ARALIN 1

KALIGIRANG PANGKASAYSAYAN NG EL FILIBUSTERISMO

MGA PAKSA
Kaligirang Kasaysayan
Pagkilala sa Mahahalagang Tauhan sa Nobela
Pagbuo ng Timeline

KALALABASAN NG PAG-AARAL
Sa pagtatapos ng aralin, ang mga mag-aaral ay:
Nakapagpapamalas ng pag-unawa sa Kaligirang Pangkasaysayan ng El
Filibusterismo, at;
Nakasusulat ng buod ng Kaligirang Pangkasaysayan ng El Filibusterismo batay sa
ginawang timeline.

PAKSA 1: KALIGIRANG KASAYSAYAN

Ang ikalawang nobela ni Dr. Jose Rizal na

El Filibusterismo, ang sikwel o karugtong ng Noli
Me Tangere, ay sinimulan niyang isulat sa
kaniyang tinubuang Calamba noong Oktubre,
1887, sa kaparehong taon kung kailan natapos
ang manuskripto at maipalimbag ang kaniyang
unang nobela. Makalipas ang halos isang taon,
1888, nirebisa ni Dr. Rizal sa London ang halos
lahat ng naisulat na niya sa ikalawang nobela.
Gayunman, may mangilan-ngilang sanggunian
ang nagsasabing nasimulan niyang isulat ito sa
London habang tinatapos pa niya ang
pagsusulat ng Noli Me Tangere.

Page | 1
 Kung pagbabatayan naman ang
talambuhay ni Dr. Rizal, tumataliwas ang
pahayag na ito dahil hindi man lamang
nabanggit ang London sa mga bayang
pinuntahan ni Dr. Rizal habang sinusulat pa
niya ang kaniyang unang nobela. Ayon sa
aklat na “Rizal’s Life, Works, and Writings”
ni G. Gregorio F. Zaide, sinimulang isulat ni
Dr. Rizal ang unang mga kabanata ng Noli
Me Tangere sa Madrid, Espanya noong
1884; ipinagpatuloy niya ito sa Paris,
Pransiya; maging sa Wilhelmsfeld,
Alemanya sa mga buwang Abril–Hunyo; at
tinapos sa Berlin, Alemanya sa huling mga
buwan ng 1886 at ipinalimbag sa Berliner
Buchcdrukrei Actien Gesselchaft noong 29
Marso 1887 sa halagang Php300 para sa
2,000 kopya. Samantala, ipinagpatuloy naman
niya ang pagsusulat ng El Filibusterismo sa

Mapapansing iba-ibang lugar ang napuntahan ni Dr. Rizal habang sinusulat pa niya
ang kaniyang mga nobela. Para sa Noli Me Tangere, ang mga dahilan ay may
kinalaman sa kaniyang pamamasyal sa iba’t ibang bansa at sa kaniyang propesyon.
Samantala, mula sa Biarritz, Pransiya kung saan niya tinapos ang pagsusulat ng
ikalawang nobela ay lumipat naman siya sa Ghent, Belgium dahil sa dalawang bagay:
(1) makaiwas kay Suzanne Jacoby na kaniyang sinisinta nang mga oras na iyon, at
(2) higit na mababa ang halaga ng palimbagan sa nasabing lugar.
Bakit niya iniiwasan si Suzanne Jacoby sa mga sandaling iyon kung tunay niya itong
sinisinta?
Sa kabila ng silakbo ng pagmamahal, kinailangan niyang pigilin ang kaniyang
damdamin kay Suzanne Jacoby alang-alang sa maalab niyang pag-ibig sa Filipinas.
Isinakripisyo ni Dr. Rizal ang kaniyang nararamdaman sa isang babae―ang kaniyang
personal na pangangailangan―dahil higit na kailangan siya ng kaniyang mga
kababayang patuloy na nagtitiis sa panlalapastangan ng mga Espanyol.
 Dahil na rin sa nagsilbing aral para sa
kaniya ang masaklap na mga karanasan sa
pagpalalathala ng Noli Me Tangere, nanirahan
siya sa masikip na kuwarto ng kaniyang
kaibigang si Jose Alejandrino para lamang
maipalimbag ang kaniyang El Filibusterismo sa
F. Meyer-Van Loo Press, No. 66 Viaanderen
Street, Ghent, Belgium.

Ayon sa isa sa mga anekdota ni Jose

Alejandrino para kay Dr. Rizal, labis-labis ang
pagtitipid na ginawa niya para lamang maging
matagumpay ang pagpapalimbag sa El
Filibusterismo. Ayon kay G. Alejandrino, sang-
ayon sa aklat muli na “Rizal’s Life, Works, and
Writings” ni G. Gregorio F. Zaide, ang
tinutuluyan nilang apartment ay may sariling
canteen pero sa halip na kumain doon, dahil
sa mas mapapamahal sila, ay bumili na
lamang si Rizal ng isang latang biskuwit at
Jose Alejandrin
ilang kape para sa mga almusal nilang dalawa
o
sa loob ng isang buwan.
Page | 3
 Ang ginawa pa ni Dr. Rizal, hinati niya nang pantay para sa kanilang dalawa ang
mga biskuwit. Si G. Alejandrino, dahil sa hindi nakasusunod sa kaniyang rasyon o kung
ilang biskuwit lamang ang kaniyang kailangang kainin sa isang araw, ay halos maubos
na ang kaniyang mga biskuwit sa loob lamang ng kalahating buwan. Samantala, si Dr.
Rizal ay nagawa mismong tipirin ang sarili sa pagkain para lamang maipalimbag ang
kaniyang nobela. Subalit sa hindi magandang palad, tulad sa mga nangyari sa kaniya
habang ipinapalathala ang unang nobela, muli na namang kinapos sa salapi si Dr.
Rizal. Naubos na ang perang nakuha mula sa pagsangla niya sa kaniyang mga alahas.
Muli na naman siyang humingi ng tulong sa kaniyang mga kaibigan ngunit
natalagan bago dumating kaya noong 6 Agosto 1891 ay itinigil ang paglilimbag sa
nobela na noo’y nasa ika-112 pahina na. Hindi nagtagal, tulad muli sa mga nangyari
habang ipinapalimbag ang Noli Me Tangere, ay dumating ang salaping kailangan ni Dr.
Rizal mula sa isa sa kaniyang mga kaibigan na si Valentin Ventura na noo’y nasa Paris.
Sa tulong ng sugo ng Diyos, ang ikalawang nobela ni Dr. Rizal ay natapos sa
pagpapalimbag noong 18 Setyembre 1891.

Page | 4
 Ang El Filibusterismo ay binigyan ng iba’t ibang saling-pamagat. Sa wikang
Ingles, ito ay isinalin bilang “The Filibustering”. May salin din ito sa wikang Ingles na
ang pamagat ay “The Reign of Greed” na tinumbasan naman sa wikang Tagalog ng
“Ang Paghahari ng Kasakiman”. Sa ibang aklat sa wikang Ingles, ito ay “The
Subversive” na ang salin naman sa wikang Filipino ay “Ang Subersibo”. Anuman ang
pamagat, ang salitang filibusterismo ay nanggaling sa salitang Kastila na “filibustero”
na hiniram naman sa salitang Pranses na “flibustier” na tumutukoy sa sumusunod na
mga kahulugan: pirata (pirate), isang taong mangingikil ng buwis o pag-aari ng iba
(plunderer), at isang taong may kinalaman sa rebolusyon o pumupunta pa sa ibang
bayan para suportahan ang isang pag-aaklas (freebooter).
Ayon mismo kay Dr. Jose Rizal, na mababasa rin sa ginawang introduksiyon ng
kaibigan niyang si Ferdinand Blumentritt para sa kaniyang ikalawang nobela, ang
“filibustero” ay nangangahulugang “mapanganib na taong (makabayan) mamamatay
kahit na anong oras”. Ito ang kontekstuwal na pagpapakahulugan ng mga Espanyol at
ilang Filipino noon na nakaaalam ng salitang ito. Unang pagkakataon na narinig ito ni
Dr. Rizal ay noong binitay ang tatlong paring martir dahil sa pagkakadawit sa Cavite
Munity. Labis-labis na pagkabalisa ang idinulot ng salitang ito sa mga Pilipino maging
sa mga nakapag-aral dahil ito ay parang parusang bigla na lamang ipapataw ng mga
Espanyol sa kung sinumang Pilipinong nais nilang mamatay. Dahil dito, ipinagbawal
mismo ni Francisco Mercado, ama ni Dr. Rizal, ang pagbanggit ng mapanganib na
salitang ito, maging ng mga salitang “Cavite” at “Burgos” (isa sa tatlong paring martir
na kaibigan ng kapatid ni Dr. Rizal na si Paciano), dahilan para kakaunti lamang ang
nakaaalam ng salitang ito.

Labing-isang taong gulang pa lamang noon si Dr. Rizal nang masaksihan niya
ang kalunos-lunos na pagbitay sa tatlong paring martir, ang GOMBURZA, na sina
Mariano Tulad sa nabanggit
Gomez sa unangJose
de los Angeles, bahagi ng tekstong
Apolonio Burgosito:
y nirebisa
Garcia, atni Jacinto
Dr. RizalZamora
sa y
London ang halos
del Rosario. lahatang
Marami ng naisulat
nalungkot na at
niya sa ikalawang
marami nobela
ang nagalit noong
dahil 1888.
pinatay angItotatlong
ay may
kinalaman mismo na
paring inosente sa dinawit
kaniyanglamang
nagingsamga inspirasyon
Cavite Mutiny. Angsa pagsusulat;
Cavite Mutiny ngunit naiiba
ay ang pag-sa
mga inspirasyon ng ibang manunulat―ang kaniyang masasakit na
aaklas noon sa Cavite ng tinatayang 200 pinagsama-samang manggagawang Pilipino karanasan sa totoong
buhay―dahilan
at lokal na mgapara maging
sundalo mabigat
dahil ang mga
sa sapilitang emosyon
paggawa at mga
o polo pangyayaring
y servicio mayroon
at pagkakaltas
sangEl buwis
Filibusterismo. Ang mga ito
ng mga Espanyol ay ang mga sumusunod:
sa natatanggap nilang bayad. Gayunman, ang pag-aaklas
na ito(1)ay anghindi naging matagumpay
pagmamalupit ng mga paringdahil lahatsang
Dominiko mganagsipag-aklas
magsasaka ng ay hinuli,at
Calamba
pinarusahan, at pinatay. Sinuman ang sumubok
sa kanyang pamilya―matutunghayan sa Kabanata 4; na sumuporta at tumulong sa pag-
aaklas ay parehong kapalaran ang sinasapit. Dahil sa maraming Espanyol lalong-lalo
(2) ang pagkamatay ng dalawang Filipino sa Madrid na sina Felicisimo Gonzales at
na ang mga prayle ang galit at naiinggit sa GOMBURZA, idinawit nila ang mga
ang kaibigan niyang si Jose Maria Panganiban;
pangalan ng tatlong pari bilang mga filibustero. Sila ay binitay sa pamamagitan ng
garote(3) sa ang away nilang
Bagumbayan dalawa
(ngayon ni [Heneral]
ay Luneta Antonio
Park) noong 17Luna dahil
Pebrero sa isang
1872. babae, si
Ang karumal-
dumal naNelly Bousted; iyon, kahit maraming taon na ang lumipas, ay kumintal sa
pangyayaring
isipan(4)at bumiyak sa puso sa
ang tunggalian ni Dr. Rizal kaya
pagitan nila ang GOMBURZA
ni Marcelo angPilar
H. del kaniyang pinag-alayanng
sa pamumuno
ng pagsusulat
samahanng nobelang El Filibusterismo.
ng mga Kastila at mga Filipino Ano’t anuman, nang isulatsaniunang
sa Espanya―mababasa Dr. Rizal
mga
ang dedikasyon
bahagi ngsanobela
nobelaukol
ay sanagkaroon
pagpapatayong kaunting
ng Akademyapagkakamali
ng wikangang bayani.
Kastila; at Sa
kaniyang orihinal na sipi, naisulat niya na binitay ang GOMBURZA noong 22 Pebrero
(5) ang pagpapakasal ng kanyang kasintahang si Leonor Rivera sa isang
1872 at hindi 17 Pebrero 1872 na siyang talang pangkasaysayan. Maging sa
inhinyerong Ingles na si Henry C. Kipping―matutunghayan sa huling mga
pagsasama ng edad ng tatlong paring martir ay nagkaroon ng dalumat: si Mariano
bahagi ng nobela, sa kabanata kung saan nagpakasal si Paulita Gomez kay
Gomez na namatay sa edad na 72 ay nailahad ni Dr. Rizal ng 85 taong gulang; si Jose
Juanito Pelaez.
Burgos, ayon sa bayani ay namatay sa edad na 30 pero ayon naman sa mga
historyador ay 35 taong gulang; at si Jacinto Zamora naman ay namatay sa edad na 36
pero ayon kay Dr. Rizal ay 35 taong gulang.
Page | 5
 Tulad sa Noli Me Tangere, ang ilang tauhan sa nobelang ito ay hinango mismo ni
Dr. Rizal sa tunay na buhay:
(1) ang ginagalang na paring Pilipino na si Padre Florentino ay walang iba kundi si
Padre Leoncio Lopez na malapit na kaibigang pari ni Dr. Rizal;
(2) si Isagani ay si Vicente Ilustre na isang makata;
(3) si Paulita Gomez ay si Leonor Rivera, ang pinsan ni Dr. Rizal na naging
kasintahan niya, si Leonor Rivera din si Maria Clara sa Noli Me Tangere,
mapapansin na magkaiba ang mga katangian nina Maria Clara at Paulita
Gomez pero pareho lamang hinalaw sa iisang tao;
(4) si Simoun, ang pangunahing tauhan, ay walang iba kundi si Simon Bolivar, ang
tagapagpalaya ng Katimugang Amerika mula sa pananakop ng Espanya;
(5) si Padre Salvi ay si Padre Antonio Piernavieja;
(6) si Donya Victorina ay si Donya Agustina Medel; at
(7) si Kapitan Tiago ay si Kapitan Hilario Sunico.

Para sa inyo, alin nga ba ang superyor o mas nakaaangat: ang Noli Me
Tangere ba o ang El Filibusterismo?
Sa bagay na ito, nahati ang mga opinyon ng mga kaibigan ni Dr. Jose Rizal. Para
kina Ferdinand Blumentritt, Graciano Lopez-Jaena, Dr. Rafael Palma (kapatid ni Jose
Palma na siyang nagsatitik ng “Lupang Hinirang”), at marami pang iba, ang higit na
nakaaangat ay ang El Filibusterismo. Para naman kina Marcelo H. del Pilar, Wenceslao
Retana (hindi siya kaibigan ni Dr. Rizal, sa katunayan ay isa siya sa mga Espanyol na
bumatikos ng Noli Me Tangere at nakaaway mismo ng bayani pero nang mamatay si Dr.
Rizal ay doon siya labis na humanga rito at siya ang kauna-unahang gumawa ng
talambuhay ni Dr. Jose Rizal), maging kay Dr. Jose Rizal, ang superyor ay ang Noli Me
Tangere. Sang-ayon mismo kay Dr. Rizal, siya ay nakaramdam ng tabang (grain of salt) o
tampo sa mga nagsabing mas nakaaangat ang kaniyang ikalawang nobela. Sa kabila ng
kaniya-kaniyang opinyon, dumating naman ang pinakamagandang reaksiyon mula sa isa
sa mga kaibigan ng bayani―si Mariano Ponce― “It is, indeed, excellent. I can say
nothing of your book, but this: it is really marvelous like all the brilliant productions of
your pen. It is a true twin of the Noli.”

PAKSA 2: MAHAHALAGANG TAUHAN SA EL FILIBUSTERISMO

 Sa paksang ito, alamin natin ang mga tauhan sa nobelang El Filibusterismo na

isinulat ni Jose Rizal. Ang nobelang ito na kilala sa Ingles na The Reign of Greed ay
isa sa dalawang magkadugtong nobela na isinulat ng ating pambansang bayani
Page | 6
 na si Jose Rizal (buong pangalan ay Jose Protacio Mercado Rizal Alonzo y
Realonda).

 Isinulat niya ang nobelang ito upang imulat ang mga mata ng kapwa Pilipino at
hahanapin nila ang tunay na kalayaan noong panahong Kastila.

 Simoun - Ang mag-aalahas na mayaman. Ang tagapayo ng Kapitan Heneral. Ang

tunay niyang katauhan ay si Crisostomo Ibarra na bumalik upang maghiganti.
 Isagani - Ang kasintahan ni Paulita at pamangkin ni Padre Florentino.
 Basilio - Ang mag-aaral ng medisina at kasintahan ni Juli. Siya rin ang anak ni
Sisa.
 Kabesang Tales - Naghahangan ng karapatan sa pagmamay-ari ng lupang
sinasaka na inaangkin ng mga prayle.
 Tandang Selo - Ang ama ni Kabesang Tales na binaril ng kanyang apo
 Senyor Pasta - Tagapayo ng mga prayle sa suliraning legal
 Ben Zayb - Mamamahayag sa pahayagan na si Ibañez
 Placido Penitente - ang mag-aaral na nawalan ng ganang mag-aral sanhi ng
suliraning pampaaralan.

Page | 7
  Padre Camorra - Ang paring mukhang artilyero
 Padre Fernandez - Paring Dominikong may paninindigang malaya
 Padre Salvi - Paring Fransiskanong dating kura ng San Diego
 Padre Florentino - Amain ni Isagani
 Don Custodio - kilala sa tawag na Buena Trinta
 Padre Irene - Kaanib ng mga kabataan sa pagtatag ng Akademya ng Wikang
Kastila
 Juanito Pelaez - ang mag-aaral na kinagigiliwan ng mga propesor; nabibilang sa
kilalang angkang may dugóng Kastila
 Makaraig - Mayamang mag-aaral na masigasig na nakikipaglaban para sa
pagtatatag ng Akademya ng Wikang Kastila
 Sandoval - Kawaning Kastila na sang-ayon sa ipinaglalaban ng mga mag-aaral
 Donya Victorina - Napagpanggap na isang Europea ngunit isa namang Pilipina at
tiyahin ni Paulita
 Paulita Gomez - Ang kasintahan ni Isagani na ipapakasal kay Juanito Pelaez
 Quiroga - Mangangalakan na Intsik na nagnanais na magkaroon ng konsulado sa
Pilipinas
 Juli - Anak ni Kabesang Tales at katipan ni Basilio
 Hermana Bali - naghimok kay Juli upang humingi ng tulong kay Padre Camorra.
 Hermana Penchang - Mayaman at madasaling babae na pinaglilingkuran ni Juli
 Ginoong Leeds - Ang Amerikanong nagtatanghal sa perya
 Imuthis - Ang mahiwagang ulo sa palabas ni Ginoong Leeds
 Pepay - Ang mananayaw na sinasabing matalik na kaibígan daw ni Don Custodio.
 Camaroncocido - Isang Espanyol na ikinahihiya ng kanyang mga kalahi dahil sa
kanyang panlabas na anyo.
 Tiyo Kiko - Matalik na kaibígan ni Camaroncocido.
 Gertrude - Mang-aawit sa palabas.
 Paciano Gomez - Kapatid ni Paulita.
 Don Tiburcio - Asawa ni Donya Victorina.

Mga Gawain

Gawain 1. Mahalaga nga ba ang papel ng bawat isa? Kung aalisin sila ano ang posibleng
mangyari? Pakipaliwanag.

Gawain 2. Saliksikin ang kalakasan at kahinaan ng mga pangunahing tauhan sa nobela

Gawain 3. Magtala ng ilang mga tauhan na nagustuhan ng mga mag-aaral.

Ipaliwanag kung bakit ito nagustuhan.
PAKSA 3: PAGBUO NG TIMELINE

Ang una mong gagawin ay magtakda ng kabuuang time span na kailangan mo sa

paglikha. Ano ang simulang petsa ng timeline? Ano ang wakas ng petsa ng timeline?
Magtakda ng haba ng oras na kailangan. Alamin and estilo ng linya na kailangan kung
pahalang o patayo na timeline. Ilagay ang pinakimportanteng mga petsa sa timeline
at pagkatapos magbigay ng mga katotohanan at impormasyon ng mga tao o
pangyayari na nangyari sa tinutukoy na petsa. Ang mga petsa ay dapat na mailagay ng
magkakasunod-sunod. Ang mga salita ay dapat tiyak at maikli. Ang mga katotohanan
at impormasyon na may kaugnayan sa mga petsa ay dapat madaling makita.

Mga Gawain

Gawain 1. Gumawa ng timeline ng buhay. Gawing batayan ang nakatala sa larawan.

Gawain 2. Narito ang isang timeline na iyong ginagawa sa araw-araw. Iguhit mo ang
iba’t ibang bagay na kailangan mo sa mga gawaing nakasulat.

Gawain 3. Gumawa ng timeline na nagpapakita ng iyong Gawain sa iyong paaralan sa

loob ng isang araw. Iguhit ang mga ito sa loob ng kahon. Kulayan ang iyong ginawa.
PAGTATASA: ORAL PRESENTATION

Hahatiin ang klase sa apat na pangkat upang makasulat ng buod ng kaligirang

pangkasaysayan sa pamamagitan ng paggamit ng timeline at ito ay isasalaysay sa loob ng
10-15 minuto. Ang presentasyon ay mamarkahan sa pamamagitan ng rubric sa pagbuo
ng timeline.