PROF.DR.

ALİ KEMAL YAKUT

 SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ

Prof.Dr. ALİ KEMAL YAKUT

2017

1
İÇİNDEKİLER

ŞEKİLLER DİZİNİ 8

TABLOLAR DİZİNİ 12

SEMBOLLER DİZİNİ 13

1. GİRİŞ 14

1.1. STENDER ELEMANLARI 15

2.9.1. DEVRELER 15
2.9.2. ARMATÜRLER 15
2.9.3. KAZANLAR 16
2.9.4. TÜRBİNLER 17

2. BUHAR 18

2.1. BUHARIN KULLANILMA NEDENLERİ 20

2.2. BUHARIN KULLANIM ALANLARI 21
2.3. MAKSİMUM BASINÇ 21
2.4. NORMAL ÇALIŞMA BASINCI 22
2.5. BUHAR KAZANLARINDA BASINÇ SICAKLIK VE BUHAR ÜRETİM KADEMELERİ: 22
2.6. SICAKLIK KADEMELERİ 23
2.7. BUHAR ÜRETİM KADEMELERİ 24

3. BUHAR KAZANLARI TESİS GÜCÜ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR 25

3.1. IZGARA İLE İLGİLİ KAVRAMLAR: 25

3.2. YANMA ODASI KAVRAMLARI 27
3.3. ISITMA YÜZEYİ 29
3.4. GENİŞLİK GÜCÜ 30

4. KAZAN VERİMLERİ 31

4.1. YANMA OLAYI VERİMİ 31

4.2. BUHAR KAZANI TESİSAT VERİMİ 31
4.3. BUHARLAŞMA SAYISI: 32
4.4. KAZAN VERİMİNE ETKİ EDEN ISIL KAYIPLAR 33
4.4.1 YANMA ODASINDA KALAN ARTIKLAR İÇİNDEKİ YANMAMIŞ YAKITLAR NEDENİYLE ISIL KAYIP: KA 33
4.4.2. UÇAN KOK VE İS NEDENİYLE ISIL KAYIP: KU 34
4.4.3. YANMAYAN (YANMAMIŞ) GAZLAR NEDENİYLE ISIL KAYIP: KYG 34
4.4.4. BACA GAZI SICAKLIĞINDAN GELEN ISIL KAYIP: KBG 34
4.4.5. SIVI KÜL(CÜRUF) ALIMI NEDENİYLE ISIL KAYIP: KSC 35
4.4.6. IŞIMA İLE ISI İLETİMİNDEN İLERİ GELEN ISIL KAYIPLAR: KIŞ 36

2
5. ISI ENERJİSİ NAKLİNDE KULLANILAN AKIŞKANLAR 37

5.1. SICAK SULU ISITMA SİSTEMLERİ 37

5.2. KIZGIN SULU ISITMA SİSTEMLERİ 38
5.3. BUHAR İLE ISITMA SİSTEMLERİ 39
5.4. KIZGIN YAĞ İLE ISITMA SİSTEMLERİ 40
5.4.1. KIZGIN YAĞDAN İSTENEN ÖZELLİKLER 41

6. BİR BUHAR KAZANI TESİSATI VE KISIMLARI 42

6.1. KAZAN DAİRESİ 42

BUHAR TESİSATI 44
6.2. YANMA ODASI 44
ATEŞLEME TÜRLERİ 44
6.3. YAKIT DEPOLAMA HAZIRLAMA VE SEVK TESİSATLARI 45
6.4. BESLEME SUYU DEVRESİ 46
6.5. BESLEME SUYU TEMİNİ 47
6.6. HAVA TEMİNİ 49
6.7. BACA 50
6.8. ÖLÇÜ ALETLERİ 53

7. KAZAN ELEMANLARI 54

7.1. OCAK 54
7.2. IZGARALI OCAKLAR 55
7.2.1. ELLE DOLDURULAN OCAKLAR 55
7.2.2. ATMA İLE DOLDURULAN OCAKLAR 56
7.2.3. VİDALI STOKER 56
7.2.4. SONSUZ ZİNCİRLİ IZGARA 57
7.2.5. ALTTAN BESLEMELİ BASAMAKLI IZGARALAR 57
7.2.6. SABİT BASAMAKLI IZGARALAR 58
7.3. KIZDIRICILAR 58
7.3.1. KIZDIRICININ AŞAĞIDAKİ GÖREVLERİ 60
7.4. KIZDIRICI TİPLERİ 60
7.4.1. KONVEKSİYONLU KIZDIRICILAR 60
7.4.2. RADYASYONLU KIZDIRICILAR 61
7.4.3. KOMBİNE KIZDIRICILAR 61
7.4.4. AYRI ATEŞLENEN KIZDIRICILAR 61
7.4.5. ARA KIZDIRICI 61
7.4.6. TEKRAR KIZDIRMA İŞLEMİNİN YAPILMASININ FAYDA VE SAKINCALARI 62
7.5. EKONOMİZÖRLER 63
7.6. HAVA ISITICILARI(LUVOLAR) 66
7.6.1. HAVA ISITICISI UYGULAMA ALANLARI(GERİ KAZANILAN ISININ KULLANIM ALANLARI) 67
7.6.2. HAVA ISITICILARI ÇEŞİTLERİ 68
7.6.3. HAVA ISITICILARININ ÜSTÜNLÜKLERİ 68
7.6.4. HAVA ISITICILARININ SAKINCALARI 68
7.7. DEGAZÖRLER 69
7.8. BESLEME SUYU POMPALARI 74

3
7.9. BUHAR KAZANLARININ EMNİYET VE KONTROL ELEMANLARI 76
7.9.1. BASINÇ VE KONTROL ELEMANLARI 77
7.9.2. PRESOSTATLAR 78
7.9.3. SU SEVİYE KONTROL ELEMANLARI 78
7.9.4. SICAKLIK KONTROL ELEMANLARI 79
7.9.5. GÖSTERGELER 79

8. BRÜLÖRLER 84

8.1. BRÜLÖR HESABI 86

8.2. BASINÇ PÜSKÜRTMELİ BRÜLÖRLER 88
8.3. BASINÇLI – PÜSKÜRTMELİ BRÜLÖRÜN BAŞLICA PARÇALARI 89
8.4. BUHAR BASINÇLI PÜSKÜRTMELİ BRÜLÖRLER 93
8.5. DÖNEL YAKICILI BRÜLÖRLER 93
8.6. DÖNEL BAŞLIKLI BRÜLÖRÜN BASINÇLI TİP BRÜLÖRLERDEN FARKLARI 93
8.7. SIVI YAKIT BRÜLÖRLERİN ÖNEMLİ PARÇALARI 94
8.8. BRÜLÖR SEÇİMİNDE KRİTERLER 96
8.9. SIVI YAKIT KULLANAN BRÜLÖRLER 97
8.9.1. SIVI YAKIT BRÜLÖRLERİN ÖNEMLİ PARÇALARI 99
8.10. ÇİFT YAKITLI BRÜLÖRLER 101
8.11. ÇOK YAKITLI BRÜLÖRLER 103

9. BUHAR KAZANLARININ SINIFLANDIRILMASI 104

9.1. KAZANLARIN YERLEŞİMİ 106

10. ALEV VE DUMAN BORULU KAZANLAR 109

10.1. ALEV BORULU KAZANLAR 111

10.2. ALEV BORULU KAZANLARIN ÇALIŞMA PRENSİBİ 111
10.3. ALEV BORULU KAZAN ÇEŞİTLERİ 112
10.3.1. TERS ALEV BORULU KAZANLAR 112
SKOÇ TİP KAZANIN PARÇALARI 113
10.3.2. İKİ TARAFTAN FAYRAPLI ZIT ALEV BORULU KAZANLAR 117
10.3.3. DOĞRU ALEV BORULU KAZANLAR 118
10.4. ALEV BORULU KAZAN BÖLÜMLERİ 119
10.5. DUMAN BORULU KAZANLAR 121
10.6. ALEV VE DUMAN BORULU KAZANLAR 124
10.6.1. LOKOMOBİL KAZANI 124
10.6.2. İSKOÇ TİPİ BUHAR KAZANI 125
10.6.3. KALORİFER KAZANI 126
10.6.4. ALEV GERİ DÖNÜŞLÜ KAZANLAR 127
10.7. ALEV-DUMAN BORULU KAZANLARIN ÜSTÜNLÜKLERİ 130
10.8. ALEV-DUMAN BORULU KAZANLARIN SAKINCALARI 130

11. SU BORULU KAZANLAR 131

4
DÜZ SU BORULU KAZANLAR 132
KIVRILMIŞ BORULU, SU BORULU KAZANLAR 133
11.1. DOĞAL(TABİİ) DOLAŞIMLI SU BORULU KAZANLAR 134
11.2. ZORLANMIŞ DOLAŞIMLI KAZANLAR 135
11.2.1. HARCANAN BUHAR MİKTARINDAN DAHA FAZLA SU DOLAŞIMI SAĞLAYAN KAZANLAR 136
LA MONT KAZANI 136
LÖFLER(LOEFLER) KAZANI 138
SCHMİDT-HARTMANN KAZANI 139
11.2.2. HARCANAN BUHAR MİKTARINA EŞİT SU DOLANIMI SAĞLANAN KAZANLAR 140
BENSON KAZANI 142
SULZER KAZANI 145
VELOX BUHAR KAZANI 146
SÜPERŞARJ BUHAR KAZANI 147
11.3. YAPISAL TASARIMINA GÖRE SU BORULU KAZANLAR 149
11.3.1. “A” TİPİ KAZAN 149
11.3.2. “D” TİPİ KAZAN 150
11.3.3. “O” TİPİ KAZAN 150
11.4. HEDER TÜRÜ SU BORULU KAZANLAR 152
11.4.1. KALIN SU BORULU HEDER TÜRÜ KAZANLAR 153
11.4.2. İNCE SU BORULU HEDER TÜRÜ KAZANLAR 154
11.5. DRAM TÜRÜ KAZANLAR 157
11.5.1. ÜÇ DRAMLI KAZANLAR 157
11.5.2. İKİ DRAMLI VEYA D TÜRÜ KAZANLAR 159
11.6. SU BORULU KAZANDA ÜNİTELER 161
11.6.1. BUHAR (BUHAR) DRAMI 161
11.6.2. ÇAMUR DRAMI 162
11.6.3. KURUM ÜFLEYİCİLER 163
11.6.4. SABİT KURUM ÜFLEYİCİLER 163
11.6.5. HAREKETLİ KURUM ÜFLEYİCİLER 164
HAREKETLİ KURUM ÜFLEYİCİLERİN KUMANDASI 164
HAREKETLİ KURUM ÜFLEYİCİLERİNİ İŞLETİLMESİ 165
11.6.6. CEBRİ ÇEKİŞLİ FANLAR 165
11.1. SU BORULU KAZANLARIN ÜSTÜNLÜKLERİ 166
11.2. SU BORULU KAZANLARIN SAKINCALARI 166
11.9. KOMBİNE KAZANLAR 168
11.10. YARDIMCI KAZANLAR 169

12. BUHAR JENERATÖRLERİ 172

12.1. BUHAR JENERATÖRLERİNİN ÇALIŞMA PRENSİBİ 173

12.2. BUHAR JENERATÖRLERİNİN KULLANIM ALANLARI 173
12.3. SPİRAL BORULU BUHAR JENERATÖRÜ 176
13.3.1. SPİRAL BORULU BUHAR JENERATÖRÜNÜN SAKINCALARI: 177
12.4. BUHAR JENERATÖRÜNÜN AVANTAJLARI 177

13. AKIŞKAN YATAKLI KAZANLAR 179

13.1. AKIŞKAN YATAK PROSESİ 181

5
13.2. AKIŞKAN YATAK TEKNOLOJİSİNİN GELİŞİMİ 182
13.3. AKIŞKAN YATAKTA YAKMA VE DİĞER TEKNOLOJİLER 183
13.4. AKIŞKAN YATAK TEKNOLOJİSİNİN AVANTAJLARI 184
13.5. AKIŞKAN YATAKLI KAZANLARIN SINIFLANDIRILMASI 186
13.5.1. KABARCIKLI AKIŞKAN YATAKLI KAZANLAR 187
13.5.2. DOLAŞIMLI AKIŞKAN YATAKLI KAZANLAR 188
13.5.3. BASINÇLI AKIŞKAN YATAKLI KAZANLAR 189

14. BUHAR KAZANLARININ ISIL HESAPLARI 192

14.1. BUHARLAŞTIRICI BORULARI 192

14.2. KIZDIRICI VEYA KIZDIRICI BORULARI 192
14.3. HAVA ÖN ISITICILARI İLE BESLEME SUYU ÖN ISITICILARI 192
14.4. TEORİK YANMA SICAKLIĞININ HESABI 193
14.5.HAVA FAZLALIK ORANI, Λ 194
14.6. BUHARLAŞTIRICI ÇIKIŞINDA YANMA GAZI SICAKLIĞININ HESABI 194
14.7.BUHARLAŞTIRICIDA ISI TRANSFER YÜZEYİNİN HESABI 195
14.8.YANMA ODASI HACMİNİN HESABI 195
14.9.YANMA ODASI KESİTİNİN HESABI 196
14.10.ISI TRANSFER YÜZEYİNİN HESABI 196
14.11.KIZDIRICI GİRİŞ VE ÇIKIŞINDA YANMA GAZI SICAKLIĞININ HESABI 197
14.12.ÖN ISITICILARIN GİRİŞ VE ÇIKIŞINDA YANMA GAZI SICAKLIĞI HESABI 198

15. PROJELENDİRME HESAPLARI 199

15.1. BUHAR KAZANLARININ MUKAVEMET HESABI 210

15.2. BUHAR 212
15.3.BUHARLATICI ÖN ISITICI VE KIZDIRICI BORU MALZEMELERİNİN SEÇİMİ 213
15.4. MUKAVEMET HESAPLARINDA KULLANILACAK CİDAR SICAKLIKLARI 214
15.5. KIZDIRICI BORULARI 214
15.6. CİDAR KALINLIĞININ VE İŞLETME BASINCININ HESABI 214
15.7. İÇ TASARIM 217

16. TERMİK SANTRALLERDE ÇEVRİM(RANKİNE ÇEVRİMİ) 220

16.1. BASİT RANKİNE ÇEVRİMİ 220

16. 2. İKİ KADEMELİ RANKİNE ÇEVRİMİ 227
16. 3. ARA BUHAR ÇEKİŞLİ RANKİNE ÇEVRİMİ 228
16.4. ARA ISITMALI RANKİNE ÇEVRİMİ 234
16.5. ARA ISITMALI ÇEVRİM 238
16.6. REJENERATİF BESLEME SUYU ISITILMASI 239
16.7. BESLEME SUYU ISITICI SİSTEMLERİ 241
16.7.1. KASKAD(CASCADE) SİSTEMİ 241
16.7.2. ÇOK SAYIDA BESLEME SUYU POMPALI SİSTEM 242

17. TEKNİK PRATİKTE KARŞILAŞILAN ÖZEL KAZAN UYGULAMALARI 253

6
17.1. KOMBİ 253
17.1.1. KOMBİ TİPLERİ 254
17.1.2. KOMBİLERİN ÇALIŞMA PRENSİBİ 256
17.1.3. BACALI KOMBİ ANA ELEMANLARI 258
17.1.4. YOĞUŞMALI KOMBİ 271
17.1.5. KOMBİNİN MONTAJI 273
17.1.6. KOMBİLERDE BACALAR 275
17.1.7. KOMBİNİN TESİSATA BAĞLANMASI 276
17.1.8. KOMBİYE SU DOLDURULMASI VE KONTROLLER 277
17.1.9. KOMBİ CİHAZLARI SEÇİMİNDE DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN HUSUSLAR 278
17.1.10. KOMBİDE YAKILAN YAKITLAR VE ÖZELLİKLERİ 279
17.1.11. KOMBİLERLE İLGİLİ KARŞILAŞILAN SORULAR 280
17.2. ŞOFBEN 286
17.2.1. ŞOFBEN KAZALARI 290
17.2.2. ŞOFBEN ELEMANLARI 291
17.2.3. ŞOFBEN ÇALIŞMA PRENSİBİ 292

DİZİN 295

7
ŞEKİLLER DİZİNİ

ŞEKİL 1. SAF MADDE SUYUN SICAKLIK-ENTROPİ DİYAGRAMI 18

ŞEKİL 2. MOLLİER ENTALPİ-ENTROPİ DİYAGRAMI 19
ŞEKİL 3. KIZGIN YAĞ İLE ISITMA KAZANI 40
ŞEKİL 4. İKİ BUHAR KAZANLI BİR SİSTEMİN KAZAN DAİRESİ VE YERLEŞME PLANI 43
ŞEKİL 5: SU HAZIRLAMA TESİSİNİN ŞEMATİK GÖRÜNÜŞÜ 48
ŞEKİL 6. TERMİK BİR TESİSİN ŞEMATİK GÖRÜNÜŞÜ 48
ŞEKİL 7. BİR ATIK SU ARITMA TESİSİ 49
ŞEKİL 8. BRÜLÖRLERDE BİRİNCİL VE İKİNCİL HAVA AKIMI ŞEMASI 49
ŞEKİL 9. BACA İLE İLGİLİ TERMODİNAMİK PARAMETRELER 50
ŞEKİL 10. BİR ÇELİK BACA VE MONTAJI 51
ŞEKİL 11. BACA BAĞLANTI ŞEKİLLERİ VE YAPILAN HATALAR 52
ŞEKİL 12. BİR KÖMÜR BUHAR KAZANINDA ATEŞLEME SİSTEMİ 54
ŞEKİL 13. REFRAKTER YÜZEYLİ OCAK 55
ŞEKİL 14. ELLE ATEŞLEME ÖRNEĞİ 56
ŞEKİL 15. VİDALI STOKER ATEŞLEMELİ OCAK 57
ŞEKİL 16. SONSUZ ZİNCİRLİ IZGARA ATEŞLEMELİ OCAK 57
ŞEKİL 17. ELLE VE STOKER ATEŞLEMELİ OCAK 58
ŞEKİL 18. KIZDIRICILARIN YERLEŞİMİ 59
ŞEKİL 19. KIZDIRICI BORULARI 59
ŞEKİL 20. BİR BUHAR KAZANINDA EKONOMİZERİN YERLEŞTİRİLMESİ 63
ŞEKİL 21. BACA TİP BİR EKONOMİZERİN YAPISI 64
ŞEKİL 22. BİR HAVA ÖN ISITICISI(LUVO) UYGULAMASI 66
ŞEKİL 23. REJENERATİF TİP HAVA ISITICISI 66
ŞEKİL 24. DEGAZÖRLERİN ÇALIŞMA ŞEMASI 69
ŞEKİL 25. FLAŞ BUHAR DEĞERLENDİRİLMESİ 72
ŞEKİL 26. BİR TÜR BESLEME POMPASI KESİTİ 75
ŞEKİL 27. BİR BUHAR KAZANINDA KONTROL ÜNİTELERİ 76
ŞEKİL 28. BİR BUHAR SANTRALİNDE ÖLÇÜM NOKTALARI 77
ŞEKİL 29. EMNİYET VANASI(VENTİLİ) VE KESİTLERİ 77
ŞEKİL 30. KONDENSTOP KESİT GÖRÜNÜŞÜ 78
ŞEKİL 31. TAM VE ORANSAL KALKIŞLI EMNİYET VENTİLLERİ 81
ŞEKİL 32. BİR BRÜLÖRÜN DIŞ GÖRÜNÜŞÜ 84
ŞEKİL 33. BİR GAZ BRÜLÖRÜNDE ÜNİTELER 84
ŞEKİL 34. BİR BRÜLÖRÜN DIŞ GÖRÜNÜŞÜ 85
ŞEKİL 35. BİR BRÜLÖRÜN KESİT GÖRÜNÜŞÜ 85
ŞEKİL 36. BİR GAZ YAKITLI BRÜLÖRÜN YAKIT HAVA KARIŞIMI VE ÇALIŞMA PRENSİBİ 87
ŞEKİL 37. SIVI YAKITLI BİR BRÜLÖRÜN KESİT RESMİ VE ÜNİTELER 88
ŞEKİL 38. BASINÇLI PÜSKÜRTMELİ BRÜLÖRLERİN ÇALIŞMA ŞEMASI 88
ŞEKİL 39. YAĞ MEMESİNİN KESİTİ 91
ŞEKİL 40. ÇEŞİTLİ BOY VE EBATLARDA YAKIT PÜSKÜRTME MEMELERİ 91
ŞEKİL 41. TÜRBÜLATÖR 92
ŞEKİL 42. DÖNEL YAKICILI BRÜLÖRLERİN ÇALIŞMASI. 93
ŞEKİL 43. BİR GAZ YAKITLI BRÜLÖRDEN KESİT ŞEKLİNDE ELEMANLAR 97
ŞEKİL 44. BİR SIVI YAKITLI BRÜLÖRDEN KESİT ŞEKLİNDE ELEMANLAR 97
ŞEKİL 45. BRÜLÖRÜN ÇALIŞMA ŞEKLİ 98
ŞEKİL 46. DÜSENSTOK ÜNİTESİNİN GÖRÜNÜŞÜ 99

8
ŞEKİL 47. BRÜLÖR VE KONTROL ELEMANLARI 100
ŞEKİL 48. ROTATİF ÇANAKLI ÇİFT YAKITLI BRÜLÖR 102
ŞEKİL 49. ATMOSFERİK BRÜLÖRLER 102
ŞEKİL 50. ÜFLEMELİ BRÜLÖRLER 103
ŞEKİL 51. ALEV VE DUMAN BORULU KAZANLAR İLE SU BORULU KAZANLARIN KARŞILAŞTIRILMASI 107
ŞEKİL 52. ALEV BORULU KAZAN VE KISIMLARI 110
ŞEKİL 53: İKİ ALEV BORULU KAZAN. ŞEKİL 54: PROFİL BOYUTLARI. 111
ŞEKİL 55. SKOÇ KAZANI KESİT GÖRÜNÜŞÜ. 112
ŞEKİL 56. SKOÇ TİP KAZANIN GÖRÜNÜŞÜ 113
ŞEKİL 57. SKOÇ TİPİ BUHAR KAZANINDAN BİR KESİT 116
ŞEKİL 58. İKİ TARAFTAN FAYRAPLI ZIT ALEV BORULU KAZANLARIN GÖRÜNÜŞÜ 117
ŞEKİL 59. DÜŞEY BUHAR KAZANLARININ İKİ FARKLI TİPİ 118
ŞEKİL 60. DİK ALEV BORULU KAZAN 121
ŞEKİL 61. YATAY DÖNÜŞ BORULU KAZAN 122
ŞEKİL 62. LOKOMOTİF KAZANI 122
ŞEKİL 63. LOKOMOTİF KAZANININ ÇALIŞMA ŞEMASI 123
ŞEKİL 64. LOKOMOBİL KAZANININ ÇALIŞMA ŞEKLİ 124
ŞEKİL 65. LOKOMOBİL BUHAR MOTORU VE OTOMOBİL 125
ŞEKİL 66. SKOÇ KAZANI 125
ŞEKİL 67. ÜÇ ÇEKİŞLİ ALEV VE DUMAN BORULU DOYMUŞ BUHAR KAZANI VE ÜNİTELER 126
ŞEKİL 68. YARI SİLİNDİRİK BİR KALORİFER KAZANI 127
ŞEKİL 69. LANCASHİRE KAZANININ KESİT GÖRÜNÜŞÜ. 127
ŞEKİL 70. LANCASHİRE BUHAR KAZANI VE ÇALIŞMA ŞEKLİ. 128
ŞEKİL 71. BASİT BİR DÜZ SU BORULU KAZAN 132
ŞEKİL 72. BABCOCK-WİLCOX BUHAR KAZANI 132
ŞEKİL 73. BİR BUHAR KAZANI KESİTİ VE KISIMLARI 133
ŞEKİL 74: DOĞAL DOLAŞIMLI SU BORULU KAZAN 134
ŞEKİL 75. YÜKSEK BASINÇLI BUHAR KAZANLARI ŞEMATİK GÖSTERİLİŞİ 135
ŞEKİL 76. LA MONT KAZANININ ŞEMATİK GÖRÜNÜŞÜ 136
ŞEKİL 77. LA MONT KAZANININ ŞEMATİK GÖRÜNÜŞÜ 137
ŞEKİL 78. LÖFLER(LOEFFLER) KAZANI 138
ŞEKİL 79. LÖFLER KAZANI ÇALIŞMA ŞEMASI 139
ŞEKİL 80. SCHMİDT-HARTMANN BUHAR KAZANI 140
ŞEKİL 81. SÜPER KRİTİK BÖLGE 141
ŞEKİL 82. PÜLVERİZE YAKIT KULLANAN BİR GÜÇ SANTRALİ 142
ŞEKİL 83. BENSON KAZANININ ŞEMATİK GÖRÜNÜŞÜ 142
ŞEKİL 84. BENSON BUHAR KAZANI VE ÜNİTELER 143
ŞEKİL 85. BENSON KAZANI 143
ŞEKİL 86. SÜPERKRİTİK BUHAR KAZANI ÇALIŞMA ARALIĞI 144
ŞEKİL 87. SULZER KAZANI 145
ŞEKİL 88. VELOX KAZANI 147
ŞEKİL 89. SÜPERŞARJ BUHAR KAZANI 148
ŞEKİL 90. “A” TİPİ KAZAN 149
ŞEKİL 91. “D” TİPİ İKİ DRAMLI KAZAN 150
ŞEKİL 92. “O” TİPİ KAZAN 151
ŞEKİL 93. SU-BUHAR ÇEVRİMİ 151
ŞEKİL 94. HEDERLİ BUHAR KAZANI 154
ŞEKİL 95. BİR SU BORULU GEMİ BUHAR KAZANI VE KISIMLARI 155
ŞEKİL 96. ÜÇ DRAMLI(SİLİNDİRLİ) BUHAR KAZANI 157
ŞEKİL 97. ÜÇ DRAMLI KAZAN 158

9
ŞEKİL 98. İKİ DRAMLI(SİLİNDİRLİ) BUHAR KAZANI 159
ŞEKİL 99. İKİ DRAMLI BUHAR KAZANI 160
ŞEKİL 100. BUHAR DRAMI 161
ŞEKİL 101. “D” TİPİ KAZANDA BUHAR VE ÇAMUR DRAMLARI 162
ŞEKİL 102. SABİT KURUM ÜFLEYİCİ 164
ŞEKİL 103. HAREKETLİ KURUM ÜFLEYİCİ 164
ŞEKİL 104. ZORLANMIŞ ÇEKİŞLİ FANLI SİSTEM 165
ŞEKİL 105. HOWDEN-JOHNSON BUHAR KAZANI 168
ŞEKİL 106. PRUDHON-CAPUS BUHAR KAZANI 169
ŞEKİL 107. İKİ GEÇİŞLİ DRY BACK EKONOMİK KAZAN 170
ŞEKİL 108. ÜÇ GEÇİŞLİ WEB BACK EKONOMİK KAZAN 171
ŞEKİL 109. BİR BUHAR JENERATÖRÜNÜN ÇALIŞMA ŞEMASI 172
ŞEKİL 110. BİR BUHAR JENERATÖRÜ VE KESİT GÖRÜNÜŞÜ 173
ŞEKİL 111. BİR DÜŞEY TİP BUHAR JENERATÖRÜ 174
ŞEKİL 112. BİR YATIK TİP BUHAR JENERATÖRÜ 174
ŞEKİL 113. PAKET SİSTEM BUHAR JENERATÖRÜ 175
ŞEKİL 114. KASKAD SİSTEM BUHAR JENERATÖRÜ 175
ŞEKİL 115. SPİRAL BORU TİP BUHAR KAZANI 176
ŞEKİL 116. AKIŞKAN YATAKLI BUHAR KAZANI 179
ŞEKİL 117. AKIŞKAN YATAKLI BİR BUHAR SANTRALİ VE ÜNİTELER 180
ŞEKİL 118. TİPİK BİR AKIŞKANLAŞTIRILMIŞ YATAK SİSTEMİNİN ÇALIŞMASI 180
ŞEKİL 119. BİYOGAZ İÇİN AKIŞKANLAŞTIRILMIŞ YATAK TESİSİ 181
ŞEKİL 120. KABARCIKLI AKIŞKAN YATAKLI KAZANLARDA SİSTEMİN ŞEMATİK GÖRÜNÜŞÜ 187
ŞEKİL 121. ATMOSFERİK BASINÇLI KABARCIKLI AKIŞKANLAŞTIRILMIŞ YATAKLI KAZAN 187
ŞEKİL 122. DOLAŞIMLI AKIŞKAN YATAKLI KAZAN ŞEMASI 188
ŞEKİL 123. BASINÇLI AKIŞKAN YATAKLI SİSTEMİN GÖRÜNÜŞÜ 190
ŞEKİL 124. PROSESİN İŞLEYİŞ ŞEMASI 192
ŞEKİL 125. BİR BUHAR KAZANI TESİSİNİN ŞEMATİK GÖRÜNÜŞÜ 193
ŞEKİL 126. SİSTEM PARAMETRELERİ 196
ŞEKİL 127: IZGARA BOYUTLARI VE İLGİLİ PARAMETRELER. 202
ŞEKİL 128: SİSTEMİN ŞEMASI VE İLGİLİ SICAKLIKLAR. 204
ŞEKİL 129. PROFİLLİ VE PROFİLSİZ ALEV BORULARINA AİT PARAMETRELER 216
ŞEKİL 130. BASİT BİR RANKİNE ÇEVRİMİ 220
ŞEKİL 131. BASİT RANKİNE ÇEVRİMİNİN T,S VE H,S-DİYAGRAMLARI 221
ŞEKİL 132. İKİ KADEMELİ RANKİN ÇEVRİMİ 227
ŞEKİL 133. İKİ KADEMELİ RANKİN ÇEVRİMİNİN T,S VE H,S-DİYAGRAMLARI 227
ŞEKİL 134. ARA BUHAR ÇEKİŞLİ SİSTEM 229
ŞEKİL 135. ARA BUHAR ÇEKİŞLİ SİSTEMİN T,S VE H,S DİYAGRAMLARI 229
ŞEKİL 136. ARA ISITMALI RANKİNE ÇEVRİMİ 234
ŞEKİL 137. ARA ISITMALI RANKİNE ÇEVRİMİNİN T,S VE H,S-DİYAGRAMI 234
ŞEKİL 138. ARA ISITMALI SİSTEMİN ŞEMATİK GÖRÜNÜŞÜ 238
ŞEKİL 139. ARA ISITMALI SİSTEMİN H,S-DİYAGRAMI 238
ŞEKİL 140. REJENERATİF BESLEME SUYU ISITILMASI 239
ŞEKİL 141. CARNOT, BASİT RANKİNE VE REJENERATİF RANKİNE ÇEVRİMLERİ 240
ŞEKİL 142. KASKAD SİSTEMİ 241
ŞEKİL 143. ÇOK SAYIDA BESLEME SUYU POMPALI SİSTEM 242
ŞEKİL 144. HERMETİK KOMBİ 255
ŞEKİL 145. KOMBİ TİPLERİ 255
ŞEKİL 146. KOMBİLERİN ÇALIŞMA POZİSYONLARI 257
ŞEKİL 147. BACALI KOMBİ ELEMANLARI 258

10
ŞEKİL 148. KOMBİLERDE KUMANDA PANOLARI 259
ŞEKİL 149. PLOT ALEVLİ GAZ VALFİ 260
ŞEKİL 150. ELEKTRONİK ATEŞLEMELİ GAZ VALFİ 260
ŞEKİL 151. PİLOT ALEVLİ ATEŞLEME ELEKTROTU 261
ŞEKİL 152. PLOT YAKICI 261
ŞEKİL 153: TERMOKUPL. 261
ŞEKİL 154. ATEŞLEME ANAHTARI 262
ŞEKİL 155. ATEŞLEME BOBİNİ 262
ŞEKİL 156. ATEŞLEME KARTI 262
ŞEKİL 157. ELEKTRONİK ATEŞLEME ELEKTROTU 263
ŞEKİL 158. İYONİZASYON ELEKTROTU 263
ŞEKİL 159. ANA YAKICI 263
ŞEKİL 160. HİDROBLOK GRUP 264
ŞEKİL 161. ANA EŞANJÖR 265
ŞEKİL 162. PLAKALI EŞANJÖR 265
ŞEKİL 163. SİRKÜLASYON POMPASI 266
ŞEKİL 164. GENLEŞME TANKI 266
ŞEKİL 165. OTOMATİK HAVA TAHLİYE VENTİLİ 267
ŞEKİL 166. EMNİYET VALFİ 267
ŞEKİL 167. ALÇAK BASINÇ PRESOSTATI 267
ŞEKİL 168. SICAKLIK SENSÖRÜ 268
ŞEKİL 169. LİMİT TERMOSTATI 268
ŞEKİL 170. KOMBİ YANMA HÜCRESİ 268
ŞEKİL 171. BACALI KOMBİ DAVLUMBAZI 269
ŞEKİL 172. BACA EMNİYET TERMOSTATI 269
ŞEKİL 173. HERMETİK KOMBİ DAVLUMBAZI 269
ŞEKİL 174. HERMETİK KOMBİ YANMA HÜCRESİ 270
ŞEKİL 175. HERMETİK KOMBİ FANI 270
ŞEKİL 176. FARK BACA ANAHTARI 271
ŞEKİL 177. HERMETİK KOMBİ TAZE HAVA/ATIK GAZ BORU SETİ 271
ŞEKİL 178. YOĞUŞMALI TİP KOMBİNİN GÖRÜŞÜ 272
ŞEKİL 179: KOMBİNİN TESİSAT BAĞLANTISI. 276
ŞEKİL 180. RADYATÖR HAVASININ ALINIŞI 278
ŞEKİL 181. KALORİFER TESİSATI SU BASINCI GÖSTERGESİ 278
ŞEKİL 182. GAZLI ŞOFBENİN ŞEMATİK OLARAK GÖSTERİLİŞİ 286
ŞEKİL 183. OTOMATİK VANA İLE ŞOFBEN KONTROLÜ 287
ŞEKİL 184. ÇİFT METALLİ GÜVENLİK 288
ŞEKİL 185. GERİ TEPME BAŞLIĞI 289
ŞEKİL 186. ŞOFBENİN BACAYA BAĞLANMASI 289
ŞEKİL 187. ŞOFBEN BULUNAN HACİMLERİN HAVALANDIRILMASI 290
ŞEKİL 188. ŞOFBEN ELEMANLARI 291
ŞEKİL 189. ŞOFBENİN ÇALIŞMA PRENSİBİ 292

11
TABLOLAR DİZİNİ

TABLO 1. BUHAR KAZANLARINDA BASINÇ SICAKLIK VE BUHAR ÜRETİM KADEMELERİ ........................................ 22

TABLO 2. ÜST BASINÇ DİLİMLERİ........................................................................................................................... 23
TABLO 3. ALEV BORULU KAZANLARDA BASINÇ KADEMELERİ ............................................................................... 23
TABLO 4. EN YÜKSEK SÜRELİ ÜRETİM KADEMELERİ.............................................................................................. 24
TABLO 5. ALEV BORULU KAZANLARDA EN YÜKSEK SÜREKLİ BORU ÜRETİMİ: T/H ............................................... 24
TABLO 6. SÜREKLİ EN YÜKSEK BUHAR ÜRETİMİNDE IZGARA ISI YÜKÜ İÇİN DEĞERLER ........................................ 26
TABLO 7. SÜREKLİ EN YÜKSEK BUHAR ÜRETİMİNDE SICAK HAVA ENTALPİSİ İLE ELDE EDİLEN YANMA ODASI ISI
YÜKÜ DEĞERLERİ ........................................................................................................................................... 27
TABLO 8. YANMA ODASI KESİTİNE BAĞLI OLARAK ÖZGÜL KESİT ISI YÜKÜ DEĞİŞİMİ ........................................... 28
TABLO 9. BAZI KAZANLARDA ISITMA YÜZEY YÜKÜ DEĞERLERİ ............................................................................. 30
TABLO 10. BAZI KAZAN TİPLERİNDE GENİŞLİK GÜCÜ ............................................................................................ 30
TABLO 11. KAZAN YANMA VERİMLERİ .................................................................................................................. 31
TABLO 12. KAZAN TİPİNE BAĞLI OLARAK KAZAN TESİSAT VERİMLERİ .................................................................. 32
TABLO 13. ALEV-DUMAN BORULU KAZANLAR İLE SU BORULU KAZANLARIN KARŞILAŞTIRILMASI .................... 108
TABLO 14: ALEV BORULU KAZANLARIN ANA BOYUTLARI ................................................................................... 110
TABLO 15. SİLİNDİRİK (SKOÇ) TİP BUHAR KAZANLARI EBAT TABLOSU................................................................ 116
TABLO 16. ÇEŞİTLİ ATEŞLEME VE YAKIT TÜRLERİ İÇİN HAVA FAZLALIK ORANLARI ............................................. 194
TABLO 17. BUHAR KAZANLARI İÇİN DUVAR SICAKLIKLARINA BAĞLI OLARAK MALZEMELER ............................. 213
TABLO 18. BUHARLATICI ÖN ISITICI VE KIZDIRICI BORU MALZEMELERİ ............................................................. 213
TABLO 19. LEVHA BOYUTLARINA BAĞLI OLARAK KIVIRMA YARIÇAPLARI ........................................................... 217
TABLO 20. CARNOT, BASİT RANKİNE VE REJENERATİF RANKİNE ÇEVRİMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ............. 240

12
SEMBOLLER DİZİNİ
a : ivme, m/s2
A : alan, m2
c : özgül ısı, kJ/kg K Pkr : kritik basınç, kPa
cP : sabit basınçta özgül ısı, kJ/kg K Pi : kısmi basınç, kPa
cv : sabit hacimde özgül ısı, kJ/kg K P0 : çevre basıncı, kPa
COP : etkinlik katsayısı Pkr : kritik basınç, kPa
D,d : çap, m q : ısı akısı, kJ/kg
F : kuvvet, N Q : toplam ısı transferi, kJ
g : yerçekimi ivmesi, m/s2 Q̇ : birim zamanda ısı transferi, kW
g : özgül Gibbs fonksiyonu, kJ/kg R : özel gaz sabiti, kJ/kg.K
G : toplam Gibbs fonksiyonu, kJ ̅
R : üniversal gaz sabiti, kJ/kmol.K
h : özgül entalpi, kJ/kg s : özgül entropi, kJ/kg.K
H : toplam entalpi,kJ S : toplam entropi, kJ/K
Ha : alt ısıl değer, kJ/kgy t : zaman, s
Hu : üst ısıl değer, kJ/kgy T : sıcaklık, 0C veya K
İ : özgül tersinmezlik, kJ/kg Tkr : kritik sıcaklık, K
I : toplam tersinmezlik, kJ u : özgül iç enerji, kJ/kg
χ : adyabatik üs(=k), cP/cv U : toplam iç enerji, kJ
λ : ısı iletim katsayısı(=k), W/mK v : özgül hacim, m3/kg
KP : denge sabiti vkr : kritik özgül hacim, m 3/kg
m : kütle, kg V : toplam hacim m3
ṁ : kütle debisi, kg/s
V̇ : hacimsel hacim, m3/s
M : mol kütlesi, kg/kmol w : birim kütle için iş, kJ/kg
Ma : Mach sayısı W : toplam iş, kJ
n : politropik üs W ter : tersinir iş, kJ
n : mol sayısı x : kuruluk derecesi
P : basınç, kPa x : özgül ekserji, kJ/kg
X : toplam ekserji, kJ
Yunan harfleri
y : mol oranı
α : ısı taşınım katsayısı(=h), kW/m2K
β : ısıl genleşme katsayısı, 1/K
ε : yayma oranı
ηth : Isıl verim
μ : dinamik viskozite,
ν : kinematik viskozite, m 2/s
ρ : yoğunluk, kg/m3
σ : Stefan-Boltzman sabiti
φ : bağıl nem
ω : özgül, mutlak nem, kgH2O/kgh

13
1. GİRİŞ

Buhar kazanı, herhangi bir yakıtın (katı, sıvı, gaz) yakılması sonucu veya elektrik
veya nükleer enerji kaynağı kullanılarak sudan istenilen sıcaklık, basınç ve miktarda
buhar elde etmeye yarayan basınçlı kapalı kaplara denir.

Bugün enerji tekniğinin temel tesisat kısımlarından bir bölümünü buhar kazanları
teşkil eder. Bunun yanında bütün merkezi ısıtma tesisleriyle kalorifer tesisatlarının
temel tesisatı buhar kazanıdır. Kalorifer tesisatlarında buhar kazanında genellikle
buhar üretimi yapılmaz. Buhar kazanı bir ısı transfer ortamı görevini yapar ve su
buharlaşmadan kalorifer tesisatında dolaşımına devam eder. Suyun sıcaklığı normal
atmosferdeki kaynama sıcaklığından yüksek ise buhar kazanına veya kalorifer
tesisatına kızgın sulu veya kaynar sulu buhar kazanı veya tesisatı denir. Bütün termik
kuvvet santrallerinde kimyasal enerjinin veya nükleer enerjinin ısı enerjisi şeklinde su
buharına geçtiği sistem buhar kazanları ve reaktörlerdir.

Dünya enerji üretiminin büyük bir kısmı termik santrallerde yapılmaktadır. Nükleer
enerji ile çalışan kuvvet santralleri bugünkü dünya enerji üretiminin küçük bir kısmını
sağlamaktadır. (% 5 civarında) Buna karşılık termik santrallerden üretilen enerji
toplam enerji üretiminin % 95 inden daha yüksektir. Norveç, İsveç ve İsviçre dışındaki
ülkelerde enerji üretimine termik santraller hakim olup bütün termik tesislerde reaktör
dışında kullanılan enerji dönüşüm sistemi buhar kazanlarıdır. Bu nedenle sanayinin
temel unsurlarından birisi buhar kazanları sanayisidir.

14
1.1. STENDER ELEMANLARI

2.9.1. Devreler

Yoğuşarak Su Olmuş
Buhar Devresi Buhar

Su Devresi Kaba Su Devresi

Salamura Suyu Devresi Hava Devresi

Taze Buhar Devresi Çürük Buhar veya Duman

Gazı Devresi

Kesişerek İrtibatlı İki Devre

Kesişmeyen İki
Devre

Devre Genişleme Parçası

Manometre Cihazı

Termometre Cihazı

2.9.2. Armatürler

Valf veya Elle Kumandalı Valf

Sürgülü Valf

Merkezkaç Kuvvetle
Kumandalı Valf Otomatik Valf

Çek Valf Valf veya Sürgülü

Valf

Trap

15
Otomatik Valflere Kumanda etmek İçin

Alt Devredeki
Üst Devredeki
Basınç
Basınç
Yükselince
Yükselince
Açılan Valf
Açılan Valf

Sıvı Haznesi
İçindeki Seviye
Düşünce Açılan
Valf

2.9.3. Kazanlar

Basit Ekolu Hiterli Luvolu

Doymuş Buhar Doymuş Doymuş
Buhar Kazanı Buhar Buhar
Kazanı Kazanı Kazanı

Luvo ve Luvo ve Süper Ekolu

Ekolu Hiterli Hiterli Kızgın
Doymuş Doymuş Kızgın Buhar
Buhar Buhar Buhar Kazanı
Kazanı Kazanı Kazanı

Luvo ve Luvolu Luvolu Luvolu ve

Hiterli Kızgın ve Ekolu Hiterli
Kızgın Buhar Kızgın Kızgın
Buhar Kazanı Buhar Buhar
Kazanı Kazanı Kazanı

Tek Ara Çift Ara

Kızdırmalı Kızdırmalı
Buhar Buhar
Kazanı Kazanı

16
2.9.4. Türbinler

Genel Karşı Tek Ara Tek Yerinden

Buhar Basınç Buharlı Ayarlı Ara Buhar
Türbini Türbini Karşı Çekilen Karşı
Basınç Basınç Türbini
Türbini

Çift Basınçlı
Kondenzasyon Tek Yerinden
Karşı Basınç
Türbini Ayarlı Ara Buharlı
Türbini
Karşı Basınç
Türbini

Tek Yerinden Turbo

Çift Basınçlı
Ayarlı Ara Buhar Generatör
Kondenzasyon
Çekilen Turbo
Türbini
Kondenzasyon Dinamo
Türbini Gurubu

Turbo Turbo Turbo Gemi

Alternatör Pompa Redüktör Türbini
Gurubu Gurubu Gurubu

17
2. BUHAR

Buhar, suyun gaz fazı haline denir. Su ve dolayısıyla buhar saf bir madde olarak
değerlendirilir. Buharın termodinamik özellikleri, tablolardan veya diyagramlardan
(Mollier diyagramı) bulunur (Şekil 1).

Şekil 1. Saf madde suyun sıcaklık-entropi diyagramı

İki özellik bilinirse diğer özellikler de hesaplanabilir veya literatürde verilen diyagram
ve tablolardan tespit edilebilir.

18
 Şekil 2. Mollier entalpi-entropi diyagramı

Şekil 1 ve 2 de gösterilen diyagramdaki bazı kavramlar aşağıda tanımlanmıştır.

Doyma sıcaklığı: İstenilen herhangi bir basınçta suyun buharlaşmaya başladığı

sıcaklığa doyma sıcaklığı denir.

Doyma basıncı: İstenilen herhangi bir sıcaklıkta suyun buharlaşmaya başladığı

basınca doyma basıncı denir.

Sıkıştırılmış sıvı: Herhangi bir basınçta suyun sıcaklığı doyma sıcaklığının altında
ise sıkıştırılmış sıvı olarak tanımlanır.

Doymuş sıvı: Verilen herhangi bir basınçta o basınca karşılık gelen doyma
sıcaklığında olmasına rağmen, içinde buhar zerresi olmayan suya doymuş sıvı denir.
Su buharlaşmanın başlangıcındadır.

Doymuş sıvı eğrisi: Kritik basınca kadar her bir sıcaklık ve basınca karşılık gelen
doymuş sıvı noktalarının birleşmesinden oluşan eğriye doymuş sıvı eğrisi denir.

Doymuş buhar: Verilen bir basınçta o basınca karşılık gelen doyma sıcaklığında
olup, suyun tamamının buhar fazına dönüştüğü durumdur. Bu aynı zamanda buharın
yoğuşma sınırında olması anlamındadır.

19
Doymuş buhar eğrisi: Kritik basınca kadar her bir sıcaklık ve basınca karşılık gelen
doymuş sıvı noktalarının birleşmesinden oluşan eğriye doymuş sıvı eğrisi denir.

Kızgın buhar: Verilen bir basınçta buharın sıcaklığı o basınçtaki doyma

sıcaklığından daha yüksek ise buhar kızgın buhardır.

Islak buhar: Doymuş sıvı ile doymuş buhar arasında kalan ve faz dönüşümünün
devam ettiği bölgedeki saf maddeye ıslak buhar denir.

Buhar oranı: Islak buhar bölgesinde buhar miktarının buhar ve sıvı miktarının
toplamına oranıdır.

2.1. BUHARIN KULLANILMA NEDENLERİ

Isı enerjisi dönüşüm ve naklinde çok yaygın kullanım alanı bulunan buhar diğer saf
maddelerle karşılaştırıldığında aşağıda sıralanan büyük avantajlara sahiptir.

• Isı kapasitesinin benzer saf maddelere göre çok yüksek olması nedeniyle ideal bir
ısı taşıyıcıdır.

• Diğer akışkanlara oranla küçük çaplı borularla daha fazla ısı taşıyabilmesi
avantajıyla hacim tasarrufu ve düşük maliyet söz konusudur.

• Temiz bir çevre dostu saf madde oluşudur.

• Isı geri kazanımı(heat recovery system) yoluyla enerji tasarrufu sağlanabilir bir
akışkan olmasıdır.

• Akışkanın taşınması sahip olduğu yüksek basınçla kolayca gerçekleşebildiğinden

ayrıca maliyeti artırıcı unsur olarak pompaya gerek yoktur.

• Sıcaklık kontrolü kolayca ve çok hassas bir biçimde gerçekleştirilebilir.

• Su buhar fazında iken tesisattaki korozyon riski düşüktür.

• Isı iletimi katsayısı ve özgül ısısı yüksek olduğundan ideal bir ısı taşıyıcısıdır. Küçük
çaplı borular ile aynı miktarda ısı transfer edilebilmesi yönüyle ısı kayıpları diğer
sistemlere göre daha azdır. Termodinamik özellikleri iyidir.

• Yatırım gideri azdır, küçük çaplı boru kullanılır, yalıtım az yapılır, ucuz montaj ve
küçük hacim söz konusudur.

• Buhar emniyetlidir yani yanma özelliği yoktur. Steril bir akışkandır.

20
Dezavantajı ise; yüksek enerji potansiyeli ile yüksek sıcaklık ve basınç söz konusu
olduğundan korunma gereklidir.

2.2. BUHARIN KULLANIM ALANLARI

Buhar ısı enerjisi ihtiyacı olan hemen her alanda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Sanayi ve teknolojide kullanma alanlarından bazıları aşağıda verilmiştir.

• Rektifikasyon işlemi için ısı kaynağı olarak petrokimya tesislerinde

• Termik santrallerinde elektrik üretiminde (Buhar türbinleri ve jeneratörler)

• Sağlık ve gıda sektörlerinde sterilizasyon amacı için

• İnşaat malzemelerin endüstrisinde

• Buharlı veya sıcak sulu ısıtma sistemleri (kalorifer tesisatlar)

• Rafinerilerde

• Kimyasal proseslerin ısı ihtiyacı için

• Gübre endüstrisinde

• Kauçuk ürünlerinde ve imalatında

• Kâğıt endüstrisinde

• Ahşap malzemenin işletmesi ve şekillendirilmesi

Görüldüğü gibi buhar her türlü ısı ihtiyacının ve ısıl işlemin gerektirdiği birçok yerde
yaygın olarak kullanılmaktadır.

2.3. MAKSİMUM BASINÇ

Bir kontrol basıncıdır. Buhar kazanı tesisi kurulduktan sonra devreye sokulmadan
yani çalışmaya başlamadan önce basınç mukavemet kontrolünün yapılması gerekir.
Kazan tesisatı su ile doldurulduktan sonra kazan basıncı maksimum basınca kadar
çıkarılarak tesisin mukavemet şartlarının yerine getirilip getirilmediği kontrol edilir. Bu

21
esnada ısıtma işlemi yapılmaz. Tesis çalışırken kesinlikle kazan basıncının
maksimum basınca çıkmaması gerekir.

2.4. NORMAL ÇALIŞMA BASINCI

Kazan çalışma basıncı maksimum basıncın altındadır. Çalışma esnasında çalışma
basıncının bu basıncın üzerine çıkması ancak kısa sürelerde mümkündür. Uzun
sürelerde tesisin normal basıncı üzerinde çalışmasına müsaade edilmez. Eğer
basınç kontrolü yapılamıyorsa tesis derhal durdurulmalıdır.

Tesis edilen bir buhar kazanı üzerinde muhakkak ki maksimum basıncı normal
çalışma basıncını maksimum sıcaklığı tesisin kurulduğu tarihi ve kurucu firmanın
ismini ihtiva eden etiketin bulunması lazımdır. Buhar kazanlarının çalıştırılabilmesi
için emniyet şartlarının yerine getirilmiş olması gerekir. İlgili makamlarca yapılan
kontrollerden sonra tesisin çalıştırılması için müsaade verilir.

2.5. BUHAR KAZANLARINDA BASINÇ SICAKLIK VE BUHAR

ÜRETİM KADEMELERİ:
Alt basınç dilimleri: Çevre basıncı ile kazan basıncı arasındaki fark esas alınarak
yapılmıştır.

Tablo 1. Buhar Kazanlarında Basınç Sıcaklık ve Buhar Üretim Kademeleri

Basınç farkı 0.5 1.6 6 8 10 12.5 16 20 25 32
(kp/𝑐𝑚2 )

22
 Tablo 2. Üst basınç dilimleri
Basınç kademesi (kp/𝑐𝑚2 ) 40 64 80 125 160

Müsaade edilen basınç 42 67 87 136 175

(çalışma basıncı)
Depodaki en yüksek 40 64 82 83 129 162
Basınç çalışma basıncı
farkı
Kızdırıcı çıkışındaki 37 59 77 74 115 147
2
(kp/cm ) basınç

Türbine girişte basınç 35 59 70 70 110 140

Kızdırıcı çıkışındaki buhar 450 500 500 525 525 525

sıcaklığı(̊C)

Tablo 3. Alev borulu kazanlarda basınç kademeleri

Bir alev borulu kazanlarda 8 10 13 16
DİN 2094 basınç farkı
(kp/cm2 )
İki alev borulu kazanlarda 8 10 13 16 18
DİN 2094 basınç farkı
(kp/cm2 )

2.6. SICAKLIK KADEMELERİ

150 ̊C den başlayarak 525 ̊C sıcaklığa kadar her defasında 25 ̊C artarak sıcaklık
kademeleri elde edilir. Bütün sıcaklık tespitleri kızdırıcı çıkışındaki sıcaklığa ve sürekli
buhar üretimine bağlı olarak yapılır. En yüksek, devamlı buhar üretiminde alev borulu
kazanlarda sıcaklık kademeleri 300, 325, 350, 375, 400 ̊C’ dir.

23
2.7. BUHAR ÜRETİM KADEMELERİ
Bir buhar kazanının saatteki buhar üretimine tesisin gücü veya buhar gücü dendiği
birçok yerde görülür. Güç kavramıyla üretilen buhar miktarı arasında bir çelişki
yaratmamak için derslerimizde yalnız buhar üretimi tabiri kullanılmaktadır.

En yüksek süreli üretim, imalatçı firmanın garanti edebileceği miktardır. Normal

üretim en yüksek sürekli üretimin %80 civarındadır.

Tablo 4. En Yüksek Süreli Üretim Kademeleri

t/h 1 1,25 1,6 2 2,5 3,2 4 5 6,5 8 10,5 12,5 16 20
25 32 40 50 64 80 100 125 160 200 250 320 400 500

Tablo 5. Alev borulu kazanlarda en yüksek sürekli boru üretimi: t/h

0,4 I 0,5 I 0,63 I 1 I 1,25 I 1,6 I 2 I 2,5 I 3 I 4 I

24
3. BUHAR KAZANLARI TESİS GÜCÜ İLE İLGİLİ
KAVRAMLAR

3.1. IZGARA İLE İLGİLİ KAVRAMLAR:

my
a)Izgara yükü: Saatte yakılan yakıt miktarı / Toplam ızgara alanı, A
ı

b)Izgara ısı yükü: qıy =Saatte yanma odasına giren ısı miktarı/Toplama ızgara alanı

Qhava+Qyakıt kcal
qıy = Aıy m2 h

Qhava: Yanma odasına giren havanın taşıdığı ısı miktarı

Qyakıt: Yanma odasına atılan(giren) yakıtın yanması sonunda açığa çıkan ısı miktarı

Qyakıt = ηy .my . Hu

Izgara ısı yükü bulunurken genellikle ηy .my . Hu dikkate alınır. Qhava ihmal edilebilir.
Buna göre:

ηy my .Hu
Qıy = Aı

NOT: Izgara ısı yükü ızgaranın boyutlandırılması için kullanılır. Yanma olayında açığa
çıkan ısı miktarı bilinirse daha önce tesis edilmiş buhar kazanlarındaki ızgara ısı
yükünden faydalanılarak ızgara yüzeyi bulunabilir.

25
 Tablo 6. Sürekli en yüksek buhar üretiminde ızgara ısı yükü için değerler
kcal
Ateşleme türü Yakıt Izgara ısı yükü qıy[106 m2 h]

Bütün taş kömürü türü 0.7 ÷ 0.9

Elle ateşlenen alttan
üflemeli düz ızgara 0.8 ÷ 1.2 (lokomotif
Briket ve odun
kazanlarında 3,5 a kadar)

Alttan üflemesiz merdiven

Ham linyit kömürü 0.6 ÷ 0.8
ızgara ve çukur ızgara

Fındık kömürü 1.2 ÷ 1.4

0.8 ÷ 1.2 üfleme daha

Yürüyen ızgaralar İnce kömür
yavaş

Linyit kömürü briketi 0.9 ÷ 1.1

Tam mekanik öne İşlenmemiş linyit kömürü 0.8 ÷ 1.2

Hareketli ızgaralar Kül yüzdesi yüksek kömür 0.45 ÷ 0.6

Su ve kül yüzdesi yüksek

1.0 ÷ 1.3
Daralan ve geri hareketli taş kömürü

alttan üflemeli ızgaralar Çökme kömür ve çöp

0.9 ÷ 1.1
yakıtlar

Stoker düz ve alttan

Yağlı kömür 1.15 ÷ 1.2
üflemeli

Stoker düz ve alttan

Yağlı kömür 0.75 ÷ 0.95
üflemesiz

Örnek: ηy .my . Hu = 20. 107 kcal/h

kcal
Izgara tipi: Elle ateşlenen alttan üflemeli, qıy = ( 0.7 ÷ 0.9 ) 106 m2 h

107 .20 kcal/h

Aı = 0,8 . = 250 m2 lik alan gereklidir.
106 kcal/m2 h

26
3.2. YANMA ODASI KAVRAMLARI
a)Yanma odası ısı yükü:

kcal
qyy = Saatte yanma odasına giren ve açığa çıkan ısı miktarı/Yanma odası hacmi,
m3 h

ηy my Hu + Qh
qyy =
Vy0

Qh : Yanma odasına giren ısıtılmış havanın ısı miktarını kg / h cinsinden belirler.

Tablo 7. Sürekli en yüksek buhar üretiminde sıcak hava entalpisi ile elde edilen
yanma odası ısı yükü değerleri
Ateşleme türü kcal
Yanma odası ısı yükü q yy [106 m3 h]

Taş kömürü, ızgara ateşleme 0.25 / 0.35

Linyit kömürü, ızgara ateşleme 0.20 / 0.30
Kuru kül alımlı kömür tozu Taş kömürü 0.15 / 0.18
ateşleme Linyit kömürü 0.14 / 0.17
Girdaplı 0.40 / 0.70
Ergimiş kül alımlı ateşleme Kapalı 0.68 / 1.00
Eğik zikion 4.00 / 5.00
Fuel-oil ateşlemeleri 0.75 / 3.00
Gaz ateşlemeleri 0.75 / 3.00

Yanma odası ısı yükü yanmayı ve dolayısıyla kazan verimini etkilediğinden çok
büyük seçilmez. Yüksek seçilen yanma odası ısı yükü ile yanma odası hacmi tespit
edilirse bu hacim küçük olacağından uçan kömür ve is tanecikleriyle yanmamış
gazların miktarı yükselirken kazan verimi küçülür. Alev girdapları yaratarak yanma
hızını arttırmak, yanma odasına ısıtılmış hava üflemek ve yanma odasını soğutucu
borularla donatarak ısı geçişini arttırmak suretiyle yanma odası ısı yükünü
yükseltmek ve dolayısıyla yanma odasını hacmini küçültmek mümkündür.

b)Yanma odası özgül kesit-ısı yükü:

kcal
qöky = Saatte ateşlemeye giren ısı/yanma odası kesiti,
m2 h

27
 my .Hu
qöky =
Ay0

Dir. Özgül kesit-ısı yükü, yanma odasındaki gaz hareketi için bir tanım sayısıdır.
Kömür tozları mümkün olduğu kadar uzun zaman kaldırma kuvveti etkisiyle yanma
odası içinde uçuşabilme ve yanmaya yetecek kadar zaman yanma odasında kalması
sağlanmalıdır. Köşe ateşlemeli yanma odalarında yanma odası özgül kesit-ısı yükü
q öky ile Ay0 arasındaki bağıntıdır.

Tablo 8. Yanma odası kesitine bağlı olarak özgül kesit ısı yükü değişimi
Ay0 (m2 ) q öky (106 kcal )
m2 h

20-30 2.0 / 2.3

35-50 2.3 / 2.6
50-80 2.6 / 3.0

Girdaplı ateşlemelerde özgül kesit-ısı yükü daha yüksek seçilebilir. Bir yanma
odasının hacmi ne kadar büyürse, yanma odası yüzeyinin, yanma odası hacmine
oranı o kadar küçülür.

2(a+b).z = Fyo
z
a.b.z = Vyo
a

Fy0 2(a+b).z 2(a+b)

= =
Vy0 a.b.z a.b

Fy0 1
Fy0 ~ l2 =
Vy0 l

Vy0 ~ l3

olur. Bu ise; yanma odası hacmi arttıkça yanma odasındaki ısı transfer yüzeyini bu
hacme nazaran aynı miktarda büyümediğini gösterir. Yanma odasının yüzeyinin,

28
yanma odası hacmine oranına şekil(form) faktörü denir. Form faktörünün yapılan
hesaplarda küçük olmamasına dikkat edilirse yanma odasında transfer edilen ısı
miktarının, açığa çıkan ısıya oranı elverişli sınırlar içinde tutulmuş olur.

3.3. ISITMA YÜZEYİ

a)Isıtma yüzeyi ortalama ısıtma yüzey yükü:

kg
qıyy = Saatte elde edilen buhar miktarı/suyun ıslattığı kızdırma yüzeyi,
m2 h

mb
qıyy = F

F: Bir buhar kazanında ısı transfer yüzeyi olarak buhar tarafından ıslatılan yüzey
alınır.

Bu yüzey genellikle boruların iç yüzeyidir. Ortalama ısıtma yüzeyi yükü ısı transferine
bağlı olarak değişir. Yanma sıcaklığı, doğrudan doğruya alev ışınlarına maruz kalan
ısıtma yüzeyi, yanma gazlarının kuvvetli veya zayıf girdapla hareketi, baca çekme
hızı, ısıtma yüzeyi temizliği ve su dolaşımı, ortalama ısıtma yüzey yükünü etkiler.

b)Isıtma yüzeyi ısı yükü

kcal
qıyy = Transfer edilen ısı miktarı/Isıtma yüzeyi,
m2 h

mb (hkb−hbsd )
qıyy =
F

mb : Buhar miktarı.

hkb ∶ Kızgın buharın entalpisi.

hbsd ∶ besleme suyu dönüş entalpisi(kazana giriş entalpisi).

29
Tablo 9. Bazı kazanlarda ısıtma yüzey yükü değerleri
m𝑏 kg
KAZAN TİPİ ( )
F m2 h
Dik kazanlar 15/25
Alev borulu kazanlar 20/25
Lokomobil kazanı 20/25
Lokomotif kazanı 50/60
Skoç-gemi kazanı 20/25
Üç çekişli alev ve duman borulu kazanlar 30/40

Su borulu kazanlarda, küçük veya büyük ışıma yüzeyine bağlı olarak değişir ve 200
kg/m2 h′ a kadar çıkabilir.

3.4. GENİŞLİK GÜCÜ

Yeni tesislerin planlanmasında genişlik gücü kullanışlı bir büyüklük olarak önem
kazanmaktadır.1 m kazan genişliğine tekabül eden buhar miktarı genişlik gücü olarak
tarif edilir.

Tablo 10. Bazı kazan tiplerinde genişlik gücü

Kömür tozu ateşlemelerinde <= 35 t/mh
Ön hareketli çift ızgara ateşlemelerinde 10 / 15 t/mh
Ön hareketli ızgara ateşlemelerinde 6 / 8 t/mh
Bölgesel kontrollü hareketli ızgara 8 / 12 t/mh

Ayo
Ayo b~
b a

30
4. KAZAN VERİMLERİ

4.1. YANMA OLAYI VERİMİ

ηy = Yanma odasında açığa çıkan ısı/Yanma odasına yakıtla giren ısı

ηy = 1-∑K

ƩK : Toplam ısı kaybı,%

my.Hu : Yanma odasına yakıtla giren ısı.

ηy.my.Hu : Yanma odasında açığa çıkan ısı.

ƩK = Ka + Ku + Kyg + Ksc

Tablo 11. Kazan yanma verimleri

Ateşlemeler ηy: ortalama yanma olayı verimi, %
Izgara ateşlemeleri 0.85 / 0.97
Kömür tozu 0.96 / 0.99
Sıvı ateşlemeleri 0.96 / 0.99
Gaz ateşlemeleri 0.96 / 0.99

4.2. BUHAR KAZANI TESİSAT VERİMİ

ηk = Faydalı Hale Gelen Isı Miktarı / Yakıtla Yanma Odasına Giren Isı Miktarı.

Faydalı hale gelen ısı miktarı:

Buhar üretimi için besleme suyuna,buhara ve buharlaştırmaya sarf edilen yani buhar
tarafına transfer edilen ısı miktarı (havayı ısıtmak için transfer edilen ısı mikarı bu
ısıya dahil edilmez)

mb : üretilen buhar miktarı.

hkb : kızgın buharın entalpisi.

31
hbsg = hbsd : besleme suyu giriş veya dönüş entalpisi.

mba : ara kızdırmaya sevk edilen buhar miktarı.

hkbag : ara kızdırmaya sevk edilen buharın kızdırıcıya giriş entalpisi.

hkbaç : ara kızdırmaya uğrayan buharın ara kızdırıcıdan çıkış entalpisi.

mb (hkb− hbsg) + mba (hkbaç −hkbag )

ηk = my. Hu

∑ K yanma olayı kayıpları ile diğer kayıpları ihtiva etmek suretiyle;

ηk = 1 - ∑K

Yazılabilir.

∑K = K a +K u +K yg +K sc +K1 + K bg

Tablo 12. Kazan tipine bağlı olarak kazan tesisat verimleri

Kazan tipleri 𝛈𝐤 ,%
Küçük kazanlarda 0,74 / 0.82
Mekanik ateşlemeli büyükçe kazan
0.82 / 0.88
(toz fuel-oil,gaz ateşlemeler)
Büyük kazanlarda 0.86 / 0.92

4.3. BUHARLAŞMA SAYISI:

Kazanın verimliliğini kontrol etmek için üretilen buhar miktarının, sarf edilen yakıt
miktarına oranı olarak tarif edilir.

mb
Buharlaştırma Sayısı = olup, aynı tür yakıtın kullanıldığı kazanlar için kazanların
my

mukayesesinde kullanılan bir büyüklüktür.

32
4.4. KAZAN VERİMİNE ETKİ EDEN ISIL KAYIPLAR

4.4.1 Yanma odasında kalan artıklar içindeki yanmamış yakıtlar nedeniyle ısıl
kayıp: Ka

(yüzde olarak): Bu kayıp ızgara ve toz ateşlemelerinde görülen eksik yanmadan ileri
gelen kayıplarla ızgara aralıklarından ve kenarlarından ızgara altına yanmadan
düşen yakıt kayıplarından ileri gelir.

mya .Hva . 100 ma .b . Hva

Ka = Ka1 + Ka2 = ( + )
my . Hv my . Hv

ifadesiyle elde edilir.

mya : kg/h olarak yanmadan ızgara arlıklarından düşen yakıt miktarına

ma : kg/h olarak kül veya atık miktarı

b: yüzde olarak kül içerisindeki yanabilen yakıt miktarını

Hua : Atık içerisindeki yanabilen kısmın alt ısıl değerini ifade eder.

Taş kömürü için: Hua = 7900 kcal/kg

Linyit kömürü için: Hua = 7400 kcal/kg alınabilir.

Ergimiş kül alımlı kazanlarda:

ma . b . 7900
Ka2 = 0,9 my . Hu

Eşitliğinde eğer ma bilinmiyorsa;

a . b . 7900
Ka2 = 0,9 (100−b ) . Hu

İfadesiyle bulunur.

A: Yakıt içerisindeki kül yüzdesidir.

Ka : % 1 – 2 elverişli ızgaralarda ve uygun ateş sevkinde

Ka : % 5 ince (küçük) kömür ateşlemelerinde

Ka: % 1 toz ateşlemelerinde

33
4.4.2. Uçan kok ve is nedeniyle ısıl kayıp: Ku

Kül yapısına, kömür iriliğine, alttan üflenen havanın bacasına, ızgara ve yanma odası
ısı yüküne bağlı olarak Ku değişir. Bazı tesislerde uçan kok miktarı çok yüksek
olduğundan uçan miktarın toplanarak yanma odasına sevk edildiği görülür.

İs teşekkülü, yüksek yanma odası, girdaplı gaz hareketi ve yüksek yanma sıcaklığı ile
belirli sınırlar içinde tutulabilir veya tamamen önlenebilir. Uçan kok ve is nedeniyle
meydana gelen ısıl kayıplar için ortalama olarak şu değerler verilebilir.

Yağsız ince kömür : 4 – 8

Yağsız fındık kömür: 2 – 4

Yağlı kömürde : 1–3

Toz ateşlemelerde : 2

4.4.3. Yanmayan (yanmamış) gazlar nedeniyle ısıl kayıp: Kyg

Yanma odasındaki ateşleme şartlarından ileri gelen yanmamış gazlar nedeniyle ısı
kaybı, baca gazı içinde bulunan CO, H2 Cm Hn den ileri gelir.

Vyg . rco .3020

Kyg = my .Hu

Eşitliğiyle elde edilir.

Vyg: Yanma gazı hacmi [nm3/h]

rco: CO in hacimsel oranı

Büyük yanma odası, sekonder hava, üfleme yan taraftan hav üflemeli ve yanma
gazının girdaplı hareketiyle Ku küçük tutulabilir. Genel olarak K u % 1 civarındadır.

4.4.4. Baca gazı sıcaklığından gelen ısıl kayıp: Kbg

Baca gazı sıcaklığı, yanma olayına iştirak eden hava miktarına ve yakıt içerisinde
bulunan kül ve su miktarına bağlı olarak değişir. Baca gazı sıcaklığının gaz içerisinde

34
bulunan su buharının yoğuşmasına engel olacak kadar yüksek olması gerekir. Aksi
takdirde yoğuşan su bacada ve bacaya yakın bölgelerdeki metal aksamın paslanarak
korozyona uğramasına sebep olur. Baca çıkış sıcaklığı yanma gazının dağılması için
etkili bir büyüklük olduğundan S ihtiva eden yakıtların kullanıldığı tesislerde bitki
örtüsünün etkilenmemesi için baca gazı çıkış sıcaklığının yeteri kadar yüksek
seçilerek yanma gazının geniş bir bölgeye yayılması temin edilir. Hava fazlalık oranı
λ büyük seçildiğinde bacadan çıkan gaz miktarı büyüyeceğinden baca kayıpları artar.

Vyg (Cpyg .tbg )−(Cph .th )

Kbg = . %100
my. Hu

hbg = cpyg . t bg

Vyg : Saatte bacadan çıkan baca gazı hacmi, nm3/h

cpyg : Baca girişindeki yanma gazı özgül ısısı

cph : Havanın çevre sıcaklığındaki özgül ısısı.

th : Çevre sıcaklığı.

t bg : Baca gazının bacaya giriş sıcaklığı.

Ortalama olarak;

Kbg = % 9 / 11 arası değişir. rCO2 = 0,12 ‘dir.

t bg = 170 / 180 0C ‘ dir.

4.4.5. Sıvı kül(cüruf) alımı nedeniyle ısıl kayıp: Ksc

mc .c.tc
Ksc= %100
my. Hu

Sıvı kül alımı nedeniyle meydana gelen ısıl kayıplar yukarıdaki eşitlikte bulunur. Bu
eşitlikten;

mc : Saatte yanma odasından alınan sıvı kül miktarı, kg/h

c : Sıvı külün özgül ısısı, kcal/kg.grd.

35
tc : Sıvı külün sıcaklığı.

Ortalama değer olarak;

c = 0,3 kcal/ kg. grd , tc = 1300 0C - 1400 0C – 1500 0C olabilirler.

Ksc=%2 kadar değer alabilir.

4.4.6. Işıma ile ısı iletiminden ileri gelen ısıl kayıplar: Kış

Kazan tesisatının büyüklüğüne, izolasyonuna ve duvar yapısının sıcaklığına bağlı

olarak bu kayıplar değişir. Ölçü yoluyla doğrudan doğruya tespiti mümkün değildir.
Ancak yaklaşık olarak elde edilebilir. Bu kayıplar için ortak değerler buhar üretimine
bağlı olarak şu şekilde verilebilirler.

mb ≥ 100 t/h

Kış<%1

olacaktır.

6 t/h ≤ mb ≤ 50 t/h,

Kış ≤ %3 olacaktır.

Alev borulu kazanlarda %6 ya kadar çıkabilir.

Yukarıda tarif edilen ısıl kayıplarla yanma olayı ve kazan veriminin ifadesi:

ηy = 1- ΣK = 1- ( Ka + Ku + Kyg + Ksc)

ηk = 1-ΣK = 1- (Ka + Ku + Kyg + Kbg + Ksc +Kış) parantez ifadesi ≤ %20 ‘dir.

Şeklinde ifade edilir.

ΣK: Yanma odasındaki tüm kayıplar.

36
 5. ISI ENERJİSİ NAKLİNDE KULLANILAN
AKIŞKANLAR

Isı enerjisi naklinde, sıcak su, kızgın su, alçak ve yüksek basınçlı buhar, kızgın yağ
olmak üzere dört cins akışkan kullanılır.

5.1. SICAK SULU ISITMA SİSTEMLERİ

TS 2796 veya DIN 4751 normlarına göre, çıkış suyu sıcaklığı 110 0C değerine kadar
olan ısıtma sistemleri bu grup içine girer.

Maliyeti en ucuz, buna karşılık ısıyı en iyi taşıyan akışkan sudur. Suyun özgül ısısı
yaklaşık 1kcal / kg0C = 4.186 kJ/kgK değerindedir.

Binaların ısıtılması için genel olarak, sıcak sulu ısıtma sistemleri tesis edilir. Yıllardan
beri alışılmış olan sistem gidiş sıcaklığı 900C, dönüş sıcaklığı 700C olan ısıtma
sistemidir.

Hastanelerde daha sağlıklı olarak gidiş sıcaklığı 800C, dönüş sıcaklığı 60oC olarak
tercih edilmiştir. Gerek Avrupa’da gerekse ülkemizde bugün geçerli ısı tasarrufu
yönetmenlikleri veya kanunlarına uygun olarak binalar izole edildiğinden radyatör
yüzeyleri daha küçük çıkmakta, işletme sıcaklıkları, 800C/60oC, 70oC/50oC, veya
650C / 450C değerlerinde tutularak daha sağlıklı ısıtma yapabilmektedir. Böylece
şebeke kayıpları da azaltılabilmektedir.

Döşemeden ısıtma yapılması durumunda gidiş sıcaklığı 55 0C, dönüş sıcaklığı 45oC
alınabilmektedir.

Çıkış sıcaklığı 900C değerine kadar olan sistemler, suyun kaynama sıcaklığının
altında olduğundan buharlaşma olması söz konusu değildir ve sistem atmosfere açık
olarak tesis edilebilir. Çıkış suyu sıcaklığı 1100C değerine kadar olan sistemlerde
buharlaşma basıncı, genleşme deposu üzerine takılan bir güvenlik sifonu ile temin
edilebilir.

37
 5.2. KIZGIN SULU ISITMA SİSTEMLERİ

Genel Bilgiler:

a) Çıkış suyu sıcaklığını yüksek ve dönüş sıcaklığını düşük tutarak daha büyük
(∆t) sıcaklık farkı elde edilmekte ve aynı su debisi ile daha çok ısı nakledilmektedir.
Böylece boru ve armatür çapları ile sirkülasyon pompaları küçülür. Boru, armatür ve
pompa malzemeleri aynı cins kalmak şartı ile sistemin ilk tesis maliyeti düşer. Su
debileri küçüldüğü için pompaların elektrik sarfiyatı da düşer.

b) Ocak ısıtması, sınai banyo ısıtma gibi endüstriyel tesislerde, ısıtıcı serpantin
kapasiteleri artar.

c) Gerekli takdirde 180 0C’ye kadar yüksek sıcaklıklara çıkarma imkânı vardır. TS
2736 veya DIN 4752 normlarına göre, çıkış sıcaklığı 110 0C değerinden daha yüksek
olan ısıtma sistemleri bu grup içine girer.

Kızgın sulu sistemler iki guruba ayrılır.

Grup 1 : Müsaade edilen maksimum çıkış sıcaklığı 130 0C olan ısıtma

sistemleri.

Grup 1a :Çıkış suyu sıcaklığı, basınç sınırlandırılmasıyla güvenceye alınan

sistemlerdir. Emniyet ventili ayar basıncı 1.5 bar, statik basınç ise max. 50 mSS
değerindedir.
Grup 1b :Çıkış suyu sıcaklığı, sıcaklık sınırlandırılmasıyla güvenceye alınan
sistemlerdir. Emniyet ventili ayar basıncı 1.5 ile 6.5 bar, statik basınç ise max. 50
mSS değerindedir.

Grup 2 : Müsaade edilen çıkış suyu sıcaklığı 1300C değerinin üzerinde olan
veya 1300C değerinin altında olmamakla beraber grup 1a ve grup 1b’ye girmeyen
sistemlerdir.

Hangi şartlarda sıcak su hangi şartlarda kızgın su?

Konfor ısıtmasında, kat ısınmasından blok ısıtmasına ve hatta bölge ısıtmasına

kadar, sıcak sulu ısıtma sistemleri kullanılmaktadır. Site veya bölge ısıtmasında belli
bir kapasiteye kadar 110 0C veya 120 0C çıkış suyu sıcaklıklı sıcak sulu ısıtma
sistemleri kullanılır. Büyük kapasiteli bölge ısıtmalarında 120 0C ile 180 0C arasında
çıkış suyu sıcaklıklarında kızgın sulu ısıtma sistemleri kullanılır.

38
Kızgın sulu ısıtma sistemleri ayrıca, proses ile ilgili yüksek sıcaklık ihtiyacı olan
sanayi tesislerinde de kullanılır. Katı veya sıvı yakacak kullanılması halinde, eğer
yakacakta kükürt miktarı yüksek ise kazana dönüş sıcaklığını ve buna bağımlı olarak
kazandan çıkış sıcaklığını korozyonu önlemek maksadı ile yüksek tutmak gerekir.

5.3. BUHAR İLE ISITMA SİSTEMLERİ

A) Alçak Basınçlı Buharla Isıtma Sistemleri: Buhar basıncı TRD 701’e

(Technische
Regeln für Dampf Kessel – Buhar kazanları için teknik kurallar ) göre maksimum 1
bar olan sistemlerdir.

B) Yüksek Basınçlı Buhar İle Isıtma: Buhar basıncı 1 bar üstünde olan
sistemlerdir. Günümüzde konfor ısıtması için buharla ısıtma sistemleri artık
kullanılmamaktadır. Seyrek veya periyodik kullanılan ve çabuk ısıtması gereken fuar
ve sergi salonları gibi özel durumlarda kullanılabilir. Buharla ısıtma yerine; sıcak sulu
veya kızgın sulu ısıtma sistemi daima tercih edilmelidir.

Buharın yüksek sıcaklık ve yüksek ısı taşıma özellikleri nedeni ile buhara ihtiyaç
varsa, örneğin endüstriyel mutfaklar, çamaşırhaneler, ocaklar, otoklavlar vs. için
buharlı ısıtma sistemi tercih edilir. Bazen sıcak veya kızgın sulu sistemin yanında
ihtiyaca cevap verecek kapasitede ayrıca bir buharlı sistem tesis edilir.

Yüksek basınçlı buharla, genellikle 10 bar işletme basıncına kadar ve buna bağlı
olarak 1800C işletme sıcaklıklara kadar, buharlı ısıtma kullanılır. Buhara nispeten az
miktarda ve yerel ihtiyaç olan yerlerde buhar jeneratörleri de kullanılabilir.

39
 5.4. KIZGIN YAĞ İLE ISITMA SİSTEMLERİ

Şekil 3. Kızgın yağ ile ısıtma kazanı

Buharlaşma sıcaklıkları 2600C ile 3900C arasında değişen ısı transfer yağları
kullanılan ısıtma sistemleridir (Şekil 3).

Bu yöntemle, aşağıda verilen alanlarda kızgın yağ ile ısıtma sistemleri

kullanılmaktadır.

 Tekstil,
 Kâğıt - Karton - Mukavva,
 Kauçuk,
 Kimya sanayi,
 Asfalt, zift,
 Vernik, Boya imalatı,
 Kereste, Parke

Tesislerde endüstriyel ısıtma, kurutma ve pişirme gibi yüksek çalışma sıcaklıklarına

ihtiyaç olan proseslerde, eskiden yüksek basınçlı buhar veya kızgın su kullanılırdı.
Şimdi ise aynı amaç için 3000C sıcaklıklara kadar, kızgın yağlı ısıtma sistemleri tercih
edilmektedir.

Proses ihtiyacı yüksek sıcaklık uygulamalarında kızgın yağ tercih edilmesinin en

önemli nedeni; yüksek sıcaklık karşılığı olan buhar basıncının da yüksek olmasıdır.
Dolayısıyla yüksek buhar basıncında çalışma riskini ortadan kaldırmak için kızgın yağ
kazanları kullanılmaktadır.

Bu tür sistemlerde en üst noktadaki basınç maksimum 1 bar dır. Dolayısıyla sistem
yüksek basınç altında olmadığından çok daha güvenlidir. Ayrıca bu uygulamada
40
korozyon etkisi de yoktur. Sistemin toplam maliyeti, genel olarak buharlı veya kızgın
sulu sistemden daha azdır. Tesis yerel olarak ve sadece yüksek sıcaklık isteyen
proses için kurulur.

Bu tip akışkanların, su ve buhara göre başlıca üstünlükleri şunlardır:

1. Atmosferik basınçta yüksek buharlaşma sıcaklığına sahip oluşları dolayısıyla

3500C sıcaklığa kadar “basınçsız” tesisler kurmak mümkündür.
2. Korozyon ve taşlama eğilimi olmadığından ısı taşıyıcının ön-hazırlama tesisine
ihtiyacı yoktur.
3. Katılaşma esnasında hacmi artmadığından donma ile oluşacak hacim artışının
vereceği zararlar da söz konusu değildir.

5.4.1. Kızgın Yağdan İstenen Özellikler

1. Atmosfer basınçtaki buharlaşma sıcaklığı yüksek olmalıdır.

2. Katılaşma ( donma ) sıcaklığı düşük olmalıdır.
3. İyi bir ısıl kararlılığa sahip olmalıdır.
4. İlk çalıştırma anı da dahil olmak üzere bütün sıcaklıklarda düşük viskoziteye sahip
olmalıdır.
5. Isı iletim katsayısı yüksek dolayısıyla ısı transfer özellikleri iyi olmalıdır.
6. Buhar olarak kullanıldığında, buharlaşma gizli ısısı yüksek olmalıdır.
7. Kullanıldığı cihazların imal edildiği malzemeler için korozyon eğilimi düşük
olmalıdır.
8. Kokusuz ve zehirsiz olmalıdır.
9. Yabancı maddelere karşı hassasiyeti düşük olmalıdır(örneğin oksijene karşı).
10. Sistemin sızdırması durumunda çevreye vereceği zarar riski minimum olmalıdır.
11. Yangın riski minimum olmalıdır.
12. İmha imkânları kolay olmalıdır.
13. Fiyatı ucuz olmalıdır.

41
 6. BİR BUHAR KAZANI TESİSATI VE KISIMLARI

Buhar kazanı içinde basıncı 1,5 kp/cm2 olan yüksek basınçlı buhar üretilen buharın
üretici dışında kullanıldığı kapalı sistemlerdir. Kullanıldıkları yerlere göre hareketli ve
hareketsiz olarak ayırt edilebilir. Örneğin lokomotif kazanları ve gemilerde kullanılan
buhar kazanları hareketli buhar kazanları grubuna girer. Bunların çalıştıkları ortam
değiştiğinden çalışma şartları da değişir.

6.1. KAZAN DAİRESİ

Kazan daireleri güvenli bir çalışma ortamını sağlamak maksadıyla belli kurallar
çerçevesinde tesis edilebilirler. İlgili yönetmelikler aşağıda verilmiştir.

Yönetmelikler

Bayındırlık Bakanlığı Yapı İşleri–MakinaTesisatı Genel Teknik Şartnamesi’ ne göre:

0.5 bar’ dan daha yüksek basınçlı buhar ve kızgın su kazanları

Kazan su hacmi (m3) x İşletme basıncı (bar) ≤ 10 m3bar

Şartını sağlaması halinde meskûn hacimlere yerleştirilebilir. Bu şartı sağlamayan

kazanlar için üzerinde kat bulunmayan ayrı bir kazan dairesi yapılması zorunluluğu
vardır.

Belediyelerin Ruhsat Denetim Müdürlüğü kurallarına göre kazanlar üç sınıfa ayrılır:

I. sınıf kazanlar: Kazan su hacmi(m3) x (Doyma sıcaklığını(°C) –100) ≥ 200

Kazan dairesi üzerine kat yapılamaz, meskûn ve genel kullanım amaçlı binalarda en
az 20 m mesafede inşa edilmelidir. 20 m’den daha yakın mesafeler için koruma
duvarı yapılmalıdır.

II. sınıf kazanlar: Kazan su hacmi(m3) x (Doyma sıcaklığını(°C) –100) < 200

Kazan dairesi meskûn ve genel kullanım amaçlı binalara en az 10 m mesafede

olmalıdır veya 45cm kalınlığında bir koruma duvarıyla ayrılmak üzere meskûn
binaların içine koyulabilir.

III. Sınıf kazanlar: Kazan su hacmi(m3) x (Doyma sıcaklığını(°C) –100) ≤ 50

42
Kazanlar her türlü bina içine yerleştirilebilir.

Şekil 4’te yedeklemeyi sağlamak maksadıyla iki adet buhar kazanlı bir sistemin
yerleşim planı görülmektedir (MMO yayını).

Şekil 4. İki buhar kazanlı bir sistemin kazan dairesi ve yerleşme planı

Kalorifer Kazan Dairesinin Yerleştirilmesi

16 Ocak 1985 tarih ve 186637 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan yönetmeliğe göre:

Kazan kenarlarının duvardan veya duvara monte edilmiş cihazlardan uzaklığı en az

70 cm olmalıdır.

İki kazan arasındaki uzaklık en az 40 cm olmalıdır.

Bacalar duman geçişine kolaylık sağlamak ve ısı transferini azaltmak için iç ve dış
kısmı sıvalı olmalıdır. Ayrıca baca çıkışlarının komşu binalardan en az 6 m uzakta ve
bina mahyasının en az 80 cm üzerinde olmalıdır.

Baca yapımında yön değişiminden kaçınılmalı, mutlaka yön değişimi gerekiyorsa en

az % 60 eğimli olmalıdır.

Kazan dairelerinde yanma için gerekli temiz havanın girebilmesi için zemin düzeyinde
ve baca kesitinin en az % 50’si kadar kesitte bir temiz hava girişiyle dış havaya
bağlanmalıdır. Kazan dairesinin içerisinde toplanabilecek pis havanın atılması için
baca kesitinin en az % 20’si kadar kesitte ve kazan dairesinin tavan düzeyinde bir pis
hava bacası bulunmalıdır.

43
Buhar Tesisatı

Buhar dağıtımı için hedeflenen basınç, sıcaklık ve miktarda buhar kullanan sisteme
entegrasyon ile ancak tekniğine uygun planlanıp uygulanan bir buhar dağıtım tesisatı
ile gerçekleşebilir.

6.2. YANMA ODASI

Ateşleme Türleri

Katı yakacaklar genellikle 2 şekilde ateşlenirler.

1) Izgara ateşleme 2)Toz ateşleme

Ateşleme olayının süratle meydana gelebilmesi için bazı şartlar gerekmektedir.

Yakıtın oksijenle temas eden yüzeyi büyütülmeli, yakıtın ısıl değerinin yüksek olması,
yakıtın özgül ısısının düşük olması ateşleme hızını etkileyen temel faktörlerdir.
Yanmanın başlayabilmesi için yakıtın önce tutuşma sıcaklığına kadar ısıtılması
gerekir. Bunun içinde yanma esnasında açığa çıkan ısı henüz tutuşma sıcaklığına
gelmemiş olan yakıtı ısıtacağından bu ısının büyüklüğü yanma hızını etkiler. Ayrıca
kullanılan yakıtın ihtiva ettiği nem veya su buharı yakıtın ısınmasını
yavaşlatacağından yanma hızını etkiler. Yanma hızını artırabilmek için katı yakıtın
ufalanması gerekir. Kullanılan yakıt iriliği yakıtın menşeine göre değişir. Çok
ufalandığı takdirde ızgara ateşlemesinde ızgara aralığından bir kısım yakıt yanmadan
ızgara altına düşeceğinden yanma olayının verimi etkilenir. Izgara ateşlemesinde
yakıtın ızgara üzerine fırlatılması küçük tesislerde elle yapılabileceği gibi büyük
tesislerde otomatik olarak mekanik yükleme tesisleriyle yapılır.

Izgaralar sabit veya hareketli olabilirler. Hareketli ızgaralarda kor halindeki yakıtın
ızgara ucundan dökülmesini önlemek amacıyla bu kısma ateşe dayanıklı
engelleyiciler yerleştirilir. Ayrıca ızgaranın yan taraflarından yakıtın dökülmesini
önlemek amacıyla yan tutucular kullanılır.

Toz ateşlemelerde yakıt bir lüleden püskürtülecek(enjektör veya püskürtücü)kadar

ufalanmıştır. Püskürtme esnasında yakıta genellikle hava akımına nazaran girdaplar
teşkil edecek şekilde bir yön verilir. Yani yakıtın püskürtme doğrultusuyla havanın
üfleme yönü genellikle aynı değildir. Bunu sebebi toz halindeki yakıt ile havanın
mümkün olduğu kadar iyi şekilde karışmasını sağlamaktır. Ayrıca hava girişi havanın
girdaplı bir akışla (dönen)ateşleme odasına girmesini sağlayacak şekilde
şekillendirilir. Bütün bu tedbirlerin nedeni havanın ve yakıtın ateşleme hızını
yükseltmektir. Toz ateşlemeler genellikle ısıl değeri düşük yakıtlarda başarı ile
uygulanır. Bilhassa kül oranı yüksek olan yakıtlar toz ateşleme ile yakılır. Yanma

44
hızını artırmaktaki amaç, yanma odası boyutlarının küçük tutularak daha fazla ısının
açığa çıkmasını sağlamaktır. Yanma odalarında kullanılan bu ateşleme ile ızgara
ateşlemelerinde meydana gelen kül ızgara aralıklarından ızgara altına dökülerek
toplama siloları vasıtasıyla silonun altında bulunan vagonlarda toplanır. Izgara
ateşlemelerinde yanma odasından alınan kül kuru haldedir. Buna karşılık toz
ateşlemelerinde kuru kül alımlı buhar kazanları yanında ergimiş kül alımlı buhar
kazanlarına da rastlanır. Ergimiş kül alımlı ateşlemelerde teorik yanma sıcaklığının
külün ergime sıcaklığından yüksek olması gerekir. Ergimiş haldeki kül yanma
odasının çıkışından itibaren sıvı halde yanma odası cidarında yukarıdan aşağıya
doğru kayarak yanma odasının alt kısmındaki banyoda toplanır. Ve buradan
vagonlara doldurulmak suretiyle nakledilir.

Sıvı yakıtlarda (buhar genellikle fuel-oil olarak tanınan ve kalınlığı ile yanma şartları
değişen petrol menşeli yakıtlardır.) kül teşekkül etmez. Bu nedenle ateşleme olayları
daha az problemlidir. Yakıtın püskürtülmesi ve hava ile karışımını
mükemmelleştirmek için geliştirilmiş brülörler kullanılır. Yakıt ve hava yanma odasına
bir dönme hareketiyle püskürtülür. Brülörler yanma odasının köşelerine
yerleştirilebilecekleri gibi yalnız bir yüzeye yerleştirilmek suretiyle ateşleme yapılabilir.

6.3. YAKIT DEPOLAMA HAZIRLAMA VE SEVK TESİSATLARI

Katı yakacaklar

 Ufalama değirmenleri ( ceviz, fındık ve toz büyüklüğünde).

 Yakıt naklini sağlayan konveyör gibi transport tesisleri ve toz halindeki yakıt
sevk etmek için basınçlı hava.
 Yakıt sarfiyatını kontrol eden otomatik tesisler.

Sıvı yakıtlar

 Depolama tesisleri.
 Depolamadan alınan basma tesisleri.

Kül Transportu

Kül oranı çok yüksek olan yakıtlar için çok büyük problem oluşur.

Sıvı yakıtlar için yakıt ön ısıtıcıları

45
Bunlar günlük yakıt deposunu sürekli olarak belli sıcaklık aralığında tutarlar. Mesela;
70 ÷ 80 0C sıcaklık gerektiğinde ana depolardaki yakıtın ısıtılması için bir veya iki
ısıtıcı kullanılır.

Gaz yakıtlar için

Basınç düşürücü detantörler kullanılır. Böylece sıvılaştırılmış yakıt buharlaşarak

yanma olayına katılmış olur.

Ön ısıtıcılar

Kazanın verimini artırmak için su kazana girmeden türbin devresinden alınan buhar
veya yanma odasından çıkan yama gazı ile ısıtılır. Bu ısıtıcılara besleme suyu ön
ısıtıcıları denir. Eğer yanma odasına sevk edilen hava ısıtılıyorsa buna hava ön
ısıtıcıları denir. Hava ön ısıtıcıları genellikle yanma gazı ile ısıtılır.

Buharlaştırıcı

Suyun buharlaşma sıcaklığına kadar ısıtıldığı bölgedeki borulara veya boru

kısımlarına “ısıtıcı borular” buharlaşmanın sağlandığı ortama ise “buharlaştırıcı”
denir. Su borulu kazanlarda buharlaşma, ısınma işlemi bittikten sonra aynı borunun
üst kısmında meydana gelir. Alev borulu kazanlarda ise ısıtma ve buharlaşma su
deposu içerisinde (Geniş su hacimli kazanlar) meydana gelir. Büyük su hacimli
depolarda (buharlaştırıcılarda) elde edilen doymuş buharın kuruluk derecesi 0.96–
0.98 civarındadır. Kızgın buhar elde edilebilmesi için yukarda da söylendiği gibi
kızdırıcılar kullanılır. Bu tür kazanlar buharlaştırıcı çıkışında bir buhar sıvı ayrıştırıcısı
kullanılır.

Kızdırıcı (boruları)

Doymuş ve kuruluk derecesi yaklaşık olarak 0.98 ile 1 arasında olan doymuş buhar
kızdırıcı boruları içerisinden geçerken alçaklığı yükseltilerek arzu edilen sıcaklıkta
kızgın buhar haline getirilir.

Ön ısıtıcılardan gelerek kazana gelen su buharlaşma sıcaklığına kadar kazanda

ısıtıldıktan sonra borular içerisinde veya su deposunda buharlaştırılır.

6.4. BESLEME SUYU DEVRESİ

Bu devre buhar kazanının en kritik (en önemli) kısmıdır. Kazan devresine basılan
suyun sürekli olarak basılması şarttır. Pompalama işleminin aksaması halinde
boruların yüksek derecede ısınması ve arızalanması mevzu bahis olduğundan
kazanın çalışması tehlikeye girer. Suyun yeteri kadar olmaması halinde kazanda

46
meydana gelen arızaya kazan yanması veya boru yanması denir. Bu nedenle
kazandaki su seviyesinin sürekli olarak kontrolü şarttır.

Su seviyesinin kontrolü büyük tesislerde birkaç yöntemle yapılır. Biri arızalandığında

diğerinin arızalanması ihmal dışı olduğu için su seviyesinin kontrolü emniyetle
yapılmış olur. Genellikle bir ikaz sinyali tesiste çalışanları uyarır. Bunun haricinde
ışıklandırma ile ve küçük kazanlarda su seviyesinin cam bir boru içerisinde
gözetlenmesiyle kontrol yapılmış olur. Tesisteki su mevcudu kazanın çalışması
yönünden hayati önem taşıdığından besleme suyunu kazana basmak amacıyla
kullanılan pompalama sistemi en azından 2 grup olarak projelendirilir. Bunlardan
birisi herhangi bir nedenle arızalandığında diğeri derhal devreye sokularak tesisin su
temini garanti edilir. Pompaların enerji temini genellikle 2 yoldan yapılır.

1. Memleket enerji şebekesinden doğrudan doruya beslenen elektrik motorları

vasıtasıyla pompaları tahrik ederler.

2. Termik santrallerde besleme pompalarını suyu tahrik etmek amacıyla yalnız

pompaları tahrik eden buhar türbinleri kullanılır. Ana türbin devresinden alınan ara
buharı ile bu türbinler çalıştırılarak daha verimli bir tahrik sistemi elde edilir.

Yukarıda söylendiği gibi besleme pompaları 2 grup halinde projelendirilirken

bunlardan birisinin tahriki buhar türbini ile yapılırken diğerinin tahriki milli enerji
şebekesinden yapılacak şekilde tedbir alınır.

6.5. BESLEME SUYU TEMİNİ

Tabiatta bulunan su buhar kazanlarında doğrudan doğruya kullanılamaz. Kullanılırsa

tesis kısa bir süre sora tesis çalıştırılamayacak şekilde boruları kireçle tıkanarak
çalışamaz duruma gelir. Bu durama gelinceye kadar sıklıkla boru patlamaları olur. Bu
nedenle tesisin muhakkak saf suyla çalıştırılması gerekir. Kalorifer tesisatlarında eğer
su sıcaklığının 90 0C ’den yüksek olması istenmiyorsa bu tür tesisler tabiattaki veya
şehir suyu ile çalıştırılabilir. Suyun içinde bulunan CaO, MgO, Ca ve Mg ’un diğer
tuzları suyun sertliğini temin ederler. Buhar kazanlarında kullanılan suyun içindeki bu
yabancı maddelerin mümkün olduğunca temizlenerek suyun saflaştırılması gerekir.
Bunun için çeşitli yöntemler mevcuttur. Bunlardan biri Damıtma usulüdür. Diğer bir
usul kimyasal reaksiyonlara tabi tutmaktır.

Bütün buhar kazanı tesislerinde şehir veya ırmak suyunu saf su haline getirmek
amacıyla arıtma tesisleri bulunur. Şekil 5’te görüldüğü üzere Bu tesislerde sertliği
giderilen su tanklarda depo edilir. Su seviyesinin düşmesi halinde bir besleme
pompası vasıtasıyla kazan devresine bakılır. Eğer buhar kazanı bir kondenzasyon
tesisinde ise kondansörde yoğuşan su kondenzat pompasıyla kazan besleme
pompasının su emdiği dinlendirici depoya sevk edilir.

47
 Özellikle gazların çıkması için baca

Kondenzasyon

Dinlendirme

Şekil 5: Su hazırlama tesisinin şematik görünüşü

Şekil 6. Termik bir tesisin şematik görünüşü

Kondenzasyon tesislerinde büyük kapasiteli su hazırlama tesisi cihazına ihtiyaç

yoktur. Buna karşılık devresinden buhar çekilen buhar kazanları tesisinde büyük
kapasiteli su hazırlama tesisine ihtiyaç vardır (Şekil 7).

48
 Şekil 7. Bir atık su arıtma tesisi

Büyük buhar kazanı tesislerinde kazan devresi kapalı bir sistem olarak muhafaza
edilirken kimyasal reaksiyonlar için gerekli buharı temin etmek amacıyla ara buharın
kullanıldığı ısı değişiklikleri veya buharlaştırıcılar tesise ilave edilir. Böyle bir tesiste
de büyük kapasiteli su hazırlama cihazlarına ihtiyaç vardır.

6.6. HAVA TEMİNİ

Şekil 8. Brülörlerde birincil ve ikincil hava akımı şeması

49
Yanma olayı için gerekli olan havayı temin etmek amacıyla vantilatörlere ihtiyaç
vardır. Vantilatörler vasıtasıyla basılan hava genellikle iki grupta incelenir (Şekil 8).

1) Primer hava(birinci hava)

2) Sekonder hava

Primer hava: Yanma olayına doğrudan doğruya iştirak eder. Yakıt püskürtücüsünün
hemen çevresinden gelerek yakıtla karışarak yanma olayının süratle meydana
gelmesini sağlar.

Sekonder hava: Yanma olayına daha sora iştirak eder ve giriş bölgesi püskürtücüye
daha uzaktır.

6.7. BACA
Baca çıkışı iki şekilde sağlanır.

1)Doğal(tabii) olarak,

2)Zorlanmış(cebri) olarak.

Doğal baca çekişi için bacaya giren gazın sıcaklığının ve baca yüksekliğinin önemi
büyüktür. Tabii baca çekişini sağlayabilmek amacıyla yanma gazının giriş bölgesinin
altında bir açıklık bırakılması şarttır (Şekil 9)

Pç
Baca gazı ρh =
Tbg , Pç , ρbg R h.Th
pç
ρbg =
R bg Th
Çevre havası Th , Pç, ρh

Şekil 9. Baca ile ilgili termodinamik parametreler

Cebri çekişlerde kullanılan vantilatörün yaptığı iki önemli görevden birisi yanma
odasındaki basıncı düşürmektir. Yanma odası basıncı cevre basıncından 15÷20
mmSS daha düşüktür. Bu nedenle yanma odasından etrafa gaz
yayılması(duman)önlenmiş olur. Böylece burada çalışanların çalışma imkânları daha
iyileştirilmiş olur. İkinci vantilatör yanma gazlarını bacadan dışarı atmayı
sağladığından yanma olayı daha süratli meydana gelir. Bacadan dışarı atılan gazın
analizi yapılarak içindeki CO miktarı tespit edilir. CO, yanma olayında faydalı hale
gelmeyen kimyasal enerji için bir ölçü olacağından yanma olayının veriminin
tespitinde kullanılır.

50
 1
C + O2 CO + Q1 ve C + O2 CO2 + Q2 Q2 > Q1’dir.
2

Şekil 10. Bir çelik baca ve montajı

Baca bağlantılarında ve imalatında meydana gelen hatalar Şekil 11 de gösterilmiştir.

51
 Şekil 11. Baca bağlantı şekilleri ve yapılan hatalar

Bacalar kalorifer tesisatı projesinde belirtilen kesitlerde, içine dışarıdan hava

almayacak şekilde içi ve dışı sıvalı olarak yapılmalıdır. Bacalar komşu yüksek
binanın, etkisini azaltmak için mümkünse bu binadan en az 80 cm üzerine kadar
çıkarılmalıdır. Bacalar mümkün olduğu kadar yön değiştirmeyecek şekilde yatayla açı
en az 60 derece olmalıdır.

Duman Çekişi

Duman gazlarının kazan içindeki hareketini sağlayan çekiş işlemi üç şekilde

yapılabilir:

1.) Sadece baca yardımıyla sağlanan doğal çekiş.

2.) Emme ve basma fanları ile ortak olarak sağlanan dengeli çekme.
3.) Sadece basma fanının sağladığı ve bütün kazan duman yollarında atmosfer üstü
basıncın olduğu çekiş.

52
Her üç çekme durumunda da, baca fanların sağladığı basınçların toplamı, duman
gazının yük kayıpları toplamını yenmelidir.

6.8. ÖLÇÜ ALETLERİ

Buhar kazanı devresinde basınç, sıcaklık ve buhar debisinin sürekli olarak ölçülerek
kontrolü gerekir. Bunun yanında yakıt sarfiyatını gösteren cihazlarda mevcuttur. Sıvı
yakıtların kullanıldığı tesislerde günlük yakıt deposu sıcaklığı ve sıvı yakıtın brülöre
giriş sıcaklığıyla bağlantılıdır.

53
 7. KAZAN ELEMANLARI

7.1. OCAK
Yakacakların uygun bir şekilde yakılarak ısı enerjisinin edildiği hacimlere ocak denir.
Ocaklar şekil, kapasite ve yakma sistemleri bakımından çok çeşitlidir. Şekil 12’de bir
kömür kazanı ve ateşleme yapısı görülmektedir. Bunlar:

Şekil 12. Bir kömür buhar kazanında ateşleme sistemi

Duvarların konstrüksiyonuna göre

1.) Dolu refrakter duvarlı

2.) Hava soğutmalı refrakter duvarlı
3.) Su cidarlı

54
 Şekil 13. Refrakter yüzeyli ocak

Ocak içindeki basınca göre

1.) Dengeli çekme
2.) Basınçlı
3.) Aşırı doldurmalı

Yakacak cinsine göre

1.) Kömür
2.) Sıvı
3.) Gaz
4.) Atık yakacak
Ocaklar olmak üzere ve çeşitli yakma sistemlerine göre sınıflandırılırlar.

7.2. IZGARALI OCAKLAR

Toz kömür yakan ve akışkan yataklı ocakların dışında, bütün katı yakacakları yakan
ocaklarda ızgara vardır. Izgaranın en önemli iki görevi yakacağı taşımak ve yanma
için gerekli havanın geçmesini sağlamaktır. Bu iki zıt görevi nedeniyle ızgarada
optimum bir aralık bulunmalıdır. Izgara külün dibe geçmesine, ayrıca yakma işlemi
için gerekli havanın geçmesine olanak sağlamalıdır.

Izgaralı ocakları elle ve mekanik yüklemeli olmak üzere iki grupta incelenir.

7.2.1. Elle doldurulan ocaklar

Elle doldurulan ocakların önemi gittikçe azalmasına rağmen yine de küçük

işletmelerde ve özellikle kömür ile çalışan kalorifer kazanlarında bu ocaklar
kullanılmaktadır. Bu ocağın en büyük üstünlüğü yatırım masraflarının az olmasıdır.
Bu tip ocak alev, alev-duman borulu ve küçük su borulu kazanlara halen yaygın

55
olarak uygulanmaktadır (Şekil14). Bu ocakların belli başlı elemanları ocak kapısı,
ızgara çubukları, ateş köprüsü(kemer) ve küllüktür.

Şekil 14. Elle ateşleme örneği

7.2.2. Atma ile doldurulan ocaklar

Elle dolduran ocaklara göre daha gelişmiş ocak şeklidir. Bunlarda yakacak bir atma
çarkı veya kürek adı verilen elamanlar yardımı ile ızgara üzerine atılır. Izgara
üzerindeki yakacak daha düzgün dağıldığından ve ocak kapısı yükleme için
açılmadığından yanma verimi elle doldurulan ocaklarda daha iyidir. Ayrıca bu
sistemde kürek veya çark hızı değiştirilerek yanma hızının otomatik kontrol imkânı
vardır. Bu ocaklarda yanma iyi olmasına rağmen, yanmamış yakacak kayıpları
fazladır.

7.2.3. Vidalı stoker

Bu sistemde yakacak bir vida ile ocağa verilir. Vida hareketini sağlayan motor aynı
zamanda ocağa yakma havasını veren vantilatörü de çalıştırır. Yanan kömür
ızgaranın ortasından kenarlara yayılır. Küller kenarlardan ve alttan alınabilir. Sistemin
otomatik kontrolü motorun hızı değiştirilerek yapılır. Bu tip ocakta saatte 14 ton
yakabilen kapasitelerde sistemler yapılabilir (Şekil 15).

56
 Şekil 15. Vidalı stoker ateşlemeli ocak

7.2.4. Sonsuz zincirli ızgara

Bu sistemde ızgara zincir şeklinde yapılmıştır. Izgaranın yarısı ocak içinden

geçerken, diğer yarısı ocak dışında soğumaktadır. Taze yakacak ızgaranın ön
tarafında bir silodan dökülür, yanma atıkları ise alt taraftaki kül odalarına düşer.
Izgara hızı ve yakacak yüksekliğini ayarlayan sürgü ile sistemde otomatik olarak
kontrol yapılabilir. Izgara altından verilen hava ile hava fazlalık katsayısı bölgesel
olarak kontrol edilir.

Şekil 16. Sonsuz zincirli ızgara ateşlemeli ocak

7.2.5. Alttan beslemeli basamaklı ızgaralar

Bu ocaklar uçucu maddesi fazla olan yakacaklar için başarı ile kullanılmaktadır.
Özellikle A.B.D’ de bu tip beslemeli ızgaralar, zincirli ızgaralara oranla tercih
edilmektedir. Bu sistemde yakacak bir piston hareketi ile eğimli ızgaranın altından

57
ocağa basılır. Izgara yatayla yaklaşık olarak 20⁰’lik eğimdedir. Alttan ızgaralı
ocakların faydalarının başında değişken ısı yüklerine hemen cevap verebilmesi,
ocakta bir tutuşma kemerine ihtiyaç duymamasıdır. Bu ızgaranın zayıf tarafı ise,
uçucu maddesi az olan yakacakları kolay bir şekilde yakamaması ve yüksek
sıcaklığa maruz kalması nedeniyle ızgara çubuklarının kısa zamanda aşınmasıdır.

Şekil 17. Elle ve stoker ateşlemeli ocak

7.2.6. Sabit basamaklı ızgaralar

Bu ızgarada bütün ızgara yüzeyi eğimlidir. Izgara elamanlarının birbiri üzerinde

merdiven gibi sıralanmaları nedeniyle ‘basamaklı ızgara’ adını almıştır. Basamaklı
ızgaraların sakıncaları, cüruflaşma sıcaklığı küçük yakacakların sık sık karıştırmaya
gerek duyulması ve ızgaraya kolayca yanaşılamaması nedeniyle bu tip ızgaralarda
yakılamamasıdır.

Bu ızgaralar dışında kayan basamaklı ızgaralar, yürüyüşlü ızgara ve titreşimli

ızgaralar (yakıtı eğimli ızgara üzerinde titreştirerek yakar) kullanılmaktadır.

7.3. KIZDIRICILAR

Asıl ısıtma yüzeylerinden çıkan ıslak buhara sabit basınçta ısı verilerek, buhar
çevriminin veriminin arttırılmasının sağlandığı elemandır.

58
Kızdırıcıların buhar kazanı içine yerleştiriliş şekline göre konveksiyonlu, radyasyonlu
veya her iki durumun karışımı olan kombine kızdırıcı tipleri ortaya çıkmıştır. Pratikte
genellikle büyük su hacimli kazanlar ile az eğimli su borulu kazanlarda yatay ve
düşey konveksiyonlu kızdırıcılar, dik su borulu kazanlarda asılı tipten düşey
konveksiyonlu kızdırıcılar, radyasyonlu kazanlarda ise radyasyonlu kızdırıcılar veya
kombine kızdırıcılar kullanılır. Kızdırıcıların yerleşimi Şekil 18 de görülmektedir.

Şekil 18. Kızdırıcıların yerleşimi

Asıl ısıtma yüzeylerinden çıkan ıslak buhara sabit basınçta ısı verilerek, buhar
çevriminin veriminin arttırılmasının sağlandığı elemandır. Kızdırma sıcaklığı ne kadar
artarsa verim o kadar yükselir. Kızma sıcaklığını sınırlayan etken kızdırıcı
malzemesinin mukavemetidir. Kızdırıcı tipleri aşağıdaki gibi sıralanabilir:

1.) Konveksiyonlu kızdırıcılar

2.) Radyasyonlu kızdırıcılar
3.) Kombine kızdırıcılar
4.) Ayrı ateşlenen kızdırıcılar

Şekil 19. Kızdırıcı boruları

59
Pratikte genellikle büyük su hacimli kazanlar ile az eğimli su borulu kazanlarda yatay
ve düşey konveksiyonlu kızdırıcılar, dik su borulu kazanlarda asılı tipten düşey
konveksiyonlu kızdırıcılar, radyasyonlu kazanlarda ise radyasyonlu kızdırıcılar veya
kombine kızdırıcılar kullanılır.

Buhar kazanlarının asıl ısıtma yüzeylerinden çıkan ıslak buharın kuruluk derecesi
0.95–0.99 arasındadır. Bu ıslak buhara kızdırıcı adı verilen elemanlar içinde sabit
basınçta ısı vererek kızdırmak mümkündür. Kızdırma işlemi aynı miktar su
buharından daha fazla iş yapabilme imkânı ile buhar çevriminin verimini arttırması ve
türbin çıkışında erozyonun azalması bakımından faydalıdır. Kızdırma sıcaklığını
sınırlayan etken kızdırıcı malzemesinin mukavemetidir.

7.3.1. Kızdırıcının aşağıdaki görevleri

1- Isıl genleşmeleri karşılayabilecek bir konstrüksiyona sahip olmalıdır.

2- Yüksek sıcaklık ve yüksek basınçtaki ani değişmelere dayanacak malzemeden
yapılmalıdır.
3- Bağlama yerlerinde conta kullanılıyor ise bunlar zamanla sıcak gazlardan
bozulmamalıdır.
4- İç ve dış tarafında biriken kül, kurum ve tortu kolaylıkla temizlenebilmelidir.
5- İstenilen bir kızma sıcaklığının ayarı ve otomatik kontrolü kolay olmalıdır.
6- Herhangi bir nedenle kızdırıcı içine su sürüklenmesi halinde bu su kolayca
boşaltılabilmelidir.
7- Mümkün olduğu kadar küçük hacim kaplamalıdır.
8- İlk yatırım ve işletme masrafları az olmalıdır.
9- Hem duman hem de buhar tarafında basınç kaybı küçük olmalıdır.

7.4. KIZDIRICI TİPLERİ

Kızdırıcıların buhar kazanı içine yerleştiriliş yerine göre, konveksiyonlu, radyasyonlu

veya her iki durumun karışımı olan kombine kızdırıcı tipleri vardır.

7.4.1. Konveksiyonlu kızdırıcılar

Doğrudan doğruya duman gazlarının yolu üzerine bazen de lokomotif kazanlarında

olduğu gibi U şeklinde kıvrılarak büyük çaplı duman boruların içine yerleştirilir. Bunlar
4500C kızma sıcaklığına kadar kullanılabilir.

60
 7.4.2. Radyasyonlu kızdırıcılar

Yüksek basınç, yüksek kızdırma sıcaklığı ve büyük buhar kapasitesi istenen

durumlarda kullanılır. Genellikle 30 bar dan büyük buhar basınçları için idealdir. Bu
kızdırıcıların belli başlı üstünlükleri aşağıda verilmiştir.

1- Ocak sıcaklığı düştüğü için küller ergime sıcaklığına ulaşamadığından, küllerin

yüzeylere yapışarak ısı transferine kötü etkisi biraz daha azalmıştır.

2- Buhar yüküne göre kızgın buhar sıcaklığı sabit kalır. Ayrıca bu kızdırıcıların
yakacak cinsine bağlı olmaması üstünlük olarak söylenebilir.

7.4.3. Kombine Kızdırıcılar

Konveksiyonlu ve radyasyonlu kazanların üstünlükleri birleştirilerek kombine

kızdırıcılar geliştirilmiştir. İşletme şartları ve buhar gücü değiştikçe kızgın buhar
sıcaklığının sabit bir değerde kalması üstün bir özelliktir.

7.4.4. Ayrı Ateşlenen Kızdırıcılar

Bazı işletmelerin özelliği dolayısıyla buharın kızma işlemi kazandan başka bir yerde
ayrı ateşlenen bir sistem içerisinde yapılır. Bu tip kızdırıcılara ayrı ateşlenen
kızdırıcılar denir. Bu kızdırıcılar bir veya daha fazla kazandan beslenebilir. Kızgın
buhar sıcaklığı çok hassas olarak ayarlanabilir. Çok düşük basınçlarda yüksek kızma
sıcaklığına çıkmak mümkündür. Genellikle sıvı veya gaz yakacak kullanılır. Düşük
buhar kapasitesinden dolayı kimya endüstrisi ve petrol rafinerilerinde kullanılabilir.

7.4.5. Ara Kızdırıcı

Prensip olarak ara kızdırıcılar aynı radyasyonlu ve konveksiyonlu kızdırıcılara

benzerler. Yüksek sıcaklığa kadar kızma yaptıklarından duman gazlarının nispeten
sıcak olduğu yerlere yerleştirilir. Kurum ve kül birikmesinin daha az olması nedeniyle
ısıl değeri küçük, kül miktarı fazla yakacaklarda radyasyonlu ara kızdırıcılar daha
ekonomiktir.

61
 7.4.6. Tekrar kızdırma işleminin yapılmasının fayda ve sakıncaları

Sistemdeki toplam buhar debisindeki azalma nedeniyle tekrar kızdırma

işleminin yapılmasının üstünlükleri

1- Buhar kazanı boyutları %15–18 azalır.

2- Kazan besleme pompası gücü %15–18 azalır pompa boyutları küçülür.
3- Yoğuşturucu boyutları %7–8 azalır.
4- Yakma kapasitesi %5 azalır.
5- Besleme suyu ısıtıcıları boyutları azalır.

Sistemdeki toplam buhar debisindeki azalma nedeniyle tekrar kızdırma

işleminin yapılmasının sakıncaları

1- Sistemin ilk yatırım maliyeti artar.

2- Buhar türbini fiyatı artar.
3- Sistemin kontrol ve işletmesi biraz daha güçtür.
4-Türbin oturma alanı biraz daha fazladır.
5-Boru donanımı biraz daha karışıktır.

Buhar kazanlarında elde edilen buharı kurutmak (kızgın buhar elde etmek) ve
sıcaklığı yükseltmek amacı ile kullanılır. Kızdırıcı sayesinde buhar sıcaklığını
yükseltmek için basıncı yükseltmeye gerek kalmaz. Ana buhar çıkışından alınan
buhar, istenilen sıcaklığa ve çalışma basıncına bağlı olarak, ikince veya üçüncü
duman geçişine yerleştirilir

62
 7.5. EKONOMİZÖRLER
Kazan besleme suyu, kazanın asıl ısıtma yüzeylerine girmeden önce ekonomizör adı
verilen elemanlar içinde duman gazları ile ısıtılabilir. Bu şekilde kazana gönderilen su
ile buharlaşmakta olan su arasındaki sıcaklık farkı küçüldüğünden kazandaki ısıl
gerilmeler azalır, su içindeki gazların çıkışı kolaylaşır ve kazanın ısıl verimi artar.

Şekil 20. Bir buhar kazanında ekonomizerin yerleştirilmesi

Özellikle yakıt olarak doğal gaz kullanıldığında veya buhar basıncına bağlı olarak
baca gazı sıcaklıkları yüksekse tavsiye edilir. Ekonomizör performansını etkileyen
faktörlerden biri duman içinde kükürt dioksit oranı, dolayısıyla korozyondur. Yakıt ne
kadar temizse ekonomizör çıkışında baca gazı sıcaklığı o kadar küçük tutulabilir.

Bir kazandan bacaya verilmek üzere çıkan duman gazları genellikle kazan çalışma
rejimi sıcaklığından 40°C ila 80°C daha yüksek olmaktadır. Kazan çalışma sıcaklığı
ve buna bağlı olarak kazan duman gazı çıkış sıcaklığı yükseldikçe, duman gazları
vasıtasıyla çevreye atılan enerji miktarı da artmaktadır. Bacadan atılan bu atık ısının
bir kısmının geri kazanılması, kazan veya sistem verimini yükselterek yakıt tasarrufu
sağlayacaktır. Şekil 21 de baca tipi bir ekonomizerin yapısı görülmektedir.

63
 Şekil 21. Baca tip bir ekonomizerin yapısı

Ekonomizerler, ısı, buhar veya güç üretim tesislerinde kazanlardan çıkarak bacaya
verilen duman gazları üzerinde bulunan ısının bir bölümünü, içerisinde devreden
suya aktarmak suretiyle, geri kazanmak amacıyla kullanılırlar. Geri kazanılan bu ısı,
kazan besleme suyuna verilebileceği gibi, tesiste ısıtma, banyo, yıkama, vb. amaçlar
için kullanılacak suya da verilebilir. Geri kazanılacak ısının hava veya bir gaza
aktarılması söz konusu olduğunda ise hava ısıtıcılar kullanılır.

Kazan duman gazı çıkış sıcaklığı, kazanın çalışma rejimine, kazanın bünyesel
verimine, kazan-brülör uyumuna ve yakıt cinsine bağlı olarak belli bir büyüklükte olur.
Ekonomizer gaz çıkış sıcaklığını ise, kullanılan yakıtın cinsi ve ısının aktarılacağı
akışkanın çalışma koşulları belirler. Bir ekonomizerde geri kazanılabilecek ısının
büyüklüğü, kazan duman gazı çıkış sıcaklığına bağlı olduğu gibi duman gazının
ekonomizerden çıkış sıcaklığına da bağlıdır. Ekonomizere giren ve çıkan duman
gazları sıcaklıkları farkı ne denli büyük olursa geri kazanılan ısı, dolayısıyla verim
artışı da o denli büyük olur. Ancak korozyona sebep olabilecek asit gazlarının
yoğunlaşmasını önlemek için atık gazların sıcaklıklarının belli bir derecenin altına
indirilemeyeceği göz önüne alınmalıdır. Bir ekonomizerde, doğal gaz ve benzeri gaz
yakıtlı kazanlarda 140°C, motorin, fuel oil ve kömür yakıtlı kazanlarda 220°C ve daha
büyük duman gazı sıcaklıklarından ekonomik olarak yararlanmak olanaklıdır.

Bir duman gazı ısı geri kazanım sisteminde ulaşılabilecek baca gazı sıcaklığının
minimum seviyesi, kullanılan yakıtın cinsine bağlıdır. Ekonomizer gaz çıkış sıcaklığı,
fuel oil yakıtlı kazanlarda 180ºC, motorin yakıtlı kazanlarda 150ºC, doğal gaz ve LPG
yakıtlı kazanlarda 110ºC ye kadar düşürülebilir.

64
Isı, buhar veya güç üretim tesislerinde ekonomizer kullanılmasıyla sağlanacak
yararları şunlardır:

• Kazan duman gazı çıkış sıcaklığı ve yakıt cinsine bağlı olarak kazan veya tesis
veriminde %3 ile %7 arasında verim artışı sağlanır.

• Sağlanan verim artışına bağlı olarak, aynı kapasite için daha az yakıt harcanması
veya aynı miktarda yakıt harcama için daha fazla ısı üretimi gerçekleşir.

• Kazanılan ısının kazan besleme suyuna verilmesi halinde, kazanın maksimum

yüklerde dahi zorlanmadan çalışması, değişik yüklere daha iyi bir şekilde uyum
sağlaması ve kazan veriminin değişik yüklerde nispeten yüksek ve sabit kalması
sağlanır.

• Optimal kapasitesinin üzerinde çalışan veya yapısı itibarıyla düşük verimli olan
kazanlara ekonomizer ilavesi ile kazan kapasitesi ve verimi optimum düzeylere
çıkarılabilir.

Ekonomizer uygulama alanları, oldukça çeşitlidir. Önemli olan, sistemden geri

kazanılan ısının, sistemin çalışma süresi boyunca kullanılmasıdır.

Ekonomizer çeşitleri

• İntegral Tip Ekonomizerler

• Ayrık Tip Ekonomizerler
• Buharlaştırıcı Ekonomizerler

65
 7.6. HAVA ISITICILARI(LUVOLAR)

Şekil 22. Bir hava ön ısıtıcısı(luvo) uygulaması

Ekonomizörlerde olduğu gibi hava ısıtıcılarında da duman gazları bir miktar daha
soğutularak hem daha fazla yakıt ekonomisi, hem de yakma havasının ısıtılması ile
ocakta daha iyi bir yanma sağlanır (Şekil 22). Hava ısıtıcılarında yakma havası
duman gazları ile ısıtılarak, yakıt tasarrufu ve ocakta daha iyi yanma sağlanır.
Havanın her 50°C fazladan ısıtılması, yakıtta %2.5 tasarruf sağlar.

Şekil 23. Rejeneratif tip hava ısıtıcısı

Hava Isıtıcıları, ısı, buhar veya güç üretim tesislerinde kazanlardan çıkarak bacaya
verilen duman gazları üzerinde bulunan ısının bir bölümünü geri kazanmak amacıyla
kullanılırlar. Geri kazanılan bu ısı, kazanda yakma havası olarak kullanılan taze
havaya verilebileceği gibi, tesiste ısıtma, pişirme, kurutma, vb. amaçlar için
kullanılacak havaya da verilebilir.

66
Bir hava ısıtıcısında, kazanda yakılan yakıt cinsine bağlı olmakla birlikte 200°C ve
daha büyük duman gazı sıcaklıklarından ekonomik olarak yararlanmak olanaklıdır.
Şekil 23 te Rejeneratif tip bir hava ısıtıcısı görülmektedir.

Isı, buhar veya güç üretim tesislerinde hava ısıtıcısı kullanılmasıyla sağlanacak
yararlar şunlardır:

• Kazan duman gazı çıkış sıcaklığı ve yakıt cinsine bağlı olarak kazan veya tesis
veriminde %3 ile %7 arasında verim artışı sağlanır.
• Sağlanan verim artışına bağlı olarak, aynı kapasite için daha az yakıt harcanması
veya aynı miktarda yakıt harcanması için daha fazla ısı üretimi gerçekleşir.
• Özellikle orta ve büyük kapasiteli katı yakıtlı kazanlarda yakma havası olarak ön
ısıtılmış sıcak havanın kullanılması ocak sıcaklığını, buna bağlı olarak yanma
verimini ve duman gazlarının radyasyon verimi yükseltir. Ayrıca konstrüksiyonlarının
basit, temizliklerinin kolay yapılabilmesi ve yatırım maliyetlerinin düşük olması
nedeniyle orta ve büyük kapasiteli katı yakıtlı ön ocaklı kazanlarda hava ısıtıcısı
kullanılması özellikle tavsiye edilir.

7.6.1. Hava Isıtıcısı Uygulama Alanları(Geri Kazanılan Isının Kullanım

Alanları)

Buhar, Kaynar Su ve Kızgın Yağ Kazanlarında

• Kazan yakma havasının ön ısıtılmasında,

• Kazan dairesine yakın bir mahallin ısıtılmasında,
• Tesiste ısıtma, pişirme, kurutma, vb. amaçlar için kullanılacak sıcak havanın ön
ısıtılmasında veya ısıtılmasında.

Bir hava ısıtıcısında geri kazanılabilecek ısının büyüklüğü, kazan duman gazı çıkış
sıcaklığına bağlı olduğu gibi duman gazının hava ısıtıcısından çıkış sıcaklığına da
bağlıdır.

Hava ısıtıcısına giren ve çıkan duman gazları sıcaklıkları farkı ne denli büyük olursa
geri kazanılan ısı, dolayısıyla verim artışı da o denli büyük olur. Kazan duman gazı
çıkış sıcaklığı, kazanın çalışma rejimine, kazanın bünyesel verimine, kazan-brülör
uyumuna ve yakıt cinsine bağlı olarak belli bir büyüklükte olur. Hava ısıtıcısı gaz çıkış
sıcaklığını ise, kullanılan yakıtın cinsi ve ısının aktarılacağı akışkanın çalışma
koşulları belirler.

67
 7.6.2. Hava ısıtıcıları çeşitleri

1) Reküparatif hava ısıtıcıları

a) Borulu hava ısıtıcıları
b) Levhalı hava ısıtıcıları
c) Buharlı hava ısıtıcıları
2) Rejeneratif hava ısıtıcıları
a) Ljungsrom tipi hava ısıtıcısı
b) Rothemuhle tipi hava ısıtıcısı

Ekonomizörlerde olduğu gibi hava ısıtıcılarında da duman gazları bir miktar daha
soğutularak hem daha fazla yakıt ekonomisi hem de yakma havasının ısıtılmasıyla
ocakta daha iyi bir yanma sağlar.

7.6.3. Hava ısıtıcılarının üstünlükleri

1- Hava ısıtıcına giren hava sıcaklığı ekonomizere giren su sıcaklığından daha

düşük olduğundan duman gazları hava ısıtıcısında daha düşük bir sıcaklığa kadar
kolaylıkla soğutulabilir.
2- Hava ısıtıcındaki basınçlar su ısıtıcına göre çok daha azdır.
3- Daha düşük hava sıcaklık kat sayısı ile tam yanmaya yaklaşıldığından yanma
verimi artar.
4- Küçük yüklerde dahi yakıtın tutuşması kolaydır.
5- Tutuşmanın hızlanması daha geniş yük aralığında çalışmayı sağlar.
6- Yanmanın iyileşmesi ve ocak sıcaklığının artması kompakt kazanların
imalatına imkân verir.
7- Sıcak hava ile toz kömür kurutulduğundan taşınması, beslenmesi ve yakılması
kolaylaşır.
8- Çok nemli testere talaşı, odun zeytinyağı ve pancar atıkları sıcak hava ile
kurutularak kolayca yakılabilir.
9- Aynı çeşitli bölgelerin ısıtılmasında ve bazı maddelerin kurutulmasında sıcak
havadan yararlanılabilir.

7.6.4. Hava ısıtıcılarının sakıncaları

1- Havanın ısınması stoker ve ocak duvarlarının refrakterlerinde çabuk

bozulmalara neden olduğundan ilave bir bakım masrafı doğurur.
2- Sıcak hava içine karışabilen yanıcı tozlar tutuşarak önemli tahribat yapabilir.
3- Hava ısıtıcısının mümkün olduğu kadar küçük projelendirilmesi vantilatör ve
kanalların uygun tasarımı için dikkatli bir ön çalışma gerekir.
4- Hava kaçaklarını karşılamak için vantilatör kapasitesi arttırılır.
5- Hava ve duman tarafındaki kaçakların tespiti kolay değildir.
68
 7.7. DEGAZÖRLER
Su içerisinde erimiş halde bulunan oksijen malzeme üzerinde çukurlar halinde,
karbondioksit ise bütün yüzeyde korozyon meydana getirir. Besleme suyu kazana
basılmadan önce karbondioksitten tamamen, oksijenden ise mümkün mertebede
temizlenmiş olması gerekir. Gaz alma işlemi için pratikte ısıl yöntem kullanılır. Gaz
alınacak su ile buhar ters yönde birbiri ile karşılaştırılır. Buhar yoğuşarak aşağıda
toplanırken, yoğuşmayan gazlar havalıktan dışarı atılır (Şekil 24).

Buhar ve kaynar su sistemlerinin iki düşmanı vardır: Sudaki kireç gibi sertlik ve taş
yapıcı malzemeler ve Oksijen (O2) ve Karbondioksit (CO2) gibi korozif gazlar. Oksijen
(O2), havada ve taze kazan besleme suyu içinde çözünmüş halde bulunur. Su, hava
ile temasında çok kolay bir şekilde oksijen alır. Karbondioksit (CO 2), ham suyun
geçici sertliğini oluşturan veya yumuşatma işleminden sonra nitelik değiştiren sertlik
yapıcı malzemelerin (karbonatların) sıcaklık ve basınç altında parçalanarak ayrışması
sonucu oluşur. Buhar kazanları besleme suyu ve kaynar su kazanları tamamlama
suyu içinde çözünmüş olarak bulunan serbest oksijen (O 2) ile kazanlar içinde
karbonatların parçalanmasıyla oluşan karbondioksit (CO2) gazları, kazanlarda, buhar
kullanan cihazlarda ve özellikle tesisatlarda gözenekler ve paslanarak erimeler
şeklinde korozyona neden olurlar. Bu gazların etkileri taze besleme suyu oranı ve
sistem işletme basıncı arttıkça daha da artar.

Kazan besleme suları bu gazlardan arındırılamazsa tüm sistem ömrü kısalır, çok kısa
sürelerde dahi kazanda ve sistemi oluşturan cihaz ve tesisatlarda korozyon ve
delinmeler oluşabilir. Bunun yanında CO2, özellikle buhar kullanan cihazlarda ve
serpantinlerinde ve kondens borularında aşırı korozyona neden olur. Kazan besleme
sularının O2 ve CO2 gazlarından arındırılmaları için degazör cihazından geçirilerek
degaze edilmeleri şarttır.

Şekil 24. Degazörlerin çalışma şeması

69
Degazör hesabı

Şeması verilen tesisatta:

5000 kg/h ve 10 bar basınç kapasiteli bir buhar kazanında yoğuşuk sıcaklığı 90 0C ve
yoğuşuk dönüşünde buhar oranı %70 ile besleme suyu sıcaklığı 180C ve degazör
işletme basıncı da 0.2 bar olduğuna göre:

a- Degazöre gönderilen buhar miktarını

b- Sistemin net buhar miktarını
c- Degazörde basınç düşürücüden önce ve sonraki buhar besleme boru çaplarını
hesaplayınız.

Çözüm:

Degazöriçin termodinamiğin 1. yasasına göre giren ve çıkan kütlelerin enerji

denklemi yazılırsa:

Qçıkan= Qgiren

mbs x hbs + matık x hatık = mk x hk + mts x hts + md x hd

mbs = 5000 kg/h hbs = 440 kJ/kg

matık = mbs x 0.0025 = 12.5 kg/h hatık = 2830 kJ/kg
mk = mbs x 0.7 = 3500 kg/h hk = 377 kJ/kg
mts = mbs – mk – md = 1500 – md hts = 75 kJ/kg
md = ? hd = 2830 kJ/kg

5000 x 440 + 12.5 x 2830 = 3500 x 377 + (1500 –md) x 75 + md x 2830

md = 292 kg/h

mnet = mbs – md = 5000 – 292 = 4708 kg/h

Boru çaplarına göre buhar kapasitesi tablosundan:

70
10 bar ’da 299 kg/h buhar için boru çapı: DN25
0.2 bar ‘da 299 kg/h buhar için boru çapı: DN65

Degazör cihazları ikiye ayrılabilirler.

Bunlar:

• Sıcaklık + basınç esasına göre çalışan degazörler

• Sıcaklık + pulverizasyon esasına göre çalışan degazörler

1. tipteki sıcaklık + basınç esasına göre çalışan degazörler, özellikle taze besleme
suyu oranının yüksek olduğu yüksek basınçlı kazanlı sistemlerde kullanılırlar. Bu
cihazlar, kısmen kondens tankında parçalanan karbonatların kendi bünyelerinde de
parçalanmalarını ve gazlarını açığa çıkarmalarını da sağlarlar. Bu cihazların işletme
sıcaklığı 102 - 105 ºC, işletme basıncı 0.2 – 0.5 atü mertebesinde olup, gaz alma
verimleri %96 - %100 aralığındadır.

Sıcaklık yüksek olduğundan kazan besleme pompalarının kavitasyona neden

olmadan sağlıklı çalışmalarını sağlamak amacıyla pompalardan asgari 4 -4.5 metre
yükseklikte tesis edilmeleri zorunludur. Bu tipteki degazör sisteminde ısıtıcı buharın
diğer bir kısmı, özel bir karışım donanımı ile doğrudan degazör tankı içindeki suya
verilerek, suyun kaynayarak gazını bırakması sağlanır ve yeniden gaz alması
engellenir.

2. tipteki sıcaklık + pulverizasyon esasına göre çalışan degazörler, özellikle taze

besleme suyu oranının düşük olduğu orta basınçlı kazanlı sistemlerde kullanılırlar. Bu
cihazların işletme sıcaklığı 90 - 95 ºC, işletme basıncı atmosferik, gaz alma verimleri
%90 - %95 aralığındadır. Karbonatların parçalanması kendi bünyelerinde veya
kondens tankında gerçekleşir. Sıcaklık yüksek ve kavitasyon tehlikesi olmadığından
kazan dairesi zemininde veya kondens tankı üzerinde tesis edilebilirler.

Her iki degazör sisteminin de besleme suyu pülverize edilmek ve degazör

tavalarından geçirilmek suretiyle buharla karıştırılarak sıcaklığı arttırılır ve böylece O2
ve CO2 gazları besleme suyundan ayrıştırılır. Serbest kalan O 2 ve CO2 gazları
degazör üzerindeki otomatik gaz atma vanasından dışarı atılır

FLAŞ TANKI

Yüksek basınçtaki kazan suyu veya kondensten alçak basınçlı flaş buhar elde etmek
için flaş tankı kullanılır. Flaş tankları blöften geri ısı kazanmada ve açık devreli buhar
sistemlerinde yüksek basınçlı kondensten ısı geri kazanmada kullanılır (Şekil 25).

71
 Şekil 25. Flaş buhar değerlendirilmesi

BLÖF TANKI
Kazan boşaltma suyu kazanda su seviyesini düşürürken atılan su dip blöf suyu
yüksek basınçlı su olup, doğrudan rögara verilmez. Bunun için bir blöf soğutma tankı
kullanılır.

TOZ TUTUCULAR
Katı yakacak yakan buhar kazanlarının duman gazlarında sürekli olarak önemli
miktarlarda kül ve kurum gibi tozlar bulunur. Özellikle kızdırıcı, ekonomizör, hava
ısıtıcısı ve asıl ısıtma yüzeylerini temizlemek için kurum üfleyiciler çalıştırıldığında
duman gazındaki tozlar daha artar. Bu tozları tutarak, duman gazının nispeten
zararsız bir şekilde bacadan atmosfere verilmesi gerekmektedir. Bunun için toz
tutucuları kullanılmaktadır. Buhar kazanlarında toz tutucusu olarak siklon, ıslak tutucu
ve elektrostatik filtre gibi cihazlar kullanılır.

Katı yakacak yakan buhar kazanlarının duman gazlarında sürekli olarak önemli
miktarda kül ve kurum gibi tozlar bulunur. Özellikle kızdırıcı, ekonomizör, hava
ısıtıcısı ve asıl ısıtma yüzeylerini temizlemek için kurum üfleyicileri çalıştırıldığında
duman gazlarındaki tozlar daha da artar. Toz tutucular bu tozları tutarak duman
gazlarının nispeten zararsız bir şekilde bacadan atmosfere verilmesi, çevre kirliliği
açısından çok önemlidir.

Katı yakıtlı kazanlarda bacaya verilen duman gazları içindeki kül, kurum, vb.
partiküller ile çevre sağlığına zararlı kükürt di oksidin bir kısmının tutulması ve
ayrılması amacıyla kullanılırlar.

72
Multisiklonlar, duman gazları gibi toz yüklü atık gazların ve proses hava ve gazlarının
dinamik olarak temizlenmesinde kullanılırlar. Toz tutma verimleri klasik sistemlere
oranla daha yüksek ve tutulabilecek parça büyüklükleri çok daha ince ve küçüktür.

Katı yakıtlı, özellikle kömür yakıtlı kazanlarda yanma sonucu oluşan duman gazları,
yakıtın içerdiği kül oranına ve yanma verimine bağlı olarak oldukça kirlidir. Duman
gazları ile birlikte sürüklenen kül ve kurum, her ne kadar kazan içinde alınan
tasarımsal tedbirler ile azaltılsa da, kısmen duman gazları tarafından sürüklenerek,
kazan arkasından uçucu kül olarak baca vasıtasıyla çevreye verilmek üzere çıkar.

Uçucu kül ve kurumun çevreyi kirletmesini önlemek amacıyla kullanılan kurum

tutucular mekanik multisiklon tipinde olup iç kısmında küçük siklonlar bulunmaktadır.

BUHAR DEPOSU VE BUHAR ALMA AĞZI

Buhar depoları gerçekte su borulu kazanların temel bir elemanı olmasına rağmen
kazandaki kuru buhar üretimi ve su sirkülâsyonu ile ilgili olması nedeniyle yardımcı
elemanlar arasında da yer alabilir.

KURUM ÜFLEYİCİLERİ

Yanma sonunda ortaya çıkan kül, kurum gibi elemanların duman gazları ile
sürüklenerek ısı transferi yüzeylerine yapışması, bu yüzeylerden geçen ısı transferini
olumsuz yönde etkiler. Bu nedenle böyle istenmeyen tozların toplanacağı yüzeyleri
temizlemek için, buhar veya basınçlı hava ile çalışan kurum üfleyici adı verilen
cihazlar kullanılır.

Kazan tüplerinin ısı alışverişi yapan bölgelerinin dış yüzeylerinde uçucu gazlardan
çökelen kurumun temizlenmesi için kurum üfleyiciler kullanılır. Kurum üfleme
işleminin yapılmasının gerekli olduğunu gösteren en iyi belirti hava ısıtıcı çıkışındaki
gaz sıcaklık değeridir. Baca gazı sıcaklığı sürekli olarak kontrol edilerek özel bir
kurum üfleme programı uygulanabilir. Kurum üfleme işi belli bir süre yapılmazsa,
borular üzerinde çok miktarda cüruf (Çamur benzeri kömür) birikeceğinden, bunların
kurum üflemeyle temizlenmesi olanaksız hale gelecektir. Soğuk bir kazanda hiçbir
zaman kurum üfleme yapılmamalıdır. Kazan soğuksa buharın özgül hacminin
küçülmesi nedeniyle buhar huzmelerinden bir bölümünün boru yüzeylerine su
zerreleri şeklinde çarparak aşındırıcı etkisi olur.

Kurum üflemeye başlamadan önce yanma odasında yanmanın iyi olduğundan emin
olunmalıdır. Aksi halde alev sönebilir. Kurum üfleyicilere buhar getiren boru sistemi
çok önemlidir. Boruların hiçbirinde su bulunmamalıdır. Bu devre üzerinde bulunan
drenaj ventilleri yuvalarına, kurum üfleme sırasında meydana gelebilecek herhangi

73
bir yoğuşmayı devamlı olarak dışarı atmak üzere ortalama 5mm çapında bir delik
açılır. Kurum üfleyiciler harekete geçirilmeden önce boruları ısıtmak için yeterli süre
drenaj yapılmalıdır.

Birçok kazan, tüplerinin dış yüzeylerinde biriken maddeleri temizleyerek ısı transferi
kayıplarını azaltan kurum üfleyiciler ile donatılmıştır. Üflenen akışkan genellikle
buhardır. İşlemin sıklığı kullanılan yakıt cinsine bağlıdır. Baca gazı sıcaklığı da kurum
üfleme ihtiyacı için bir göstergedir. Normalden daha yüksek bir baca gazı sıcaklığı
(belli bir buhar yükünde) konveksiyon bölgesi tüplerinin dış yüzeylerinde bir kirlenme
olduğunu ve yeterli ısı transferi yapılmadığını gösterir. İki tür kurum üfleyici bulunur.
Bunlar; sabit kurum üfleyiciler ve hareketli kurum üfleyicilerdir.

Sabit Kurum Üfleyiciler

Sabit kurum üfleyiciler isminden de anlaşılacağı gibi deliklerinden kazan tüplerine
buhar püskürten sabit bir borudur. Gerekli görülen durumlarda veya belli bakım
zamanlarında çalıştırılır.

Hareketli Kurum Üfleyiciler

Bu tip kurum üfleyiciler daha çok kullanılır. Buhar üfleyen boru bir elektrik motoru
yardımıyla hareket ettirilir. Bir motor boruyu sabit hızda döndürürken diğer bir motor
da hareketi sağlar. Hareketli kurum üfleyicisinin bir kullanımı da baca gazı sıcaklığına
bağlı olarak otomatik kontrolle çalıştırılmasıdır. Bunun kurum üfleme sırasındaki bir
dezavantajı üfleme için kullanılan buharın tüplerde soğumaya yol açıp uygun
olmayan bir anda buhar üretiminin düşmesine sebep olabilmesidir. Ayrıca kurum
üfleyici hatlarındaki buhar kapanlarının faal olduğundan ve tüplerin üzerine yaş buhar
verilmediğinden emin olunması gereklidir.

7.8. BESLEME SUYU POMPALARI

Buhar kazanlarının emniyetli ve düzenli çalışabilmesi için en önemli yardımcı

elemanlardan biri besleme suyu pompasıdır. Besleme suyu pompaları küçük
kapasiteli kazanlarda su seviyesine göre zaman zaman çalışmasına karşılık, büyük
kapasiteli kazanlarda debisi ayarlanarak sürekli çalışır.

Buhar kazanlarının emniyetli ve düzenli çalışabilmesi açısından en önemli yardımcı

elemanlardan biri besleme pompalarıdır. Besleme pompaları küçük kapasitelerde
kazandaki su seviyesine göre zaman zaman çalışmasına karşılık, büyük
kapasitelerde debisi ayarlanarak sürekli çalışır. Özellikle büyük işletmelerde ve termik
santrallerde kullanılan kazanların besleme pompalarının seçimi ve tasarımında göz
önüne alınması gereken hususlar çeşitli standartlarda verilmektedir. Genel olarak
kara tipi buhar kazanlarında:

74
1. Besleme pompası tahrikinde kullanılan ( buhar veya elektrik) enerjisinin devreden
çıkması halinde, kazan yakma sistemi de devreden çıkıyorsa ve kazanda depo
edilmiş ısı enerjisi kazan için bir tehlike oluşturmuyor ise,
2. Buhar kazanında otomatik kontrollü bir yakma sistemi var ise,
3. Buhar basıncı ve su beslemesi otomatik kontrollü ise,
4. Düşük su seviyesini belirten bir emniyet tertibatı var ise,

Tek bir besleme pompası yeterlidir. Aksi halde sistemde en az iki besleme pompası
konulmalıdır.

Şekil 26. Bir tür besleme pompası kesiti

Besleme pompalarının debisi, işletmenin müsaade edilen maksimum buhar

tüketiminin 1.25 katı olmalıdır. Zorlanmış akışlı buhar kazanlarında besleme pompası
debisi işletmenin maksimum buhar tüketimini karşılayacak kadar olmalıdır.
Sistemdeki sürekli blöf miktarı %5 değerinden fazla ise, blöf miktarı kadar besleme
pompası debisi artırılmalıdır (Şekil 26).

Besleme pompaları müsaade edilen işletme basıncının 1.1 katı basınçta istenilen
miktar suyu basabilecek kadar olmalıdır.

Sistemde en az iki besleme pompasının bulunması durumunda:

• Debisi büyük besleme pompasının devreden çıkması durumunda, geri kalan

pompalar yukarıda verilen şartları gerçekleştirmelidir.

• Birbirinden bağımsız iki enerji kaynağı ( elektrik ve buhar ) bulunması tercih

edilmelidir.

Besleme pompalarının hepsi elektrik veya bir kısmı elektrik, bir kısmı buhar ile tahrik
ediliyor ise bu enerji kaynaklarından birinin devreden çıkması durumunda, diğer
kaynakla beslenen pompa, buhar debisinin en az 1.25 katını karşılamalıdır. Enerji
kaynağının devreden çıkması durumunda yakma sistemi de devreden çıkıyor ise ve
kazanda biriken ısı, su miktarını aşırı derecede buharlaştırmıyor ise, besleme
pompalarının tek bir elektrikli enerji kaynağından tahrikine müsaade edilebilir.

75
Kazan besleme pompaları, kazan içindeki basıncı yenebilmek için kademelidirler.
Kazan besleme pompaları rulmanları periyodik olarak gres yağı basılarak
yağlanmalıdır.

Salmastralarından fazla miktarda su kaçması durumunda salmastra baskısı

sıkılmalıdır. Eğer sonuna kadar sıkılmış ise yeni salmastra takılmalıdır. (Dakikada 30
damla normaldir.)

YAKIT FİLTRESİ
Yakıt filtresi yanmanın iyi olması ve verimin düşmemesi için yakıt içerisindeki yabancı
maddelerin tutulması için kullanılır.

7.9. BUHAR KAZANLARININ EMNİYET VE KONTROL

ELEMANLARI
Bir buhar kazanında emniyet ve kontrol üniteleri ile ölçüm noktaları Şekil 27-28 de
gösterilmiştir.

Şekil 27. Bir buhar kazanında kontrol üniteleri

76
 Şekil 28. Bir buhar santralinde ölçüm noktaları

7.9.1. BASINÇ VE KONTROL ELEMANLARI

Şekil 29. Emniyet vanası(ventili) ve kesitleri

Emniyet Valfleri (Vanaları, ventilleri): Herhangi bir nedenle kazan içindeki basıncın
istenen değeri aşması durumunda kendiliğinden açılarak kazan basıncını istenen
düzeye düşüren elemanlardır (Şekil 29). İki türlü emniyet valfi vardır.

- Yaylı emniyet valfleri

- Ağırlıklı emniyet valfleri

Kazan üzerinde iki adet kullanılmalıdır. Malzeme çelik veya özel döküm olabilir.
Emniyet vanaları açtıklarında kazandaki basınç yükselmeyecek şekilde
boyutlandırılmalıdırlar.

77
Emniyet valfleri, maksimum çalışma basıncının % 6 üzerine çıkılmadan, kazan tam
kapasitede iken buharı dışarı atabilecek ölçüde olmalıdır. Emniyet valfleri çalışma
basıncının yaklaşık % 10 daha üzerinde bir değere ayarlanmalıdır. Örneğin 8 atü
işletme basıncı olan bir kazanda emniyet valfleri ~ 8.8 atü değerine ayarlanmalıdır.

7.9.2. PRESOSTATLAR

Kazan içindeki basıncı belirli bir noktada tutmayı sağlayan ve basınç sinyalini elektrik
sinyaline çeviren elemanlardır. Ayarladığımız noktada kontak vererek brülörün
devreden çıkmasını ve ayarlanan fark basıncı kadar sonra tekrar devreye girmesini
sağlarlar. Sıcaklık ve basınç değerlerini hissedip ilgili cihazın kontrolünü sağlayan
elemanlardır.

Presostatlar kazan üzerinde iki adet olmalıdır. Bunlardan birincisi limit presostat olup
ayarlanan değerde brülörü durdur. Diğeri ise basınç ayar presostatı olup, brülör
cinsine göre oransal veya on – off kontrollü olabilir. Presostat seçiminde dikkat
edilecek çok önemli bir nokta presostat ayar basıncının, presostat çalışma aralığının
ortasında bir yerde olmasıdır.

Ayrıca serpantin ve buhar devrelerinin içerisindeki yoğunlaşan suyu geçirip buharı

geçirmeyen Şekil 30 da kesiti verilen kondenstoplar vardır.

Şekil 30. Kondenstop kesit görünüşü

7.9.3. SU SEVİYE KONTROL ELEMANLARI

Manyetik seviye göstergeleri

Yoğunluğu farklı birçok sıvıda kullanılabilen basınca dayanımlı ve kolay izlenebilen
cihazlardır. Birleşik kaplar ve sıvının kaldırma kuvveti prensibiyle çalışan cihazın
monte edildiği tankın içindeki sıvı, şamandırada kırmızı-beyaz diskleri hareket
ettirerek seviyenin rahatlıkla takibini sağlar. Vibrasyondan etkilenmeden çalışması,
korozyona dayanıklılığı ve çok değişik sıvılarda kullanılabilmesi cihazın
özelliklerindendir. İstenildiğinde bağlanan sensörlerle seviye kontrolü de yapılabilir.

78
Tağdiye Cihazı

Tağdiye cihazları kazan su düzeyini denetlerler. Su seviyesi belirli bir seviyeye

düştüğünde kontak vererek kazan besleme pompasının çalışmasını sağlarlar. Yine
belirli bir düzeye çıktığında pompaların devreden çıkmasını sağlarlar. Tağdiye
cihazları bir emniyet aracı olarak da görev görürler. Şöyle ki: Kazan seviyesi
ayarlanan değerinde altına düştüğünde ikinci cam tüpteki uçlar kontak vererek
brülörün devreden çıkmasını sağlarlar. Böylece olabilecek muhtemel bir kazan
patlamasının önüne geçilmiş olunur.

7.9.4. SICAKLIK KONTROL ELEMANLARI

Termostatlar
Kazandaki kızgın suyun sıcaklığını sabit tutar. Sıvı yakıtlı kazanlarda sıcaklık artınca
brülörü durdurur, sıcaklık düşünce brülörü çalıştırır. Kömür yakıtlı kazanlarda ise
sıcaklık artması veya azalması halinde sırasıyla yanma havası vantilatörünü durdurur
veya çalıştırır.

• Isıl genleşmeye dayanan sıcaklık ölçme aletleri

1. İdeal gaz termometreleri
2. Sıvı genişlemeli termometreler
3. Metal genişlemeli termometreler

• Radyasyon özelliğine dayanan termometreler

1. Optik pirometreler
2. Radyasyon pirometreleri

• Elektriksel özelliklerin değişimine dayanan sıcaklık ölçme cihazları

1. Elektrik direnç termometreleri
2. Termistörler
3. Termoelemanlar(termokupllar)

7.9.5. GÖSTERGELER

Manometreler
Kazan içindeki basıncı gösteren elemanlardır. Kazanın çalışma basıncı manometre
üzerinde işaretlenmelidir. Her iki manometre de aynı değeri göstermelidir. Eğer
manometreler farklı değer gösteriyorsa birisi mutlaka arızalı demektir. Brülör üzerinde
bulunan manometreler ise titreşimden etkilenmemesi için gliserinli manometre
olmalıdır.

Termometreler

79
Sıcaklık, ölçen elemanlardır. Kazan suyunun sıcaklığını gösterir; kazanın ya da gidiş
kolektörünün üzerinde bulunur.

Su seviye göstergeleri
Su seviye göstergeleri kazan içindeki su seviyesini gösterirler. Bunlar genelde iki
çeşittir. Düz cam olanlar ve cam gösterge içinde metal farklı renkli disk şeklindedirler.

Seviye göstergeleri günde 1 defa blöf edilmelidir. Böylece tortu oluşup görevlerini
yapamaz duruma gelmeleri engellenmiş olur.

İletkenlik Duyargaları
Çalışma Prensibi: Duyarga, temasta olduğu ortamın elektrik iletkenliğine göre suyun
seviyesini belirler.

Kapasitans Duyargaları
Çalışma Prensibi: Duyarga, temasta olduğu sıvının miktarı ile orantılı olarak bir
elektrik sinyali verir.

Hidrometre
Binadaki su seviyesini gösterir. Kazanın veya gidiş ve dönüş kolektörünün üzerinde
bulunur. Açık sistemde çalışan (genleşme deposu dış havaya açılan) kazanlarda
bulunur.

Ölçme ve kontrol elemanlarının buhar kazanı üzerinde şematik gösterimi:

Presostatlar
Basınç kontrol elemanlarıdırlar. Kazan üzerinde iki adet olmalıdırlar. Bunlardan birisi
limit presostat olup, ayarlanan değerde brülörü durdurur. Bir diğeri basınç ayar
presostatı olup, brülör cinsine göre oransal veya on-off kontrolü yapabilir.

Manometreler
Kazan buhar basıncının okunmasına yararlar. Kazan üzerinde tedbir amaçlı iki adet
bulunur. Manometrede çalışma basıncı, cihaz ölçüm aralığının yaklaşık ¾’ünde
olmalıdır.

Su seviye göstergesi
Su seviye göstergeleri işletme esnasında buhar kazanlarındaki su seviyesinin tam ve
doğru bir şekilde bilinmesi için konulan emniyet cihazlarıdır.

Emniyet ventilleri
Bu cihazlar buhar kazanlarında ayarlandıkları basınçta kendiliğinden açılarak
kazandaki fazla buharı dışarı atar. Ağırlıklı veya yaylı cinsli olabilir. Kazan üzerinde iki
adet kullanılmalıdır (Şekil 31).

80
 Şekil 31. Tam ve oransal kalkışlı emniyet ventilleri

Patlama kapağı
Patlama kapağı kazan üreticisi sorumluluğunda olup gaz patlamalarına karşı alınmış
bir önlemdir. Gazların basıncının artmasıyla meydana gelen patlamanın etkisiyle
kapak geri itilir ve basıncı alınır.

Alarm sistemi
Otomatik su besleme cihazından kumanda alan bir sesli bir ışıklı alarm konulur.

Kazan otomatik besleme cihazı

Otomatik su besleme cihazı, kazanda ayarlanan su seviyesi azaldıkça, besleme
pompalarına kumanda ederek kazana otomatik olarak su basılmasını ve seviyesinin
sabit tutulmasını temin eder. Kazan üzerindeki en önemli emniyet ve kontrol
elemanıdır.

Blöf kontrol vanası

Kazan içerisindeki tuz konsantrasyonunu ayarlamak için üst blöf yapılır. Yüksek
oranda tuz içeren kazandaki su dışarı atılarak yerine çok daha az tuz içeren taze su
alınır. Böylece kazandaki tuz konsantrasyonu düşürülür. Üst blöf yapılmazsa, su
yüzeyinde köpükleme olur ve buharla birlikte yüksek oranda tuz içeren su sürüklenir.
Tuzlu su kontrol cihazlarının arızalanmasına, eşanjör yüzeylerinde birikim olmasına,
buhar kapanlarının tıkanmasına, boruda ve cihazlarda korozyona sebep olur.

81
 Bir buhar santrali ve üniteler

Pülverize kömür tozu ateşlemeli bir buhar güç santrali

82
Kondenser kesiti

83
 8. BRÜLÖRLER

Brülörün görevi yakıtlarda mevcut olan enerjiden ısı olarak yararlanmasını

sağlamaktır. Büyük su hacimli kazanlarda genellikle gaz veya sıvı yakıt kullanılır
(Şekil 32).

Şekil 32. Bir brülörün dış görünüşü

Brülörlerde yanma havası sıcaklığı genellikle 5C⁰ ile 40C⁰ arasında olmalıdır. Nedeni
ise zararlı madde emisyonu düşük bir yanma gerçekleştirmek ve brülör ömrünün
uzun olmasını sağlamak. Ayrıca bu yanma havasında klor ve halojen bileşimli korozif
bileşenler bulunmamalıdır.

Şekil 33. Bir gaz brülöründe üniteler

84
Şekil 34. Bir brülörün dış görünüşü

Şekil 35. Bir brülörün kesit görünüşü

85
 8.1. BRÜLÖR HESABI
Buhar kazanının buhar kapasitesi 400 000 kcal/h tir. Doğalgaz kullanan bu tesis için
brülör kapasitesini hesaplayınız.

Çözüm:
mbr = Qk / (Hu x ηk) (kg/h)
Hu = Yakıtın alt ısıl değeri, kcal / kg
ηk = Kazan verimi
mbr = Brülör debisi, kg/h
Qk = 400 000 kcal/h

Kazan verimi doğalgaz yakıtlı kazanlarda = 0.9 alınır.

Kazan verimi katı yakıtlı kazanlarda = 0.8 alınır.
Doğal gazın alt ısıl değeri:
Hu = 8250 kcal/Nm3

Vbr = 400 000 / (8250 x 0.90)

Vbr = 54 m³/h
Sonuç olarak 54 m³/h kademeli veya tam otomatik tip doğalgaz brülörü seçilir.

Brülör Hesabı (kg/h cinsinden)

mbr = Qk / (Hu x ηk) (kg/h)
Hu = Doğalgaz alt ısıl değeri kcal / kg
ηk = Kazan verimi
mbr = Brülör debisi kg/h
mbr = 400 000 / (10 725 x 0.90))
mbr = 41.44 kg/h
Sonuç olarak 45 kg/h brülör seçilir.

86
 Türbülatör
Gaz-Hava Karışımı

Hava

Gaz

Şekil 36. Bir gaz yakıtlı brülörün yakıt hava karışımı ve çalışma prensibi

SIVI YAKITLAR
Sıvı yakıtlar aşağıdaki kategorilere ayrılır:
Motorin:
Kükürt oranı % 0.2’nin altında, Hu = 10256 kcal/kg MJ/kg
Fuel-oil No.4 ve No:6
Hu = 9875kcal/kg veya 9562 kcal/kg

Fuel-oil No.4 veya No.6 için işletme şartları kazan üreticisine sorulmalıdır. Sıvı yakıtın
cinsine bağlı olarak çeşitli brülör tipleri mevcuttur. Buna göre brülörler basınç
püskürtmeli, buhar basıncı püskürtmeli ve dönel yakıcılı brülörler olmak üzere üçe
ayrılırlar.

87
 Şekil 37. Sıvı yakıtlı bir brülörün kesit resmi ve üniteler

8.2. BASINÇ PÜSKÜRTMELİ BRÜLÖRLER

Burada sıvı yakıt pompa basıncı ile bir meme üzerinden sıvı yakıt dumanı haline
püskürtülür. Bu brülör genelde motorin püskürtmekte kullanılır(Şekil 38).

Şekil 38. Basınçlı püskürtmeli brülörlerin çalışma şeması

Sıvı yakıtları buharlaştırarak hava ile karıştırıp yakan cihazlardır. Birçok çeşidi
olmakla birlikte en çok ve en yaygın şekilde kullanılan brülörler basınçlı – püskürtmeli

88
brülörlerdir. Bu brülörlerin çalışma prensibi, bir elektrik motorunun çalıştırdığı yüksek
basınçlı bir pompa (yakıt pompası) yakıtı ucunda ince bir delik bulunan memeye
basar ve yakıt bu memeden bulut görünümünde püskürtür. Memenin hemen
etrafından ve yine aynı elektrik motorunun çalıştırıldığı vantilatör vasıtası ile hava
ayar klapesi ile ayarlanmış hava, yanma için gerekli oksijeni sağlar. Yakıtın iyi
yanabilmesi için vantilatörden gelen havayı döndürerek yakıt ile iyice karışmasını
sağlayan türbülatör sabit bir pervaneye benzer ve yakıt hava karışımının
tutuşturulması için gerekli kıvılcımı sağlayan elektrikli çakmakla (ateşleme
elektrotları) yanma sağlanır.

8.3. BASINÇLI – PÜSKÜRTMELİ BRÜLÖRÜN BAŞLICA

PARÇALARI
Gövde
Brülör parçalarını üzerinde taşır.

Elektrik Motoru
Vantilatörü ve yakıt pompasını çalıştırır.

Hava Ayar Klapesi

Vantilatörün verdiği hava miktarını ayarlar.
Yakıt Pompası
Yakıtı yüksek basınçla memeye basar.

Ön Yakıt Isıtıcısı
Yakıt deposu ile brülör arasında olup, yakıtın akıcılığını sağlar.

Son Isıtıcı

Yakıtın yanma sıcaklığına kadar ısıtılması sağlar. Brülörün üzerinde pompa ile meme
arasındadır.

Ateşleme Trafosu

89
Şehir elektriğini 10.000 volt’ un üzerine çıkartarak elektrotlar için gerekli voltajı
ayarlar.

Fotosel

Kazanın yanma emniyetini sağlar brülör üzerinde açılmış yuvaya yerleştirir. Daima
temiz tutulmalıdır. Görevi, brülör çalışmaya başladığında yanma meydana gelmezse
veya alev kendiliğinden sönerse patlama tehlikesine karşı brülörü durdurur. Ayrıca
alev meydana gelince elektrotlara gelen elektrik akımını keser.

Namlu

Yanma kafası ile vantilatör arasındaki parçadır. İçinden hava ve elektrotlara giden
kablolarla yakıt borusu geçer.

Ateşleme Elektrotları

Yakıt hava karışımının tutuşturulması için gerekli kıvılcımı sağlar. Yakıt, yanma
sıcaklığına kadar ısıtıldığı için bir defa tutuşturulduktan sonra kendiliğinden yanmaya
devam eder. İyi bir kıvılcım sağlanabilmesi için elektrotların iki ucu arasında 0,5 cm.
aralık olmalıdır. Ayrıca elektrot meme ortasından 1 cm. yukarıda ve meme ucundan
0,5 cm. ileride olması gerekir.

Yakıt Püskürtme Memesi

Pompadan yüksek basınçla gelen yakıtı sis halinde püskürtmeye yarar. Memelerin
üzerinde saatte püskürttüğü yakıt miktarı ve püskürtme açısı belirtilmiştir. Memenin
püskürtme açısı küçük olursa alevin eni küçük, boyu uzun olur. Püskürtme açısının
büyük olması halinde ise alev çapı büyük, boyu ise kısa olacaktır. Bu ayarlama
yanma hücresinin boyutuna göre yapılır. Burada dikkat edilecek husus, memenin
parçalarından olan ve yakıtın memeden dönerek çıkmasını sağlayan deflektörün,
türbülatörün havayı döndürme yönü ile aynı yönde olması gerekliliğidir. Aksi halde
yanma kurumlu olacaktır.

90
 Şekil 39. Yağ memesinin kesiti
A: Meme gövdesi H: Filtre C: Meme konisi D: Meme plakası E: Valf

Şekil 40. Çeşitli boy ve ebatlarda yakıt püskürtme memeleri

Türbülatör

Vantilatörün verdiği havayı döndürerek yakıtla iyice karışmasını sağlar. Çok kanallı
ve sabit olup, hava kanallar arasından geçerken dönüş kazanır.

91
 Şekil 41. Türbülatör

Filtreler

Yakıt yağı içindeki pislikleri süzmeye yarar. Pompa girişinde, ısıtıcıda ve meme
içerisinde bulunur.

Kumanda Tablosu

Brülörü çalıştırmaya ve çalışmasını otomatik olarak sürdürülmesini sağlar. Üzerinde

kumanda şalteri, işaret lambaları, içinde kontaktör, arıza düğmesi sigorta ve bunların
devreleri vardır.

Termostatlar

Bulundukları ortamın sıcaklıklarını istenilen seviyede tutmaya yarayan duyar

elemanlardır. Oda termostatları, odalar içerisinde dolaşan havanın sıcaklığını belirli
bir seviyede tutmak için geliştirilmiştir. Sıcaklık arttığında brülörü durdurur.
Azaldığında ise yeniden çalıştırır. Kazan termostatları yine aynı prensiple ama farklı
bir ortamı, kazan suyu sıcaklığını denetler. Isıtıcı termostatı adı verilen türleri, ısıtıcı
elemanlara gelen ısıtıcı devresine kumanda eder. Ayarlandığı seviyeye göre devreyi
keser ya da açar. Ön ısıtıcı termostatı yakıtın alev alma sıcaklığının biraz altındaki bir
seviyeye ayarlanmalıdır. Son ısıtıcılarda iki adet termostat vardır.

Ayar termostatı, yakıtın yanma sıcaklığının 30 derece kadar üzerinde bir sıcaklığa
ayarlanır ve yakıt sıcaklığını ayarlandığı seviyede tutar. Kapama termostatı ise;
yakıtın yanma sıcaklığının üzerinde ayarların. Yakıt sıcaklığı bu sıcaklığın üzerine
çıkınca brülörün çalışmasına izin verilir. Altına indiğinde ise durdurulur.

Tüm bu termostatlara aslında yakıtının yapısı gereği ihtiyaç vardır. Yakıtların

yanabilmeleri için cinslerine göre değişen belirli sıcaklıklarda ısıtılmış olmaları
gerekir. Bu sıcaklık derecelerine yanma sıcaklıkları denir. İlk ateşlemede elektrikli

92
çakmakla yandıktan sonra, çakmak ateşlemeyi kestiği halde yanmanın devam
etmesinin nedeni budur.

8.4. BUHAR BASINÇLI PÜSKÜRTMELİ BRÜLÖRLER

Sıvı yakıt yanma başlığına buhardan yararlanarak püskürtülür. Bu yöntem genelde
büyük kapasite aralıklarında kullanılır.

8.5. DÖNEL YAKICILI BRÜLÖRLER

Burada sıvı yakıt çok hızlı bir şekilde dönen kaplara verilir. Dönme etkisi ve kabın iç
yapısının konik şekli sayesinde sıvı yakıt yanma odası yönüne doğru akarak ,santrifüj
kuvveti ile yüksek hızda dışarıya çıkan püskürtme havası yardımıyla pülverize edilir.
Dönel yakıcılı brülörler tercihen fuel-oil No.4 veya No:6 yakılmasında kullanılır. Bu
brülörler motorin, sıvı yakıt artıkları, hayvani ve kızarma yağları ile kolza yağı içinde
kullanılır(Şekil 42).

Şekil 42. Dönel yakıcılı brülörlerin çalışması.

8.6. DÖNEL BAŞLIKLI BRÜLÖRÜN BASINÇLI TİP

BRÜLÖRLERDEN FARKLARI
Döner hazneli brülörün en baskın özelliği otomasyonun yöntemidir.

Püskürtme için küçük bir memeye ihtiyaç duyan basınçlı jet brülörünün aksine, döner
hazneli brülör, daha geniş delikleri olan bir kafa kullanır; bu da, döner hazneli

93
brülörün yapısı gereği brülörü tıkanıklığa karşı korur. Bu özellik sayesinde, döner
hazneli brülör yüksek viskoziteli yağ yakabilir.

Ayrıca, döner hazneli brülör otomasyonu için santrifüj gücü kullanır, bu da yüksek
basıncın otomasyon için gereksiz olduğunu gösterir. Döner hazneli brülörün düşük
yağ basıncı borulardan herhangi bir sızıntı olması durumunda daha güvenlidir.

8.7. SIVI YAKIT BRÜLÖRLERİN ÖNEMLİ PARÇALARI

Düsenstok

Yakıt pompasından basınçlı olarak borular vasıtası ile enjektöre gelen yakıtın
püskürme memesinden sisi halinde fışkırmasını sağlayan püskürtme grubudur.

Türbülatör

Enjektör memesinden püsküren yakıt zerreciklerini fandan gelen hava ile karıştırıp
yönlendirerek güçlü bir yanma temin eder.

Brülör memesi

Enjektörün ucuna takılan ve belli bir açıda (45⁰ /60⁰ ) ve miktarda yakıtın çıkmasını
sağlayan cihaz. Meme kapasitesi GPH (saatte memeden çıkan galon yakıt miktarı)
olarak verilir.

Elektrot

Yanma başlangıcında, transformatörden almış olduğu yüksek gerilimle devreye

girerek kıvılcım oluşturup ilk yanmayı sağlar.

Alevlik

Aleve yön ve biçim veren kazanın içine giren brülörün önündeki kısımdır. Brülörün
monte edildiği kazan tipine göre alevliğin boyu değişir. Karşı basınçlı kazanlarda
genelde uzun alevlikli brülör kullanılır.

Yakıt Pompası

Yakıtın pulvarizasyonu için gerekli basıncı temin eden, hareketini bir kaplinle
motordan alan dişli pompadır. Motorin ve ayın yağlar için farklı tipleri mevcuttur.

94
Magnet Ventil
Aldığı ikaz alarmları ile yakıt yolunu açan veya kapayan elektromanyetik vanalardır.

Isıtıcı

Basınçlı kaptır. Pot depodan gelen kalın yakıtın içindeki rezistanlar yardımı ile
ısıtarak viskozitenin düşürülmesini sağlar ve böylece yakıtı enjektörden püskütmeye
müsait hale getirir.

Termostat

Isıtıcı içindeki yakıtın ısısının sabit tutulması için rezistanlara giden akım devresini
açar veya kapar.

Transformatör

Normal şebeke akımını kullanarak elektrotlar ucunda kıvılcım oluşturabilecek yüksek

gerilimi temin eder.

Elektrik Motoru

Yakıtın yanması için gerekli olan havayı temin eden fanı ve yakıt pompasını direkt
olarak çalıştırır.

Hava Fanı

Yakıtın yanması ve karşı basıncının yenilenmesi için gerekli olan havayı sevk eder.
Genelde 500 kg/h kapasiteden daha büyük brülörlerde fan brülör gövdesinden ayrı
olarak ihtiyaca karşılık verecek şekilde gövdesinden arı olarak imal edilir.

Servomotor

Hava klapelerinin açılmasına kumanda ederek klapelerin hangi pozisyonda

duracağını kademeli/kademesiz olarak tespit eder.

Brülör Otomatiği/Beyin

95
Brülörün emniyet koşulları içinde yanmasını temin eden ve arıza durumlarında
ventillerin, motorun durmasını temin eden elektronik kumanda cihazı.

Fotosel

Alevi görür, yanma teşekkül etmediği zaman brülör otomatiğine sinyal vererek
brülörün durmasını ve magnet ventillerinin kapanmasını sağlar, kazana yakıtın
akmasını önler.

8.8. BRÜLÖR SEÇİMİNDE KRİTERLER

Brülör seçiminde aşağıda verilen kriterler dikkate alınır:

a) Kazan tipi
b) Kazan modeli
c) Kazan kapasitesi
d) Kazan işletme basıncı
e) Kazan karşı basıncı
f) Kullanılacak yakıt türü
g) Maksimum işletme sıcaklığı
h) Kazan kapak kalınlığı
i) Ön kapak içi ile ön ayna arasındaki mesafe
j) Yanma odası boyu
k) Yanma odası çapı
l) Tesisat gaz basıncı
m) Baca çapı/ durumu
n) Kumanda panosu

Brülörün görevi yakıtlarda mevcut olan kimyasal enerjiden en yüksek oranda ısı
enerjisi olarak dönüştürülmesini gerçekleştirebilmek amacıyla yakıtın yanma
ortamına püskürtülmesini sağlamaktır. Büyük su hacimli kazanlarda genellikle gaz
veya sıvı yakıt kullanılır. Brülörlerde yanma havası sıcaklığı genellikle 5 C⁰ ile 40 C⁰
arasında olmalıdır. Nedeni ise zararlı madde emisyonu düşük bir yanma
gerçekleştirmek ve brülör ömrünün uzun olmasını sağlamak. Ayrıca bu yanma
havasında klor ve halojen bileşimli korozif bileşenler bulunmamalıdır.

96
 Şekil 43. Bir gaz yakıtlı brülörden kesit şeklinde elemanlar

8.9. SIVI YAKIT KULLANAN BRÜLÖRLER

Şekil 44. Bir sıvı yakıtlı brülörden kesit şeklinde elemanlar

97
Sıvı yakıtlar aşağıdaki kategorilere ayrılır:

Motorin
Kükürt oranı % 0.2’nin altında,
Hu = 10256 kcal/kg MJ/kg

Fuel-oil No.4 ve No:6

Hu = 9875kcal/kg veya 9562 kcal/kg
Fuel-oil No.4 veya No.6 için işletme şartları kazan yapısına bağlıdır.

Sıvı yakıtın cinsine bağlı olarak çeşitli brülör tipleri mevcuttur. Buna göre brülörler
basınç püskürtmeli, buhar basıncı püskürtmeli ve dönel yakıcılı brülörler olmak üzere
üçe ayrılırlar.

Basınç Püskürtmeli Brülörler

Burada sıvı yakıt pompa basıncı ile bir meme üzerinden sıvı yakıt dumanı haline
püskürtülür. Bu brülör genelde motorin püskürtmekte kullanılır.

Buhar Basınçlı Püskürtmeli Brülörler

Sıvı yakıt yanma başlığına buhardan yararlanarak püskürtülür. Bu yöntem genelde
büyük kapasite aralıklarında kullanılır.

Dönel Yakıcılı Brülörler

Burada sıvı yakıt çok hızlı bir şekilde dönen kaplara verilir. Dönme etkisi ve kabın
içyapısının konik şekli sayesinde sıvı yakıt yanma odası yönüne doğru akarak,
merkezkaç kuvveti ile yüksek hızda dışarıya çıkan püskürtme havası yardımıyla
pülverize edilir. Dönel yakıcılı brülörler tercihen fuel-oil No.4 veya No:6 yakılmasında
kullanılır. Bu brülörler motorin, sıvı yakıt artıkları, hayvani ve kızarma yağları ile kolza
yağı içinde kullanılır.

Şekil 45. Brülörün çalışma şekli

98
 8.9.1. Sıvı Yakıt Brülörlerin Önemli Parçaları

Düsenstok
Yakıt pompasından basınçlı olarak borular vasıtası ile enjektöre gelen yakıtın
püskürme memesinden sis halinde fışkırmasını sağlayan püskürtme grubudur.

Şekil 46. Düsenstok ünitesinin görünüşü

Türbülatör
Enjektör memesinden püsküren yakıt zerreciklerini fandan gelen hava ile karıştırıp
yönlendirerek güçlü bir yanma temin eder.

Brülör memesi: Enjektörün ucuna takılan ve belli bir açıda (45⁰ /60⁰ ) ve miktarda
yakıtın çıkmasını sağlayan cihaz. Meme kapasitesi GPH (saatte memeden çıkan
galon yakıt miktarı) olarak verilir.

Elektrot
Yanma başlangıcında, transformatörden almış olduğu yüksek gerilimle devreye
girerek kıvılcım oluşturup ilk yanmayı sağlar.

Alevlik
Aleve yön ve biçim veren kazanın içine giren brülörün önündeki kısımdır. Brülörün
monte edildiği kazan tipine göre alevliğin boyu değişir. Karşı basınçlı kazanlarda
genelde uzun alevlikli brülör kullanılır.

99
 Şekil 47. Brülör ve kontrol elemanları

Yakıt Pompası
Yakıtın pülvarizasyonu için gerekli basıncı temin eden, hareketini bir kaplinle
motordan alan dişli pompadır. Motorin ve ayın yağlar için farklı tipleri mevcuttur.

Magnet Ventil
Aldığı ikaz alarları ile yakıt yolunu açan veya kapayan elektromanyetik vanalardır.

Isıtıcı
Basınçlı kaptır. Pot depodan gelen kalın yakıtın içindeki rezistanslar yardımı ile
ısıtarak viskozitenin düşürülmesini sağlar ve böylece yakıtı enjektörden püskürtmeye
müsait hale getirir.

Termostat
Isıtıcı içindeki yakıtın ısısının sabit tutulması için rezistanslara giden akım devresini
açar veya kapar.

Transformatör
Normal şebeke akımını kullanarak elektrotlar ucunda kıvılcım oluşturabilecek yüksek
gerilimi temin eder.

Elektrik Motoru
Yakıtın yanması için gerekli olan havayı temin eden fanı ve yakıt pompasını direkt
olarak çalıştırır.

100
Hava Fanı
Yakıtın yanması ve karşı basıncının yenilenmesi için gerekli olan havayı sevk eder.
Genelde 500 kg/h kapasiteden daha büyük brülörlerde fan brülör gövdesinden ayrı
olarak ihtiyaca karşılık verecek şekilde gövdesinden arı olarak imal edilir.

Servomotor
Hava klapelerinin açılmasına kumanda ederek klapelerin hangi pozisyonda
duracağını kademeli/kademesiz olarak tespit eder.

Brülör Otomatiği/ Beyin

Brülörün emniyet koşulları içinde yanmasını temin eden ve arıza durumlarında
ventillerin, motorun durmasını temin eden elektronik kumanda cihazı.

Fotosel
Alevi görür, yanma teşekkül etmediği zaman brülör otomatiğine sinyal vererek
brülörün durmasını ve magnet ventillerinin kapanmasını sağlar, kazana yakıtın
akmasını önler.

8.10.ÇİFT YAKITLI BRÜLÖRLER

Bunlar genelde sıvı veya gaz yakıtla çalışan brülörlerdir. Yakıt türü, gaz
beslenmesinin kesildiği zamanlarda manuel veya otomatik olarak sıvı yakıta
değiştirilir. Bu tip brülörler genelde kesintisiz bir beslenme sağlayabilmek için büyük
sistemlerde kullanılır. Sanayide çoğunlukla doğalgaz+LPG veya biyogaz
uygulamaları görülmektedir.

Çift yakıtlı brülörlerde, yakıtın dolaştığı güzergâh tamamıyla ayrıdır. Sıvı yakıt,
pompadan ve sıvı yakıt selenoidlerinden geçer. Yakıtın cinsine göre memede
pülverize olur. Dolayısıyla sıvı yakıtın brülörü kirletmesi veya performansı düşürmesi
söz konusu değildir. Endüstride yaygın olarak kullanılmaktadır. Her iki yakıt içinde
panoda seçici bir anahtar vardır. Brülörün her iki yakıtta da uyumlu tek bir brülör
beyni ve alev sensörü vardır. Büyük brülörlerde her iki yakıt için ayrı kam düzeneği
mevcuttur.

101
Şekil 48. Rotatif çanaklı çift yakıtlı brülör

Şekil 49. Atmosferik brülörler

102
 Şekil 50. Üflemeli brülörler

Çift yakıtlı brülörlerde, yakıtın dolaştığı güzergâh tamamıyla ayrıdır. Sıvı yakıt,
pompadan ve sıvı yakıt selenoidlerinden geçer. Yakıtın cinsine göre memede
pülverize olur. Dolayısıyla sıvı yakıtın brülörü kirletmesi veya performansı düşürmesi
söz konusu değildir. Endüstride yaygın olarak kullanılmaktadır. Her iki yakıt içinde
panoda seçici bir anahtar vardır. Brülörün her iki yakıta da uyumlu tek bir brülör beyni
ve alev sensörü vardır. Büyük brülörlerde her iki yakıt için ayrı kam düzeneği
mevcuttur.

8.11.ÇOK YAKITLI BRÜLÖRLER

Büyük kapasiteli olan bu tiplerde, gaz, sıvı yakıt ve kömür tozu kullanılır. Özellikle
çimento ve kireç sektöründe kullanılmaktadır.

Emniyet ventilleri.

103
 9. BUHAR KAZANLARININ SINIFLANDIRILMASI

Buhar kazanları literatürde çok farklı şekilde sınıflandırılmaktadırlar. Burada çeşitli

kriterlere göre bir sınıflandırma yapılacaktır.

1. Kullanılış yerlerine göre

 Sabit kazanlar
 Portatif kazanlar
 Lokomobil kazanları
 Lokomotif kazanlar
 Gemi buhar kazanları

2. Buhar kazanları kazan basınçlarına göre

 Alçak basınçlı kazanlar
 Yüksek basınçlı kazanlar
 Süper kritik basınçlı kazanlar

3. Ocak cinsine göre

 Dıştan ocaklı kazanlar
 İçten ocaklı kazanlar

4. Kullanılan yakıt cinsine göre

 Katı yakıt(kömür) yakan kazanlar
 Sıvı yakıt kullanılan kazanlar
 Gaz yakıt kullanılan kazanlar

5. Konstrüksiyonuna göre
 Duman borulu kazanlar
 Alev borulu
 Alev-duman borulu
 Su borulu kazanlar

104
6. Isı alan akışkanın özelliklerine göre
 Sıcak su kazanları ( kalorifer kazanları )
 Kaynar su kazanları
 Kızgın yağ kazanları
 Buhar kazanları
o Alçak basınç (0.5 bar )
o Yüksek basınç ( 0.5 bar’dan yukarı )

7. Kazanın ihtiva ettiği su hacmine göre

 Büyük su hacimli kazanlar
 Küçük su hacimli kazanlar
 Çok küçük su hacimli kazanlar ( buhar jeneratörleri )

8. Yakıt odasının basıncına göre

 Karşı Basınçlı Kazanlar
 Karşı Basınçsız Kazanlar

9. Kazan biçimi açısından

 Yarı Silindirik Kazanlar
 Yatık Konumlu Silindirik Kazanlar
 Dik Konumlu Silindirik Kazanlar
 Prizmatik Paket Kazanlar

10. Kazan malzemesinin cinsine göre

 Dökme Dilimli Kazanlar
 Çelik Kazanlar

11. Yanma hücresinin ( ocağının ) konumuna göre

 İçten ocaklı kazanlar
 Dıştan ocaklı kazanlar
 Ön ocaklı kazanlar
 Arka ocaklı kazanlar

12. Yaktığı yakıta göre

 Katı yakıt yakan kazanlar
 Sıvı yakıt yakan kazanlar
 Gaz yakıt yakan kazanlar
 Çok yakıt yakan kazanlar
 Yanabilir endüstri artığı ve çöp yakan kazanlar
 Atık ısı (çürük gaz ) kazanları
 Elektrikle ısı veya buhar üreten kazanlar

105
 13. Alev – duman gazlarının dolaşım durumuna göre
o Alev borulu, duman borulu, alev – duman borulu kazanlar
 1 geçişli ( tek geçişli )
 2 geçişli
 3 geçişli
o Su borulu kazanlar
o Alev borulu- su borulu kazanlar
o Radyasyon kazanları

14. Suyun dolaşım şekline göre

o Tabii (doğal) dolaşımlı kazanlar
o Cebri dolaşımlı kazanlar

15. Kazan ocağının tipi, tasarım biçimimi ve gazın ocaktan dışarıya

atılmasına göre malzemesinin cinsine göre
 Tam Yanışlı Kazanlar
 Alttan Yanışlı Kazanlar

9.1. KAZANLARIN YERLEŞİMİ

Yönetmelik esasına göre kazan kenarlarının duvarlardan veya duvara monte edilmiş
cihazlardan uzaklığı en az 70 cm, iki kazan arasındaki uzaklık en az 40 cm olmalıdır.
Kazan dairesin yüksekliği kazan üzerinde yer alacak donanımların gerektiğinde tamir
bakımının yapılmasında zorluk doğurmamasına için en yüksek kazan aksesuarı
seviyesinin üzerinde, en az bir metrelik serbest mesafe olmalıdır.

Kaza daireleri yanma için gerekli temiz havanın girebilmesi için zemin düzeyinde ve
baca kesitinin en az %50’si kadar kesitte bir temiz hava girişiyle dış havaya
bağlanmalıdır. Kazan dairelerinde toplanacak pis havanın uzaklaştırılması için baca
kesitinin en az % 20 ’si kadar, ağzı kazan dairesinin tavan düzeyinde yer alacak
şekilde pis hava bacası bulunmalıdır.

Değişen rejim şartlarında yüksek sıcaklık ve basınçta buhar üretimi su borulu

kazanlar ile sağlanır. Kaynamakta olan su küçük çaplı boruların içinde olup sıcak
duman gazları ise boruların dışındadır. Boruların içinde oluşabilecek kazan taşının
temizlenmesi zor olduğu için beslenme suyu çok iyi arıtılmalıdır.

106
Su borulu kazanların boru boyları genellikle 50-100 mm değerindedir.

Su borulu kazanları düz ve kıvrılmış borulu olarak iki gruba ayırmak mümkündür.

Ateş ve Duman borulu kazanlar ile su borulu kazanların karşılaştırılması Şekil 51 de

ve Tablo 13 te verilmiştir.

a) Alev ve Duman borulu kazan b) Su borulu kazan

Şekil 51. Alev ve Duman borulu kazanlar ile su borulu kazanların karşılaştırılması

107
 Tablo 13. Alev-duman borulu kazanlar ile su borulu kazanların karşılaştırılması
Alev-Duman Borulu kazan Su Borulu Kazanı
Sıcak baca gazları tüp içinde ve tüpün Su, borunun içinde akar ve baca
1.
dışındaki suyun içinden geçer. gazları tüpün dışında geçer.
Bu kazan basıncı 20 bar ile sınırlıdır. Bu Bu kazan basıncı 70-100 bar'a kadar
2. kazanlar genellikle düşük veya orta basınçlı çıkmaktadır. Bu kazanlar genellikle
kazanlardır. yüksek basınçlı kazanlardır.
Alev-duman kazanı, su borusu ile
3. karşılaştırıldığında daha düşük buhar üretim Buhar üretiminin oranı daha yüksektir.
oranına sahiptir.
Bu kazanlar neredeyse içten yanmalıdır. Bu kazanlar genellikle harici olarak
4.
Kazan, alev borusunun bir ucuna yerleştirilir. ateşlenir.
Şeker fabrikası, tekstil endüstrisi gibi üretim
5. Büyük santral için uygundur.
işleri için uygundur.
Düşük basınçtan dolayı patlama riski Yüksek basınç kazanı nedeniyle
6.
düşüktür. patlama riski daha yüksektir.
Alev-duman borulu kazana kıyasla
7. Bu kazan geniş bir yer kaplar.
daha az yer kaplar.
8. Çalışması daha az beceri gerektirir. Kalifiye bir operatöre ihtiyaç vardır.
Harici olarak ateşlendiğinden
9. Onarmak ve temizlemek zordur.
kolaylıkla temizlenebilir ve onarılabilir.
Büyük manto çapına ihtiyaç duyulur, alev
10. Küçük manto çapına ihtiyaç duyulur.
duman borusu manto içine yerleştirilir.
11. Bu kazanın kurulması zordur. Bu kazanın kurulumu basittir.
Alev-duman kazanının verimliliği, su borusu
12. ile karşılaştırıldığında daha azdır. Diğer Bu kazan daha verimlidir.
aksesuarlar kullanarak arttırılır.
Bu kazanın bakım masrafları yüksektir.
13. Bu kazanın bakımı kolaydır.
Düzenli denetim gereklidir.
Su küçük çaplı borudan akar. Yani su
14. Suyun arıtılması gerekli değildir. boru girmeden önce arıtılmalı, aksi
taktirde boru tıkanacaktır.
Örnek La Mont kazanı.
15. Örnek skoç kazanı.

108
 10. ALEV VE DUMAN BORULU KAZANLAR

Genel olarak bu tip kazanlar, küçük sanayide küçük gemilerde kullanılır. Kazan
içindeki boruların dışında buharlaşan su, boruların içinde ise sıcak duman gazları
bulunur. Yanma ocak adı verilen kapalı bir alanda gerçekleşir. Yanma sonucu ortaya
çıkan gazlar duman borularının içinden geçirilir. Duman boruların dışında
buharlaşmakta olan su bulunur. Sıcak gazlardan suya ısı geçişi, gazlar alev ve
duman borulardan akarken sağlanır.

Bu tip kazanlar alev borulu, duman borulu ve alev-duman borulu olmak üzere üç tipte
incelenebilir.

Yakıtın yanmasıyla oluşan alev ve duman gibi kızgın gazlar, borular içinden geçerken
buharlaştırılacak su borularının dışında bulunursa böyle kazanlara alev borulu
kazanlar denir.

Bu tip kazanlarda genel olarak kazanın 2/3 ü su ve 1/3 ü ise buhar hacmi olarak
düzenlenmiştir.

Bu kazanlarda alev borusu ve duman boruları içinden yanma gazı ve alev geçer. Alev
borulu kazanların buhar üretimi küçük ve üretilen buharın basıncı 20 kp/mm 2 den
küçüktür. Bu kazanlarda içerisinde buharlaştırılan suyun depo edildiği çapı 2m ye
kadar çıkan bir depo bulunur. Bu deponun alt kısmında içerisinde ateşlemenin
yapıldığı bir boru bulunur ki buna ’alev borusu’ denir. Ateşleme yakıt türüne göre
ızgara ateşleme olabileceği gibi sıvı yakıtların kullanıldığı durumlarda brülörlerle
yapılır. Su hacminin büyük olması nedeniyle bu kazanlar yük değişimlerine (Buhar
üretiminin değişik miktarlarda sarf edildiği durumlar) karşı hassas değildirler.
Buharlaşma sıcaklığındaki su ısı deposu görevini görerek fazla buhar sarf edildiği
zamanlarda soğumak suretiyle gerekli ısıyı temin eder.

Alev borulu buhar kazanlarının gerek alev borusu gerekse duman borularının
temizlenmesi çok kolaydır. Su deposunda yalnız ıslak buhar elde edildiğinden kızgın
buhar elde etmek için kızdırıcı borularının ayrıca yerleştirilmesi gerekir. Alev
borusundan çıkan yanma gazları su deposunu boydan boya kat eden borular
içerisinden bir veya iki defa geçirilmek suretiyle kızdırıcı borulara ve daha sonra
besleme suyu ön ısıtıcılarına sevk edilir.

Bu tesislerin yükseklikleri küçük olup kazan evi imalatı ucuza mal olur. Buna karşılık
büyük hacimli su deposunun yüksek basınç kuvvetlerine maruz kalması nedeniyle
istenildiği miktarda büyütülmesi mümkün değildir. Yüksek basınç, su deposu cidar

109
kalınlığının büyümesine ve dolayısıyla deponun ağırlığının artmasına neden
olacağından basınç sınırı 20 kp/nm2 olarak seçilmektedir.

Aşağıdaki Şekil 52 de alev ve duman borulu kazan ve kısımları gösterilmiştir.

Şekil 52. Alev borulu kazan ve kısımları

Alev borusu içerisinde ısı geçişini hızlandırmak ve mukavemetini arttırmak amacıyla

profilli levhalar kullanılır. Profilsiz alev boruları küçük kazanlarda görülür. Profil
derinliği genellikle 50 mm.dir. Bazen daha mukavemetli alev boruları elde etmek için
75 mm. olarak seçilir. Izgara uzunluğu en fazla 2,5m olarak seçilmektedir. Buhar
üretimini artırmak amacıyla kaliteli yakıt kullanılabileceği gibi ısıl değeri düşük yakıtlar
kullanıldığında ön ateşlemelerle buhar üretimi yükseltilebilir.

Tablo 14: Alev Borulu Kazanların Ana Boyutları

Boyutlar Bir Alev Borulu Kazanlar İki Alev Borulu Kazanlar
Manto Boru Çapı (mm) 1500 – 1900 2000 – 2600
Profilli Alev Borusu Çapı (mm) 700 / 800 850 / 950 700 / 800 1000 / 1100
Su Hacmi, her m ısıtma
2
200 / 280 180 / 250
yüzeyi için (l/m2)
Max. Çalışma Basıncı (kp/cm2) 18 22
Buhar Üretimi (kg/h) 15000 4000 – 4500
Isı Transfer Yüzeyi (m )
2 500 1500

110
 800 mm 700 mm

Şekil 53: İki alev borulu kazan. Şekil 54: Profil boyutları.

Pratikte genellikle bir veya iki alev borulu kazanlar kullanılır. Üç veya dört alev borulu
kazanlar gemilerde kullanılan buhar kazanlarıdır.

10.1.ALEV BORULU KAZANLAR

Alev borulu kazanlar, ortalarında boydan boya geçen bir veya daha fazla sayıda alev
borusu olan silindirik kazanlardır. Yakıt genellikle alev boruları içinde yakılmakla
beraber düşük kalorili kömürler kazan dışındaki ocaklarda yakılır. Yanma gazlarına
kazan içinde uzunca bir yol izlettirilerek ısıları mümkün olduğu kadar alındıktan sonra
bacaya gönderilir.

Gazların kazan tesisatındaki her bölümden geçişine çekiş denir. Birinci çekiş gazların
alev borusu içindeki geçişi, ikinci çekiş kazanın arka tarafına yerleştirilen kızdırıcı
borular arasında geçişidir.

Bazı kazanlarda üçüncü çekiş, alev borusunu terk eden yanma gazlarının kazanın alt
yarısının bir tarafından öne, diğer yarısından tekrar geriye geçirilmesi ya da besleme
suyu ısıtıcısına (ekonomizer) gönderilmesi şeklinde meydana gelir

Bu kazanların tek alev boruluların 16 atü ’ye kadar buhar üretebilmekte ve ısıtma
yüzeyleri 20-60 m2 kadar yapılabilmektedir. Birden fazla alev borusu halinde 18-20
atü basınca, 160-600 m2 ısıtma yüzeyine çıkarılabilmektedir.

10.2.ALEV BORULU KAZANLARIN ÇALIŞMA PRENSİBİ

Katı veya sıvı yakıtlar külhan ya da ocak adı verilen bölümde yakılır. Oluşan kızgın
gazlar yanmamış karbon partikülleri ile beraber cehennemlik veya yanma odasına
gelirler. Burada karbon parçacıkları da yanar. Bu bakımdan cehennemlik külhandan

111
sonra kazanın en sıcak yeridir. Külhan ve cehennemlik etrafı tamamen suyla
çevrilidir. Isısını suya veren gazlar alev ve payanda borularından geçerek duman
sandığına gelirler. Daha sonra baca yoluyla atmosfere atılırlar.

10.3.ALEV BORULU KAZAN ÇEŞİTLERİ

Alev veya duman borulu kazanlar üç gurupta incelenebilirler. Bunlar:

 Ters alev borulu kazanlar

 İki taraftan ateşlemeli zıt alev borulu kazanlar
 Doğru alev borulu kazanlar

Olmaktadır.

10.3.1. Ters Alev Borulu Kazanlar

Kızgın gazlar önce cehennemliğe oradan da alev ve payanda boruları yardımıyla

duman sandığına geçmektedir. Cehennemlikten duman sandığına gidiş yönü
külhandan cehennemliğe gidiş yönüne zıt olduğundan bu kazan türüne ters alev
borulu ya da skoç kazan denir. Şekil 6’da skoç kazanının kesiti görülmektedir.

Şekil 55. Skoç Kazanı kesit görünüşü.

112
 Şekil 56. Skoç tip kazanın görünüşü

Skoç tip kazanın parçaları

1-) Hava tahliye vanası

Havanın kazan içeresinde bulunması korozyona neden olur. Hava aynı zamanda
buhar sıcaklığını da düşürür. Dolayısıyla üretilen buharın kalitesi düşer. Bu nedenle
kazan içerisindeki hava cihaz verimini de düşürür. Hava yoğuşmayan bir gaz
olduğundan sistemden tahliyesi büyük önem arz eder. Bu vana yardımıyla hava
kazandan tahliye edilir.

2-) Ana buhar vanası

Ana buhar vanası kazan üzerinde değil kollektör üzerinde olmalıdır. Kazan ile buhar
kollektörü arasındaki hat üzerinde bulunur. Ayrıca buhar vanasının yanında1/2”
çapında by-pass vanası daha bulunur. Genellikle pistonlu tipte olup, boyutu kazan
ana çıkış ağzı ile aynıdır.

3-) Asgari Seviye Otomatiği

Sistemdeki yoğuşuklar(kondensler) kondens deposunda toplanır. Burada eksik varsa,

otomatik olarak taze su takviyesi yapılır. Kondens deposuna taze su beslemesi
seviye kontrol otomatiği tarafından yapılır.

4-) Manometre

Sistemin güvenliği açısından manometreler iki adet olmalıdır. Bunlardan kazan

basıncının okunmasında yararlanılır.

5-) Presostat

113
Kazan üzerinde iki adet olmalıdır. Bunlardan birincisi limit presostat olup ayarlanan
değerde brülörü durdurur. Diğeri ise basınç ayarlama presostadıdır.

6-) Emniyet Ventilleri

Kazan üzerinde iki adet kullanılmalıdır. Bu cihazlar, buhar kazanlarında ayarlandıkları

basınçtan kendiliğinden açılarak kazandaki fazla buharı dışarı atar ve böylece
kazanın emniyetini sağlayan elemanlardır.

7-) Seviye Müşürü

Kazandaki su seviyesinin azalması durumunda kazan otomatik besleme cihazını ikaz

ederek kazana besleme suyunun gönderilmesini sağlar.

8-) Blöf Vanaları

a) Üst blöf Vanası: Kazan içindeki tuz konsantrasyonunu ayarlamak için üst
blöf yapılır. Yani yüksek oranda tuz içeren kazan içindeki su dışarı atılarak yerine çok
daha az tuz içeren taze su alınır. Böylece kazandaki tuz konsantrasyonu düşürülür.

b) Otomatik dip Blöf Vanası: Kazanda biriken çamur, tortu vs. yabancı
maddeleri dışarı atmak için dip blöf vanasından dışarı su atılır.

9-) Besleme Tankı

Besleme suyunun depo edildiği tanktır.

10-) Besleme Pompası

Buhar kazanının emniyetli ve düzenli çalışabilmesi açısından en önemli yardımcı

elemanlardan birisidir. Besleme pompaları küçük kapasitelerde kazandaki su
seviyesine göre zaman zaman çalışmasına karşılık büyük kapasitede debisi
ayarlanarak sürekli çalışır.

11-)Yakıt filtresi

Yakıt filtresi yanmanın iyi olması ve verimin düşmemesi için yakıt içindeki yabancı
maddelerin tutulması için kullanılır.

12-) Ön ısıtıcı Pot

Ekonomizörsüz yüksek basınçlı kazanlarda besleme suyu ısıtıcıları kullanılır.

Besleme suyu ısıtılmadan degazöre geldiği sıcaklıktan kazana beslenirse ısıl şok
oluşabilir.

13-) Brülör (Sıvı Yakıcılar)

a-Buharlaştırmalı tip brülörler

b- Atomize tip brülörler

114
Olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Buharlaştırmalı tip brülörler motorin ve gaz yağı gibi
viskozitesi düşük yakacaklar için uygundur. Atomize tipte yakıcılarda yakacak,
mekanik enerjinin yardımı ile çok küçük zerreler haline getirilir ve ocak içine
gönderilir..

Bir buhar kazanı

Buhar kazanı ön ve yan kesit görünüşü

115
 Şekil 57. Skoç tipi buhar kazanından bir kesit

Tablo 15. Silindirik (Skoç) Tip Buhar Kazanları Ebat Tablosu

KAPASİTE TOP.BOY BOY YÜKSEKLİK ÇAP BACA ÇIKIŞI

TİP kcal/h kcal/h L A H D axb

Nominal Maks (mm) (mm) (mm) (mm) (mm)

SBK10 212.400 265.500 2.450 1.800 1.730 1.300 250x250

SBK15 318.600 398.300 2.770 2.120 1.830 1.400 300x300

SBK20 424.800 531.000 3.082 2.432 1.930 1.500 320x320

SBK25 531.000 663.750 3.132 2.432 2.030 1.600 330x330

SBK30 637.200 796.500 3.532 2.782 2.130 1.700 375x375

SBK35 743.400 929.300 3.532 2.782 2.180 1.750 400x400

SBK40 849.600 1.062.000 3.732 2.982 2.180 1.750 450x450

SBK45 955.800 1.194.800 3.832 3.032 2.230 1.800 500x450

SBK50 1.062.000 1.327.500 4.132 3.332 2.330 1.800 500x500

SBK55 1.210.700 1.460.300 4.192 3.392 2.330 1.900 500x500

SBK60 1.320.800 1.593.100 4.340 3.490 2.330 1.900 550x500

SBK65 1.380.600 1.725.000 4.200 3.350 2.430 2.000 550x500

SBK70 1.486.600 1.858.500 4.382 3.532 2.430 2.000 550x550

SBK75 1.593.000 1.991.300 4.450 3.600 2.530 2.100 550x550

SBK80 1.699.200 2.124.000 4.600 3.750 2.680 2.250 600x550

SBK90 1.911.600 2.389.500 4.950 4.100 2.680 2.250 600x600

SBK100 2.124.000 2.655.000 4.808 3.908 2.730 2.300 700x600

SBK110 2.336.400 2.920.000 5.160 4.260 2.730 2.300 700x625

SBK120 2.548.800 3.186.000 5.260 4.360 2.780 2.350 700x650

116
 SBK125 2.655.000 3.318.800 5.435 4.535 2.780 2.350 700x700

SBK130 2.761.200 3.451.500 5.480 4.580 2.830 2.400 725x700

SBK140 2.973.600 3.717.000 5.613 4.713 2.830 2.400 725x725

SBK150 3.186.000 3.982.500 5.750 4.800 3.030 2.500 725x725

SBK175 3.717.000 4.646.300 6.175 5.225 3.130 2.600 750x750

SBK200 4.248.000 5.310.000 6.600 5.650 3.230 2.700 800x750

SBK220 4.672.800 5.841.000 6.523 5.523 3.330 2.800 800x800

SBK225 4.779.000 5.973.800 6.642 5.642 3.330 2.800 850x850

SBK250 5.310.000 6.637.500 6.000 5.000 3.380 2.850 900x850

SBK275 5.841.000 7.301.300 6.345 5.345 3.430 2.900 900x850

SBK300 6.372.000 7.965.000 6.839 5.689 3.480 2.950 950x900

SBK325 6.903.000 8.628.800 7.150 6.000 3.480 2.950 950x900

SBK350 7.434.000 9.292.500 7.360 6.210 3.630 3.100 950x950

10.3.2. İki Taraftan Fayraplı Zıt Alev Borulu Kazanlar

Bu tür kazanlar sırt sırta yapıştırılmış iki ters alev borulu kazanı yansıtmaktadır. Bu
tür kazanlar diğer tip kazanlara göre yaklaşık iki katı daha fazla buhar ürettikleri için
uzun yıllar kullanılmıştır. Daha sonra bunların yerini su borulu kazanlar almıştır. İki
taraftan fayraplı zıt alev borulu kazanlar Şekil 7’de gösterilmiştir.

Şekil 58. İki taraftan fayraplı zıt alev borulu kazanların görünüşü

117
10.3.3. Doğru Alev Borulu Kazanlar

Bu kazanlar daha çok yardımcı kazan olarak buharlı gemilerde kullanılmaktadır.

Külhanda oluşan gazlar yönlerini değiştirmeksizin cehennemliğe ve oradan da
atmosfere atılırlar. Gazların yönünün değişmemesi nedeniyle bu tür kazanlara doğru
alev borulu kazanlar denir.

Bu tür kazanların maksimum basıncı 5 bar kadardır.

Şekil 59. Düşey buhar kazanlarının iki farklı tipi

118
 10.4.ALEV BORULU KAZAN BÖLÜMLERİ

Kazan zarfı ve aynaları

Külhanlar

Kazanda yakıtın yakıldığı kısımdır. Bir taraftan kazanın ön aynasına ve diğer taraftan
da cehennemliğe bağlanmaktadır. Dökme demirden yapılmış külhan çerçevesinde
külhana hava verilmesini sağlayan hava klapeleri bulunur. Külhan duvarının
yüksekliği, külhan çapının 2/3 ü kadar olup, ateşe dayanıklı tuğlalardan örülmüştür.
Çerçeve üzerinde ayrıca börner veya brülör de bulunur. Skoç kazanlarında genel
olarak kıvrık saçlar kullanılmaktadır. Korugeyt külhan denilen bu tür külhanların
yararları şunlardır.

Yüksek ısı nedeniyle genişleyen külhan saçı kazan devreden çıkarılıp

soğutulduğunda büzüşür. Kıvrık saçtan yapıldığından dolayı külhanın bağlantı
elemanları bundan etkilenmez yani kazan ön aynası ve cehennemlik tarafından su
kaçırması tehlikesi ortadan kalkar.

Aynı çaptaki düz saça göre kıvrık saçın ısıtma yüzeyi daha geniştir dolayısıyla 1m 2
ısıtma yüzeyini 1 saatte kg türünden oluşturduğu buhar miktarı daha fazladır.

Su içinde bulunan sülfat ve karbonat tuzlarından dolayı kışır adı verilen yalıtkan
katman külhanların su tarafını kaplayarak çökmelere neden olur. Düz saçtan yapılan
külhanlarda bu olasılık daha fazladır. Kıvrık saçtan yapılmış külhanlarda genişleme
büzüşme olayı sırasında kışır katmanı kırılır.

Cehennemlikler

Kazanın en sıcak yerlerinden birisi olduğu için yanmamış karbon artıkları burada
yanar. Ayrı cehennemlik kullanılan kazanlarda bunları birbirine bağlayacak masura
veya steyboltlar kullanılır. Masuralar cehennemlik arka aynalarını iç basınca karşı
koruyan ve onu kazan arka aynasına bağlayan içi dolu, ucuna dikiş çekilmiş metal
çubuklardır. Cehennemlik tavanlarında iç basınca karşı takviye edilmeleri gerekir.
Bunun için Girderstey veya Köprü Payanda adları verilen elemanlar kullanılır.

Su seviyesi, cehennemlik tavanından 100-150mm kadar daha üstündedir. Böylece

cehennemlik tavanı içindeki ısıdan etkilenmez. Besleme pompası arızalanırsa su
seviyesi düşerse sürekli olarak buhar çekileceğinden cehennemlik tavanı tavlanır ve
çöker. Bunun sonucu olarak yüksek basınçtaki buhar cehennemlik yolu ile külhana ve
oradan da kazan önüne geçerek can ve mal kaybına neden olur. Bu nedenle

119
cehennemlik tavanında içinde 200-230 derecede eriyen kalay ya da kadmiyum
bulunan ve suya en az 25mm girecek şekilde yerleştirilmiş, sürekli su içinde duran
sigorta tapaları bulunur. Böylece sigorta tapasından geçerken buhar ses
çıkaracağından alarm görevi görür.

Alev ve Payanda Boruları

Alev boruları cehennemlik ön aynası ile kazan ön aynasının arasına yerleştirilmiş ve
içinden geçen gazın ısısını etrafındaki suya aktarmaktadır. Payanda boruları ise iç
basınca karşı cehennemlik ve kazan ön aynalarının dayanıklılığını arttırmak için
kullanılırlar. Bunların et kalınlıkları alev borularınınkinden daha fazladır. Ama dış
çapları aynıdır. Payanda boruları aynalara vira edilerek geçirilir ve ağızları makineto
ile şişirilerek sızdırmazlık sağlanır.

Payanda ve Steyler
Alev borulu kazanların ön ve arka aynalarını birbirine sıkıca bağlayarak iç basınca
karşı dayanıklılığı arttıran içi dolu ve uçları klavuzlu uzun çelik borulara denir.
Payandalar kazanın buhar bölgesinde bulunurlar.

Duman Sandığı
Alev ve payanda borularının ağızları duman sandığı adı verilen menteşeli Kamin
kapakları ile denetlenen bölüme açılır. Kazan borularının tapalanması, değiştirilmesi
ve iç temizliklerinin yapılmasına olanak sağladığından önemli bir bölümdür. Buradaki
sıcaklık 300-400 derece dolayındadır. Yanmanın denetimi için, yanma gazlarındaki
CO2 miktarını saptayan CO2 kayıt ediciler buraya monte edilir.

Apteyk veya Baca yolu

Bu kısım daha çok hava ısıtıcısı ve besleme suyu ısıtıcısı gibi eşanjörlerin
yerleştirildiği bölümdür. Baca yolu üzerinde açılıp kapatılabilen ve gaz akışını kontrol
eden damper adı verilen kapaklar yerleştirilir.

Baca
Bacayı terk eden gazların sıcaklığı yaklaşık olarak 200-2500C derecedir. Ocaktaki
gaz sıcaklığı ile bacadaki sıcaklık arasındaki fark ne kadar büyürse kazanın verimi de
o derece büyür. Çiğleşme noktası gazlar içindeki su buharının yoğuştuğu sıcaklıktır.
Oluşan su kükürt dioksit ile birleşerek sülfüroz asidi oluşturur. Bu asit baca yolundaki
ısıtıcı borularının aşınarak delinmesine yol açar. Bu bakımdan baca gazlarının
sıcaklıkları yukarıda verilen değerden düşük olmamalıdır.

120
 10.5.DUMAN BORULU KAZANLAR

Silindirik bir gövdenin içine yerleştirilmiş boru demetlerinden teşekkül eder. Ocak adı
verilen bir hacimde yakılan yakıttan elde edilen sıcak duman gazları, duman
borularının içinden geçirilerek suyun buharlaşması sağlanır. Bu tip kazanlar da
aşağıdaki gibi sınıflandırılırlar.

10.5.1. Dik Duman Borulu kazan

Buhar ihtiyacının az olduğu atölyelerde, küçük sanayide, boyahanelerde ve döner
vinçlerde kullanılan bir kazan çeşididir. Verimleri 0.65, ısıtma yüzeyleri en fazla 20m 2
ve buhar kapasiteleri en fazla 500kg/h değerlerindedir. Bu kazanlarda malzeme
korozyonu vardır. Korozyon buharla temasta olan duman borularının sıkça tahrip
olmasına neden olur.

Şekil 60. Dik alev borulu kazan

10.5.2. Dönüş Duman Borulu Kazan

Bu kazan konstrüksiyonu çok basit ve dış ocaklı tasarıma sahip olup her türlü
yakıtı yakabilmektedirler.

121
 Şekil 61. Yatay dönüş borulu kazan

10.5.3. Lokomotif Kazanı: Buhar makinasının veriminin küçük olması

halinde, bunlarla birlikte kullanılır(Şekil 62).

Şekil 62. Lokomotif kazanı

122
Şekil 63. Lokomotif kazanının çalışma şeması

123
 10.6.ALEV VE DUMAN BORULU KAZANLAR

Hem alev borusundan hem de duman borularından meydana gelen kazan çeşitleridir.
Genel olarak yakacak alev borusunun içindeki ocak kısmında yakılır. Sıcak duman
gazları alev borusunun ocak olmayan diğer kısmını geçtikten sonra duman borularına
girer. Asıl ısıtma yüzeylerinin büyük kısmı duman borularından oluşur. Alev ve duman
borulu kazanların alev borululara göre daha küçük hacim kaplaması bir üstünlüktür.
Duman borularının temizlenmesinde karşılaşılan güçlükler bu tip kazanların
sakıncalarıdır.

Alev ve duman borulu kazanlar aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.

10.6.1. Lokomobil kazanı

Buhar makinası da hemen yanında olan tipleri yapılmıştır. Bu şekilde güç üretimi de
sağlanmaktadır. Ocağın küçük olması nedeniyle yanma iyi olmayabilir. Bir ön ocak
ilavesi ile bu kazanda düşük ısıl değerli yakacaklarda yakılabilir. Kızdırıcı, arka
duman kutusuna yerleştirilebildiği gibi lokomotif kazanlarına benzer olarak büyük
duman borularının da içine de konabilir(Şekil 64-65).

Şekil 64. Lokomobil kazanının çalışma şekli

124
 Şekil 65. Lokomobil buhar motoru ve otomobil

10.6.2. İskoç Tipi Buhar Kazanı

Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin 20 bar ’dan küçük doymuş veya az kızmış
buhar ihtiyacı için çok kullanılan bir kazan çeşididir. Duman gazlarının kazan içindeki
geçiş sayısı iki veya üç olabilir(Şekil 66). Genellikle gemilerde kullanılan tipleri iki
geçişlidir, karada kullanılan tipleri ise üç geçişlidir(Şekil 67).

Şekil 66. Skoç kazanı

125
 Şekil 67. Üç çekişli alev ve duman borulu doymuş buhar kazanı ve üniteler
1. Kazan gövdesi, 2. Külhan, 3. Duman boruları(2. Geçiş), 4. Duman boruları(3.
Geçiş) , 5.Su soğutmalı cehennemlik, 6. On duman sandığı, 7. Duman gazı çıkışı, 8.
Kazan kaidesi, 9. İzolasyon, 10. Brülör, 11. Besleme suyu pompası, 12. Besleme
suyu vanası, 13. Buhar vanası, 14. Emniyet vanası, 15. Su seviyesi limitleyicisi, 16.
Blöf vanası, 17. Su seviyesi göstergesi, 18. Presostat, 19. Manometre

10.6.3. Kalorifer Kazanı

Bu kazan çeşidi alçak basınçlı buhar üretimi için çok kullanılmaktadır. En büyük
üstünlükleri, imalatlarının basit, katı yakacak yakılması halinde ızgara
yerleştirilmesinin ve kül almasının kolay olmasıdır(Şekil 67). Sakıncaları ise ocağın
alt kısmı su ile temasta olmadığından ısıl kaybı fazladır, 6 bar basınçtan yüksek
işletme şartlarında kullanılması önerilmez.

126
 Şekil 68. Yarı silindirik bir kalorifer kazanı

10.6.4. Alev Geri Dönüşlü Kazanlar

Bu kazanda alev borusunun arkası kapalı olduğundan alevin ve duman gazlarının

öne ve arkaya olan iki geçişi alev borusunun içindedir. Üçüncü geçiş ise alev
borusunun dışındaki duman borularından oluşur. Borular içindeki duman gazı hız
diğer alev- duman borulu kazanlardan biraz daha fazla olarak 20-30 m/s
değerlerindedir. Kazanın buhar yükü 40-80 kg (buhar)/m2h, buhar kapasitesi ise 13
t/h değerine kadar çıkabilmektedir. Bu kazanda duman gazı hızının yüksek olması
yük kaybını artırdığından doğal baca çekişi yeterli olmayabilir. Bu nedenle sistemde
ilave bir vantilatör veya aspiratörün sağladığı zorlanmış çekmeye gerek vardır(Şekil
69).

Şekil 69. Lancashire kazanının kesit görünüşü.

Bu, şeker ve pamuk endüstrileri arasında en yaygın olan kazandır. Lancashire yatay,
sabit alev borulu kazanıdır(Şekil 69-70). Bu kazan 1844 yılında Sir William
Fairbairn'in tarafından icat edilmiştir. Kazan manto içinde yer alır. Baca gazları alev

127
borusu içinden geçer. Bu yüzden bir alev borulu kazandır. Bu kazan düşük basınçlı
buhar üretir. Ocak ta kazanın içine yerleştirildiğinden içten ateşlenmiş bir kazan
türüdür.

Şekil 70. Lancashire buhar kazanı ve çalışma şekli.

(M.Sc. Power Systems Eng.)

Bu kazan, ısı değiştiricisi temel prensibi ile çalışır. Temel olarak, baca gazlarının
boruların içinden geçtiği, suyun mantodan aktığı boru tipi bir ısı değiştiricisidir. Isı,
baca gazı suyuna konveksiyon yoluyla transfer edilir. Kazanın içindeki suyu devri
daim etmek için doğal akım kullanan doğal bir sirkülasyon kazanıdır.

Bu kazan 4-6 metre uzunluğunda 9-10 metre kadar çapa sahip olan büyük bir
dramdan(silindir) oluşur. Bu dram, çapı manto çapının% 40'ına kadar olan iki alev
borusundan oluşur. Su dramı tuğlaların üzerine yerleştirilir.

Tambur ve tuğlalar arasında üç boşluk oluşur; biri tezgâhta, diğer iki tanesi
yanlardadır. Baca gazları alev boruları ile yan ve alttaki boşluklardan geçer. Dram
içindeki su seviyesi her zaman baca gazlarının yan kanallarının üstündedir, bu
yüzden suya daha fazla ısı transferi gerçekleştirilir. Tambur yarısı su ile üst yarısı ise
buharla doldurulur. Ocak kazanın içindeki alev borularının bir ucunda bulunur. Düşük
tuğla, alev borularında yanmayan yakıt ve külün geçmesine izin vermeyen ızgaralara
(yakıtın yakıldığı alan) yerleştirilmiştir. Kazan aynı zamanda daha iyi performans
sağlamak için ekonomizer, süper ısıtıcı, emniyet ventili, basınç göstergesi, su ölçeri
vb. gibi gerekli diğer montaj parçaları ve aksesuarları da içermektedir.

128
Avantajları
1. Bu kazanın temizlenmesi ve incelenmesi kolaydır.
2. Daha güvenilirdir ve büyük miktarda buhar üretebilir.
3. Daha az bakım gerektirir.
4. Bu kazan doğal bir sirkülasyon kazanıdır, diğer elektrik kazanlarından daha az
elektrik tüketir.
5. Kolayca çalışabilir.
6. Yük gereksinimi kolayca karşılanabilir.
7. Lancashire kazan yüksek ısı verimliliğine% 80-90 oranında sahiptir.

Dezavantajları
1. Bu kazan daha fazla taban alanı gerektirir.
2. Bu kazanın kaçak sorunu vardır.
3. Buhar üretmek için daha fazla zaman gerekir.
4. Gerekirtiğinde yüksek basınçlı buhar üretemez.
5. Izgaralar küçük çaplı alev borusunun girişinde bulunmaktadır. Bu kazanda ızgara
alanı sınırlıdır.

129
 10.7.ALEV-DUMAN BORULU KAZANLARIN
ÜSTÜNLÜKLERİ
Alev ve duman borulu kazanların kullanım yerlerine ve amaçlarına göre değişmekle
birlikte aşağıda sayılan bazı avantajları vardır.

 Su hacminin büyük oluşu nedeniyle önemli miktarda suyu depo ederler.

 Yapıları basittir
 Büyük su hacminden dolayı yük değişimlerine daha iyi uyum sağlar.
 İmal maliyetleri daha azdır.
 Su seviyesindeki değişim, su kapasitesinin büyük oluşu nedeniyle çok dikkatli
bir denetim gerektirmez.
 Yakıtların yakıldığı külhan veya ocağın bir tarafı dışında tümü suyla çevrili
olması nedeniyle ısı kayıpları az ve kazan verimi yüksek olur.
 Su sertliği önemli oranda sorun teşkil etmez. Damıtık ya da saf suya
gereksinim göstermezler ve içilebilen her türlü suyla çalıştırılabilirler.
 Isıtma yüzeyleri küçük en fazla 250 m2 dolaylarında ve saatte ürettikleri buhar
miktarı 7.5 ton civarındadır. Isıtma yüzeyi ocakla baca arasında geçen
gazların içinde temas ettiği ve içinde su bulunan yüzeylerdir.
 Buhar tutma süreleri 10 ila 20 saat gibi çok uzundur. Buhar tutma süresi:
kazana su alınıp fayrap edildikten sonra, işletme basıncında buhar elde
edilinceye kadar geçen süreye denir.
 Ürettikleri buharın basınç ve sıcaklığı mukavemet sınırlaması nedeniyle
düşüktür. Bu basınç maksimum 20 bardır.
 Boyutları küçüktür dolayısıyla daha az yüksekliğe ihtiyaç gösterirler.
 Taşınması ve montajı kolaydır.

10.8.ALEV-DUMAN BORULU KAZANLARIN SAKINCALARI

Alev ve duman borulu kazanların yukarıda sayılan avantajları yanında aşağıda
sayılan bazı dezavantajları da bulunmaktadır.
- Belirli işletme basıncında (20 bar) ve belirli buhar üretim (15 t/h) miktarında
imal edilebilirler.
- Buhar üretimi büyük su hacminden dolayı rejime girme süresi daha uzun
zaman alır.
- Büyük su hacminden dolayı, bilhassa bir külhan çökmesi veya dış zarf
yırtılmasında, çok miktarda buharın ortaya çıkması sonucu büyük tahribata sebep
olabilir.
- Su sirkülasyonu zayıftır.

130
 11. SU BORULU KAZANLAR

Su borulu kazanlarda yanma odası, içinden su ve buhar karışımının sirkülasyon

yaptığı tüplerle çevrilidir. Bu tip kazanlar rafineri operasyonlarında alev borulu
olanlara göre çok daha yaygın olarak kullanılmaktadır. Tasarımları son zamanlarda
önemli gelişmeler göstermiştir. Dikey veya dikeye yakın doğrultulu tüpler hem
radyasyon (yanma odası) hem de konveksiyon (yanma gazları) bölgelerinde verimli
bir şekilde kullanılmaktadır. Ayrıca ekonomizer ve hava ısıtıcılarının da kullanımıyla
sıcak baca gazlarının atık ısısından maksimum derecede yararlanılmaktadır.

Paket tipi su borulu kazanlar özellikle rafinerilerde son zamanlarda yaygın olarak
kullanılan buhar kazanı tipleridir. Bu kazanlar imalatçı tarafından üretimi yapıldıktan
sonra kullanım yerlerine, komple bir ünite halinde getirilip kolayca, süratle ve düşük
maliyetle montajı yapılmaktadır. Bu kazanların boyutundaki sınırlama nakliye
zorlukları belirlemektedir. Kazan maliyetleri genelde üretilen birim miktar buhar
başına değerlendirilir.

Su borulu kazanlarda boru içerisinden su geçer. Yanma gazları boruların dışında

borulara paralel veya dik olarak hareket eder. Su borulu kazanlar üç grupta incelenir.

a)Tabii dolaşımlı su borulu kazanlar.

b)Zorlanmış dolaşımlı su borulu kazanlar(örneğin La Mont Kazanı).

C)Sürekli dolaşımlı su borulu kazanlar(örneğin Benson Kazanı).

Yüksek sıcaklıkta, yüksek basınçta ve büyük miktarda buhar üretmek için su borulu
kazanlar kullanılır. Bu tür kazanlar aşağıdaki bazı sebeplerden ötürü tercih edilirler.

 Borunun çapını küçültmek suretiyle boru içerisindeki basıncı yükseltmek

mümkündür.
 Küçük çaplı boruların imalatı kolay ve dolayısıyla malzeme kalitesini daha
ekonomik imalatla yükseltmek mümkündür.
 Boru sayısını gerektiği kadar artırmak ve bu yolla buhar üretimini yükseltmek
mümkündür.
 Yanma odası boyutları gerektiği oranda büyük seçilebilir.

131
Düz Su Borulu Kazanlar

Şekil 71. Basit bir düz su borulu kazan

(your dictionary.com)

Borular ocak içine yerleştirilirken su ve buhar deposu olarak kullanılan gövde ise, üst
kısma yerleştirilmiştir. Su, arka kolektörden geçerek su borularına gelir ve ön
kolektörden sirkülasyonunu tamamlar (Şekil 71).

Yatay borulu kazan tipi Babcock-Wilcox boru kazanı Şekil 72’ de görülmektedir.

Şekil 72. Babcock-Wilcox buhar kazanı

(ME mechanical, Power plant engineering)

132
Kızdırıcı, genellikle buhar deposunun alt tarafına yerleştirilir ve depodan alınan buhar
bu borularda kızdırılır.

Kıvrılmış Borulu, Su Borulu Kazanlar

Kıvrılmış borulu su borulu kazanlar genellikle aşağıda sayılan nedenlerden ötürü

tercih edilirler.

• Isı geçişi yönünden düz boruların uygun olmadığı,

• Kıvrılmış boruların ısıl genleşme nedeniyle oluşacak uzama ve kısalmalara daha iyi
uyum sağladığı,
• Depoya radyal olarak döşenerek daha fazla boru yerleştirilmesine olanak
sağladıkları,
• Boru yerleşiminde büyük bir esneklik temin ettikleri için kıvrılmış borulu kazanlar
tercih edilmeye başlamıştır.

Şekil 73. Bir buhar kazanı kesiti ve kısımları

(Enman PTY Energy and engineering consultants).

133
11.1. DOĞAL(TABİİ) DOLAŞIMLI SU BORULU KAZANLAR

Kazanın üst kısmında silindirik bir su deposu bulunur. Ön ısıtıcılardan buraya sevk
edilen besleme suyu bir düşüş borusu ile yanma odasının dışından yanma odasının
alt seviyesinde bulunan bir toplama(kolektör) borusuna doğal dolaşımla sevk edilir.
Bu kolektör borusundan çıkan bir yükseliş borusu yanma odası içerisinden geçerek
besleme suyunun toplandığı üst silindire sevk edilir.

Şekil 74 de görülen iniş borusu içerisindeki suyun sıcaklığı iniş yanma odası içindeki
su-buhar karışımının sıcaklığından daha düşüktür. Bu nedenle meydana gelen
yoğunluk farkı ısınmış olan su-buhar karışımını iterek su deposu ile buharlaştırıcı
borular içindeki su dolaşımını kendiliğinden temin etmiş olur.

Besleme
suyu
Su seviyesi üzerinde

Yanma
Düşüş
odası
borusu
Buharlaştırıcı

Şekil 74: Doğal dolaşımlı su borulu kazan

Su deposu ile buharlaştırıcı boruları arasındaki su dolaşımı tabii dolaşımla sağlanan

buhar kazanına doğal dolaşımlı kazanlar denir.

Amaç buharı kaynama yoluyla üretmektir. Bir su borulu kazanda su ve buhar çok
sayıda tüpten geçiş yapar. Temel fikir tek devreli şemadaki gibidir. Yani devrenin bir
kolu ısıtılarak diğer yüzeyin soğuk kalması sağlanır. Isınan kolda buhar kabarcıkları
oluşur. Bu su buhar karışımı yükselir ve daha ağır, daha soğuk su ile yer değiştirir.
Normal çalışma sırasında soğuk kolektörden sıcak kolektöre doğru sürekli bir akış
oluşur. Her ne kadar kazan çalışma prensibi bu kadar basit olmayıp karmaşık akış
devrelerinden oluşsa da sonuçta yoğunluk farkından dolayı statik basınç gradyanı

134
dolaşımı sağlayacak sürücü kuvvet olması nedeniyle prensip aynıdır. Burada bahsi
geçen kazan doğal sirkülasyonlu kazan tipidir. Bir kazan tasarımı yapılırken oluşan
bütün ısının ekonomik olarak kullanımı amaçlanır. Ayrıca tüp ve devre boyutlarının
seçiminde, tüplerden (her kazan yükünde) metal sıcaklıklarını emniyetli tutacak
şekilde hesaplama yapılır.

11.2. ZORLANMIŞ DOLAŞIMLI KAZANLAR

Bu kazanlarda su deposundaki sıcak suyu buharlaştırıcı borularına basmak için, bir

pompa kullanılır. Böylece buharlaştırıcı borularında su hareketi aksamadan temin
edilmiş olur. Örnek olarak La Mont kazanıdır.

Yüksek basınçlarda kazandaki su dolaşımı kötüleşmektedir. Su borulu kazanlar

yüksek basınçlarda buhar üretmek üzere yapıldıklarından genellikle 160 atü ’nün
üstündeki kazanlarda su dolaşımını cebri olarak sağlama yoluna başvurulur. Amaç
ekonomizerden itibaren kazanda bir sirkülasyon sağlamak suretiyle boruların içindeki
suyun tamamen buharlaşmasını önlemek ve böylece yabancı maddelerin ve tuzun
çeperlerde katılaşmayıp solüsyon halinde kalmasını sağlamaktır.
Su içinde zamanla artan birikintiler ise blöfle dışarı atılırlar.
Yüksek basınçlı buhar kazanlarının çalışma prensibi aşağıda Şekil 75 te verilmiştir.

Şekil 75. Yüksek basınçlı buhar kazanları şematik gösterilişi

Bu tip yüksek basınçlı özel tip buhar kazanları aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir.

135
1.La Mont buhar kazanı
2.Benson buhar kazanı
3.Loeffler buhar kazanı
4.Schmidt-Hartmann buhar kazanı
5.Velox buhar kazanı
6.Süperşarj buhar kazanı
Ayrıca bu tip buhar kazanlarında iki çeşit cebri dolaşım ayırt edilmektedir:

1- Harcanan buhar miktarının 3 ila 20 katına varan su dolaşımı

2- Harcanan buhar miktarına eşit su dolaşımı

11.2.1. Harcanan Buhar Miktarından Daha Fazla Su Dolaşımı Sağlayan

Kazanlar

La Mont Kazanı

Bu tipin en tanınmış kazan tipi La Mont kazanıdır. Bu kazanda toplayıcıda toplanan

su, bir pompa yardımıyla paralel gruplar halindeki buharlaştırıcı borulara basılır.
Isıtma yüzeyi yükü yüksektir ve gemi v.s gibi hareket halindeki vasıtalarda
kullanılmaya da elverişlidir(Şekil 76).

Şekil 76. La Mont Kazanının şematik görünüşü

136
Lamont kazanı, 1925 yılında piyasaya sürülen ilk zorunlu konveksiyon kazanıdır.
Kazanda suyun dolaşımı için bir su devridaim pompası kullanılır. İşletmeden gelen
su, ekonomizerden geçtikten sonra bir depoya girer. Bu depodan alınan su toplam
gücün yaklaşık binde altısını yutan bir sirkülasyon pompası ile asıl ısıtma yüzeyleri
içinden dolaştırılır ve su doymuş buhar haline getirilir. Bu pompa bir buhar türbini
tarafından tahrik edilmektedir. Türbinin buhar kazanı tarafından alınır.

Evaporatör veya su boruları kazanın ısıtma yüzeyini arttıran ocak duvarında bulunur.
Bu aynı zamanda ocağın ve diğer ekipmanın üst ve alt tarafındadır. Bu boruların
temel işlevi suyu buharlaştırmaktır. Evaporatör tarafından üretilen buhar doymuş
buhardır. Doğrudan buharlı türbinlerinde kullanıldığında korozyona neden olabilir. Bu
nedenle doymuş buhar, buhar sıcaklığının artırabileceği süper ısıtıcıya gönderir.

Buhar separatörü kazanın dışında konumlanmıştır. Evaporatördeki su ve buhar

karışımı, buharı ayıran buhar separatörüne gönderilir ve buradan buharı süper
ısıtıcıya gönderir. Kalan su yine ekonomizöre gönderilir. Hava ön ısıtıcısı luvo ocağın
içine girmeden önce havayı önceden ısıtmanın ana işlevini görür.

Depodan doymuş olarak alınan buhar, kızdırıcıdan geçirilerek işletmeye gönderilir.

Elektrik santrallerinde elektrik üretmek için kullanılır.

Şekil 77. La Mont Kazanının şematik görünüşü

(Görüntü kaynağı: www.slideshare.net/smuralichinna/boilers-25867216)

Bu kazanın çalışma basıncı 170 bar'ın üzerindedir ve 773 K sıcaklıkta yaklaşık 50000
kg / h'lik buhar üretim kapasitesine sahiptir.

137
Avantajları
1. Yüksek basınç kazanı olabilir.
2. Tasarım esnektir.
3. Bu kazan doğal sirkülasyon kazanı içerisinde tekrar monte edilebilir.
4. Kolayca devreye girebilir.
5. Yaklaşık 50 ton / saat yüksek buhar üretim kapasitesine sahiptir.
6. Bu kazanın ısı transfer miktarı daha yüksektir.

Löfler(Loefler) Kazanı

Löffler kazanı da bu gruptan bir kazan olup burada su yerine kızgın buhar
sirkülasyonu sağlanır. Bu kazanların üç ana elemanı sırasıyla buharlaştırma deposu,
buhar sirkülasyon pompası, ve kızdırıcıdır. Pompa, buharlaştırma deposundan
doymuş buharı alır ve kızdırıcıya basar. Dolaşan buharın 1/3 kadarı işletmeye
gönderilir. 2/3‟ü kadarı da kızgın olarak depoya tekrar geri gönderilerek sahip olduğu
ısıdan depodaki suyun buharlaştırılması sağlanır.

Şekil 78. Löfler(Loeffler) Kazanı

Bu tip kazanların ocağında her türlü yakıt yakılacak şekilde ayarlanabilir (Şekil 78-
79).

138
 Şekil 79. Löfler Kazanı çalışma şeması

Schmidt-Hartmann kazanı

Schmidt-Hartmann buhar kazanında buhar üretimi iki devre halinde meydana gelir.
Birinci devrede duman gazlarının ısısından faydalanarak elde edilen buhar, ikinci
devredeki suyu buharlaştırmak için kullanılır. Birinci devredeki su çok iyi arıtılır. Su
kayıpları saf kondens suyuyla karşılanır. İkinci devredeki suyun fazla arıtılmasına
gerek yoktur (Şekil 80).

139
 Şekil 80. Schmidt-Hartmann buhar kazanı
(ME mechanical, Power plant engineering).

11.2.2. Harcanan Buhar Miktarına Eşit Su Dolanımı Sağlanan Kazanlar

Bu tür kazanlarda büyük su deposu kaldırılmış olup besleme suyu pompası

tarafından borulara basılan su, birbirini takip edilen ön ısıtıcı, buharlaştırıcı ve
kızdırıcı borularından kızgın buhar haline gelir. Bu grubun en tanınmış kazan tipi
Benson kazanıdır.

Benson kazanı, Mark Benson tarafından 1922 yılında geliştirilen süper kritik buhar
jeneratörü olarak da bilinir. Bu kazan, daha ileri elektrik üretimi ve diğer endüstriyel
proseslerde kullanılan yüksek basınçlı buhar üretebilir. Su borulu kazanıdır. İlk
aşamada su borulu kazan, alt kritik kazan olarak 10MPa basıncında buhar üretir. Alt
kritik kazanda iki büyük problem ortaya çıkar.

1. Öncelikle, alt kritik kazanların suyunda boru yüzeyinde buhar kabarcıkları oluşur;
bu da ısı transfer oranını düşürür, dolayısıyla verimliliği düşürür.

2. İkincisi, alt kritik kazan, buharını çok karmaşık ve ağır hale getirmek için su buhar
ayırıcı separatör kullanır. Bir istasyondan diğerine kolayca transfer edilemez.

Bu problemlerin üstesinden gelmek için, 1922'de Mark Benson suyun üstünde

çalışan ve süper kritik basınçta buhar üreten bir kazan keşfetti. Bu kazan Benson
kazanı olarak bilinir. Bu kazan, suyun anında buhar haline dönüştüğü kritik basıncın

140
üzerindeki basınçta çalışır. Bu kazanda hava kabarcığı oluşmaz. Bu kazan, çeşitli
çalışkan işlemlerde kullanılan yüksek basınçlı bir buhar üretir.

Şekil 81. Süper kritik bölge

Benson kazanı, suyun kritik basıncının temel prensibi üzerine çalışan bir su borulu
kazandır. Şekil 81’den de anlaşılacağı üzere kritik basınç, sıvı ve gaz fazının
dengede olduğu basınçtır. Su, kazana kritik basıncın hemen üstünde girer ve böylece
hava kabarcıkları oluşturmadan aniden buhar haline dönüşür. Hava ile suyu ayırıcı
seperatör gerekmemektedir. Buhar üretmek için de daha az yakıt yeterlidir.

Süper kritik teknoloji ne demektir?

- Su kritik basıncın üstünde sabit bir basınçta ısıtıldığında, sıcaklığı hiçbir

zaman sabit olmayacaktır.
- Sıvı ile gaz arasında hiçbir ayrım yapılmaz, iki fazın yoğunluğu aynı kalır.
- Suyun iki faz olarak var olduğu ve ayrılması gereken hiçbir durum yok: su
dramı yok.
- Bir kerede süper kritik kazanda sıvıdan buhara geçişin harekete geçirici
konumu farklı koşullarla serbestçe oluşabilir: kayma basıncı işlemi.
- Kazan yüklerini ve basıncını değiştirebilmek için, proses etkili ısı transferi için
sıvı ve gaz oranlarını optimize edebilmektedir.

141
 Şekil 82. Pülverize yakıt kullanan bir güç santrali

Benson Kazanı

Bu kazanlarda suyun kritik nokta olan 221.2 bar basınç ve 374.15 ºC sıcaklıkta gizli
ısı almadan buharlaşması özelliğinden faydalanılır. Bu kazanlar günümüzde 75 - 150
bar basınçlarda yaygın olarak kullanılmaktadır(Şekil 83-85). Ancak bu tür kazanlarda
buhar deposu olmadığından işletmenin buhar yüklerindeki değişimleri karşılanamaz.
Dolayısıyla yük ihtiyacı düzenli olan yerlerde kullanılması daha uygun olacaktır.

Şekil 83. Benson kazanının şematik görünüşü

142
 Şekil 84. Benson buhar kazanı ve üniteler
(Vanita Thakkar, Babaria İnstitute of Tecnology, Varnama, Vadodara, 2013.)

Şekil 85. Benson kazanı

143
Bu kazanda besleme suyu kıvrılmış borular içine 224.65 atü kritik basınç civarında
gönderilir. Su sıcaklığı da kritik sıcaklık (374 0C) dolaylarındadır ve su, bu basınç ve
sıcaklıkta herhangi bir hacim değişikliğine uğramaksızın buhar durumuna geçer. Bu
yüzden özel buharlaşma deposuna ihtiyaç kalmamaktadır. Kritik basınçtaki buhar,
kullanma basıncına ( örneğin 160 atü) düşürülerek kullanılmaktadır.

Şekil 86. Süperkritik buhar kazanı çalışma aralığı

Su, kazan basıncı altında kazan tüpüne pompalanır. Bu su borusu önce

ekonomizerden geçer ve suyun sıcaklığını yükseltir. Bu sıcak su, radyasyonlu
buharlaştırıcıdan geçer ve burada radyasyonla ısı transferi ile su buharlaşır. Bundan
sonra su ve buhar, suyun tamamen buhar haline dönüştüğü konvektif
buharlaşmadan geçer. Su basıncı kritik basınçtır, böylelikle su gerçek kaynama
olmadan doğrudan buhar haline dönüşür. Buhar daha da ısınır ve bu süper-ısıtılmış
yüksek basınçlı buhar türbini döndürmek için dışarı alınır.

144
Avantajı
1. Benson kazanında, kazanın toplam maliyetini düşüren su-buhar ayırıcı seperatör
kullanmaz.
2. Bu kazan bir istasyondan diğerine kolayca taşınabilir.
3. Ekonomiktir ve daha yüksek verimliliktedir.
4. Bu kazan evaporatörü değiştirmeden 350 bar üzerindeki basınçta kullanabilir.
5. Bu kolayca üretime girebilir ve maksimum yük kapasitesine 10 dakika içinde
ulaşabilir.

Sulzer Kazanı

Bu grubun diğer bir tipi de Benson kazanına benzeyen Sulzer kazanıdır. Bensonun
paralel gruplar halindeki küçük çaplı buharlaştırıcılarına karşıt Sulzer’de uzun ve
daha büyük çaplı borular bulunmaktadır. Buhar üretimini arttırmak için bu borular
paralel olarak birleştirilir (Şekil 87).

Bu kazan tipinin Benson kazanlarından farkı asıl ısıtma yüzeylerinden gelen ıslak
buhar içindeki su ve kuru buhar bir ayırma şişesinde birbirinden ayrılırlar. Üretilen
buharın basınç ve sıcaklığı ara termostat ve son termostat ile kontrol altına alınabilir.

Şekil 87. Sulzer kazanı

145
Ekonomizer son çekişte; buharlaştırıcı ve kızdırıcı ilk çekişte yani radyasyon alanında
bulunur. Bileşiminde tuz bulunan sular için buharlaştırıcı sonuna bir tuz ayırma kabı
konmuştur ve buhar burada tuzlu sudan ayrılarak kızdırıcıya gönderilir.

Velox Buhar Kazanı

Bu gruptaki bir diğer tip de Velox kazanıdır. Velox kazanı zorunlu devridaim su borulu
kazandır. Genellikle gaz türbini içinde kullanılır. Bu kazanda, baca gazlarının hızı ses
hızından daha yüksek olduğundan dolayı buhar üretim oranı artar. Suya, gazdan
daha fazla ısı transferi söz konusudur. Bundan dolayı en önemli kazandır.

Buharın hızı ses hızından daha büyük olduğundan, ısı transferi hızı da artar. Bu
kazan kazanın boyutunu arttırmadan ısı transfer oranını veya buhar üretim oranını
artırabileceği söylenebilir. Bu nedenle; Velox kazan, gaz türbini endüstrilerinde
kullanılan en başarılı kazandır.

Velox kazanı, su borusu ile zorlanmış olarak devridaim edilen kazan türüdür. Havayı
sıkıştıran bir gaz türbini tahrikli hava kompresörü vardır. Bu sıkıştırılmış hava dikey
yanma odasına girer, bunun sonucu olarak yakıttan yüksek miktarda ısı transfer olur
ve bu da baca gazı hızını ses hızına kadar yükseltir. Bu bir kuvvet sirkülasyonlu
kazandır. Bu nedenle pompa kazanın içerisindeki suyu dolaştırmak için kullanılır.
Kazan içindeki gaz ve su akışını sağlamak için bu kazan da su ve alev borusundan
oluşur. Bu kazanlar ayrıca ekonomizer, süper ısıtıcı, üfleme vanası, emniyet ventili
gibi diğer gerekli montaj ve aksesuarları da içerir.

Son zamanlarda bunların fuel-oil ve gaz yakıt yakanlarında 200-300 m/s gaz
hızlarına ulaşılarak ısı geçirme katsayısı büyük ölçüde arttırılmaktadır. Dolayısıyla
ısıtma yüzeyleri de çok tutulabilmektedir. Bu kazanların ocağında çok yüksek gaz
hızları vardır. Bundan amaç gaz tarafındaki ısı taşınım katsayısını arttırmaktır. Diğer
kazanlardan farklı olarak ağırlık ve hacimlerinin az olması, rejime girmeleri 10 dakika
gibi kısa bir sürede olması ve verimlerinin %90 dan fazla olması bu kazanların
üstünlükleridir. Bu kazanlarda sadece sıvı ve gaz yakacaklar kullanılabilir. Şekil 88’de
Velox buhar kazanı ve çalışma prensibi görülmektedir.

146
 Şekil 88. Velox kazanı

Ekonomizerden gelen su evaporatör borusundan bir sirkülasyon pompası ile geçer.

Bu su buharlaştırıcı borudan çok hızlı bir şekilde 15-20 kez geçer. Bu yüksek devirli
sirkülasyon nedeniyle, ısı, gazlardan suya çok yüksek bir oranda transfer edilir. Su ve
buhar karışımı oluşturulur ve daha sonra su ve buhar ayırıcısından geçer.

Avantajları
1. Bu kazan yüksek ısı transfer oranına sahiptir.
2. Büyük bir esnekliğe sahiptir.
3. Tasarımda kompakttır.
4. Kontrol edilmesi kolaydır. Tamamen otomatiktir.
5. Yaklaşık olarak 90-95% 'lık büyük ısı verimliliğine sahiptir.

Süperşarj Buhar Kazanı

Bir tür kompresörlü kazan modelidir. Yanmaya sıkıştırılmış hava temin ederek yanma
odasındaki basınç artırılır. Yüksek basınçta egzozdan atılan yanma gazı gaz türbinini
çalıştırır. Gaz türbini yanma odasına basınçlı hava temin edecek şekilde hava
kompresörünü çalıştırır (Şekil 89).

147
Şekil 89. Süperşarj buhar kazanı

148
11.3. YAPISAL TASARIMINA GÖRE SU BORULU KAZANLAR

Literatürde su borulu kazanlar için yapısal tasarımına bağlı olarak daha farklı bir
sınıflandırma yapılmıştır. Birçok paket su borulu kazan aşağıdaki yapısal
görünümlerden birine sahiptir. Bunlar “A”, “D” ve “O” tipi kazan olarak adlandırılır.

11.3.1. “A” TİPİ KAZAN

Altta iki küçük dramı ve hederi (kolektörü) bulunur. Üstteki dram buhar su ayrışmasını
sağlayacak şekildedir. Üretilen buharın büyük bölümü drama giren merkezdeki ocak
duvar tüplerinde oluşur (Şekil 90).

"A" tipi kazanlar simetrik buhar dramının altında iki çamur dramı çünkü alt darbeler
düzgün yapılmaması halinde bu tasarım tüp açlığa daha hassastır. Davul "D" veya
"O" tipi kazanların tek çamur davul göre her küçüktür. Alt darbeler bu kazanlarda
puan buhar yükü 80'den fazla yüzde olarak alınmamalıdır. Alt darbe çamur ve askıda
katı madde kaldırmak için kazan çamur davul gerekli düzenli blöf anlamına gelir.

Bu tasarım, "A" tipi kazanlarda buhar dramının altında simetrik olarak iki adet çamur
dramına sahip olduğu için alttan darbeler doğru şekilde uygulanmazsa, borunun
eksik su beslenmesinden etkilenmeye daha yatkındır. Dramların her biri "D" veya "O"
tipi kazanlardaki tekli çamurluklardan daha küçüktür.

Şekil 90. “A” tipi kazan

149
11.3.2. “D” TİPİ KAZAN

Bu tip kazanlarda buharlı kollar drama su seviyesi civarında giriş yapar. Ateşleyiciler
genellikle duvar sonundadır. Petrokimya tesislerinde en çok kullanılan kazan tipidir
(Şekil 91).

"D" tipi kazanlar en esnek bir tasarıma sahiptir. Düşey hizalanmış tek bir buhar dramı
ve tek çamur dramı vardır. Kazan boruları her bir dramın bir tarafında dizilir. "D" tipi
kazanlar genellikle diğer tasarımlara göre daha fazla ışınımla ısı transferine maruz
kalan daha çok boru yüzeye sahiptir. Bu tip kazanlar için yüksek kaliteli kazan
besleme suyu sağlamak önemlidir.

Üst kolektör

Duvar boruları

Alt kolektör

Şekil 91. “D” tipi iki dramlı kazan

11.3.3. “O” TİPİ KAZAN

Nakliye problemleri bu tip kazanların boyutunun belirlenmesinde en önemli etkendir.
“O" tasarım kazanlarında tek bir buhar tamburu ve tek bir çamur tamburu bulunur.
Dramlar birbirleriyle düşey olarak doğrudan hizalanırlar. Kaba simetrik bir boru
düzenlemesine sahiptir. Sirkülasyon daha kolay kontrol edilir ve brülör hizalaması ve
diğer faktörler dolaşımı etkileyebilir, ancak daha büyük çamurluk tasarımı kazanları
akış tıkanması nedeniyle tıkanıklığa daha az eğilimli hale getirir.

150
Diğer kazan tiplerine göre aynı kapasitede bir “O” tipi kazanın boyu daha uzun olmak
zorundadır. “D” ve “O” tipi kazanların tabanları genellikle tuğla ile kaplanır. Bütün
modern kazan konstrüksiyonlarında yanma odası duvarını oluşturan su tüpleri ya
teğet bağlantılı ya da gaz geçişi sızdırmazlığına sahip metal kanatçık bağlantılıdır.
Şekil 92’de “O” tipi bir kazan görülmektedir.

Üst kolektör

Duvar boruları

Alt kolektör
Şekil 92. “O” tipi kazan

Şekil 93. Su-buhar çevrimi

(Endress Hauser Management, EMS GmbH, Industrial Park Germany).

151
11.4. HEDER TÜRÜ SU BORULU KAZANLAR

Su borulu buhar kazanları endüstride yüksek kapasite ve basınca ihtiyaç duyulan

sistemlerde kullanılır. 20 bar ve üzerinde duman borulu kazan kullanılması su borulu
kazan göre tehlikelidir. Dolayısıyla alev ve duman borulu kazanlarda basınç
sınırlaması vardır. Genel olarak yüksek basınç ve buhar ihtiyacını karşılayabilmek
için paketler halinde üretim yapılır.

Bu tür su borulu hederli kazanlar iki kutu paralel plaka arasında borular sıra biçiminde
geçirilerek yerleştirilir. Bu sıralı boruların bağlantısı heder içinde genişletilmek
suretiyle de gövde ile sızdırmazlık sağlanır. Kapasiteyi değiştirmek ve bakımı
kolaylaştırabilmek maksadıyla heder yüzeyinde bulunan bakım kapakları, boruların
kolayca monte edilmesini ve yine kolayca değiştirmesini sağlayacak şekilde
yerleştirilmiştir.

Ön ve arka heder arasında alev geçişini sağlayan iki adet çift cidarlı 45 derecelik
yönlendirici plakalar mevcuttur. Bu plakalar kazan içerisinde alevin 4 geçişten sonra
ancak dışarı atılmasını temin ederler. Bu yolla kazan verimi skoç buhar kazanı
verimine oranla hem daha yüksek ve hem de daha hızlı buhar ihtiyacı
karşılanmaktadır. Sistem boruları yere 6 derecelik bir açıyla yerleştirilmiş olup buhar
akışını kolaylıkla gerçekleşmektedir. Bu akış aşağıdan yukarıya buharın drumda
toplanmasına olanak sağlamaktadır. Su borulu kazan çerisinde yanma hücresi
bulunup bu çeperler dikey biçimde dış yüzeyleri ateş tuğlası ve bunun dışında taş
yünü kaplı olup ısı yalıtımı sağlanmıştır. Aynı zamanda ateş tuğlasının kullanılması
hem kazanın sıcak kalmasını hem de ısı transfer yüzeyini artırmakta hızlı buhar
ihtiyacına cevap vermektedir.

Sistemin özellikleri

Üstün tasarımı ile en uzun ömürlü ve emniyetli kazanlardır. Yanma olayı verimi
yüksek ve dolayısıyla yakıtın içerisinde mevcut kimyasal enerjisinin büyük kısmının
kullanılmasından dolayı daha yüksek verimlidirler.

İstenen basınç ve sıcaklığa göre, otomatik olarak çalışıp ve durduklarından daha

ucuz buhar üretimi sağlanabilmektedir.

Yüksek kurulukta buhar elde edildiğinden üretilen buhar kalitesi yüksektir. Ayrıca
işletmesi ve bakımı diğer kazanlara göre daha kolaydır. Dolayısıyla hederli kazan
yüksek verimlidir. Uygun işletim ve uygun su özellikleri kullanıldığında uzun
ömürlüdür.

152
Su borulu (hederli kazan) büyük su hacimleri içermediğinden ani buhar çekişlerine
hızlı cevap verebilmekte ve dolayısıyla daha kısa sürede rejime girmektedirler.
Bunların yanında su borulu kazan tipinde olduklarından, örneğin Skoç tipi kazan gibi
patlama tehlikesi de yoktur. Kullanım hatalarına karşı oluşabilecek zararların kolayca
telafisi mümkündür.

Sistem paket kazan şeklinde monte edilir. Kazan hacim kapasitesi kullanılacak olan
yakıtın alt ısıl değerine göre belirlenir.

Heder ve yan duvarlarda çamur sandığı bulunduğundan oluşabilecek kireç ve

çamurlar buradan temizlenir.

Heder türü kazanlar da kendi aralarında kalın su borulu ve ince su borulu kazanlar
olmak üzere iki bölüme ayrılmaktadırlar.

11.4.1. Kalın Su Borulu Heder Türü Kazanlar

Başlangıçta ikinci dünya savaşı sırasında yapılan yük gemilerin uygulanan bu

kazanlar çoğu zaman iki, üç ve dört geçişli kazan adlarını da almaktadır. Şekil 93 te,
bugün de kullanılmakta olan böyle üç geçişli heder türü bir kazan görülmektedir.
Kazanı oluşturan bölümler ve bunların görevleri şu şekildedir. Su ve buhar dramı
yatık silindir şeklinde ve çelik saclardan perçin veya kaynakla yapılmış bir kaptır. Bu
kabın yaklaşık olarak yarısı su ve diğer yarısı ise buhar bölgesidir. Su ve buhar
dramı, dram boyunca “nipel” adı verilen büyük çaplı kısa borularla ön hedere
bağlanmıştır. Ön hederin altında ona yine nipellerle bağlanmış yatık kare prizma
şeklinde bir “çamur dramı” bulunmaktadır. Ön heder ile arka heder birbirlerine paralel
olup, aralarına yatayla 12-18 derecelik açılar yapan su boruları donatılmıştır. Su
boruları yaklaşık 50 mm veya 2 inç çapında ve dikişsiz olarak çekilmiş çelik
borulardır. Arka heder “yukarı devir boruları” yardımıyla su ve buhar dramına
bağlanmıştır (Şekil 94).

Kazana su alındığı zaman ön heder, su boruları, arka heder ve yukarı devir boruları
su ile dolar. Kazan ateşlendiği zaman oluşan kızgın yanma ürünleri su borularının alt
tarafında bulunan ve ateşe dayanıklı tuğlalardan yapılmış olan “gaz bafılı” tarafından
arka hedere doğru gönderilir. Yukarıya, boru demetlerinin üstüne yerleştirilmiş
süperhiytere doğru yükselen gazlar, borular arasına donatılan çelik saclardan yapılan
gaz bafılları edeniyle aşağıya, ocağa doğru yönelirler.

153
 Şekil 94. Hederli buhar kazanı

Tuğlalardan yapılmış gaz bafılları nedeniyle tekrar yönleri değişen gazlar yukarıya,
apteyke gönderilirler. Böylelikle yanma ürünleri kazan boruları arasında uzun bir süre
tutulmuş veya oyalanmış olurlar. Bu oyalanma sırasında gazların ısılarının önemli bir
bölümü borular içindeki suya aktarılır, su kaynar ve buhar kürecikleri oluşmaya
başlar. Sıcaklığı daha da artan ve boruları yardımıyla su ve buhar dramına erişir. Bu
arada su ve buhar dramına yükselen su kütlelerinin yerini, su bölgesinden ön hedere
akan daha az sıcak su kütleleri almaktadır. Bu olaya “su dolaşımı” veya “su
sirkülasyonu” adı verilir. Bu dolaşım alev borulu kazanlara göre çok daha hızlı
olduğundan buhar tutma süresi de kısalır. Nitekim üç geçişli kazanlarda bu süre 2.5
saat dolaylarındadır. Buhar kürecikleri ile yüklü kaynar su kütleleri, buhar dramında
buhar bafılı veya buhar perdesine çarparak buhar ile su birbirlerinden ayrılırlar. Buhar
kürecikleri dramın buhar bölgesinde toplanırlar. Bu buhar doymuş buhardır ve sadece
pistonlu buhar makineleri ile yardımcı makinelerde kullanılır.

11.4.2. İnce Su Borulu Heder Türü Kazanlar

Kalın su borulu heder türü kazanların boru çapları büyük olduğundan kazan içine,
hederler arasına donatılan boru sayısı oldukça azdır. Bu, kazan ısıtma yüzeyinin
etkilenmesine ve küçülmesine neden olur. Bu sakıncayı giderebilmek için gaz bafılları
aracılığı ile baca gazlarının su boruları arasında oyalanması veya daha uzun bir süre
tutulması yoluna gidilmiştir. Buna rağmen kalın su borulu heder türü kazanlarda

154
gazların ısılarından yeterince yararlanmak mümkün olmadığından, buhar türbinleri ile
donatılmış gemilerde ince su borulu heder türü kazanlar kullanılmaya başlanmıştır.

Şekil 95. Bir su borulu gemi buhar kazanı ve kısımları

A: Egzoz çıkışı, B: Ekonomizer, C: Buhar çıkışı, D: Siklon, E: Destek borusu, F: Destekler, G: Kızdırıcı
çıkışı, H: Kızdırıcı, I:Kızdırıcı kollektörü, J: Su domu, K: Brülör, L: Su duvarı hederi, M: Ana
destek, N: Membran pano, O: Su duvarı kollektörü, P: Suduvarı dönüş, R: Su duvarı hederi, S: Çıkış
burusu, T: İniş borusu, U: Buhar domu, V: Ekonomizer hederi

Şekil 95’te böyle ince su borulu heder türü bir kazan görülmektedir. Şekilde dikkat
edildiğinde kalın su borulu heder tipi kazan ile ince su borulu kazan arasında izlenen
farkların bulunduğu görülecektir:

1)Su ve buhar dramı kazanın dışından ocağın sağ alt köşesine yerleştirilmiş “su
duvarı hederine” aşağı devir boruları yardımıyla bağlanmıştır. Aşağı devir boruları
yardımıyla bağlanmıştır. Aşağı devir boruları kazanın dışından donatıldığı için, içinde
buharlaşma olmayan ve suyun yönü daima aşağıya doğru olan büyük çaplı dikişsiz
borulardır. Böylelikle kalın su borulu heder türü kazanlara göre daha hızlı bir dolaşım
sağlanmaktadır.

2)Kazan ocağına, yakıtın püskürtüldüğü yerin tam karşısına rastlayan duvara, yan
yana büyük çaplı borular yerleştirilmiştir. Hızlı bir biçimde buhar üreten bu borulara
“su duvarı boruları” adı verilir. Bazı kazanların ocak duvarları tümüyle su duvarı
boruları ile kaplanmıştır. Bu tür boruların yararları şunlardır:

a)Su borulu kazanların ocakları alev borulu kazanlarda olduğu gibi su ile çevrili
değildir. Bu nedenle ne kadar iyi izole edilirse edilsin, ocaklarda yakılan yakıtın

155
oluşturduğu ısının bir bölümü kazan dışına veya kazan dairesine kaçacaktır. Isı
kayıplarını azaltmak amacıyla ocaklar çepeçevre ateşe dayanıklı tuğlalardan oluşan
bir duvar ile kaplanırlar. Bu uygulama bile ısı kaçaklarını kesin olarak önleyemez. Isı
kaçaklarını tümü ile önlemek için kazan ocakları su duvarı boruları ile kaplanır.
Böylelikle kazan dışına kaçması olası bulunan ısı su duvarı boruları tarafından
tutulur.

b)Su duvarı boruları bir yandan kaçması olası ısıyı tutarken, diğer taraftan içlerinden
geçen suyu buharlaştırarak kazanın buhar kapasitesinin önemli bir biçimde artmasını
sağlarlar.

c)Kazan ocak duvarlarının kendileriyle aynı sıcaklıkta kalmasını sağladıkları için, hem
ocak duvarlarının bozulmamasını ve hem de onarım giderlerinin artmamasını temin
ederler. Su duvarı borularının dış yüzeyleri bazen çıplak, bazen de üzerleri çok
sayıda pin ya da bir tür başsız çivi ile donatılır. Bu pinler boruların içindeki suya
aktarılacak ısı miktarının artmasına yardımcı olurlar. Su duvarı borularının uçları alt
tarafta su duvarı hederine ve üst tarafta ise kazanın arka hederine bağlanır.

3)Kalın su borulu heder türü kazanlarda su borularının üstüne donatılan üst

ısıtıcıların yeri, ince su borulu kazanlarda değiştirilmiş ve su borularının arasına
alınmıştır. Böylece üst ısıtıcı (süperheater) boruları kazan ocağına yaklaştırılmıştır.
Bu yapı ile üç geçişli kazanlara göre daha yüksek sıcaklıkta kızgın buhar elde etmek
mümkün olmaktadır.

4)Ocak gazlarının yüksek sıcaklıklarından üst ısıtıcıların borularının korunması için

ocağın hemen üzerine birkaç sıra büyük çaplı su borusu yerleştirilmiştir. Çapları
yaklaşık olarak 100 mm olan bu borulara “radyasyon boruları” ya da “su perdesi” adı
verilmektedir. Üst ısıtıcı borularının çapları ise yaklaşık olarak 12.5 mm kadardır.
Bunlara “ince su borusu” adı verilmektedir.

5)Yine bu kazanda yukarı devir borularının üst tarafında yatay olarak yerleştirilmiş
hava ısıtıcı veya airheater boruları görülmektedir. Airheater borularının içinden
geçirilen hava, boruların dışından geçen duman gazları tarafından ısıtılarak kazan
ocağına verilir. Hava ısıtıcısından gelen hava, kazan zarfı ile ocak tuğla duvarı
arasından geçirilir. Bunun nedeni su duvarı borularına rağmen ocak dışına, kazan
dairesine kaçması olasılığı bulunan ısının yakma havası tarafından tutulmasıdır.

156
11.5. DRAM TÜRÜ KAZANLAR

Dram türü kazanlar bir buhar dramı, bir veya birkaç su dramı ile bunları birbirlerine
bağlayan borulardan oluşmaktadır. Heder türü kazanlarla kıyaslandıklarında, su
borularının hemen hemen dik bir durumda oluşu, bu kazanların buhar tutma sürelerini
önemli şekilde kısaltmaktadır. Dram türü kazanlar, iki dramlı ve üç dramlı olmak
üzere ikiye ayrılırlar.

11.5.1. Üç Dramlı Kazanlar

Şekil 89 ‘da üç dramlı veya A tipi su borulu bir kazan görülmektedir. Bu kazanda
buhar dramının, heder türü kazanlarda olduğu gibi yarısı su ve diğer yarısı da buhar
bölgesini oluşturmaktadır. Su dramları sağda ve solda olmak üzere alt tarafta bulunur
ve tümüyle su ile doludurlar. Ocak yine heder türü kazanlardaki gibi ateşe dayanıklı
tuğlalar ile bir duvar biçiminde örülmüştür. Ocakta yakılan yakıtın oluşturduğu gazlar
su borularını, su boruları arasına yerleştirilmiş üst ısıtıcı borularını, buhar dramını ve
varsa baca yolu veya apteyk yerleştirilmiş türlü ısıtıcıların borularını yalayarak bacaya
ve oradan da atmosfere gider. Yanma sırasında veya ilk ateşlemede ya da kazan
henüz yüklenmemişken önce ocağa yakın iç sıra borularda buharlaşmanın başlaması
nedeniyle suyun yönü bu borularda, su dramlarından buhar dramına doğrudur. Bu
sırada dış borulardaki suyun yönü daha az ısı aldığı için, iç sıra borulardaki suya göre
daha az sıcak olduğundan, buhar dramından su dramına doğrudur. Bu olay
başlangıçta doğal bir dolaşım oluşturur. Ancak kazan yüklenince iç ve dış sıra
borulardaki suyun sıcaklığı arasındaki fark azalır ve her iki sırada da suyun yönü
buhar dramına doğru olur ve dolaşım bozulur. Bu sakıncayı yok etmek için üç dramlı
kazanlarda da aşağı devir borularından yararlanılır.

Şekil 96. Üç dramlı(silindirli) buhar kazanı

(Heat recovery boilers, Ruffell, A.E.).

157
Heder türü kazanlarda da belirtildiği gibi aşağı devir boruları buhar dramının su
bölgesini, kazan zarfı dışından su dramlarına bağlamaktadır.

Üç dramlı kazanlar daha çok buhar türbinli kuruluşlara buhar üretmektedirler. Bu

bakımdan ürettikleri buharın basınç ve sıcaklığı heder türü kazanlarla kıyaslandığı
zaman bir hayli yüksektir. Verimlerinin diğer kazanlara göre yüksek olmasının nedeni
su dolaşımının hızlı oluşu ve baca gazlarının ısılarından yararlanılarak besleme suyu,
hava ve doymuş buharın ısıtılması ya da kızdırılmasında yararlanılan ısıtıcıların
donatılmalarına uygun olmalarıdır.

Üç dramlı kazanlar türlü şekillerde dizayn edilmektedirler. Bu tasarımlarda en önemli

etken üst ısıtıcılardır (süperheater). Üst ısıtıcı borularının, yüksek sıcaklıkta buhar
üretebilmeleri, kazan ocaklarına yaklaştırılmaları ile mümkündür. Kazan ocağına
yaklaşması ise içlerinden buhar geçirilmediğinde, üst ısıtıcı borularının tavlanıp
yanması sakıncasını ortaya çıkarır. Bu bakımdan üst ısıtıcı borularının dikkatle
korunması gerekir. Bunun için türlü dram tipi kazanlar dizayn edilmiştir.

Şekil 97. Üç dramlı kazan

(Wikipedia.org, three-drum boiler).

Su borulu kazanların çoğunda süperhiyter (süperheater) borularını korumak üzere

disüperhiyterlerden yararlanılır. Bazı üç dramlı kazanların ocakları tam ortasından
yan yana dizilmiş su boruları ile iki ayrı kısma bölünür. Ocağı iki kısma ayıran bu
borulara “su bölmesi” veya su ile soğutulan bölme duvarı adları verilir. Süperhiyter
boruları su bölmesi ile ikiye ayrılan ocağın soldaki bölümünde kalır. Böylece ana
makineler çalışmadığı zaman, ocağın sağ bölmesindeki yakıcılar ateşlenerek elde
doymuş buhar, ana makineler çalışırken, ocağın her iki bölümündeki yakıcılar
ateşlenerek de hem kızgın ve hem de doymuş buhar elde edilebilir. Su ile soğutulan
bölme duvarı boruları üst taraftan buhar dramının su bölgesine, alt taraftan da bölme

158
hederine bağlanırlar. İki dram arasında dik olarak donatılan bu borular ısı ile
genişleme ve büzüşmeden zarar görmemeleri ve dramlara bağlandıkları yerlerden
akıtmamaları için orta kısımlarından kıvrılmışlardır.

Su ile soğutulan bölme duvarı veya su perdesi borularının varlığı, ocağın sağ
bölmesinde yakılan yakıtın oluşturduğu gazlardan süperhiyter borularının zarar
görmemesini sağlamasından başka, kızgın buharın sıcaklığının denetimine de olanak
verir.

11.5.2. İki Dramlı veya D Türü Kazanlar

Bu tür kazanlar (Şekil 97 ve 98) üstte bir buhar dramı ve altta ise bir veya iki tane su
dramı bulunmaktadır. Şekilden de görüleceği gibi, buhar dramı ile su dramları arasına
su boruları donatılmıştır. Soldaki su borularının hemen dışında üstte giriş ve altta
çıkış hederleri bulunan üst ısıtıcı boruları göze çarpmaktadır. Her iki su dramı arasına
börnerler (yakıcılar) donatılmıştır. Kazan ocağının ana börnerleri ateşlendiği zaman
oluşan gazlar, sağdaki su borularının arasından geçer. Bu geçiş sırasında baca
çekimi nedeniyle gazların ocakla apteyk (baca yolu) arasında kısa devre yapmaları
ve böylece ısılarının önemli bir bölümünden yararlanılmaması tehlikesi belirir. Bunu
önlemek için “gaz bafılları” veya “gaz perdeleri” kullanılır. Gaz perdeleri yanma
ürünlerinin su borularının tüm yüzeylerini yalamasını sağlar. Yollarına devam eden
gazlar apteyke yerleştirilmiş ekonomayzer ve erhiyter (hava ısıtıcı) boruları arasından
da geçerek baca yardımıyla atmosfere atılırlar. Bu kazanda buhar dramının su
bölgesinde disüperhiyer boruları görülmemektedir. Bunun nedeni süperhiyterin ayrı
fayraplı oluşudur.

Şekil 98. İki dramlı(silindirli) buhar kazanı

Bazı kazanlarda üst ısıtıcı borularının bulunduğu bölmede bir yakıcı konulmaktadır.
Bu yakıcı ateşlenmediği müddetçe kazanda üretilen buhar, doymuş buhar türündedir.
Kızgın buhar gerektiği zaman ocak yakıcılarına ek olarak üst ısıtıcı yakıcıları da

159
ateşlenir. Üst ısıtıcı ocağında oluşan gazlar, üst ısıtıcı ve soldaki su boruları
arasından geçerek bir taraftan kızgın buhar, diğer taraftan da doymuş buhar
oluşumunu sağlarlar.

Şekil 99. İki dramlı buhar kazanı

Tüm su borulu kazanlarda olduğu gibi, bu kazanların da ocakları ateşe dayanıklı

tuğlaların oluşturdukları duvarlarla çevrelenmiştir. Bazı kazanların ocağı ise su
soğutmalı bir bölme ile iki kısma ayrılmıştır. Dolayısıyla üst ısıtıcı (süperhiyter) ayrı
ateşlemeli olarak dizayn edilmiştir. Ana su boruları sağdaki su dramı ile buhar dramı
arasına donatılmıştır. Buhar dramının altındaki su dramı ile buhar dramının
bağlantısını sağlayan su boruları arasına ise, üst ısıtıcı (süperhiyter) boruları
yerleştirilmiştir. Kazanın 5 yakıcılı ocağı ateşlendiğinde, kazan sadece doymuş buhar
üretir. Ateşleme sırasında oluşan gazlar, su bölmesini meydana getiren borular
tarafından üst ısıtıcı borularının da bulundukları bölmeye sokulmaz ve böylece ocak
gazları üst ısıtıcıyı etkilemez. Gerektiği zaman üst ısıtıcının üç yakıcısı da
ateşlenerek hem kızgın buhar sağlanır ve hem de üst ısıtıcı borularının dışındaki su
boruları ile de doymuş buhar üretilir. Özellikle üst ısıtıcı ocağından ısı kayıplarını
önlemek üzere, bu ocağın yüzeylerine su duvarı boruları yerleştirilmiştir. Baca yoluna
(apteyke) donatılmış hava ısıtıcısı boruları arasından geçen gazlar, ısılarının bir
bölümünü de orada bırakarak atmosfere atılırlar.

D tipi kazan başka bir uygulamasında da iki ayrı üst ısıtıcı bulunmaktadır. Bunlardan
birincisi primer veya birincil ve ikincisi ise sekonder ya da ikincil üst ısıtıcıdır. Birincil
üst ısıtıcı (süperhiyter) buhar dramının hemen altındaki su boruları arasına
yerleştirilmiştir. Bu bölümde ayrıca ara ısıtıcısı olarak kullanılan “reheater – yeniden
ısıtıcı” da bulunmaktadır. Bu kazandan elde edilen buharın basıncı yaklaşık olarak 85

160
bar ve sıcaklığı ise 4100C dolaylarındadır. Kazandan en yüksek verimi sağlayabilmek
için apteyk altta ekonomayzer ve onların üstünde bulunan hava ısıtıcısı borularıyla
donatılmıştır.

Yüksek güçlü makinelere buhar üretmek üzere yararlanılan bu kazanlarda da diğer

su borulu kazanların bir bölümünde kullanılan su duvarı boruları bulunmaktadır.

11.6. SU BORULU KAZANDA ÜNİTELER

11.6.1. Buhar (Buhar) Dramı

Buhar (buhar) ve suyun ayrıştığı dramdır ( Şekil 100). Dramda, seviye kontrolünde bir
besleme suyu giriş bağlantısı ile rayzerler (yükselme boruları) ve iniş boruları
bulunur. Ayrıca proses hattına veya superheater’a (kızdırıcı) bağlantılı bir buhar çıkış
hattı ve sistemi koruma amaçlı emniyet vanaları da mevcuttur. Buharden suyun
ayrılma metodu temelde bütün kazanlarda benzerdir. Mekanik bir ayırıcı (veya siklon
ayırıcı) kullanılarak yapılır. Buhar su karışımı rayzerlerden gönderildiğinde dâhili
saptırıcı kanatlar yardımıyla siklon ayırıcıya yönlendirilir. Siklondaki akış suyun büyük
bir oranda geriye dökülüp buharin yukarıya doğru çıkmasını sağlar. Nispeten kuru
olan buhar üst bölgede bulunan tutuculardan (demister) geçerek kızdırıcı veya
proses hattına verilir. Bu işlem sırasında tutulan su zerrecikleri su seviyesine geri
döner.

Şekil 100. Buhar dramı

161
11.6.2. Çamur Dramı

Rayzerlerin ve iniş borularının dip kısımlarında bulunan toplam dramlarıdır. Blöf

(blow-down) bu dramlarda gerçekleştirilir (Şekil 101).

– Blöf (blow-down): Kazan suyunda bulunan katı maddelerin arıtılması işlemine blöf
denir. İki tür blöf (boşaltma) gerçekleştirilir.

– Daimi (Devamlı) blöf: Devamlı blöf suda çözünmüş katı partikülleri atmak amacıyla
daimi yüzey blöf veya köpük kesme vanası ( Bu vana üst dramda bulunur) ve dip blöf
vanalarının ( Bu vana alt dramda bulunur) belirlenmiş blöf rejimi oranında sürekli
olarak açık tutulmasıdır. Isı kaybının en az olduğu ve kazan suyunun niteliğinin
sürekli aynı kalabildiği bu blöf uygulanması günümüzde tüm kazanlar için en uygun
ve en ekonomik yöntemdir. Devamlı blöf sadece çözünmüş katı kontrolünü
sağlamakla kalmaz kritik kazan sularında kimyasal dengedeki büyük değişiklikleri
önler. Devamlı blöf vanası her kazan suyu analizinden sonra yeniden ayarlanmalıdır.
Analizler blöften alınan soğutulmuş örneklerle yapılır. Eğer devamlı blöf suyuna
iletkenlik analizörü koyulursa, analizör değerine göre de blöf oranı otomatik olarak
ayarlanabilir.

– Periyodik (kesikli) blöf: Kazan suyundaki katı madde oranı ölçülerek belli aralıklarla
yapılan boşaltma işlemidir. Kesintili blöf kazanın dibinde birikmiş olan çamurları
atmak amacıyla dipteki blöf vanalarının belirli periyotlarla açılıp kapanmasıdır.
Genellikle düşük basınçlı kazanlarda uygulanır. Konsantrasyon oranının kontrolü için
sistemde devalı blöfle birlikte kesintili blöf de yapılmalıdır. Devamlı blöfle kazandaki
çözünmüş katı miktarı düzenlenir, kesintili blöfle de çökelmiş çamur atılır. Kazan suyu
içindeki çökelmiş çamur konsantrasyonu arttığı sürece kesintili blöf daha çok önem
kazanır. Kısa aralıklarla sık sık uygulanan kesintili blöf çamurun atılmasında uzun
aralıklarla ara sıra uygulanan blöfe göre daha etkilidir.

Şekil 101. “D” tipi kazanda buhar ve çamur dramları

162
11.6.3. Kurum Üfleyiciler

Kazan tüplerinin ısı alışverişi yapan bölgelerinin dış yüzeylerinde uçucu gazlardan
çökelen kurumun temizlenmesi için kurum üfleyiciler kullanılır. Kurum üfleme
işleminin yapılmasının gerekli olduğunu gösteren en iyi belirti hava ısıtıcı çıkışındaki
gaz sıcaklık değeridir. Baca gazı sıcaklığı sürekli olarak kontrol edilerek özel bir
kurum üfleme programı uygulanabilir. Kurum üfleme işi belli bir süre yapılmazsa,
borular üzerinde çok miktarda cüruf birikeceğinden, bunların kurum üflemeyle
temizlenmesi olanaksız hale gelecektir.

Soğuk bir kazanda hiçbir zaman kurum üfleme yapılmamalıdır. Kazan soğuksa
buharın özgül hacminin küçülmesi nedeniyle buhar huzmelerinden bir bölümünün
boru yüzeylerine su zerreleri şeklinde çarparak aşındırıcı etkisi olur.

Kurum üflemeye başlamadan önce yanma odasında yanmanın iyi olduğundan emin
olunmalıdır. Aksi halde alev sönebilir. Kurum üfleyicilere buhar getiren boru sistemi
çok önemlidir. Boruların hiçbirinde su bulunmamalıdır. Bu devre üzerinde bulunan
drenaj ventilleri yuvalarına, kurum üfleme sırasında meydana gelebilecek herhangi
bir yoğuşmayı devamlı olarak dışarı atmak üzere ortalama 5mm çapında bir delik
açılır. Kurum üfleyiciler harekete geçirilmeden önce boruları ısıtmak için yeterli süre
drenaj yapılmalıdır.

Birçok kazan, tüplerinin dış yüzeylerinde biriken maddeleri temizleyerek ısı transferi
kayıplarını azaltan kurum üfleyiciler ile donatılmıştır.
Üflenen akışkan genellikle buhardır. İşlemin sıklığı kullanılan yakıt cinsine bağlıdır.
Baca gazı sıcaklığı da kurum üfleme ihtiyacı için bir göstergedir. Normalden daha
yüksek bir baca gazı sıcaklığı (belli bir buhar yükünde) konveksiyon bölgesi tüplerinin
dış yüzeylerinde bir kirlenme olduğunu ve yeterli ısı transferi yapılmadığını gösterir.

İki tür kurum üfleyici bulunur. Bunlar; sabit kurum üfleyiciler ve hareketli kurum
üfleyicilerdir.

11.6.4. Sabit Kurum Üfleyiciler

Sabit kurum üfleyiciler isminden de anlaşılacağı gibi deliklerinden kazan tüplerine

buhar püskürten sabit bir borudur. Gerekli görülen durumlarda veya belli bakım
zamanlarında çalıştırılır.

Sabit kurum üfleyicilerin yapısı aşağıda Şekil 102 de görülmektedir.

163
 Şekil 102. Sabit kurum üfleyici

11.6.5. Hareketli Kurum Üfleyiciler

Bu tip kurum üfleyiciler daha çok kullanılır. Buhar üfleyen boru bir elektrik motoru
yardımıyla hareket ettirilir. Bir motor boruyu sabit hızda döndürürken diğer bir motor
da hareketi sağlar(Şekil 103). Hareketli kurum üfleyicisinin bir kullanımı da baca gazı
sıcaklığına bağlı olarak otomatik kontrolle çalıştırılmasıdır. Bunun kurum üfleme
sırasındaki bir dezavantajı üfleme için kullanılan buharin tüplerde soğumaya yol açıp
uygun olmayan bir anda buhar üretiminin düşmesine sebep olabilmesidir.

Şekil 103. Hareketli kurum üfleyici

Ayrıca kurum üfleyici hatlarındaki buhar kapanlarının faal olduğundan ve tüplerin

üzerine yaş buhar verilmediğinden emin olunması gereklidir.

Hareketli Kurum Üfleyicilerin Kumandası

Kurum üfleyiciler kural olarak kazan kumanda odasında bulunan merkezi kumanda
tablosundan kumanda edilir. Kurum üfleyiciler kumanda tablosundan bir program
dahilinde veya uzaktan kumandayla teker teker çalıştırılır. Bunun yanı sıra revizyon
şalterleriyle yakından da çalıştırılabilir.

164
Hareketli Kurum Üfleyicilerini İşletilmesi

Hareketli kurum üfleyiciler bir kumanda tablosundan el ile seçilmiş bir zamanda
otomatik bir programla ya da elle uzaktan çalıştırılabilir. Otomatik program aşağıdaki
gibi işler.

– Buhar giriş valflarını ve drenaj valflarını açmak

– Süresi dolduğu zaman drenaj valflarını kapatmak
– Daha önceden seçilmiş programa uygun olarak teker teker kurum üfleyicileri
çalıştırmak
– Son kurum üfleyici çalışmasını tamamladıktan sonra buhar besleme hattındaki valfi
kapatmak ve sistemi devre dışı hale getirmek

Otomatik programın yanı sıra kurum üfleyicileri ve buhar kesme valflerini tekil olarak
kumanda odasından veya genel kumanda kutularından kumanda etmek mümkündür.
Kumanda tablosundaki şalterlerle herhangi bir üfleyici üfleme programından
çıkartılabilir. İşletme ve arıza durumları ışıklı ve sesli olarak sinyalize edilebilir.
Kumanda tablosunun yalnız uzaktan kumanda için yapılmış olması halinde, yukarıda
belirtilen tüm otomatik fonksiyonlar ilgili butonlara elle basmak suretiyle
gerçekleştirilir.

11.6.6. Cebri Çekişli Fanlar

Birçok buhar kazanı cebri çekişli fan kullanılarak tasarlanmıştır. Brülörlere gerekli
olan yanma havası bu fanın gönderdiği hava ile sağlanır. Bu fan buhar (veya hava
türbini) ya da elektrik motorunun sağladığı güç ile döndürülür. Yanma odasında
pozitif bir basınç tutar. Yakıt hava oranını kontrol etmek için buhar veya hava
türbininin hızı değiştirilebilir (Şekil 104). Elektrik motoru kullanıldığında ise
hava damperleri uygun açıklıklarda ayarlanabilir.

Şekil 104. Zorlanmış çekişli fanlı sistem

Kaynak: Kazanlar, MEGEP

165
 11.1. SU BORULU KAZANLARIN ÜSTÜNLÜKLERİ
Su borulu kazanların alev borulu kazanlarla kıyaslandıkları zaman bir takım yarar ve
sakıncaları vardır. Bu kazanların yararları şunlardır:

1. Herhangi bir boru yarılmasında alev borulu kazanlara karşılık kazandaki suyun
çok az bir kısmı süratle buhara dönüşeceğinden büyük bir tehlike yaratmaz.
2. Isıtma yüzeyi fazla ve su hacmi az olduğundan birim ısıtma yüzeyinden daha
fazla buhar elde edilir. Ayrıca daha kısa zamanda buhar üretilebilmektedir.
3. Yüksek basınçlarda ve büyük kapasitelerde imal edilme imkânı vardır.
4. Daha iyi bir su sirkülasyonu söz konusudur.
5. Yüksek basınç ve sıcaklıkta buhar üretirler.
6. Su hacimlerinin küçük olması nedeniyle çok değişik manevralara rahatça yanıt
verebilir ve buhar sağlayabilirler.
7. Türlü ısıtıcıların kullanımına olanak sağladıkları için verimleri çok yüksektir.
8. Patlama tehlikesi yoktur. Oysa alev borulu kazanlarda bu tehlike büyüktür.
9. Buhar basıncı kısa sayılabilecek bir süre içerisinde yükseltilebilir.
10. Kapladıkları hacim alev borulu kazanlara göre çok daha küçüktür.
11. Buhar tutma süreleri 1-1,5 saat arasında değişmektedir.
12. Kapasiteleri, ürettikleri buhar miktarı, alev borulu kazanlara göre çok yüksektir.

11.2. SU BORULU KAZANLARIN SAKINCALARI

Su borulu kazanların yukarıda sayılan avantajlarına rağmen aşağıda verilen bir takım
dezavantajları da vardır.

1. Daha hassas bir su şartlandırılması ister.

2. İlk yatırım maliyeti daha fazladır.
3. Daha dikkatli bir işletme gerektirir.
4. Alev borulu kazanlara göre kapladığı hacim ve boyutlar daha fazladır.
5. Damıtık veya distile su kullanımı gereklidir.
6. Buhar basıncı ile su seviyesi çok dikkatli bir denetimi gerektirir.
7. Kazanın susuz kalması veya su ile dolması makineye su yürümesi tehlikesi
vardır. Bu bakımdan gayet sıkı denetim gereklidir.
8. Isı kayıplarını azaltmak için çok iyi bir izolasyon veya yalıtım gereklidir.
9. Boruları tapalamak veya değiştirmek için tüm kazan suyunun boşaltılması
gerekir.
10. İlk kuruluş giderleri alev borulu kazanlardan daha yüksektir.
11. Su miktarının az oluşu nedeniyle kazan çok kısa bir sürede su ile dolar veya
suyunu kaybedebilir.

166
Su duvarlı buhar kazanı

167
11.9. KOMBİNE KAZANLAR
Gemilerde çok sık olmamakla birlikte zaman zaman kullanılan bir başka tür kazan da
alev ve su borulu kazanların birleşik şekli olan kombine kazanlardır. Yapımcı
firmaların adları ile anılan bu kazanlar “Howden-Johnson” ve “Proton Capus”
kazanlarıdır. Kombine kazanlarda alev ve su boruları bir arada bulunmaktadır.
Yanma odası veya cehennemlik içine yerleştirilmiş olan su boruları veya “sirkülasyon
boruları” istisna edilirse, kazanın görünümü ters alev borulu kazanlardan farklı
değildir.

Şekil 105. Howden-Johnson buhar kazanı

Gerçekte Howden-Johnson Kazanında külhan, kazan ön aynasından arka aynaya

kadar uzanır ve cehennemlik sirkülasyon boruları ve tuğla duvarla çevrili ayrı bir
bölüm şeklindedir (Şekil 105). Böylelikle cehennemliğin silindirik gövdeden ayrılması
hem kazanın yapısını önemli şekilde yalınlaştırır ve hem de bilinen skoç kazanlarına
göre daha yüksek basınçta buhar elde edilmesi olanağı verir. Su borularının varlığı
dolaşımın hızlanmasını, buhar tutma süresinin kısalmasını sağlar. Su borularında da
buhar üretileceğinden, kazanın buhar kapasitesi artar.

168
 Şekil 106. Prudhon-Capus buhar kazanı

Howden-Johnson kazanlarından kızgın buhar da elde edilebilir. Bu amaçla su veya

dolaşım boruları arasına, hederleri tuğla duvarın dışında olan üst ısıtıcı boruları
yerleştirilmiştir. Külhanda oluşturulan gazlar, ateşe dayanıklı tuğlalarla çevrili
cehennemliğe gelmekte, su ve üst ısıtıcı boruları arasından geçerek alev ve payanda
boruları içine girmektedirler. Böylelikle su borularında buhar oluşumu başlamakta, su
yukarıya doğru yükselmekte, yerini külhan çevresindeki su almakta ve böylece skoç
kazanlarına göre çok daha hızlı bir dolaşım ve buhar üretimi sağlanmaktadır. Capus
kazanlarında ise, külhan yine kazan ön ve arka aynaları arasına yerleştirilmiştir (Şekil
106). Bu kazanlarda da Howden-Johnson kazanlarında olduğu gibi, cehennemlik
tuğla duvarlarla çevrilmiştir. Ancak, bu kazanlarda su boruları cehennemliği ikiye
bölmektedir. Dolaşım boruları adı da verilen su boruları altta ve cehennemlik
tabanındaki su dramı ile üstte buhar dramına bağlanmışlardır. Böylelikle cehennemlik
boruları dik olarak yerleştirilmiş bir su borulu kazan görünümü almıştır. Kıvrık
saclardan yapılmış külhanda oluşturulan gazlar, Howden-Johnson kazanında olduğu
gibi bacaya yöneltilmektedirler. Bu kazanda da hederleri kazan dışında bulunan üst
ısıtıcı boruları, su borularının yanına dikey olarak yerleştirilmiştir.

11.10. YARDIMCI KAZANLAR

Gemi seyirde iken kazanların ürettikleri buhar ana ve yardımcı makinelerle birlikte
gerekli tesislerin çalışmasını da sağlar. Gemi limana geldiğinde ana kazanlardan biri
çalışır durumda tutulur. Böylece ısıtma, aydınlatma ve sıcak su sistemleri ile türlü
pompalar ve güverte yardımcı makineleri, örneğin vinçler, ırgatlar vb. için gerekli
buhar sağlanmış olunur. Ancak, ana kazanların yakıt harcamaları büyük miktarda
olduğu zaman limanda da çalıştırılmaları doğru değildir. Bu nedenle yukarda sözü
edilen görevleri yerine getirmek üzere kapasiteleri ve yakıt harcamaları ana

169
kazanlara göre çok daha düşük olan alev ve su borulu kazanlardan yararlanılır.
Bunlara “yardımcı kazan” adı verilir. Yardımcı kazanların görevlerinden biri de
devreden çıkarılıp dinlendirilen ana kazanların bakım ve onarımlarına olanak
sağlamaktır. Yardımcı kazanlar ana kazanlarda kullanılan yakıtla fayrap edilecek
şekilde dizayn edilirler. Motorlu gemilerde yardımcı kazanların yakıtı, ana makinede
kullanılan marine diesel oil veya fuel oil‟lerdir. Günümüzün yüksek güçlü makinelerle
donatılmış motorlu gemilerinde, atmosfere atılacak egzoz gazlarının ısılarından
yararlanılarak “atık ısı” veya “egzoz gaz kazanı” adları verilen kazanlar
kullanılmaktadır. Bu kazanlar limanlarda sıvı yakıtlarla çalıştırılır, ancak gemi sefere
çıkıp makine tam yükle çalışmaya başladıktan sonra egzoz gazlarından yararlanılır.

Kazan ocağı, su borulu kazanlarda olduğu gibi, ateşe dayanıklı tuğla duvarlarla
örülmüştür. Kazan, limanlarda bu tuğla duvarların çevrelediği ocağa püskürtülen yakıt
ile fayrap edilmekte ve oluşan gazlar yatay durumda olan alt ve üst boru
demetlerinden geçerek atmosfere atılmaktadırlar. Egzoz gazları seyir sırasında şeklin
sağında görülen flençten kazana verilir. Bu gazlar da yine aynı yoldan atmosfere
atılır. Böylece boruların çevresindeki su ısıtılır, kaynatılır ve düşük basınçlı buhar elde
edilir. Bu kazanlara “iki geçişli kazanalar” adı da verilmektedir. Şekil 106 da ise yine
iki geçişli, hem akaryakıt ve hem de egzoz gazları ile fayrap edilebilen alev borulu bir
yardımcı kazan görülmektedir. Ancak bu kazanda egzoz gazları ile sıvı yakıttan
oluşturulan gazlar ayrı yollardan atmosfere atılmaktadır. Bu tür kazanlarda da üretilen
buharın basıncı oldukça düşüktür. Çoğu zaman elde edilen ve ısıtmada kullanılan
buharın basıncı 3-5 bar dolayındadır.

Şekil 107. İki geçişli dry back ekonomik kazan

170
 Şekil 108. Üç geçişli web back ekonomik kazan

Şekil 108 ‘de tümüyle egzoz gazları ile çalıştırılan yardımcı bir kazan görülmektedir. Bu
tür kazanlarda kullanılan borulara “sinflo” veya “sinüsel akımlı boru” adı verilmektedir.
Sinflo boruları, ters alev borulu kazanlarda kullanılan külhanlar gibi dalgalı bir şekilde
yapılmışlardır.

171
 12. BUHAR JENERATÖRLERİ

Buharı depo etmeden üretip sisteme gönderen, çok düşük su hacimleri ile çalışan
ünitelerdir. Su borulu tipler bir su serpantinine basılan suyun serpantin çevresince
ısıtılıp buhar fazına geçirilmesi esasına dayalı çalışır. Buhar jeneratörleri, spiral su
borulu, dik su borulu, yatık su borulu veya bunların karışımı şeklinde
konstrüksiyonlarda olabilir.

Basınçlı kaplar yönetmeliklerine göre, içerisinde insan bulunan meskûn mahallerde

buhar kazanı kullanımı belirli kısıtlamalara sahiptir. Emniyet açısından (patlama
durumunda çok hasar ve ölümcül kazalar oluşma durumu) buhar kazanı kullanımı
yasak olan yerlerde, yasalarca belirlenen emniyet değerlerinin altında kalan Buhar
Jeneratörleri rahatlıkla kullanılabilir (Şekil109-110).

Şekil 109. Bir buhar jeneratörünün çalışma şeması

172
 Şekil 110. Bir buhar jeneratörü ve kesit görünüşü

12.1. BUHAR JENERATÖRLERİNİN ÇALIŞMA PRENSİBİ

Sistemin buhar ihtiyacını karşılayacak kadar besleme suyu, besleme pompaları
tarafından ön ısıtma amacıyla özel tasarım ekonomizere gönderilir.

Ekonomizer içinde atık baca gazı sıcaklığı kullanılarak besleme suyu sıcaklığı
arttırılır.

Ön ısıtma işleminden sonra sıcak su buhar serpantinine iletilir.

Serpantin boruları içerisinde yol almaya başlayan su, yakıcının ürettiği enerji ile
ısıtılarak buhara dönüşür.

12.2. BUHAR JENERATÖRLERİNİN KULLANIM ALANLARI

• Buhar jeneratörleri buhar kalitesinde ve ani yük değişimlerinde problem

yaşanmayacak ve düşük kaliteli buhar ihtiyacının duyulduğu her yerde,
• Kapalı çevrimli sistemlerde ve çok yüksek işletme basınçlarına kadar (örn. 60 bar)
• 50 ile 2000 kg/h arasında buhar üretimi için;
• Otel, Motel, Çamaşırhane, Kuru temizleme, Beton kürleme tesisleri, Ziraat,
Meşrubat, İlaç, Deri, Tekstil, Konfeksiyon, Mandra, Konserve ve Kimya sanayinde ve
endüstride, buhar ihtiyacı olan her yerde rahatlıkla buhar üretiminde kullanılır.

173
 Şekil 111. Bir düşey tip buhar jeneratörü

Yakıcı besleme suyu pompalarıyla sürekli senkronize şekilde çalışarak ihtiyaç kadar
enerji üretir ve o oranda yakıt harcar.

Şekil 112. Bir yatık tip buhar jeneratörü

Buhar jeneratörü çıkışında bulunan özel tasarım ALBA Vortex Seperatör ile buhar
tamamen nemden arındırılarak kuru bir şekilde tesisata gönderilir.

174
 Şekil 113. Paket sistem buhar jeneratörü

İhtiyaç kadar buhar, üretilen buhar kadar yakıt tüketimi prensibiyle birden fazla
üniteden oluşan Kaskad Sistem Buhar Jeneratörleri buhar ihtiyacınıza göre otomatik
olarak devreye girip çıkmaktadır. Genellikle 2 adet veya daha fazla buhar
jeneratörünün tek bir kondens tankı ve bir adet su yumuşatma cihazına bağlı olarak
çalışır.

Şekil 114. Kaskad sistem buhar jeneratörü

Çok kademeli tam oransal yanma sistemiyle yüksek kapasite buhar ihtiyaçları için en
verimli çözümdür.

175
Yedek/Destek ünite sayesinde buhar ihtiyacınız kesintisiz olarak karşılanır ve aynı
zamanda sezonsal veya vardiyalardaki değişken buhar ihtiyaçlarında buharın en
verimli şekilde üretilmesi sağlanır. Gerektiğinde tek bir buhar jeneratörü ile de
çalışılabilir.

Yüksek kapasite buhar ihtiyacını %100 güvenli bir şekilde karşılamanızı sağlar.

Kaskad Sistem Buhar Jeneratörleri uygulamasıyla normal bir buhar kazanına göre
%50’ye varan yakıt tasarrufu sağlanabilir.

12.3. SPİRAL BORULU BUHAR JENERATÖRÜ

Yüksek basınçta aralıklı çalışan tesislerin buhar ihtiyacı için seçtikleri jeneratör tipidir.
En önemli özelliği az su hacminden ötürü, bilhassa buharı depolamamasından dolayı
her hangi bir boru yırtılmasında yıkıcı bir tahribata yol açmazlar. Sürekli beslenen
besleme suyu serpantinler içerisinde basınç altında yüksek sıcaklıklara çıkar ve ana
buhar kollektöründe, buhara kalkarak buhar kullanan cihazlara yönlendirilir.

Şekil 115. Spiral boru tip buhar kazanı

(STIT Co. BT STS. Thailands).

176
Komple tek gövde üzerinde paket buhar jeneratörüdür. Besleme pompasının ilk
çalışma devrinin, brülör devredeyken ki çalışma devrinden her zaman yüksek olduğu
için kondens tankındaki sıcaklık artışı jeneratör verimini düşürmemektedir.
Buhar Jeneratörü verimi %92-94 aralığındadır.

13.3.1. Spiral borulu buhar jeneratörünün sakıncaları:

Çok iyi arıtılmış besleme suyu mecburiyeti vardır. ( Çünkü besleme suyu kazana
girdikten sonra buhar halinde çıkar ve bünyesindeki tüm yabancı maddeler buhar
jeneratörü içerisinde kalır, blöf sistemi mevcut değildir.) Tamir imkanları yoktur,
serpantini değiştirmek gerekir.

12.4. BUHAR JENERATÖRÜNÜN AVANTAJLARI

Özel çok geçişli yanma haznesi sayesinde yanma havası ısıtılır ve yanma esnasında
ısıtılmış sıcak hava kullanıldığından verimlilik %94 seviyelerine çıkar.

Yakıt-hava ayarı servo motor teknolojisi ile son derece hassas şekilde ayarlanır ve
yüksek yanma verimliliği elde edilir.

Oransal yanma teknolojisi ile tamamen ihtiyaç kadar buhar üretilebilir. Dolayısıyla
üretilen buhar kadar yakıt ve su tüketimi olur.

Buhar Jeneratörleri 1050C’de besleme suyunu kesintisiz şekilde kullanabilecek

şekilde tasarlanmıştır. Böylece yüksek besleme suyu sıcaklığını rahatça kullanarak
suyun buhar fazına geçişi için daha az enerji harcanmış olur.

Buhar Jeneratörü bir kaç dakika içinde buhar üretmeye başlar. Böylece normal bir
buhar kazanına kıyasla verimliliği ortalama %8 artmış olur.

Özel spiral su borulu tasarımı sayesinde içinde basınçlı su veya buhar depolanmaz.
Patlama Riski Yoktur.

İnsana ve Çevreye Asla Zarar Vermez.

Üretilen buhar Jeneratörlerinde kullanılan tüm güvenlik ekipmanları 97/23/EC Avrupa

Birliği Basınçlı Kaplar Direktifinde belirtilen standartlara uygun ve sertifikalı olmalıdır.

Buhar Jeneratörleri kat aralarında, mesken sayılan yerlerde rahatlıkla kullanılabilir.

Kullanımı çok kolaydır. Az yer kaplar

İhtiyaç kadar buhar üretir.
Çalışma kapasitesini kendi otomatik ayarlar.

177
Bütün veriler dokunmatik ekran üzerinde kontrol edilebilir, izlenebilir.
Gerektiğinde PC ile haberleşme sağlanarak veri analizi yapılabilir.
Bakımı yok denecek kadar azdır.
Çevrecidir. İnsana ve canlıya asla risk oluşturmaz.

Bir yatay ve endüstriyel sıvı/gaz ateşlemeli buhar kazanı çalışma şeması

Kömür tozu ateşlemeli bir buhar santrali ve üniteler

178
 13. AKIŞKAN YATAKLI KAZANLAR

Akışkan yataklı reaktörlerin, kimya sanayisinde birçok proseste kullanımı daha

eskilere dayanıyor olsa da, kömür yakan kazanlar olarak kullanılmasına 1970’li
yıllardan sonra başlanmıştır. Sonrasında da akışkan yatakta yakma teknik olarak
endüstriyel boyutlu buhar üretimi ve elektrik enerjisi üretiminde önemli bir yer
edinmiştir (Şekil 116).

Şekil 116. Akışkan yataklı buhar kazanı

.

Akışkan yatakta yakma teknolojisinin, katı yakıtların yakılmasıyla buhar üretilmesinde

belirgin avantajları bulunmaktadır. Bu sistemlerin anahtar noktası, yakıt esnekliği ve
düşük emisyonlardır. Akışkan yataklı kazanların çalışma prensibini anlatabilmek için
akışkanlaşma prensipleri ve endüstride birçok uygulama alanı olan akışkan yatağın
ne olduğunu açıklamak gerekmektedir. Çeşitli akışkan yataklı buhar kazanı sistemleri
Şekil 117-119 ‘de görülmektedir.

179
 Şekil 117. Akışkan yataklı bir buhar santrali ve üniteler

Şekil 118. Tipik bir akışkanlaştırılmış yatak sisteminin çalışması

180
 Şekil 119. Biyogaz için akışkanlaştırılmış yatak tesisi

13.1. AKIŞKAN YATAK PROSESİ

Bir kolon içinde yığılı durumda bulunan taneciklerin teşkil ettiği yatak bölgesine alttan
düşük bir hızla hava verilmeye başlandığında, hava parçacıklar üzerinde fazla kuvvet
uygulayamaz ve parçacıklar arasından kendine boşluklar bularak yukarı hareket
eder. Bu durum parçacıkların hareket etmediği sabit yatak konumudur.

Akış hızı artırıldıkça, hava parçacıklara daha fazla kuvvet uygulayarak, parçacıkların
arasındaki yerçekiminden kaynaklana kuvvetleri azaltır. Hız daha da artırıldığında
parçacıkların üzerindeki kaldırma kuvveti yer çekimini dengeleyerek, yukarı doğru
akan havanın içinde parçacıkların asılı kalmasını sağlar. Artık yatağı oluşturan
parçacıklar akışkan özelliklerini sergilemeye başlamıştır ve bu durum minimum
akışkanlaşma koşulu, bunu sağlayan gaz hızı da minimum akışkanlaşma hızıdır.

Yatak bölgesinin kapladığı hacmi fazla değiştirmeyen bu konumda hızı daha da

artırılırsa, yatak içinde hava kabarcıkları oluştuğu ve kabarcıkların yatağı, suyun
kaynamasına benzer bir şekilde terk ettikleri görülür. Kabarcıklı akışkan yatak olarak
adlandırılan bu sistemlerde, gaz-katı karışımının kapladığı hacim sabit yatak

181
konumuna göre belirgin şekilde artmasına rağmen, yatak bölgesi ile üzerinde
bulunan serbest bölge arasında halen kolaylıkla ayırım yapılabilmekte ve gözle
görülür bir yatak yüzeyi bulunmaktadır.

Hava akışını daha da hızlandırılması durumunda, kabarcıklar daha da büyüyecek ve

birleşerek yatakta daha büyük boşlular oluşturacaktır. Türbülanslı akışkan yatak
olarak adlandırılan bu durumda, katılar yüksek katı konsantrasyonuna sahip, birbirine
bağlı gruplar halinde bulunurlar. Eğer gaz akışı ile hareket eden katılar, havadan
ayrıştırılarak yatağa geri döndürülürse, parçacılar bir döngüde dolaşmaya
başlayacaklardır. Dolaşımlı akışkan yatak olarak tanımlanan bu tür sistemlerde altta
bulunan yoğun yataktan daha yukarıda bulunan seyreltik bölgeye doğru katı gittikçe
düşse de, kabarcıklı sistemlerin aksine, iki bölge arasında belirgin bir geçiş
bulunmamaktadır. Geri döndürülen katıların ağırlığı sistemden akan havanın
ağırlığının yüzlerce katı olabilirken, bu durum, yataktaki katıların ağırlığının yarattığı
basınç farkının artmasına sebep olur.

Yanma odasındaki basınç farkı hava akışı ile değişmekte olup, minimum
akışkanlaşma hızına ulaşana dek hızın artmasıyla artar. Bu noktada katılar havada
asılı kaldığı için karşılaşılan direnç, sadece yataktaki katıların ağırlığına bağlıdır.
Dolayısıyla katıların sistem dışına taşınmasına sebep olacak hıza erişilene kadar
basınç farkı sabit kalacaktır ve bu noktadan sonra sistemden katıların kaçmasıyla
toplam ağırlık düştüğü için basınç farkı azalacaktır.

Şimdiye kadar anlatılan akışkanlaşma koşullarından sadece kabarcıklı ve dolaşımlı

akışkan yataklar buhar üretimi için kullanılmaktadır.

13.2. AKIŞKAN YATAK TEKNOLOJİSİNİN GELİŞİMİ

1930’lu yıllar ve 1940’ların başında geniş çaplı araştırma ve geliştirme çalışmaları

sonucunda akışkan yatakların katı-gaz teması gerektiren uygulamalardaki
avantajların saptanması, ilk olarak benzin ve diğer petrol bazlı ürünlerin üretimi için
akışkan yataklı katalitik ayırıcının geliştirilmesi sağlanmıştır. Bugün akışkan yataklar
dünya çapında birçok endüstride çeşitli prosesler için kullanılmaktadır.

1960’ların başlarında, termik santrallerden kaynaklanan kükürt dioksit (SO 2) ve azot

oksit(NOx) emisyonlarının azaltılmasının gerektiği ve akışkan yatakta yakma
prosesinin bu emisyonları azaltacağı düşüncesi, kömür yakan akışkan yataklı
kazanın geliştirilme çalışmalarını başlamıştır. Bu çalışmalar sonucunda,1970’li
yıllarda kabarcıklı akışkan yataklı kazan teknolojisi geliştirildikten sonra 1980’lerde
uygulamalar dolaşımlı akışkan yataklı kazanlara yönelmiş ve o tarihlerden bu güne
sayıları hızla artan başarılı santral uygulamaları gerçekleştirilmiştir. Akışkan yataklı
yakma teknolojileri, sanayide sıcak su, buhar. Kurutma amaçlı sıcak gaz ( örnek

182
olarak; çimento sektöründe hammadde kurutma) elde etmek amaçlı kullanıldığı gibi
termik santrallerde de enerji elde etmek için de kullanılmaktadır.

13.3. AKIŞKAN YATAKTA YAKMA VE DİĞER TEKNOLOJİLER

Bütün yakma teknolojileri bir şekilde yakıt ve havanın karışmasını sağlayarak, yakıtın
yapısındaki kimyasal enerjinin kullanılabilir enerjiye çevrilmesini sağlamaktadır.
Akışkan yataklı kazanlar, katı yakıt, özelliklede kömür yakma işleminde kullanıldığı
için kömür yakma teknolojileri ile karşılaştırılması uygun olacaktır.

Pülverize kömür teknolojisi, mikron boyutunda kömürün yüksek sıcaklıkta

yakılmasını gerektirir. Kömür parçacıklarının yanma odasına geniş ölçüde yayıldığı
bu sistemlerde, brülörün bulunduğu bölgede sıcaklık 1600-1900⁰C’ye kadar ulaşır.
Parçacıkların boyutu çok küçük olduğundan, kazan içinde kaldığı süreleri yanma
gazlarınkine çok yakındır. Izgaralı kazanlarda ise parçacık boyutu pülverize
kazanlara göre epeyce yüksektir (25-30mm). Kömür parçacıkları hareketli ızgaranın
üstünde havanın ve yanma gazlarının içinden aktığı sabit bir yatak oluşturur.
Sıcaklıkların 1600⁰C’yi aştığı bu sistemlerde yakıtın ocak içinde kaldığı süre
ızgaranın hızına bağlıdır.

Akışkan yatakta yakma teknolojisinde parçacık boyutu bu iki sistemdeki parçacık

boyutunun ortasına düşmektedir. Genel olarak 12 mm’den küçük boyuta kırılan
kömür, yatak malzemesi içindeki oranları yaklaşık %2 olacak şekilde beslenerek,
yukarı doğru akan hava sayesinde akışkanlaşan yatak malzemesi içinde tutuşarak
yanmaya başlar.

Yatak malzemesi, yakıtın külü, SO2 gazının tutulması için yatak bölgesine beslenen
kireçtaşı, kalsiyum sülfat ve bazen de kumdan oluşmaktadır. Yataktaki katıların
sıcaklığı 750-900⁰C aralığında olurken, hava ve kömür besleme hızı ayarlanarak
gereken miktarda enerjini elde edilmesinde süreklilik sağlanır.

Kömürün sistemde kalma süresinin uzun olması ve yüksek kütle transferi sayesinde
akışkan yataklı yakıcılarda kömür ya da diğer katı yakıtlar, konvansiyonel yakma
proseslerinden çok daha düşük sıcaklıklarda verimli olarak yakılabilir.

Yakıt parçacıkları yandıkça boyutları küçülür ve havanın kaldırma kuvveti ağırlıklarını

yenecek boyuta ulaştıklarında, hava tarafından taşınarak yanma odasının dışına
çıkarlar. Uçucu kül diye adlandırılan bu parçacıklar çıkışta tutularak yatağa geri
gönderilebilir ve bu durumda yanmasını tamamlamış parçacıklar için yanma süresi
sağlanmış olur. Bu sebeplerden dolayı, akışkan yatakta kömürün karbon yanma
verimi %98’in üstünde olmaktadır.

183
13.4. AKIŞKAN YATAK TEKNOLOJİSİNİN AVANTAJLARI
Akışkan yatakta yakma teknolojisinin ilk geliştirilme sebebi olan kükürt dioksit ve azot
oksit emisyonlarının düşürülmesi, yatak içerisine kireç taşı ilavesi ile kükürt dioksitin
tutulması ve düşük yanma sıcaklıklarında azot oksit oluşumunun azalmasıyla ilave
gaz arıtma tesisi gerektirmeden sağlanabilmiştir. Daha sonraları yapılan çalışmalar,
bu teknolojinin pratikte diğer teknolojilerle değerlendirilmesi mümkün olmayan düşük
kaliteli yakıtları yakılabileceğini göstermiştir. Ayrıca akışkan yataklı kazanlar, kaynağa
göre büyük farklılıklar gösteren kömür bileşimindeki değişikliklere karşı da daha
esnektir. Özelikle düşük yanma sıcaklığı ve yatak içinde gerçekleşen mükemmel katı-
gaz karışımı, akışkan yataklı kazanlara birçok avantaj sağlamaktadır.

Yüksek Yanma Verimi ve Yüksek Isı Transfer Katsayısı

Akışkan yataklı kazanlarda mükemmel katı-gaz karışımının sağlanması ve

parçacıkların yatakta kalış süresinin uzunluğu nedeniyle yüksek yanma verimi elde
edilmektedir. Yanma verimi kazanı terk eden parçacıkların tutularak sisteme geri
gönderilmesi ile daha da arttırılır. Bunlara ilaveten yatak içerisinde ısı transfer
katsayısı çok yüksek olduğu için ısı transfer yüzey alanları ve dolayısıyla kazan
boyutları konvansiyonel kazanlara göre daha küçüktür ve daha az yatırım maliyeti
gerektirir.

Yakıt Hazırlama Kolaylığı

İri tane boyutu nedeniyle pulverize kömür tesislerine nazaran daha düşük yatırım
maliyetine sahip yakıt hazırlama tesisleri kurulmaktadır. Özellikle yüksek küllü
kömürlerde, pülverize yakıt hazırlama sistemleri sıklıkla bakım gerektirmektedir.
Dolayısıyla, akışkan yataklı kazanlar için 12mm’nin altında kırılan yakıtın hazırlamak
daha kolay ve daha ucuzdur.

Yüksek Hizmete Alma kolaylığı

Özellikle erime ve yapışma ihtimali olan kül erime noktası düşük yakıtların akışkan
yataklı kazanlarda yakılması durumunda, erime noktasının altında sıcaklıklarda
çalışıldığı için, ısı transfer yüzeylerine kül yapışması sonucu oluşacak birçok kazan
işletme problemine rastlanmaz. Dolayısıyla, akışkan yataklı kazanlarda %90-95
düzeyinde hizmete alma kolaylığı söz konusudur.

Yakıt Bileşimine Esneklik

Yatak malzemesinin yüksek ısıl kapasitesi sayesinde, yakıtın yatağa girdiğinde

anında ısınması ve parçacıklara yanma için uzun süre sağlanması, akışkan yataklı

184
kazanlarda, düşük ısıl değerli yakıtların bile rahatlıkla yakılabilmesini sağlamaktadır.
Aynı sebeplerden akışkan yataklı kazanlar, kül ve kükürtçe zengin yakıtların
değerlendirilmesine ve düşük kaliteli ikinci yakıtlarla beraber yakma işlemine
uygundur. Ayrıca akışkan yataklı kazanlar, çok daha geniş bir yelpazedeki yakıt
bileşimini yakabilecek şekilde tasarlanabilir. Yakıt bileşimine esneklik konusunda
dolaşımlı akışkan yataklı kazanlar, kabarcıklı sistemlerden daha başarılıdır. Ancak bu
sistemlerde tasarım değerlerini zorlayan bir yakıtın kullanılmasının önünde sınırlar
olduğu unutulmamalıdır.

Düşük NOx ve SO2 Emisyonları

Kükürt dioksit(SO2), özellikle asit yağmurlarına yol açması, dolayısıyla havada ve

suda asit birikimi oluşturması sebebiyle önemle üzerinde durulan emisyonlardan
biridir. Zira yanma, sırasında yakıtın bünyesinde bulunan kükürdün oksitlenmesiyle
kükürt dioksit oluşurken, akışkan yataklı kazanlarda yatak bölgesine kireçtaşı
beslenerek bu kükürt dioksit tutulur. Kireçtaşı yatağa beslendiği anda sıcaklığın
etkisiyle endotermik kalsinasyon reaksiyonu gerçekleşir.

CaCO3(k) →CaO(k) +CO2

Kalsiyum oksit oluştuğunda ise kükürt dioksit ve oksijen gazları ile reaksiyona girerek
katı fazda kalsiyum sülfat oluşturur.

CaO(k)+SO2(g) +1/2 O2(g) → CaSO4(k)

Oluşan kükürt dioksitin katı faza geçmesiyle, yatak malzemesi ya da uçucu kül ile
beraber sistem dışına taşınarak ortadan kaldırılacak katık haline gelir. Kalsiyum
oksitten, kalsiyum sülfat oluşumunun gerçekleştiği yukarıdaki reaksiyonla ilgili olarak;
kalsiyum sülfatın, akışkan yataklı kazanlara özgü düşük çalışma sıcaklıklarında (750-
900⁰ C) kimyasal olarak kararlı olduğu için, katı fazda ve bozulmadan kazandan
dışarı alınabildiği büyük bir avantajdır.

Yanma veriminin artırılmasına ilaveten, yukarıdaki reaksiyon zincirinden en yüksek

kükürt tutma verimini, alabilmek için, kazanı terk edip siklonda tutulan katı
parçacıkların, kabarcıklı sistemlerde küçük bir kısmı, dolaşımlarda ise çok büyük
kısmı, reaksiyonların devamı için kazana geri gönderilir. Geri gönderme işlemiyle,
katıların gazla teması için daha çok süre, reaksiyon için ise daha çok yüzey alanı
oluşturulduğu düşünülürse, dolaşımlı akışkan yataklı kazanlar, yanma veriminde
olduğu gibi kükürt tutma veriminde de kabarcıklı akışkan yataklı kazanlara göre daha
üstündür.

Azot oksitler, çevreyle etkileşimleri açısından kükürt oksitlerden çok daha geniş
kapsamda etkileri olan gazlardır. Tüm çeşitlerinin tanımlanması için NO x formülü ile

185
ifade edilen azot oksitlerin asit yağmuru, yer seviyesinde ozon oluşumu, atmosferin
üst seviyelerinde ozon tabakasının incelmesi, sera gazı etkisi ve fotokimyasal sis
oluşumunda yer almasıyla çevre üzerinde belirgin etkileri vardır. Bu gazların yanma
sonucunda oluşması için iki kaynak vardır; bunlar yakıttaki azot ve yanma için
beslenen havadaki atmosferik azottur. Atmosferik azotun özellikle 1200⁰C ve
üzerindeki sıcaklıklarda oksijenle reaksiyona girmesi sonucunda oluşan ısıl-azot
oksit, çok daha düşük işletme sıcaklığına sahip akışkan yataklı kazanlarda kayda
değer miktarda oluşmamaktadır. Yakıt kaynaklı azot oksitlerin oluşumu ise değişik
mekanizmaların beraber ilerlediği reaksiyonlarla gerçekleşir. Akışkan yataklı
yakıcılarda azot oksit emisyonlarının azaltılması için kademeli hava beslenmesi
yapılarak sisteme verilen havanın bir kısmı alttan, geriye kalan kısmı yatak üstünde
çeşitli noktalardan beslenir. Bu uygulama ile indirgeyen atmosfer oluşturulması
azotun oksitlenerek azot oksite dönüşmesini engeller.

Sonuç olarak, düşük yanma sıcaklığı (750- 900⁰ C) sayesinde düşük miktarda ısı NOx
ve kademeli hava beslemesi sayesinde düşük yakıt kaynaklı NO x ve yakıcının içinde
kireçtaşı ile SO2’nin tutulması sayesinde, ilave baca gazı arıtma tesisleri olmaksızın
akışkan yataklı kazanlardan yönetmenliklerle belirlenmiş olan sınırların altında NOx
ve SO2 emisyonları elde edilir.

Kullanılabilir Kül

Akışkan yataklı kazanlarda yakma işlemi sonucunda elde edilen kuru ve depolanabilir
külün değişik kullanım alanları bulunmakta, yeni kullanım sahaları için de araştırma
çalışmaları yapılmaktadır. Tarıma elverişli toprak elde etmek, atık/çamur
stabilizasyonu, yol yapımında taban malzemesi, atık alanları kapatılması gibi
işlemlerde akışkan yataklı kazanların külleri kullanılabilmektedir. Kazanlara yakıt
sağlayan açık maden ocaklarının geri kazanımında dolgu malzemesi olarak
kullanılan bu külün, sıcak su üretimi için akışkan yataklı kazan bulunan çimento
tesislerinde, üretime hammadde olarak aktarılmasıyla maliyetlerden tasarruf
gerçekleşir.

13.5. AKIŞKAN YATAKLI KAZANLARIN SINIFLANDIRILMASI

Akışkan yataklı kazanlar, atmosferik ve basınçlı olmak üzere iki grupta

sınıflandırılabilir. Atmosferik basınç civarında çalışanlar atmosferik akışkan yataklı
kazan(AAYK), 5-20atm arasında çalışanlar basınçlı akışkan yataklı kazan(BAYK)
olarak adlandırılırlar. Bunun ardından, akışkan yataklı kazanlar akışkanlaştırma
koşullarına bağlı olarak da kabarcıklı (KAYK) ve dolaşımlı (DAYK) akışkan yataklı
kazanlar olmak üzere ikiye ayrılır.

186
13.5.1. Kabarcıklı Akışkan Yataklı Kazanlar

Akışkan yataklı kazanlarda, yakıcıya beslenen, kırıcılardan geçirilmiş yakıt ve

kireçtaşı parçacıkları, alttaki dağıtıcı plakadan geçerek yanma odasına giren ve
yukarı doğru akmakta olan hava akımında asılı kalırlar (Şekil 120).

Şekil 120. Kabarcıklı akışkan yataklı kazanlarda sistemin şematik görünüşü

Minimum akışkanlaşma koşulunu sağlayan gaz debisinin üstüne çıkıldıkça

kabarcıklar ortaya çıkmaya başlar. Kabarcıkların, taneciklerin yatak içerisinde
dolaşımını sağlaması ile katı taneciklerin kazan içerisinde mükemmele yakın bir
şekilde karışması mümkün olur.

Şekil 121. Atmosferik basınçlı kabarcıklı akışkanlaştırılmış yataklı kazan

187
Bu kazanlarda katı-gaz karışımının gerçekleştiği yatak bölgesi ile yukarıda bulunan
serbest bölge arasında kalan yatak yüzeyi oldukça belirgindir. Yanma sonucu oluşan
uçucu kül, gazla beraber sürüklenir ve nispeten daha iri parçalar siklonda, ince
taneler de daha ileride bir elektrostatik ya da torba filtrede tutulur. Siklonda tutulan
uçucu külün, gerekli görüldüğünde yatak bölgesine tekrar beslenmesiyle, yanma ve
kükürt verimlerinin artması sağlanır.

Kabarcıklı akışkan yataklı kazanlarda, kazan borularının bir bölümü yanmanın

gerçekleştiği yatak bölgesinin içine yerleştirilerek 800-900⁰C civarında sabit sıcaklık
sağlanır. Kazanın diğer bölümlerinde uygun yerlere de baca gazlarının ısısından
maksimum seviyede istifade edilecek şekilde kazan boruları yerleştirilir. Kabarcıklı
akışkan yataklı kazanlar özellikle yüksek kapasitelerde uygulanmazken, dolaşımlı
sistemler tercih edilmektedir.

13.5.2. Dolaşımlı Akışkan Yataklı Kazanlar

Temsili bir akım şeması verilen dolaşımlı akışkan yataklı kazanlarda, küçük tanecik
boyutu ve yüksek gaz hızları sebebiyle yatak ve serbest bölge ayırımı belirgin bir
şekilde yapılamaz. Bir başka deyişle, gaz hızları kabarcıklı sistemlerdekinin (~2m/s)
2-3 katı daha fazla olduğu için, parçacıkları rahatlıkla sürükleyerek, tanecik yoğun ve
seyrek bölgeleri ayıran belirli bir yüzeyin oluşmasını engellenir. Bu sistemlerde
yanma havasını kademeli olarak beslenmesiyle yanmanın tüm kazan boyunca
sürmesi sağlanır. En altta giren hava miktarı toplam havanın %60-%75’ini
oluştururken, geri kalan hava daha yukarı seviyelerden ikincil hava olarak sisteme
verilir. Yanma 840-900⁰C’de gerçekleşirken, ince tanecikler (<450 mikron) 4- 6 m/s
yanma gazı hızıyla yakıcının dışına taşınırlar. Bu parçacıklar genelde yanma odası
çıkışına yerleştirilen siklon tarafından tutularak yanma odasına geri gönderilir.
Böylece dolaşım gerçekleşmiş olur (Şekil 122).

Şekil 122. Dolaşımlı akışkan yataklı kazan şeması

188
Parçacık dolaşımı, parçacıkların ısısından maksimum yararlanılarak yakıcı
duvarlarına verimli ısı transferini ve kazanı terk eden parçacıkların geri dönmesi ile
kömüre yanma, kireç taşına da kükürt tutması için yakıcı içinde daha uzun süre
kalmasını sağlar. Ayrıca, geri döndürülen parçacık debisinin yanma gazı debisinden
çok daha yüksek olması, yanma odası sıcaklığının stabil kalmasını sağlar. Yatağın
içine yerleştirilmiş kazan boruları bulunmayan bu sistemlerde borular yanma odasının
duvarlarına ve gaz yolu üzerine yerleştirilir. Kazan duvarlarındaki borular gereken
ısıyı sistemden alırken, sıcaklığın da belirtilen düzeyde kalması sağlanır.

Dolaşımlı akışkan yataklı kazanlarda kullanılan kireçtaşı boyutu daha küçük olduğu
için, birim ağırlık başına kireçtaşı yüzey alanının artması, kükürt dioksit- kireçtaşı
reaksiyonun da hızını artırır. Bu durum, kömürün yapısında bulunan birim kükürt
karşılığında sisteme beslenmesi gereken kireçtaşı miktarını düşürmektedir. Bir başka
deyişle, Ca/S molar aranı, teorik limit olan 1’e yakındır ki, bu değere en çok yaklaşan
akışkan yatak tipi, dolaşımlı sistemlerdir.

Akışkan yataklı kazanların teknolojisi gereği, hem kabarcıklı hem de dolaşımlı

sistemlerde yakıt bünyesindeki kükürdün çok büyük bir bölümü yatakta kireçtaşı ile
reaksiyona girerek tutulmuş olduğundan, baca gazlarının kükürt içeriği düşüktür.

Yatakta dolaşan gazların kükürtten arındırılmış olması, düşük sıcaklıkta korozyon

tehlikesini ortadan kaldırarak, kazan çıkışında baca gazı sıcaklığının diğer tip
kazanlara göre daha düşük seçilebilmesini, bu da baca gazı ısısından en yüksek
oranda yararlanılabilmesini sağlar. Bu durum akışkan yataklı kazanların verimini
artırır.

Dolaşımlı sistemlerin bir başka avantajı da kademeli hava beslemesi sayesinde yakıt
kaynaklı azot oksit oluşumunun kabarcıklı sistemlere göre daha az oluşudur. Yanma
için gerekli havanın tamamının alttan beslenmeyişi, yatak bölgesinde indirgeyen
atmosfer oluşmasını ve yakıt bazlı azotun atmosferik azota indirgenmesini
sağlamaktır. Dolayısıyla, yüksek ısıdan kaynaklanan azot oksit oluşumunun da çok
düşük olduğu dolaşımlı akışkan yataklı kazanlarda, alışılagelen sistemlerde bulunan
herhangi bir ek tesis olmaksızın 200mg/Nm³’den daha az azot oksit emisyonları elde
edilebilmektedir.

13.5.3. Basınçlı Akışkan Yataklı Kazanlar

Basınçlı akışkanlı kazanlarda kömür, 5 atm ile 20 atm aralığında bir basınç altında
yandığı için buhar üretiminin yanı sıra, gaz türbinlerine beslenebilecek basınca sahip
yanma gazı elde edilebilir. Proses buharı ve buhar türbinlerinden elektrik elde

189
edilmesine ek olarak, gaz türbinlerinden de elektrik elde ediliyor olması basınçlı
sistemleri atmosferik çalışan akışkan yataklara göre daha verimli kılar. Ancak basınçlı
sistemlerde sıcak gazın temizlenmesi çok önemli bir konudur ki, eğer kazanı terk
eden sıcak gaz, siklonlar ve filtreler aracılığıyla parçacıklardan iyice arındırılamazsa
ve korozyona yol açan gaz bulunduruyorsa, en hassas üniteler olan gaz türbinin
kanatlarının zarar görmesi kaçınılmazdır (Şekil 123).

Şekil 123. Basınçlı akışkan yataklı sistemin görünüşü

Bu sebeple sıcak gazların temizlenmesi üzerine yapılan araştırmalar, verimi yüksek

bu tesisleri sorunsuzca uygulanabilir kılmak adına büyük önem teşkil etmektedir.
Basınç altında reaksiyonların gerçekleşiyor olması yanmaya olumlu etki ederken
kükürt tutma verimini de artırmaktadır. Hem kabarcıklı hem de dolaşımlı sistemler
basınçlı olarak tasarlanabilse de daha yaygın olan kabarcıklı akışkan yatakların
100MWe kapasiteli basınçlı uygulamaları da mevcuttur. Basınçlı dolaşımlı akışkan
yataklar ise geliştirme amacıyla kurulmuş 130 MW gücünü bulan üniteler üzerinde
yapılan çalışmalarla uygulamaya geçirilmeye çalışılmaktadır.

Kazan Verimini Nasıl Artırılabilir

1. Optimum yanma sağlamayla,

2. Brülörün yakma havasını ısıtılmasıyla,
3. Kazanlarda kireçtaşı oluşur. Bu ısı transferini engeller. Bu nedenle kireç taşı
oluşumunu engelleme yoluyla,
4. İzolasyonun iyi bir biçimde uygulanmasıyla,
5. Kazanın besleme suyu sıcaklığının artırılmasıyla,

190
6. Blöf sayısını artırma yoluyla kazan verimi artırılabilir.

Çeşitli ısı geri kazanımı ile yüksek verimle çalışan kazan modeli

191
 14. BUHAR KAZANLARININ ISIL HESAPLARI

Buhar kazanlarının ısıl hesaplarında yanma sıcaklığı, yanma gazı sıcaklığı ve ısı
transfer yüzeyinin hesabı en zor kısmı teşkil eder. Isı transfer yüzeyleri yerleştirilirken
ısının açığa çıktığı yani yanma odasından başlanmak sureti ile bacaya doğru ısı
transfer yüzeyleri şu şekilde sıralanır.

14.1. BUHARLAŞTIRICI BORULARI

Işıma ile ısı transferinin etkili olduğu bölgelere buharlaştırıcı boruları yerleştirilir.
Gerek boru içerisinde ve gerekse boru dışında ısı transfer katsayısı oldukça
yüksektir.

14.2. KIZDIRICI VEYA KIZDIRICI BORULARI

Işıma ve konveksiyonla ısı transferinin etkili olduğu bölgede buharlaştırıcı borularını

takip edecek şekilde dizilirler. Ön kızdırıcı ve son kızdırıcı ile ara kızdırıcılar buhar
sıcaklığı ve yanma gazı sıcaklığına bağlı olarak dizilirler. İlk kızdırıcı genellikle son
kızdırıcıyı takip eder.

14.3. HAVA ÖN ISITICILARI İLE BESLEME SUYU ÖN ISITICILARI

Yanma gazının entalpisini belirli bir şekilde değerlendirebilmek için besleme suyu
giriş sıcaklığına ve havanın ön ısıtıcıdan çıkış sıcaklığına göre uygun şekilde dizilirler.
Mesela, hava ön ısıtıcıları ve su ön ısıtıcıları ikişer grup halinde ilk kızdırıcıdan sonra
hava son ısıtıcısı, su son ısıtıcısı, hava ön ısıtıcısı ve su ön ısıtıcısı olacak şekilde
dizilebilir.

Hava son Su son Hava ilk Su ilk

ısıtıcısı ısıtıcısı ısıtıcısı ısıtıcısı

Şekil 124. Prosesin işleyiş şeması

192
 Kızdırıcı boru Son kızdırıcı
mb,hbç

İlk kızdırıcı
tbç,yg
Buharlaştırıcı
boruları
Yanma Hava son ısıtıcısı
Odası

mb,hbsg Sıvı son ısıtıcısı

Şekil 125. Bir buhar kazanı tesisinin şematik görünüşü

14.4. TEORİK YANMA SICAKLIĞININ HESABI

Yanma sıcaklığının hesabı oldukça fazla işlemler gerektirdiğinden derslerimizde
kısa zamanda sonuca gidilecek bir metot uygulanacaktır. Rosin ve fehling tarafından
tavsiye edilen bu metotla teorik yanma sıcaklığı şu şekilde bulunur;
( λ−1)Lmin) ( λ −1).Lmin
l= =V
Vyg ygmin + ( λ −1).Lmin

Hu
h= V
ygmin + ( λ −1).Lmin

İfadeleri ile iki değer hesaplandıktan sonra h,t diyagramından faydalanarak yanma
gazı sıcaklığı bulunur. Eğer yanma gazı sıcaklığı ve l biliniyorsa aynı diyagram
kullanılarak yanma gazının entalpisi bulunur (hyg).

Yukarıdaki formüllerde kullanılan yanma gazı hacmiyle minimum hava miktarı

yaklaşık olarak aşağıdaki ifadelerle elde edilir.

a. Katı Yakıtlar:

1.01 Hu Nm3
Lmin = ( + 0.5)
1000 kgy

Ve,

193
 0.89 Hu Nm3
Vygmin = ( + 1.65)
1000 kgy

b. Ağır sıvı Yakıtlar(Fuel-Oil):

0.85 Hu Nm3
Lmin = ( + 2)
1000 kg y

Ve,

1.11 Hu Nm3
Vygmin =
1000 kgy

14.5.HAVA FAZLALIK ORANI, λ

Tablo 16. Çeşitli ateşleme ve yakıt türleri için hava fazlalık oranları
Kuru Kül Ateşleme λ Ergimiş Kül Ateşleme λ

Antrasit Tozu 1.25 Antrasit Tozu 1.20

Yağsız Taş Kömürü 1.25 Taş Kömürü 1.15

Yağlı Taş Kömürü 1.20 Linyit Kömürü 1.15

Linyit Kömürü 1.20 Siklon Ateşlemelerde 1.05

Sıvı Yakıt Ateşleme 1.05 Gaz Ateşleme 1.15

14.6. BUHARLAŞTIRICI ÇIKIŞINDA YANMA GAZI SICAKLIĞININ

HESABI
Bu sıcaklığı bulabilmek için buharlaştırıcıda transfer edilen ısı miktarını bilmek
gerekir. Bu ise suyun buharlaştırıcı borularına giriş durumu ile buharlaştırıcı boruların
toplandığı üst toplayıcıdaki buhar durumunun bilinmesiyle mümkündür. Şekildeki
değerlerle buharlaştırıcıda transfer edilen ısı miktarı:

Qb = mb ( hbç - hbsbg )

Eşitliği ile bulunur.

Buharlaştırıcıya suyun giriş durumu doyma noktasına yakın olarak seçilir. Giriş
sıcaklığı en fazla buharlaşma sıcaklığı kadar olabilir. 30 0C veya 50 0C daha küçük
sıcaklıkta su buharlaştırıcıya sevk edilebilir. Buharlaştırıcıdan çıkışta kuruluk
derecesi(buhar oranı) 0.97 – 0.98 arasında olabilir. Tamamen kuru buhar elde etmek
mümkün değildir. Buharlaştırıcı çıkışında yanma gazı sıcaklığını bulmak için h,T-

194
diyagramı kullanılır. Bunun için önce 1nm 3 yanma gazından çekilen ısı miktarını
hesaplamak lazımdır. Harcanan yakıt miktarı bilindiğine göre, (eğer kazan verimi
seçilmişse) 1 saatte açığa çıkan yanma gazı miktarı:

V̇yg = my .Vyg

Eşitliği ile bulunur.

Qb: 1 saatte buharlaştırıcıda transfer edilen ısı miktarı olduğundan yanma gazından
entalpisindeki değişme,
Q
∆hygb = V̇ b
yg

Olacaktır. Bu değerle,

hygbç = hygt - Δhygb

eşitliği ile yanma gazının buharlaştırıcıdan çıkış entalpisi bulunmuş olur. Daha sonra,
h,T-diyagramından yanma gazının buharlaştırıcıdan çıkış sıcaklığı bulunur.

14.7.BUHARLAŞTIRICIDA ISI TRANSFER YÜZEYİNİN HESABI

Bunun için önce yanma odası geometrisi tespit edilir.

14.8.YANMA ODASI HACMİNİN HESABI

Saatte yanma odasında açığa çıkan ısı miktarıyla ısıtılmış havanın beraberinde
getirdiği ısı miktarı bulunarak toplanır. Ateşleme türüne bağlı olarak seçilecek yanma
odası ısı yükü ile yanma odası hacmi bulunur. Yanma odasında açığa çıkan ısı
miktarı my.mg.Hu olacaktır. Havanın getirdiği ısı miktarı ise h,t diyagramı kullanılarak
bulunabilir. Hava giriş sıcaklığı belli olduğuna göre h,t diyagramındaki en alttaki eğri
kullanılarak havanın giriş entalpisi bulunur. Bir saatte tesise giren hava miktarı;
nm 3
λ. mg .Lmin ( ) olduğuna göre hava ile yanma odasına giren ısı miktarı:
h

Qhava = λ .mg .Lmin .hhyg

Olacaktır. Yanma odasında açığa çıkan ısı ile hava ile yanma odasına giren ısıların
her ikisi toplandığında toplam ısı miktarı ortaya çıkar.

195
14.9.YANMA ODASI KESİTİNİN HESABI

Yukarıda yapılan hesaplamalardan faydalanılarak yanma odası kesit ısı yükü ile
yanma odası kesit alanı bulunur. Kazan alev borulu ise alev borusunun çapı
kolaylıkla hesaplanabilir. Sıvı borulu kazanlarda ise kazan genişliği ve eninin
hesaplanması seçilen geometrik şekle bağlı olarak yapılır. Dikdörtgen kesitli yanma
odalarında yanma odası enini bulabilmek için önce yanma odası genişliği elde edilir.

Yanma odası genişliği, genişlik gücü dikkate alınmak suretiyle bulunur. Yanma odası
yüksekliği ise kesit alanı bulunduktan sonra yanma odası hacminden elde edilir.

14.10.ISI TRANSFER YÜZEYİNİN HESABI

Isı transferi iki yoldan etkili olmaktadır. Işıma ile ısı transferi ve konveksiyonla ısı
transferi buharlaştırıcı borularının bulunduğu bölgede yanma gazı sıcaklığı yüksek
olduğundan ışıma ile ısı transferi daha etkilidir. Alev borulu kazanların alev borusu
içerisinde alev ışıması etkindir.

tbd λ
tbd td=?

δ tb

Şekil 126. Sistem parametreleri

tygt + tygbç
t mygb = (1)
2

Işıma ile ısı transferi hesabının yapılabilmesi için önce yanma gazı içindeki CO 2 ve
H2O buharının hacimsel oranlarını tespit etmek gerekir. Gaz kalınlığı (s) yanma odası
tespit edildikten sonra seçilen kanal kesitine göre bulunur. Yanma odasının
absorbsiyon katsayısı A, 0.8 – 0.95 arasında değişir. Isı transferi formülündeki gaz
sıcaklığı ortalama yanma gazı sıcaklığı olarak (1), ve duvar sıcaklığı buharlaşma
sıcaklığından 50 0C kadar daha yüksek seçilerek formüle konulur. Boru dizilişinin
etkisini dikkate almak için 𝜑̅ katsayısı ilgili tablodan seçilir.

Konveksiyonla ısı transferi için ortalama yanma gazı hızının bulunması gerekir.
Saatte yanma odasından geçen yanma gazı bilindiğine ve yanma odası kesiti de
hesap edildiğine göre ortalama hızı bulabilmek için,

V̇yg = Vmyg Ayo

196
Eşitliği kullanılır. Bu eşitlikteki değerleri yerine koyarken yanma gazı hacminin
ortalama yanma gazı sıcaklığı tmygb ile hesaplanması gerekir.

14.11.KIZDIRICI GİRİŞ VE ÇIKIŞINDA YANMA GAZI

SICAKLIĞININ HESABI

hkb,mb h” ,mb

tygkg tygkç

Kızdırıcı borularına buhar, yanma gazı sıcaklığının düşüş yönünün tersinden girer.
Sonra kızgın buhar olarak çıktığı kesitte yanma gazı sıcaklığı diğer kesitlerdekinden
daha yüksektir. Kızdırıcı girişinde yanma gazı sıcaklığı buharlaştırıcı çıkışındaki
yanma gazı sıcaklığından daha düşük olmakla beraber yaklaşık hesaplarda bu iki
sıcaklık birbirine eşit olarak alınabilir. Kızdırıcı çıkışındaki yanma gazı sıcaklığını
bulabilmek için kızdırıcıdan transfer edilen ısı miktarı hesaplanır. Şekildeki değerlerle
transfer edilen ısı miktarı,

Qk = mb (hkb - h’’)

veya buharın kuruluk derecesi x ile,

hbg= h’+ x (h’’ - h’)

Değeri yukarıdaki eşitlikte h’’ yerine konarak Qk bulunur. Bu işlem yapıldıktan sonra
kızdırıcı giriş ve çıkışı arasında oluşan entalpi düşüşü daha önce yapıldığı gibi
tekrarlanarak hesaplanır. Kızdırıcı çıkışındaki yanma gazı entalpisi bulunarak h,T-
diyagramından bu kesitteki yanma gazı sıcaklığı elde edilir. Isıtılmış havanın
sıcaklığına bağlı olarak değişebilir.

197
14.12.ÖN ISITICILARIN GİRİŞ VE ÇIKIŞINDA YANMA GAZI
SICAKLIĞI HESABI
Ön ısıtıcıların sıralaması havayı ısıtmak için gerekli olan ısı transferi yanma gazı
sıcaklığının yüksek olduğu ortamlarda kolaylıkla yapılabildiğinden hava ön ısıtıcıları
yanma gazının daha yüksek sıcaklıkta olduğu bölgeye yerleştirilir. Isıtılan hava
miktarı bilindiğine göre havanın ön ısıtıcıya giriş ve çıkış entalpileri tespit edilerek
transfer edilen ısı miktarı bulunur. Yukarıdaki şekilde işlemler tekrar edilerek yanma
gazı sıcaklığı bulunur. Bu işlemlerde dikkat edilecek husus h,T diyagramı kullanılarak
entalpi hesaplanıyorsa bu diyagramdaki entalpi birimi kcal/nm 3 olduğundan hacim
debilerinin nm3/h olarak eşitliklere konulması gerekir. Eğer tablolar kullanılarak
işlemler yapılıyorsa seçilen birimlere dikkat etmek gerekir. Bu şekilde hava ön ısıtıcı
ile su ön ısıtıcılarının giriş ve çıkışında yanma gazı sıcaklığı bulunmuş olur. Ön
ısıtıcılarda konveksiyonla ısı transferi etkisini gösterir. Işımayla ısı transferi ihmal
edilebilir.

198
 15. PROJELENDİRME HESAPLARI

Örnek

Bir buhar kazanında saatte 300 t/h buhar üretilmektedir. Kızgın buhar basıncı 180
kp/cm2 ve sıcaklığı 550 0C’dir.Çevre sıcaklığı 10 0C, besleme suyu dönüş sıcaklığı 35
0C kullanılan yakıtın alt ısıl değeri H =5700 kcal/kg ’dır. Kazanda toz ateşleme
u
yapıldığını ve havanın giriş sıcaklığı 350 0C olduğuna göre gerekli değerleri seçerek
kazanı projelendiriniz.

Çözüm

Basınç kaybı ihmal edilecektir.

mb = 300 t/h, tbsd = 35 0C, thyρ = 3500C

Hu = 5700 kcal/kg tkb = 550 0C toz ateşleme

Pkb = 180 kp/cm2 thçe = 100C

Kızgın buhar elde edilinceye kadar transfer edilen ısı miktarının hesabı:

tbsd = 35 0C üzerinden hbsd = 35 kcal/kg olarak okunur.

Pkb = 180 kp/cm2 tkb=550 0C h,s diyagramından veya buhar tablosundan;

hkb = 818.5 kcal/kg okunur.

Qb = mb (hkb - hbsd) = 300.103(818.5-35) kcal/h

Qb = 235.106 kcal/h

Bulunur.

mb (hkb −hbsd )
ηk =
my. Hu

ηk = 0.86 / 0.92 (su borulu kazan 300 t/h’a tablodan)

ηk = 0.91 (toz ateşleme su borulu kazan)

199
 mb (hkb −hbsd ) 300.103 (818,5−35) kg
my = =
η k Hu 0,91.5700 h

my = 45.32 t/h

Olarak bulunur.

Yanma olayı verimi: ηy=0,96/0,99’dan ηy=0,97 seçerek ve ışıma kayıpları %1

alınırsa, baca kayıpları

V̇yg (cpygbg.tygbg −cphçe .tçe )

Kbg= = 0,05
my .Hu

veya

Kbg= ηy- ηk- ηış= 0.97 – 0.91 – 0.01 = 0.05

Bulunur.

qöky = 2.106 kcal/m2h

alınarak,

my Hu 10,789.106
Ayo= = = 5,395 m2
qöky 2.106

Yanma odası kesiti bulunmuş olur.

Bir kazandan üretilen buhar miktarı:

Bir alev borulu 1500 kg/h, İki alev borulu (4000-4500)kg/h

ṁb = 12 t/h

1 alev borulu seçilirse 8 kazana ihtiyaç var.

2 alev borulu seçilirse 3 kazana ihtiyaç vardır.

2 alev borulu kazan seçilerek 3 kazan paralel çalıştırılırsa saatte 12t buhar elde edilir.

Bir alev borusunun kesiti: 6 adet boru üzerinden,

Ayo 5.395
A’yo= = = 0.89 m2
6 6

200
 πd2
Alev borusu çapı: A’yo= ile
4

4A′yo
di = √ π

4.0,89
di = √ = 1.06 m
π

Alev borusu iç çapı: 2 alev borulu kazanlarda:

Q my .mu Hu
Vyo= q =
yy qyy

700 / 800 - 1000 / 1100 mm arasından, di =1100 mm seçilirse, yanma odası özgül
kesit yükü:

Qyot 10.789×106
qöky = π 2 = π
6 1.1 6 1.12
4 4

qöky = 1.89×106 kcal/m2h

elde edilir.

Izgara boyutlandırılması:

Önce alev borusunun uzunluğunun hesabı:

Vyo 43 m3
l= π 2 = 5.7m2 = 7,54 m
6 1.1
4

my Hu 1687.3 × 6700
Fız = = m2
qıy 0.8.106

Fız = 14.13 m2

Olarak hesaplanır.

qıy = (0.7 ÷ 0.9) 106 kcal/m2h

Fız
Bir ızgara alanı: = 2.355 m2
6

201
 a < di

di
h

Lı
z
a
a
Şekil 127: Izgara boyutları ve ilgili parametreler.
𝑑 a
Di =110 cm, a = 90 cm , h =√( 2𝑖 )2 – (2)2 = √0.552 – 0.452 = 0.316 m

h = 31.60 cm

Olarak bulunur.

ız F 2,355
a = 0.9 m ile L IZ = 0,9 = 0,9

Lız = 2.61 m

Teorik yanma sıcaklığının hesabı:

Lmin = 7.267 nm3/kgy

nm3
Vygmin= (0.89×Hu×10-3 + 1.65) Kgy

nm3
Vyg = Vygmin + (λ-1)Lmin = 9.0664 kg

(λ−1) Lmin 0,2∗ 7,267

l= = = 0.16
Vyg 9,0664

6700 + 8.72×40
hyg= (Hu + L.hhg) / Vyg = =
9.0664

hyg = 783,2 kcal/ nm3

L= λ Lmin

h,t-diyagramından teorik yanma sıcaklığı:

ty = 1940 0C

Okunarak hesaplanmış olur.

202
Buharlaştırıcıda transfer edilen ısı miktarı:

Qbu = mb(h’’-h’); P = 18 kp/cm2 için; tb = 206 0C ile,

h’’ = 668.2 kcal/kg buhar tablosundan

1 2 h’ = 210.1 kcal/kg

Qbu = 12.103 (668.2 – 210.1) kcal/h =12.103 × 458.1 kcal/h

Qbu= 5.497.106 kcal/h

Olarak buharlaştırıcıda transfer edilen ısı hesaplanmış olur.

Buharlaştırıcıdan çıkış sıcaklığı:

Qyot - Qbu=Vyg.İygbç

Qyot = 10.789 ×106 kcal/h

Qyot - Qbu= Vyg.hygbç

Işıma kaybı bu işlemde ihmal edilmiştir.

10.789−5.5
hygbç= ×106
myg Vyg

ile

5.289×106 kcal
hygbç =
1687.3×9 nm 3

kcal
hygbç = 348 nm 3

203
hesaplanır.

L = 0.16 o halde h,t diyagramından

tygbç = 980 0C

Olarak kızdırıcıya giriş sıcaklığı bulunur.

Kızdırıcıdan transfer edilen ısı miktarı;

Qkı = mb(hkb-h) = 12.103 (802.5 – 668.2)

kcal
Qkı= 12×134.3×103 = 1.611×106 h

Hesaplanır. Kızdırıcı giriş sıcaklığı yaklaşık olarak buharlaştırıcı çıkısındaki sıcaklığa

eşittir. Kızdırıcı çıkışında yanma gazı sıcaklığı aynı şekilde bulunur.

Qyotb- Qbu - Qkı = Vyg*hygkç

Qyot −Qbu −Qkı 10.789−5.5−1.6

hygkç= =
my˙ Vyg 1687.3×9

3.687 kcal
hygkç = 1687.3×9 106 nm 3

kcal
hygkç = 243 nm 3

Bulunur. Bu değer ile h , t diyagramından,

tygkç = 680 Co Baca

okunur.

1900C
Su ön Hava ön 6800C Hava ön 5900C Su ön
ısıtıcıları ısıtıcıları ısıtıcıları ısıtıcıları

2060C 300C 1300C 300C

Şekil 128: Sistemin şeması ve ilgili sıcaklıklar.

Hava ön ısıtıcısında transfer edilen ısı miktarı:

Qhöı = L (hhıç - hhıg)

204
ve

nm 3
L = my λ Lmin = 1687.3 × 1.2 × 7.267 h

nm 3
L = 14.714 ×103 h

thçe= thıg = 15 C0

6.95 kcal 6.95 kcal kcal

cp = = 0,24 kcal/kg c p= = 0.31
22.4 nm 3 28.96 kg nm 3

kcal
hhıç = 40
nm 3

kcal kcal
hhıg = Cph.thıg = 0.31 × 15 nm 3 = 4.65 nm 3

kcal kcal
Qhöı = 14.714 × 103 (40 - 4.65) = 520.103
h h

kcal
Qhöı = 5.2 × 105 h

Olarak hesaplanır.

Hava ön ısıtıcısı çıkışında yanma gazı sıcaklığı:

Qyot−Qbu−Qkı−Q höı 10.789−5.5−1.6−0.52

hyghöç = = 106
Vyg 1687.3 × 9

kcal
hyghöç = 208.5 nm 3

Hesaplanır. Bu sonuca göre h, t-diyagramından okunarak:

tyghöıç = 590 C0

tespit edilir.

Su ön ısıtıcısından transfer edilen ısı miktarı:

Qsöı = mb (h-hbsg)

hbsg = 30 kcal/kg, h’ = 210.1 kcal/kg

Qsöı = 12.103 × 180.1 kcal/h

205
Qsöı = 2.16.106 kcal/kg

Olarak hesaplanır.

Su ön ısıtıcısından yanma gazı çıkış sıcaklığı:

Qyot−Qbu−Qkı−Q höı −Qsöı 10.789−5.5−1.6−0.52−2.16

hygsöıç = = 106
Vyg 1687.3 × 9

kcal
hygsöıç = 66.44 nm 3

Olarak hesaplanır. Bu değerle h,t-diyagramından,

tygsöıç=190 C0

Bulunmuş olur.

Bacadan Kaybedilen Isı Miktarı:

Qbg = Ѵyg (cPygbg . tygbg – cpygçe . tygçe) = 0.05 . my . hu = 0.05 .45,32 .103 . 5700 kcal/h

Qbg =12.9 .106 kcal/

h

Teorik yanma sıcaklığı: Rosin ve fehling diyagramından yararlanarak,

Minimum hava miktarı:

Lmin = (1.01×Hu . 10-3 + 0.5)nm3/kgy = (1.01 × 5.7 + 0.5) nm3/kgy

Lmin = 6.257 nm3/kgy

Minimum baca gazı miktarı:

Vygmin = (0.89 10-3 Hu + 1.65) mm3/kgy

Vygmin = 6.723 mm3/kgy

Gerçek baca gazı miktarı ise:

Vyg = Vygmin + ( λ -1 ) Lmin den, λ = 1.25 ile

Vyg = (6.723 + 0.25 × 6.257 ) nm3/kgy

Vyg = 8.287 mm3/kgy

206
Olarak hesaplanır.

(λ −1)Lmin 0.25 × 6.257

ℓ= = = 0.1887 ≈ 0.19 ≈ 0.20
Vyg 8.287

Hu+hhg
hhg = Vyg

hhg: Havanın yanma odasına girişteki entalpisi.

L = λ Lmin = 1.25 × 6.257 nm3/kgy

hhg : Tablodan bulunabilir.

cP

500
𝑐𝑃 |
0

100
cP |
0

100 500 t

thg = 350 oC bulunur. hhg =120 kcal/nm3

5700 + 1.25 × 6.257 × 120 kcal 6638.55 kcal

hyg = =
8.287 nm3 yg 8.287 nm3

kcal
hyg = 801 nm3 yg

ℓ = 0,20

ve

kcal
hyg = 801 nm3

İle diyagramdan,

207
tyg = 1970 oC

Okunarak bulunmuş olur.

Projelendirme:

Yanma odasının boyutlandırılması; saatte açığa çıkan ısı miktarı ;

Q = my . my . Hu

kcal
Q = 0.017 × 45.32 × 103 × 5700 h

kcal
Q = 25 × 106 h

Bulunur.

Yanma odası ısı yükü ;

qyg = (0.14 / 0.17 ) ×106 kcal/kg×h

qyy = 0.15 × 106 kcal/m3×h

seçilerek ;

25 ×106
Vyo = Q / quy = m3
0.15 × 106

Vyo = 166.6 m3

Bulunur. Daha sonra yanma odasının geometrik şekli çizilir. Yanma odası kesiti
dikdörtgen olsun.

Yanma odası kesit alanı:

Özgül kesit ısıl yükü:

kcal
qöky = 2.4 × 106 m2 h

Seçilerek,

Q
Ayo = q = 12.5 m2 bulunur.
öky

Yanma odası genişliği:

208
 t
Genişlik gücü: 35
mh

my = 45.32 t/h

yanma odası genişliği

45.32
b= m = 1.28 m
35

Yaklaşık olarak b ≈ 1.3 m alınır.

Yanma odası yüksekliği:

Vyo 166.6
h =A = m = 13.3 m
yo 12.5

Baca gazı sıcaklığının hesabı:

kcal
Vyg (cpygbç . tygbç - cpygçe . tygçe ) = 12.9 × 106 h

kcal 12.9 ×106 kcal

hygbç = ? : hygçe = 10 : hygbç = +10
nm3 Vyg nm3

nm3
Vyg = 8.287 kgy

nm3 kgy
V̇ yg = my + Vyg = 45.82 × 103 × 8.287 .
kgq h

nm3
V̇ yg = 375.56 ×103 h

12.9 × 106 kcal nm3 kcal

hygbç = / + 10
375.56 × 103 h h nm3

kcal
hygbç = 34.34 + 10 = 44.34 nm3

hygbç değeri üzerinden diyagramdan,

tygbç = 140 oC

tespit edilmiş olur.

209
15.1. BUHAR KAZANLARININ MUKAVEMET HESABI

Problem

Bir buhar kazanında 450 0C ve 18 kp/cm2 basıncında 12 t/h buhar elde edilmek
isteniyor. Besleme suyu giriş sıcaklığı 30 0C ve hava sıcaklığı 15 0C’dir.yanma
odasına havanın giriş sıcaklığı 130 0C olduğuna göre baca çıkış sıcaklığını bulunuz.
Katı yakıtın alt ısıl değeri 6700 kcal/kg ’dır. Buharlaştırıcıdan alınan buharın kuruluk
derecesi x=1 olup buharlaşma tamamen buharlaştırıcıda oluyor. Yanma odasındaki
teorik yanma sıcaklığını bulunuz. Buharlaştırıcıda transfer edilen ısı miktarı ne kadar,
kızdırıcıda transfer edilen ısı miktarını bularak hava ısıtıcısı ile besleme suyu ön
ısıtıcılarını netleştiriniz. Bunların giriş ve çıkışında yanma gazı sıcaklığı ne kadardır.
Alev borusu ve ızgaraları boyutlandırınız.Basınç kayıpları ihmal edilecek.
Ek: Alev borulu kazanların ana boyutları, bir alev borulu kazan ve buhar üretimi 1500
t/h.

Çözüm

P=18 kp/cm2 , tkb=450 0C, mb=12 t/h, thç=15 0C, thyg=130 0C, tbsg=30 0C ve Hu=6700
kcal/kg.

Kazan tipi:

Alev duman borulu kazan: Buharı elde etmek için gerekli ısı miktarı;

Q = mb(hkb - hbsg)

hkb = 802.5 kcal/kg h,s-diyagramından ya da buhar tablosundan.

hbsg = 90 kcal/kg

Q = 12 ×103 (802.5 – 30) kcal/h =

Q = 9270 ×103 kcal/h

Yakıt miktarının hesabı:

Alev borulu ızgara ateşlemeli kazanlarda,

ηk = 0.74 ÷ 0,82’dir. Tablo 11 den; ηk = 0,82 seçilerek,

ηk.ṁ y.Hu = ṁ b (hkb-hbsg) = ṁ .Δh

210
ile,

ṁ b .Δh 9270.103 kg
ṁ y = = 0,82.6700
ηk .Hu h

ṁ y = 1687.3 kg/h

Kazanın boyutlandırılması:

Alev borusu kazanda açığa çıkan ısının hesabı:

Qy = ηy.ṁ y.Hu

ηy = 0.85 ÷ 0.97; ηy = 0.9 seçilerek,

Qy = 0.9 × 1687.3 × 6700 kcal/h = 10174.419 kcal/h

Qy = 10.2 ×106 kcal/h

Yanma odasına havanın getirdiği ısı miktarı: Qhyo=? İçin, Bunun için bir saatte yanma
odasına giren hava miktarı:

L̇ = my.L = my .λ.Lmin

dir. Lmin bulunacak, katı yakacak için,

Lmin = (1.01 × Hu.10-3 + 0.5) nm3/kgy = (1.01 × 6.7 + 0.5) nm3/kgy

Lmin = 7.267 nm3/kgy

Izgara ateşlemelerde katı yakıt için λ = 1,2 seçilebilir.

L̇ = 1687.3 × 1.2 × 7.267 nm3/h

Olur.

Qhyo = L̇ × Δh = L̇ × hhyo

hhyo =cph I0130 × thyog = cp I0130 × 130

Veya h,t- diyagramından th = 130 0C için hh = 40 kcal/kg

Qhyo = 1687.3 × 1.2 × 7.267 × 40

Qhyo = 5.89 × 105 kcal/h

211
Toplam ısı miktarı için (yanma odasına gelen)

Qyotop = (10.2 × 106 + 5.89 × 105) kcal/h

Qyotop = 10.789 ×106 kcal/h

Yanma odası hacmi: yanma odası ısı yükü;

qyy = (0.2 ÷ 0.3 ) ×106 kcal/m3h

qyy = 0.25 ×106 kcal/m3h seçilerek,

Qyot 10,789.106
Vyo= = = 43.156 m3
qyy 0,25.106

Vyo ≈ 43 m3 olur.

Yanma odası kesiti: (toplam alev borusu kesiti)

Q
Ayo = q yot , qöky = (2 ÷ 3 )×106 kcal/m2h
öky

15.2. BUHAR KAZANLARI İÇİN MALZEME SEÇİMİ

Bu Tablolarda görülen mukavemet değerleri 350 0C olan sıcaklıklar için sıcak akma
mukavemetini göstermektedir. 400 0C üzerindeki sıcaklıklar için DIN 15117’ye göre
DVM sürünme mukavemetinin bulunması gerekir. Bu mukavemet kısa süreli yorulma
deneyi ile elde edilir. Deney süresi 45 saattir. Yapılan değerlendirmeler sonunda kısa
süreli yorulma deneyi ile elde edilen mukavemet değerleri yüksek sıcaklıklarda tatmin
edici sonuçlar vermemektedir. Bu sıcaklıklar için uzun süreli yorulma deneyi ile elde
edilerek yorulma ömür diyagramlarında elde edilir.

212
 Tablo 17. Buhar Kazanları İçin Duvar Sıcaklıklarına Bağlı Olarak Malzemeler
K kp/mm2 olarak kazan sacları malzemeleri
Duvar Sıcaklığı 0C
Malzeme 30 35 37 40 45 47 50 52
250 425 550 575
0 0 5 0 0 5 0 5
I 14 12 10 9 7 6 4 3
II 16 14 12 11 9 7 5 3
HI 16 14 12 11 9 7 5 3
II IA 16 14 12 11 9 7 5 3
HII 19 17 14 12 10 8 6 4
HIIA 19 17 14 12 10 8 6 4
HIII 21 19 14 14 12 10 8 5
HIIIA 21 19 14 14 12 10 8 5
HIV 23 21 16 16 14 12 10 7
HIVA 23 21 16 16 14 12 10 7
HIVL 23 21 16 16 14 12 10 7
17Mn4 23 21 16 16 14 12 10 7
19Mn5 24 23 19 19 17 15 13 10 6
15M03 22 20 18 18 16 15 14 13 11
15CrM044 26 25 22 22 20 19 18 16 14 8 3.7 2

15.3.BUHARLATICI ÖN ISITICI VE KIZDIRICI BORU

MALZEMELERİNİN SEÇİMİ

Tablo 18. Buharlatıcı Ön Isıtıcı ve Kızdırıcı Boru Malzemeleri

K, kp/mm2 olarak buharlatıcı ön ısıtıcı ve kızdırıcı boru malzemeleri
Duvar Sıcaklığı, 0C
Malzeme 40 55 57
250 300 350 375 425 450 475 500 525
0 0 5
St 35,8 17 15 13 11 9 7 5 4
St 45,8 19 17 15 13 10 8 6 5 3
15 Mo3 25 24 22 20 17 16 15 14 12 9 5
15 CrMo44 27 26 24 23 21 20 19 17 15 12 7 5

213
15.4. MUKAVEMET HESAPLARINDA KULLANILACAK CİDAR
SICAKLIKLARI

Silindirik kazan cidarları, düzlemsel cidarlar,4 köşeli borular ve kolektörler, dip

levhaları, bombeli (şişkin) dip levhaları ve alev borusu dip levhaları için mukavemet
hesaplarından kullanılmalıdır.

a) Ateşle ilgisi olmayan cidarlar; Buhar sıcaklığı tb

b) Yanma gazlarına karşı örtülü cidarlar için; buhar sıcaklığı. +20=(tb+20 0C )

c) Yanma gazlarına temas eden cidarlar için; (tb+50) 0C en az 250 0C

d) Alev borularında:

- Profilsiz borular için doyma sıcaklığı: + 4δ + 30 0C

-Profilli borular için doyma sıcaklığı: + 3δ + 30 0C

δ : Alev borusunun cidar kalınlığı (mm).

e)Kazan boruları;

(1) Isıtılmayan borular: Doyma sıcaklığı;(müsaade edilen işletme basıncında )

(2)Isıtılan borular: Doyma sıcaklığı +500C

15.5. KIZDIRICI BORULARI

(1) Konveksiyon kızdırıcılarında kızgın buhar sıcaklığı +50 0C

(2)Işıma kızdırıcılarında, kızgın buhar sıcaklığı +750C

15.6. CİDAR KALINLIĞININ VE İŞLETME BASINCININ HESABI

1. Silindirik cidar kazanları için:

214
Cidar sıcaklığı +5250C’a kadar çıkabilen içten basınçlı kazan gövdeleri ve kolektörleri
için; Dd /Di ≤ 1.2 almak şartıyla cidar kalınlığı:

D .P
i Dd .P
δ= 200.z.K +c = 200 z.K +c (1)
−P +P
S S

İşletme basıncı:

(δ−C) 200.z .K/S (δ−C) 200.z .K/S

P= = (2)
Di +δ Dd −δ

Eşitliklerinden elde edilirler.

Silindirik kolektör ve kızdırıcılarda Dd / Di > 1.2 ve Dd ≤ 500 mm kadar (1) ve (2)

eşitlikleri kullanılabilir.

Bu eşitliklerden;

C: eskime ilavesi (Genellikle 1 mm; δ >30 mm için C=0)

z: Zayıflama faktörü (Genellikle z = 0.8, yalnız dikişsiz tanburlar için z = 1)

S: Emniyet katsayısı (1.5)

δ: Saç kalınlığı (en az 5 mm)

P: Azami işletme basıncı

2. Buharlaştırıcı, ısıtıcı ve kızdırıcı borular:

Duvar sıcaklığı 550 0C’a kadar çıkan iç basınç etkisi altındaki borular ve dış yarıçapı
200 mm en küçük olan dış basınç altındaki borular için cidar kalınlığı:

Dd .P
δ= 200.z.K (3)
+P
S

Ve işletme basıncı,

200.δ z .K/δ
P= (4)
Dd−δ

Eşitliği ile bulunur.

Çok kullanılan boru çapları: 32, 38, 44.5, 51, 57, 70, 83, 102

215
Cidar kalınlıkları 2.5 ila 6 mm arasındadır. Duman boruları ve oda tipi kazanların
boruları için genellikle 83 ve 102 mm çaplı borular kullanılır. Maksimum boru kalınlığı
6 mm’dir.

S: iç basınç için, S = 1.6 dış basınç için, S = 1.8 alınır. Eğer borular için malzeme
kalite belgesi mevcut değilse S = 2.2 alınır.

4. Alev Boruları:

Dış basınç etkisi altında bulunurlar. Aşağıdaki formüller profili ve profilsiz alev
boruları için geçerlidir. Alev borusuna mukavemet arttırıcı levhalar kaynak edilmiş ise
bu eşitlikler kullanılabilir. Ancak takviye levhası arasındaki uzaklık l ile gösterilirse
bunun dikkate alınması gerekir.

δ
h
δ
. .
d

. .
b
Profilsiz alev borusu

Profilli alev borusu

Şekil 129. Profilli ve profilsiz alev borularına ait parametreler

Silindirik gövde ve alev boruları için;

K
P = 100 S

Profilsiz alev boruları için;

K 2(δ−1) 1+0.1/d 1
P = 100 S × × d × u (5)
d 1+0.03 5d
δ−1 1+
l

profilli alev borusu ve profilli alev boruları için de;

d
K 2A 1+ 0.1
l
P = 100 S × bd × A.h.d u (6)
1+ ×
800.j 5.d.[(δ−1)/h] 3
1+
l

eşitlikleri kullanılır. Bu eşitliklerdeki,

h: profil yüksekligi, b: profil uzunluğu, J: profilli boruların düzlemsel atalet momenti

216
A: profil kesit alanı, ı: iki takviye levhası arasındaki uzaklık.

Eğer takviye levhası yoksa l yerine alev borusu uzunluğu alınır. u: ovallik derecesi
olup,

d −d
u = 2 d max+ d min 100%
max min

eşitliğiyle bulunur.

Yeni profilli borularda u = %1 , yeni profilsiz borularda u = %1.5 alınabilir. Kullanılmış

alev borularında ovallik derecesi çapların ölçülmesi sonunda bulunur. Alev
borusunda şekilde görüldüğü gibi düzleştirilmiş kesim mevcutsa;

a
4a
U= 100% yatay alev borularında S = 2.5
d
d

düşey alev borularında S = 2 alınır.

15.7. İÇ TASARIM

Düzlemsel alev borusu tipi bağlayıcı saplama, germe civataları veya boru birbirine
bağlanmış düzlemsel tip levhaları ve benzerleri için;

Kenarı kıvrılmış düzlemsel tip levhalarda kıvırma yarıçapı rk ≥ 3δ ve en dış cevrede

rk ≥ 2δ olmalıdır.

Levha çevesinde kıvırma yarıçapları aşağıdaki min kıvırma yarıçaplarından daha

düşük olmalıdır.

Tablo 19. Levha boyutlarına bağlı olarak kıvırma yarıçapları

Levha çapı, mm (Kıvırma yarıçapı)min, mm
d ≤ 400 25
d > 400 - 600 30
d > 600 - 2400 35
d > 2400 40

217
Düzlemsel levhaların bağlanan kısımlarında eğilme gerilimlerinin hesabında;
a) Bağlama saplamaları, civatalari veya boruları arasındaki ortalama uzaklıklar
(a,b veya e1 ve e2 gibi) bağlantı için etkili büyüklüklerdir.
b) Diğer bağlamalarda dip levhanın bağlama elemanları tarafından sınırlandırılan
çapı(d) tespit edici büyüklüktür.Farklı kısımlardan teşekkül eden farklı
kalınlıktaki cidar kısımları için levha kalınlığının en büyük değeri dikkate
alınır.Düzlemsel levhanın destekleri, kesik kısımları vs kalınlık hesaplarında
dikkate alınmalıdır.Bilhassa kesilerek çıkarılmış kısımların kenarları yeterince
kuvvetlendirilmemişse buna daha çok dikkat edilmelidir.Bağlayıcı
cıvata,saplama ve borularla takviye edilmiş düzlemsel levhalarda ;

a)Bağlantılar eşit olarak dağılmışsa;

P(a2 +b 2)
b δ = C√
100 K/δ
b
ve

2
100d K/δ
P=
C2 (a2 +b 2)

b)bağıntılar gelişi güzel dağılmışsa;

𝑒1 +𝑒2 P
δ=C
2
√100 K/s
e1
ve
e2
100δ2 K/δ
P=
0.25 C2 (e21 +e22 )2

C = 0.47 cıvata somun bağlantısı perçinlenmiş veya cıvata somun bağlantısı ezilmiş
ise,
C = 0.44 cıvata somun bağlantısı ve her iki taraf somunlu veya borular somunlu veya
haddelenmiş,

218
C = 0.40 cıvata ve borular kaynak edilmiş,
C = 0.35 saplama levhanın her iki tarafına kaynak edilmiş veya civatalanmıs,her iki
taraftada civata ve kuvvetlendirici levha ile desteklenmiş.

Çevresi boyunca gerilen ve kuvvetlendirilen levhalar , düzlemsel alev borusu dik

levhası, düzlemsel ortası delikli levha veya köşe bağlantılarıyla kuvvetlendirilmiş
düzlemsel levhalar için;
P
δ = 0,35d√100 K/δ

ve
100 δ2 K/δ
P= eşitlikleri kullanılır.
0.1225 d2

219
 16. TERMİK SANTRALLERDE ÇEVRİM(RANKİNE
ÇEVRİMİ)

16.1. BASİT RANKİNE ÇEVRİMİ

Buhar kazanlarının en temel çevrimi olan basit bir Rankine çevriminin şeması şekil 14
te verilmiştir.

Çevrim dört temel üniteden oluşmaktadır. Bunlar, buhar kazanı, türbin, yoğuşturucu
(Kondenser) ve pompadan oluşmaktadır. Çevrimde sırasıyla aşağıdaki işlemler
gerçekleşmektedir.

3 P, T

Qkazan Ẇtürbin
Türbin
KAZAN

4 P0
2

Ẇpompa Kondenser
Pompa Qkond

1 P0

Doymuş sıvı
Şekil 130. Basit bir Rankine Çevrimi

1 → 2: Kondenserden doymuş sıvı olarak çıkan suyun kazana girebilmesi için

basıncının P basıncına çıkarılması gerekir. Bu amaçla pompa kullanılır. Pompada P 0
basıncındaki doymuş veya aşırı soğutulmuş su adyabatik olarak P basıncına kadar
sıkıştırılır. Dolayısıyla sistem iş harcamış olur.

2 → 3: Pompadan P basıncında çıkan su kazana basılır ve burada doymuş buhar

veya kızgın buhar oluncaya kadar ısıtılır. Sistemdeki boru ve benzeri kayıplar ihmal
edildiğinden ısıtma işlemi sabit basınçta hal değişimi olarak kabul edilir.

3 → 4: Kazandan doymuş buhar veya kızgın buhar olarak ayrılan buhar daha sonra
türbin ünitesine girer. Burada buhara yüklenen enerjinin bir bölümü mekanik enerjiye

220
dönüşür. Buhar türbin kanatları içerisinden geçerken adyabatik olarak P basıncından
P0 basıncına kadar genleşmiş olur. Türbin çıkışında çürük buhar olarak çıkar.

4 → 1: Çevrimin tamamlanabilmesi için türbin çıkışındaki çürük buharın sıvıya

dönüştürülmesi gerekir. Zira pompalar sıvı fazındaki akışkanların basıncını yükselten
cihazlardır. Bu amaçla çürük buhar sabit basınç altında ısısı çekilerek soğutulmuş
olur. Her zaman doymuş sıvı olarak kondenserden çıkış söz konusudur.

Termik santraller tasarlanırken boru donanımlarından ısı kayıpları ve sürtünme

kayıpları ile enerji kayıplarının da göz önüne alınması gerekir. Ancak çoğu
hesaplamalarda bu tür kayıplar ihmal edilmektedir.

Çevrimin T,s ve h,s-Diyagramları şekil 15 de verilmiştir.

T h

P 3 P

3
2 2
P0
P0
4

1 4 1

s s

Şekil 131. Basit Rankine Çevriminin T,s ve h,s-Diyagramları

Basit Rankine çevriminin genel termik verimi:

WT− Wp
ηth =
Qkaz

Şeklinde verilir.

Kazanda izobar olarak verilen ısı:

Qkazan = m × cP × (tç – tg)

İle:

Qkazan = m × (hç – hg) = m × (h3 – h2)

221
Olur.

Türbinde adyabatik olarak genişleme esnasında kazanılan iş:

ẆT = ṁ × (hg – hç) = ṁ × (h3 – h4), kcal/h

ẆT = ṁ × (h3 – h4) / 860 kW

ẆT = ṁ × (h3 – h4) / 632 PS

ẆT = ṁ × (h3 – h4) × 427 kpm/h

Olacaktır.

Yoğuşma esnasında kondenserden çekilen ısı: Sabit basınçta yoğuşma işlemidir.

Dolayısıyla:

Q̇kond = ṁ × (h4 – h1)

Pompada basınç artırma işlemi adyabatik sıkıştırma olduğundan:

ẆP = ṁ × (h2 – h1)

Olacaktır. Ayrıca sıvı sıkıştırılamaz olduğundan sıkıştırma işlemi aynı zamanda

izokor sıkıştırma hal değişimi de olduğu için:

wp = v × (P – P0)

Geçerlidir.

ẆP = ṁ × wP

Olur.

Sonuç olarak basit Rankine çevriminin verimi:

wT −wP (h3 −h4 )−(h2 −h1 )

ηR = = (h3 −h2 )
Qkaz

Yazılabilir.

222
Problem 1

Akış şeması şekilde verilen bir termik santralde buhar, kazandan 40 ata basınç ve
400 0C sıcaklıkta çıkarak bir türbine girmekte ve türbinde adyabatik olarak 0.05 ata
basınca kadar genişledikten sonra bir kondensere girmektedir. Kondenserde
soğutma suyu giriş sıcaklığı 5 0C ve çıkış sıcaklığı 20 0C dir. Kondenserden doymuş
sıvı olarak çıkan 0.05 ata basınçtaki su bir pompa yardımıyla 40 ata basınca kadar
basılmaktadır.

Tesisin T,s ve h,s-diyagramlarını çiziniz.

a- Kazanda sisteme verilen ısıyı,

b- Türbinden elde edilen gücü (kW ve PS olarak),
c- Kondenser soğutma suyu miktarını,
d- Pompada sisteme verilen işi,
e- Tesisin genel termik verimini bulunuz.

Not: Sistemde dolaşan buhar miktarı 10 t/h dır.

3 40 ata

4000C
Türbin
Kazan

4 0.05 ata
2 50C
Kondenser
Pompa
200C
1 0.05 ata

Doymuş sıvı

223
Çözüm :

a-

T h

40 ata 3 40 ata

3
2 2

0.05 ata
0.05 ata 4

1 4 1

s s

T,s-Diyagramı h,s-Diyagramı.

4 4
Ts = 100√P = 100√40 = 2500C
40 ata basınçta doymuş sıvı için,

h1’= 32.5 kcal/kg

okunur.

h2’= ?

Tablodan verilen değerler üzerinden aşağıdaki entalpi değerleri okunur.

h3’= 3200 kJ/kg = 768 kcal/kg.

h4’= 2075 kJ/kg = 496 kcal/kg.

h = cP.t

h1= 1 kcal/kg.0C × t1

h1 = 32.5 kcal/kg

1 noktasının entalpisi 1 noktasının sıcaklığına eşittir. Çünkü su halinde sıcaklık

yaklaşık olarak entalpiye eşittir. 1 noktasının sıcaklığı h,t-diyagramından okunur. Bu
sıcaklık kaynama sıcaklığına eşittir.

224
 b- Kazanda sisteme verilen ısı:

2 noktasının entalpisi: Pompada ısı alış verişi olmadığından,

WP = m (h2 – h1)

Ve

WP = m[v (P – P0)]

Olduğundan her iki denklem eşitlenerek,

v = 0.001 m3/kg,

WP = 10 000 kg/h × (40 – 0.05) × 104 kp/m2 × 0.001 m3/kg

WP = 3 995 000 kpm/h

Hesaplanarak yerine konulursa,

10 000 ( h2 – 32.5) = 10 000 (40 – 0.005) × 104 × 0.001 × 1/427

Den h2 çekilirse,

h2 = 33.45 kcal/kg

Bulunur.

Bu değerlerle kazanda sisteme verilen ısı:

Qk = m (h3 – h2)

Qk = 7 345 500 kcal/h

Hesaplanmış olur.

c- Türbinden elde edilen güç:

WT = m (h3 – h4)

WT = 10 000 × (768 – 496) × 1/860

WT = 3162.79 kW

WT = 10 000 × (768 – 496) × 1/632

225
WT = 4303.80 PS

d- Kondenser soğutma suyu miktarı:

QKond. = m (h4 – h1) = 10 000 (496 – 32.5)

QKond. = 4 635 000 kcal/kg

Bu ısı miktarı aynı zamanda soğutma suyuna transfer edildiğinden:

QKond. = msu . cPsu . (tg – tç) = 4 635 000 kcal/kg

msu = 309 000 kg/h

olarak hesaplanır.

e- Pompada sisteme verilen iş:

Yukarıda hesaplandığı üzere;

WP = m (h2 – h1)

Ve

WP = m[v (P – P0)]

Olduğundan her iki denklem eşitlenerek,

v = 0.001 m3/kg,

WP = 10 000 kg/h × (40 – 0.05) × 104 kp/m2 × 0.001 m3/kg

WP = 3 995 000 kpm/h

Dir.

f- Tesisin genel termik verimi:

(h3 −h4 )−(h2 −h1 ) (768−496)−(33.45−32.5)

ηth = (h3 −h2 )
=
(768−33.45)

ηth = % 36.9

Olarak hesaplanmış olur.

226
16. 2. İKİ KADEMELİ RANKİNE ÇEVRİMİ

İki Kademeli Rankine çevriminin tesisat şeması ve T,s ile h,s-Diyagramları aşağı
Şekil 132 - 133 te verilmiştir.

P,T
3
Yüksek Basınç Türbini (YBT)

4 P1
KAZAN P1,T1
5 Alçak Basınç Türbini (ABT)

P 2

Pompa
6 P0

1 Kondenser
P0
Doymuş sıvı

Şekil 132. İki Kademeli Rankin Çevrimi

T h
5’
P P
3’
3
3 5 P0
P0
2
5 P1
P1 2 4
4
6

1 6
1

s s
a b c

Şekil 133. İki Kademeli Rankin Çevriminin T,s ve h,s-Diyagramları

227
Tek türbin halinde kazanda verilen ısı ve türbinden elde edilen iş:

qKaz = h3 – h2

ve

wT = h3’ – h6

olur. Çift türbin halinde ise enerji alış verişleri aşağıdaki gibi olur.

qKaz = ( h3 – h2 ) + ( h5 – h4 )

ve

wTyb = h3 – h4

ile

wTab = h5 – h6

Sonuç olarak,

wTab + wTyb ≥ wTek

olacaktır.

İki kademeli sistemlerde kazan çıkış sıcaklığı (T3’) tek kademeli sistemlerde oldukça
yüksek olacaktır. Dolayısıyla aynı işi elde etmek için bazı hallerde bu sıcaklık türbin
kayıplarının artmasına ve çevreye ısı transfer edildiği için kazan veriminin düşmesine
sebep olur. Bu nedenle bir türbin yerine iki türbin kullanılarak bir ara ısıtma ile sıcaklık
sınırları düşürülmüş olur.

Yukarıda ifade edilen formüllerden anlaşılacağı üzere buhara ait bir özellik nedeniyle
aynı basınç sınırları arasında daha çok iş elde edilecektir. Dolayısıyla iki kademeli
sistemlerde kazanda sisteme verilen enerjiye karşılık sistemden çekilen enerji tek
kademeli sisteme oranla bazı hallerde %10 kadar bir artış göstermektedir.

16. 3. ARA BUHAR ÇEKİŞLİ RANKİNE ÇEVRİMİ

Ara buhar çekişli bir Rankine çevriminin sistem şeması Şekil 134 te verilmiştir. Aynı
sistemin T,s ve h,s-diyagramları da Şekil 135 te gösterilmiştir.

228
 3 P,T

Türbin
KAZAN

P1 P0
P 2 4
m2 m1
7

Pompa Kondenser

1
P1 P1

Ara ısıtıcı 6 5

Şekil 134. Ara Buhar Çekişli Sistem

T h
P
P 3

3 P1
P1
2 2 7
7
P0
6 6 1
1
P0
4

5 4 5

s s

a) T,s-Diyagramı b) h,s-Diyagramı

Şekil 135. Ara Buhar Çekişli Sistemin T,s ve h,s Diyagramları

229
Problem 2:

Akış şeması şekilde verilen bir termik santralde saatte 5 ton su, kazanı 40 ata basınç
ve 350 0C sıcaklıkta terk etmekte ve bir türbine girmektedir. Türbinde adyabatik
olarak 0.05 ata basınca kadar genişledikten sonra bir karıştırıcıda türbinden 5 ata
basınçta çekilen ara buhar ile karıştırılarak 5 ata basınçta doymuş sıvı oluncaya
kadar ısıtılmaktadır. Daha sonra bir pompa ile kazana basılmaktadır. Buna göre,

a- Tesisin T,s ve h,s-diyagramlarını çiziniz.

b- Türbinden elde edilen gücü kW olarak bulunuz.
c- Kondenser kapasitesini hesaplayınız.
d- Kazan besleme pompasının gücünü bulunuz.
e- Kazanda sisteme verilen ısıyı hesaplayınız.

3 40 ata,3500C
Türbin
KAZAN

0.05 ata
40 ata
2 4
P1=5ata
7
Kondenser
Pompa

1
5 ata
0.05 ata
Karıştırıcı 6 5

a- Tesisin T,s ve h,s-diyagramı

T h
40 ata
40 ata 350 C 0 3

3 5 ata
5 ata
2 2 7
7
6 1 0.05 ata
6 1

0.05 ata 4

5 4 5

s s

T,s-Diyagramı h,s-Diyagramı

230
 b- Türbinden elde edilen güç:

h1 değeri doymuş su eğrisi üzerinde olduğundan h1 = h’1 olacaktır.

h1 = cP . ts =152 kcal/kg

h2 = ?

3500C ve 40 ata basınç üzerinden 3 noktasının entalpisi,

h3 = 3098 kJ/kg = 741.1 kcal/kg

olur. İzentropik hal değişimi olduğundan yine diyagramdan,

h4 = 480.81 kcal/kg

h5 = 32 kcal/kg

h6 = ?

İzentropik hal değişimi ile 5 ata basınç üzerinden,

h7 = 631.5 kcal/kg

tespit edilir.

Türbinden elde edilen iş:

wT = (h3 – h7) × 1.0 + (h7 – h4) × (1 – m)

eşitliğinden hesaplanacaktır.

Ara ısıtıcıya T.D.1.K. uygulanacak olursa:

m.h7 + (1 – m).h6 = 1.0 × h1

Geçerli olur. Bu ifadede h6 bilinmemektedir.

Pompada yapılan iş:

wP = (h6 – h5) = v.(P1 – P0)

Burada aşağıdaki değer okunarak,

v = v5’= 0.001 m3/kg

231
wP = (5 – 0.05)×104 × 0.001 / 427

wP = 0.115 kcal/kg

elde edilir. Bu değer ile:

wP = (h6 – h5) = 0.115

eşitliğinden h6 çekilerek hesaplanır.

h6 = 32.115 kcal/kg

m.h7 + (1 – m).h6 = 1.0 × h1

Denklemi yazılarak hesaplanan ve verilen değerler yerine konulacak olursa kütle:

m = 0.20 kg

Bulunan değerlerle türbinin gücü hesaplanabilir.

wT = (h3 – h7) × 1.0 + (h7 – h4) × (1 – m) = (741.1 – 631.5) × 1.0 + (631.5 – 480.8) ×
(1 – 0.2)

wT = 230.16 kcal/kg

WT = 5 000 kg/h × wT = 5 000 × 230.16

WT = 1 150 800 kcal/h = 1 338 130 kW

Olarak hesaplanmış olur.

c- Kondenser Kapasitesi:

qkond. = (h5 – h4) (1 - m) = (32 – 480.8)(1 – 0.2)

qkond. = - 359.04 kcal/kg

Qkond. = ṁ × qkond. = 5000 kg/h × 359.04 kcal/kg

Qkond. = 1 795 200 kcal/h = 2 087 169 kW

olarak hesaplanmış olur.

232
 d- Besleme pompasının gücü:

Besleme pompasındaki sıkıştırma işlemi, hem akışkan sıvı olduğundan sıkıştırılamaz

akışkan olduğu için izokor hal değişimi olarak hem de ısı alış verişi olmadığı kabulü
ile İzentropik sıkıştırma olarak kabul edilebilir. Bu durumda aşağıdaki eşitlik
yazılabilir.

wp = (h2 – h1) = v1(P – P1)

v1 = v1’ = 0.001093 m3/kg

wp = 0.01093 (40 – 5)×104 / 427 kcal/kg

wp = 9 kcal/kg

9 kcal/kg = (h2 – h1)

İle,

h2 = 161 kcal/kg

hesaplanır.

Wp = m×wp

Wp = 5000 kg/h × 9 kcal/kg

Wp = 45 000 kcal/h = 52 325 kW

e- Kazanda sisteme verilen ısı miktarı:

qk = h3 – h2

olacaktır. Dolayısıyla:

qk = 741.1 – 161 kcal/kg = 580.1 kcal/kg

Qk = m × qk = 5 000 kg/h × 580.1 kcal/kg

Qk = 2 900 500 kcal

233
16.4. ARA ISITMALI RANKİNE ÇEVRİMİ
Çevrimin şeması ve T,s İle h,s-Diyagramları aşağıda Şekil 136 ve 137 de verilmiştir.

P,T P,T
m m2
3
m1
Kısma Valfi
Yüksek Basınç
KAZAN
Türbini
6
P1 4
Eşanjör
P
P1, T1 Alçak Basınç
2
Türbini
5

Pompa

7 P0

Kondenser

Şekil 136. Ara Isıtmalı Rankine Çevrimi

T h
h P
P1
T3
3 T3 3
6
P 6 T5
2 5
T5 P0
P1 5 2 4
4
6
P0
1 7
1

s s

Şekil 137. Ara Isıtmalı Rankine Çevriminin T,s ve h,s-Diyagramı

Kısılma: Bu işlem basıncın düşürülmesi amacıyla uygulanır. Endüstride termik

santrallerde ve soğutma sanayinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Ana amaç basınç
düşürülmesidir. Bu esnada entalpi sabit kalmaktadır.

234
Problem 3:
Aşağıdaki şekilde verilen sistemde saatte 5 ton su 30 ata basınç ve 350 0C sıcaklıkta
türbine girmekte ve türbin çıkışında bir karıştırıcıda kazandan gelen başka bir m 1
miktarı ile karıştırılarak 10 ata basınç ve 250 0C sıcaklıkta alçak basınç türbinine
girerek 0.05 ata basınca kadar genişlemektedir.

a) Çevrimi T,s ve h,s-Diyagramlarında gösteriniz.

b) Türbinden elde edilen işi,
c) Türbinlerin toplam gücünü bulunuz.
d) Kazan besleme pompasının gücünü hesaplayınız.
e) Kazanda sisteme verilen ısıyı hesaplayınız.

30 ata 30 ata
3500C
3

Yüksek Basınç
KAZAN
Türbini
6
Karıştırıcı 4 10 ata
P
10 ata Alçak Basınç
2
2500C Türbini
5

Pompa

7 0.05 ata

Kondenser

235
Çözüm:

a) Çevrimin T,s ve h,s-Diyagramlarında gösterilimi aşağıda verilmiştir.

T h
30 ata
h
10 ata
3 350 0C
3 350 0C
6
30 ata 6 250 0C
2 5
250 0C
10 ata 5 2 4
0.05 ata
4
6
0.05 ata
1 7
1

s s

b) Karıştırıcıya Termodinamiğin Birinci Kanununu uygularsak:

6
m1

(1-m1)
4

5
Giren ve çıkan entalpiler dikkate alınarak:

h6 × m1 + h4 × (1-m1) = h5 × 1.0

Kısılma olayında entalpinin sabit kaldığı dikkate alınırsa,

h3 = h 6

olacaktır.

h,s-Diyagramından ilgili entalpiler okunur.

h3 = 3110 kJ/kg

h4 = 2850 kJ/kg

h5 = 2940 kJ/kg

Okunan değerler yukarıda verilen eşitlikte yerine konulacak olursa;

236
 3110 × m1 + 2850 × (1-m1) = 2940 × 1.0

Bu eşitlikten m1 çekilerek hesaplanır.

m1 = 0.3387 kg

Bu sonuca göre kazandan çıkan 1 kg buharın 0.3387 kg ı karıştırıcıya girmektedir.

h,s-Diyagramından h7 okunur.

h7 = 2100 kJ/kg

Türbinin işi:

ẇT = ẇTyb + ẇTab

ẇT = (1 – m1)×(h3 – h4) + 1.0×(h5 – h7)

ẇT = (1 – 0.3387)×(3110 – 2850) + 1.0×(2940 – 2100)

ẇT = 1011.94 kJ/kg

c) Türbinin toplam gücü:

WT = ṁ × ẇT

WT = 5000 kg/h × 1011.94 kJ/kg

WT = 1405.47 kW

d) Kazan besleme pompasının gücü:

wp = h2 – h1 = v1(P – P0)

v1 = v1’ = 0.001005 m3/kg

wp = 0.001005 (30 – 0.05) × 104 / 427

wp = 0.705 kcal/kg

Wp = 5000 kg/h × 0.705 kcal/kg

Wp = 3525 kcal/h = 4108.58 kW

e) Kazanda sisteme verilen ısı:

qk = h3 – h2

olacaktır. Tablodan h1 = h1’ = 134 kJ/kg = 32 kcal/kg

wp = h2 – h1

237
 h2 = 32 + 0.705 = 32.705 kcal/kg

Dolayısıyla:

qk = 3110 – 136.9 kJ/kg = 2973.1 kJ/kg = 710.248 kcal/kg

Qk = m × qk = 5 000 kg/h × 710.248 kcal/kg

Qk = 3 551 240 kcal/h = 4 129 303 kW

16.5. ARA ISITMALI ÇEVRİM

Ara ısıtmalı bir sistemin şematik görünümü ile h,s-diyagramı aşağıda Şekil 138 ve
Şekil 139 da verilmiştir.

Y.B.T. A.B.T.

KAZAN Kondenser

Pompa

Şekil 138. Ara Isıtmalı Sistemin Şematik Görünüşü

h

b’
a
b

d
c
a
e
c’
x=1

s
x=0
Şekil 139. Ara Isıtmalı Sistemin h,s-Diyagramı

238
Şekil 138 ve 139 dan görüleceği üzere ara ısıtmalı sistemde kazana verilen ısılar:

Q = (hb – ha) + (hd – hc)

Olacaktır. Aynı şekilde sistemin termik verimi de:

(hb −hc )+(hd −he )
ηth =
(hb −ha )+(hd −hc )

Şeklinde yazılır. Şayet ara ısıtma yapılmamış olsaydı o takdirde ara ısıtmasız
Rankine çevrimi söz konusu olacaktı. Ara ısıtmasız Rankine çevriminin termik verimi
de aşağıdaki gibi yazılabilir.

(hb̍ −he )
η̍th =
(hb −ha )

(hb – hc) + (hd – he) >> (hb̍ - he)

Olduğu için:

ηth > η̍th

Olacağı açıktır.

Ara ısıtma(reheat) yapıldığında kazanda sisteme verilen aynı ısı miktarına karşılık
sistemden alınan iş ara ısıtmanın uygulanmadığı tek türbinli sisteme oranla her
zaman daha fazla olacaktır.

16.6. REJENERATİF BESLEME SUYU ISITILMASI

Bu yöntemin işleyiş şeması aşağıda şekil 140 ta verilmiştir.

a g b
f 6

e
d

Besleme Kondenser
Suyu
KAZAN Pompası

Şekil 140. Rejeneratif Besleme Suyu Isıtılması

239
Carnot çevrimi, basit Rankine çevrimi ve rejeneratif Rankine çevrimi aynı bir
diyagramda çizilerek analizi yapılacaktır.

e a

d f

c g
h b

A1 A2

x=1
x=0
s
k l m n

Şekil 141. Carnot, Basit Rankine ve Rejeneratif Rankine Çevrimleri

Şekil 141 e göre üç ayrı çevrim için aşağıdaki değerlendirmeler yapılabilir.

Tablo 20. Carnot, Basit Rankine ve Rejeneratif Rankine Çevrimlerinin

Karşılaştırılması
Çevrimin İşi Verilen Isı Atılan Isı

Carnot Çevrimi abhea eanle bnlhb

Basit Rankine Çevrimi abcdea cdeankc cbnkc

Rejeneratif Rankine Çevrimi afgcdea eanle gmkcg

Rankine çevriminin verimini yükseltmek için yapılması gereken iş, bu çevrimi

olabildiğince Carnot çevrimine yaklaştırmak olmalıdır. Bu amaçla Şekil 25 te verilen
T,s-Diyagramında gösterildiği gibi A1 alanını A2 alanına eşit olacak şekilde besleme
suyu, türbinden çekilen ara buharla ısıtılmalıdır. Isıtma işlemi sonucunda T,s-
Diyagramında görülen af eğrisi ile ed eğrisi mümkün olduğu kadar paralel hale
getirilmelidir. Böylece suyun saf madde olarak kendi özelliğinden kaynaklanan Carnot
çevriminden sapma gösteren hali olabildiğince düzeltilmiş olur. Ancak teknik pratikte
af eğrisini gerçekleştirmek mümkün değildir. Çünkü türbinden ara buhar gerçekte
ancak kademeler halinde çekilebilir. Bu durum af eğrisini basamaklı bir eğriler gurubu
haline sokar. Bununla beraber teorik olarak rejeneratif Rankine çevrimi aynı basınç
sınırları altında çalışan Carnot verimine eşit kabul edilir.

240
16.7. BESLEME SUYU ISITICI SİSTEMLERİ

16.7.1. Kaskad(Cascade) Sistemi

Sistemin çalışma prensibi aşağıda Şekil 142 de verilmiştir.

Genleşme
Kabı
Türbin

(1-m1-m2) kg
(1-m1) kg
ha 1kg

hb
tg
P1
P2
KAZAN m1 m2
h1 mss
h2 Kondenser

hw3 P0 tç
P0 P0

1 2 hc
1kg 1kg 1kg
hw1 hw2 hc

hd1 hd2
Ara Isıtıcı
m1 m1+m2
Şekil 142. Kaskad Sistemi

Enerji bilançolarını yazılacak olursa:

Ara ısıtıcı 1 için:

m1 (h1 – hd1) = 1.0 (hw1 – hw2)

Ara ısıtıcı 2 için:

m2 (h2 – hd2) + m1 (hd1 – hd2) = 1.0 (hw2 – hc)

şeklinde ifade edilir.

Türbinin işi için1 kg kütle üzerinden:

wT = 1.0 (ha – h1) + (1 - m1)(h1 – h2) + (1 - m1 –m2)(h2 – hb)

yazılabilir.

241
Kazanda sisteme verilen ısı 1 kg kütle için, pompadaki ısının ihmali ile aşağıdaki gibi
olur.

qkaz. = 1.0 (ha – hw3)

Kondenserde çekilen ısı için giren ve çıkan ısılar dengesi üzerinden:

(1 - m1 –m2) hb + (m1 + m2) hd2 + mss hg = 1.0 hc + mss hç

qkond = mss cP (hç – hg) = mss (hç – hg)

oluşturulursa:

qkond = (1 - m1 –m2) hb + (m1 + m2) hd2 – 1.0 hç

16.7.2. Çok Sayıda Besleme Suyu Pompalı Sistem

Sistemin çalışma prensibi aşağıda Şekil 143 te verilmiştir.

Genleşme
Kabı
Türbin
(1-m1-m2) kg
(1-m1) kg

ha
1kg

hb
tg

KAZAN P1 P2 mss
m2 Kondenser
m1
h1 h2
P0 hc1 tç

1 2
1kg 1-m1 (1-m1-m2) kg
hw1 hw2 hc2
m1 m2
hd1 hd2

Şekil 143. Çok Sayıda Besleme Suyu Pompalı Sistem

Sistemin ara ısıtıcıları için ısı dengesi yazılacak olursa:

Ara ısıtıcı 1 için:

242
 m1 (h1 – hd1) = (1-m1) (hw1 – hw2)

Ara ısıtıcı 2 için:

m2 (h2 – hd2) = (1-m1-m2)(hw2 – hc)

şeklinde ifade edilir.

KAZAN P1 P2
m1 m2
h1 h2
P P0 h c

1kg P1 P2 P2
1-m1
P1 hc2

P1 P2

Türbinin işi için1 kg kütle üzerinden:

wT = 1.0 (ha – h1) + (1 - m1)(h1 – h2) + (1 - m1 –m2)(h2 – hb)

yazılabilir.

Kazanda sisteme verilen ısı 1 kg kütle için, pompadaki ısının ihmali ile aşağıdaki gibi
olur.

qkaz. = 1.0 (ha – hw1)

qkaz. = 1.0 (ha – hw3)

Kondenserde çekilen ısı için giren ve çıkan ısılar dengesi üzerinden:

qkond = (1 - m1 –m2) (hb - hç)

Böylece çok sayıda besleme suyu pompası ilavesi ile meydana gelecek sistemin
türbininin genel termik verimi aşağıdaki gibi yazılabilir.

1.0(ha −h1 )+(1−m1 )(h1 −h2 )+(1−m1 −m2 )(h2 −hb )−[(1−m1 −m2 )(hc2 −hc )+⋯ ]
ηt =
(ha −hw3 )

243
Problem 4:

Akış şeması şekilde verilen bir termik santralde saatte 10 ton su, kazanı 40 ata
basınç ve 450 0C sıcaklıkta terk etmekte ve kısılma valfine girerek 30 ata basınca
kadar kısıldıktan sonra türbine girmekte ve 0.05 ata basınca kadar adyabatik olarak
genişledikten kondenserde aynı basınçta doymuş sıvı oluncaya kadar
yoğuşturulmaktadır. Bu termik santralde verimin artırılması için bir ara ısıtıcı
kullanarak besleme suyu sıcaklığı 120 0C sıcaklıkta türbinden çekilen bir rar buharla
sağlanmaktadır. Buna göre,

a- Ara buhar çekilmeden önceki tesisin T,s ve h,s-diyagramlarını çiziniz.

b- Ara buhar basıncını ve ara buhar miktarını belirleyiniz.
c- Türbinden elde edilen işi kW olarak bulunuz.
d- Kondenserden atılan ısı miktarını hesaplayınız.
e- Tesisin basit Rankine ve rejeneratif Rankine çevrimli olarak çalışması halinde
verimleri hesaplayınız.

Çözüm:

a- Önce tesisin akış şemasını ve T,s ile h,s-Diyagramları çizilecektir:

40 ata,4500C 30 ata, P2
3 4
Türbin
(1-m)kg

KAZAN 1kg

0.05 ata
40 ata 5
2
P3=5ata
8
Kondenser
m
Pompa

1
5 ata P3
P3 1200C 0.05 ata

Ara Isıtıcı 7 6

244
 T h
h
40 ata 40 ata
3 3 4 30 ata
4 30 ata 5 ata
2 2 8
5 ata 2’
0.05 ata
8
1 1 5
7 7
0.05 ata
5
6 6

s s

b- Ara buhar basıncını ve ara buhar miktarının hesaplanması:

Bu diyagramda P, 120 0C karşılık gelen 2 ata basıncın üzerinde olan bir basınçtır.
Burada 5 ata seçilmiştir.

Ara ısıtıcıya açık sistemler için T.D.1.K. uygulanacak olursa:

8
m

(1-m1) (1-m)
1 7

m × h8 + (1-m) h7 = h1 × 1.0

h1 değeri doymuş su eğrisi üzerinde olduğundan h1 = h’1 olacaktır.

h1 = cP . ts =120 kcal/kg

h2 = ?

4500C ve 40 ata basınç üzerinden 3 noktasının entalpisi,

h3 = 3335 kJ/kg = 795 kcal/kg

olur. İzentropik hal değişimi olduğundan yine diyagramdan,

245
h4 = 3335 kJ/kg = 795 kcal/kg

h5 = 2160 kJ/kg = 503 kcal/kg

h6 = 32 kcal/kg

h7 = ?

h8 = 2770 kJ/kg

Tespit edilir.

Pompada yapılan iş:

wP1 = (h7 – h6) = v.(P3 – P0)

Burada aşağıdaki değer okunarak,

v = v5’= 0.001 m3/kg

wP1 = (5 – 0.05)×104 × 0.001 / 427

wP1 = 0.115 kcal/kg

wP1 = (h7 – h6)

ile;

h7 = 32.115 kcal/kg

bulunur.

m × h8 + (1-m) h7 = h1 × 1.0

den:

m = 0.139 kg

ile:

ṁ = 10 000 × 0.139 kg

ṁ = 1390 kg/h

246
c- Türbinden elde edilen iş:

ẇT = (h4 – h8) × 1.0 + (h8 – h5) × (1 – m)

eşitliğinden hesaplanacaktır. Bilinenler yerine konulursa:

ẇT = 269.82 kcal

Toplam türbin gücü:

10000×wT
WT =
860

WT = 3137.44 kW

Olarak hesaplanır.

d- Kondenserden atılan ısı miktarı:

qkond. = (h5 – h6) (1 - m) = (32 – 503)(1 – 0.139)

qkond. = - 405.531 kcal/kg

Qkond. = ṁ × qkond. = 10000 kg/h × 405.531 kcal/kg

Qkond. = 4055310 kcal/h = 2 087 169 kW

olarak hesaplanmış olur.

e- Basit Rankine verimi:

wT −wP (h4 −h5 )−(h2′ −h6 )

ηRbasit = = (h3 −h2′ )
qkaz

h2’ ≈ h2 – 1

h2 hesaplanacak olursa:

wP1 = v.(P – P0) = (h2 – h1)

wP1 = 0.001 m3/kg.(40 – 5)×104

wP1 = 0.80 kcal/kg

wP1 = (h2 – h1)

247
h2 = h1 + 0.8 = 120.8 kcal/kg

h2’ ≈ h2 – 1 = 119.8 kcal/kg

wP2 = v.(P3 – P0) = (h7 – h6)

wP2 = 0.058 kcal/kg

olur.

(795−503)−(119.8−32)
ηRbasit =
(795−32)

ηRbasit = %26.76

Rejeneratifli Rankine çevriminde verim:

wT −wP 1.0(h4 −h8 )+(1−m)−(h8 −h5 )−(wp1 +wp2 )

ηRrej = = (h3 −h2 )
qkaz

1.0(795−661.7)+(1−0.139)−(661.7−503)−(0.8+0.058)
ηRrej =
(795−120.8)

ηRrej = %39.91

olarak hesaplanmış olur.

Problem 5:

Şekilde akış şeması verilen termik enerji santralinin türbin ve pompalarının verimleri
%100 kabul edilmektedir. Tesiste 10 ton buhar dolaşmaktadır.

a- Çevrimi t,s ve h,s-Diyagramlarında çiziniz.

b- Kazanda sisteme verilen ısı miktarını hesaplayınız.
c- Genel termik verimi hesaplayınız.
d- Sistemden elde edilen elektrik enerjisini bulunuz.

248
 40 ata,4500C 1 30 ata

2
Türbin-I

5ata 3

KAZAN 2800C 4 4 5 ata 1-m

Türbin-II

4
9 40 ata
5 0.05 ata
m
Pompa-I
5 ata Kondenser

0.05 ata
5 ata 8 1100C 7 5 ata 6
1-m
Pompa-II
Ara Isıtıcı

Çözüm:

a- Sistemin T,s ve h,s-diyagramları:

T h

40 ata 40 ata
30 ata
1 2
1kg 1 30 ata
4 5 ata
9 2 9
5 ata 3
4 0.05 ata
3
m kg 5
7 8 7 8
1-m kg 0.05 ata
5
6 6

s s

249
 b- Kazanda sisteme verilen ısı:

Tablodan entalpi değerleri okunur.

h1 = 795.9 kcal/kg

h2 = 795.9 kcal/kg

h3 = 688 kcal/kg

h4 = 722.2 kcal/kg

h5 = 538 kcal/kg

h6 = cP × ts = 32.55 kcal/kg

h7 = ?

h8 = cP × ts = 110 kcal/kg

h9 = ?

Ara ısıtıcıya açık sistemler için T.D.1.K. uygulanacak olursa:

8
m

(1-m1) (1-m)
1 7

m × h4 + (1-m) h7 = h8 × 1.0

h1 değeri doymuş su eğrisi üzerinde olduğundan h1 = h’1 olacaktır.

Tespit edilir.

Pompada yapılan iş:

wP1 = (h7 – h6) = v.(P1 – P0)

Burada aşağıdaki değer okunarak,

v = 0.001 m3/kg

250
wP2 = (5 – 0.05)×104 × 0.001 / 427

wP1 = 0.115 kcal/kg

wP1 = (h7 – h6)

ile;

h7 = 32.615 kcal/kg

bulunur.

m × h4 + (1-m) h7 = h8 × 1.0

den:

m = 0.112 kg

ile:

ṁ = 10 000 × 0.112 kg

ṁ = 1120 kg/h

Birinci pompada yapılan iş:

wP1 = (h9 – h8) = v.(P2 – P1)

Burada aşağıdaki değer okunarak,

v = 0.001 m3/kg

wP2 = (40 – 5)×104 × 0.001 / 427

wP1 = 0.8196 kcal/kg

wP1 = (h9 – h8)

ile:

h9 = 110.8196 kcal/kg

bulunur.

Sisteme verilen ısı:

251
qkaz. = (h1 – h9) + (h4 – h3)

qkaz. = (795.6 – 110.819) + (722.2 – 688)

qkaz. = 718.981 kcal/kg

Qkaz = ṁ × qkaz.

Qkaz = 7189810 kcal

c- Çevrimin genel termik verimi:

wT −wP (h2 −h3 )+(1−m)(h4 −h5 )−(1−m)(h7 −h6 )−(h9 −h8 )

ηth = = (h1 −h9 )+(h4 −h3 )
qkaz

(795.6−688)+(1−0.112)(722.2−538)−(1−0.112)(32.615−32.55)−(110.81−110)
ηth =
(795.6−110.819)+(722.2−688)

ηth = %37.5

d- Sistemden elde edilen iş:

ẇT = (h2 – h3) + (h4 – h5) × (1 – m)

eşitliğinden hesaplanacaktır. Bilinenler yerine konulursa:

ẇT = 271.469 kcal/kg

Elde edilen elektrik enerjisi:

10000×ẇT
NT =
860

NT = 3156.6 kWh

Olarak hesaplanır.

252
17. TEKNİK PRATİKTE KARŞILAŞILAN ÖZEL KAZAN
UYGULAMALARI

17.1. KOMBİ
Paket tip ısıtma yapan ve aynı zamanda sıcak kullanım suyu temin edilen (birleşik)
kombine cihazlara "Kombi" denir. Kombi kat kaloriferi doğalgaz ve LPG yakmak
üzere geliştirilmiş olup, duvara monte edilirler. Kalorifer tesisat suyu, kullanım sıcak
suyu, gaz, elektrik, yakma havası, atık gaz devresi, gerekli emniyet ve kontrol
devrelerinin tamamı cihaz içerisinde bulunmaktadır.

Kombiler kışın ısıtma ve kullanım sıcak suyu temininde, yazın ise sadece kullanım
sıcak suyu temininde kullanılır. Ülkemizde kombi cihazının yaygın olarak kullanımına
1989 yılında başlanmıştır. Montaj ve kullanım kolaylığı, temizliği, az yer kaplaması ve
sessiz olarak çalışması nedeni ile kullanımı gün geçtikçe yaygınlaşmaktadır. İyi bir
kombinin teknolojik gelişmelere kolay adapte olması, bol ve ekonomik yedek
parçasının bulunması gerekmektedir.

Avantajları:
a. Alternatiflerine göre ucuzdur.
b. Hem ısıtma hem de kullanma suyu sağlamak aynı zamanda olasıdır.
c. Duvara monte edildiği için az yer kaplar.
d. Sirkülasyon pompası ve kapalı genleşme tankı üzerindedir.

Dezavantajları:
a- On-off kontrollü standart kombilerin ömürlerinin kısa olması.
b- Servis ve yedek parça giderlerinin fazla olması (her ısıtma mevsimi sonunda bazı
parça değişikliklerine ihtiyaç göstermesi)
c- Kapasitelerinin sınırlı olması (genellikle 20.000 kcal/h)
d- Verimlerinin daha düşük olması
e- Otomatik kontrol sistemlerinin sınırlı olması
f- Tam güvenlik sistemine sahip olmaması
g- 2 kata kadar olan binalarda kombi cihaz daha pratik olabilir. Ancak 3 kat ve daha
fazla katlı yapılarda servis sıklığı, baca problemleri ve binanın yaygın güvenliği
açısından merkezi sistem daha doğru çözümdür. Özellikle yangın güvenliği açısından
çok katlı yapılarda kombi cihaz kullanılması ciddi riskler oluşturacaktır.

253
Şofbenlerin ekonomik ömrünün 8–10 yıl olduğu ve günde ortalama yarım saat
kullanıldıkları düşünülürse, ısıtma mevsiminde günde ortalama 20 saat on-off çalışan
standart kombi cihazların ömürlerinin cihaz kalitesine ve kullanıma bağlı olarak daha
düşük olması doğaldır.

Sonuç olarak, duvar tipi şofben prensibi ile çalışan kombi cihazlar en fazla 2 veya 3
katlı yapılarda, kazan monte edilecek yeri olmayan 80–100 m2 daireler için
dezavantajlarına rağmen pratik olmaktadır.

17.1.1. Kombi Tipleri:

A Tipi Cihazlar (Bacalı Ve Fanlı Kombiler):

A tipi cihazlar yanma için gereken havayı bulundukları ortamdan alıp, yanma sonucu
çıkan atık gazları yine bulundukları ortama atarlar. Ocaklar, katalitik sobalar bu tip
cihazlardır.

B Tipi Cihazlar (Bacalı Ve Fanlı Kombiler):

B Tipi cihazlar açık yanma hücrelidir. Bu tip cihazlar yanma için gereken taze havayı
yerleştirildikleri ortamdan alırlar.

Bacalı kombide yanma sonucu oluşan gazlar mevcut ve çekişi iyi bir baca kanalı ile
dış ortama atılır.

Fanlı kombilerde ise yanma sonucu oluşan gazlar atık gaz bir fan kiti yardımıyla dış
ortama atılır. Bu kombiler baca sorunu olan konutlar için geliştirilmiştir.

C Tipi Cihazlar (Hermetik Kombiler):

Bu tip cihazlar kapalı yanma hücrelidir. Bu tip cihazlara;

254
 Şekil 144. Hermetik kombi

Hermetik tip kombi denir ve yanma için gereken taze havayı özel bir taze hava - atık
gaz seti ile dış ortamdan alır (Şekil 144). Yanma, tam kapalı, sızdırmaz (hermetik)
yanma hücresinde gerçekleşir. Yanma sonucu oluşan gazlar ise bir davlumbaz ile
toplanıp, bir fan yardımıyla yine taze hava - atık gaz seti ile dış ortama atılır. Bunların
baca gereksinimi yoktur ve yanma verimleri diğer kombilere göre daha yüksektir.

Şekil 145. Kombi Tipleri

255
17.1.2. Kombilerin Çalışma Prensibi:

Bir kombinin çalışma prensibi durma, kış ve yaz olmak üzere üç pozisyonda incelenir.

Durma Pozisyonu:
Elektrik beslemesi topraklı piriz ile sağlanmıştır. Tesisatta 1.5 bar basıncında su
temin edilmiştir. Sirkülasyon pompası çalışmaz durumda, ana yakıcıda gaz
bulunmamakta ve mikro swichler açık pozisyonda bulunmaktadır. Pilotlu modellerde
gaz butonuna basılınca gaz hattına gaz gelir. Ateşleme devresi, anahtar ve ateşleme
bobininden devresini tamamlayarak ateşleme elektrodunda kıvılcımlar oluşturularak
pilotun yanmasını sağlar. Termokupl pilotun yanmasını devam ettirir

Kış Pozisyonu:
Yaz kış konum anahtarı "kış" konumuna, tesisat ayar anahtarı da arzu edilen sıcaklık
pozisyonuna getirilir. Bu anda pompa çalışmaya ve tesisat suyu eşanjörden, üç yollu
vanadan geçtikten sonra tesisat devresinden sirkülâsyona başlar. Eğer tesisatta hava
varsa otomatik tahliye ventilinden ve pürjörlerden dışarı atılır. Sirkülâsyon olduğu
sürece akış hissedicisi mikro anahtarı itecek ve gaz valfine giden enerji devresini
tamamlayarak, ana yakıcının yanmasını sağlayacaktır. Ana yakıcı, ana eşanjördeki
suyu ısıtarak sirkülasyon vasıtasıyla tesisat suyunu ısıtmış olacaktır. Tesisat suyu
istenen sıcaklık değerine ulaştığında, sensörden gelen bilgiye göre, ana kart gaz valfi
selenoidinin enerjisini keserek, ana yakıcıya giden gaz geçişini durdurur. Bu şekilde
tesisat suyu istenen sıcaklık değerine ayarlanır. Kullanım suyu musluğu açıldığında,
üç yollu vana tesisata giden suyun yönünü değiştirerek plakalı eşanjöre (Boyler)
yönlendirir. Eşanjör içinden geçen kullanım suyu ısınmış olur. Musluk kapatıldığında,
üç yollu vana tekrar ana eşanjörden çıkan suyu tesisata yönlendirir.

Yaz pozisyonu: Yaz kış konum anahtarı "yaz konumuna getirildiğinde sadece
kullanım suyu ısıtılır. Musluk açıldığında plaka eşanjör üzerinden sirkülasyon
çalışacaktır. Ana yakıcıda kullanma suyunun akış hızına bağlı olarak modülasyon
yapacaktır. Kullanım suyu kapatıldığında ise kombi durma pozisyonunda olacaktır.

256
Şekil 146. Kombilerin Çalışma Pozisyonları

257
17.1.3. Bacalı Kombi Ana Elemanları

9
24 29 20 28 23

Şekil 147. Bacalı kombi elemanları

1. By-Pass vanası 16. Sirkülasyon pompası

2. Mikro anahtar (Kalorifer suyu) 17. Otomatik hava tahliye ventili
3. Su akış hissedicisi 18. Ana yakıcı
4. Üç yollu vana 19. Ana eşanjör
5. Üç yollu vana membranı 20. Gaz Girişi
6. Mikro anahtar (Kullanım suyu) 21. Genleşme tankı
7. Kalorifer devresi sensörü 22. Yanma hücresi
8. Kullanım suyu sensörü 23. Kalorifer Dönüş
9. Plakalı eşanjör 24. Kalorifer Gidiş
10. 3 bar emniyet ventili 25. Baca emniyet termostatı
11. Doldurma vanası 26. Limit termostat
12. Manometre 27. Alçak basınç presostatı
13. Basınç hissetme hattı 28. Kullanma Suyu Giriş
14 Gaz bloğu 29. Kullanma Suyu Çıkış
15. Modülasyon bobini

258
  Kumanda Panosu
Kumanda panosu kombinin çalıştırma ve kontrol işlerini yerine getirebilmesi için
gerekli elektrik ve elektronik donanımlarının ve bunların kullanılmasını sağlayan
anahtar, sembol ve göstergelerin üzerinde bulunduğu parçadır.

Plot Alevli Model Elektronik Ateşlemeli Model

Şekil 148. Kombilerde Kumanda Panoları
1. Yaz-Kış Konum Anahtarı. 1. Yaz-Kış Konum Anahtarı.
2. Kullanım Suyu Sıcaklık Ayarı. 2. Kullanım Suyu Sıcaklık Ayarı.
3. Kalörifer Suyu Sıcaklık Ayarı. 3. Kalörifer Suyu Sıcaklık Ayarı.
4. Pilot Alevi Yakma Düğmesi. 4. Reset Butonu(Ateşleme, Atık Gaz ve Limit
5. Kalörifer Suyu Sıcaklık ve Arıza Uyarı Sıcaklık Uyarı Işığı.
(Check-up) Göstergeleri. 5. Kalörifer Suyu Sıcaklık ve Arıza Uyarı
6. Kalörifer Tesisatı Su Basıncı Göstergesi. (Check-up) Göstergeleri.
6. Kalörifer Tesisatı Su Basıncı Göstergesi.

 Elektronik Ana Kart

Kontrol panosunun içinde yer alır. Kombinin çelişmesi ve emniyeti için gerekli tüm
elektronik devrelerin kontrolü bu kert yardımıyla yapılır. Ana kart üzerinde yer alan
işlemci (mikroprosesör) ısıtma ve kullanım suyu devresindeki arızaları ışıklı olarak
gösterecek şekilde tasarlanmıştır. Ana kart üzerinde yer alan trimmer ile ateşleme ve
ısıtma kapasitesini ayarlamak ve sabit tutmak mümkündür. Bu özellikler sayesinde
kombi istenilen kapasitede kullanılacağı için yakıt ekonomisi sağlanır ve kombinin
ömrü uzar.

 Gaz Valfi
Tesisattan gelen gazın basıncını yanma için gerekli değere düşürerek emniyetli bir
şekilde yakıcıya iletir. Pilot alevli modellerde önce pilot yakıcı devresine giden gaz
hattını açar, pilot alevi yandıktan sonra ana yakıcı devresine gaz verir. Gaz valfinin
üzerinde gaz giriş başmandaki dalgalanmaların çıkış basıncını etkilemesini
önleyecek regülatör sistemi ve rnodülasyon yapabilmesini sağlayan rnodülasyon
bobininin bağlantı yeri vardır. Elektronik ateşlemeli ve pilot alevli tipler için iki ayrı
tipte gaz valfi kullanılır.

 Pilot Alevli Gaz Valfi

259
Pilot alevi yakma düğmesine basılınca gaz hattında önce pilot gazına geçiş veren
emniyet valfi açılır. Pilot alevi yandığı ve termokupldan yeterli gerilim geldiği sürece
bu hat açık kalır. Karttan gelen sinyal doğrultusunda selenoid ana gaz hattını açar.

Şekil 149. Plot alevli gaz valfi

 Elektronik Ateşlemeli Gaz Valfi

Gaz hattı karttan gelen sinyal doğrultusunda iki adet selenoid tarafından açılır.
Basıncı ayarlanan gaz ana yakıcıya iletilir.

Şekil 150. Elektronik ateşlemeli gaz valfi

 Ateşleme Sistemi

Pilotlu Ateşleme

Ateşleme Elektrodu
Pilot alevi yakma düğmesine basılınca ateşleme bobininden gelen gerilimle kıvılcım
yaratarak pilot yakıcıya gelen gazı ateşler.

260
 Şekil 151. Pilot alevli ateşleme elektrotu
Pilot Yakıcı
Ana yakıcıyı ateşler. Kombi çalıştığı sürece yanar. Böylece kombi çalışırken sönüp
tekrar yanması gerektiğinde ana yakıcı pilot alevi tarafından yeniden ateşlenir.

Şekil 152. Plot yakıcı

Termokupl
Pilot yakıcıdaki alevin sıcaklığını hissederek bu sıcaklık oranında gerilim üretir. Bu
gerilim gaz valfi içindeki emniyet valfinin bobinini enerjilendirir ve gaz hattının açık
kalmasının sağlar. Pilot alevi sıcaklığı düştüğünde veya alev söndüğünde yeterli
gerilimi üretemeyeceğinden gaz valfinden ana gaz geçişinin kesilmesini sağlar.
Kombi kapanır.

Şekil 153: Termokupl.

Ateşleme Anahtarı
Gaz valfi düğmesi ile birlikte çalışır. Düğmeye basıldığında bağlı olduğu elektrik
devresini tamamlayarak ateşleme bobinine elektrik gitmesini sağlar.

261
 Şekil 154. Ateşleme anahtarı
Ateşleme Bobini
Ön pano içinde bulunur. Ateşleme anahtarı devreyi tamamladığında gerilim üreterek
ateşleme elektrotlarının çakmasını sağlar.

Şekil 155. Ateşleme bobini

 Elektronik Ateşleme
Ateşleme Kartı
Yanma ihtiyacı olduğunda karttan gelen sinyalle ateşlemeyi yapar. Ateşleme
sonrasında alev oluşursa iyonizasyon elektrodundan gelen sinyal doğrultusunda
ateşlemeyi keser. Tersi durumda arıza uyarısı yapar.

Şekil 156. Ateşleme Kartı

Ateşleme Elektrodu
Ateşleme kartından gelen uyan ile ateşleme yapar.

262
 Şekil 157. Elektronik ateşleme elektrotu

İyonizasyon Elektrodu
Yakıcıdaki alev sıcaklığını hissederek ateşleme kartına "alev oluştu" sinyali gönderir
ve ateşlemeyi durdurur.

Şekil 158. İyonizasyon elektrotu

 Ana Yakıcı
Gaz kollektörü, memeler ve yakıcıdan oluşur. Gaz valfinden gelen gazı yanma
hücresine homojen bir şekilde iletir ve atmosferik basınç altında yüksek verimle
yanmasını sağlar. Isı gerilmeler sonucu bozulmaları asgariye indirmek amacıyla
yakıcılar sıcağa ve ısı genleşmelere paslanmaz çelik malzemeden imal edilmiştir.

Şekil 159. Ana Yakıcı

 Su Devresi
Bu devre, kombide kalorifer ve kullanım suyunun içinden geçtiği veya temas ettiği
elemanları içerir.

263
  Hidrolik Grup
Hidrolik devrenin en önemli parçasıdır. Üzerinde tesisat ve kullanım suyu giriş-
çıkışları; sensör, manometre ve alçak basınç presostatı, plaka eşanjör, pompa ve
emniyet valfi yuvaları; doldurma vanası, su akış (sirkülasyon) presostatı, su akış
hissedicisi (flowswitch) ve hidrolik 3 yollu vana bulunur. Tesisat ve kullanım suyunun
cihaz içindeki dolaşımını kontrol ederek yönlendirir.

3 yollu vana, kullanım suyu musluğu açıldığında (ve açık kaldığı sürece) kalorifer
suyunu plaka eşanjöre yönlendirir.

Kullanım suyu akış hissedicisi (Flowswitch), kullanım suyu çekildiğini hissederek

elektronik karta sinyal gönderir.

Su akış presostatı herhangi bir nedenden dolayı kalorifer devresindeki sirkülasyon

durmuşsa yanmayı durdurarak pompanın bloke olmasını veya cihazın susuz
çalışarak eşanjörün kavrulmasını engeller.

Alçak basınç ve sirkülasyon presostatı, herhangi bir nedenden dolayı kalorifer

sistemindeki su eksilip su basıncı 0.8 bar'ın altına düştüğünde veya herhangi bir
nedenden ötürü sirkülasyon olmadığında kombiyi tamamen durdurarak sistemin
susuz çalışmasını engeller, böylece eşanjör ve pompayı korur.

Doldurma vanası, elle açıldığında (kullanım suyu hattı basıncı yeterli ise) kalorifer
suyu devresine su doldurulmasını sağlar.

Şekil 160. Hidroblok grup

 Ana Eşanjör
Yanma hücresinde gazın yanması sonucu oluşan ısı enerjisinin tesisat suyuna
iletimini sağlar. Ana eşanjör, su dolaşım boruları ile yüksek ısı iletimini sağlamak için
bu boruların üzerindeki kanatçıklarla, boruların içindeki türbülatörlerden oluşur.
Eşanjör ısı iletim katsayısı yüksek olan bakır malzemeden imal edilmiştir.

264
 Şekil 161. Ana eşanjör

 Plaka Eşanjör
Hidrolik grup üzerine montelidir. Kalorifer suyu ısısının kullanım suyuna iletilmesini
sağlar. Özel biçimli paslanmaz sac plakalardan imal edilmiştir.

Şekil 162. Plakalı eşanjör

 Pompa
Ana eşanjörden çıkan sıcak suyun ısıtma amacıyla kalorifer devresinde veya
kullanım sıcak suyunu ısıtmak amacıyla plaka eşanjör devresinde sirkülasyonunu
sağlar.

265
 Şekil 163. Sirkülasyon pompası

 Kapalı Genleşme Tankı

İçinde bulunan esnek membranla ısınma sonucu genleşen kalorifer devresindeki
suyun genleşmesini kompanse eder. Kalorifer tesisatı kapalı devre olduğu için
sisteme dışarıdan oksijen girişi olmaz. Böylece ısıtma tesisatında ve kombide
oluşacak korozyon ve kavitasyon engellenir. Sistemin ve kombinin ömrü uzar,
sorunlar azalır.

Şekil 164. Genleşme tankı

 Otomatik Hava Tahliye Ventili

Sirkülâsyon pompasının üst kısmındadır. Tesisatta oluşan havanın ana eşanjöre
ulaşmadan önce otomatik olarak tahliyesini sağlar.

266
 Şekil 165. Otomatik hava tahliye ventili

 Taze Hava Ve Atık Gaz Sistemi

Bu devre, yanma için gerekli taze havanın sağlanarak yanmanın gerçekleştiği ve
yanma sonucu oluşan yanma gazının dışarı atıldığı bölümleri içerir. Baca!ı, fanlı veya
hermetik kombilerde farklı elemanlardan oluşur.

 Emniyet Valfi
Hidrolik gruba bağlıdır. Kalorifer devresindeki su basıncı 3 bar'ı geçtiğinde, basınç
düşene kadar fazla suyu tahliye eder. Basıncın yükselmesini ve kombinin yüksek
basınç altında çalışmasını engeller.

Şekil 166. Emniyet valfi

 Alçak Basınç Presostatı

Hidrolik gruba monte edilir ve kalorifer devresi su basıncı 0.8 barın altına düştüğünde
kombiyi (pompa dahil) durdurarak sistemin susuz çalışmasını engeller. Böylece
eşanjör ve pompayı korur.

Şekil 167. Alçak basınç presostatı

 Sıcaklık Sensörleri
Cihazda 2 adet bulunur ve hidrolik grup üzerinde yer alır. Sensörler den biri kalorifer
devresine giden suyun, diğeri kullanım hattına giden suyun sıcaklığını hissederek
elektronik karta sıcaklık bilgisi gönderir.

267
 Şekil 168. Sıcaklık sensörü

 Limit Termostat
Eşanjörden çıkan suyun sıcaklığını hisseder ve sıcaklık 95° C'ı geçtiğinde yanmayı
durdurur. Pilotlu tiplerde termokupl ile seri bağlantılı olduğu için pilot alevini de
söndürür. Böylece su sıcaklığının ve basıncın daha fazla yükselmesi sonucu
oluşabilecek kaynama engellenmiş olur.

Şekil 169. Limit termostatı

 Kombi Yanma Hücresi

Yanmanın gerçekleştirildiği ve eşanjör için gerekli ısının üretildiği bölümdür. Yanma
odasını çevreleyerek yakıcıdan elde edilen enerjinin ana eşanjöre iletilmesini sağlar.
Ortama ısı ve atık gaz çıkmasını engeller. Yanma odası dış kılıfları alüminyum kaplı
saclardan imal edilmiştir. Yanma odasının sızdırmadığı ve yalıtımı için özel reflakter
malzeme kullanılmıştır.

Şekil 170. Kombi Yanma Hücresi

 Bacalı Kombi Davlumbazı

Bacalı tiplerde yanma sonucu oluşan atık gazın toplanarak emniyetli bir şekilde
bacaya iletilmesini sağlar. Aerodinamik bir yapısı vardır ve alüminyum kaplı sacdan
imal edilmiştir. Aşırı baca çekişi veya baca geri tepmelerine karşı yanmanın düzenli
ve kararlı bir şekilde gerçekleşmesini sağlayacak özel bir yapıya sahiptir.

268
 Şekil 171. Bacalı Kombi Davlumbazı

 Baca Emniyet Termostatı

Bacadaki tıkanıklık ve yetersiz çekiş durumunda davlumbazdaki sıcaklık

yükselmesini hissederek cihazı durdurur, Gaz geçişini keser.

Şekil 172. Baca Emniyet Termostatı

 Hermetik Kombi Davlumbazı

Fan ile atık gaz seti arasında yer alan bir parçadır. Fanlı ve hermetik tip yanma
sonucu oluşan atık gazın toplanarak fana iletilmesini sağlar.

Şekil 173. Hermetik Kombi Davlumbazı

 Hermetik Kombi Dış Yanma Hücresi

Hermetik tiplerde yanma kapalı bir hücre içerisinde gerçekleşir. Yanma gerekli taze
hava fan yardımıyla dış ortamdan alınır ve aynı fan yardımıyla ortama atılır.
Yanmanın iç ortamdan bağımsız gerçekleşmesi için yakıcı eş ve atık gaz devresi
tamamen kapalı ve sızdırmaz bir yanma hücre davlumbaz içerisine alınmıştır.

269
 Şekil 174. Hermetik Kombi Yanma Hücresi

 Hermetik Kombi Fanı

Fanlı ve hermetik tiplerde davlumbazda toplanan atık gazı zorlamalı (cebri) olarak
boru setinden dış ortama atar. Hermetik tiplerde yanma için gerekli taze havayı da
boru seti yardımıyla dış ortamdan alır.

Şekil 175. Hermetik Kombi Fanı

 Fark Basınç Anahtarı

Taze hava ve atık gaz seti boruları arasındaki basınç farkını kontrol eder. Yanmanın
gerçekleşmesi için gerekli taze havanın alınmasını veya sonucu oluşan atık gazın
emniyetle dış ortama atılmasını sağlar. Taze hava atık gaz setindeki tıkanıklık veya
dış ortamdan gelen şiddetli akımları sonucu bu basınç ayarlanan değerin altına
düşerse ana karta göndererek kombiye gaz girişini kapattırır.

270
 Şekil 176. Fark Baca Anahtarı

 Hermetik Kombi Taze Hava / Atık Gaz Boru Seti

Hermetik tiplerde kullanılır, iç içe iki borudan yapılmıştır. Taze hava, dış ile iç boru
arasındaki boşluktan, yanma hücresinde oluşan negatif basınç yardımıyla yanma
hücresine girer. Atık gaz ise iç boru ve fan yardımıyla davlumbazdan alınıp dış
ortama atılır, uzatma boruları ile boyu 3 metreye kadar uzayabilir.

Şekil 177. Hermetik kombi taze hava/atık gaz boru seti

17.1.4. Yoğuşmalı Kombi

Baca gazını yoğuşturarak baca gazından kaybedilen atık ısıyı (gizli ısı) geri kazanma
sistemine göre çalışan cihazlara yoğuşmalı cihaz, bunların aynı cihaz içinde hem
ısıtma yapan, hem de sıcak kullanım suyu sağlayanlarına yoğuşmalı kombi denilir.
Baca gazında meydana gelen yoğuşma sonucu ortaya çıkan yoğuşma suyu aşağıya
doğru toplandığı için, bu tip cihazlarda yakıcılar yukarıda, yanma odası ise aşağıda
olur (Şekil 178).

Yoğuşmalı kombilerin standart kombilere göre başlıca farkı, baca gazı ürünlerindeki
nem yoğunlaştığında ortaya çıkan buharlaşma gizli ısısının bir kısmının
kullanılabilmesi ve ısı geri kazanım kabiliyetleridir. 1 m3 doğalgaz başına 1.5 ile 1.7
kg arasında su oluşmaktadır. 1 kg su başına açığa çıkan buharlaşma ısısı 539
kcal’dir. Bu enerji gizli ısı olarak anılmakta ve standart kombilerde bu ısıdan
yararlanılmamaktadır. Yoğuşmalı kombiler; bacadan atılan gazların içindeki su
buharında bulunan enerjiyi, gazları yanma bloğunun içinde tekrar dolaştırmak
suretiyle özel olarak dizayn edilmiş kanatçıklara çarptırarak alır ve tesisat suyuna
aktarır. Yanma sonucu oluşan ürünler birinci eşanjörden geçerken içerisindeki su

271
buharında bulunan enerjiyi, gazları yanma bloğunun içinde tekrar dolaştırmak
suretiyle özel olarak dizayn edilmiş kanatçıklara çarptırarak alır ve tesisat suyuna
aktarır.

Şekil 178. Yoğuşmalı tip kombinin görüşü

Yanma sonucu oluşan ürünler birinci eşanjörden geçerken içerisindeki su buharı

yoğunlaşarak, su haline gelir. Yoğuşan suyun enerjisini de ikinci eşanjörde
dolaşmakta olan sistem suyu alır. Bu sistemle çalışan kombilerin verimleri standart
kombilerden daha fazla olmaktadır. Yoğuşma sonucu oluşan su da, özel bir tahliye
borusu ile dışarı atılır.

Yoğuşmalı kombilerde yoğuşma olabilmesi için baca gazı sıcaklığı ~ 56 °C‘nin altında
olmalıdır. Bunun iç çin de kazan suyu sıcaklığı 50° C‘yi geçmemelidir. Bu durumda
ısıtma sistemi 50 – 30 °C veya 40 - 30 °C şeklinde gerçekleşir. Mevcut ve 90 - 70 ya
da 80 - 60 sistemine göre seçilmiş ve yerleştirilmiş radyatörler varsa radyatör
miktarının arttırılması gerekir.

Radyatör yetersizse, cihaz evi ısıtabilmek için mecburen kazan suyunu yükseltecek
ve yoğuşma yapılamayacaktır. Yoğuşmalı cihazlar için en uygun sistem zaten düşük

272
sıcaklıklarda çalışan bir sistem olan yerden ısıtma sistemidir. Yoğuşmalı cihazlardan
en yüksek verimin alınabilmesi için dış hava sensörü takılması gerekir.

Yoğuşmalı kombilerin çalışma prensibi normal hermetik cihazlar gibidir. En önemli

fark ısı eşanjörlerinin yakıcıdan ve baca gazlarından daha fazla ısıyı absorbe
edebilecek daha büyük alana sahip olabilmesidir. Baca gazı sıcaklıkları klasik
kazanlarda 200-250 0C'iken bu değer yoğuşmalı kazanlarda 50-60 0C civarındadır ve
potansiyel kazanç buradan elde edilmektedir.

17.1.5. Kombinin Montajı

Kombi kat kaloriferinin yerleştirilebileceği yerler cihaz tiplerine göre TSE ve Gaz
Şirketi tarafından belirlenmiştir. Bu kurallara kesinlikle uyulmalıdır. Montaj ve
yerleştirme ve konusunda uyulması gereken kurallar aşağıda belirtilmiştir.

1. Öncelikle montaj, mesleki yeterliliği olan, yetkili teknik elemanlar tarafından

yapılmalıdır.

2. Bacalı ve fanlı tipler, banyo, yatak odası ve açık balkonlara monte

edilmemelidirler. Bu tiplerde en az 12 m3 mahal hacmi ve uygun baca bağlantısı
olmalıdır. Ortamın sürekli taze hava girişini sağlayacak en az 120 cm 2 büyüklükte
bir menfezle havalandırılması temin edilmelidir.

3. Bacalı kombinin yerleştirildiği ortama hava tüketen (soba veya şömine gibi) bir
başka cihaz bulunmamalıdır. Baca bağlantısı borusu en az %3 değerindeki bir
eğimle bacaya bağlanmalıdır. Bacanın çatıdan çıkışı çatının en az 40-50 cm
civarındaki yükseklikte ya da çatı üzerinde mevcut yapılardan minimum bir metre
yükseklik veya 1.5 m daha uzaklıkta olmalıdır. Hayati önemi dikkate alınarak
baca bağlantısı için aşağıda verilen önlemlere mutlaka uyulmalıdır.

a) Baca borusunun ucu bacaya fazla girmemelidir. Baca borusu bacaya

en fazla 2 cm girmelidir.
b) Baca borusu bacaya düz bağlanmamalıdır. Baca bağlantısı yukarıya
doğru %3 eğimli yapılmalıdır.
c) Baca borusu kombiden çıktıktan sonra en az 30 cm yükseldikten sonra
yatay boruya bağlanmalıdır.
d) Baca borusu bacaya ters eğimle bağlanmamalı baca bağlantısı
yukarıya doğru %3 eğimli yapılmalıdır.
e) Baca bağlantı borusu standartlarda ve üretici firmanın belirttiği özel
kurallara uygun uzunlukta olmalıdır.
f) Esnek borulu baca bağlantısı yapıldığında borunun eğitimi ters
olmamalıdır.
g) Kombinin bağlantısının yapıldığı bacaya başka bir cihaz bağlanma
malıdır.

273
 h) Kombinin baca bağlantı çapı cihazın özeliklerine uygun olmalıdır.

4. Fanlı cihazların montaj ve yerleştirme esasları bacalı kombi de olduğu gibidir.

Tek fark atık gaz kitinde müsaade edilen en fazla uzunluk 5 m' dir. Fazladan her
90'lik bir dirsek kullanımı bu mesafeyi 1 m eksiltir. Atık gaz çıkış setinin dışarı
çıkış noktası açılabilir pencere veya herhangi bir hava menfezine 60 cm' den
daha yakın olmamalıdır.

5. Hermetik kombiler aydınlığa bakan mahallere ve açık balkonlara monte

edilmemelidirler. Atık gaz çıkışı aydınlığa(apartman boşluğuna) verilen yerlere
monte edilmemelidir. Atık gazın verildiği dış ortamda yeterli taze hava
sirkülâsyonu olmalıdır. Servis ve bakım hizmetlerinin kolaylıkla verilebilmesi için
cihaz önden minimum 40 cm yanlardan ise 50 cm boşluk kalacak şekilde duvara
monte edilmelidir. Cihaz yüksekliği, alev seviyesi döşemeden en az 150 cm
yukarıda olacak şekilde ayarlanmalıdır. Baca kitinin boyu en fazla 3 metre olmalı
ve dış ortamda yeterli hava sirkülâsyonu bulunmalıdır. Tek dirsekli bağlantılarda
boru seti uzunluğu (baca çıkış ekseni ile bina duvarı dış yüzeyi arasındaki
mesafe) hermetiklerde 3, fanlı cihazlarda 5 m' yi geçmemelidir. Fazladan her 90
C' lik dirsek kullanımında bu ölçü 1 m eksiltilmelidir. Servis ve bakım kolaylığı için
boru seti ile tavan arasında en az 25 cm mesafe bırakılmalıdır. Bacanın dışarıya
çıkışı zeminden minimum 30 cm yukarıda olmalı ve insan boyundan yüksek
olmayan çıkışlarda baca çıkışına mutlak suretle bir koruma kapağı konmalıdır.
Baca seti yanıcı cisimlerden en az 5 cm uzaktan geçmelidir. Kombi ile duvar
arasına uzatma borusu konulmuyorsa, mutlaka baca diyaframı kullanmak gerekir.
Hermetik kombilerle birlikte, cihazın yerleştirileceği yere göre dört çeşit taze hava
atık gaz seti kullanılır.

6. Kombi cihazları duvara monte edildiklerinden rutubetli yerlere konulmamalıdır.

7. Elektrik ve ısıtma donanımlarının zarar görmemeleri için su ve benzeri sıvıların

temasından korunmalıdırlar.

9. Mutfak ocağından çıkabilecek buharla doğrudan temas etmemeli ve üzerlerine

hiçbir şey konulmamalıdır.

10. Cihazı yerleştirmeden elektrik, su, gaz ve ısıtma tesisatının uygunluğu kontrol
edilmelidir.

11. Cihazın kullanılan gaza (Doğalgaz veya LPG) uygun olup, olmadığı kontrol
edilmelidir.

12. Elektrik bağlantısı topraklı bir prizle yapılmalıdır.

Cihazın duvara montajını kolaylaştırmak amacıyla, gerekli bağlantıların yerini belirten

bir şablon ambalajın içinde yer almalıdır. Cihazın monte edileceği duvara, su ve gaz
bağlantı yerleri dikkate alınarak şablon yardımıyla askı sacının delik yerleri

274
işaretlenir. Sonra matkapla delinerek dübel takılır. Daha sonra da askı sacı duvara
monte edilir. Cihaz askı sacına yerleştirilir. Kalorifer tesisat suyu ve kullanma sıcak
suyu giriş, çıkış ile gaz giriş bağlantıları dikkatlice yapılır. Montaj anında kasıntıya
meydan verilmemesine özellikle dikkat edilmelidir.

17.1.6. Kombilerde Bacalar

Bacalar, cihaz çıkışındaki atık gazı atmosfere atan düzeneklerdir. Baca çekişlerinin
yeterli seviyede olması gerekmektedir. Kombi bağımsız (ferdi) veya ortak (şönt)
bacaya bağlanabilir. Buna karşılık adi şönt bacaya kesinlikle bağlanamaz.

 Bağımsız (Ferdi) Baca: Bu tip bacalara atmosferik veya fanlı cihaz

bağlanabilir. Duman kanalı mesafesi en fazla 1 m olmalıdır. Duman kanalı için,
atmosferik yakıcılı kat kaloriferlerinde fleksible boru kullanılabilir.

 Ortak (Şönt) Baca: Bu tür bacalara, birden fazla bağlanan cihazlar nispeten
ayrılmıştır. Buna rağmen kombi bağlantısı yapılabilir. Duman kanalı mesafesi
en fazla 1 m olmalıdır. Duman kanalı için fleksible boru kullanılabileceği gibi
düz boru kullanılması tavsiye edilir.

 Adi (Şönt) Baca: Bu tür bacalar yemek buharı atıkları için yapılmıştır. Yalnızca
aspiratör bağlanabilir. Bu bacalar kombiler için kesinlikle uygun değildir.

275
17.1.7. Kombinin Tesisata Bağlanması

Şekil 179: Kombinin tesisat bağlantısı.

DİKKAT:
— Pislik ayırıcıların çapı, boru çapından 1 çap büyük seçilmelidir.
— Boru çapları bakır veya çelik boru için geçerlidir. Plastik boru kullanılacak ise boru
çapları en az bir çap büyük seçilmelidir.
— Cihazda 1” emniyet ventili atış ağzı bulunmaktadır. Atış ağzının drenaja bağlantısı
gerekmektedir.
— Termostatik vana kullanılan ısıtma sistemlerinde ıslak mekânlarda normal radyatör
vanası kullanılmalıdır.
— Daire girişinde çek valf var ise soğuk su hattına çek valf koymaya gerek yoktur.

Plastik boru kullanımında kombi giriş ve çıkış çapı 1” olmalıdır.

276
17.1.8. Kombiye Su Doldurulması Ve Kontroller

Bütün radyatör vanaları açık olmalıdır.

Sirkülâsyon pompası çalışmamalıdır. Dolum sırasında tesisat ve cihazda bulunan

havanın atılabilmesi için otomatik hava tahliye pürjörünün tapası ve eşanjöre bağlı
olan hava tahliye rakoru gevşek olmalı ve rakorun ucuna ø8 lik bir hortum takılarak
suyun kombi içerisine dökülmemesi sağlanmalıdır. Hermetik modellerde hava tahliye
rakoruna ulaşabilmek için dış yanma hücresi ön kapağı sökülmelidir.

277
Cihazın sağ alt kısmında bulunan doldurma vanası yavaşça açılır. Hava tahliye
borusundan su çıkmaya başlayınca rakor sıkılır. Basınç göstergesinden ̴1.5 ÷ 2 bar
basınç değeri okununcaya kadar cihaza ve tesisata su doldurulur. Dolma işlemi
bitince vana kapatılır.

Şekil 180. Radyatör havasının alınışı

Otomatik olarak hava tahliye pürjörünün tapası sıkılır. Bütün radyatörlerin

pürjörlerinden tesisattaki hava alınır. Kullanım sıcak su boylerinin tapası gevşetilir. Su
gelmeye başlayınca kapatılır.

Şekil 181. Kalorifer tesisatı su basıncı göstergesi

Hava alma işleminden sonra tekrar basınç kontrol edilir. Eğer basınç düşmüşse
doldurma musluğu yavaşça açılarak tekrar hava alma işlemi yapılır. Bu işlemler
tesisattaki bütün hava alınıncaya dek tekrar edilir. Cihazın bağlantıları ve tesisat
kontrol edilir. Sızdırma yapan yerler varsa giderilir.

17.1.9. Kombi Cihazları Seçiminde Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar

1-Tam emniyet sistemine sahip olmalıdır. Tam emniyet sisteminin içinde;

a) 2 ya da 3 manyetik gaz ventili,

b) İyonizasyonla alev kontrolü,
c) Düşük basınç kontrolü (presostat veya benzeri sistemler)

Özellikleri bulunmalıdır. Modülasyonlu brülörlerde modülasyon aralığı genişse ( %10-

%100 arası gibi) iyonizasyon bu görevi üstlenir. Tek manyetik ventil kullanılması
halinde, gaz yolundan ventile pislik gelmesi vb. nedenlerle gaz ventili tam

278
kapatamayabilir ve sızıntı riski oluşabilir. 2 ya da 3 seri ventil kullanılması emniyeti 2
ya da 3 kez artırır. Pilot alevli sistemlerde gereksiz enerji sarfiyatı yanında, ters hava
akımları sonucunda pilot alevin sönmesi riski vardır. Ayrıca düşük basınç kontrolü
olmazsa, gelen gazın basıncının çok düşmesi halinde gaz sızıntısı riski doğar. Buna
karşıda düşük gaz basıncı emniyeti olmalıdır. Hermetik kombilerde fanın, brülör
çalışmazken de çalışması nedeniyle gaz kaçağı riskine karşı ek emniyet alınır.

2-Modülasyon: Kaliteli, ekonomik bir kombi, modülasyon kontrolü, yani su ve oda

sıcaklığına göre alev boyunu ayarlayabilen tipte olmalıdır. Bu tür cihazlar on-off
kontrollü cihazlara göre önemli ölçüde tasarruf ve konfor sağlamaktadır. Modülasyon
yapabilen kombilerdeyse, modülasyon aralığı en geniş olan kombiler kullanılmalıdır.
Bu tür kombilerde en yüksek tasarruf ve konfor sağlanır. Bunun bir başka üstünlüğü
eşanjörün daha düşük sıcaklık etkisinde kalması ve ömrünün uzamasıdır.

3-Sıcak su eşanjörü: Klasik sıcak su eşanjörlerinin boyutları çok ufaktır. Bu

cihazlarda eşanjörlerde çok çabuk kireçlenme olmaktadır. Ayrıca yüksek sıcaklık,
korozyona sebep olmaktadır. Bu eşanjörlerin yerine serpantinli mini boyler kullanılan
kombiler tercih edilmelidir. Bu sistemde sürekli rezerv su olması, özellikle yaz
mevsiminde sıcak su ihtiyacına çabuk cevap verilebilmesi avantajını, dolayısıyla
enerji ve sudan tasarruf edilmesini sağlar.

4-Modern bir kombi arızasını hata mesajlarıyla kullanıcı ve servise gösterebilmelidir.

(Display)

5-Mekanik kontrollü (flowing switch vb.gibi elemanlar kullanılan) kombiler yerine,

termostat kontrollü elektronik kombilerin kullanılması, sistemin ihtiyaçlara çabuk
cevap vermesi nedeniyle konfor ve ekonomi sağlayacaktır.

6-Hermetik kombilerde, istendiğinde iki ayrı baca kullanılabilecek (taze hava ve

egzoz için) tipte konstrüksiyonlar seçilmelidir. İç içe bacalarda egzoz havasının taze
havayı ısıtması sonucu fan kapasitesi düşecektir.

7-Bacalı kombilerde, mutlaka baca sensörü kullanılmalıdır.

8-Kombi cihazları tesisatta genelde en üst kotta olduğu için, kolay hava tahliyesi
yapılabilecek çözümler tercih edilmelidir.

17.1.10. Kombide Yakılan Yakıtlar Ve Özellikleri

 LPG (Likit Petrol Gazı)

279
Oda sıcaklığı ve atmosferik basınçta gaz halinde bulunur. Yüksek basınç
uygulandığında sıvı hale dönüşür. Basınç kaldırıldığında ise yeniden buharlaşır ve
gaz olarak kullanılır. LPG'nin yapısında %70 bütan ve %30 propan bulunmaktadır.
Sıvı halinde taşınır, depolanır ve ölçülür. Ülkemizde ilk defa 1962 yılında tüp içinde
tüketiciye sunuldu. Orijinali kokusuzdur. Fakat tüketiciye etil merkaptan ile
kokulandırılarak sunulmuştur. Yoğunluğu havaya göre fazladır. Mahalde sızıntı
olması halinde kaçak gaz dibe çöker.

 Doğalgaz

Kokusuz, renksiz ve havadan hafif bir gazdır. Bileşiminde, metan, etan, propan, azot
ve az miktarda karbondioksit gazları mevcuttur. Temiz bir yakıttır. Çevreyi kirletmez.
Solunması halinde zehirleyici ve öldürücü etkisi yoktur. Ancak ortamda fazla birikmiş
ise, oksijen azlığından boğulma tehlikesi vardır. Doğalgazı, gaz olarak boru hatları
yardımıyla, yada sıvı hale getirerek tankerlerle taşımak mümkündür.

17.1.11. Kombilerle İlgili Karşılaşılan Sorular

Kombi nedir?
Konutun hem ısıtma hem de sıcak su gereksinimini karşılayan bir cihazdır. Bu
nedenle kısaca Kombi (İngilizcede Combined/Birleşik) olarak adlandırılır.

Nasıl bir cihazdır?

Hafiftir, ufaktır, duvara asılır ve bu nedenle az yer kaplar, kolay taşınabilir, sessizdir,
kullanıcıya bağımsız ısınma konforu sağlar.
Kombi hangi malzemeden yapılır?
Genel olarak Galvanizli çelik, DKP saç, bakır, alüminyum ve plastik parçalardan
oluşur.

Ne tür ekipmanlara sahiptir?

Isıtma sistemi için gereken pompa, genleşme tankı, termostat, kontrol panosu gibi
zorunlu sistem ve emniyet ekipmanlarına sahiptir.

Kombi kullanmanın avantajları nelerdir?

Bireysel ısınma özgürlüğü sağlar. Kullandığınız kadar yakar ve ödersiniz. Ayrıca sıcak
kullanım suyu konforu sağlar. Sıcak su için ayrı bir cihaz (şofben, termosifon, boyler
v.s.) kullanmanıza gerek kalmaz.

Daha çok küçük mekânlara mı uygundur?

Çok yakın bir geçmişe kadar küçük mekânlar için uygundu ancak son teknolojiler ve
kaskat uygulamalar ile daha fazla alan ısıtılabiliyor.

280
Çalışma ilkesi nedir?
Kombi cihazları şofbenlerde olduğu gibi borulardan gelen suyun bir eşanjör
vasıtasıyla ısıtılması ilkesi üzerine çalışırlar.

Kombi ile güvende miyim?

Kombilerde baca tepmesine ve çekmemesine, aşırı ısınmalara, alev sönmesine,
donmaya ve gaz kaçağına karşı TSE standartlarının ön gördüğü her türlü önlem ve
tertibat alınmıştır.

Kombi alırken nelere dikkat etmeliyim?

Nasıl bir ürün alacağınız hakkında araştırma yapın. Isıtma sistemleri ile ilgili satış ve
teşhir yapan bayileri gezin, broşür alın, teknik bilgi edinin. Tavsiye edilen cihazın
kapasitesinin yeterli gelip gelmeyeceğini öğrenin. Bilinen, geniş servis ağı olan ve
güçlü firmaların ürünlerini tercih edin ve mutlaka TSE damgası arayın. Ayrıca kombi
tercihinde ilk maliyet değil, tüketim bedeli ve servis maliyetlerinin de önemli olduğu
unutulmamalıdır.

Kombiler kaça ayrılır?

Kombiler çalışma prensibine göre bacalı, hermetik, baca fanlı (yarı hermetik) olmak
üzere üçe ayrılırlar. Ateşleme sistemine göre pilot alevli ve elektronik ateşlemeli olmak
üzere ikiye ayrılırlar. Ayrıca son zamanlarda yoğuşmalı kombiler yeni bir kombi ürün
grubu olarak ön plana çıkmaktadır.

Kombileri birbirinden ayıran özellikler nelerdir?

Genelde kombi teknik özellikleri aynı olmasına rağmen son teknolojik gelişmeler ile
dijital kontrol paneli, full alev modülasyonu, yoğuşma teknolojisi, ön karışım teknolojisi
(yanma havası ayarı yapabilmesi), arıza uyarı sistemi, dış hava sondası ve oda
termostatı ile kullanım, aşırı soğuklarda donmaya karşı koruma, pompa sıkışmasına
engel olma gibi ilave teknik özellikler ile kombiler birbirinden ayrılmaktadır.

Bacalı kombi ile hermetik kombi arasındaki fark nedir?

Bacalı kombilerde fan yoktur. Atık gaz, sıcaklığından dolayı genleşerek yükselir, tabii
bir çekim ve baca vasıtasıyla dış ortama atılır. Bu nedenle bacalı kombi cihazları
standartlara uygun yapılmış bir bina bacasına bağlanmalıdır. Aksi takdirde bacadan
sızan atık gaz ortamdaki kişileri zehirler. Hermetik kombi ise fanlıdır. Atık gaz fan ile iç
borudan dış ortama cebri olarak atılırken, dış borudan da yanma havasını yanma
odasına çeker. Bu nedenle, hermetik kombi cihazlarının bina bacasına ihtiyacı yoktur,
evin dış ortama açılabilen herhangi bir mekânına monte edilebilirler. Ortamdaki havayı
tüketmezler ve baca çekiş problemi olmaması nedeniyle ortamdaki havayı
kirletmezler.

Evim için hangi kombi çeşidini tercih etmeliyim?

281
Binada standartlara uygun müstakil baca mevcut ise bacalı, baca standartlarına
uygun olmayan bir baca var ise veya baca yok ise kesinlikle hermetik kombi tercih
etmelisiniz.

Yoğuşmalı kombilerin özelliği nedir?

En önemli özelliği az enerji tüketmesidir. Böylelikle de işletme maliyetini düşürür. Bu
cihazlar duman gazı içindeki su buharını yoğuşturarak ve baca gazı sıcaklığını
düşürerek ilave verim artışı ve enerji kazanırlar.
Maliyeti diğerlerine göre yüksek midir?
Gerek cihaz fiyatlarının biraz yüksek olması, gerekse düşük sıcaklıkta çalışmasından
dolayı daha fazla radyatör maliyeti getirdiğinden yoğuşmalı sistemlerde ilk yatırım
maliyeti yüksektir. Ancak daha az enerji harcadıklarından işletme maliyeti düşer. En
ideal kullanımı, düşük sıcaklıkta çalışması zorunlu olan (30-50 0C) yerden ısıtma
sistemlerinde bu kombinin tercih edilmesidir.

Evime kombi kurdurmak çok vaktimi alır mı?

Hayır almaz. Kalorifer tesisatı hazır ise kombi, çok kolaylıkla monte edilebilen bir
cihazdır.

Kombiler yalnızca doğal gaz ile mi çalışır?

Kombiler doğal gazın yanı sıra LPG ile de çalışır.

Kombileri açık alanlara mı monte etmek gerekir?

Kombiler açık balkona ve dış duvarlara monte edilemezler. Kapalı balkon ve ev içine
monte edilebilirler. Banyolara monte edilmeleri yasaktır. Monte edildikleri mekânın
havalandırılması ile ilgili gaz kuruluşları tarafından konmuş birtakım kurallar ve
şartnameler mevcuttur.

Kombiyi kurduğum balkonun camekânlı olması gerekli midir?

Camekânlı veya plastik camla kapatılmış balkona kombi monte etmek mümkündür.
Ancak gaz kuruluşu tarafından yeterli havalandırma şartları yinede aranmaktadır.

Kombilerin kapasiteleri nedir?

100-120 m2 daireler için 17-20 bin kcal/h kapasiteden başlayarak güçleri ısıtılan
mahal alanına göre artmaktadır.

Kombinin ömrü ne kadardır?

Kombilerin ürün ekonomik ömrü, Sanayi Bakanlığı tarafından 15 yıl olarak
belirlenmiştir.

Evdeki herkes kombiyi çalıştırabilir mi? Kullanımı karmaşık mıdır?

Kombilerin kullanımı çok basit olup, kullanımı normal ev cihazları (çamaşır veya
bulaşık makinesi) kullanımı kadar kolaydır.

282
Kombim arızalandığında ne yapmalıyım?
Kombiniz arızalandığı takdirde önce kullanma kılavuzundaki arıza giderme
yöntemlerini uygulamanız gerekir. Eğer arıza halen sürüyor ise kombinizi aldığınız
firmanın en yakın yetkili servisine başvurmanız gerekmektedir.

İthal cihazlarla ilgili sorunları kime bildirmeliyim?

İthal cihazlarla ilgili sorunlarınızı önce ürünü aldığınız firmaya bildirmelisiniz. Sorun
çözülmüyor ise Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'na bağlı il-ilçe hakem heyetlerini haberdar
edebilirsiniz. Bakanlık ve TSE ithal ürünlerin kalite ve yeterliliğini denetlemekle
yükümlüdür. Yerli ve yabancı cihazlarla ilgili olan ve imalattan kaynaklanan
sorunlarınız için TMMOB Makine Mühendisleri Odası veya Türk Standartlar
Enstitüsü'ne (TSE) başvurunuz.

Sadece sıcak su kullanmak istediğimde ne yapmalıyım?

Kombinizi yaz çalışma konumuna getirdiğinizde sadece kullanım sıcak suyu
sağlarsınız.

Isınmanın en ekonomik yolu kombi midir?

Kombi sistemleri bağımsız ısınma konforu sağlamaktadırlar. Kişiler istedikleri sürede
istedikleri kadar ısınırlar. Merkezi ısınma sistemleri, özellikle 3-4 daireden fazla olan
konutlarda, yakıt ekonomisi açısından kombilerden daha avantajlıdır. Ancak
kombideki bağımsız ısınma konforunu merkezi sistemlerde yakalayamazsınız.

Geceleri kombiyi nasıl bir ayarda tutmalıyım?

Binanın dış hacminin soğumaması için, geceleri en düşük seviyede ısıtmak yeterli
olacaktır. Kombimizi geceleri düşük bir derecede çalıştırmaz isek, kullanım
saatlerinde kombiyi çalıştırdığımızda bina bloğunun ısınması oldukça zaman alır.
Böylece enerji tüketimi büyük oranda artar.

Kombiyi 24 saat açık tutmak zararlı mıdır?

Kombinin 24 saat açık tutulmasında bir sakınca yoktur.
Kombi sürekli yakıldığı halde yeterli ısınma sağlanamıyorsa ne yapılmalıdır?
Kombi sürekli açık tutulduğu halde ısınılamıyorsa, ya kombinin kapasitesi düşük
seçilmiştir, ya evinizin izolasyonu kötüdür ya da yapılan sistemle ilgili bir hata vardır.
Radyatörler eksik veya devir daim pompasının basıncı ve debisi düşük olabilir.
Teknik servisin gelip kontrol etmesi gerekir.

Kombimi kısa süre için kapatıp tekrar açarsam daha fazla mı yakıt harcar?
Evet. Örneğin; evin içerisinde 22 derecelik belli bir konfor ortamına ulaştık. Kombiyi
kapattığımız zaman tekrar 22 dereceye ulaşmamız için daha fazla yakıt sarfiyatı
gerekir. Bundan dolayı da kombiyi kapatmadan düşük seviyelerde kullanmak daha iyi
olacaktır.

283
Kombimin sıcak su konumunda çalışması için en az ne kadar su gerekir?
Ferroli kombiler 2.5 lt/dk su debisi ve 0.25 bar su basıncında dahi sıcak su
üretebilmektedir.

Kombi cihazını şofben gibi, sadece sıcak su kullanımına yönelik kullanabilir

miyim? Böyle bir durumda ek bir radyatör ve radyatör bağlantısı gerekli midir?
Kombi cihazınızı sadece sıcak su temin etmek amacıyla bir şofben gibi
kullanabilirsiniz, ancak radyatör hattı kullanmayacaksanız, uygun bir uzunlukta by
pass hattı gerekir.

Kombili bir evde, doğalgaz tasarrufu için kullanılmayan salonun radyatörlerini

kapatmak veya kısmak doğru mudur?
Kombi sisteminde bir pompa yardımıyla devir daim söz konusudur. Devir daim
pompasının sağlıklı çalışması için en az üç radyatörün çalışması önerilmektedir. Bazı
odalar kapatılabilir ancak en az üç tane peteğin çalışıyor olması gereklidir.

Bulunduğumuz yerde doğalgaz olmadığı için kombiyi tüpgazla çalıştırabilir

miyiz?
Çalıştırılabilir. Ancak en az iki tüp gereklidir. Ayni anda iki tüpgaz kullanmanızı
sağlayacak özel tüp gaz kiti kullanılmalıdır. Ancak tüpgaz fiyatları doğalgaza oranla
pahalı olduğu için tercih edilmemektedir.

Merkezi sistemden kombi sistemine dönüş yapıldığında var olan radyatörlerimi

kullanabilir miyim?
Kullanabilirsiniz. Kullanmadan önce cihaza herhangi bir zarar gelmemesi için
radyatörlerin iç temizliğinin yapılması ve tesisatın komple temizlenmesi
gerekmektedir.

Kombi cihazının ortalama garanti süresi kaç yıldır?

Kombilerde Garanti süresi minimum 2 yıldır. Bazı kombilerde 3 yıldır.

Kombimin bakımı için neler yapmalıyım?

Her altı ayda bir yetkili servis çağrılarak tesisat filtrelerinin temizlenmesi ve bacalı
kombilerde baca çekiş kontrolü ve temizliği gerekmektedir.

Kombi nerede satılır?

Kombiler merkez firmanın yetkili kıldığı ve sertifika verdiği yetkili satıcılarında satılır.

Evimdeki radyatör boruları tıkanırsa kombim bozulur mu?

Hayır. Kombi bozulmaz. Sadece arızaya geçer ve çalışması durur. Tıkanıklık
giderildikten sonra kombi çalışmaya devam eder.

284
Kombinin ortalama ısı ayarı kaç derecede olmalıdır?
Kombi ısı ayarı binanın izolasyon ve dizayn özellikleri, mevsimsel geçişler ve tesisat
türleri gibi değişkenlere bağlı olarak değişmektedir. Isıtma sistemleri 90/70 0C' a göre
dizayn edilmiştir. Ancak bu değer en yüksek ısı kayıplarına göre seçildiğinden
genelde 80 ila 55 0C arasında bir sıcaklık yeterli olmaktadır.

Kombinin bar ayarı sıfırlanırsa kombi çalışır mı?

Kombi basıncı düşer ise kombi çalışmaz ve arızaya geçer. Kombi ortalama basıncı en
az 1 bar olmalıdır.

Kombinin su basıncı hangi seviyede tutulmalıdır?

Kombi kalorifer tesisatı çalışma basıncı en az 1 bar olmalıdır.

Kombide yaz /kış konumu ne demektir?

Kış konumunda kombi hem kalorifer tesisatını ısıtır hem de şofben görevi görür. Yaz
konumunda ise sadece şofben görevi görmektedir.

Bir apartmanda tek kombi ile birkaç daire aynı anda ısıtılabilir mi?
Isıtılabilir. Özellikle dublex daireler için uygundur. Ancak kombi kapasitesinin iki
daireyi ısıtacak güçte seçilmesi gerekmektedir.

Kombide garanti süresi nasıl ve ne zaman başlar?

Kombide garanti süresi yetkili servisin cihazı devreye alması ile başlar. Yetkili servis
tarafından devreye alınmadan kullanılan cihazlar garanti kapsamı dışında kalır.

Türkiye'ye ilk kombi ne zaman geldi?

Türkiye'de ilk kombi kullanımı 1988 yılında Ankara'da başlamıştır.

Kombi ile beraber oda termostatı kullanmalı mıyım?

Evet kullanmalısınız. Oda termostatları evin ısısını daha hassas ayarladıkları için
özellikle kombili sistemlerde tavsiye edilmekte ve ekonomi sağlamaktadır.

Çift eşanjörlü kombimi yoksa tek eşanjörlü kombimi tercih etmeliyim?

Tek eşanjörlü (birleşik eşanjör) kombilerde üç yollu vana gibi ilave ekipmanlar
gerekmediği için arıza oranları düşmektedir. Eşanjör direkt alevle ısıtıldığı için verim
yükselmektedir. Ayrıca tek eşanjörlü kombilerde pompa sıcak su alınması esnasında
durduğundan pompa ömrü uzamaktadır.

285
17.2. ŞOFBEN
Doğal gaz ve sıvılaştırılmış petrol gazı (tüp gaz) ile çalışır. Genellikle ani ısıtıcılı
(eşanjör) tipi kullanılır. Ana bölümleri kanatlı borulu su ısıtıcı (eşanjör), atmosferik
brülörlü yanma odası, gaz kontrol ve güvenlik donanımı, gövde, su ve gaz boruları
olarak sayılabilir. Aşağıdaki Şekil 182 de bir gazlı şofben, şematik olarak verilmiştir.

Şekil 182. Gazlı şofbenin şematik olarak gösterilişi

TS 615’e göre bunlar, iki tipe ayrılmışlardır. Evlerde bulaşık teknesi üstünde, berber
dükkânlarında vb yerlerde kullanılmak üzere yapılan küçük tiplerinde baca bağlantısı
şart değildir. Büyüklerinde ise bir güvenlik başlığı bulunur ve bacaya bağlantı
yapılması gereklidir.

Şofbeni, sıcak su musluğu ile kumanda edilmesini sağlayan otomatik vana şematik
olarak aşağıdaki şekil 51 de gösterilmiştir. Gazın açılması, sıcak su musluğunun
açılması ile daralma noktasının iki yanında oluşan basınç farklılaşması sayesinde
mümkün olur. Daralma noktasının öncesinde basınç daha yüksek olacağından
membran esner ve yaya rağmen gaz gelişini açar, gazın bek'e geçmesini sağlar.

286
 Şekil 183. Otomatik vana ile şofben kontrolü

Sıcak su musluğunun kapanması ile akış durur, boru içindeki basınç dengesi
sağlanır, yayın da yardımı ile membran ilk durumuna gelir.

Gazın tutuşturulmasındaki bir gecikme, şofbenin bulunduğu hacme yanmamış

gazların dolması, patlama, yangın yada zehirlenme gibi tehlikeli sonuçlar
doğurabileceğinden, çift metalli güvenlik düzeni yapılmıştır. Çift metalli güvenlik,

287
tutuşturma alevi (pilot alev) yanmıyorsa gazın bek'e yükselmesine engel olur.
Tutuşturma alevi, “U” şeklinde bükülmüş çelik şeridin bükme noktasında bulunan
ikinci levhayı ısıtır. Çift metalin farklı genleşmesi sonucunda “U” şerit içe bükülür, gaz
geliş borusunu tıkayan supabı yaya rağmen iterek açar ve gazın bek'e yükselmesini
sağlar. Gaz geliş yolu, tutuşturma alevi yandığı sürece açık kalır. Tutuşturucu alevi
sönünce, “U” şeridi yayın da yardımı ile ilk durumuna açılır ve disk gaz geliş yolunu
kapatır. Otomatik vana ile çift metalli güvenlik iki aşamalı bir işleyişi ve güvenliği
sağlarlar.

Şekil 184. Çift Metalli Güvenlik

Büyük tip şofbenlerde yanma güvenliğinin sağlanmasında üçüncü bir önlem de geri
tepme başlığıdır. Gazın yanması sonucunda karbondioksit gazı (CO2) ve su buharı
(H2O) meydana gelir. Sıcak iken havadan hafif olan (CO2) bacaya yükselir. Ancak
soğuduğunda ağırlaşarak bek'in üzerine akabilir ve yanmayı durdurabilir. Aynı durum
rüzgar etkisi ile bacada oluşabilecek tersine hava akımı nedeni ile de oluşabilir. Geri
tepme başlığı, ters akışı yanlardan dışarıya yönlendirir ve alevin sönmesini önler.

288
 Şekil 185. Geri Tepme Başlığı

Şekil 186. Şofbenin bacaya bağlanması

Şofbenler basınçlı aygıtlar olduklarından doğrudan tesisata bağlanabilirler. Bunlarla

elde edilen sıcak suyun çeşitli su akıtma yerlerinde kullanılması mümkündür.

Gazlı aygıtların yerleştirilmesinde kullanılan gaz hacmi ile oda hacmi arasında bir
ilişki olduğu bilinmelidir. Büyük tipteki şofbenler 6 m3’den küçük hacimlere
yerleştirilmelerine izin verilmez. Bu ısıtıcıların atık gazlarının bacaya bağlanması,
ayrıca odanın havasının değiştirilebilmesine imkân sağlamak üzere biri döşemeye
öteki tavana yakın iki havalandırma deliği bırakılması doğru olur.

289
 Şekil 187. Şofben bulunan hacimlerin havalandırılması

17.2.1. Şofben Kazaları

Şofben sistemleri sıcak su temini amacıyla yaygın olarak kullanılmaktadır. Elektrikle

çalışanlar daha çok termostat arızası nedeniyle kazan patlamalarına sebep olmakta,
hastalar sıcak su yanıkları ile karşılaşmaktadırlar. LPG ile çalışan şofbenler de bazen
kazlara sebep olmaktadırlar. Ancak bu kazalar, ortamdaki oksijenin yanma sırasında
tüketilmesine bağlıdır.

Şofben kazalarında alınması gereken önlemler:

• Şofbeni mutlaka iyi çeken bir bacaya bağlayın.

• Şofbeni havalandırmazsanız, kapalı ve 6 m3 den küçük hacimli mekanlarda
kullanmayın.
• Şofben ile tüp arasındaki LPG hortumunu 125 cmden uzun tutmayın.
• Banyoya bolca hava girişini sağlayın.
• Banyoyu içerden kilitlemeyin
• Koku hissettiğinizde şofbeni kullanmayın.
• Banyodan uzun süre çıkmayan kişiyi kontrol edin.
• Korsan tüp kullanmayın, tüpünüzü her zaman abonesi olduğunuz bayiden alın.
• Gaz kaçağını kibrit ve çakmakla kontrol etmeyin.

Şofben kazalarında yapılması gerekenler

290
• Yardım isteyin
• Hastayı bulunduğu yerden çıkarın.
• Zehirlene kişiyi sırtüstü yatırın, soluk alıp almadığını kontrol edin.
• Nabız atışlarını araştırın.
• Nabız ve solunum yoksa suni solunum ve kalp masajına hazırlanın.
• Gaz kaçağında evi hemen havalandırın.
• Çukur ve kuytu yerleri süpürerek LPG'yi havalandırın.
• Suni solunum ve kalp masajı uygulayın.
• Acil tıbbi yardım çağrısını tekrarlayın.

Önemli Uyarı!
Baca gazı zehirlenmelerine karşı, “Baca Gazı Emniyet Sensörü” bulunmayan veya bu
emniyeti iptal edilen şofbenler kesinlikle kullanılmamalıdır.

1993 yılından itibaren ithal edilen veya yerli üretilen şofbenlerde baca gazı emniyet
sensörü bulunmaktadır. Bu tarihten önce üretilen şofbenlerde bahsedilen emniyet
sisteminin bulunmaması nedeniyle bu tip şofbeni kullanan tüketicilerin ilgili yetkili
servislere başvurarak “Baca Gazı Emniyet Sensörü” nü mutlaka taktırmaları
gerekmektedir.

17.2.2. Şofben Elemanları

Şekil 188. Şofben elemanları

291
17.2.3. Şofben Çalışma Prensibi

Şekil 189. Şofbenin çalışma prensibi

292
 Nükleer reaktörde buhar üretimi

Bacalı elektronik ateşlemeli ve boylerli kat kalörifer kazanı.

293
 Yoğuşmalı tip kat kalorifer kazanı.

Kalorifer ısıtma sisteminde olası arızalar

294
DİZİN
175, 176, 177, 192, 210, 212, 213, 214, 220, 221, 228,
A 229
Buhar (Buhar) Dramı, 161
AKIŞKAN YATAKLI KAZANLAR, 179
BUHAR DEPOSU VE BUHAR ALMA AĞZI, 73
Alarm sistemi, 81
BUHAR İLE ISITMA SİSTEMLERİ, 39
ALEV BORULU KAZANLAR, 111
BUHAR JENERATÖRLERİ, 172
Alev borusu çapı, 201
Buharlaştırma Sayısı, 32
Alev borusu iç çapı, 201
Alev Geri Dönüşlü Kazanlar, 127
Alev ve Payanda Boruları, 120 C
Alevlik, 94, 99
Alttan beslemeli basamaklı ızgaralar, 57 Cebri Çekişli Fanlar, 165
Apteyk veya Baca yolu, 120 Cehennemlikler, 119
Ara buhar basıncını ve ara buhar miktarının
hesaplanması, 245 Ç
Ara Kızdırıcı, 61
Ateşleme Anahtarı, 261 Çamur Dramı, 162
Ateşleme Bobini, 262 Çok Sayıda Besleme Suyu Pompalı Sistem, 242
Ateşleme Elektrodu, 260, 262
Ateşleme Elektrotları, 90
Ateşleme Kartı, 262
D
Ateşleme Türleri, 44
Degazör hesabı, 70
Atma ile doldurulan ocaklar, 56
DEGAZÖRLER, 69
Ayrı Ateşlenen Kızdırıcılar, 61
Dik Duman Borulu kazan, 121
Doğru Alev Borulu Kazanlar, 118
B Dolaşımlı Akışkan Yataklı Kazanlar, 188
Dönel Yakıcılı Brülörler, 93, 98
Baca, 34, 35, 43, 50, 51, 52, 64, 73, 74, 96, 120, 127, 128, Dönüş Duman Borulu Kazan, 121
160, 163, 209, 258, 267, 269, 271, 273, 274, 275, 291 Duman Çekişi, 52
Baca gazı sıcaklığından gelen ısıl kayıp, 34 Duman Sandığı, 120
Basınç Püskürtmeli Brülörler, 88, 98 Düsenstok, 94, 99
Basınçlı Akışkan Yataklı Kazanlar, 189 Düz Su Borulu Kazanlar, 132
Benson Kazanı, 131, 142
Besleme Pompası, 114
BESLEME SUYU POMPALARI, 74
E
Besleme Tankı, 114
EKONOMİZÖRLER, 63
Bir alev borusunun kesiti, 200
Elektrot, 94, 99
Bir kazandan üretilen buhar miktarı, 200
Elle doldurulan ocaklar, 55
Blöf kontrol vanası, 81
Emniyet ventilleri, 80, 103
BLÖF TANKI, 72
Blöf Vanaları, 114
Brülör, 79, 86, 89, 94, 95, 96, 99, 100, 101, 114, 126, F
155
BRÜLÖR HESABI, 86 Filtreler, 92
BRÜLÖRLER, 84, 97, 101, 103 FLAŞ TANKI, 71
Buhar, 14, 18, 20, 21, 22, 24, 25, 29, 31, 39, 41, 42, 44, Fotosel, 90, 96, 101
47, 53, 60, 61, 62, 67, 69, 72, 73, 74, 75, 86, 93, 98,
104, 105, 108, 109, 110, 114, 115, 116, 121, 122, 124, H
125, 126, 129, 130, 136, 137, 140, 141, 144, 145, 146,
147, 154, 155, 160, 161, 164, 165, 166, 172, 173, 174, Hareketli Kurum Üfleyiciler, 74, 164
Hava Fanı, 95, 101

295
HAVA ISITICILARI(LUVOLAR), 66 Manometreler, 79, 80
Hidrometre, 80 Manyetik seviye göstergeleri, 78

I N

Isıtma yüzeyi ısı yükü, 29 Namlu, 90

Isıtma yüzeyi ortalama ısıtma yüzey yükü, 29
Işıma ile ısı iletiminden ileri gelen ısıl kayıplar, 36
O
Izgara boyutlandırılması, 201
Izgara ısı yükü, 25, 26 OCAK, 54
Izgara yükü, 25

Ö
İ
Ön ısıtıcı Pot, 114
İki Dramlı veya D Türü Kazanlar, 159
İki Taraftan Fayraplı Zıt Alev Borulu Kazanlar, 117
İletkenlik Duyargaları, 80 P
İnce Su Borulu Heder Türü Kazanlar, 154
Patlama kapağı, 81
İskoç Tipi Buhar Kazanı, 125
Payanda ve Steyler, 120
İyonizasyon Elektrodu, 263
Pilot Yakıcı, 261
Presostat, 78, 113, 126
K Presostatlar, 78, 80
PRESOSTATLAR, 78
Kabarcıklı Akışkan Yataklı Kazanlar, 187 Primer hava, 50
Kalın Su Borulu Heder Türü Kazanlar, 153
Kalorifer Kazanı, 126
Kapasitans Duyargaları, 80 R
Kaskad(Cascade) Sistemi, 241
Radyasyonlu kızdırıcılar, 59, 61
Kazanın boyutlandırılması, 211
Rejeneratifli Rankine çevriminde verim, 248
Kıvrılmış Borulu, Su Borulu Kazanlar, 133
KIZGIN SULU ISITMA SİSTEMLERİ, 38
KIZGIN YAĞ İLE ISITMA SİSTEMLERİ, 40 S
Kızgın Yağdan İstenen Özellikler, 41
Kombi Tipleri, 254, 255 Sabit basamaklı ızgaralar, 58
Kombilerle İlgili Karşılaşılan Sorular, 280 Sabit Kurum Üfleyiciler, 74, 163
Kombine Kızdırıcılar, 61 Schmidt-Hartmann kazanı, 139
Kombinin Montajı, 273 Sekonder hava, 50
Konveksiyonlu kızdırıcılar, 59, 60 Servomotor, 95, 101
Kumanda Tablosu, 92 Seviye Müşürü, 114
Kurum Üfleyiciler, 163 SICAK SULU ISITMA SİSTEMLERİ, 37
KURUM ÜFLEYİCİLERİ, 73 Sıvı kül(cüruf) alımı nedeniyle ısıl kayıp, 35
Külhanlar, 119 Sonsuz zincirli ızgara, 57
SU BORULU KAZANLAR, 131
SU SEVİYE KONTROL ELEMANLARI, 78
L
Sulzer Kazanı, 145
Süper kritik teknoloji ne demektir, 141
La Mont Kazanı, 131, 136
Süperşarj Buhar Kazanı, 147
Lokomobil kazanı, 30, 124
Lokomotif Kazanı, 122
Löfler(Loefler) Kazanı, 138 Ş

şofben, 254, 280, 284, 285, 286, 287

M

Magnet Ventil, 95, 100

296
 Vidalı stoker, 56, 57
T

Tağdiye Cihazı, 79 Y
Termokupl, 256, 261
Termostatlar, 79, 92 Yakıt filtresi, 76, 114
Ters Alev Borulu Kazanlar, 112 YAKIT FİLTRESİ, 76
TOZ TUTUCULAR, 72 Yakıt miktarının hesabı, 210
Transformatör, 95, 100 Yakıt Püskürtme Memesi, 90
Türbülatör, 91, 92, 94, 99 Yanma odası ısı yükü, 27, 208
Yanma odası özgül kesit-ısı yükü, 27
Yanma odasında kalan artıklar içindeki yanmamış yakıtlar
U
nedeniyle ısıl kayıp, 33
Yanmayan (yanmamış) gazlar nedeniyle ısıl kayıp, 34
Uçan kok ve is nedeniyle ısıl kayıp, 34
Yoğuşmalı Kombi, 271

Ü
Z
Üç Dramlı Kazanlar, 157
ZORLANMIŞ DOLAŞIMLI KAZANLAR, 135

Velox Buhar Kazanı, 146

297