôc tíi trÇn nhµ hay mÆt d−íi cña xµ ngang
th−êng lÊy δ = 0,1 ∼ 0,2m.
+ C: chiÒu cao toµn bé nhµ m¸y.
103
+ C1: chiÒu cao toµn bé nhµ m¸y l¾p m¸y b¬m trôc ®øng
H = Htb + Htr + Hnãc
+ Hnãc: chiÒu cao lín nhÊt cña nãc nhµ (xem phÇn cÊu t¹o nãc nhµ)
+ C2: ChiÒu cao nhµ m¸y l¾p m¸y b¬m trôc ngang (kiÓu buång kh«, mãng t¸ch
rêi).
§èi víi nhµ m¸y l¾p m¸y b¬m trôc ngang th× nhµ m¸y chØ cã 1 tÇng, m¸y b¬m nhá
nhÑ, nÕu x¸c ®Þnh chiÒu cao nhµ m¸y theo ®iÒu kiÖn l¾p r¸p, di chuyÓn m¸y mãc th×
nhµ m¸y sÏ rÊt thÊp. Trong tr−êng hîp nµy, chiÒu cao nhµ m¸y x¸c ®Þnh theo ®iÒu
kiÖn lÊy ¸nh s¸ng, th«ng giã vµ c©n xøng gi÷a chiÒu réng vµ chiÒu dµi ®¶m b¶o kü
thuËt. Th−êng lÊy chiÒu cao tõ sµn ®Æt m¸y ®Õn xµ ngang ®ì m¸i nhµ tõ 3,5 ®Õn 4,5m.
M¸i nhµ cã thÓ lµm m¸i b»ng hoÆc m¸i dèc lîp ngãi.
III.2. ChiÒu réng nhμ m¸y:
A- ChiÒu réng tÇng d−íi mÆt ®Êt (tÝnh cho nhµ m¸y b¬m l¾p m¸y b¬m trôc
®øng, khèi t¶ng, kiÓu buång −ít, kiÓu buång kh«).
a) Tr−êng hîp l¾p m¸y b¬m h−íng trôc trôc ®øng:

Bb = t1 + a1 + Db + t2 + a2
b) Tr−êng hîp l¾p m¸y b¬m ly t©m trôc ®øng:

Bb = t1 + a1 + Db + Ltl + Lk + Lc + 0,4 + t2 (4-25b)
t1, t2: chiÒu dµi t−êng th−îng, h¹ l−u nhµ m¸y (tham kh¶o phÇn cÊu t¹o m¸y b¬m).
a1, a2: lèi ®i l¹i ®Ó l¾p r¸p, tr«ng coi m¸y b¬m th−êng lÊy tõ 1 ∼ 1,5m.
Db: kÝch th−íc bªn ngoµi cña m¸y b¬m, theo kÝch th−íc mÉu cña m¸y ®ã.
Chó ý: ®èi víi m¸y b¬m OΠ th× Db ph¶i kÓ c¶ 2 bÖ ®ì
Db = C + 2 ∅.
c) Kho¶ng çch gi÷a 2 bÖ ®ì

∅ - ChiÒu dµy bÖ ®ì
- §èi víi m¸y b¬m ly t©m lo¹i B th× Db = H + M
Lth - ChiÒu dµi èng ®Öm ®Ó dÔ dµng th¸o m¸y b¬m hay kho¸ khi ph¶i söa ch÷a Lt1
= 0,3 ∼ 0,4m.
104
Lk - ChiÒu dµi cña kho¸ trªn èng ®Èy, nã phô thuéc vµo ®−êng kÝnh cña miÖng ra
cña m¸y b¬m, vµo kho¶ng 0,6 ∼ 0,8.
0,40 - Kho¶ng çch tõ mÆt bÝch trong cïng ®Õn t−êng ®Ó th¸o l¾p dÔ dµng
kh«ng bÞ v−íng
Lc - ChiÒu dµi cña èng loe h×nh chãp Lc = 3,5 ∼ 7 (Dkt - D2)
Dkt - §−êng kÝnh kinh tÕ cña èng ®Èy
D2 - §−êng kÝnh cña kho¸.
H×nh 4-15: Çc kÝch th−íc chñ yÕu cña nhµ m¸y b¬m.
B. ChiÒu réng tÇng trªn mÆt ®Êt

1/ Tr−êng hîp l¾p m¸y b¬m trôc ®øng (khèi t¶ng, buång −ít, buång kh«)
B®c = 0,1 + t + a3 + D®c + a4 + t + 0,1 (4-26)
0,1 - Gê mãng cña t−êng g¹ch ®Ó cho lùc truyÒn xuèng gÇn trung t©m t−êng bª
t«ng ë tÇng d−íi (m)
t - chiÒu dµy t−êng g¹ch t = 0,25 ∼ 0,35m
105
a3, a4 - ChiÒu réng lèi ®i l¹i phô thuéc vµo ®iÖn ¸p cña ®éng c¬ ®iÖn ®Ó an toµn cho
c«ng nh©n ®i l¹i vËn hµnh vµ b¶o qu¶n.
Khi Vdc ≤ 380V th× ai ≥ 1m
Vdc > 380 V th× ai ≥ 1,5m
Ddc - §−êng kÝnh cña ®éng c¬ ®iÖn theo kÝch th−íc mÉu cña ®éng c¬ ®ã.
So s¸nh Bdb víi Bd chän trÞ sè lín lµm chiÒu réng thiÕt kÕ.
H×nh 4-16a: S¬ ®å x¸c ®Þnh kÝch th−íc

nhµ m¸y b¬m trôc ngang 2 cöa n−íc vµo.
H×nh 4-16b: S¬ ®å x¸c ®Þnh kÝch th−íc chñ yÕu

nhµ m¸y b¬m trôc ngang 1 cöa n−íc vµo.
106
2/ Tr−êng hîp l¾p m¸y b¬m trô ngang (dïng cho nhµ m¸y b¬m kiÓu buång kh«,
mãng t¸ch rêi).
a) Tr−êng hîp l¾p m¸y b¬m ly t©m 2 cöa n−íc vµo.
Bb = t + 0,2 + Lt1 + lb + Lk + 0,2 + t.
t - ChiÒu dµy t−êng th−îng h¹ l−u nhµ m¸y. Nhµ m¸y kiÓu buång kh« th× t−êng
b»ng bª t«ng cèt thÐp dµy 0,4 ∼ 0,5m vµ cao h¬n mùc n−íc lò ë bÓ hót kho¶ng 0,3 ∼
0,4m, phÝa trªn x©y t−êng g¹ch dµy 0,25 ∼ 0,35m. Nhµ m¸y mãng t¸ch rêi t−êng x©y
b»ng g¹ch dµy 0,25 ∼ 0,35m.
0,2 - kho¶ng çch tõ mÆt bÝch ®Õn t−êng ®Ò phßng th¸o l¾p.
Lt1 - ChiÒu dµi èng ®Öm ®Ó dÔ dµng th¸o, l¾p m¸y b¬m, kho¸ khi cÇn söa ch÷a
(0,3 ∼ 1,0m).
Lb - KÝch th−íc bªn ngoµi m¸y b¬m, theo kÝch th−íc thùc tÕ cña m¸y b¬m.
b/ Tr−êng hîp l¾p m¸y b¬m ly t©m 1 cöa n−íc vµo.
Bb = t + a1 + Ltm + a2 + t (4-27)
t - ChiÒu dµy t−êng g¹ch t = 0,25 ∼ 0,35m
a1 - Kho¶ng çch tõ t−êng th−îng l−u ®Õn m¸y b¬m (0,5 ∼ 1,0m)
Ltm - KÝch th−íc tæ m¸y kÓ c¶ ®éng c¬ ®iÖn theo kÝch th−íc thùc tÕ cña tæ m¸y.
a2- Kho¶ng çch tõ m¸y b¬m ®Õn t−êng h¹ l−u, lèi ®i l¹i trong nhµ m¸y (a2 = 1 ∼
1,5).
III.3.ChiÒu dμi nhμ m¸y

ChiÒu dµi nhµ m¸y phô thuéc vµo sè m¸y b¬m vµ çch bè trÝ gian ®iÖn, gian söa
ch÷a. §èi víi nhµ m¸y b¬m l¾p m¸y b¬m trôc ®øng th× nhµ m¸y cã tõ 2 tÇng trë lªn
do ®ã kÝch th−íc cña tõng tÇng ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ víi nhau. Muèn tÝnh ®−îc chiÒu
dµi toµn bé nhµ m¸y ta ph¶i tÝnh chiÒu dµi 1 gian nhµ m¸y cho tõng tÇng råi chän
chiÒu dµi 1 gian thiÕt kÕ.
- ChiÒu dµi nhµ m¸y l¾p m¸y b¬m trôc ®øng (dïng cho nhµ m¸y kiÓu khèi t¶ng
kiÓu buång −ít, buång kh«).
a) ChiÒu dµi 1 gian nhµ:
- TÝnh theo ®iÒu kiÖn bè trÝ ®éng c¬ ë tÇng trªn:
L1g = D dc + a5 (4-28)
D dc - §−êng kÝnh ®éng c¬
a5 - Kho¶ng çch gi÷a 2 vá cña ®éng c¬, phô thuéc vµo ®iÖn ¸p cña ®éng c¬
a5 ≥ 1 ∼ 1,5m
107
- TÝnh theo ®iÒu kiÖn bè trÝ m¸y b¬m ë tÇng d−íi.

Khi tÇng b¬m kh«ng cã t−êng ng¨n:
L'1g = D'b + a6
Khi tÇng b¬m cã t−êng ng¨n: L'lg = D'b + 2ab + tn
tn - ChiÒu dµy cña t−êng ng¨n tn = 0,4 ∼ 0,6m
a6 - Kho¶ng çch gi÷a 2 vá m¸y b¬m hay kho¶ng çch tõ vá b¬m ®Õn t−êng ng¨n
a6 ≥ 1,0m
D'b - KÝch th−íc vá ngoµi cña m¸y b¬m theo kÝch th−íc thùc tÕ cña m¸y b¬m. §èi
víi m¸y b¬m OΠ th× D'b = c v× phÝa nµy kh«ng cã bÖ ®ì.
§èi víi m¸y b¬m ly t©m lo¹i B th× ph¶i kÓ c¶ 2 bÖ ®ì D'b = (I/I + 0,3)2.
- TÝnh theo ®iÒu kiÖn bè trÝ èng hót (hoÆc buång hót) vµ trô pin ë c«ng thøc lÊy
n−íc
L''1g = Bmoh + dp
Bmoh - ChiÒu réng miÖng èng hót (hoÆc miÖng buång hót). §èi víi nhµ m¸y b¬m
khèi t¶ng th× Bmoh thuéc vµo lo¹i èng hót ®−îc chän. §èi víi nhµ m¸y b¬m kiÓu
buång −ít m¸y ®Æt ch×m hay kh«ng ch×m Bmoh = 3Dv (Dv ®−êng kÝnh miÖng vµo m¸y
b¬m).
dp - ChiÒu dµy trô pin dp = 0,6 ∼ 1,0 m
Chän trÞ sè lín nhÊt trong 3 trÞ sè L1g trªn lµm chiÒu dµi 1 gian thiÕt kÕ.
H×nh 4-17: S¬ ®å x¸c ®Þnh chiÒu dµi 1 gian nhµ m¸y l¾p m¸y b¬m trôc ®øng.
a/ ChiÒu dμi 1 gian nhμ

ë tÇng b¬m tÇng ®éng c¬
l¾p m¸y b¬m h−íng trôc
108
b/ ChiÒu dμi 1 gian nhμ

ë tÇng b¬m l¾p m¸y b¬m
ly t©m B
c/ ChiÒu dμi 1 gian nhμ ë tÇng èng hót (mÆt b»ng).
b/ ChiÒu dµi toµn bé nhµ m¸y
L = (n-1) Ltklg + Ddc + L1 + Lsc + 2t + 2 x 0,1 (m) (4-29)
n - Tæng sè m¸y trong nhµ m¸y kÓ c¶ m¸y dù tr÷.

Ltklg - ChiÒu dµi 1 gian nhµ ®−îc chän ®Ó thiÕt kÕ
Ddc - §−êng kÝnh ®éng c¬.

109
L1 - Kho¶ng çch tõ vá ®éng c¬ ®Õn t−êng g¹ch ë ®Çu håi. NÕu kh«ng ®Æt tñ ®iÖn
th× L1 ≥ 1,5 ∼ 1,0 tuú theo ®iÖn ¸p cña ®éng c¬. NÕu ®Æt tñ ®iÖn th× L1 ph¶i ®ñ dµi ®Ó
bè trÝ ®−îc çc tñ ®iÖn ®óng kü thuËt.
Lsc - ChiÒu dµi gian söa ch÷a ph¶i ®¶m b¶o söa ch÷a ®−îc vËt lín nhÊt cña ®éng
c¬ hay m¸y b¬m vµ 2 lèi ®i l¹i an toµn.
NÕu nhµ m¸y l¾p ®Æt nhiÒu m¸y b¬m th× chiÒu dµi toµn bé nhµ m¸y sÏ dµi, ®Ó
tr¸nh lón kh«ng ®Òu nªn chia nhµ m¸y thµnh 2 ∼ 3 phÇn liªn kÕt víi nhau b»ng khíp
nèi chèng lón, lóc nµy nhµ m¸y sÏ dµi h¬n mét Ýt v× t¹i chç nèi ph¶i lµm 2 trô pin s¸t
nhau, 2 cét nhµ s¸t nhau.
H×nh 4-18: S¬ ®å x¸c ®Þnh chiÒu dµi nhµ m¸y.

a/ ChiÒu dμi nhμ m¸y cã bè trÝ khíp nèi chèng lón
b/ ChiÒu dμi nhμ m¸y kh«ng bè trÝ khíp nèi chèng lón
ChiÒu dµi nhµ m¸y kiÓu buång kh« hoÆc mãng t¸ch rêi l¾p m¸y b¬m trôc ngang
x¸c ®Þnh nh− sau:
ChiÒu dµi 1 gian nhµ:
L1g = L'b + a6
a6 - Kho¶ng çch gi÷a 2 vá m¸y. Tr−êng hîp l¾p m¸y b¬m ly t©m 1 cöa n−íc vµo
th× a6 ®¶m b¶o ®i l¹i an toµn a6 ≥ 1m. Tr−êng hîp l¾p m¸y b¬m ly t©m 2 cöa n−íc vµo
th× ph¶i ®¶m b¶o rót r« to cña ®éng c¬ ra ngoµi (a6 ≈ k + Λ).
110
L'b - KÝch th−íc bªn ngoµi cña m¸y. Tr−êng hîp l¾p m¸y b¬m ly t©m 1 cöa n−íc
vµo th× L'b lµ kÝch th−íc cña vá xo¾n èc m¸y b¬m. Tr−êng hîp l¾p m¸y b¬m ly t©m 2
cöa n−íc vµo th× L'b lµ chiÒu dµi cña 1 cç m¸y kÓ c¶ m¸y b¬m vµ ®éng c¬.
L'b = 2 (k + Λ)
- ChiÒu dµi toµn bé nhµ m¸y
L = nL'b + (n-1) a6 + L1 + Lsc + 2t (4-30)
t - ChiÒu dµy t−êng ë ®Çu håi. Nhµ m¸y b¬m kiÓu buång kh« th× t lµ chiÒu dµy
t−êng bª t«ng cèt thÐp t = 0,4 ∼ 0,5m
Nhµ m¸y kiÓu mãng t¸ch rêi th× t−êng ®Çu håi x©y b»ng g¹ch dµy 0,25 ∼ 0,35m.
H×nh 4-19: S¬ ®å x¸c ®Þnh chiÒu dµi 1 gian nhµ.
a/ ChiÒu dμi 1 gian nhμ l¾p m¸y b¬m ly t©m 1 cöa n−íc vμo
111
b/ ChiÒu dμi 1 gian nhμ l¾p m¸y b¬m ly t©m 2 cöa n−íc vμo
c/ ChiÒu dμi toμn bé nhμ m¸y l¾p m¸y b¬m 2 cöa n−íc vμo
d/ ChiÒu dμi toμn bé nhμ m¸y l¾p m¸y b¬m 1 cöa n−íc vμo
H. èNG §ÈY
112
èng ®Èy lµ ®o¹n èng nèi tiÕp tõ m¸y b¬m ®Õn bÓ th¸o. C¨n cø vµo vÞ trÝ nhµ m¸y
vµ bÓ th¸o mµ x¸c ®Þnh chiÒu dµi èng ®Èy. §−êng kÝnh kinh tÕ cña èng ®Èy cã thÓ tÝnh
theo c«ng thøc:
4Q bq
Dkt = (4-31)
nπ.Vkt
n - Sè èng ®Èy lµm viÖc (kh«ng kÓ m¸y dù tr÷)

Vkt - Tèc ®é kinh tÕ ch¶y trong èng ®Èy, theo kinh nghiÖm th−êng lÊy Vkt = 1,5 ∼
2,5m/s
Qbq - L−u l−îng b×nh qu©n cña tr¹m tÝnh theo c«ng thøc:
Qbq = 3 ∑ Q3i t i
(4-32)
∑ ti
Th−êng ®−êng kÝnh èng ®Èy lín h¬n ®−êng kÝnh miÖng ra cña m¸y b¬m do ®ã
ph¶i l¾p 1 ®o¹n èng chuyÓn tiÕp tÝnh theo c«ng thøc:
Lct = 3,5 ∼ 7 (Dkt - D2).
D2 - §−êng kÝnh miÖng ra cña m¸y b¬m theo kÝch th−íc mÉu.
I. thiÕt kÕ bÓ hót
BÓ hót cã nhiÖm vô nèi tiÕp gi÷a kªnh dÉn víi nhµ m¸y b¬m. BÓ hót gåm cã 2
phÇn:
- PhÇn më réng cña kªnh dÉn
- PhÇn tËp trung n−íc.
C«ng tr×nh lÊy n−íc cã nhiÖm vô ph©n phèi n−íc cho çc nhµ m¸y b¬m vµ ng¨n
c¶n çc r¸c bÈn chui vµo m¸y b¬m. Trªn b×nh ®å phÇn tËp trung n−íc cã d¹ng h×nh
ch÷ nhËt cã chiÒu dµi phô thuéc vµo sè m¸y b¬m vµ çch bè trÝ èng hót, chiÒu dµi trô
pin quyÕt ®Þnh. ChiÒu dµy trô pin quyÕt ®Þnh. ChiÒu dµi nµy ¶nh h−ëng rÊt lín ®Õn dßng
ch¶y ë phÇn më réng. Khi tû sè Error! = 6,2 sÏ h×nh thµnh khu n−íc quÈn d−íi ®¸y vµ
çc xo¸y trªn mÆt. NÕu gi¶m B/bk ≤ 4 th× çc hiÖn t−îng trªn sÏ mÊt do ®ã cÇn ph¶i gi¶m
chiÒu dµi phÇn tËp trung n−íc b»ng çch bè trÝ èng hót chôm l¹i (chØ ¸p dông cho m¸y
b¬m ly t©m trôc ngang). ChiÒu réng cña phÇn tËp trung n−íc chÝnh lµ chiÒu dµi cña
trô pin, phô thuéc vµo çch bè trÝ çc thiÕt bÞ: khe cöa van, t−êng ngùc, khe l−íi ch¾n
r¸c, khe phai vµ cÇu c«ng t¸c trªn ®Ønh trô pin. ChiÒu cao trô pin nªn lÊy cao h¬n mùc
n−íc lín nhÊt bÓ hót.
113
PhÇn më réng cã nhiÖm vô nèi tiÕp kªnh dÉn víi phÇn tËp trung n−íc. Gãc më
réng α quyÕt ®Þnh rÊt lín ®Õn t×nh tr¹ng dßng ch¶y trong bÓ hót, theo kinh nghiÖm th×
gãc më réng α phô thuéc vµo tèc ®é dßng ch¶y trong kªnh cã thÓ lÊy nh− sau:
Khi Vk = 0,5 ∼ 0,7 m/s th× α = 450 ∼ 400.
Vk = 0,7 ∼ 1,0 m/s th× α = 400 ∼ 300.
Do cã sù chªnh lÖch gi÷a cao tr×nh ®¸y kªnh dÉn vµ cao tr×nh ®¸y c«ng tr×nh lÊy
n−íc nªn ph¶i lµm mét ®o¹n dèc nèi tiÕp ë ®¸y phÇn më réng; ®é dèc nªn lÊy i = 0,2
∼ 0,25; kh«ng nªn lµm dèc toµn bé ®o¹n më réng v× kh«ng cã lîi vÒ mÆt thuû lùc.
ChiÒu dµi ®o¹n dèc tÝnh theo c«ng thøc:
Ld = Error!
Zdk - Cao tr×nh ®¸y kªnh dÉn
Zdct - Cao tr×nh ®¸y c«ng tr×nh lÊy n−íc.
Trªn b×nh ®å phÇn më réng lµ mét h×nh thang, ®¸y nhá b»ng ®¸y kªnh dÉn, ®¸y
lín b»ng chiÒu dµi c«ng tr×nh lÊy n−íc, chiÒu cao chÝnh lµ chiÒu dµi ®o¹n më réng
tÝnh theo c«ng thøc:
Lm = Error!. cotg Error! (4-34)
α - Gãc më réng.
bk - ChiÒu réng ®¸y kªnh dÉn.
Bct - ChiÒu dµi c«ng tr×nh lÊy n−íc. §èi víi tr¹m b¬m l¾p m¸y b¬m trôc ®øng
(khèi t¶ng, kiÓu buång) th× Bct = nLtklg . §èi víi nhµ m¸y l¾p m¸y b¬m trôc ngang th×
Bct do çch bè trÝ èng hót quyÕt ®Þnh.
114
H×nh 4-20: BÓ hót tr¹m b¬m.
K. thiÕt kÕ bÓ th¸o
I. NhiÖm vô cña bÓ th¸o:
1/ Nèi tiÕp èng ®Èy víi kªnh th¸o, ®¶m b¶o ph©n phèi l−u l−îng vµo çc kªnh
2/ §¶m b¶o tiªu hÕt n¨ng l−îng tr−íc khi dßng ch¶y vµo kªnh
3/ Ng¨n dßng ch¶y ng−îc khi m¸y b¬m ngõng ch¶y.
II. Çc biÖn ph¸p ng¨n n−íc ch¶y ng−îc tõ bÓ th¸o vÒ bÓ hót khi m¸y
b¬m ngõng lμm viÖc.
a/ Ng¨n n−íc b»ng n¾p ®Ëy ë miÖng èng ®Èy

BiÖn ph¸p nµy chØ sö dông khi ®−êng kÝnh cña èng ®Èy nhá h¬n 2m.
Khi D ≤ 0,6m th× dïng n¾p ®Ëy cã b¶n lÒ ë phÝa trªn (h×nh 4-21a)
Khi D < 1m th× dïng n¾p ®Ëy cã b¶n lÒ ë phÝa trªn cã l¾p thªm ®èi träng ®Ó gi¶m
lùc më vµ lùc ®ãng n¾p ®Ëy (h×nh 4-21b).
115
Khi 1 < D < 2m th× dïng n¾p ®Ëy cã b¶n lÒ lÖch víi t©m miÖng ra èng ®Èy (b¶n lÒ
®Æt cao h¬n t©m miÖng ra) lo¹i n¾p nµy cßn gäi lµ van çnh b−ím (h×nh 4-21c).
H×nh 4-21: Çc h×nh thøc ng¨n n−íc ch¶y ng−îc b»ng n¾p ®Ëy
a/ B¶n lÒ ë phÝa trªn
b/ B¶n lÒ ë phÝa trªn cã ®èi träng
c/ B¶n lÒ lÖch t©m
d/Ng¨n n−íc b»ng t−êng trμn
BiÖn ph¸p nµy sö dông khi D > 1m. Ng−êi ta x©y 1 t−êng trµn v©y quanh miÖng ra
cña èng ®Èy, ®Ønh t−êng trµn cao b»ng mùc n−íc lín nhÊt ë bÓ th¸o. Khi m¸y b¬m
lµm viÖc, n−íc ch¶y trµn qua t−êng ngoµi. Khi m¸y b¬m ngõng lµm viÖc, nhê cã
t−êng nªn n−íc kh«ng ch¶y ng−îc l¹i ®−îc. Nh−îc ®iÓm cña biÖn ph¸p nµy lµ cét
n−íc cña m¸y b¬m t¨ng do ph¶i trµn quan t−êng nªn hao phÝ thªm n¨ng l−îng. Nh−ng
cã −u ®iÓm lµ Ýt h− háng, dÔ söa ch÷a vµ kh«ng cã cöa van.
116
H×nh 4-22: BÓ th¸o kiÓu ng¨n n−íc b»ng t−êng trµn.
b/ Ng¨n n−íc b»ng xi ph«ng:

BiÖn ph¸p nµy sö dông cho mäi lo¹i
®−êng kÝnh cña èng ®Èy. §Ønh xi ph«ng
cao h¬n mùc n−íc lín nhÊt ë bÓ th¸o
kho¶ng 0,3m nªn ng¨n ®−îc n−íc
ch¶y ng−îc khi m¸y b¬m ngõng lµm viÖc
nhê 1 van ph¸ ch©n kh«ng ë trong
häng xi ph«ng… ¦u ®iÓm: kh«ng
cã cöa van, lµm viÖc tù ®éng, tæn thÊt
thuû lùc nhá. Nh−îc ®iÓm: ph¶i l¾p thªm
1 van ph¸ ch©n kh«ng.
c/ Ng¨n n−íc b»ng van ph¼ng
®ãng nhanh (®ãng më b»ng ®iÖn):
BiÖn ph¸p nµy sö dông khi ®−êng
kÝnh cña èng ®Èy lín h¬n 2m. CÊu t¹o
gièng nh− cöa cèng l¾p cöa H×nh 4-23: BÓ th¸o kiÓu ng¨n n−íc van
ph¼ng. ChiÒu cao cöa van chØ b»ng xi ph«ng lµm ®ñ
che miÖng èng ®Èy. PhÝa trªn lµm t−êng ngùc. §Ønh t−êng ngùc cao b»ng hoÆc h¬n
mùc n−íc lín nhÊt ë bÓ th¸o mét Ýt (ΔZ ≤0,4m) vµ lµ ng−ìng ®Ó n−íc trµo qua khi
m¸y b¬m lµm viÖc mµ thiÕt bÞ më cöa van bÞ háng. TiÕt diÖn lç trµn phÝa trªn t−êng
ngùc nªn lÊy b»ng 0,7 tiÕt diÖn èng ®Èy.
117
III. CÊu t¹o bÓ th¸o:
BÓ th¸o gåm cã 2 phÇn:

- GiÕng tiªu n¨ng,
- PhÇn chuyÓn tiÕp thu hÑp vµo kªnh
Trªn b×nh ®å giÕng tiªu n¨ng cã d¹ng h×nh ch÷ nhËt cã chiÒu dµi b»ng chiÒu réng
tæng céng phÝa trong cña bÓ th¸o do tÝnh to¸n thuû lùc mµ cã. ChiÒu réng cña h×nh
ch÷ nhËt chÝnh lµ chiÒu dµi cña giÕng tiªu n¨ng. Trong giÕng tiªu n¨ng bè trÝ trô pin
cöa ra èng ®Èy vµ cÇu c«ng t¸c.
PhÇn chuyÓn tiÕp thu hÑp cã d¹ng h×nh thang cã ®¸y nhá lµ chiÒu réng ®¸y kªnh
th¸o, ®¸y lín lµ chiÒu réng tæng céng phÝa trong cña bÓ th¸o vµ chiÒu cao chÝnh lµ
chiÒu dµi ®o¹n thu hÑp tÝnh theo c«ng thøc:
Lth = Error! cotg Error! (4-35)
α - Gãc thu hÑp
th−êng lÊy α = 400
∼ 500.
Çch x¸c ®Þnh cô
thÓ çc kÝch th−íc
cña bÓ th¸o tham
kh¶o ch−¬ng 11 Gi¸o
tr×nh M¸y b¬m vµ Tr¹m
b¬m.
H×nh 4-24: S¬ ®å
cÊu t¹o bÓ th¸o.
a/ C¾t däc bÓ th¸o
b/ MÆt b»ng bÓ th¸o.
118
1
phÇn phô lôc

2
3
phô lôc 1:
®é cao ¸p lùc khÝ trêi phô thuéc

cao tr×nh n¬i ®Æt tr¹m b¬m
Cao tr×nh n¬i ®Æt

tr¹m so víi mÆt -600 0 100 200 300 400
biÓn (m)
H a (m)
11,3 10,3 10,2 10,1 10,0 9,8
(TiÕp cét d−íi)
500 600 700 800 900 1000 1500 2000
9,7 9,6 9,5 9,4 9,3 9,2 8,6 8,4
phô lôc 2:
¸p lùc bèc h¬i cña chÊt láng

phô thuéc nhiÖt ®é
NhiÖt ®é chÊt láng (0C) 5 10 20

¸p lùc bèc h¬i Hbh (m) (tiÕp 2 cét d−íi) 0,09 0,12 0,24
30 40 50 60 70 80 90 100
0,43 0,75 1,25 2,02 3,17 4,82 7,14 10,33
phô lôc 3:
tÝnh tæn thÊt cét n−íc cña ®−êng èng
I. Tæng thÊt cét n−íc do ma s¸t (Tæn thÊt däc ®−êng)

4
Theo c«ng thøc cña Darey - Weisbach
⎛L⎞ V
2
hd = λ ⎜ ⎟ ⋅ (1)
⎝ D ⎠ 2g
Trong ®ã:
hd: Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc do ma s¸t (m)
L: ChiÒu dµi ®o¹n èng (m)
§; §−êng kÝnh trong cña èng (m)
V: VËn tèc dßng ch¶y (m/s)
g: Gia tèc träng tr−êng (m/s2)
λ: HÖ sè ma s¸t
* §èi víi lo¹i èng gang ®óc:
⎛ 1 ⎞
λ= ⎜ 0,02 + 2000.D ⎟ ⋅ 1,5
⎝ ⎠
* §èi víi lo¹i èng thÐp:
⎛ 9,5 ⎞
λ= ⎜ 0,0144 + 1/2 ⎟
⋅ 1,5
⎝ 1000.V ⎠
H×nh 1-PL: BiÓu ®å x¸c ®Þnh hÖ sè ma s¸t λ.
II. Tæn thÊt cét n−íc côc bé

1. Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i ®Çu vµo ®−êng èng, hv (m):
⎛ V2 ⎞
h v = ξv ⎜ ⎟ (m) (2)
⎝ 2g ⎠
Trong ®ã:
ξv: HÖ sè tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i ®Çu vµo (xem h×nh 2 P.L)
5
MiÖng s¾c c¹nh MiÖng v¸t gãc MiÖng v¸t trßn MiÖng loe MiÖng loe
ξv = 0,5 ξv = 0,25 ξv = 0,1 (trßn) ξv = 0,1 ξv = 0,2

ξv = 0,2 (th¼ng)
H×nh 2 P.L: HÖ sè tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i ®Çu vµo.
2) Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i ®Çu èng ra, hr (m):
hr = ξr. Error! (m) (3)
Trong ®ã:
ξr: HÖ sè tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i ®Çu ra.
ξr = 1 ®èi víi tr−êng hîp ch¶y ra ngËp.
V: VËn tèc dßng ch¶y tr−íc khi ra (m/s).
3) Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i ®o¹n èng më réng ®ét ngét hmr (m):
hmr = (V1 - V2)2/2g = ξmr. Error! (m) (4)
Trong ®ã:
V1: VËn tèc dßng ch¶y tr−íc ®o¹n èng më réng (m/s)
V2: VËn tèc dßng ch¶y sau ®o¹n èng më réng (m/s)
ξmr: HÖ sè tæn thÊt ®èi víi tr−êng hîp èng më réng ®ét ngét (xem h×nh 3 P.L).
D1/D2 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9
ξmr 0.98 0.82 0.82 0.70 0.56 0.41 0.20 0.12 0.04
H×nh 3-P.L: èng më réng ®ét ngét.
4) Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i n¬i èng co hÑp ®ét ngét: hch (m)
hch = ξch. Error! (m) (5)
Trong ®ã:
6
ξch: HÖ sè tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i ®o¹n èng x¶y ra co hÑp (Xem h×nh 4-
P.L)
V: VËn tèc dßng ch¶y sau n¬i èng bÞ co hÑp (m/s)
D1/D2 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9
ξch 0.50 0.49 0.49 0.46 0.43 0.35 0.29 0.18 0.07
H×nh 4-P.L: èng co hÑp ®ét ngét
5) Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc trong tr−êng hîp èng më réng dÇn dÇn
hmr = ξmr. (V1 - V2)2/2g (6)
Trong ®ã:
ξmr: HÖ sè tæn thÊt (Xem h×nh 5-P.L)
V1: VËn tèc tr−íc khi më èng (m/s)
V2: VËn tèc sau khi më èng (m/s)
o
θ 5 7.5 10 12.3 15 17.3 20 22.5
ξmr 0.078 0.125 0.183 0.340 0.299 0.361 0.425 0.491
H×nh 5-P.L: Më réng dÇn dÇn
6) Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i cót nèi, hc (m):

Trong ®ã:
ζc: HÖ sè tæn thÊt t¹i èng cong (cót cong)
TrÞ sè cña ξc phô thuéc vµo tû sè gi÷a b¸n kÝnh t©m cót R víi ®−êng kÝnh èng D
vµ gãc më cña cót ∅.
7
150 22,50 300 450 600 900

∅
R/D
0,75 0,24 0,29 0,33 0,40 0,47 0,56
1 0,13 0,15 0,17 0,21 0,25 0,30
1,5 0,07 0,08 0,10 0,13 0,14 0,17
2 0,06 0,07 0,08 0,10 0,12 0,14
4 0,04 0,05 0,06 0,08 0,10 0,11
H×nh 6-P.L: èng cong (cót cong).
7) Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i cót nèi gÊp khóc, hgk (m):
hgk = ξgk. Error! (m) (8)
Trong ®ã:
ξgk: HÖ sè tæn thÊt t¹i cót nèi gÊp khóc (Xem h×nh 7-P.L)
o
θ 15
o
30
o
45
o
60
o
90
o
ξgk 0.042 0.12 0.24 0.45 1.12

8
H×nh 7-P.L: HÖ sè tæn thÊt t¹i cót nèi gÊp khóc ®¬n gi¶n
III/ Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc cöa van
Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc sinh ra phô thuéc vµo kiÓu van ®−îc sö dông. Tæn thÊt cét
n−íc ¸p lùc hvan (m) ®−îc tÝnh b»ng:
hvan = ξvan. Error! (m) (9)
Trong ®ã:
ξvan: HÖ sè tæn thÊt t¹i van.
V: VËn tèc dßng ch¶y tr−íc van (m/s).
HÖ sè ξvan phô thuéc vµo chñng lo¹i vµ kÝch th−íc cña van.
1) Van ph¼ng:
B¶ng 3-1: HÖ sè tæn thÊt ®èi víi van ph¼ng:
KÝch th−íc (mm) 50 100 150 200 250 300 vµ lín h¬n
ξvan 0,19 0,16 0,15 0,11 0,05 RÊt nhá
2) Van b−ím:
B¶ng 3-2: HÖ sè tæn thÊt cña van b−ím
KÝch th−íc (mm) 100 ÷ 200 300 ÷ 450 500 ÷ 600 700 ÷900 1000
ξvan 3,2 ÷ 1,8 1,4 ÷ 0,7 0,60 ÷ 0,45 0,40 ÷ 0,35 0,30 ÷ 0,25
3) Van n¾p (b¶n lÒ trªn)

B¶ng 3-3: HÖ sè tæn thÊt cho van n¾p
KÝch 100 150 200 250 300 350 400 450 500 600 700 800
th−íc
(mm)
ξvan 1,32 1,27 1,21 1,16 1,11 1,05 1,00 0,99 0,98 0,96 0,94 0,92
4) Van h×nh qu¹t (qu¹t b»ng thÐp)

B¶ng 3-4: HÖ sè tæn thÊt ®èi víi van qu¹t
KÝch th−íc 800 900 1000 1250 1350 1500 1650 1800 2000
(mm)
ξvan 0,92 0,89 0,85 0,78 0,73 0,68 0,62 0,57 0,50
9
IV/ Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc t¹i l−íi ch¾n r¸c:
Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc cã thÓ tÝnh b»ng c«ng thøc thùc nghiÖm cña Kirschmer:
hc = β. sin θ. (t/b)4/3 . Error! (10)
Trong ®ã:
hc: Tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc qua l−íi ch¾n r¸c (m)
β: HÖ sè phô thuéc vµo cÊu tróc tÊm l−íi ch¾n (Xem h×nh 8-P.L)
θ: Gãc nghiªng cña l−íi (®é)
t: §é dµy cña tÊm l−íi (mm)
b: Kho¶ng trèng (mm)
V1: VËn tèc dßng ch¶y tr−íc l−íi
Tuy nhiªn trªn thùc tÕ, do cã nhiÒu r¸c m¾c trªn l−íi nªn tæn thÊt cét n−íc ¸p lùc
thùc tÕ lín h¬n nhiÒu so víi tÝnh to¸n. Khi ®ã tÝnh theo c«ng thøc sau:
hc = 6,69. sin θ. (t/b)4/3. exp (0,074.γw. a/H). Error! (11)
Trong ®ã:
h: §é chªnh lÖch mùc n−íc do r¸c (m)
a: §é cao cña r¸c ch¾n (m)
Khèi l−îng riªng cña r¸c −ít = 200 kg/m3.
Tuy nhiªn ®Ó ®Þnh s¬ bé ng−êi ta cã thÓ ¸p dông çc sè liÖu sau:
- Lo¹i l−íi ch¾n r¸c ®iÒu khiÓn b»ng tay: 0,2 ÷ 0,4 (m)
- Lo¹i l−íi ch¾n r¸c vËn hµnh tù ®éng: 0,1 ÷ 0,15 (m)
H×nh 8-P.L: Tæn thÊt qua l−íi ch¾n r¸c.

10
phô lôc 4:
Quy çch b¶n vÏ ®å ¸n m«n häc
H×nh 9-PL: KÝch th−íc b¶n vÏ
H×nh 10-PL: KÝch th−íc khung tªn

11
phô lôc 5:
p.l 5-1. l−íi ch¾n r¸c

H×nh 1: CÊu t¹o l−íi ch¾n r¸c cã kÝch th−íc lç 2,1 x 9m
p.l 5-2. cÊu t¹o khíp nèi èng

12
H×nh 2: CÊu t¹o khíp nèi èng bª tèng cèt thÐp
H×nh 3: CÊu t¹o khíp nèi èng bª t«ng cèt thÐp øng suÊt tr−íc
a) Tr−íc khi l¾p; b) Khi l¾p xong;
1) èng nèi gang; 2) Vßng cao su 3 vμ 4) Cèt thÐp ngang vμ däc øng suÊt tr−íc.
H×nh 4: CÊu t¹o khíp nèi èng bª t«ng cèt thÐp øng suÊt tr−íc vµ èng thÐp.
1) èng nèi gang; 2) Vßng cao su; 3vμ 4 cèt thÐp øng suÊt tr−íc däc vμ ngang;
5) èng thÐp Φ 1000mm, δ = 10mm; 6 vμ 7: Vμnh chÆn vμ èng nèi tiÕp.
H×nh 5: Khíp nèi cøng èng bª t«ng cèt thÐp vµ èng xuyªn t−êng
1) èng ¸p lùc b»ng bª t«ng cèt thÐp;
2) Vßng d©y gai;
3) èng nèi bª t«ng cèt thÐp
13
4) V÷a xi m¨ng
H×nh 6: Khíp nèi mÒm èng thÐp

a) èng máng δ < 15 mm; b) chiÒu dμy èng δ ≥ 15mm; c) chiÒu dμy èng δ ≈ 35 - 40mm
1) Vßng ®Öm gai lâi cao su
2) §inh bu l«ng n¾p Ðp;
3) Vßng chÆn;
4) §ång;
5) Vßng gai hoÆc cao su
H×nh 7: Khíp nèi mÒm èng bª t«ng cèt thÐp.

1, 2) 2 ®Çu èng chÝnh; 3) V÷a xi m¨ng; 4) Vßng cøng; 5, 7) Vá bäc èng b»ng thÐp; 6) Vμnh
chÆn, 8 )Vßng cao su; 10,11) V¹nh chÆn; 9,12) Cèt thÐp.
H×nh 8: èng xuyªn t−êng

a) Khíp nèi s¾t:
1) èng s¾t g¾n t−êng; 2) Vßng ®ì;
3) VËt ®Öm; 4) N¾p Ðp.
b) Khíp nèi d©y ®ay:
1) Vßng d©y ®ay; 2) Nhùa ®−êng nãng ch¶y;
3) D©y gai nhÐt chÆt: 4) Vμnh ®ay; 5) B¶n gç.
p.l 5-3. cÊu t¹o nhμ m¸y b¬m
H×nh 8: C¾t ngang nhµ m¸y b¬m kiÓu mãng t¸ch rêi
14
H×nh 9: Nhµ m¸y b¬m kiÓu buång kh« (b¬m ly t©m hai cöa n−íc vµo)
15
a) Khi hs ≤ 0
1) èng dÉn n−íc; 2) BÓ hót; 3) Läc hót
4) èng hót; 5) èng co hÑp; 6) èng nèi; 7) M¸y b¬m
b) khi hs < 0
1) Kªnh dÉn; 2) §o¹n nèi tiÕp; 3) BÓ hót;
4) Khíp nèi chèng thÊm; 5) Buång b¬m; 6) PhÇn mÒm nhμ m¸y
H×nh 10: Nhµ m¸y b¬m kiÓu buång −ít
16
C¾t ngang nhμ m¸y
Tû lÖ
b) MÆt däc
17
c) MÆt b»ng
H×nh 11: Nhµ m¸y b¬ m kiÓu khèi t¶ng, b¬m h−íng trôc
18
a) BÓ th¸o van çnh b−ím

1) Kªnh hót; 2) èng hót; 3) TÇng b¬m;
4) Khíp nèi chèng lón; 5) BÓ th¸o; 6) Kªnh th¸o.
b) BÓ th¸o kiÓu xi ph«ng

H×nh 12: Nhµ m¸y kiÓu khèi t¶ng, b¬m ly t©m trôc ®øng
19
1) Kªnh dÉn; 2) §o¹n nèi tiÕp; 3) BÓ hót

4) Mãng khèi t¶ng; 5) Buång b¬m; 7) TÇng ®éng c¬; 10) Gian ®iÒu khiÓn.
(kW) Ng (kW) 6,10
90o. §−êng èng ®Èy dµi 200m,

20
0,029x200 ( 31,85Q )
2
htd = x = 1499,4 Q2
0,2 2x9,81
Tuú theo lo¹i nhµ m¸y cã cÊu t¹o 1 tÇng, 2 tÇng hay 3 tÇng. Çc kÝch th−íc chiÒu
réng, dµi, cao cña çc tÇng ph¶i chän lùa ®Ó ®¶m b¶o cho c¶ çc tÇng. Nªn chän kÝch
th−íc lín nhÊt tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n cho çc tÇng. VÝ dô x¸c ®Þnh chiÒu réng nhµ m¸y
kiÓu buång ph¶i chän lùa tõ kÕt qu¶ tÝnh to¸n chiÒu réng cña c¶ 3 tÇng: tÇng hót, tÇng
b¬m, tÇng ®éng c¬ vµ lÊy kÝch th−íc lín nhÊt.
D1/D2 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.9
ξmr 0.98 0.82 0.82 0.70 0.56 0.41 0.20 0.12 0.04
a) b)

3.tailieuxanh Baitapmaybomvatrambom 4503

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

3.tailieuxanh Baitapmaybomvatrambom 4503

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

3.tailieuxanh Baitapmaybomvatrambom 4503

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Tr−êng ®¹i häc thuû lîi

Bé m«n m¸y b¬m vμ tr¹m b¬m

BAØI TAÄP VAØ ÑOÀ AÙN MOÂN HOÏC

Bieân soaïn: NGUYEÃN COÂNG TUØNG

Nhµ xuÊt b¶n Tõ ®iÓn B¸ch khoa

Lêi nãi ®Çu

Ng−êi biªn so¹n

PhÇn thø nhÊt

H×nh 1-2: S¬ ®å bè trÝ tæ m¸y b¬m

H×nh 1-3: S¬ ®å bè trÝ tæ m¸y b¬m

H×nh 1-6: §−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m OB5-47

H×nh 1-8: §−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m 12Д-13

H×nh 1-9: §−êng ®Æc tÝnh m¸y b¬m 10Д-6

Dïng hai m¸y b¬m 10 Д-6 ë ®Ò 10 lµm viÖc

PhÇn thø hai

H×nh 2-1: S¬ ®å l¾p r¸p cña m¸y b¬m

hc1 = 3,7 Error! = 0,14m

Thay c¸c gi¸ trÞ vµo ta cã:

C¸ch chän m¸y b¬m

Q (l/s) 0 71 100 123 142 158 173

b) Tû lÖ phÇn tr¨m gät b¸nh xe b»ng:

150 60 120 75 135 48,5 88 74

200 42 140 58 180 34 102 57

VÏ ®−êng Parabol cã ph−¬ng tr×nh: Q = K H

To¹ ®é c¸c ®iÓm cña ®−êng Parabol Q = 18,25 H ghi b¶ng:

Q (l/s) 0 57,6 81,5 100 115,5 129 142

KÕt qu¶ tÝnh to¸n ghi ë b¶ng d−íi.

n = 1450 v/ph nTK = 1210 v/ph

0 47,5 30 0 0 33,4 17,4 0

20 47,5 32 30 16,7 33,4 18,6 30

40 47,4 37,5 50 33,4 33,3 21,7 50

80 46 51 8 70 66,7 32,2 29,5 8,60 70

100 45 57,5 7,9 77 83,5 31,5 33,4 8,53 77

120 42,5 63 7,6 80 100 29,7 36,5 8,32 80

140 40 68 7,3 80 117 28 39,5 8,2 80

160 36 72 6,6 79 133 25,2 41,5 7,62 79

180 29 75 70 150 20,4 43,5 70

B¶ng tra 4a:

86 - - 0.376 0.180 0.388 0.195 0.400 0.205 0.418 0.216

87 - - - - 0.400 0.187 0.410 0.198 0.430 0.211

87 - - - - 0.420 0.173 0.440 0.176 0.472 0.183

86 - - 0.398 0.161 0.428 0.164 0.451 0.168 0.480 0.175

B¶ng tra 4b:

0.111 0.280 0.202 0.320 0.204 0.370 0.203 0.410 0.197 - -

0.097 0.310 0.191 0.350 0.192 0.400 0.188 - - - -

0.097 0.371 146 0.416 0.141 0.450 0.143 - - - -

0.111 0.385 133 0.426 0.128 0.463 0.125 0.481 0.130 - -

B¶ng tra 4c:

B¶ng tra 4d:

§Ò: Chän lo¹i m¸y b¬m theo sè liÖu sau:

VËy n = in x nm = 0,76 x 585 = 445 v/ph.

D = iD x Dm = 1,19 x 0,87 = 1,04m hay 104 cm

OΠ2 - 104 n = 445 v/ph

H = i2D x i 2n x Hmi = 1,192 x 0,762 x Hmi = 0,823 Hmi

Δh = i2D x i 2n x Δhmi = 0,823 Δhmi

Trong c¸c c«ng thøc trªn:

13 - - - - 2,04 15,80 2,38 15,80 2,68 15,70 3,00 15,40

8,5 1,97 13,8 2,32 13,3 2,63 12,70 3,00 11,70 - - - -