Buddha Sasana of Myauk Phet Taik (Northern Region)

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 39

Title Buddha Sasana of Myauk Phet Taik (Northern Region)

All Authors Yee Yee Win

Publication Type Local Publication

Publisher
(Journal name, Myanmar Historical Research Journal, No. 24, June 2013, 185-222
issue no., page no
etc.)
The tripartite relationship of the king, Sangha and people in the later Konbaung
period is found very fruitful. The king as a patron and defender of Buddhism
supported the Elder Sanghas with four basic necessities. The Sanghas in return
gave the king good advices for the stability of administration and for
development of the people. Common also supported the Order with food,
Abstract
shelter, robe and medicines. Because of their meritorious deeds the monks
looked after them for not being molested and imposed illegal demand of money
and labour by bad officials. Thus what we see is that when the tripartite
relationship of the ruler, the Sangha order and the people are in good condition,
the people could enjoy peace, stability and prosperity.

tripartite relationship
Keywords

Citation

Issue Date 2013


ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 185

ajrmufbufwu
kd af 'o Ak'o
¨ moem? 1819-1885

a'gufwm&D&D0if;*

ajrmufbufwu kd af 'o\ Ak'o ¨ moem0iftaMumif;udk avhvmvQif ysLacwfEiS hf yk*aH cwfu p&ygrnf/


odaYk omf aemufq;kH awGU&&dS aom pnforl if;Bu;D ausmufpmyg ordik ;f oJveG pf jzifyh if ed'ge;f ysKd ;vdu k f
&ygonf/ 23 ZGef 1138 &ufpyJG g pnforl if;Bu;D ausmufpmü rif;Bu;D onf rl;a'oodYk wdik ;f cef;vSnv hf nf
vmcJNh y;D vQif ]]ouú&mZf 500 r’,f G
wmvjynfh 15 &uf okMumú ed,}f } apwDjyKí v,fajrrsm; vSLcJh
onf/ bk&m;twGuf ajry,f 160? ausmif;twGuyf ,f 200 ESihf odrt f wGuf 50 y,f toD;oD;
yg&o dS nf/ a&Tbt kd eD;ü ,if;wnfaqmufco hJ nfwu Ykd kd &ufpjJG zifh jy&aomf
23 ZGef 1138 apwDawmf
26 {jyD 1146 odrf
23 'DZbFm 1146 *l ESihf
26 rwf 1148 ausmif;
wdu Yk kd aqmufvyk v h nf/1 apwDEiS hf ausmif; wnfaqmufonfrmS q,fEpS o
f LS 'ge;f cJo f ufwrf; uGmjcm;
onfuv kd nf; owdxm;rdEikd yf gonf/ xdak usmufpmu a'o\ ta&;ygyEkH iS hf omoemawmf jyefyY mG ;a&;
wGif yk*rH if;wdYk BuKd ;yrf;cJMh uyHu k kd jrifEikd af p&efrQuokd m wifjyvdu k jf cif; jzpfygonf/
a½TbZkd mwdjzpfaom tavmif;rif;w&m;Bu;D rS qif;oufvmcJo h nfh uke;f abmifrif; ig;yg;
wdo Yk nf a½TbEkd iS hf ppfuikd ;f buf (aZ,sm-odCeF ,f)wGif bk&m;rsm; wnfxm; ud;k uG,cf MJh uonf/
tavmif;rif;w&m;Bu;D (at'D 1753-60) onf a½Tbrkd mS arG;í a½Tbrkd mS Bu;D jyif;cJo h nf/ tavmif;rif;
w&m;Bu;D rif;tjzpfoYkd a&muf&NdSy;D tkycf sKypf ;kd pHco Jh nfh umvwpfavQmufv;kH aejynfawmf &wemodCF
rSm pd;k pHaecho J nf/ ,if;zGm;jrifc&hJ m a½TbNkd rKd U wpfae&mwGif bk&m;wpfqu l kd wnfco hJ nf/ ,if;\

*
ygarmu©? XmerSL;? rEÅav;wuúodkvf
1
]]pnfolrif;ausmufpm}}? oef;xGef;?( jrefrmordkif;tzGJU0if) wnf;? aESmif;awGUausmufpmrsm
mrsm;? ynma&;0efBuD;Xme?
wuúodkvfrsm;ordkif;okawoeOD;pD;Xme? 2005? pm 1
186 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

csuBf uKd ; jrK§ ycf aJh omae&mwGif wnfxm;cJjh cif;jzpfí a½Tcsuo f bkd &k m;[k xif&mS ;onf/ rif;tjzpf
a&mufaomtcgrS wnfxm;chjJ cif; jzpfygonf/ tjcm;aomaumif;rI ukov kd rf sm;rSm a&S;a[mif;
a½Twefqmbk&m;udk jyKjyifNyD; Ak'¨yd#uwfawmfrsm; xm;½Sd&ef yd#uwfwdkuf wpfvHk;udkvnf;
wnfaqmufcyJh gonf/ uke;f abmifacwfO;D ydik ;f \ Adou k mvuf&mwdo Yk nf rnfonfyh pkH EH iS rhf Q yk*u H kd
r,SOEf ikd af omfvnf; ordik ;f oabmtm;jzifh ta&;yg&ydS gonf/
tavmif;rif;w&m;Bu;D ae&mwGif qufco H rl mS 'Dy,J if;rif; (at'D 1760-63) jzpfNy;D 3
ESpMf umom pd;k pHtyk cf sKyEf ikd cf yJh gonf/ ,if;rif; aemufqufcaH om ajr'l;rif;ESihf A'Hrk if;wd\Yk tpfuBkd u;D
jzpfaomaMumifh 'Dy, J if;rif;udk aemifawmfBu;D [k ac:cMhJ uojzifh &mZ0ifq&mwdu Yk vnf; xdt k rnf
twdik ;f yif oH;k pGaJ c:qckd MhJ uygonf/ ,if;onf r[meE´muefwiG ;f uRe;f ay:ü apwDBu;D wpfqu l kd
wnfxm;cho J nf/ xdb k &k m;udk a½Tay:uRe;f bk&m;[k ac:Muonf/ xdb k &k m;onf tjyifbufrS Munfah omf
tvwfpm;t&G,rf Qom&SNd y;D omrefapwD½;kd jzpfaomaMumifh Adou k moabmtm;jzifh rxl;qef;vSacs/
odaYk omf Xmyemazmuforl sm;aMumifh twGi;f ydik ;f ypön;f rsm; xGuaf y:vmaomtcg ordik ;f qdik &f m
taxmuftxm;rsm; xGuaf y:vmcJo h jzifh a&Tay:uRe;f bk&m;onf ordik ;f ynm&Siw f t Ykd wGuf ta&;yg
aom bk&m;wpfql jzpfvmcJ&h onf/
“"mwfawmfwu kd x f w
J iG f ordik ;f qdik &f m Xmyemypön;f rsm; yg½NdS y;D xdXk myemypön;f wdu Yk kd
yifrapwDab;wGif rdz&k m; 4 OD;wdYk wnfxm;cJMh uonfh t&efb&k m; 4 qlteuf wpfqw l iG ;f rS
&&Sjd cif; jzpfygonf/ odu k o f rm;wdu Yk 1902 ckEpS w f iG f yifrbk&m;ESihf t&efb&k m;tcsKd Uukd azmufxiG ;f
cJMY uonf/ xdo k Ykd jzpfymG ;cJah omtcgwiG f Ak'b ¨ mom ,HMk unfu;kd uG,o f l vlxw k pf&yfv;kH u "mwfawmf
wdkufxJ&Sd tzdk;wef ypönf;rsm;ESifh "mwfawmfwdkY\ vHkNcHKa&;udk txl;aMumifhMuvmcJhMuonf/
ydrk vkd NkH cKH apa&;twGuf &[ef; jynfot l rsm;pku bk&m;udk azmufziG u hf m Xmyemrsm;udk a&TUajymif;
odr;f qnf; apmifah &Smufxm;Mu&ef qH;k jzwfcMhJ uonf/ odjYk zifh tv,fb&k m; ta½SUajrmufbufEiS hf
ta½SUawmifbuf t&efb&k m;wdu Yk kd zGiv hf pS íf twGi;f rS xGuv f mcJah om Xmyemypön;f rsm;udk pm&if;
jyKpck MYJ uonf/ Xmyemwdu k f xJrS t½G,t f pm; trsK;d rsK;d ½Sad om avmuDypön;f rsm;ESihf bmoma&;qdik &f m
½kyw f ik ,frsm; xGuaf y:vmcJh onf/ xdjYkyif a½T? aiG? aMu;ESihf tjcm;tzd;k wefaom ausmufrsurf sm;ESit hf wl
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 187

Ak'½¨ yk yf mG ;awmfrsm;? yHo k @ef trsK;d rsK;d ESihf t½G,t f pm; trsK;d rsK;d ½Sad om &[EÅmyHk ½kyyf mG ;awmfrsm;vnf;
tajrmuftjrm; yg&Sdavonf/ avmuDqdkif&m ypönf;rsm;udk awGU½Sd&jcif;rSm ukef;abmifacwf
eef;"avhEiS hf vlrt I zGUJ tpnf;udk a&mifjyef [yfaeygonf/ ordik ;f avhvmolwt Ykd wGuf tzd;k rjzwfEikd af om
&wemodu k Bf u;D udk &&Sjd cif;vnf; jzpfygonf/ xdt k xJrS aMu;jzifv h yk x
f m;aom tajrmufi,frsm;?
oabmFom;½kyrf sm;? aMu;avS oabmFi,frsm;ESihf vufeufuikd f ppfom;½kyrf sm;udk awGU&onf/
rpöwmawmfped cf u kd ,if;\ tpD&ifcpH mwGif atmufygtwdik ;f azmfjyxm;onf/
avmuDqikd &f m ypön;f rsm;wGif ppfom;rsm;\ 0wfpm;qif,ify?kH vufeuftrsK;d rsK;d
toH;k jyKyu kH kd azmfjyaom rGejf refrm1 ppfyrJG sm;ü toH;k jyKco hJ nfh oabFm? azgirf sm;
yg0ifonf/ oabFmrsm;udk aMu;? aiG? aMu;0gwjYkd zifh jyKvyk x f m;onf/ ppfom;½kyf
rsm;wGif ppfa&;avhusi&hf mü ukwt f ust Ð ½Snf 0wfqifí 3 axmifch Re;f ygaom
OD;xkyu f kd aqmif;Ny;D 'l;axmufum aoewfjzifh csed íf avhusiMhfuyHrk sm; yg0ifonf/
tcsKUd ppfom;rsm;u 0wfpm; qif,ifMuyHk rwlnb D J vSyH pf avhusi[ hf efyv kH nf;
ygonf/ ppfonfw\ Ykd aoewfuikd yf kH taetxm;rsm;onf ypfcwf&ef toifh
taetxm;wGif ½SdaeyHk jzpfonf/ tajrmufwGif pma&;xdk;xm;onfhpmrSm
]]rd;k [de;f }} [k awGU&onf/ oabFmrsm;ESihf azmifyrkH sm;wGif Bu;D rm;í pdw0f ifpm;
p&m aumif;aom aMu;0gjzifh oGi;f xm;aom oabFmwpfpif;yHk yg&o dS nf/ xdo k abFm
onf tavmif;bk&m;2 vufxufu oH;k cho J nfh wdu k o f abFmyHk jzpfygonf/
{&m0wDjrpfukd toH;k jyKNy;D oGm;aom avSazgirf sm;vnf; awGU&onf/ oabFm
wpfpif;wGif ½Guw f ikd f 3 ckyg½NdS y;D tay:rS tvH wyfqifxm;onfuv kd nf; awGU&
onf/ OD;ydik ;f wGif yhu J ikd ½f odS nf/ oabFmom;wpfO;D \ t&yfonf ½Guw f ikd \
f
wpf0ufavmufe;D yg; ½Sno f nf/ wpfO;D u ½Guw f ikd af y:wufí aemufwpfO;D u

1
pma&;olu jznfx
h m;ygonf/
2
tavmif;rif;w&m; (1752-60)
188 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

½Guw f ikd x
f yd f arQmpf ifay:wiG f &yfaeyHu k v
kd nf; awGjY rif&onf/ OD;ydik ;f wGif oabFmom;
wpfO;D rSeaf jymif;jzifh a&SUqoD Ykd Munfah eyHv k nf;ygonf/1
xdyk rkH sm;u uke;f abmifacwf tavmif;rif;w&m;Bu;D \ ppfa&;taMumif;udk ajymjyaebdouJh
odYk &Syd gonf/ a½Tay:uRe;f bk&m;\ ta½SUajrmufbufEiS hf ta½SUawmifbuf½dS t&efapwD 2 ck\
Xmyemwdu k x
f w J iG f ordik ;f qdik &f m taxmuftxm;ypön;f rsm;udk awGU&onft h jyif rif;rdz&k m;? rSL;awmf
rwfawmfrsm; ponhf olaumif;rsK;d wdYk xnfo h iG ;f XmyemchaJ om ypön;f rsm;udvk nf; awGU&&dS ojzifh
pm&if;jyKpk azmfjyay;vdu k yf gonf/2
XmyemwdkufxJrS &aom ypönf;pm&if;
tqif w ef q mES i f h t oH k ; taqmif OD ; a& owåK^ausmuf
ykw;D aph 30 a½T
Mu,fo;D 2 aiG
ykw;D aph 243 aiG
tajrmuf 6 aMu;0g
jcaoFch yH v’if 14 aiG
pdev
f ufpyG f 1 a½T
a½Tuvyf 1 zef
em;zmuavmf 1 aiG
em;awmif;wpfpkH 1 y,if;
em;awmif;wpfpkH 2 c&pöw,f
em;awmif;wpfpkH 1 qifp, G f

1
Mr.Taw Sein Ko, “Ancient Relics found at Shwebo” Archaeological survey of India Annual
Report, 1903-04, Calcutta office of the Superintendent of Government Printing, India, 1906,
p. 146 (Hereafter cited as: Taw Sein Ko (1906)
2
Mr. Taw Sein Ko (1906), pp. 146-49
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 189

tqif w ef q mES i f h t oH k ; taqmif OD ; a& owåK^ausmuf


&wemjc,fem;awmif;wpfpkH 1 a½T
ywåjrm;pDem;awmif; 1 a&T
vlyHk 29 aMu;0g
vlyHk 24 aMu;eD
vlyHk 24 aiG
ppfom;yHk 16 aMu;0g
a&waumif;(wpfcak &yg) 3 zef
ezl;pnf; 7 a½T
ausmufpdrf;vufpGyf 1 ausmufpdrf;wHk;
a&waumif; 1 Zef
avS? ppfazmif? ppfobFm 7 aMu;0g
vnfqJG 1 a½T
rD;tdrf 1 a½T
ZmuemwpfpkH 1 aiG
azgif 1 aMu;
vifbef;i,f 1 aMu;
vufeufuikd pf pfom; 35 aMu;eD
ZGe;f 1 aMu;0g
ZGe;f 2 aiG
oGm;Mum;xd;k wH 1 aiG
yef;td;k 4 a½T
wduk af vS 4 aMu;
vufeufuikd pf pfom;ygwu kd af vS 2 aMu;eD
190 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

a½Tay:uRe;f wGi½f dS t"du yifrbk&m;xJwiG f Xmyemxm;aom ypön;f rsm;rSm tavmif;


rif;w&m;\ rif;ajrmufwefqm acgi;f aygi;f ? ywåjrm;vufpyG ?f jrvufaumuf? uGr;f tpf? a½T"m;?
a½TpvG,?f cg;pnf;BuKd ;? bk&ifvuf0wf&wem? bk&ifro d m;pk0ifrsm;\ yHrk sm;? ppfom;? qif? jrif;?
oabFm? azmif? vufeuftrsK;d rsK;d wdYk jzpfonf/1 ud;k uG,, f MkHunfrt I wGuf bmoma&;aqmif&u G cf suf
wpf&yfukd azmfaf qmif&mwGif ,if;wdu Yk kd tb,f&nf&, G cf sujf zifh xnfo h iG ;f cJo
h nfukd pOf;pm;í
r&&Syd g/ rsm;pGmaom Ak'½¨ yk yf mG ;awmfrsm;onf t½G,t f pm; trsK;d rsK;d ESihf yHpk t
H aetxm; trsK;d rsK;d
½SMd uonf/ &[EÅmyH?k bk&ifrh o d m;pk bk&m;odYk yef;vSLaeyH?k yef;pnf;rsm;? tjrwfwEd;k xm;[ef&adS om
ypön;f rsm; "mwfawmfwu kd xf wJ iG f Xmyemxm;cho J nf/2
rif;ajrmufwefqm tygt0if rif;wdYk toH;k taqmif? t0wftxnf? vuf0wf&wem?
tqif wefqm? vufeuf? rdz&k m;? 0efBu;D ? ppfom;½kyw f rk sm;vnf; XmyemchMJ uonf/ 'Dy, J if;rif;onf
rdrd ud, k rf rd d avmuemx ('Demigo)d [k ,lqNy;D apwDrsm;udk crmbk&ifrsm;uho J Ykd ewfArd mefoabm
wnfco Jh nf[k ,lq&onf/ "mwfawmfwu kd x
f w J iG f tav;tjrwfxm;aom Ak'j¨ zpfawmfpOfrsm;?
"mwfawmf arGawmfrsm;? toH;k taqmifrsm;? tjcm;ypön;f rsm; Xmyemxm;jcif;jzifh ½d;k &mxH;k wrf;
tpOftvm wpf&yfukd yHak zmfay;&m a&mufonf/ xdt Yk jyif tavmif;bk&m;onf xdt k pOftvmudk
qefu Y siíf rdz&k m;? 0efBu;D ? ppfom;? &xm;? vufeuf? vuf0wf&wem? toH;k taqmifypön;f rsm;
jzpfonfh cGu?f ZGe;f wdu Yk kd Xmyemcho J nf/ A'Hrk if;onfvnf; xdek nf;twdik ;f ykx;kd awmfBu;D udk Xmyem
cho
J nf/ A'Hrk if;onf rif;uGe;f ykx;kd awmfBu;D wGif bmoma&;ypön;f rsm;? rdz&k m;? om;awmf? orD;awmf
rsm;wd\ Yk ½kyw f rk sm;udk Xmyemcho J nf/
'Dy, J if;rif;onf Edik if u H kd 3 ESpMf um tkypf ;kd cho
J nf/ ,if;r½Sad wmhonft h cg ajr'l;rif; xD;eef;
wufvmonf/ qifjzL½Si[ f k todrsm;aom rif; (at'D 1763-1775) jzpfonf/ ,if;u a&TbNkd rKd U
taemufawmift&yfwiG f edAmÁ efqyd Of ;D bk&m;udk wnfxm;ud;k uG,cf o hJ nf/ wnf&mwGif rGr;f rHjc,forI
r½Sb d EJ iS hf wnfxm;cho J nf/ rMumcP jyKjyifco hJ nf/ ½kyMf urG sm;udk rGr;f rH&mwGif rlvtjyiftqif

1
Mr. Taw Sein Ko (1906), p. 151
2
Mr. Taw Sein Ko (1906), p. 151
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 191

aemufaMumif;aumufvYkd r&acs/ ,if;vufxuf tawmtwGi;f wGif a½TNrKd Uawmfukd a½Tbrkd S tif;0oYkd


ajymif;a½TUco Jh nf/ tif;0onf a½S;a[mif;NrKd UawmfjzpfNy;D {&m0wDEiS hf jrpfi,fMum;wGif ½So d nf/ a½TbNkd rKd U
wGirf l edAmÁ efqyd Of ;D bk&m; wnfco Jh nf/ ,if;onf t½G,t f m;jzifh tv,ftvwf½adS om bk&m;jzpfNy;D
rGr;f rHjc,forI r½Scd aJh cs/ ,if;onf ukov kd af umif;rIjyK&m XmewdüYk ausmufpmrsm;vnf; pdu k x f cl Jh
onf/ a½Tbw kd iG f uke;f abmifb&k ifrsm;u bk&m;oH;k qlom wnfcMhJ uonf/
ppfudkif;0ef;usifwGifvnf; oHk;qlxuf rydkaom bk&m;rsm;udk ukef;abmifrif;rsm;u
wnfxm;cho J nf/ A'Hrk if;u ,if;e,fEiS 'f Pfc&H pOf aexdik cf &Jh aom ppfuikd ;f NrKd U {&m0wDjrpfurf;ab;
wpfae&mü rif;jzpfaomtcg tdraf wmf&mbk&m;udk wnfco Jh nf/ xdak pwDawmfonf ausmufjzifh
wnfaqmufxm;aom ausmufapwDjzpfí xl;jcm;onf/ xdak pwDonf {&m0wDjrpf\ vuf,mbuf
urf;ay:wiG f ½So d nf/ xdjYk yif ppfuikd ;f \ ta½SUbuf 12 rdik cf eft Y uGmwGif ykx;kd awmfBu;D bk&m;½So d nf/
rif;uGe;f ykx;kd awmfBu;D [k xif&mS ;onf/ Bu;D rm;aom bk&m;Bu;D wpfqjlzpfNy;D ,if;bk&m; wnfaqmufrI
udk tNy;D rowfEikd cf aJh cs/ ykx;kd awmfBu;D \ ta½SU {&m0wDurf;xdyw f iG f jcaoFBh u;D 2 pD; jrpfbufoYkd
rsuEf mS rlvsuf &ifabmifwef; xdik af eyHk wnfaqmufxm;onf/ tav;csed f 110 wef½adS om Bu;D rm;
aom acgi;f avmif;udv k nf; A'Hrk if;u oGe;f avmif;cho J nf/ xkad cgi;f avmif;onf armfpudw k iG ½f adS om
acgi;f avmif;ESihf EIid ;f ,SOv f Qif 'kw,
d tBu;D qH;k acgi;f avmif;jzpfonf/ ykx;kd awmfBu;D \ ajrmufbufwiG f
tdraf ½SUrif;om;u jrifrh &kd af wmifukd A[djk yKí pMu0Vmwnf[ef bk&m;wnfco Jh nf/ jrifrh &kd af wmifxyd &f dS
plVmrkeyd kH &nfreS ;f wnfjcif; jzpfygonf/ tdraf ½SUrif;om;onf tzd;k uG,v f eG Nf y;D aemufwiG f bBu;D awmf[k
vlord sm;aom ppfuikd ;f rif; jzpfvmonf/ xdb k &k m;udk ½Sijf zLbk&m;(od)Yk jrode;f wefb&k m; [kac:onf/
,if;bk&m;yHak wmfrsKd ;udk bd;k awmfuvnf; tr&yl&\ ajrmufbufwiG f pE´mrke[ d íl wnfxm;cJo h nf/
xdaYk Mumifh ajr;awmfwnfaom &Sijf zLbk&m;onf pE´mrkeyd pkH rH sKd ; jzpfayonf/ xdb k &k m;rsm;onf bd;k awmf
bk&m;ESihf ajr;awmfppfuikd ;f rif;om;wd\Yk ordik ;f tarGtESpf bk&m;rsm;jzpfonf/ Adou k mydik ;f qdik &f mwGif
yk*aH cwfu vuf&mrsm;ESihf EIid ;f ,SOyf gu rrD[k qdEk ikd yf gonf/
vdP k af yguf apwDEiS hf ykx;kd rsm;udk rSL;rwft&m½Srd sm;ESihf jynforl sm;uyg wnfaqmufcNJh y;D
,if;wdrYk mS t½G,t f pm; ao;i,fMuonft h jyif tcsKd Uaom apwDw\Ykd twGi;f buf eH&aH y:ü yef;csrD sm;
192 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

yg½o dS nf/ xdek &H yH ef;csw D oYkd nf Ak'j¨ zpfawmfpOfrsm;udk a&;qGx J m;jcif; jzpfonf/ xdjYk yif trsK;d orD;wdYk
qHyifypkH ?H t0wftpm;yHpk w H uYkd v kd nf; a&;qGx J m;í uke;f abmifacwf vlreI ,fy,fukd azmfjyaeoa,mif
&So
d nf/ xdyk ef;csw D rYkd S jrpfEpS o f ,G Mf um;a'o½Sd uke;f abmifacwf vlrb I 0udv k nf; azmfxw k , f íl
&Edik yf gonf/ xko d aYkd om yef;csrD sm;udk ppfuikd ;f ? 0rf;jynf?h cifreG ?f &GmopfBu;D ? rHak ½G;? a½Tb?kd tjrif?h
opfqrd w hf wYkd iG f awGU½adS vhvmEdik o f nf/
rif;rIxrf; jynfow l Ykd bk&m;wnfxm; ud;k uG,v f akd omtcg rif;{u&mZfxH cGiahf wmif;
Mu&onf/ rif;u cGiahf y;rS &mxl;tqifh *kPo f ed Ef iS n
hf aD om bk&m;ykx;kd udk wnfciG &fh ayonf/
yk*rH if;vufxuf taqmifNrw J pfO;D u ,if;\ Zmwd&mG wGif bk&m;wnfxm; ud;k uG,v f akd Mumif;ESihf
bk&ifrif;jrwfxH cGiyhf efavQmufxm;aomtcg atmufygtrdeaYf wmfukd xkwjf yefvsuf cGijhf yKco hJ nf/
taqmifNriJ avSmu H &wemodCNF rKd Up&D ifpk apm>ywft;kd aus;&GmwGif ukov kd af wmf
yGm; wnfvyk o f nfb&k m;rSm r[m&efrw k f aygi;f ul; jcifaoh ajreif; twGi;f
pdeaf wmif apwD&H ewfrw k f xD;pdu k b f &k m;OD; jymom'frsm;udk wnfvyk u f ;kd uG,f
&ygrnfhtaMumif;ESifh &Sdcdk;oHawmfOD;wifcsuftwdkif; &wemodCFNrdKUpD&ifpk
apm>ywft;kd aus;&GmwGif wnfvyk o f nfb&k m;rSm r[m&H rkwaf ygi;f ul; jcifaoh
ajreif; twGi;f pdeaf wmif apwD&H ewfrw k f xD;pdu
k b f &k m;OD; jymom'frsm;ESihf
taqmifNrJ iavSmu H ukov kd af wmfymG ; wnfvyk u f ;kd uG,v f LS 'ge;f ap/
ouú&mZf 1214 ck waygif;vqef; 6 &ufaeYemcHawmf rif;xif
&mZoD[oljyef trdeaYf wmf1/
xdek ,ftwGi;f trsm;tm;jzifh vdP k rf ygaom apwDrsKd ;om wnfaqmufykH rsm;onf/ yk*rH if;rS
vGíJ uke;f abmifrif;wdYk wnfxm;cJMh uaom apwDawmfrsm;onf tm;vH;k vdP k rf ygMuonfrsm;
jzpfaomaMumifh yef;csaD q;a&;tm;jzif?h t*Fawyef; ponfwjYkd zifh wefqmqifrI r&Sad cs/ odaYk omf
xdek ,ftwGi;f eH&aH q;a&;yef;cs&D adS om bk&m;rsm;udv k nf; tawmftoifh awGU&&dS onf/ vufvrS ;f rD&m
bk&m;tcsKd Uukd azmfjy&aomf uefUbvlNrKd Ue,f ZD;uke;f ? xef;wyifwiG v f nf;aumif;? tvH?k rH&k mG bufwiG f

1
yk&ydkufrl? olaumif; 40? pvif;NrdKU olaumif; OD;armifarmifBuD;? a':vHk;pk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 193

vnf;aumif;? acsmif;OD;? jrif;rlbufwiG v


f nf;aumif;? ppfuikd ;f ? &GmopfBu;D bufwiG v
f nf;aumif;
awG&Y &dS onf/

bk&m;yGJrsm;
uke;f abmifacwfwiG f bk&m;yGrJ sm;onf aus;vufvrl pI ;D yGm;b0twGuf tvGef ta&;yg
ayonf/ omreftm;jzifh ukov kd jf yKyJG ukov kd , f yl jJG zpfonf/ odaYk omf a'o\ vlrpI ;D yGm;b0twGuf
rsm;pGm taxmuftul jzpfygonf/ taMumif;rSm aps;yGjJ zpfaomaMumifw h nf;/ xdt Yk jyif aysmyf &JG iT yf rJG sm;
vnf; yg&o dS jzifh aus;vufjynfow l Ykd wpfEpS w f m yifyef;rIukd bk&m;yGw J iG f ajzazsmufciG hf &&Sjd y;D
aysm&f iT Mf u&aomaMumifh jzpfonf/ tcsKyq f &kd aomf xdb k &k m;yGrJ sm;aMumifh
1/ jynfow l Ykd ukov kd af umif;rIjyKEikd jf cif;
2/ a&mif;a&;0,fwm jyKvyk Ef ikd jf cif;ESihf
3/ pdw\ f yifyef;EGr;f e,frrI sm;udk ajzazsmufEikd jf cif;
wnf;[laom tusKd ;oH;k &yfukd a'obk&m;yGrJ sm;rS &&Scd pH m;Edik Mf uygonf/ ajrmufbufwu kd af 'o
aZ,smodCeF ,fwiG f a&S;rif;wdYk wnfxm;cJah om wefc;kd Bu;D bk&m;rsm;&So d nf/ xdb k &k m;rsm;odYk owfrw S f
xm;aom tcsed t f cgww Ykd iG f bk&m;yGrJ sm;udk ESppf Of usi;f ychMJ uonf/ xdo k Ykd usi;f yaomtcg tcsKUdaom
bk&m;yGrJ sm;udk rif;{u&mZfu todtrSwjf yKum trdepYf mcReaf wmf xkwaf y;ojzifh jyefwrf;0ifb&k m;
jzpfvmcJo h nf/ ,if;odaYk om bk&m;yGrJ sm;onf wpfywf ESpyf wfrQ usi;f yvmcJMh uojzifh aps;a&mif;yGJ
ozG,f jzpfvmcJ&h onf/ e,fol e,fom;wdo Yk nf bk&m;zl; aps;0,f? aps;a&mif; vkyv f mEdik cf MhJ uojzifh
pD;yGm;a&;vkyif ef;wpfct k oGif aqmifvmcJo h nf/ odjYkzifh bk&m;yGo J nf e,fajr a'owpfc\k aps;yGaJ wmf
jzpfvmonf/ jrefrmrif;rsm;u tcsKUd aombk&m;yGt J wGi;f tcGeaf umufjcif;udk jyKvyk cf MJh uonf/ A[dk
tpd;k &u tcGeaf wmfaumufcaH om bk&m;yGrJ sm;rSm
ppfuikd ;f wGif 3 yGJ
ajr'l;ü 1 yGJ
jrif;rlwiG f 1 yGJ
a½Tbw kd iG f 1 yGJ
194 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

0ufvufwGif 2 yGJ
tjrifw h iG f 2 yGJ
tvHkü 19 yGJ
toD;oD; usi;f ycJMh uonf/1 bk&m;yGw J iG f jynforl sm;onf aysmyf JG ½Tiyf rJG sm; ygojzifh jynfow l Ykd
aysm½f iT Mf u&onf/ oD;ESrH sm; &dwo f rd ;f a&mif;csNy;D csed jf zpfí vdt
k yfaom tpm;tpmrsm;? v,f,moH;k
ud&, d mrsm;? t0wftxnfrsm; tdraf xmifpo k ;kH ypön;f rsm;? pdu
k yf sK;d a&;qdik &f m vufeufu&d , d mrsm;
0,fMuonf/
xdak 'otwGi;f wGif ewfu;kd uG,rf v I nf; a&S;uwnf;u &Scd o hJ nf/ odaYk omf Ak'b¨ mom
ud;k uG,rf u I o hJ Ykd rjyif;xefcahJ cs/ ewfyrJG sm;vnf; ,ckwikd f usi;f yMuonf/ uke;f abmifacwfuwnf;u
ESppf Ofusi;f ychaJ om ewfyrJG sm;rSm-
taemufr,fawmfBu;D
xD;jzLaqmif;
udBk u;D ausmf
ud;k NrKd U½iS f
av;uRe;f armif
½Sr;f ewf
awmifBu;D ewf
½Gmawmf½iS f
ponfwYkd jzpfonf/ ewfonf Ak'b ¨ mom ra&mufru D wnf;u ud;k uG,cf MhJ ujcif;jzpfí Ak'b ¨ mom
jzpfvmaomtcgwiG v f nf; qufvuf&iS o f efaecJyh gonf/ þodYk jzpf&onfrmS Ak'o ¨ moemawmfukd
OD;aqmif OD;&Guf jyKaecJMh uaom bke;f awmfBu;D rsm;\ onf;cHr?I jynfou l kd todÓmPfay;jcif; enf;yg;rI?
jynfow l MYkdum;wGif us,jf yefeY ufeaJ om Ak'o ¨ moemESihf ynm ta&mufenf;yg;rIwaYkd Mumifh jzpfavrnf
[k rSe;f qrdygonf/

1
Toe Hla (2004), pp. 27-31
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 195

Ak'b
¨ mom bke;f awmfBu;D rsm;vnf; bk&m;rsm;udk OD;pD;OD;aqmif jyKvyk w f nfxm;wwfMu
onf/ ,if;odkY bk&m;wnfaqmufchJonfwdkYwGif 'kwd, armif;axmifq&mawmfvnf;ygonf/
xdqk &mawmfonf bkwvife,f ewf&aJ wmifajcü r[mavmurm&Zdeb f &k m;udk wnfaqmufco Jh nf/
xdb k &k m;onf Bu;D rm;aom bk&m;wpfql jzpfonf/ txl;vSywifw h ,faom ausmufxiG ;f yef;csyD ckH syf
rsm;jzifh bk&m;ajcawmf&if;ywfvnf wefqmqifxm;onf/ &mrZmwf0ifcef;udk yHak zmfxm;jcif; jzpfonf/
&mrZmwfonf [dEL´ bmom\ twuftyGm;vnf; jzpfonf/ [dEL´ &mr Zmwf0ifcef;udk azmfjy&mwGif
o½kyaf zmfyrkH sm;udk ausmufjym;ay:wiG f a&;xGi;f xm;jcif;u Ak'b ¨ mom0ifrsm;twGuf xl;qef;onfh
tcsuyf if jzpfonf/ xdZk mwfawmf\ tjzpftysuu f kd ausmufjym;ay:wiG f Zmwf0ifcef;tvdu k f jynfph kH
atmif azmfjyxm;onf/ vSypGm zefw;D xm;aom xGi;f yef;csD ausmufjym;rsm;onf ordik ;f t&
ta&;yg&jcif;rSm tvTmtoD;oD;\ 0wfprkH sm;? oHwref qufqaH &;rsm;? ppfom;rsm; vufeuftoH;k jyKy?kH
jrefrmuav;oli,frsm; tm;upm;NyKd iyf w JG iG f upm;aeMuyHrk sm; yg0ifaeaomaMumifh jzpfonf/
yk*aH cwfuwnf;u xdak 'oae jynforl sm;onf Ak'b ¨ momudk eufepJ mG ,HMk unfu;kd uG,cf Jh
Muonf/ tkypf ;kd ol bk&ifrsm;\ BuKd ;yrf;tm;xkwrf rI sm;aMumifh Ak'b ¨ momonf t"du ud;k uG,&f m
a&aomufjrpf jzpfvmonf/ acsmif;OD;e,frS awmaebke;f Bu;D jzpfaom ½Sirf [muóyonf yk*aH cwf
uwnf;u awmaebke;f Bu;D tBu;D tuJjzpfco Jh nf/ ql;wGi;f jypf q&mawmf (at'D 1311cefY 1371
cef)Y onf ppfuikd ;f e,f½dS ompnf½mG Zmwd jzpfonf/ yif;,acwfuwnf;u ppfuikd ;f onf Ak'b ¨ mom
0ifrsm; aexdik &f m A[dXk mecsKyjf zpfco Jh nf/ tif;0acwfü ynm½Sd pmqd&k [ef;jzpfaom ½Sirf [moDv0Ho
onf ppfuikd ;f wGif oDwif;oH;k cJo h nf/ ppfuikd ;f awmifonf pmoifom;&[ef;rsm;\ pmayavhvm&m
A[dXk me? awm&aqmufwnfaom &[ef;awmfw\ Ykd {upm&Dusi&hf mrsm; jzpfco Jh nf/
ajrmufbufwu kd af 'owGif uke;f abmifacwfumvu Ak'b ¨ momESit hf wl &[ef;ausmif;rsm;
xGe;f um;vm&jcif;rSm taMumif; 2 csuf ½Syd gonf/ yxrtcsurf mS rif;qufwnfaxmiforl sm;rSm
rkq;kd zdZk mwdjzpfNy;D xd½k mG onf rif;aejynfawmfjzpfcíhJ &JprG ;f owåd ½So d rl sm; aexdik &f m A[dXk me jzpfcjhJ cif;
wdaYk Mumifh jzpfonf/ 'kw, d tcsurf mS oHCmhtzGUJ tpnf; tBu;D tuJrsm;onfvnf; xdak 'owGif
aexdik cf MhJ uaom Zmwdom;rsm; jzpfonf/ om"utm;jzifh tavmif;rif;w&m;Bu;D \ omoemjyK
196 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

q&mawmfonf OoQpaf us; (t&mawmf) Zmwdjzpfonf/ Z&pfq&mawmfvnf; t&mawmfe,fZmwd


jzpfonf/ A'Hrk if;\ omoemjyKq&mawmfonf armif;axmif (bkwvif) Zmwdjzpfonf/ xdt Yk wl
om,m0wDrif;ESihf rif;wke;f rif;wd\ Yk omoemjyKq&mawmfonf ewf&aJ wmif(bkwvif) Zmwdjzpf
onf/ xdt Yk jyif xif&mS ;cJah om tjcm;q&mawmfrsm;rSm
cifreG q f &mawmf
pnfyh gq&mawmf
Z&pfq&mawmf
anmifuefq&mawmf
rHw
k ikd yf ifq&mawmf
rHak &G;q&mawmf
a&Tusiq f &mawmf
v,fwq D &mawmf
0ufvufq&mawmf
ovH;k q&mawmf
ponfwYkd jzpfonf/ uke;f abmifb&k ifrsm;onf xdak 'owGif bd;k bGm;bDbifuwnf;u aexdik cf MhJ uí
xdak 'oudv k nf; oHa,mZOfxm;cJMh uonf/ xdak 'o wd;k wufa&;udk aqmif½u G cf MhJ uonf/ xdaYk Mumifh
a'ocHjynfow l u
Ykd vnf; rif;rIawmfrsm;udk ydrk íkd oufpeG BYfuKd ;yrf; xrf;&Gucf MhJuonf[k qdEk ikd yf gonf/
uke;f abmifrif;wdt Yk wGuf omoemawmfa&;wGif ud;k pm;Edik af vmufatmif wwfajrmufxeG ;f ayguf
aom q&mawmfrsm; xGe;f ay:cjhJ cif;onf tm;wpf&yfyif jzpfayonf/

oH C mh t zG J U t pnf ;
uke;f abmifacwfwiG f ppfuikd ;f ? a&TbEkd iS hf tvHNk rKd Uwo
Ykd nf xdak 'oBu;D wpfcv k ;kH \ tkycf sKyaf &;
XmecsKyrf sm; jzpfygonf/ aemufq;kH rif; oDaygvufxuf q,fc½dik cf jJG cm; tkycf sKyo f nfh tkycf sKyaf &;
pepfukd azmfaqmifaomtcg xdak 'owGif tkycf sKyaf &;XmeBu;D ESpcf t k jzpf ay:xeG ;f vmcJo h nf/ ppfuikd ;f
c½dik Ef iS hf csi;f wGi;f aMumif; c½dik [
f íl awGU&rnfjzpfonf/ csi;f wGi;f aMumif; c½dik \ f XmecsKyo f nf tvHk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 197

jzpfonf/ xdak 'o\ oHCmhtzGUJ tpnf;onf tpOftvmaumif; &Sad omaMumifh tjcm;a'owdx Yk uf


tm;aumif;onf[k xifygonf/ omoemydik f q&mawmfBu;D rsm;? yd#uwfo;kH yHw k iG f ajcmufjcm;Edik cf hJ
aom q&mawmfrsm;? pmayynm&Sif &[ef;awmfrsm;ESihf tusi?hf oDv? odum© ? orm"daumif;aom
q&mawmfrsm;onf xdak 'otwGi;f rS trsm;qH;k xGu&f cdS yhJ gonf/
rif;{u&mZfu omoemh'g,um cH,cl o hJ nft h wGuf uke;f abmifacwf tcsKd Uaom rif;wdYk
vufxufwiG f oHCmhtzGUJ tpnf;onf y&d,wdEå iS hf y#dywdt å &mwGif wd;k wufvmcJo h nfukd awGU&
onf/ bk&ifrif;jrwfwo Ykd nf &[ef;awmfwt Ykd wGuf ausmif;wdu k rf sm; aqmufvyk v f LS 'ge;f cJMh uonf/
xif½mS ;aom q&mawmfBu;D rsm;ESihf ausmif;wdu k rf sm;odv Yk nf; qGr;f qefawmfrsm; axmufychH o hJ nf/
uke;f abmifacwfwiG f bk&ifrsm;onf oHCmrsm;udk qefrsm; vSL'ge;f onft h jyif ppfuikd ;f
acsmifwiG f aexdik af om &aohEiS hf oDv&Sirf sm;udv k nf; vSL'ge;f cJo h nf/ ppfuikd ;f awmifonf &[ef;ausmif;
rsm; oDv&Siaf csmifrsm;ESihf pnfum;aeNy;D Ak'p¨ mayrsm; oifMum;ydcYk s&m Ak'w ¨ uúov kd Bf u;D jzpfvmcJo h nf/
uke;f abmifacwfaESmif;rif;wdYk ppfuikd ;f acsmif½dS bke;f Bu;D rsm;udk qefrsm; vSL'ge;f aMumif; rSww f rf;rsm;
awGU&&dS onf/ om,m0wDrif;onf 1839 ckEpS w f iG f rdz&k m;acgiBf u;D ESithf wl ppfuikd ;f awmif½dS ydawmuf
acsmifoYkd rif;crf;rif;em;ESihf <uvmNy;D vQif ppfuikd ;f acsmif½dS bke;f Bu;D rsm;odYk qeftw d f 600 ESihf &dum©
tjzpf qm;? iyd? ig;ajcmuf? i½kw?f MuufoeG rf sm; vSL'ge;f cJo h nf/ za,mif;wdik Ef iS hf tarT;wdik rf sm;vnf;
tvSLwGif yg&o dS nf1 xD;eef;qufco H l om;awmf yk*rH if;onfvnf; rdz&k m;rsm;ESit hf wl ppfuikd ;f awmifoYkd
<ucsv D mcJNh y;D pnfyh gwu
kd o f Ykd qGr;f qef &dum© ypön;f rsm;ESihf tjcm;oHCmh toH;k taqmifrsm;udk vSL'ge;f cJh
onf/ qef? ig;ajcmuf? iyd? qm;? uGr;f oD;? za,mif;wdik rf sm; yg&cdS o hJ nf/2 awmiforef ausmufawmfBu;D
bk&m;[k todrsm;aom r[mous&o H D bk&m;0if;twGi;f wGif pdu k x f cl ahJ om ausmufpmwGif rif;onf
bke;f Bu;D rsm;udk aeYpOf qGr;f vSLaMumif; ausmufpma&;xd;k xm;onf/ txl;ojzifh ppfuikd ;f awmif½dS
ydawmuf? a½T0gEiS hf tEk½'k g¨ acsmifrsm;wGif vSL'ge;f apcJjh cif; jzpfonf/3

1
OD;armifarmifwif? ukef;abmifqufr[m&mZ0ifawmfBuD;? twGJ 3? &efukef? &mjynfhpmtkyfwdkuf? 2004? pm 395?
(aemifudk;um;vQif ukef;abmifquf 2004 [knTe;f rnf/)
2
ukef;abmifquf 2004? pm 75
3
ausmufawmfBuD;bk&m; ausmufpm? aMumif;a&? 45-46
198 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

rif;wke;f rif;onf a½S;ubk&ifrsm;uJo h Ykd qufvufí ajrmufbufwu kd ½f dS ausmif;rsm;udk


vSL'gef;&mwGif ydkrdkí rSwfom;zG,faumif;atmif jyKvkyfcJhonf/ ppfudkif;awmif½dk;&Sd ydawmuf
ESi”hf "r®u
d m&mracsmifww Ykd iG f y&d,wf? y#dygwu f kd &Guaf qmifawmfral eMuukeaf om bke;f Bu;D rsm;?
oDv½Sirf sm;? ud&k ifrsm;? zd;k olawmfrsm;? uyÜ, d rsm; tygt0if pkpak ygi;f 600 ausmf aexdik v f suf
&So
d nf/ xdt k csed uf ppfuikd ;f awmifwiG f acsmifaygi;f 60 ausm&f ídS wdavmu*k½?k xlyg½?Hk awmifzv D m
tygt0if awmausmif; 40 udk vpOf &dum© ypön;f vSL'ge;f cJo h nf/ xdv k LS 'ge;f cJo h nfrsm;rSm qD? qef?
iyd? i½kw?f MuufoeG w f Ykd jzpfonf/1
rnfonfh &nf&, G cf suf apwemwdjYkzifh rif;wke;f rif;Bu;D onf oHCmhtzGUJtpnf;udk vSL'ge;f cJMh u
ygoenf;/ yuwdtm;jzifh MunfnKdaompdwf o'g̈w&m; aphaqmfojzifh vSL'ge;f axmufychH jhJcif; jzpfygonf/
odaYk omfvnf; Edik if x
H al xmifa&; aqmif&u G &f mwGif tcsKd Uaom jynfxaJ &;udp&ö yfrsm;wGif &[ef;awmf
wd\ Yk axmufcrH t I m;ESihf e,fy,fa'o tkycf sKyaf &; t&m&Sw d tYkd ay: xde;f csKyEf ikd af &;onf ta&;Bu;D
jyóemwpf&yf jzpfygonf/ a'ot&m&Sw d Ykd rawmfrw&m; rtkycf sKyEf ikd af &;twGuf &[ef;awmfrsm;jzifh
apmifMh uyfMunh½f cI o hJ nf/ xdaYk Mumifh rif;ESihf &[ef; qufqaH &;udk OD;pGmwifjyygrnf/

bk&if odkYr[kwf omoemh'g,um


orm;½d;k ustm;jzifh rif;wpfyg; eef;wufvmvQif tkycf sKyaf &;qdik &f m rSL;rwf t&m&Srd sm;udk
tajymif;tvJ vkyaf qmifouJo h Ykd omoema&; omoemrItwGuv f nf; omoemydik t f opfEiS hf ok"r®m
q&mawmfrsm;tzGUJ ukd cefx Y m;avh&o dS nf/ xdaYk Mumifh rif;wpfyg;vQif ud, k yf ikd f omoemydik f wpfyg;pD
&Scd MhJ uaMumif; awGU&onf/ rsm;aomtm;jzifh rdrw d Ykd i,fq&mrsm;udk omoemydik f cefx Y m;avh&cdS ohJ nf/
uke;f abmifacwfrif;wdw Yk iG f omoemawmfa&; omoemawmfru I kd tav;xm; &Guaf qmifcMhJ uaom
rif;ESpyf g;wdrYk mS A'Hrk if;ESihf rif;wke;f rif;wdYk jzpfonf/ A'Hrk if;\ aqmif&uG cf surf sm;udk acwfNyKd irf w
S w f rf;
rsm;pGmyif &Sod nf/ tcsKd Uukd azmfjy&aomf A'Hrk if; xkwjf yefcahJ om trdeaYf wmfrsm;2? A'Hrk if; t,l0g'pmwrf;?

1
ukef;abmifquf (2004) ? twGJ 3? pm 304
2
Than Tun, Comp. & Ed. Royal Orders of Burma (Myanmar), in 10 vols., Kyoto , Centre for
Southeast Asian Studies, Kyoto University Press,1983-1990, vols, IV-VII. Munfyh g/
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 199

twift½Hk pmwrf;? tar;awmfajz ponfwu Ykd kd Munfv


h Qif xdak cwf omoemawmfa&; tajctaeudk
aumif;pGm odjrifEikd yf gonf/
A'Hrk if;aemuf pd;k pHcMhJ uaom ppfuikd ;f rif;? om,m0wDrif;ESihf yk*rH if;wdYk vufxufwiG f
omoemawmfa&; omoemawmfru I kd rif;wdu Yk vnf; rsm;pGm ta&;rxm;ojzifh xl;jcm;rI r&Scd ahJ cs/
odaYk omf ppfuikd ;f rif;vufxufwiG f ajymp&mESpcf u k m; &Syd gonf/ xdrk if;vufxuf rSeef ef;&mZ0if
awmfBu;D udk rH&k mG NrKd Ue,f rHak &G;&GmrS q&mawmf OD;aqmifjyKpck jhJ cif; jzpfonf/ xdt Yk jyif bkwvifNrKd Ue,f
armif;axmif&mG rS yxr armif;axmifq&mawmf vlxu G f r[m"r®oBuo ø nf rSeef ef;&mZ0ifawmfBu;D
a&;om;rIwiG f yg0ifco hJ uJo h Ykd omoemvuFm& pmwrf;udv k nf; a&;om;cJjh cif;yif jzpfonf/ xdaYk Mumifh
rif;wke;f rif;vufxufawmf umvudo k m y"mexm;í wifjy&ygrnf/
rif;wke;f rif;onf 'kw, d t*Fvyd -f jrefrmppftwGi;f aemifawmfukd ykeu f efí xD;eef;&,l
vmcJo h l jzpfonf/ pifppf eef;ESihf rif;tjzpfukd wrufwarmjzifh ykeu f ef&,lcjhJ cif;rl r[kwaf cs/
xdaYk Mumifh ,if;xD;eef; &&Sv d maomtcg vkyaf qmifp&m ta&;rsm;pGm yg0ifvmcJo h nf/
1/ e,fcsUJ EiS hf &ifqikd af e&aom ppfukd tqH;k owfa&;?
2/ usKd i;f wHük ,d;k ',m;usL;ausmrf u I kd wGe;f vSezf ,f&mS ;a&;
3/ tr&yl&aejynfawmf0ifí xD;eef;udk odr;f ydu k Ef ikd af &;
wdo Yk nf vwfwavm vkyaf qmif&rnfh trIupd rö sm;jzpfí
1/ Edik if H at;csr;f om,ma&;
2/ acwfrED ikd if H xlaxmifEikd af &;ESihf
3/ omoemawmf xGe;f um;jyefyY mG ;a&;
wdrYk mS qufvufí rqdik ;f rwG vkyaf qmifomG ;&rnfrsm; jzpfayonf/ eef;&pu xkwjf yefcahJ om
,if;\ trdeaYf wmfrsm;udk Munfv h Qif rif;wke;f rif;\ tcuftcJrsm;ESihf xdt k cuftcJrsm;rS rnfoYkd
ausmv f mT ; vGeaf jrmufEikd cf o hJ nfwu Ykd kd aumif;pGm oabmayguEf ikd rf nf jzpfygonf/
xdrk if;vufxuf aZ,smodCeF ,fajrrS omoemawmfa&; tajctaewdu Yk kd þae&mwGif
oD;oefY wifjyaqG;aEG;oGm;ygrnf/ a&S;u 'DyJ,if;e,f? ,ck a&OD;e,f&Sd rHkwdkifyif&Gmonf
200 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

uke;f abmifacwfaESmif;wGif omoemawmfa&;wdEYk iS yhf wfoufí ta&;ygcahJ om &Gmwpf&mG jzpfco hJ nf/


rHw
k ikd yf ifq&mawmfonf usr;f aygi;f rsm;pGm a&;om;jyKpck ahJ om q&mawmfwpfyg;vnf; jzpfonf/
xif&mS ;aom usr;f tcsKd Uukd azmfjy&aomf
pm&dw0å g&w d b å &k m;&Scd ;kd
oH;k yHu k ;l wdu Yk sr;f
oH;k yHwk efcsLusr;f
oH;k yH[ k if;av;usr;f
ponfwYkd jzpfonf/ rif;wke;f rif;vufxufu xkwjf yefcahJ om omoemawmfa&;ESiq hf ikd o
f nfh rif;trdeYf
awmfrsm;? omoemydik f trdeaYf wmfrsm;? vTwaf wmfqifph mrS pmrsm;udk xdak usmif;odYk ay;ydcYk o hJ nfukd
awGU&&dS onf/ xdak usmif;rS ]]trdeaYf wmfaygi;f Oya'awmfaygi;f }} [laom aywpfxyk u f kd avhvmzwf½I
ul;,lciG hf &&So d jzifh rif;wkerf if;\ omoemawmfa&; aqmif&u G cf surf sm; tjyif a&Tbkd 'Dy, J if;
wpfe,fv;kH rS omoemawmfa&; tajctaewdu Yk ykd g od&cdS iG hf &&Scd jhJ cif;yif jzpfayonf/
rif;wke;f rif; eef;wufp jynfow l u Ykd kd umuG,af y;aomtaejzifh atmufazmfjyyg trdeaYf wmf
rsm;udk xkwjf yefco hJ nf/
1214 cl;qkwf 1 jynfow l x
Ykd rH S bd;k bydik ”f "m;rOD;cs ajrrsm;rodr;f &
1214 cl;qkwf 11 a<u;NraD [mif; awmif;jcif;udk wpfEpS &f yfqikd ;f
1214 cl;qkwf 14 rif;ajymif;rif;vGu J kd tcGi, hf vl suf ½d;k &mrvkq&kd
xdtk rdeaYf wmf oH;k ckonf aus;vuf vlrb I 0twGuf tvGet f a&;ygaom trdeaYf wmfrsm; jzpfonf1/
vlrI pD;yGm;b0udk xdt k rdeaYf wmfwjYkdzifh wnfNird af t;csr;f om,matmif xde;f odr;f Edik af yonf/ rif;wke;f
rif;onf jynfow l o Ykd Ykd xkwjf yefcahJ om tkycf sKyaf &;qdik &f m trdeaYf wmfwu Ykd kd 'Dy,
J if;e,frS rHw k ikd yf if
ausmif;odYk ay;ydcYk o hJ nf/ xdaYk Mumifh tjcm;aom *dP k ;f tkyf *dP k ;f axmufrsm;odv Yk nf; ay;ydcYk rhJ nf
{uefjzpfonf/ &[ef;awmfwu Ykd e,fy,f a'otkycf sKyo f wl u Ykd kd Bu;D Muyfxed ;f uGyaf y;&ef jzpfonf/
&[ef;awmfwdkY axmufcHulnDrItm;jzifh Nidrf;csrf;om,maom tkyfcsKyfa&;udk xlaxmifvdkjcif;

1
trdefYawmfaygif; Oya'awmfaygif;? rHkwdkifyif ay? ul-ausm
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 201

vu©Pm[k rSw&f rnfxifygonf/ xdaYk Mumifh rif;wke;f rif;Bu;D udk tjcm;rnfonfrh if;ESirhf Q rwlatmif
&[ef; oHCmawmfw\ Ykd axmufcrH u I kd &&Scd yhJ gonf/ jynfow l u Ykd kd rif;w&m;Bu;D oufawmf&mausmf
&Snaf &; arwåmydMYk u&efuykd if bke;f Bu;D &[ef;wdu Yk jynfow l u Ykd kd aqmfMoay;cJMh uygonf/
'Dy,
J if;NrKd U *dP k ;f 'ktyk f *dP k ;f axmufwYkd trde&Yf v dS u kd o f nf? 'Dy,J if;e,fwiG ;f &Sd
aoG;aomufb&YJG mG XmeEÅ&0de,& 0denf;"d&k yf *k Kd¾ vt f &Sijf rwfw/Ykd
q'´eo f cif bk&ifrif;jrwf\ tvdq k E´ tmoDo &Sad wmfr&l if;twdik ;f
ok"r®m q&mawmfwYkd trdeaYf wmfrmS pm qdu k af &mufvmS onfjzpfí rdrw d Ykd tkyx f ed ;f pk
aoG;aomufbUJG aus;&Gmae vlwu Ykd kd ypöKyeÜ f oHo&mavmuD avmukw&å mw&m;
wd;k yGm;yGiv hf if;jcif;\taMumif; olawmfaumif;wd\ Yk tavhtvm *D[pd m&dw?å
*D[0d ed ,ESiw hf uG o&P*rPokwo f u d m© y’ orm'geokwyf gVt d euf *kPaf wmf
oH;k yg; (ud;k yg;) ygVt d eufrsm;udk 0gpu k Xú &ap? usuaf p? jyefqakd pí 15 ESpf
&G,rf mS tvH;k pHak om a,musmf ; rde;f rwdt Yk m; rjywftNrJ pdwyf w k ;D vufpJG vufuikd f
jyKapvsuf wpftrd f wpfa,muf aeYpOfrjywf bk&m;ausmif;uef apwDyx k ;kd
wufapí o&P*Hk oDv*½k"r® cH,u l sio hf ;kH aqmufwnfusiBhf uaH tmif tOD;oD;
pD;Muyf qifq h kd qH;k rMu&rnf/ aeYpOfrjywf bk&m;ykx;kd &ScD ;kd 0wfwufMu&müvnf;
rd;k aumif;jcif; rd;k &Gmjcif;\taMumif; rd;k a& qkaumif; awmif;,lyefqifjcif;
aomufa& oH;k aqmifa& csKd ;a&vSL'ge;f jcif;? eHeuf 'XmjyKjcif;? opfpmjyKjcif; ("d|mef
jyKjcif; opömjyKjcif;)? tEÅ&m,frjyKaMumif; ab;uif;aMumif; omoemawmf xGe;f vif;
aMumif; qkawmif; qk,jl yKjcif;? {u&mZf rif;jrwfrpS rsm; owå0gwt Ykd m; ukov
bm*udk ay;a0jcif; paom ukov kd w f &m;rsm;udk avhvmtm;xkwaf p&rnf/
y&dwaf rwåmbm0emESiw hf uG rpä&mZZmwf? y&d,m yd#uwf ygVad wmftxGuf
ig;rif;y&dwaf wmfuv kd nf; usuaf pjyefqakd pí aeYpOf rjywf &Gwb f wf o&Zösm,f
ap&rnf/ rdrw d Ykd aoG;aomufbUJG aus;&GmaevlwYkd raerem; qifq h q
kd ;kH r&m
rvdu k rf ,l rolawmfcw k f ol,w k w f Ykd tusit hf BuuH kd usiBhfut
H mcH jiif;tifaoGz,f
202 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

olwYkd ay:aygu&f v
dS Qiv
f nf; aoGmBH u;D olBu;D wdu
Yk kd Bu;D Muwfí a&OD;uke;f v,fwu
kd f
odYk ydaYk &muftyfum vmap&rnf/1

þqifph mt& rif;{u&mZfonf jynfow l u Ykd kd &[ef;awmfrsm;rSwpfqifh pnf;½k;H cJo h nf/


&[ef;awmfwYkd rd;k aumif;&ef y&dw&f w G jf cif;? bk&ifrif;jrwfukd qkawmif;arwåmydjYk cif;rsm;udk jyKvyk af p
&onf/ &[ef;awmfwu Ykd tusiphf m&dwt å wGuf oifMum;ay;ojzifh vlraI &; toift h wifh aumif;vm
Edik yf gonf/ a,musmf ;? rde;f r rcGjJ cm;bJ ynmoifMum;a&;wGif &[ef;awmfwu Ykd wm0ef,Ml u&onfh
oabm awGU&ojzifv h nf; pmayrwwfol enf;yg;vmcJrh nf jzpfygonf/ þum; rif;wke;f rif;u
jynfow l u Ykd kd &[ef;awmfrsm;rS wpfqifh pnf;½H;k cJjh cif; jzpfonf/ &[ef;awmfwu Ykd kd pnf;½H;k &mwGif
rif;wke;f rif;\ atmifjrifrrI sKd ;udk oDaygrif; r&&Scd yhJ g/
oDaygrif;onf uke;f abmifrif;quf\ aemufq;kH xD;eef;pd;k pHco hJ l jzpfonft h jyif 7 ESpo f m
tkypf ;kd Edik cf yhJ gonf/ e,fcsUJ t&if;½Sirf sm;u oDaygrif;udk eef;csí tdE, d´ ½Sd &wem*D&o d Ykd ac:aqmifomG ;
cJoh nf/ oDaygrif;vufxufwiG f a½S;bk&ifrsm;uJo h Ykd oHCmudk axmufychH yhJ gonf/ oDaygrif;onf
ppfuikd ;f awmifoYkd rif;crf;rif;em;jzifh <uvmNy;D bke;f Bu;D rsm;? ud&k ifrsm;? ausmif;wdu k \ f vdtk yfcsuf
rsm;udk vSL'ge;f cJo h nf/2 ppfuikd ;f odYk <uvmjcif;rSm yxrqH;k ESihf aemufq;kH jzpfonf/ jrefrmhordik ;f wGif
xD;eef;pd;k pHpOf umvwavQmufv;kH Ak'o ¨ moemudk Munf½h aI pmifah ½Smufr?I tm;ay;jri§ w hf ifrrI sm; ½Scd ohJ nf/
rif;wke;f rif;ESihf oDaygrif;vufxufwiG f ppfuikd ;f awmifwiG f oHCm 500 ½Sv d monf/
1874 ckEpS f pm&if;t& awmifbufyikd ;f wGif 32 wGJ ½Sv d monf/3 pmoifoC H m 252 yg; ESihf 4 yg;rSm
ysuu f uG af eonf/ ajrmufyikd ;f wGif 6 wG?J pmoif&[ef; 40 ½Sv d monf/ pkpak ygi;f oHCm 364 yg;
½Sv
d monf/ 1877 ckEpS w f iG f ppfuikd ;f awmif½dS oHCmta&twGuf usqif;vmonf/ 1877 ckEpS w f iG f
tao;pdwf pm&if;t& 9 wG?J pmoif&[ef; 72 yg;? 'kuw d© 35? zsm;em 18? Ak'p¨ mayrwwfol 13
yg;? pkpak ygi;f 138 yg;om ½Sad wmhonf/4 rif;ajymif;rif;vGJ jzpfaomaMumif[ h k qdEk ikd o f nf/ oDaygrif;eef;&p
1
rHkwdkifyif? ay? uJ-ausm/
2
ukef;abmifquf (2004)? twGJ 3? rsuf -409
3
jrefrmvdkwGJ(wpfwGJ?ESpfwGJ ponf)
4
yk&ydkuf a½Tudkif;om; (OD;aombdw) pmpk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 203

rif;nD rif;om;rsm;pGmudk owfjzwfvu kd of jzifh xdo


k w
l EYkd iS q
hf ikd af om &[ef;awmfrsm; qufvufrae0HMh u
í[k awG;p&mjzpfonf/ ,if;wdo Yk nf ab;vGwu f if;&m a&TUajymif;oGm;MuaomaMumifrh sm; &[ef;OD;a&
avsmuh somG ;avonfavm[k wGuq f rdygonf/
ppfuikd ;f acsmif½dS bke;f Bu;D rsm;? ausmif;wdu k rf sm;odYk qefrsm;vSL'ge;f aom taxmuftxm;
trsm;tjym;½Sod nf/ 0gqv kd rSpí q&mawmfrsm;udk vpOf pyg;axmufyrhH u I kd Z,m;jzifh azmfjyxm;onf/

qeftvSL 0gqdkvrS waygif;vxd (wif;jzifh)


0gqdkvrSvSL'gef; 0gqdk 0gacgif awmfovif; oDwif;uRwf wefaqmifrkef; waygif;
bk&ifeef;awmfrS 15 83.2 83.2 83.2 53.2 53.3
pyg;axmufyHh
qef 6 33.2 33.2 33.2 23.2 23.2

yk&ydu
k f 546 / omoemawmfxeG ;f um;jyefyY mG ;a&;OD;pD;Xme
qeftaxmuftyhH vufcH&½Sdaom q&mawmfrsm;rSm OD;OmP (iSufwGif;q&mawmf)
OD;awZ0ef (iSuw f iG ;f q&mawmf)? OD;eE´ rwGi;f q&mawmf? o*FZmq&mawmf o*FZmq&mawmf\
aemufvu kd w f ynfh OD;Z0e? OD;pE´rd m wdjYk zpfonf/
vpOfqeftvªawmfcGJwrf;&½Sdaom q&mawmfrsm;
o*FZmq&mawmf 1.5 wif;
OD;pE´rd m 7.2 wif;
OD;eE´ 5 wif;
OD;awZ0ef 2 wif;
OD;eE´m 2 wif;
bke;f Bu;D rsm;tm; qefvLS &mwGif wlnrD I r½Sod nfukd awGU&onf/ &aoh&[ef;rsm;ESihf a0;acgif
aom bke;f Bu;D rsm;udk 2 wif; axmufyo Hh nf/ awmxJwiG f &aoh &[ef;tjzpf aeaom &[ef;rsm;udk
qefyrkd v
kd LS 'ge;f cJo
h nf/
204 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

ajrmufbufa'ojzpfonfh ppfuikd ;f e,f? 'Dy, J if;e,f? a&Tbekd ,fEiS hf tvHk av;NrKd Ue,fwo Ykd nf
uke;f abmifacwfwiG f xif½mS ;aom&[ef;awmfrsm; xGu&f &dS m jzpfco Jh nf/ bke;f awmfBu;D rsm;onf
tcsed u f mv Mumjrifph mG jzifh Ak'o ¨ moemudk MunfnKd o'¨gymG ;rsm;vmatmif taumif;qH;k omoem
jyKjcif;? bk&if\ apmifah ½SmufrI atmufwiG f ynma&;pepfukd tajccHí Ak'b ¨ mom wd;k wufr½I v dS mjcif;?
jynfot l rsm;uvnf; axmufyv Hh mjcif;wdYk jzpfonf/ ypön;f 4 yg;tjzpf ausmif;? ouFe;f ? qGr;f ?
aq;udv k nf; vSL'ge;f cho J nf/ xdb k ek ;f awmfBu;D rsm;onf yd#uwfpmay uRr;f usiw f wfajrmufrw I iG f
ausmMf um;cho J nf/ xdo k Ykd jyefqEkd ikd o
f u l kd bk&ifu vSLzG,yf pön;f ESit hf wl bmoma&;qdik &f m bGUJqufuyf
cJo
h nf/ rif;wke;f rif; vufxufwiG f bke;f Bu;D tBu;D tuJrsm;udk vSL'ge;f &mwGif jcm;em;rI½o dS nf/
xdv k LS zG,yf pön;f rsm;rSm
pmapmif tewåvu©Pokwf 100 aumfyD
oifwek ;f "m; 1750
rsufrSef 280
za,mif;wdik f txkwv f u
kd f azmfjyrxm;
ajrmufbufa'owGif bk&ifvLS 'ge;f aom oHCm 2476 yg;½Síd ausmif;wdu k f 311 ausmif;
wGif aexdik Mf uonf/1 þodYk rif;u qGr;f qefawmfrsm;udk vSL'ge;f cJo h uJo h Ykd omoemjyKq&mawmf
uvnf; &[ef;wdEYk iS yhf wfoufaom trdeaYf wmfrsm;udk xkwjfyefavh &Syd gonf/ wpfcgu omoemydik o f nf
ajr'l;NrKd Ue,fwiG ;f &Sd &[ef;awmfwu Ykd kd uREJ mG ;aoom;wdu Yk kd yHo
h ulom;[lí raumufcH rpm;aomuf
Mu&ef rif;wke;f rif;w&m;Bu;D avQmufxm;onft h wdik ;f trdeaYf wmfxw k f wm;qD;cJ&h zl;onf/
,cktcgrSm opmoe 'g,umr[m"r®&mZfrif;jrwfu uRJEGm;aoonfudk
&[ef;awmfwYkd taumuft½I tpm;taomuf r&Sad pESihf tavQmuftxm;
&So
d nf/ omoemüvnf; ab;&efjzpf&monf/ ajr;'l;e,fav;&yf &Sp&f yftwGi;f
oDwif;oHk;aeMuonfh &[ef;omraPwdkYrSm uRJEGm; aoonfudk yHhoul

1
rHw
k ikd yf ifausmif;pmpk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 205

taumuft½I tpm;taomuf r&Sad pESi?hf ajr;'l; *dP k ;f tkyf *dP


k ;f axmufwu
Ykd
Edik ef if;atmifqif1h /
[lí azmfjyxm;onf/ xdt k rdeaYf wmfu uREJ mG ;rsm; owfpm;cGihf r&So
d jzifh a&m*gjzifh aoaom
uREJ mG ;wdu
Yk v
kd nf; jynfow l Ykd pm;aomufMujcif;yif jzpfygonf/

&[ef;oHCmrsm;ESifh avmuDudpörsm;
uke;f abmifacwfwiG f &[ef;rsm;onf omoemydik \ f vrf;nTeq f ;kH rrIatmufwiG f ½Scd NJh y;D
bk&ifu cs;D jri§ rhf rI sm; jyKco Jh nf/ rif;om;\ q&monf xdrk if;om; rif;jzpfvmaomtcg ,if;\
i,fq&monfvnf; omoemydik f jzpfNru J o hJ Ykd awGU&onf/ omoemydik \ f tkycf sKyrf aI tmufwiG f
omoemjyK omoemydik t f zGUJ ½NdS y;D XmecsKyo f nf bk&ifh a½TNrKd UawmfwiG f &So d nf/ wpfEikd if v H ;kH \ omoem
awmfa&; udp&ö yfrsm;udk aqmif&u G &f ef aejynfawmfwiG f ok"r®mZ&yf [lí&So d nf/ xdo k "k r®mZ&yfawmfrS
omoemjyKq&mawmfBu;D rsm;tzGUJ u pDrt H yk cf sKyaf vonf/ xdt k zGUJ \ uke;f abmifacwfu tBu;D tuJ
jzpfaom omoemydik rf sm;wGif ajrmufbufwu kd af 'o Zmwd q&mawmfwu Ykd trsm;qH;k jzpfonfukd
awG&Y &dS ygonf/
xdak cwfu tkycf sKyaf &;yHpk H 2 rsK;d ½SNd y;D wpfcEk iS hf wpfck tjyeftvSef rScD akd eonf/ rif;{u&mZf
trSL;&Sad om avmuDtyk cf sKyaf &;ESihf omoemydik q f &mawmf trSL;jyKaom &[ef; tkycf sKyaf &;wdYk jzpfonf/
bk&ifonf wpfEikd if v H ;Hk udk tkycf sKyNf y;D omoemydik o f nf &[ef;oHCmrsm; tzGUJ ukd tkycf sKy&f onf/
bk&ifEiS hf omoemydik o f nf wpfO;D ESihf wpfO;D wdu k ½f ukd q
f ufo,G af eonf/ &[ef;rsm;onf bk&ifxH
jynfow l \Ykd epfemcsurf sm;udk wifjy&ef? om,m0ajyma&; aqmif½u G &f efwt Ykd wGuf vdt k yfaomtcg
arwåmpm ay;ydcYk aJh vh&o dS nf/
þwGif &[ef;awmfrsm; avmuDa&;udp&ö yfrsm;wGif yg0ifvmcJ&h onfwu Ykd kd azmfjy&ef vdt k yf
vmygonf/ uke;f abmifacwfwpfavQmufv;kH rif;onf omoemjyK omoemydik u f kd cefx Y m;vsuf
omoemawmf0efxrf;wd\ Yk axmufcrH u I kd &,lNrjJ zpfonf/ txufwiG f wifjycJo h nft h wdik ;f rif;u

1
rH k w d k if yif ? ay? 1¿? a'gufwmwdk;vSvufa&;pmpk
206 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

(aejynfawmfEiS hf teD;0ef;usi&f )dS &[ef;awmfw\ Ykd ypön;f av;yg; 'g,umcHvsuf omoemawmf


zGUH NzKd ;a&;udk &Guaf qmifay;cJo h nf/ tjyeftvSet f m;jzifh &[ef;awmfwu Ykd vnf; rif;{u&mZfukd
xde;f ausmif;ay;Edik cf o hJ nfrsm; &Syd gonf/ anmif&rf;acwf omvGerf if;udk om;awmf ykeu f efcphJ Ofu
rif;udk &[ef;awmfwu Ykd umuG,af y;cJ&h zl;onf/ uke;f abmifacwfukd wnfaxmifcahJ om tavmif;
rif;w&m;Bu;D vufxuf Edik if pH nf;½H;k a&;wGif twkv,o q&mawmfonf jrif;&nfwufbUJG jzifh
ppfonfwdkYudk pdwf"mwfa&; aphaqmfay;cJhzl;onf/ A'Hkrif;vufxuf armif;axmifomoemjyK
q&mawmfonf rif;{u&mZf odvo kd rQ tkycf sKyaf &;? Edik if jH cm; qufqaH &;wdw Yk iG f yg0ifvrf;jyay;cJzh ;l
onf/ odjYk zifh &[ef;awmfrsm; tkycf sKyaf &; yg0ifvmcJ&h onfh taetxm;odYk a&muf&v dS mcJo h nf/
rif;wke;f rif;vufxufwiG f tvGeo f o
d mxif&mS ;avonf/
rif;wke;f rif;onf eef;&Ny;D oH;k ESpaf usmt f Mum 1856 ckEpS w f iG f &[ef;awmfwEYkd iS q hf ikd af om
trdeaYf wmfwpf&yfukd xkwjf yefco hJ nf/ xdt k rdeaYf wmf\ y"metcsurf mS &[ef;awmfw\ Ykd vZÆrD EI iS hf
tvZÆrD w I u Ykd kd cGjJ cm;jyvsuf tvZÆ&D [ef;wdu Yk kd rvSL'ge;f rud;k uG,Mf u&ef xkwjf yefjcif; jzpfonf/1
oóar"tcGeaf iG raumufccH ifu t&m½Srd sm;onf jynfov l x l x k rH S tjrwfrsm;pGm &½Síd
azmufjyefaeMuonf/ oóar"tcGef aumufcNH y;D aemuf bk&ifonf &[ef;wdt Yk m; a'ot&m&Sw d Ykd
tcGeaf umufcaH &;udpu ö kd Bu;D Muyfxed ;f odr;f ay;&ef avQmufxm;cJo h nf/ xdaYk Mumifh aus;vuftzGUJ
tpnf;ay:wiG f MoZmvTr;f rd;k vmonf/ tcGeaf umufcaH &;aMumifh t&m½Srd sm;udk jynfow l x Ykd rH S tydk
aumufcjH cif;udk wm;jrpfonf/ tcGeaf umufcaH &; pepfopft& t&m½Srd sm;onf w&m;pD&if qH;k jzwf
csut f & w&m;usr;f wdu Yk kd tcsK;d usjzifh aumufccH iG &hf ½So d nf/ tcsKUd t&m½Sw d o Ykd nf tcGeaf wmf rw&m;
aumufcw H wfMuonf/2 xdt k cg bke;f Bu;D rsm;onf aus;vufjynfow l \ Ykd a½SUrS OD;aqmif umuG,f
ay;cJMh uonf/ xdo k uYkd muG,af y;Edik af tmif rif;wke;f rif;u trdeaYf wmfukd þodYk xkwjf yefay;cJo h nf/
'Dy, J if; ajr'l;ESpNf rKd U aus;&Gmrsm;rSm 1230 ck oóar" tcGeaf wmfaiG aumufc&H ef
&So d nfukd trdeaYf wmfjrwfEiS hf aumufcaH ponf jzpfonf/ ay;tyfonfh trdeaYf wmf

1
1217 ck wydkYwGJvqef; 10 &ufaeYjyef trdefYawmf/ rsdK;Munfh yk 611
2
Toe Hla (1987), p.189
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 207

pmcRef Oya'rSwpf mrsm;ESihf ok"r®mq&mawmfwu Ykd ay;tyfonfh qifq h pkd mrsm;udk


NrKd U&mG &Sd *dPk ;f tkyf *dP
k ;f axmufwx Ykd H wifjyavQmufxm;Ny;D vQif aus;&GmolBu;D wdu Yk kd
NrKd U½;kH uac:í . . . aus; &Gme,fwiG ;f &Sd tdr&f if; pHyk mG ;rsm;udk t<uif;tusef r&Sd
pm&if;awmif;,l1
&ef nTeMf um;cJo h nf/
aus;½GmtzGUJ tpnf;ay:wiG f t&m½Srd sm;ESihf a'otBu;D tuJw\ Ykd tkycf sKyaf &; nHzh si;f vQif
aus;½Gmjynforl sm;udk xdcu kd ef pfemapcho J nf/ tcsKUd tcGeaf y;aqmif&ef aiGaMu; r½Síd acs;iSm;Mu&onf
rsm; ½Scd o
Jh nf/ jynfow l xYkd rH S aiGaMu; ray;aom vkyt f m;udk awmif;qdck o Jh nf/ olw\Ykd epfemcsurf sm;udk
q&mawmfwt Ykd m; avQmufxm;ojzifh xdo k aYkd om udprö sm; rjzpfay:&ef q&mawmfwu Ykd bk&ifxo H Ykd
arwåmpmrsm; qufoiG ;f í wifjycho J nf/
tkycf sKyaf &; nhzH si;f rIaMumifh epfemcsurf sm; jynfow l tYkd ay:wiG f jzpfay:vmaomaMumifh
q&mawmfxH olw\ Ykd epfemcsurf sm;udk wdik Mf um;cho J nf/ avmuDa&;&mudprö sm;wGiv f nf; &[ef;
oHCmwdYk yg0ifvmonf/ tcsKd U &[ef;ESihf ravsmo f nfrsm;vnf; yg&cdS o hJ nf/ vifr,m; jyóemwGif
&[ef;yg0ifvmcJyh kH wpfcu k kd wifjyvdyk gonf/ 1872 ckEpS u f 0onf;&GmrS 'um iausmufco J nf
r,m;jzpfoEl iS hf uawmufuqjzpfum rdb&Gm jyefvmcJo h nf/ xdu k mvtwGi;f ZeD;jzpfoo l nf
zsm;emaoqH;k cJo h nf/ xdt k cg vifjzpfou l oN*Kd [&f ef jyefvmcJah omtcg aus;&GmolBu;D u oN*Kd [cf iG hf
ray;cJah cs/ vifr,m;ydik f ajr,mOpömrsm;udv k nf; raorD &[ef;awmf OD;tmpdPo Ö Ykd vSLcJah Mumif;
qdak vonf/ xdu k pd t ö wGuf iausmufcu J þodYk omoemydik o f Ykd avQmufxm;cJo h nf/
ouú&mZf 1234 ck ewfawmfvqef; 10 &uf aeY uReaf wmfyikd f r,m; yd;k pmO
tzsm;a&m*gEiS hf aoqH;k ygaMumif;bk&m;? aoqH;k &Síd uReaf wmfu ia&TrQi?f iwm&Snf
wdEYk iS hf &yf&mG vlBu;D wdu Yk kd wdik yf ifí oN*Kd [0f efukd aqmif&u G rf nf&&dS m *dP k ;f tkyf
q&mawmfnD olBu;D icsed u f txufumv uGm&Si;f oH Mum;bl;onf t&dwu f kd

1
trdefYawmfaygif; Oya'awmfaygif;? ay? rkHwdkifyifpk/ cd-ausm
208 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

t>rufjyKí vifjzpfr,m; jzpfajrmufygvsuf vifr,m;tjzpf rajrmufav[ef


ajymqdNk y;D vQif uReaf wmfukd twif;csKyx f m;ygaMumif; bk&m;/
uReaf wmfukd twif;tMuyf csKyx f m;Ny;D vQif nDoBl u;D icsed uf uReaf wmf
r,m; rdpmOydik f v,f,mOpöm ypön;f rsm;udk r,m;aovifpm; w&m; tavsmuf
rjzpf apvdo k rIjyKí rdpmOuyif *dP k ;f tkyqf &mawmfukd vSLcJah v[ef aumufuspf
vnfq,fjyKí ,ckxufwikd f *dP k ;f tkyq f &mawmf OD;tmpdPu Ö vuf&v dS yk u
f ikd f
aygiEf aHS &mif;pm; jyKvyk o f nfukd cHaeygaMumif; bk&m;/
uReaf wmfr,m; rdpmO touf&pdS Of vlBu;D olBu;D &SiBf u;D wdaYk &SU um,uH
ajrmuf *dP k ;f tkyq f &mudk rvSL'ge;f cJo h nf rSeyf gonfuv kd suf r,m;aovifpm;
rjzpfapvdk rIBupH nfvnfq,fí *dP k ;f q&mawmf t&dyEf iS hf vSeNYfy;D vQif olBu;D uyif
vdck si&f if; jzpfygonf/ odu Yk ukd siahf omfvnf; avmu"r®taMumif; tvnfroifh
onfEiS hf *dP k ;f tkyq f &mawmfukd vSL'ge;f &jzpfrS awmfrnfBupH nfí olBu;D t&Sed f
*dP k ;f tkyt f &Sed Ef iS bhf íd uReaf wmfukd xdr;f axmifajcusi;f twif; t"r® jyK&wf
ESyd íf Opömypön;f rsm;udk odr;f ,lygonfb&k m;/1
,if;trIwiG f wdik Mf um;avQmufxm;onfuo kd m awGU&&dS Ny;D trIppfaq;onfukd rawG&Y dS
&ay/ rnfoYkd ppfaq;í rnfoYkd qH;k jzwfonfurkd l rawGU&acs/ rnfoyYkd ifjzpfap tcsKd Uaom &[ef;awmf
wdYk ypön;f Opöm v,f,m rd;k ajrwdEYk iS hf oufqikd v f mvQif avmb 0ifvmwwfonf/ omrefvo l m;udk
tjypfrjrifvakd omfvnf; &[ef;tjzpfEiS rhf l 0denf;awmfEiS hf rudu k nf o
D jzifh 0denf; xde;f odr;f rIwiG f
avsm&h v
J mEdik o
f nf[k qdEk ikd af yonf/ xdt Yk jyif &[ef;awmfwo Ykd nf &yf&mG tBu;D tuJ cefx Y m;rIwiG f
vnf; tqH;k tjzwf ay;Edik o f rl sKd ; jzpfvmjcif;onf aumif;onf &So d uJo h Ykd raumif;onfrsm;vnf;
uyfygvmEdik o f nf jzpfygonf/ atmufyg trdeaYf wmfukd Munfyh g/
'Dy, J if;NrKd U *dP k ;f tkyq f &mawmf arwåm&yfccH sut f wdik ;f ia&Ttu kH kd 'Dy, J if;NrKd U
pD&ifpk [oFmNrKd UoBl u;D cef/Y

1
vufa&;rl? a&OD; OD;aomif;pk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 209

1235 ck? wefc;l vjynfah usmf 11 &ufaeY emcHawmf aersKd;ocF,m jyeftrdeaYf wmf/1
trdeaYf wmfuMkd unfv h Qif e,fy,fa'owdw Yk iG f *dP k ;f tkyf *dPk ;f axmuf q&mawmfwo Ykd nf
tvGef ta&;ygvmcJah Mumif; odomayonf/ &[ef;awmfwo Ykd nf aumif;aom vlraI &;rsm;udk
&Guaf qmifay;cJMh uonfrsm;vnf; &Syd gonf/ 1868 ckEpS w f iG f 'Dy, J if;ESihf a½Tbekd ,frS &[ef;rsm;onf
bk&ifxH arwåmpm wifoiG ;f vmonf/ xdak rwåmpmwGif xdak 'otwGi;f wGif jynfow l Ykd om,m
0ajyma&;twGuf a&avSmifuefrsm;? wl;ajrmif;rsm; wnfaqmufjcif;? topfjyKjyifwnfaqmufjcif;?
t&nfBuKd tvkyo f rm;rsm;udk tcGeaf y;aqmifjcif;rS uif;vGw&f efjzpfonf/2 &[ef;oHCmrsm;onf
t&m½Srd sm;tay:wiG f MoZmvTr;f rd;k vmonf/ vTwaf wmfneT Mf um;csuf 13 atmufwb kd m 1868
ckEpS t
f & v,fajr tjiif;yGm;rIrsm; jzpfay:vmygu q&mawmfa½SUwiG f ajz½Si;f &onf/ tjiif;yGm;ol
rsm;onf q&mawmf qH;k jzwfcsuf (od)Yk jzefajzcsuu f kd vufcMH u&onf/3 xdak 'owGi;f wGif bk&ifah ½Teef;
awmftwGuf rD;aoG;oGi;f Mu&onf/ rD;aoG;rsm;udk bk&ifeh ef;awmfoYkd wefb;kd avQmh a&mif;Mu&onf/
xduk o Jh Ykd epfemcsurf sm;aMumifh bke;f Bu;D rsm;onf pmrsm; a&;om;í bk&ifx h H ay;ydcYk o
Jh nf/ xdrk ;D aoG;oGi;f
trIukd &[ef;awmfrsm;rSwpfqifh wifjyEdik o f jzifh t&m½Srd sm; tjrwfxw k jf cif;rS oufom&m&chJ
onf/4 bke;f Bu;D rsm;onf tcGeaf umufcjH cif;rS uif;vGw&f rnfh pm&if;udv k nf; aqmif½u G af y;onf/
1869 ckEpS w f iG f cdu
k ;kd &mrhJ 'kuw d© rsm;onfvnf; tcGeaf y;aqmifjcif;rS uif;vGwo f nf/ xkpd m&if;udk
atmufwiG f azmfjyxm;onf/
ajr'l; 163 'kuw d©
'Dy, J if; 371 'kuw d©
a½Tusif 13 ½Gm 45 'kuw d©
opfap; 6 ½Gm 15 'kuw d©
q&mawmf\rdb 20 'kuw d©

1
vufa&;rl? a&OD; OD;aomif;pk
2
rkHwdkifyifay? rsuf *daMum
3
rHkwdkifyifay? rsuf *gaMum
4
rHw
k ikd yf ifay? rsuf *g0rf;
210 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

a'oqdik &f m q&mawmfrsm;\ a½SUaqmif a½SU½u


G jf yKay;rIaMumifh xk'd u
k w
d© 614 OD;onf tcGeaf wmfay;
aqmifjcif;rS uif;vGwof nf/1 wl;armif;aus;½GmwGif tcGeu f if;vGwo f nfh pm&if;udak tmufwiG f
azmfjyxm;onf/

wl;armif;½Sd tcGefvGwfNidrf;cGifh&pm&if;2
aus;½Gm rdom;pkaygif; tcG e f v G w f t d r f tcG e f c H t d r f
wl;armif; 248 64 454.5 2.47
tifyx k ;kd 103 27 175 2.3
bkwf 76 5 161 2.27
ebJtikd f 51 11 101.5 2.54
rd;k awmif 28 2 30 1.15
pkpak ygi;f
aus;vufa'o½Sd q&mawmfrsm;onf 'um 'umrrsm;tm; tEÅ&m,frS umuG,af y;onf/
1866 ckEpS w f iG f jrifueG ;f ESihf jrif;cHw k ikd f nDtpfuEkd pS Of ;D u OD;aqmifí awmfveS af &; jzpfymG ;cho J nf/
xktd a&;awmfyu kH kd ESrd Ef iS ;f cJNh y;D &maygi;f rsm;pGmaomolrsm; jrefrmEdik if H atmufyikd ;f odYk vGwaf jrmufomG ;
onf/ yef;wdrrf if;om;\ ta&;awmfykH jzpfymG ;cho J nf/ yef;wdrrf if;om;onf tdraf ½SUuaemifrif;om;
\om;jzpfonf/ olonf wlawmfpyfonft h jyif oruf jrifueG ;f rif;om; vkyBf urH u I kd tdraf &SUpH
uaemifrif;om;Bu;D cH&onf/ yef;wdrrf if;om;\ ta&;awmfyo kH nf a½Tbukd kd A[dXk metjzpf xm;cho J nf/
taMumif;rSm a½Tbo kd nf ol\tazudk axmufccH o Jh rl sm; jzpfMuonf/ xdt k a&;awmfyu kH kd bk&ifw h yfrsm;
u ESrd ef if;MuaomaMumifh jrefrmEdik if aH tmufyikd ;f odYk xGuaf jy;wdr;f a½SmifomG ;onf/ xdu k o Jh Ykd xGuaf jy;
wdr;f a½Smifí jrefrmEdik if H txufyikd ;f wGif cdv k rkH rI sm;aMumifh jrpfEpS o f ,
G f Mum;a'owGif qlyal omif;use;f rI
rsm; jzpfay:co Jh nf/ trItcif;rsm;? uRerf sm;? NrKd Uol NrKd Uom;rsm;vnf; yg0ifco Jh nf/ t&m½Srd sm;\

1
rHkwdkifyifay? rsuf * 0rf;
2
Toe Hla , 1987, p. 191
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 211

azmufjyefrrI sm;aMumifh xGuaf jy;wdr;f a½SmifcMJh uonf/ &moDOwk tajctaeaMumifh aeom;wus


rjzpfapchb J J vlryI wf0ef;usio f pfrsm;om jzpfay:co hJ nf/ jrefrmEdik if aH tmufyikd ;f wGif o[Zmw rjzpfcJh
acs/ xdaYk Mumifh rdrEd ikd if u H o kd m vGr;f qGww f orIrsm; jzpfay:co Jh nf/ xdjYk yif q&mawmfBu;D rS wpfqifh
bk&ifx h oH Ykd vGwNf ird ;f csr;f omcGihf ay;&ef toem;cHpm wifoiG ;f cho J nf/ jrpf½;kd wavQmufEiS hf jrpfEpS o f , G f
Mum; a'o½Sd oHCmrsm;onf arwåmpm a&;om;í q&mawmfBu;D rsm;rSwpfqifh bk&ifx h oH Ykd olw\ Ykd
qE´rsm;ESihf olw\ Ykd &yf½mG jyef tajctaersm;udk azmfjycho J nf/
þwGif ok"r®mq&mawmfwu Ykd 'Dy, J if; *dP k ;f tkyf *dP k ;f axmufwo Ykd Ykd qifq h akd om pmudk
azmfjyay;vdu k yf gonf/
'Dy,J if;NrKd U *dP
k ;f tkyf *dP k ;f axmufw/Ykd . . . Edik if aH wmftwGi;f t&yf&yf NrKd U aus;&Gm
ae qif;&Jom; uReaf wmfrsKd ;rsm;rSm &,lxed cf seu f 0hJ u S o
f nf? olyek b f ufygol
jzpfonfqíkd tBu;D tuJwu Ykd ppfaMumawmif;cH pm;,lMuaomaMumifh qif;&Jom;
uReaf wmfrsKd ;wdYk rNird rf ouf &Sad Mumif;rsm;ESihf a&Tem;awmfjrwf Mum;odawmfrv l Qif
olyek b f ufygo?l b@mawmfrsm;udk &,lxed cf seo f l jzpfonfqíkd tBu;D tuJwu Ykd
tar;tjref; tppftaMum r&Sad pESi/hf
[lí rif;\ trdeaYf wmfukd ud;k vsuf e,fq&mawmfwu Ykd kd od&x
dS ed ;f odr;f Edik &f ef ay;ydcYk o hJ nf/ trdeaYf wmf
u 1229 ckEpS f jymodv k jynfah usmf 10 &uf (18 Zefe0g&D 1868)aeYwiG f xkwjf yefco hJ nf/1
rsm;pGmaom &[ef;rsm;onf avmuDupd rö sm;wGif yg0ifvmonf/ xdaYk Mumifh tcsKd Uaom
&[ef;awmfwYkd &[ef;0denf;ydik ;f wGiv f nf; avsm&h v J monf/ þYojYkd zpf&jcif;rSm jynfov l x l t k ay:wiG f
arwåmxm;chaJ omaMumifh jzpfonf/ *dP k ;f tkyf *dP k ;f axmuf q&mawmfrsm; tBuaH y;onft h wdik ;f
vkyaf qmifvmMuonf/ Oyrmtm;jzifh Ncrd ;f ajcmufí aiGnp§ rf rI sm; ,cifuxuf rsm;vmonf/
rif;rIxrf; t&m½Srd sm;u Oya'udk taumiftxnfazmf vkyaf qmifusio hf ;kH &mwGif q&mawmfrsm;udk
Bu;D Muyfapcho J nf/ q&mawmfrsm;rSwpfqifh epfemcsurf sm; wifjy&mwGif azmufjyefaom t&m&Srd sm;udk
qifah c:í jyóemudk ajz½Si;f apcho J nf/ q&mawmfrsm;u qd;k 0g;aom t&m½Srd sm;udk &mxl;rS z,f&mS ;chJ

1
rHkwkdifyif? ay? cg –ausm
212 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

onf/ q&mawmfrsm;onf tpD&ifcpH mudk ok"r®mq&mawmfrw S pfq f ifh vTwaf wmf(od)Yk bk&ifx h o H Ykd
wifjycho J nf/ q&mawmfBu;D rsm;\ axmufccH sujf zifh qif;&Jom; ½Gmom;rsm;onf rvTrJ a½Smifomaom
tajctaersm;jzpfonfh rd;k acgijf cif;? yd;k usjcif;? a&vTr;f rd;k jcif;wdjYk zifh BuKH awGUvm&aomtcg tcGef
uif;vGwcf iG hf &½Srd nf[k arQmv f ifEh ikd cf MJh uonf/ ta&;Bu;D aom jyóemrsm; tjiif;yGm;rI ay:ayguv f m
aomtcg &[ef;awmfrsm;uom zseaf jzay;onft h wGuf w&m;p&dwrf sm;? ½H;k tcGerf sm; ay;aqmif&ef
rvdak wmhacs/ aus;vufa'owdw Yk iG f jynfow l tYkd csi;f csi;f jzpfaom w&m;rIcif;rsm;? tarGrrI sm;
a<u;NrrD rI sm; ponfwu Ykd kd aus;vuf&[ef;awmfrsm; odrYk [kwf aus;&GmtBu;D tuJrsm;u ausmif;xdik f
yk*Kd¾ vrf sm; a&SUwiG f ajz&Si;f Muonf/ odjYk zifh jynforl sm; w&m;&ydik cf iG u hf kd tjynf&h &SEd ikd Mf uaomfvnf;
&[ef;awmfrsm;taejzifrh l av;aomtrIupd rö sm;? avmuDvrl u I pd rö sm;jzifh wjznf;jznf; zdp;D vmcJ&h
onf/ xdt k cg 0denf;awmfü avsm&h v J mcJah wmhonf/
1866 ckEpS w
f iG f jrifueG ;f ESihf jrif;cHw k ikd f tmPmodr;f rI jzpfymG ;Ny;D t*Fvyd t f pd;k & odr;f yduk x f m;
aom atmufjrefrmEdik if o H Ykd xGuaf jy; vGwaf jrmufomG ;olwo Ykd nf q&mawmf\ Mum;0if zseaf jzay;rI
aMumifh 1868 ckEpS w f iG f rif;wke;f rif;u vGwNf ird ;f csr;f omcGihf ay;vdu k o f nf/ xdaYk emuf ,if;wdo Yk nf
rdrZd mwd rdrjd yefvmMuonf/ ykeu f eforl sm;xHrS odr;f ydu k x f m;aom ypön;f rsm;udk jyefay;vdu k o f nf/
bk&ifonf ,cifu cHpm;&aom tcGit hf a&;rsm;udk jyefay;½Hrk Qru 4 ESpf 4 rd;k tcGeu f if;vGwcf iG hf
ay;cho J nf/ xdak v;ESpw f mumvtwGi;f a<u;&Siw f Ukd ukd a<u;a[mif;rsm; jyefvnf&vdrk t I wGuf
w&m;pGq J jkd cif;udk ydwyf ifxm;onf/
tcsKytf m;jzifh uke;f abmifacwf rif;? &[ef;ESihf jynfol oH;k yGiq hf ikd f qufqaH &;onf tusK;d
jzpfxeG ;f cho J nfukd awGU&onf/ omoemh'g,umjzpfaom rif;onf &[ef;awmfBu;D rsm;tm; ypön;f
av;yg;jzifh axmufycHh o Jh nf/ tjyeftvSet f m;jzifh &[ef;oHCmawmfwu Ykd vnf; wdik ;f jynf wnfNird f
at;csr;f a&;? jynforl sm; zGUH NzKd ;wd;k wufa&;wdt Yk wGuf rif;udk tBuaH umif; ÓmPfaumif; ay;cho J nf/
jynfow l u Ykd vnf; ausmif;? ouFe;f ? qGr;f ? aq;wdjYk zifh axmufyv hH LS 'ge;f chMJ uonf/ þodaYk om ,if;wdYk
\ ukov kd af umif;rIaMumifh jynfow l t Ykd m; aiGaMu; rw&m;aumufcjH cif;? vkyt f m;rw&m; aumufcH
jcif;? ESyd pf ufí tcGeaf wmf aumufcjH cif;ab;wdrYk S uif;a0;atmif tawmftoifh umuG,af y;Edik o f uho J Ykd
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 213

apmifah ½SmufrI jyKEikd cf o Jh nf/ odjYk zifh xdo k ;kH yGiqhf ikd f qufqaH &;\ aumif;rGeaf jyvnfraI Mumifh jynforl sm;
b0 wnfNird af t;csr;f cho J nf/ txdu k t f avsmuf wd;k wufrv I nf; &½Scd o Jh nf/
Ak'o ¨ moem pnfyifxeG ;f um;&ef tajccHtaMumif; 3 &yf vdyk gonf/ 4if;wdUk rmS yxr
taejzifh tkycf sKyo f rl if;\ axmufyHh umuG,af y;rI&&daS &;? 'kw, d taejzifh jynfov l x
l \k vlaerI
tzGUJ tpnf;twGi;f vlru I si0hf wfukd omoemrS xde;f uGyaf y;Edik af &;? wwd,taejzifh oHCmzGUJ pnf;
tkycf sKyyf kH Oya' ay:ayguaf &;wdYk jzpfonf/ ya'o&mZfacwfwiG f oHCmtzGUJtpnf;onf tkycf sKyo f rl if;ESihf
jynfov l x l t k Mum; aygi;f pnf; qufo, G af y;&m jzpfaeNy;D omoema&;onf rif;ESihf jynfov l x l tk ay:
MoZmvTr;f rd;k xm;Edik cf o hJ nf/ jrefrmAk'o ¨ moem tzGUJ tpnf;wGif tkycf sKyo f rl if;? &[ef;? oHCmESihf
jynfov l x l k vdu k af vsmnDaxGpmG qufE, T rf rI sm; &dcS o
hJ nf/ Edik if w
H pf0rS ;f ysUH EUHSwnf&aSd eonfh bke;f Bu;D
ausmif;rsm;rSwpfqifh &[ef;oHCmwdUkonf rif;ESihf jynfow l t
Ykd ay: vTr;f rd;k vmcJMh uonf/ Ak'o ¨ moem
onf rif;tay: vH;k 0wnfryDS gonf/ tkycf sKyo f rl if;\ cs;D ajrm§ ufumuG,f axmufyrHh I &vQif omoem
pnfyifNy;D omoemjyKrif; uif;rJv h Qif Ak'o ¨ moem ndK§ ;rSed Nf rJ jzpfygonf/
odaYk omf rif;u tkycf sKyrf aI umif;&ef vdo k uJo h Ykd &[ef;awmfwu Ykd vnf; y&d,wfEiS hf y#dywf
wdjYk zifh vHNk cKH atmif axG;ydu k x f m;&ef vdyk gonf/ &[ef;onf
oEÅKóaump-a&mif&h v J , G jf cif;*kPf
okba&mp-arG;jrLvG,jf cif;*kPf
tyÜuad pömp-trIupd eö nf;jcif;*kPf
ov’[u k 0kw-åd aygah om toufarG;0rf;ausmif;rI &Sjd cif;*kPf
oEdNÅ Ead´ &mp-Nird o f ufaom£ajE&´ jdS cif;*kPf
edyaump-&ifah omynm&Sjd cif;*kPf
tyÜ*aAÇm-ud, k Ef w I Ef vS ;kH rMurf;MuKwjf cif;*kPf
ukavoGeEk*ad '¨g-'g,umwdüYk ruyfNijd cif;*kPf
wdjYk zifh jynfph &kH rnf[v k nf; qdo k nf/ (arwåow k å ? 2)/
214 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

odaYk omf &[ef;wdik ;f þodYk rjynfph EkH ikd Mf uacs/ rif;wke;f rif;vufxufwiG f &[ef;awmfwu Ykd kd
e,fy,fa'o tkycf sKyo f w l u
Ykd kd qdq k ;kH ray;&ef (tmPm) tyfEiS ;f aomtcg tcsKd Uaom bke;f awmfBu;D
wdo Yk nf tkycf sKyaf &;&mwGif 0ifa&mufpu G zf ufvmcJMh uonf/ MoZmtmPmudk oH;k pGv J mcJMh uawmhonf/
&mxl;ae&mwdw Yk iG f *dP
k ;f tky?f *dP k ;f axmufwYkd oabmwlorl sm; ae&m&&Sv d mcJMh uonf/ Oyrm
1873 ckEpS u f [oFmNrKdUoBl u;D t&mudk 'Dy, J if; *dP k ;f tkyq f &mawmf axmufco H u l om &&Scd o hJ nf/1
tkycf sKyaf &;ESihf vlrt I zGUJ tpnf; ,d, k iG ;f vmaomtcg &[ef;awmfwo Ykd nfvnf; tusirhf S ,kwaf vsmh
usqif;vmwwfonfukd awGU&&dS ygonf/
oDaygrif; eef;oufaemufyikd ;f &[ef;awmfrsm; ygaom "m;jywdu k rf EI iS hf &Sio
f '¨rE® iS hf [Hvif;Bu;D
NrKd U&mG oHCmawmfwYkd jzpfymG ;aom trIupd w ö iG f pD&ifcsuu f kd wifjyvdyk gonf/ "m;jywdu k rf w I iG f yg0if
cJMh uaom &[ef;awmfwrYkd mS [Hvif;rS jzpfí aemufjzpfonfh trIwiG v f nf; xd[ k v H if;bke;f Bu;D rsm;
yif jzpfygonf/ "m;jyrI jzpfymG ;&mrSm rSux f d qm;awmif&mG iaomhBu;D ESihf r,m; rdo,fwt Ykd vSLwGif
jzpfonf/ xdt k rIwiG f twdu k cf &H aom oDvpE´em&mr wdu k o
f pfq&mawmf t&Siaf ombdwu
vTwaf wmf0efBu;D rsm;odYk oGi;f pm ay;ydcYk o hJ nf/ xdo k iG ;f pmudk wifjyvdyk gonf/

t&Sifaombdwq&mawmfu vTwfawmfoGif;pm
oDvpE´em&mrwdkufopf aombdwq&mawmf Mum;tyfygonf 0efY&Sifawmf
rif;Bu;D wd/Yk
&wemodCaF wmif vufru S x f d qm;awmif&mG ae aqGrsKd ;wdu Yk tvSLcH
yifíh ae&yfqm;awmif&mG odYk oGm;a&muf waygi;f vjynfah usmf 3 &ufaeY eHeuf
vSL'ge;f MuonftwGi;f [Hvif;*dP k ;f axmuf &Sio f Zk mw wynf&h iS af ZmwwdYk vl
200 ausmcf efY aoéH vSef "m;c&if; véH pGu J ikd v
f m&m q&mawmfEiS hf wynfrh sm;wdu Yk kd
½du
k Ef u
S f aoG;xGuo f ,H kd acgi;f uGJ xdyaf yguf t½d;k aMurG t&yf&yf tbd;k wefypön;f
rsm;udk zsuq f ;D vk,Nl y;D aemuf wwdik u f mG rdr&d yf&mG odYk véu0f ef;0dik ;f aqmif,l

1
1235 ck wefcl;vjynfhausmf 11 &ufaeY jyeftrdefYawmf? a&OD; OD;aomif;pk
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 215

&Siaf Zmwausmif;t&eftwGi;f ausmif;ysuaf y:wiG f ½du k Ef uS pf pfar; aiG 400


ay;&rnf awmif;qdk eHeufvif;umvrS ay;ygrnf awmif;yef&adS eonft h wGuf
4 &ufaeY eHeuf ½H;k uodí t&m&Sd jrif;pma&;wdv Yk l 250 cefY véut f pHk pGu
J ikd f
brf;qD; wdu k cf u
kd vf ,k l toufab;rS csr;f omvma&muf ,ckvnf; q&mawmf
yg&dS aysmufq;kH ypön;f rsm;ESihf wynfah usmif;om; &yfae wum wumrwdYk
ypön;f udk ,ck taotcsm ray;Edik yf gaMumif; Mum;vdu k yf gonf 0ef&Y iS af wmfrif;Bu;D
wdYk
1246 ck waygif;vjynfhausmf 7 &uf(7 rwf 1885)aeY pma&;BuD; OD;ZvmwGifyg/
xd"k m;jywdu k rf oI nf tvGeBf u;D us,af om trIjzpfonf/ aeYcif;wGif tvSLudk vma&muf
wdu
k cf u
kd jf cif; jzpfonf/ [Hvif;rS *dP k ;f axmufq&mawmfu, kd w
f ikd f ygonfo h abm awGU&onf/
pifppf rlvu "m;jyrI usL;vGe&f ef Bu&H , G cf suf rygc[hJ k xifygonf/ oHCmcsi;f *dP k ;f jyóemrS
vltrsm; ygvmNy;D tvSLwGif tvG,&f í vk,cl MhJ ujcif; jzpf[ef&ydS gonf/ twdu k cf &H ojzifh ordik ;f
avhvmolwdkYtwGuf ygoGm;onfh ypönf;pm&if; ay;olrsm;udkMunfhí xdkacwf vlrIb0udkyif
avhvmEdik cf iG hf &&Syd gonf/ xdaYk Mumifh wdu k , f o l mG ;aom ypön;f pm&if;rsm;udk wifjyvdu k yf gonf/
1246 ck waygif;vjynfhausmf 3 &ufaeY &wemodCFawmif vufrSufxd

qm;awmifBuD;&Gmae iaomhBuD; r,m;rdo,fwdkY tvSLwGif ulnDvkyfaqmif


aeMu&m xm;jyvl 100 ausmf 200 cefY a&Smifwcifvma&mH aoéwfypfcwf
0ef;0dkif;½dkufESufwdkufcdkufvk,l&mygypönf;pm&if;
ypönf; a& txnf aiG a&T p d e f
a&Tusicf wfuv k m;um 2
ig;qifw h yfreS af jymif; 1
rSeaf ygi;f acsmif 4
wyifwikd f wdik u f yfpufreS tf rd f 1
uGr;f tpf 1
216 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

ypönf; a& txnf aiG a&T p d e f


ausmw H ifx;kH bl; 1
ywfwu l vk m;um 1
,Ge;f tky&f pH kH 1
a&Ta&;ZvHk 8
zefyef;uef 1
2 cef;ayguaf umfaZm 1
qifwifaumfaZm 1
tdyzf efoifzsL;acsm 1
uwåyD gusicf wfyef;<uae&myg 1
zefwyifwikd v f omrSet
f rd f 1
bdeyf 1
bD;vyfaMu;axG;cHacgi;f 1
ouúvwfouFe;f 1
pdwyf w k ;D 1
Z0g½u kd u f rG ;f n§yf 1
aygi;f
rSeaf usmif;q&mawmfnD ipHusL;wGiyf gypön;f pm&if;
yd;k ykq;kd 1
yk0g 1
a&TZ;D jzLaphu;Hk a& 2 3
aiG'*Fg;jym; 14
rd;k BuKd ;em;awmif; 1 1d
aiGajcusi;f &HpkH 3 9
aygi;f 23 4d
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 217

ypönf; a& txnf aiG a&T p d e f


ia&T&ifwiG yf g
a&Tem;awmif;&HpkH 1 2d
a&TZ;D jzLaphu;Hk a& 2 3d
aygi;f 5d
q&mawmfnD ibd;k rQiw f iG yf gypön;f
aiG'*Fg; 403d
om;arT;tusÐ 1
a&Tped af &mif;xd;k em;awmif; 2 5d2L1J
a&TaemfZmuH;k 3 7d 3L1J
pyfyq k ;kd 1
yd;k om;ykq;kd opf 1
csnpf ufyq k ;kd 2
yef;a&mifouúvwf 1
aygi;f 403d 12d 6L
tvSL&Siif omBu;D rdo,fww Ykd iG yf gpm&if;
aiG'*Fg; 105d
aiGcwfajccsi;f &HpkH 15d
a&Tvufaumufcsed f 5d
a&Tq;l yef;aphu;kH a& 3 8
aemuf0ef;usiaf oGmBH u;D ivluav;wGiyf gpm&if;
a&T"m; 1
a&TweG cf eH m;awmif;&HpkH 1 1d3L4H G
v,fa&G;&efaiG 200
218 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

ypönf; a& txnf aiG a&T p d e f


om;arT;tusÐ 1
qifwifaumfaZm 1
pyfyq k ;kd 1
yd;k om;ykq;kd 2
aygi;f 200 1d3L4H G
ipHrw DS iG yf gypön;f
ukeb f ;kd aiG 245
a&Tq;l yef;aphuek ;f a& 4 8d2L1J
bJyq k kd 1
rd;k BuKd ;em;awmif; 1 1d5L1J
ydwt f uso Ð pf 1
a&Tvufaumuf&pH kH 1 5d6L1J
aygi;f

ygorl sm;wif ay;Muonfh pm&if;wGif a&T? aiG? t0wftxnfwu Ykd m; rsm;ayonf/ ,ck
pm&if;wGif 26 a,mufw\ Ykd ygomG ;aom a&T? aiG? ykq;kd wdu Yk kd &Snrf nfp;kd í csexf m;cJyh gonf/ tvSL
r@yftwGi;f tm;vH;k udk vk,w l u kd of mG ;onfjzpfí aysmufq;kH ^ygomG ;pm&if; wifjyolwu Ykd vnf;
rsm;ygonf/ ,ckpm&if;udk tao;pdwaf zmfjyay;onfrmS xdak cwf aus;vufu csr;f omolwYkd rnfoYkd
0wfqifMu onfukd odjrifapvdak omaMumifjh zpfonf/ tm;vH;k udk razmfjyawmhbJ tOD;tp awGU&&dS olEiS hf
tvSL&Sif wdyYk g pm&if;avmufuo kd m azmfjyay;vdu k jf cif; jzpfygonf/
qm;awmif&mG t&Sio f '¨rq ® &mawmfonf rif;wke;f rif;w&m;Bu;D ESihf eef;rawmf rdz&k mBu;D
wd\Yk orD;awmf xdypf jk rwfb&k m;Bu;D ud;k uG,af om q&mawmfjzpfonf/ odaYk omf xdq k &mawmfonf
(1) &[ef;wdYk tavhtusihf r[kwaf om ½kypf kH yGo J bifrsm;udk txl;ac:iif oGm;vmMunf½h I
onf/
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 219

(2) Nird ;f Ny;D onf &mZ0wfrrI sm;udv k nf; ac:iifcsawmif;? csnaf ESmifaxmif;xk? NrKd U½;kH odYk
ydt
Yk yfonf/
wdu
Yk kd jyKvyk o
f jzifh &[ef;ESihf ravsmo f jzifh wynfjh zpfol [Hvif;rS &Siaf Zmwu oGm;a&muf avQmufxm;
onfukd aiguif ef; Burd ;f armif;vTwcf o hJ nf/ xdaYk Mumifh wynfjh zpfou l [Hvif;odYk jyefvmum wH;k armif;
acguf vlpNk y;D vl 100 ausmjf zifh qm;awmifoYkd jyefvmcJo h nf/
qm;awmif&mG rodaYk &mufaomf t&Sio f '¨rq ® &mawmf\ uif;om;wdu Yk kd awGU&?dS ½du
k Ef uS f
aoewfrsm;udk vk,Nl y;D q&mawmfae&mZ&yfoYkd a&mufvmum tomt,m avQmufxm;ygaomf
vnf; r&ojzifh ½du k Ef u S zf rf;qD;í [Hvif;odYk ac:aqmifvmcJah Mumif; [Hvif;odYk a&mufaomtcgvnf;
xyfrH½dkufESufao;aMumif; xGufqdkonf/ xdktrItwGuf omoemydkifq&mawmfbk&m;BuD;\
trdeaYf wmfrmS þodjYk zpfonf/
rif;om;tjzpfrSpí xrf;½Guf? bkef;uHtavsmuf toQiftxGwf tjrwfodkY
a&mufonfumv r*Fvmtdraf wmfyg aus; uRef rSeo f w l uYkd kd wpfpw kH pfa,muf
aomolwdkYu rcefYrnm; tem'Pf&jzpfatmif jyKvkyfcJhvQif toQifjzpfol
rif;{u&mZfonf rcefYrnm; tem'Pf&jyKolwdkYudk tem'Pf&cHae&onf
r*Fvmtdraf wmfyg aus;uRet f m; touf pnf;pdrEf iS w hf uG ay;tyfbo d uJo h Ykd
&Sio f '¨rv ® nf; r*Fvmtdraf wmfyg vlwt Ykd vm; txGwt f jrwf ra&mufru D pí
qnf;uyfaexdik o f l wHqyd af wmf& q&mawmfjzpfonfukd [Hvif;NrKd Uae oCFmwdYk
ESihf NrKd Uae vlwYkd rcefrY nm; ½du k yf wk f xd;k Buw
d f jyKonfrsm;udk cHae&onfjzpfí
[Hvif;Bu;D NrKd Uae oCFmwdEYk iS w hf uG [Hvif;Bu;D NrKd Uaevlwu Ykd kd &Sio
f '¨r® odt Yk yf/
1246 ck wefc;l vqef; 1 &uf (16 rwf 1885)aeY omoemydik f
q&mawmfb&k m;Bu;D trdeaYf wmf/

xdt
k rIonf ESpb
f ufv;kH wGif cdik v
f akH om taxmuftxm;rsm; &Sad eaomaMumifh omoemydik f
trSL;jyKaom tzGUJu þodYk pmqH;k jzwfay;cJo h nf/ ]][Hvif;wumwdu
Yk q&mawmfukd uefawmhMuap?
220 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

q&mawmfuvnf; a&S;uuJo h Ykd jyefvnfqufqMH uap}} [k qH;k jzwfco


hJ nf/ qH;k jzwf&ufprJG mS 1247
ck uqkev
f qef; 8 &uf(21 {NyD 1885)aeY jzpfonf/ qH;k jzwfcMhJ uonfh q&mawmfrsm;rSm
arC0wDq&mawmf?
q&mawmfO;D pE´vuFm?
ru©&mq&mawmf?
ykcef;q&mawmf?
vSaxGq&mawmf?
eef;OD;r*Fvmq&mawmf? wdEYk iS hf

omoemydik q f &mawmf qH;k jzwfcsu/f þwGif 0denf;"d&k t f zGUJ u t&Sio f '¨r® q&mawmf
rvdrm® í jzpf&onf[k q&mawmfrsm;u oH;k oyfygonf/ rnfoyYkd ifjzpfap Edik if aH wmfta&;onf
½Iyaf xG;vsuf &Sad eNyjD zpfonf/ A[dük e,fcsUJ pepfaMumifh eef;wGi;f wGif *dP k ;f rsm;uGv J suf &Sad eonf/
e,fcsUJ &efuvnf; jrifom xifom Ncrd ;f ajcmufvsu&f adS eaom tcsed jf zpfonf/ xdt k jzpf tysuo f nf
omoemawmf ta&;bufrSMunfhvQifaomfvnf;aumif;? EdkifiHawmfNidrf0yfydjym;a&; ½Iaxmifhu
Munfv h Qiaf omfvnf;aumif; tvGex f w d v f efpY &m aumif;aom trIBu;D jzpfygonf/ odaYk omf oDaygrif;
udk e,fcsJUwdkYu zrf;qD;&mygoGm;cJh&onftxd xdkjyóemudk rajz&Sif;EdkifcJhacs/ þonfrSm
rif;wke;f rif;vufxufu &[ef;awmfwu Ykd kd ydrk MkdoZmtmPm&Sad tmif vkycf ahJ omaMumif[ h k qdEk ikd yf gonf/
Ak'a¨ [mMum;aom yd#uwfawmfwu Ykd kd avhvmjcif;? w&m;bm0emü tm;xkwu f siBhf uaH ejcif;? 'um
'umrwdu Yk kd qH;k roGeo
f ifjyojcif;wdjYk zifh aysmaf rGUae&rnfh &[ef;awmfwo Ykd nf rif;twGuf tcGeaf wmf
udp?ö tkycf sKyaf &;? w&m;pD&ifa&;udpEö iS hf tjcm;vlraI &;udpw ö jYkd zifo
h m tcsed u f kd ukev f eG af eMu&onf
jzpfaomaMumifh 0denf;awmfEiS t hf nD aexdik &f ef avsmu h svmcJ&h awmhonf/
xdaYk Mumifh rif;wke;f rif;vufxufu omoemawmf xGe;f awmufcjhJ cif;onf rif;Bu;D \
tvSL 'geypön;f vmbfvmbwdjYk zifh &[ef;awmfwt Ykd m; jzm;a,mif;Edik cf ahJ omaMumifh jzpfonf[k

1
ref;wuúodkvfpmMunfhwdkuf? yk 58
ajrmufbufwdkufa'o Ak'¨omoem? 1819-1885 221

qdck siyf gonf/ þonfrmS vnf; omoemawmftusKd ;xuf ,if;\xD;eef;pnf;pdrf wnfNraJ &;twGuf
jzpfEikd zf u
Ykd ydrk sm;ygonf/ &[ef;awmfwYkd rif;tay: axmufcv H map&ef &[ef;awmfwt Ykd m; vlwYkd
tkycf sKyaf &;yHpk u H ohJ Ykd csrwS u f m t&m&St d yk cf sKyaf &;udk Bu;D Muyfay;apjcif;jzifh avmuDvrl u I pd &ö yfrsm;ü
&[ef;awmfwYkd ryg rjzpf yg0ifvm&onfrS tmPmwefc;kd vmbfvmbwd\ Yk zdp;D rIukd tcsKd Uaom
&[ef;awmfwYkd 'PfrcHEikd jf zpfvmcJ&h onf/ þwGif tcsKd Uaom &[ef;awmfwYkd xdt k mPm wefc;kd tay:wiG f
om,mrdvmcJMh uonf[k xifygonf/ aemufyikd ;f t&m&Sw d Ykd tusiyhf suv f mcJo h nfEiS t hf wl xdt k &m&Sd
wduYk kd Bu;D Muyf&aom &[ef;awmfwv Ykd nf; avmuDrrI sm;ESihf ydrk kd a&maxG;,Suw f if jzpfvmcJ&h awmhonf/
qm;awmifwiG f jzpfymG ;cJah om trIBu;D uJo h aYkd om &rf;um;wdu k cf ukd rf wI iG f &[ef;u OD;aqmifol
jzpfvmcJ&h onf/ temrmo tuyd, Ü jzpfaom a&TaiGwu Ykd kd omrefqnf;yl½rkH Qru aiGacs;vkyif ef;udk
vkyu f ikd jf cif;? v,f,m a&T? aiG? aus;uRew f u Ykd kd taygicf jH cif;? ud, k w f ikd v
f nf; 'umwdx Yk rH S twd;k jzifh
acs;,ljcif;wdu Yk kd vkyu f ikd v f m&aomaMumifh w&m;awmf usiBhf urH rI v S nf;aumif;? 0denf;awmfukd
av;pm;vdu k ef mrIrv S nf;aumif; aoGznfavsmu h svmcJ&h onf/ &[ef;tcsi;f csi;f wGiv f nf; ausmif;vk
jcif;? ausmif;ypön;f 0w¬KuaH jr ponf vkjcif;wdYk jzpfymG ;vmcJo h nf/ odjYkzifh Edik if aH wmfBu;D t*Fvyd ef ,fcsUJ
tEÅ&m,fEiS hf &ifqikd f xdyw f u kd w
f ;kd vm&aomtcsed w f iG f Edik if \
H tiftm; jzpfrvmawmhbJ &efou l kd
"m;½d;k urf;ay;bdouJo h yYkd if jzpfomG ;cJ&h awmhonf/
222 jrefrmorkdif;okawoepmapmif

usrf;udk;pm&if;

ausmufawmfBuD;bk&m; ausmufpm
]]pnforl if;ausmufpm}}? oef;xGe;f ?( jrefrmordik ;f tzGUJ 0if) wnf;? aESmif;awGUausmufpmrsm;?
&efuek ?f wuúov kd rf sm;yHEk ydS w
f u
kd ?f 2005
wd;k vS? a'guwf m? uke;f abmifacwfaus;vufvrl pI ;D yGm;b0 (1752-1885)? &efuek ?f wuúov kd rf sm;
yHEk ydS w
f ukd ?f 2004
1235 ck wefc;l vjynfah usmf 11 &ufaeY jyeftrdeaYf wmf? a&OD;? OD;aomif;pk? ref;wuúov kd pf mMunfw h u kd ?f
yk&ydu k f 58
yk&ydu
k rf ?l olaumif; 40? pvif;NrKd U olaumif; OD;armifarmifBu;D ? a':v;kH pk
armifarmifwif? OD;? ukef;abmifqufr[m&mZ0ifawmfBuD;? twGJ 3? &efuek ?f &mjynfph mtkyw f ukd ?f
2004
trdefYawmfaygif; Oya'awmfaygif;? rHw k ikd yf if ay (a'guw f mwd;k vSvufa&;pmpk)
Taw Sein Ko, Mr, “Ancient Relics found at Shwebo”, Archaeological survey of
India Annual Report,1903-04, India: Calcutta office of the
Superintendent of Government Printing, 1906

Than Tun, Royal Orders of Burma (Myanmar), in 10 vols., Kyoto, Centre for
Southeast Asian Studies, Kyoto University Press,1983-1990

You might also like