11ο ΜΑΘΗΜΑ

(2/6/2016)

Υπαίθρια μουσεία

Στην Ελλάδα τα υπαίθρια μουσεία είναι κυρίως αρχαιολογικά. Βασική προϋπόθεση

για την προστασία των χώρων αυτών είναι η ύπαρξη στέγαστρου (κέλυφος). Οι
σημαντικότεροι τέτοιοι αρχαιολογικοί χώροι στην Ελλάδα σχετίζονται, κυρίως, με
ανασκαφές, συνήθως εν εξελίξει, και για το λόγο αυτό οι μουσειολογικές προτάσεις
αφορούν, κυρίως, την ανάδειξη των αρχαιολογικών αυτών χώρων. Η ανάδειξη των
αρχαιολογικών χώρων είναι μέγιστης σημασίας, αφού, όπως έχουν δείξει έρευνες, το
ενδιαφέρον του κοινού, ιδιαίτερα του διεθνούς, στρέφεται προς τους ανοιχτούς
αρχαιολογικούς χώρους παρά στα μουσεία, σε αναλογία 1:5. Η αναλογία αυτή είναι
πραγματικά εντυπωσιακή αν σκεφτούμε ότι μόνο ο ένας από τους πέντε επισκέπτες
ενός ανοιχτού αρχαιολογικού χώρου καταλήγει σε ένα μουσείο, ακόμη και στην
περίπτωση που το μουσείο βρίσκεται εντός του αρχαιολογικού χώρου. Η αύξηση των
τουριστών στους ανοιχτούς αρχαιολογικούς χώρους είχε ως αποτέλεσμα την άυξηση
των κρατικών εσόδων. Κατά συνέπεια τα κράτη συνειδητοποίησαν γρήγορα την
ανάγκη για την προστασία, την ανάδειξη και τη διαχείριση των αρχαιολογικών
χώρων, έτσι ώστε να είναι προσβάσιμοι σε ακόμη ευρύτερο κοινό. Στο πλαίσιο του
παραπάνω σχεδιασμού εντάσσονται οι εργασίες για τη συντήρηση και την
αναστήλωση του μνημείου που βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο, αλλά και οι
εργασίες για την εύκολη πρόσβαση όλων των επισκεπτών (ηλικιωμένοι, ΑμεΑ,
μικροί επισκέπτες κτλ.), στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και η κατάλληλη διαμόρφση
του περιβάλλοντος χώρου.

Συνήθως η προτεινόμενη διαδρομή σε έναν αρχαιολογικό χώρο ακολουθεί το

βασικό προσανατολισμό της ανασκαφής. Η μουσειολογική μελέτη ενός
αρχαιολογικού χώρου (κέλυφους και διαδρομών) στηρίζεται πρωτίστως στις
παρακάτω βασικές αρχές:

 την απόλυτη αναστρεψιμότητα των επεμβάσεων

1
  τη δυνατότητα συνέχισης της ανασκαφικής ή άλλης ερευνητικής
δραστηριότητας ακόμη και κάτω από τα θεμέλια του στέγαστρου, εάν κάτι
τέτοιο είναι εφικτό.
 την παρουσίαση του αρχαιολογικού χώρου με τρόπο ώστε να ενισχύει την
εκπαιδευτική του λειτουργία, όμως με σεβασμό προς το ίδιο το μνημείο και
προς την ιστορικότητα του περιβάλλοντος.
 τη μελέτη για τη φυσική και αισθητική προστασία του χώρου (υλικά φιλικά
προς το μνημείο και το περιβάλλον του, διακριτική μορφολογική προσέγγιση,
κατάλληλη φύτευση, φωτισμός κτλ.)
 τη μέριμνα για την αποφυγή της μουσειακής κόπωσης του επισκέπτη
(εναλλακτικές πορείες, καθίσματα με υπόστεγο για σκίαση για ανάπαυση και
πληροφόρηση κτλ.)
 τη μέριμνα για την εναλλακτική πληροφόρηση των επισκεπτών (χρήση
πολυμέσων, εκπαιδευτικά προγράμματα) σε θέσεις λίγο απομακρυσμένες από
το μνημείο
 για τους αρχαιολογικούς χώρους των πόλεων πρέπει να υπάρχει πρόβλεψη για
την κατάλληλη διευθέτηση της φύτευσης και γενικότερα της χλωρίδας στον
περιβάλλοντα χώρο του μνημείου.

Όλα τα παραπάνω αποτελούν τη λεγόμενη εξωστρεφή μουσειολογική διευθέτηση

των αρχαιολογικών χώρων, μέσω της οποίας διευκολύνεται η ανάπτυξη της
διαλεκτικής σχέσης ανάμεσα στο μνημείο και το ευρύτερο πολιτισμικό
περιβάλλον του. Άλλωστε πρέπει να έχουμε πάντα στο μυαλό μας ότι τα μνημεία
βρίσκονται και πρέπει να βρίσκονται συνεχώς σε άμεση επαφή με το χώρο που τα
περιβάλλει. Οποιαδήποτε προτεινόμενη διαδικασία ανάδειξης πρέπει να είναι
προσανατολισμένη στην οπτική σύνδεση του μνημείου με τον περιβάλλοντα χώρο
του. Η σύνδεση αυτή επιτυγχάνεται μέσω της δημιουργίας ελεύθερου πεδίου
θέασης, μεριμνώντας, παράλληλα, και για την αισθητική προστασία του μνημείου
μέσω του κατάλληλου χειρισμού της χλωρίδας, η οποία πρέπει να είναι συμβατή με
το χώρο. Η διευθέτηση της φύτευσης αποτελεί σημαντική παράμετρο στην ανάδειξη
των αρχαιολογικών χώρων.

Η κατασκευή φυλακίων, διαδρομών για τους επισκέπτες, κτιριακών

εγκαταστάσεων και πινακίδων ενημέρωσης των επισκεπτών, φωτισμός
(ιδιαίτερα ο νυχτερινός), χώρων στάθμευσης όπως και αναστηλωτικών έργων για

2
την προστασία των μνημείων, δημιουργούν ένα σκηνικό και μία ατμόσφαιρα μέσα
στην οποία ο επισκέπτης παύει να αισθάνεται επισκέπτης και ξένος και αρχίζει να
νιώθει ότι γίνεται ένα με τον αρχαιολογικό χώρο, ότι ανήκει και ο ίδιος στην εποχή
και την ιστορία που αναδεικνύεται μέσα από το μνημείο. Με τον τρόπο αυτό ο
επισκέπτης αισθάνεται με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη συνύπαρξη του παρόντος με
το παρελθόν. Όπως καταλαβαίνουμε, την αίσθηση αυτή είναι δύσκολο να την έχει σε
ένα μουσείο. Για παράδειγμα, ο επισκέπτης της Ακρόπολης νιώθει διαφορετικά όταν
βρίσκεται μπροστά στον Παρθενώνα και εντελώς διαφορετικά όταν τον βλέπει από
απόσταση μέσα από το Μουσείο της Ακρόπολης. Στο σημείο αυτό πρέπει να
τονίσουμε ότι οι εργασίες για την ανάδειξη του μνημείου και για την προσέλκυση
ευρύτερου κοινού πρέπει να γίνονται με πολύ προσεκτικό τρόπο διότι είναι πολύ
εύκολο οι επεμβάσεις που θα γίνουν να προκαλέσουν καταστροφές ή φθορές στο
μνημείο.

Εκπαιδευτικά προγράμματα σε αρχαιολογικούς χώρους

Είναι πολύ χρήσιμα, ιδιαίτερα για τους μικρούς επισκέπτες των αρχαιολογικών
χώρων. Αποτελούν τον καλύτερο τρόπο μετάδοσης των πληροφοριών που αφορούν
το μνημείο και τον περιβάλλοντα χώρο του. Ωστόσο η υλοποίησή τους πρέπει να
γίνεται με πολύ προσεκτικό τρόπο προκειμένου να μην προκληθούν φθορές και
καταστροφές στο μνημείο και φυσικά να μην κινδυνεύσει κάποιος από τους
επισκέπτες. Αν υπάρχει η δυνατότητα πρέπει να κατασκευαστεί ιδιαίτερος χώρος πιο
μακριά από τη θέση του μνημείου, ο οποίος να είναι κατάλληλα εξοπλισμένος για τη
διεξαγωγή των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, να παρέχει τη δυνατότητα χρήσης
πολυμεσικών συσκευών, ηλεκτρονικών υπολογιστών, καθώς και τον αναγκαίο
εξοπλισμό για την αναπαυτική παραμονή των επισκεπτών στο χώρο, για όση ώρα
διαρκεί το εκπαιδευτικό πρόγραμμα (παγκάκια, καρέκλες, μεγάλες επίπεδες
επιφάνειες για να μπορούν να ζωγραφίζουν ή να γράφουν οι επισκέπτες, τουαλέτες
κτλ).