Professional Documents
Culture Documents
Buddha Sasana of Myauk Phet Taik (Northern Region)
Buddha Sasana of Myauk Phet Taik (Northern Region)
Buddha Sasana of Myauk Phet Taik (Northern Region)
Publisher
(Journal name, Myanmar Historical Research Journal, No. 24, June 2013, 185-222
issue no., page no
etc.)
The tripartite relationship of the king, Sangha and people in the later Konbaung
period is found very fruitful. The king as a patron and defender of Buddhism
supported the Elder Sanghas with four basic necessities. The Sanghas in return
gave the king good advices for the stability of administration and for
development of the people. Common also supported the Order with food,
Abstract
shelter, robe and medicines. Because of their meritorious deeds the monks
looked after them for not being molested and imposed illegal demand of money
and labour by bad officials. Thus what we see is that when the tripartite
relationship of the ruler, the Sangha order and the people are in good condition,
the people could enjoy peace, stability and prosperity.
tripartite relationship
Keywords
Citation
ajrmufbufwu
kd af 'o Ak'o
¨ moem? 1819-1885
a'gufwm&D&D0if;*
*
ygarmu©? XmerSL;? rEÅav;wuúodkvf
1
]]pnfolrif;ausmufpm}}? oef;xGef;?( jrefrmordkif;tzGJU0if) wnf;? aESmif;awGUausmufpmrsm
mrsm;? ynma&;0efBuD;Xme?
wuúodkvfrsm;ordkif;okawoeOD;pD;Xme? 2005? pm 1
186 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
csuBf uKd ; jrK§ ycf aJh omae&mwGif wnfxm;cJjh cif;jzpfí a½Tcsuo f bkd &k m;[k xif&mS ;onf/ rif;tjzpf
a&mufaomtcgrS wnfxm;chjJ cif; jzpfygonf/ tjcm;aomaumif;rI ukov kd rf sm;rSm a&S;a[mif;
a½Twefqmbk&m;udk jyKjyifNyD; Ak'¨yd#uwfawmfrsm; xm;½Sd&ef yd#uwfwdkuf wpfvHk;udkvnf;
wnfaqmufcyJh gonf/ uke;f abmifacwfO;D ydik ;f \ Adou k mvuf&mwdo Yk nf rnfonfyh pkH EH iS rhf Q yk*u H kd
r,SOEf ikd af omfvnf; ordik ;f oabmtm;jzifh ta&;yg&ydS gonf/
tavmif;rif;w&m;Bu;D ae&mwGif qufco H rl mS 'Dy,J if;rif; (at'D 1760-63) jzpfNy;D 3
ESpMf umom pd;k pHtyk cf sKyEf ikd cf yJh gonf/ ,if;rif; aemufqufcaH om ajr'l;rif;ESihf A'Hrk if;wd\Yk tpfuBkd u;D
jzpfaomaMumifh 'Dy, J if;rif;udk aemifawmfBu;D [k ac:cMhJ uojzifh &mZ0ifq&mwdu Yk vnf; xdt k rnf
twdik ;f yif oH;k pGaJ c:qckd MhJ uygonf/ ,if;onf r[meE´muefwiG ;f uRe;f ay:ü apwDBu;D wpfqu l kd
wnfxm;cho J nf/ xdb k &k m;udk a½Tay:uRe;f bk&m;[k ac:Muonf/ xdb k &k m;onf tjyifbufrS Munfah omf
tvwfpm;t&G,rf Qom&SNd y;D omrefapwD½;kd jzpfaomaMumifh Adou k moabmtm;jzifh rxl;qef;vSacs/
odaYk omf Xmyemazmuforl sm;aMumifh twGi;f ydik ;f ypön;f rsm; xGuaf y:vmaomtcg ordik ;f qdik &f m
taxmuftxm;rsm; xGuaf y:vmcJo h jzifh a&Tay:uRe;f bk&m;onf ordik ;f ynm&Siw f t Ykd wGuf ta&;yg
aom bk&m;wpfql jzpfvmcJ&h onf/
“"mwfawmfwu kd x f w
J iG f ordik ;f qdik &f m Xmyemypön;f rsm; yg½NdS y;D xdXk myemypön;f wdu Yk kd
yifrapwDab;wGif rdz&k m; 4 OD;wdYk wnfxm;cJMh uonfh t&efb&k m; 4 qlteuf wpfqw l iG ;f rS
&&Sjd cif; jzpfygonf/ odu k o f rm;wdu Yk 1902 ckEpS w f iG f yifrbk&m;ESihf t&efb&k m;tcsKd Uukd azmufxiG ;f
cJMY uonf/ xdo k Ykd jzpfymG ;cJah omtcgwiG f Ak'b ¨ mom ,HMk unfu;kd uG,o f l vlxw k pf&yfv;kH u "mwfawmf
wdkufxJ&Sd tzdk;wef ypönf;rsm;ESifh "mwfawmfwdkY\ vHkNcHKa&;udk txl;aMumifhMuvmcJhMuonf/
ydrk vkd NkH cKH apa&;twGuf &[ef; jynfot l rsm;pku bk&m;udk azmufziG u hf m Xmyemrsm;udk a&TUajymif;
odr;f qnf; apmifah &Smufxm;Mu&ef qH;k jzwfcMhJ uonf/ odjYk zifh tv,fb&k m; ta½SUajrmufbufEiS hf
ta½SUawmifbuf t&efb&k m;wdu Yk kd zGiv hf pS íf twGi;f rS xGuv f mcJah om Xmyemypön;f rsm;udk pm&if;
jyKpck MYJ uonf/ Xmyemwdu k f xJrS t½G,t f pm; trsK;d rsK;d ½Sad om avmuDypön;f rsm;ESihf bmoma&;qdik &f m
½kyw f ik ,frsm; xGuaf y:vmcJh onf/ xdjYkyif a½T? aiG? aMu;ESihf tjcm;tzd;k wefaom ausmufrsurf sm;ESit hf wl
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 187
Ak'½¨ yk yf mG ;awmfrsm;? yHo k @ef trsK;d rsK;d ESihf t½G,t f pm; trsK;d rsK;d ½Sad om &[EÅmyHk ½kyyf mG ;awmfrsm;vnf;
tajrmuftjrm; yg&Sdavonf/ avmuDqdkif&m ypönf;rsm;udk awGU½Sd&jcif;rSm ukef;abmifacwf
eef;"avhEiS hf vlrt I zGUJ tpnf;udk a&mifjyef [yfaeygonf/ ordik ;f avhvmolwt Ykd wGuf tzd;k rjzwfEikd af om
&wemodu k Bf u;D udk &&Sjd cif;vnf; jzpfygonf/ xdt k xJrS aMu;jzifv h yk x
f m;aom tajrmufi,frsm;?
oabmFom;½kyrf sm;? aMu;avS oabmFi,frsm;ESihf vufeufuikd f ppfom;½kyrf sm;udk awGU&onf/
rpöwmawmfped cf u kd ,if;\ tpD&ifcpH mwGif atmufygtwdik ;f azmfjyxm;onf/
avmuDqikd &f m ypön;f rsm;wGif ppfom;rsm;\ 0wfpm;qif,ify?kH vufeuftrsK;d rsK;d
toH;k jyKyu kH kd azmfjyaom rGejf refrm1 ppfyrJG sm;ü toH;k jyKco hJ nfh oabFm? azgirf sm;
yg0ifonf/ oabFmrsm;udk aMu;? aiG? aMu;0gwjYkd zifh jyKvyk x f m;onf/ ppfom;½kyf
rsm;wGif ppfa&;avhusi&hf mü ukwt f ust Ð ½Snf 0wfqifí 3 axmifch Re;f ygaom
OD;xkyu f kd aqmif;Ny;D 'l;axmufum aoewfjzifh csed íf avhusiMhfuyHrk sm; yg0ifonf/
tcsKUd ppfom;rsm;u 0wfpm; qif,ifMuyHk rwlnb D J vSyH pf avhusi[ hf efyv kH nf;
ygonf/ ppfonfw\ Ykd aoewfuikd yf kH taetxm;rsm;onf ypfcwf&ef toifh
taetxm;wGif ½SdaeyHk jzpfonf/ tajrmufwGif pma&;xdk;xm;onfhpmrSm
]]rd;k [de;f }} [k awGU&onf/ oabFmrsm;ESihf azmifyrkH sm;wGif Bu;D rm;í pdw0f ifpm;
p&m aumif;aom aMu;0gjzifh oGi;f xm;aom oabFmwpfpif;yHk yg&o dS nf/ xdo k abFm
onf tavmif;bk&m;2 vufxufu oH;k cho J nfh wdu k o f abFmyHk jzpfygonf/
{&m0wDjrpfukd toH;k jyKNy;D oGm;aom avSazgirf sm;vnf; awGU&onf/ oabFm
wpfpif;wGif ½Guw f ikd f 3 ckyg½NdS y;D tay:rS tvH wyfqifxm;onfuv kd nf; awGU&
onf/ OD;ydik ;f wGif yhu J ikd ½f odS nf/ oabFmom;wpfO;D \ t&yfonf ½Guw f ikd \
f
wpf0ufavmufe;D yg; ½Sno f nf/ wpfO;D u ½Guw f ikd af y:wufí aemufwpfO;D u
1
pma&;olu jznfx
h m;ygonf/
2
tavmif;rif;w&m; (1752-60)
188 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
½Guw f ikd x
f yd f arQmpf ifay:wiG f &yfaeyHu k v
kd nf; awGjY rif&onf/ OD;ydik ;f wGif oabFmom;
wpfO;D rSeaf jymif;jzifh a&SUqoD Ykd Munfah eyHv k nf;ygonf/1
xdyk rkH sm;u uke;f abmifacwf tavmif;rif;w&m;Bu;D \ ppfa&;taMumif;udk ajymjyaebdouJh
odYk &Syd gonf/ a½Tay:uRe;f bk&m;\ ta½SUajrmufbufEiS hf ta½SUawmifbuf½dS t&efapwD 2 ck\
Xmyemwdu k x
f w J iG f ordik ;f qdik &f m taxmuftxm;ypön;f rsm;udk awGU&onft h jyif rif;rdz&k m;? rSL;awmf
rwfawmfrsm; ponhf olaumif;rsK;d wdYk xnfo h iG ;f XmyemchaJ om ypön;f rsm;udvk nf; awGU&&dS ojzifh
pm&if;jyKpk azmfjyay;vdu k yf gonf/2
XmyemwdkufxJrS &aom ypönf;pm&if;
tqif w ef q mES i f h t oH k ; taqmif OD ; a& owåK^ausmuf
ykw;D aph 30 a½T
Mu,fo;D 2 aiG
ykw;D aph 243 aiG
tajrmuf 6 aMu;0g
jcaoFch yH v’if 14 aiG
pdev
f ufpyG f 1 a½T
a½Tuvyf 1 zef
em;zmuavmf 1 aiG
em;awmif;wpfpkH 1 y,if;
em;awmif;wpfpkH 2 c&pöw,f
em;awmif;wpfpkH 1 qifp, G f
1
Mr.Taw Sein Ko, “Ancient Relics found at Shwebo” Archaeological survey of India Annual
Report, 1903-04, Calcutta office of the Superintendent of Government Printing, India, 1906,
p. 146 (Hereafter cited as: Taw Sein Ko (1906)
2
Mr. Taw Sein Ko (1906), pp. 146-49
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 189
1
Mr. Taw Sein Ko (1906), p. 151
2
Mr. Taw Sein Ko (1906), p. 151
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 191
yg½o dS nf/ xdek &H yH ef;csw D oYkd nf Ak'j¨ zpfawmfpOfrsm;udk a&;qGx J m;jcif; jzpfonf/ xdjYk yif trsK;d orD;wdYk
qHyifypkH ?H t0wftpm;yHpk w H uYkd v kd nf; a&;qGx J m;í uke;f abmifacwf vlreI ,fy,fukd azmfjyaeoa,mif
&So
d nf/ xdyk ef;csw D rYkd S jrpfEpS o f ,G Mf um;a'o½Sd uke;f abmifacwf vlrb I 0udv k nf; azmfxw k , f íl
&Edik yf gonf/ xko d aYkd om yef;csrD sm;udk ppfuikd ;f ? 0rf;jynf?h cifreG ?f &GmopfBu;D ? rHak ½G;? a½Tb?kd tjrif?h
opfqrd w hf wYkd iG f awGU½adS vhvmEdik o f nf/
rif;rIxrf; jynfow l Ykd bk&m;wnfxm; ud;k uG,v f akd omtcg rif;{u&mZfxH cGiahf wmif;
Mu&onf/ rif;u cGiahf y;rS &mxl;tqifh *kPo f ed Ef iS n
hf aD om bk&m;ykx;kd udk wnfciG &fh ayonf/
yk*rH if;vufxuf taqmifNrw J pfO;D u ,if;\ Zmwd&mG wGif bk&m;wnfxm; ud;k uG,v f akd Mumif;ESihf
bk&ifrif;jrwfxH cGiyhf efavQmufxm;aomtcg atmufygtrdeaYf wmfukd xkwjf yefvsuf cGijhf yKco hJ nf/
taqmifNriJ avSmu H &wemodCNF rKd Up&D ifpk apm>ywft;kd aus;&GmwGif ukov kd af wmf
yGm; wnfvyk o f nfb&k m;rSm r[m&efrw k f aygi;f ul; jcifaoh ajreif; twGi;f
pdeaf wmif apwD&H ewfrw k f xD;pdu k b f &k m;OD; jymom'frsm;udk wnfvyk u f ;kd uG,f
&ygrnfhtaMumif;ESifh &Sdcdk;oHawmfOD;wifcsuftwdkif; &wemodCFNrdKUpD&ifpk
apm>ywft;kd aus;&GmwGif wnfvyk o f nfb&k m;rSm r[m&H rkwaf ygi;f ul; jcifaoh
ajreif; twGi;f pdeaf wmif apwD&H ewfrw k f xD;pdu
k b f &k m;OD; jymom'frsm;ESihf
taqmifNrJ iavSmu H ukov kd af wmfymG ; wnfvyk u f ;kd uG,v f LS 'ge;f ap/
ouú&mZf 1214 ck waygif;vqef; 6 &ufaeYemcHawmf rif;xif
&mZoD[oljyef trdeaYf wmf1/
xdek ,ftwGi;f trsm;tm;jzifh vdP k rf ygaom apwDrsKd ;om wnfaqmufykH rsm;onf/ yk*rH if;rS
vGíJ uke;f abmifrif;wdYk wnfxm;cJMh uaom apwDawmfrsm;onf tm;vH;k vdP k rf ygMuonfrsm;
jzpfaomaMumifh yef;csaD q;a&;tm;jzif?h t*Fawyef; ponfwjYkd zifh wefqmqifrI r&Sad cs/ odaYk omf
xdek ,ftwGi;f eH&aH q;a&;yef;cs&D adS om bk&m;rsm;udv k nf; tawmftoifh awGU&&dS onf/ vufvrS ;f rD&m
bk&m;tcsKd Uukd azmfjy&aomf uefUbvlNrKd Ue,f ZD;uke;f ? xef;wyifwiG v f nf;aumif;? tvH?k rH&k mG bufwiG f
1
yk&ydkufrl? olaumif; 40? pvif;NrdKU olaumif; OD;armifarmifBuD;? a':vHk;pk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 193
bk&m;yGJrsm;
uke;f abmifacwfwiG f bk&m;yGrJ sm;onf aus;vufvrl pI ;D yGm;b0twGuf tvGef ta&;yg
ayonf/ omreftm;jzifh ukov kd jf yKyJG ukov kd , f yl jJG zpfonf/ odaYk omf a'o\ vlrpI ;D yGm;b0twGuf
rsm;pGm taxmuftul jzpfygonf/ taMumif;rSm aps;yGjJ zpfaomaMumifw h nf;/ xdt Yk jyif aysmyf &JG iT yf rJG sm;
vnf; yg&o dS jzifh aus;vufjynfow l Ykd wpfEpS w f m yifyef;rIukd bk&m;yGw J iG f ajzazsmufciG hf &&Sjd y;D
aysm&f iT Mf u&aomaMumifh jzpfonf/ tcsKyq f &kd aomf xdb k &k m;yGrJ sm;aMumifh
1/ jynfow l Ykd ukov kd af umif;rIjyKEikd jf cif;
2/ a&mif;a&;0,fwm jyKvyk Ef ikd jf cif;ESihf
3/ pdw\ f yifyef;EGr;f e,frrI sm;udk ajzazsmufEikd jf cif;
wnf;[laom tusKd ;oH;k &yfukd a'obk&m;yGrJ sm;rS &&Scd pH m;Edik Mf uygonf/ ajrmufbufwu kd af 'o
aZ,smodCeF ,fwiG f a&S;rif;wdYk wnfxm;cJah om wefc;kd Bu;D bk&m;rsm;&So d nf/ xdb k &k m;rsm;odYk owfrw S f
xm;aom tcsed t f cgww Ykd iG f bk&m;yGrJ sm;udk ESppf Of usi;f ychMJ uonf/ xdo k Ykd usi;f yaomtcg tcsKUdaom
bk&m;yGrJ sm;udk rif;{u&mZfu todtrSwjf yKum trdepYf mcReaf wmf xkwaf y;ojzifh jyefwrf;0ifb&k m;
jzpfvmcJo h nf/ ,if;odaYk om bk&m;yGrJ sm;onf wpfywf ESpyf wfrQ usi;f yvmcJMh uojzifh aps;a&mif;yGJ
ozG,f jzpfvmcJ&h onf/ e,fol e,fom;wdo Yk nf bk&m;zl; aps;0,f? aps;a&mif; vkyv f mEdik cf MhJ uojzifh
pD;yGm;a&;vkyif ef;wpfct k oGif aqmifvmcJo h nf/ odjYkzifh bk&m;yGo J nf e,fajr a'owpfc\k aps;yGaJ wmf
jzpfvmonf/ jrefrmrif;rsm;u tcsKUd aombk&m;yGt J wGi;f tcGeaf umufjcif;udk jyKvyk cf MJh uonf/ A[dk
tpd;k &u tcGeaf wmfaumufcaH om bk&m;yGrJ sm;rSm
ppfuikd ;f wGif 3 yGJ
ajr'l;ü 1 yGJ
jrif;rlwiG f 1 yGJ
a½Tbw kd iG f 1 yGJ
194 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
0ufvufwGif 2 yGJ
tjrifw h iG f 2 yGJ
tvHkü 19 yGJ
toD;oD; usi;f ycJMh uonf/1 bk&m;yGw J iG f jynforl sm;onf aysmyf JG ½Tiyf rJG sm; ygojzifh jynfow l Ykd
aysm½f iT Mf u&onf/ oD;ESrH sm; &dwo f rd ;f a&mif;csNy;D csed jf zpfí vdt
k yfaom tpm;tpmrsm;? v,f,moH;k
ud&, d mrsm;? t0wftxnfrsm; tdraf xmifpo k ;kH ypön;f rsm;? pdu
k yf sK;d a&;qdik &f m vufeufu&d , d mrsm;
0,fMuonf/
xdak 'otwGi;f wGif ewfu;kd uG,rf v I nf; a&S;uwnf;u &Scd o hJ nf/ odaYk omf Ak'b¨ mom
ud;k uG,rf u I o hJ Ykd rjyif;xefcahJ cs/ ewfyrJG sm;vnf; ,ckwikd f usi;f yMuonf/ uke;f abmifacwfuwnf;u
ESppf Ofusi;f ychaJ om ewfyrJG sm;rSm-
taemufr,fawmfBu;D
xD;jzLaqmif;
udBk u;D ausmf
ud;k NrKd U½iS f
av;uRe;f armif
½Sr;f ewf
awmifBu;D ewf
½Gmawmf½iS f
ponfwYkd jzpfonf/ ewfonf Ak'b ¨ mom ra&mufru D wnf;u ud;k uG,cf MhJ ujcif;jzpfí Ak'b ¨ mom
jzpfvmaomtcgwiG v f nf; qufvuf&iS o f efaecJyh gonf/ þodYk jzpf&onfrmS Ak'o ¨ moemawmfukd
OD;aqmif OD;&Guf jyKaecJMh uaom bke;f awmfBu;D rsm;\ onf;cHr?I jynfou l kd todÓmPfay;jcif; enf;yg;rI?
jynfow l MYkdum;wGif us,jf yefeY ufeaJ om Ak'o ¨ moemESihf ynm ta&mufenf;yg;rIwaYkd Mumifh jzpfavrnf
[k rSe;f qrdygonf/
1
Toe Hla (2004), pp. 27-31
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 195
Ak'b
¨ mom bke;f awmfBu;D rsm;vnf; bk&m;rsm;udk OD;pD;OD;aqmif jyKvyk w f nfxm;wwfMu
onf/ ,if;odkY bk&m;wnfaqmufchJonfwdkYwGif 'kwd, armif;axmifq&mawmfvnf;ygonf/
xdqk &mawmfonf bkwvife,f ewf&aJ wmifajcü r[mavmurm&Zdeb f &k m;udk wnfaqmufco Jh nf/
xdb k &k m;onf Bu;D rm;aom bk&m;wpfql jzpfonf/ txl;vSywifw h ,faom ausmufxiG ;f yef;csyD ckH syf
rsm;jzifh bk&m;ajcawmf&if;ywfvnf wefqmqifxm;onf/ &mrZmwf0ifcef;udk yHak zmfxm;jcif; jzpfonf/
&mrZmwfonf [dEL´ bmom\ twuftyGm;vnf; jzpfonf/ [dEL´ &mr Zmwf0ifcef;udk azmfjy&mwGif
o½kyaf zmfyrkH sm;udk ausmufjym;ay:wiG f a&;xGi;f xm;jcif;u Ak'b ¨ mom0ifrsm;twGuf xl;qef;onfh
tcsuyf if jzpfonf/ xdZk mwfawmf\ tjzpftysuu f kd ausmufjym;ay:wiG f Zmwf0ifcef;tvdu k f jynfph kH
atmif azmfjyxm;onf/ vSypGm zefw;D xm;aom xGi;f yef;csD ausmufjym;rsm;onf ordik ;f t&
ta&;yg&jcif;rSm tvTmtoD;oD;\ 0wfprkH sm;? oHwref qufqaH &;rsm;? ppfom;rsm; vufeuftoH;k jyKy?kH
jrefrmuav;oli,frsm; tm;upm;NyKd iyf w JG iG f upm;aeMuyHrk sm; yg0ifaeaomaMumifh jzpfonf/
yk*aH cwfuwnf;u xdak 'oae jynforl sm;onf Ak'b ¨ momudk eufepJ mG ,HMk unfu;kd uG,cf Jh
Muonf/ tkypf ;kd ol bk&ifrsm;\ BuKd ;yrf;tm;xkwrf rI sm;aMumifh Ak'b ¨ momonf t"du ud;k uG,&f m
a&aomufjrpf jzpfvmonf/ acsmif;OD;e,frS awmaebke;f Bu;D jzpfaom ½Sirf [muóyonf yk*aH cwf
uwnf;u awmaebke;f Bu;D tBu;D tuJjzpfco Jh nf/ ql;wGi;f jypf q&mawmf (at'D 1311cefY 1371
cef)Y onf ppfuikd ;f e,f½dS ompnf½mG Zmwd jzpfonf/ yif;,acwfuwnf;u ppfuikd ;f onf Ak'b ¨ mom
0ifrsm; aexdik &f m A[dXk mecsKyjf zpfco Jh nf/ tif;0acwfü ynm½Sd pmqd&k [ef;jzpfaom ½Sirf [moDv0Ho
onf ppfuikd ;f wGif oDwif;oH;k cJo h nf/ ppfuikd ;f awmifonf pmoifom;&[ef;rsm;\ pmayavhvm&m
A[dXk me? awm&aqmufwnfaom &[ef;awmfw\ Ykd {upm&Dusi&hf mrsm; jzpfco Jh nf/
ajrmufbufwu kd af 'owGif uke;f abmifacwfumvu Ak'b ¨ momESit hf wl &[ef;ausmif;rsm;
xGe;f um;vm&jcif;rSm taMumif; 2 csuf ½Syd gonf/ yxrtcsurf mS rif;qufwnfaxmiforl sm;rSm
rkq;kd zdZk mwdjzpfNy;D xd½k mG onf rif;aejynfawmfjzpfcíhJ &JprG ;f owåd ½So d rl sm; aexdik &f m A[dXk me jzpfcjhJ cif;
wdaYk Mumifh jzpfonf/ 'kw, d tcsurf mS oHCmhtzGUJ tpnf; tBu;D tuJrsm;onfvnf; xdak 'owGif
aexdik cf MhJ uaom Zmwdom;rsm; jzpfonf/ om"utm;jzifh tavmif;rif;w&m;Bu;D \ omoemjyK
196 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
oH C mh t zG J U t pnf ;
uke;f abmifacwfwiG f ppfuikd ;f ? a&TbEkd iS hf tvHNk rKd Uwo
Ykd nf xdak 'oBu;D wpfcv k ;kH \ tkycf sKyaf &;
XmecsKyrf sm; jzpfygonf/ aemufq;kH rif; oDaygvufxuf q,fc½dik cf jJG cm; tkycf sKyo f nfh tkycf sKyaf &;
pepfukd azmfaqmifaomtcg xdak 'owGif tkycf sKyaf &;XmeBu;D ESpcf t k jzpf ay:xeG ;f vmcJo h nf/ ppfuikd ;f
c½dik Ef iS hf csi;f wGi;f aMumif; c½dik [
f íl awGU&rnfjzpfonf/ csi;f wGi;f aMumif; c½dik \ f XmecsKyo f nf tvHk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 197
1
OD;armifarmifwif? ukef;abmifqufr[m&mZ0ifawmfBuD;? twGJ 3? &efukef? &mjynfhpmtkyfwdkuf? 2004? pm 395?
(aemifudk;um;vQif ukef;abmifquf 2004 [knTe;f rnf/)
2
ukef;abmifquf 2004? pm 75
3
ausmufawmfBuD;bk&m; ausmufpm? aMumif;a&? 45-46
198 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
1
ukef;abmifquf (2004) ? twGJ 3? pm 304
2
Than Tun, Comp. & Ed. Royal Orders of Burma (Myanmar), in 10 vols., Kyoto , Centre for
Southeast Asian Studies, Kyoto University Press,1983-1990, vols, IV-VII. Munfyh g/
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 199
1
trdefYawmfaygif; Oya'awmfaygif;? rHkwdkifyif ay? ul-ausm
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 201
vu©Pm[k rSw&f rnfxifygonf/ xdaYk Mumifh rif;wke;f rif;Bu;D udk tjcm;rnfonfrh if;ESirhf Q rwlatmif
&[ef; oHCmawmfw\ Ykd axmufcrH u I kd &&Scd yhJ gonf/ jynfow l u Ykd kd rif;w&m;Bu;D oufawmf&mausmf
&Snaf &; arwåmydMYk u&efuykd if bke;f Bu;D &[ef;wdu Yk jynfow l u Ykd kd aqmfMoay;cJMh uygonf/
'Dy,
J if;NrKd U *dP k ;f 'ktyk f *dP k ;f axmufwYkd trde&Yf v dS u kd o f nf? 'Dy,J if;e,fwiG ;f &Sd
aoG;aomufb&YJG mG XmeEÅ&0de,& 0denf;"d&k yf *k Kd¾ vt f &Sijf rwfw/Ykd
q'´eo f cif bk&ifrif;jrwf\ tvdq k E´ tmoDo &Sad wmfr&l if;twdik ;f
ok"r®m q&mawmfwYkd trdeaYf wmfrmS pm qdu k af &mufvmS onfjzpfí rdrw d Ykd tkyx f ed ;f pk
aoG;aomufbUJG aus;&Gmae vlwu Ykd kd ypöKyeÜ f oHo&mavmuD avmukw&å mw&m;
wd;k yGm;yGiv hf if;jcif;\taMumif; olawmfaumif;wd\ Yk tavhtvm *D[pd m&dw?å
*D[0d ed ,ESiw hf uG o&P*rPokwo f u d m© y’ orm'geokwyf gVt d euf *kPaf wmf
oH;k yg; (ud;k yg;) ygVt d eufrsm;udk 0gpu k Xú &ap? usuaf p? jyefqakd pí 15 ESpf
&G,rf mS tvH;k pHak om a,musmf ; rde;f rwdt Yk m; rjywftNrJ pdwyf w k ;D vufpJG vufuikd f
jyKapvsuf wpftrd f wpfa,muf aeYpOfrjywf bk&m;ausmif;uef apwDyx k ;kd
wufapí o&P*Hk oDv*½k"r® cH,u l sio hf ;kH aqmufwnfusiBhf uaH tmif tOD;oD;
pD;Muyf qifq h kd qH;k rMu&rnf/ aeYpOfrjywf bk&m;ykx;kd &ScD ;kd 0wfwufMu&müvnf;
rd;k aumif;jcif; rd;k &Gmjcif;\taMumif; rd;k a& qkaumif; awmif;,lyefqifjcif;
aomufa& oH;k aqmifa& csKd ;a&vSL'ge;f jcif;? eHeuf 'XmjyKjcif;? opfpmjyKjcif; ("d|mef
jyKjcif; opömjyKjcif;)? tEÅ&m,frjyKaMumif; ab;uif;aMumif; omoemawmf xGe;f vif;
aMumif; qkawmif; qk,jl yKjcif;? {u&mZf rif;jrwfrpS rsm; owå0gwt Ykd m; ukov
bm*udk ay;a0jcif; paom ukov kd w f &m;rsm;udk avhvmtm;xkwaf p&rnf/
y&dwaf rwåmbm0emESiw hf uG rpä&mZZmwf? y&d,m yd#uwf ygVad wmftxGuf
ig;rif;y&dwaf wmfuv kd nf; usuaf pjyefqakd pí aeYpOf rjywf &Gwb f wf o&Zösm,f
ap&rnf/ rdrw d Ykd aoG;aomufbUJG aus;&GmaevlwYkd raerem; qifq h q
kd ;kH r&m
rvdu k rf ,l rolawmfcw k f ol,w k w f Ykd tusit hf BuuH kd usiBhfut
H mcH jiif;tifaoGz,f
202 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
olwYkd ay:aygu&f v
dS Qiv
f nf; aoGmBH u;D olBu;D wdu
Yk kd Bu;D Muwfí a&OD;uke;f v,fwu
kd f
odYk ydaYk &muftyfum vmap&rnf/1
yk&ydu
k f 546 / omoemawmfxeG ;f um;jyefyY mG ;a&;OD;pD;Xme
qeftaxmuftyhH vufcH&½Sdaom q&mawmfrsm;rSm OD;OmP (iSufwGif;q&mawmf)
OD;awZ0ef (iSuw f iG ;f q&mawmf)? OD;eE´ rwGi;f q&mawmf? o*FZmq&mawmf o*FZmq&mawmf\
aemufvu kd w f ynfh OD;Z0e? OD;pE´rd m wdjYk zpfonf/
vpOfqeftvªawmfcGJwrf;&½Sdaom q&mawmfrsm;
o*FZmq&mawmf 1.5 wif;
OD;pE´rd m 7.2 wif;
OD;eE´ 5 wif;
OD;awZ0ef 2 wif;
OD;eE´m 2 wif;
bke;f Bu;D rsm;tm; qefvLS &mwGif wlnrD I r½Sod nfukd awGU&onf/ &aoh&[ef;rsm;ESihf a0;acgif
aom bke;f Bu;D rsm;udk 2 wif; axmufyo Hh nf/ awmxJwiG f &aoh &[ef;tjzpf aeaom &[ef;rsm;udk
qefyrkd v
kd LS 'ge;f cJo
h nf/
204 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
ajrmufbufa'ojzpfonfh ppfuikd ;f e,f? 'Dy, J if;e,f? a&Tbekd ,fEiS hf tvHk av;NrKd Ue,fwo Ykd nf
uke;f abmifacwfwiG f xif½mS ;aom&[ef;awmfrsm; xGu&f &dS m jzpfco Jh nf/ bke;f awmfBu;D rsm;onf
tcsed u f mv Mumjrifph mG jzifh Ak'o ¨ moemudk MunfnKd o'¨gymG ;rsm;vmatmif taumif;qH;k omoem
jyKjcif;? bk&if\ apmifah ½SmufrI atmufwiG f ynma&;pepfukd tajccHí Ak'b ¨ mom wd;k wufr½I v dS mjcif;?
jynfot l rsm;uvnf; axmufyv Hh mjcif;wdYk jzpfonf/ ypön;f 4 yg;tjzpf ausmif;? ouFe;f ? qGr;f ?
aq;udv k nf; vSL'ge;f cho J nf/ xdb k ek ;f awmfBu;D rsm;onf yd#uwfpmay uRr;f usiw f wfajrmufrw I iG f
ausmMf um;cho J nf/ xdo k Ykd jyefqEkd ikd o
f u l kd bk&ifu vSLzG,yf pön;f ESit hf wl bmoma&;qdik &f m bGUJqufuyf
cJo
h nf/ rif;wke;f rif; vufxufwiG f bke;f Bu;D tBu;D tuJrsm;udk vSL'ge;f &mwGif jcm;em;rI½o dS nf/
xdv k LS zG,yf pön;f rsm;rSm
pmapmif tewåvu©Pokwf 100 aumfyD
oifwek ;f "m; 1750
rsufrSef 280
za,mif;wdik f txkwv f u
kd f azmfjyrxm;
ajrmufbufa'owGif bk&ifvLS 'ge;f aom oHCm 2476 yg;½Síd ausmif;wdu k f 311 ausmif;
wGif aexdik Mf uonf/1 þodYk rif;u qGr;f qefawmfrsm;udk vSL'ge;f cJo h uJo h Ykd omoemjyKq&mawmf
uvnf; &[ef;wdEYk iS yhf wfoufaom trdeaYf wmfrsm;udk xkwjfyefavh &Syd gonf/ wpfcgu omoemydik o f nf
ajr'l;NrKd Ue,fwiG ;f &Sd &[ef;awmfwu Ykd kd uREJ mG ;aoom;wdu Yk kd yHo
h ulom;[lí raumufcH rpm;aomuf
Mu&ef rif;wke;f rif;w&m;Bu;D avQmufxm;onft h wdik ;f trdeaYf wmfxw k f wm;qD;cJ&h zl;onf/
,cktcgrSm opmoe 'g,umr[m"r®&mZfrif;jrwfu uRJEGm;aoonfudk
&[ef;awmfwYkd taumuft½I tpm;taomuf r&Sad pESihf tavQmuftxm;
&So
d nf/ omoemüvnf; ab;&efjzpf&monf/ ajr;'l;e,fav;&yf &Sp&f yftwGi;f
oDwif;oHk;aeMuonfh &[ef;omraPwdkYrSm uRJEGm; aoonfudk yHhoul
1
rHw
k ikd yf ifausmif;pmpk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 205
&[ef;oHCmrsm;ESifh avmuDudpörsm;
uke;f abmifacwfwiG f &[ef;rsm;onf omoemydik \ f vrf;nTeq f ;kH rrIatmufwiG f ½Scd NJh y;D
bk&ifu cs;D jri§ rhf rI sm; jyKco Jh nf/ rif;om;\ q&monf xdrk if;om; rif;jzpfvmaomtcg ,if;\
i,fq&monfvnf; omoemydik f jzpfNru J o hJ Ykd awGU&onf/ omoemydik \ f tkycf sKyrf aI tmufwiG f
omoemjyK omoemydik t f zGUJ ½NdS y;D XmecsKyo f nf bk&ifh a½TNrKd UawmfwiG f &So d nf/ wpfEikd if v H ;kH \ omoem
awmfa&; udp&ö yfrsm;udk aqmif&u G &f ef aejynfawmfwiG f ok"r®mZ&yf [lí&So d nf/ xdo k "k r®mZ&yfawmfrS
omoemjyKq&mawmfBu;D rsm;tzGUJ u pDrt H yk cf sKyaf vonf/ xdt k zGUJ \ uke;f abmifacwfu tBu;D tuJ
jzpfaom omoemydik rf sm;wGif ajrmufbufwu kd af 'o Zmwd q&mawmfwu Ykd trsm;qH;k jzpfonfukd
awG&Y &dS ygonf/
xdak cwfu tkycf sKyaf &;yHpk H 2 rsK;d ½SNd y;D wpfcEk iS hf wpfck tjyeftvSef rScD akd eonf/ rif;{u&mZf
trSL;&Sad om avmuDtyk cf sKyaf &;ESihf omoemydik q f &mawmf trSL;jyKaom &[ef; tkycf sKyaf &;wdYk jzpfonf/
bk&ifonf wpfEikd if v H ;Hk udk tkycf sKyNf y;D omoemydik o f nf &[ef;oHCmrsm; tzGUJ ukd tkycf sKy&f onf/
bk&ifEiS hf omoemydik o f nf wpfO;D ESihf wpfO;D wdu k ½f ukd q
f ufo,G af eonf/ &[ef;rsm;onf bk&ifxH
jynfow l \Ykd epfemcsurf sm;udk wifjy&ef? om,m0ajyma&; aqmif½u G &f efwt Ykd wGuf vdt k yfaomtcg
arwåmpm ay;ydcYk aJh vh&o dS nf/
þwGif &[ef;awmfrsm; avmuDa&;udp&ö yfrsm;wGif yg0ifvmcJ&h onfwu Ykd kd azmfjy&ef vdt k yf
vmygonf/ uke;f abmifacwfwpfavQmufv;kH rif;onf omoemjyK omoemydik u f kd cefx Y m;vsuf
omoemawmf0efxrf;wd\ Yk axmufcrH u I kd &,lNrjJ zpfonf/ txufwiG f wifjycJo h nft h wdik ;f rif;u
1
rH k w d k if yif ? ay? 1¿? a'gufwmwdk;vSvufa&;pmpk
206 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
1
1217 ck wydkYwGJvqef; 10 &ufaeYjyef trdefYawmf/ rsdK;Munfh yk 611
2
Toe Hla (1987), p.189
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 207
1
trdefYawmfaygif; Oya'awmfaygif;? ay? rkHwdkifyifpk/ cd-ausm
208 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
1
vufa&;rl? a&OD; OD;aomif;pk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 209
1235 ck? wefc;l vjynfah usmf 11 &ufaeY emcHawmf aersKd;ocF,m jyeftrdeaYf wmf/1
trdeaYf wmfuMkd unfv h Qif e,fy,fa'owdw Yk iG f *dP k ;f tkyf *dPk ;f axmuf q&mawmfwo Ykd nf
tvGef ta&;ygvmcJah Mumif; odomayonf/ &[ef;awmfwo Ykd nf aumif;aom vlraI &;rsm;udk
&Guaf qmifay;cJMh uonfrsm;vnf; &Syd gonf/ 1868 ckEpS w f iG f 'Dy, J if;ESihf a½Tbekd ,frS &[ef;rsm;onf
bk&ifxH arwåmpm wifoiG ;f vmonf/ xdak rwåmpmwGif xdak 'otwGi;f wGif jynfow l Ykd om,m
0ajyma&;twGuf a&avSmifuefrsm;? wl;ajrmif;rsm; wnfaqmufjcif;? topfjyKjyifwnfaqmufjcif;?
t&nfBuKd tvkyo f rm;rsm;udk tcGeaf y;aqmifjcif;rS uif;vGw&f efjzpfonf/2 &[ef;oHCmrsm;onf
t&m½Srd sm;tay:wiG f MoZmvTr;f rd;k vmonf/ vTwaf wmfneT Mf um;csuf 13 atmufwb kd m 1868
ckEpS t
f & v,fajr tjiif;yGm;rIrsm; jzpfay:vmygu q&mawmfa½SUwiG f ajz½Si;f &onf/ tjiif;yGm;ol
rsm;onf q&mawmf qH;k jzwfcsuf (od)Yk jzefajzcsuu f kd vufcMH u&onf/3 xdak 'owGi;f wGif bk&ifah ½Teef;
awmftwGuf rD;aoG;oGi;f Mu&onf/ rD;aoG;rsm;udk bk&ifeh ef;awmfoYkd wefb;kd avQmh a&mif;Mu&onf/
xduk o Jh Ykd epfemcsurf sm;aMumifh bke;f Bu;D rsm;onf pmrsm; a&;om;í bk&ifx h H ay;ydcYk o
Jh nf/ xdrk ;D aoG;oGi;f
trIukd &[ef;awmfrsm;rSwpfqifh wifjyEdik o f jzifh t&m½Srd sm; tjrwfxw k jf cif;rS oufom&m&chJ
onf/4 bke;f Bu;D rsm;onf tcGeaf umufcjH cif;rS uif;vGw&f rnfh pm&if;udv k nf; aqmif½u G af y;onf/
1869 ckEpS w f iG f cdu
k ;kd &mrhJ 'kuw d© rsm;onfvnf; tcGeaf y;aqmifjcif;rS uif;vGwo f nf/ xkpd m&if;udk
atmufwiG f azmfjyxm;onf/
ajr'l; 163 'kuw d©
'Dy, J if; 371 'kuw d©
a½Tusif 13 ½Gm 45 'kuw d©
opfap; 6 ½Gm 15 'kuw d©
q&mawmf\rdb 20 'kuw d©
1
vufa&;rl? a&OD; OD;aomif;pk
2
rkHwdkifyifay? rsuf *daMum
3
rHkwdkifyifay? rsuf *gaMum
4
rHw
k ikd yf ifay? rsuf *g0rf;
210 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
wl;armif;½Sd tcGefvGwfNidrf;cGifh&pm&if;2
aus;½Gm rdom;pkaygif; tcG e f v G w f t d r f tcG e f c H t d r f
wl;armif; 248 64 454.5 2.47
tifyx k ;kd 103 27 175 2.3
bkwf 76 5 161 2.27
ebJtikd f 51 11 101.5 2.54
rd;k awmif 28 2 30 1.15
pkpak ygi;f
aus;vufa'o½Sd q&mawmfrsm;onf 'um 'umrrsm;tm; tEÅ&m,frS umuG,af y;onf/
1866 ckEpS w f iG f jrifueG ;f ESihf jrif;cHw k ikd f nDtpfuEkd pS Of ;D u OD;aqmifí awmfveS af &; jzpfymG ;cho J nf/
xktd a&;awmfyu kH kd ESrd Ef iS ;f cJNh y;D &maygi;f rsm;pGmaomolrsm; jrefrmEdik if H atmufyikd ;f odYk vGwaf jrmufomG ;
onf/ yef;wdrrf if;om;\ ta&;awmfykH jzpfymG ;cho J nf/ yef;wdrrf if;om;onf tdraf ½SUuaemifrif;om;
\om;jzpfonf/ olonf wlawmfpyfonft h jyif oruf jrifueG ;f rif;om; vkyBf urH u I kd tdraf &SUpH
uaemifrif;om;Bu;D cH&onf/ yef;wdrrf if;om;\ ta&;awmfyo kH nf a½Tbukd kd A[dXk metjzpf xm;cho J nf/
taMumif;rSm a½Tbo kd nf ol\tazudk axmufccH o Jh rl sm; jzpfMuonf/ xdt k a&;awmfyu kH kd bk&ifw h yfrsm;
u ESrd ef if;MuaomaMumifh jrefrmEdik if aH tmufyikd ;f odYk xGuaf jy;wdr;f a½SmifomG ;onf/ xdu k o Jh Ykd xGuaf jy;
wdr;f a½Smifí jrefrmEdik if H txufyikd ;f wGif cdv k rkH rI sm;aMumifh jrpfEpS o f ,
G f Mum;a'owGif qlyal omif;use;f rI
rsm; jzpfay:co Jh nf/ trItcif;rsm;? uRerf sm;? NrKd Uol NrKd Uom;rsm;vnf; yg0ifco Jh nf/ t&m½Srd sm;\
1
rHkwdkifyifay? rsuf * 0rf;
2
Toe Hla , 1987, p. 191
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 211
1
rHkwkdifyif? ay? cg –ausm
212 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
onf/ q&mawmfrsm;onf tpD&ifcpH mudk ok"r®mq&mawmfrw S pfq f ifh vTwaf wmf(od)Yk bk&ifx h o H Ykd
wifjycho J nf/ q&mawmfBu;D rsm;\ axmufccH sujf zifh qif;&Jom; ½Gmom;rsm;onf rvTrJ a½Smifomaom
tajctaersm;jzpfonfh rd;k acgijf cif;? yd;k usjcif;? a&vTr;f rd;k jcif;wdjYk zifh BuKH awGUvm&aomtcg tcGef
uif;vGwcf iG hf &½Srd nf[k arQmv f ifEh ikd cf MJh uonf/ ta&;Bu;D aom jyóemrsm; tjiif;yGm;rI ay:ayguv f m
aomtcg &[ef;awmfrsm;uom zseaf jzay;onft h wGuf w&m;p&dwrf sm;? ½H;k tcGerf sm; ay;aqmif&ef
rvdak wmhacs/ aus;vufa'owdw Yk iG f jynfow l tYkd csi;f csi;f jzpfaom w&m;rIcif;rsm;? tarGrrI sm;
a<u;NrrD rI sm; ponfwu Ykd kd aus;vuf&[ef;awmfrsm; odrYk [kwf aus;&GmtBu;D tuJrsm;u ausmif;xdik f
yk*Kd¾ vrf sm; a&SUwiG f ajz&Si;f Muonf/ odjYk zifh jynforl sm; w&m;&ydik cf iG u hf kd tjynf&h &SEd ikd Mf uaomfvnf;
&[ef;awmfrsm;taejzifrh l av;aomtrIupd rö sm;? avmuDvrl u I pd rö sm;jzifh wjznf;jznf; zdp;D vmcJ&h
onf/ xdt k cg 0denf;awmfü avsm&h v J mcJah wmhonf/
1866 ckEpS w
f iG f jrifueG ;f ESihf jrif;cHw k ikd f tmPmodr;f rI jzpfymG ;Ny;D t*Fvyd t f pd;k & odr;f yduk x f m;
aom atmufjrefrmEdik if o H Ykd xGuaf jy; vGwaf jrmufomG ;olwo Ykd nf q&mawmf\ Mum;0if zseaf jzay;rI
aMumifh 1868 ckEpS w f iG f rif;wke;f rif;u vGwNf ird ;f csr;f omcGihf ay;vdu k o f nf/ xdaYk emuf ,if;wdo Yk nf
rdrZd mwd rdrjd yefvmMuonf/ ykeu f eforl sm;xHrS odr;f ydu k x f m;aom ypön;f rsm;udk jyefay;vdu k o f nf/
bk&ifonf ,cifu cHpm;&aom tcGit hf a&;rsm;udk jyefay;½Hrk Qru 4 ESpf 4 rd;k tcGeu f if;vGwcf iG hf
ay;cho J nf/ xdak v;ESpw f mumvtwGi;f a<u;&Siw f Ukd ukd a<u;a[mif;rsm; jyefvnf&vdrk t I wGuf
w&m;pGq J jkd cif;udk ydwyf ifxm;onf/
tcsKytf m;jzifh uke;f abmifacwf rif;? &[ef;ESihf jynfol oH;k yGiq hf ikd f qufqaH &;onf tusK;d
jzpfxeG ;f cho J nfukd awGU&onf/ omoemh'g,umjzpfaom rif;onf &[ef;awmfBu;D rsm;tm; ypön;f
av;yg;jzifh axmufycHh o Jh nf/ tjyeftvSet f m;jzifh &[ef;oHCmawmfwu Ykd vnf; wdik ;f jynf wnfNird f
at;csr;f a&;? jynforl sm; zGUH NzKd ;wd;k wufa&;wdt Yk wGuf rif;udk tBuaH umif; ÓmPfaumif; ay;cho J nf/
jynfow l u Ykd vnf; ausmif;? ouFe;f ? qGr;f ? aq;wdjYk zifh axmufyv hH LS 'ge;f chMJ uonf/ þodaYk om ,if;wdYk
\ ukov kd af umif;rIaMumifh jynfow l t Ykd m; aiGaMu; rw&m;aumufcjH cif;? vkyt f m;rw&m; aumufcH
jcif;? ESyd pf ufí tcGeaf wmf aumufcjH cif;ab;wdrYk S uif;a0;atmif tawmftoifh umuG,af y;Edik o f uho J Ykd
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 213
apmifah ½SmufrI jyKEikd cf o Jh nf/ odjYk zifh xdo k ;kH yGiqhf ikd f qufqaH &;\ aumif;rGeaf jyvnfraI Mumifh jynforl sm;
b0 wnfNird af t;csr;f cho J nf/ txdu k t f avsmuf wd;k wufrv I nf; &½Scd o Jh nf/
Ak'o ¨ moem pnfyifxeG ;f um;&ef tajccHtaMumif; 3 &yf vdyk gonf/ 4if;wdUk rmS yxr
taejzifh tkycf sKyo f rl if;\ axmufyHh umuG,af y;rI&&daS &;? 'kw, d taejzifh jynfov l x
l \k vlaerI
tzGUJ tpnf;twGi;f vlru I si0hf wfukd omoemrS xde;f uGyaf y;Edik af &;? wwd,taejzifh oHCmzGUJ pnf;
tkycf sKyyf kH Oya' ay:ayguaf &;wdYk jzpfonf/ ya'o&mZfacwfwiG f oHCmtzGUJtpnf;onf tkycf sKyo f rl if;ESihf
jynfov l x l t k Mum; aygi;f pnf; qufo, G af y;&m jzpfaeNy;D omoema&;onf rif;ESihf jynfov l x l tk ay:
MoZmvTr;f rd;k xm;Edik cf o hJ nf/ jrefrmAk'o ¨ moem tzGUJ tpnf;wGif tkycf sKyo f rl if;? &[ef;? oHCmESihf
jynfov l x l k vdu k af vsmnDaxGpmG qufE, T rf rI sm; &dcS o
hJ nf/ Edik if w
H pf0rS ;f ysUH EUHSwnf&aSd eonfh bke;f Bu;D
ausmif;rsm;rSwpfqifh &[ef;oHCmwdUkonf rif;ESihf jynfow l t
Ykd ay: vTr;f rd;k vmcJMh uonf/ Ak'o ¨ moem
onf rif;tay: vH;k 0wnfryDS gonf/ tkycf sKyo f rl if;\ cs;D ajrm§ ufumuG,f axmufyrHh I &vQif omoem
pnfyifNy;D omoemjyKrif; uif;rJv h Qif Ak'o ¨ moem ndK§ ;rSed Nf rJ jzpfygonf/
odaYk omf rif;u tkycf sKyrf aI umif;&ef vdo k uJo h Ykd &[ef;awmfwu Ykd vnf; y&d,wfEiS hf y#dywf
wdjYk zifh vHNk cKH atmif axG;ydu k x f m;&ef vdyk gonf/ &[ef;onf
oEÅKóaump-a&mif&h v J , G jf cif;*kPf
okba&mp-arG;jrLvG,jf cif;*kPf
tyÜuad pömp-trIupd eö nf;jcif;*kPf
ov’[u k 0kw-åd aygah om toufarG;0rf;ausmif;rI &Sjd cif;*kPf
oEdNÅ Ead´ &mp-Nird o f ufaom£ajE&´ jdS cif;*kPf
edyaump-&ifah omynm&Sjd cif;*kPf
tyÜ*aAÇm-ud, k Ef w I Ef vS ;kH rMurf;MuKwjf cif;*kPf
ukavoGeEk*ad '¨g-'g,umwdüYk ruyfNijd cif;*kPf
wdjYk zifh jynfph &kH rnf[v k nf; qdo k nf/ (arwåow k å ? 2)/
214 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
odaYk omf &[ef;wdik ;f þodYk rjynfph EkH ikd Mf uacs/ rif;wke;f rif;vufxufwiG f &[ef;awmfwu Ykd kd
e,fy,fa'o tkycf sKyo f w l u
Ykd kd qdq k ;kH ray;&ef (tmPm) tyfEiS ;f aomtcg tcsKd Uaom bke;f awmfBu;D
wdo Yk nf tkycf sKyaf &;&mwGif 0ifa&mufpu G zf ufvmcJMh uonf/ MoZmtmPmudk oH;k pGv J mcJMh uawmhonf/
&mxl;ae&mwdw Yk iG f *dP
k ;f tky?f *dP k ;f axmufwYkd oabmwlorl sm; ae&m&&Sv d mcJMh uonf/ Oyrm
1873 ckEpS u f [oFmNrKdUoBl u;D t&mudk 'Dy, J if; *dP k ;f tkyq f &mawmf axmufco H u l om &&Scd o hJ nf/1
tkycf sKyaf &;ESihf vlrt I zGUJ tpnf; ,d, k iG ;f vmaomtcg &[ef;awmfwo Ykd nfvnf; tusirhf S ,kwaf vsmh
usqif;vmwwfonfukd awGU&&dS ygonf/
oDaygrif; eef;oufaemufyikd ;f &[ef;awmfrsm; ygaom "m;jywdu k rf EI iS hf &Sio
f '¨rE® iS hf [Hvif;Bu;D
NrKd U&mG oHCmawmfwYkd jzpfymG ;aom trIupd w ö iG f pD&ifcsuu f kd wifjyvdyk gonf/ "m;jywdu k rf w I iG f yg0if
cJMh uaom &[ef;awmfwrYkd mS [Hvif;rS jzpfí aemufjzpfonfh trIwiG v f nf; xd[ k v H if;bke;f Bu;D rsm;
yif jzpfygonf/ "m;jyrI jzpfymG ;&mrSm rSux f d qm;awmif&mG iaomhBu;D ESihf r,m; rdo,fwt Ykd vSLwGif
jzpfonf/ xdt k rIwiG f twdu k cf &H aom oDvpE´em&mr wdu k o
f pfq&mawmf t&Siaf ombdwu
vTwaf wmf0efBu;D rsm;odYk oGi;f pm ay;ydcYk o hJ nf/ xdo k iG ;f pmudk wifjyvdyk gonf/
t&Sifaombdwq&mawmfu vTwfawmfoGif;pm
oDvpE´em&mrwdkufopf aombdwq&mawmf Mum;tyfygonf 0efY&Sifawmf
rif;Bu;D wd/Yk
&wemodCaF wmif vufru S x f d qm;awmif&mG ae aqGrsKd ;wdu Yk tvSLcH
yifíh ae&yfqm;awmif&mG odYk oGm;a&muf waygi;f vjynfah usmf 3 &ufaeY eHeuf
vSL'ge;f MuonftwGi;f [Hvif;*dP k ;f axmuf &Sio f Zk mw wynf&h iS af ZmwwdYk vl
200 ausmcf efY aoéH vSef "m;c&if; véH pGu J ikd v
f m&m q&mawmfEiS hf wynfrh sm;wdu Yk kd
½du
k Ef u
S f aoG;xGuo f ,H kd acgi;f uGJ xdyaf yguf t½d;k aMurG t&yf&yf tbd;k wefypön;f
rsm;udk zsuq f ;D vk,Nl y;D aemuf wwdik u f mG rdr&d yf&mG odYk véu0f ef;0dik ;f aqmif,l
1
1235 ck wefcl;vjynfhausmf 11 &ufaeY jyeftrdefYawmf? a&OD; OD;aomif;pk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 215
ygorl sm;wif ay;Muonfh pm&if;wGif a&T? aiG? t0wftxnfwu Ykd m; rsm;ayonf/ ,ck
pm&if;wGif 26 a,mufw\ Ykd ygomG ;aom a&T? aiG? ykq;kd wdu Yk kd &Snrf nfp;kd í csexf m;cJyh gonf/ tvSL
r@yftwGi;f tm;vH;k udk vk,w l u kd of mG ;onfjzpfí aysmufq;kH ^ygomG ;pm&if; wifjyolwu Ykd vnf;
rsm;ygonf/ ,ckpm&if;udk tao;pdwaf zmfjyay;onfrmS xdak cwf aus;vufu csr;f omolwYkd rnfoYkd
0wfqifMu onfukd odjrifapvdak omaMumifjh zpfonf/ tm;vH;k udk razmfjyawmhbJ tOD;tp awGU&&dS olEiS hf
tvSL&Sif wdyYk g pm&if;avmufuo kd m azmfjyay;vdu k jf cif; jzpfygonf/
qm;awmif&mG t&Sio f '¨rq ® &mawmfonf rif;wke;f rif;w&m;Bu;D ESihf eef;rawmf rdz&k mBu;D
wd\Yk orD;awmf xdypf jk rwfb&k m;Bu;D ud;k uG,af om q&mawmfjzpfonf/ odaYk omf xdq k &mawmfonf
(1) &[ef;wdYk tavhtusihf r[kwaf om ½kypf kH yGo J bifrsm;udk txl;ac:iif oGm;vmMunf½h I
onf/
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 219
(2) Nird ;f Ny;D onf &mZ0wfrrI sm;udv k nf; ac:iifcsawmif;? csnaf ESmifaxmif;xk? NrKd U½;kH odYk
ydt
Yk yfonf/
wdu
Yk kd jyKvyk o
f jzifh &[ef;ESihf ravsmo f jzifh wynfjh zpfol [Hvif;rS &Siaf Zmwu oGm;a&muf avQmufxm;
onfukd aiguif ef; Burd ;f armif;vTwcf o hJ nf/ xdaYk Mumifh wynfjh zpfou l [Hvif;odYk jyefvmum wH;k armif;
acguf vlpNk y;D vl 100 ausmjf zifh qm;awmifoYkd jyefvmcJo h nf/
qm;awmif&mG rodaYk &mufaomf t&Sio f '¨rq ® &mawmf\ uif;om;wdu Yk kd awGU&?dS ½du
k Ef uS f
aoewfrsm;udk vk,Nl y;D q&mawmfae&mZ&yfoYkd a&mufvmum tomt,m avQmufxm;ygaomf
vnf; r&ojzifh ½du k Ef u S zf rf;qD;í [Hvif;odYk ac:aqmifvmcJah Mumif; [Hvif;odYk a&mufaomtcgvnf;
xyfrH½dkufESufao;aMumif; xGufqdkonf/ xdktrItwGuf omoemydkifq&mawmfbk&m;BuD;\
trdeaYf wmfrmS þodjYk zpfonf/
rif;om;tjzpfrSpí xrf;½Guf? bkef;uHtavsmuf toQiftxGwf tjrwfodkY
a&mufonfumv r*Fvmtdraf wmfyg aus; uRef rSeo f w l uYkd kd wpfpw kH pfa,muf
aomolwdkYu rcefYrnm; tem'Pf&jzpfatmif jyKvkyfcJhvQif toQifjzpfol
rif;{u&mZfonf rcefYrnm; tem'Pf&jyKolwdkYudk tem'Pf&cHae&onf
r*Fvmtdraf wmfyg aus;uRet f m; touf pnf;pdrEf iS w hf uG ay;tyfbo d uJo h Ykd
&Sio f '¨rv ® nf; r*Fvmtdraf wmfyg vlwt Ykd vm; txGwt f jrwf ra&mufru D pí
qnf;uyfaexdik o f l wHqyd af wmf& q&mawmfjzpfonfukd [Hvif;NrKd Uae oCFmwdYk
ESihf NrKd Uae vlwYkd rcefrY nm; ½du k yf wk f xd;k Buw
d f jyKonfrsm;udk cHae&onfjzpfí
[Hvif;Bu;D NrKd Uae oCFmwdEYk iS w hf uG [Hvif;Bu;D NrKd Uaevlwu Ykd kd &Sio
f '¨r® odt Yk yf/
1246 ck wefc;l vqef; 1 &uf (16 rwf 1885)aeY omoemydik f
q&mawmfb&k m;Bu;D trdeaYf wmf/
xdt
k rIonf ESpb
f ufv;kH wGif cdik v
f akH om taxmuftxm;rsm; &Sad eaomaMumifh omoemydik f
trSL;jyKaom tzGUJu þodYk pmqH;k jzwfay;cJo h nf/ ]][Hvif;wumwdu
Yk q&mawmfukd uefawmhMuap?
220 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
omoemydik q f &mawmf qH;k jzwfcsu/f þwGif 0denf;"d&k t f zGUJ u t&Sio f '¨r® q&mawmf
rvdrm® í jzpf&onf[k q&mawmfrsm;u oH;k oyfygonf/ rnfoyYkd ifjzpfap Edik if aH wmfta&;onf
½Iyaf xG;vsuf &Sad eNyjD zpfonf/ A[dük e,fcsUJ pepfaMumifh eef;wGi;f wGif *dP k ;f rsm;uGv J suf &Sad eonf/
e,fcsUJ &efuvnf; jrifom xifom Ncrd ;f ajcmufvsu&f adS eaom tcsed jf zpfonf/ xdt k jzpf tysuo f nf
omoemawmf ta&;bufrSMunfhvQifaomfvnf;aumif;? EdkifiHawmfNidrf0yfydjym;a&; ½Iaxmifhu
Munfv h Qiaf omfvnf;aumif; tvGex f w d v f efpY &m aumif;aom trIBu;D jzpfygonf/ odaYk omf oDaygrif;
udk e,fcsJUwdkYu zrf;qD;&mygoGm;cJh&onftxd xdkjyóemudk rajz&Sif;EdkifcJhacs/ þonfrSm
rif;wke;f rif;vufxufu &[ef;awmfwu Ykd kd ydrk MkdoZmtmPm&Sad tmif vkycf ahJ omaMumif[ h k qdEk ikd yf gonf/
Ak'a¨ [mMum;aom yd#uwfawmfwu Ykd kd avhvmjcif;? w&m;bm0emü tm;xkwu f siBhf uaH ejcif;? 'um
'umrwdu Yk kd qH;k roGeo
f ifjyojcif;wdjYk zifh aysmaf rGUae&rnfh &[ef;awmfwo Ykd nf rif;twGuf tcGeaf wmf
udp?ö tkycf sKyaf &;? w&m;pD&ifa&;udpEö iS hf tjcm;vlraI &;udpw ö jYkd zifo
h m tcsed u f kd ukev f eG af eMu&onf
jzpfaomaMumifh 0denf;awmfEiS t hf nD aexdik &f ef avsmu h svmcJ&h awmhonf/
xdaYk Mumifh rif;wke;f rif;vufxufu omoemawmf xGe;f awmufcjhJ cif;onf rif;Bu;D \
tvSL 'geypön;f vmbfvmbwdjYk zifh &[ef;awmfwt Ykd m; jzm;a,mif;Edik cf ahJ omaMumifh jzpfonf[k
1
ref;wuúodkvfpmMunfhwdkuf? yk 58
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 221
qdck siyf gonf/ þonfrmS vnf; omoemawmftusKd ;xuf ,if;\xD;eef;pnf;pdrf wnfNraJ &;twGuf
jzpfEikd zf u
Ykd ydrk sm;ygonf/ &[ef;awmfwYkd rif;tay: axmufcv H map&ef &[ef;awmfwt Ykd m; vlwYkd
tkycf sKyaf &;yHpk u H ohJ Ykd csrwS u f m t&m&St d yk cf sKyaf &;udk Bu;D Muyfay;apjcif;jzifh avmuDvrl u I pd &ö yfrsm;ü
&[ef;awmfwYkd ryg rjzpf yg0ifvm&onfrS tmPmwefc;kd vmbfvmbwd\ Yk zdp;D rIukd tcsKd Uaom
&[ef;awmfwYkd 'PfrcHEikd jf zpfvmcJ&h onf/ þwGif tcsKd Uaom &[ef;awmfwYkd xdt k mPm wefc;kd tay:wiG f
om,mrdvmcJMh uonf[k xifygonf/ aemufyikd ;f t&m&Sw d Ykd tusiyhf suv f mcJo h nfEiS t hf wl xdt k &m&Sd
wduYk kd Bu;D Muyf&aom &[ef;awmfwv Ykd nf; avmuDrrI sm;ESihf ydrk kd a&maxG;,Suw f if jzpfvmcJ&h awmhonf/
qm;awmifwiG f jzpfymG ;cJah om trIBu;D uJo h aYkd om &rf;um;wdu k cf ukd rf wI iG f &[ef;u OD;aqmifol
jzpfvmcJ&h onf/ temrmo tuyd, Ü jzpfaom a&TaiGwu Ykd kd omrefqnf;yl½rkH Qru aiGacs;vkyif ef;udk
vkyu f ikd jf cif;? v,f,m a&T? aiG? aus;uRew f u Ykd kd taygicf jH cif;? ud, k w f ikd v
f nf; 'umwdx Yk rH S twd;k jzifh
acs;,ljcif;wdu Yk kd vkyu f ikd v f m&aomaMumifh w&m;awmf usiBhf urH rI v S nf;aumif;? 0denf;awmfukd
av;pm;vdu k ef mrIrv S nf;aumif; aoGznfavsmu h svmcJ&h onf/ &[ef;tcsi;f csi;f wGiv f nf; ausmif;vk
jcif;? ausmif;ypön;f 0w¬KuaH jr ponf vkjcif;wdYk jzpfymG ;vmcJo h nf/ odjYkzifh Edik if aH wmfBu;D t*Fvyd ef ,fcsUJ
tEÅ&m,fEiS hf &ifqikd f xdyw f u kd w
f ;kd vm&aomtcsed w f iG f Edik if \
H tiftm; jzpfrvmawmhbJ &efou l kd
"m;½d;k urf;ay;bdouJo h yYkd if jzpfomG ;cJ&h awmhonf/
222 jrefrmorkdif;okawoepmapmif
usrf;udk;pm&if;
ausmufawmfBuD;bk&m; ausmufpm
]]pnforl if;ausmufpm}}? oef;xGe;f ?( jrefrmordik ;f tzGUJ 0if) wnf;? aESmif;awGUausmufpmrsm;?
&efuek ?f wuúov kd rf sm;yHEk ydS w
f u
kd ?f 2005
wd;k vS? a'guwf m? uke;f abmifacwfaus;vufvrl pI ;D yGm;b0 (1752-1885)? &efuek ?f wuúov kd rf sm;
yHEk ydS w
f ukd ?f 2004
1235 ck wefc;l vjynfah usmf 11 &ufaeY jyeftrdeaYf wmf? a&OD;? OD;aomif;pk? ref;wuúov kd pf mMunfw h u kd ?f
yk&ydu k f 58
yk&ydu
k rf ?l olaumif; 40? pvif;NrKd U olaumif; OD;armifarmifBu;D ? a':v;kH pk
armifarmifwif? OD;? ukef;abmifqufr[m&mZ0ifawmfBuD;? twGJ 3? &efuek ?f &mjynfph mtkyw f ukd ?f
2004
trdefYawmfaygif; Oya'awmfaygif;? rHw k ikd yf if ay (a'guw f mwd;k vSvufa&;pmpk)
Taw Sein Ko, Mr, “Ancient Relics found at Shwebo”, Archaeological survey of
India Annual Report,1903-04, India: Calcutta office of the
Superintendent of Government Printing, 1906
Than Tun, Royal Orders of Burma (Myanmar), in 10 vols., Kyoto, Centre for
Southeast Asian Studies, Kyoto University Press,1983-1990