Π Α Ν Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ι Ο ΔΥ Τ Ι Κ Η Σ Μ Α Κ Ε Δ Ο Ν Ι Α Σ

Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών

ΤΕΧΝΙΚΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ
Ε ν ό τ η τ α 3 : Γ ε ν ι κά Σ τ ο ι χ ε ί α Σ χ ε δ ι α σ μ ο ύ

Δρ. Ακριβή Ασημακοπούλου

Χημικός Μηχανικός, Έκτακτο Διδακτικό Προσωπικό ΠΔΜ
1
Σκοπός
• Γενικά στοιχεία σχεδιασμού εγκαταστάσεων
‐ ∆εδοµένα εισόδου
‐ Πληροφορίες για τις χηµικές αντιδράσεις
‐ ∆υναµικότητα

• Προϊόντα και πρώτες ύλες

‐ Λειτουργικοί περιορισµοί, ασφάλεια, και προστασία περιβάλλοντος

• Εγκατάσταση της µονάδας

‐ Λοιπά δεδομένα εισόδου
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 2
Γενικά στοιχεία σχεδιασμού εγκαταστάσεων
Δεδομένα εισόδου: Σε κάθε μελέτη, απαραίτητη είναι η αρχική συλλογή
δεδομένων εισόδου, όπως πληροφορίες για τις χημικές αντιδράσεις ή τις
φυσικές διεργασίες παραγωγής του προϊόντος, τον επιθυμητό ρυθμό
παραγωγής, την καθαρότητα του προϊόντος και τις πρώτες ύλες.
Συμπληρωματικά απαιτούνται στοιχεία που αφορούν τον έλεγχο και
ρύθμιση των μοναδιαίων διεργασιών, την λειτουργικότητα και διάταξη
της μονάδας, τον έλεγχο των ενδιάμεσων και τελικών προϊόντων, τον
σχεδιασμό των παροχών, αποθήκευσης και υπηρεσιών, την υγιεινή και
ασφάλεια εργασίας, την προστασία περιβάλλοντος και την επιλογή του
τόπου εγκατάστασης.
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Κ.Χ. Κυριαζής & Ε.Γ. Παπαδάκης, Τεχνοοικονομική Μελέτη, Εκδόσεις Τζιόλα 3
Γενικά στοιχεία σχεδιασμού εγκαταστάσεων
Στην συνέχεια, η επιλογή των κατάλληλων κατασκευαστικών υλικών για
τα διάφορα στοιχεία του εξοπλισμού συμβάλλει αποφασιστικά στην
επιτυχία του συνολικού σχεδιαστικού έργου.
Τέλος, μια ανάλυση των στοιχείων που θα πρέπει να λάβει υπόψη του ο
μηχανικός για να οδηγηθεί στη σωστή επιλογή των υλικών.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Κ.Χ. Κυριαζής & Ε.Γ. Παπαδάκης, Τεχνοοικονομική Μελέτη, Εκδόσεις Τζιόλα 4
 Δεδομένα εισόδου
• Η πρώτη καταγραφή όλων αυτών των
πληροφοριών δεν θα είναι πλήρης Χημικές
αντιδράσεις
• Ο σχεδιασμός μιας διεργασίας χρειάζεται
πολλές φορές να γίνει με τις ελάχιστες
διαθέσιμες πληροφορίες. Πρώτες ύλες
Φυσικές
διεργασίες
• Ο πίνακας θα συμπληρώνεται με
μεγαλύτερη ακρίβεια, καθώς προχωρούμε
στην ανάπτυξη του σχεδιασμού και όπου
απαιτείται διεξάγονται εργαστηριακές
μετρήσεις ή πιλοτικές προσομοιώσεις. Καθαρότητα
Ρυθμός
παραγωγής

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

 Δεδομένα εισόδου
1. Μέθοδος παραγωγής (χημικές αντιδράσεις και συνθήκες που λαμβάνουν
χώρα, πληροφορίες για τον ρυθμό της αντίδρασης, κύριες φυσικές
διεργασίες)
2. Ο επιθυμητός ρυθμός παραγωγής προϊόντος
3. Η επιθυμητή καθαρότητα του προϊόντος
4. Πρώτες ύλες
5. Λειτουργικοί περιορισμοί και πληροφορίες για την ασφάλεια, τοξικότητα
και επίδραση στο περιβάλλον
6. Απαιτήσεις ως προς τη θέση εγκατάστασης
7. Φυσικές και θερμοδυναμικές ιδιότητες των υλικών
8. ∆εδομένα κόστους πρώτων υλών και αξίας προϊόντων και παραπροϊόντων
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Κ.Χ. Κυριαζής & Ε.Γ. Παπαδάκης, Τεχνοοικονομική Μελέτη, Εκδόσεις Τζιόλα 6
 Πληροφορίες για τις χημικές αντιδράσεις
 Στοιχειομετρία αντίδρασης (κύριας και πλευρικών)

 Θερμοκρασία και πίεση

 Φάση των αντιδρώντων – προϊόντων

 Καταλύτης (χημική σύσταση, μορφή (ομογενής,

αιώρημα, σταθερή κλίνη, μονόλιθος, κλπ.), ρυθμός
απενεργοποίησης, τρόπος αναγέννησης, κλπ.).
 Εκλεκτικότητα και απόδοσης

 Συσχέτιση της μετατροπής με τον χρόνο παραμονής

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Κ.Χ. Κυριαζής & Ε.Γ. Παπαδάκης, Τεχνοοικονομική Μελέτη, Εκδόσεις Τζιόλα 7
 Πληροφορίες για τις χημικές αντιδράσεις
Οι πληροφορίες αυτές συλλέγονται μέσω βιβλιογραφικής ανασκόπησης ή/
και από ευρεσιτεχνίες.
Kύριες αντιδράσεις | Εύρος θερμοκρασίας και πίεσης | Καταλυτικά συστήματα

Όταν τα συγκεντρωμένα διαθέσιμα στοιχεία κρίνονται ανεπαρκή τότε

απαιτείται η διεξαγωγή εργαστηριακής έρευνας προσδιορισμού των
υπολοίπων (από το Τμήμα Έρευνας και Ανάπτυξης).

Παράλληλα, αναζητούνται κατάλληλα μαθηματικά προσομοιώματα των

διαφόρων φυσικών και χημικών διεργασιών που υπεισέρχονται, και τα
οποία θα βοηθήσουν κατά την αριστοποίηση και την πρόβλεψη.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Κ.Χ. Κυριαζής & Ε.Γ. Παπαδάκης, Τεχνοοικονομική Μελέτη, Εκδόσεις Τζιόλα 8
Πληροφορίες για τις χημικές αντιδράσεις

o Πλευρικές αντιδράσεις: Είναι εξαιρετικά αναγκαίο να καταγραφούν

όλες οι πλευρικές αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα, ταυτόχρονα
με τις κύριες, ώστε να οριστεί η εκλεκτικότητα και η απόδοση.
o Ακόμη και αν κάποιο παραπροϊόν σχηματίζεται σε φαινομενικά
αμελητέες ποσότητες, κατόπιν συνεχών ανακυκλώσεων μπορεί να
συσσωρευτεί σε μεγάλες ποσότητες και να δημιουργήσει σημαντικά
λειτουργικά προβλήματα.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 9

 Μετατροπή και εκλεκτικότητα
Μετατροπή: x = mole αντιδρώντος που αντέδρασαν / mole αντιδρώντος εισόδου
Εκλεκτικότητα: S = mole επιθυμητού προϊόντος / mole αντιδρώντος που αντέδρασαν
Απόδοση: Υ = Sx = mole επιθυμητού προϊόντος / mole αντιδρώντος εισόδου

Οι όροι αυτοί αναφέρονται στον

αντιδραστήρα. Πρέπει να σημειωθεί ότι Προσοχή στον ακριβή
τύπο έκφρασης της
στην βιβλιογραφία απαντώνται και άλλοι εκλεκτικότητας ή
απόδοσης !
ορισμοί της εκλεκτικότητας (π.χ., αναφορά
στην συνολική διεργασία).
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Κ.Χ. Κυριαζής & Ε.Γ. Παπαδάκης, Τεχνοοικονομική Μελέτη, Εκδόσεις Τζιόλα 10
 Μετατροπή και εκλεκτικότητα
A → B → C,
όπου το Β είναι το επιθυμητό προϊόν και το C έχει αξία μόνον καυσίμου

Κατανομή αδιάστατων
συγκεντρώσεων έναντι
του χρόνου για
επάλληλες αντιδράσεις
σε ασυνεχή
αντιδραστήρα

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Κ.Χ. Κυριαζής & Ε.Γ. Παπαδάκης, Τεχνοοικονομική Μελέτη, Εκδόσεις Τζιόλα 11
Μετατροπή και εκλεκτικότητα

Απώλειας εκλεκτικότητας -
κόστος πρώτων υλών &
ανακύκλωσης

Μεγάλη ροή ανακύκλωσης 

μεγαλύτερος όγκος
αντιδραστήρα  αύξηση πάγιου
& λειτουργικού κόστους
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Κ.Χ. Κυριαζής & Ε.Γ. Παπαδάκης, Τεχνοοικονομική Μελέτη, Εκδόσεις Τζιόλα 12
 Μετατροπή και εκλεκτικότητα

Περιθώρια κέρδους έναντι μετατροπής

αντιδρώντος

Η οικονομικά βέλτιστη μετατροπή είναι μικρότερη από αυτήν που αντιστοιχεί στην μέγιστη
απόδοση. Η μετατροπή του Α θα πρέπει να αποτελέσει άγνωστη σχεδιαστική μεταβλητή, η
άριστη τιμή της οποίας είναι αυτή που μεγιστοποιεί το αναμενόμενο κέρδος.
ΣΤΟΧΟΣ  ΣΥΣΧΕΤΙΣΗ ΕΚΛΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑΣ & ΜΕΤΑΤΡΟΠΗΣ, τόσο κατά την βιβλιογραφική
ανασκόπηση, όσο και κατά τον σχεδιασμό και την διεξαγωγή εργαστηριακών μετρήσεων.
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας Κ.Χ. Κυριαζής & Ε.Γ. Παπαδάκης, Τεχνοοικονομική Μελέτη, Εκδόσεις Τζιόλα 13
 Καταλύτης
Καταλύτης: Ο ρυθμός των χημικών αντιδράσεων και η εκλεκτικότητα ως
προς το επιθυμητό προϊόν στην πλειονότητα των περιπτώσεων
επηρεάζεται θετικά από το κατάλληλο καταλυτικό σύστημα.
Ρυθμός απενεργοποίησης του καταλύτη: Συνήθης διάρκεια ζωής 1-2
χρόνια.
Ανάλυση ευαισθησίας του συνολικού κόστους του προϊόντος ως προς
αυτές τις αβεβαιότητες.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 14

 Δυναμικότητα
Δυναμικότητα = επιθυμητός ρυθμός παραγωγής. Πολύ σημαντική
παράμετρος η οποία είτε μπορεί να προσδιοριστεί εξαρχής είτε θα
αποτελέσει μια σχεδιαστική παράμετρο.
Μετά από έλεγχο της αγοράς και της θεωρητικής διεύρυνσής της,
υποθέτουμε ως πρώτη εκδοχή την δυναμικότητα της μεγαλύτερης
μονάδας παραγωγής που έχει χτισθεί μέχρι τώρα  economy of scale.

Διόγκωση προβλήματος διαχείρισης Συμπίεση κόστους & τιμής πώλησης

του εγχειρήματος, και σημαντικά του προϊόντος, μεγαλύτερο μερίδιο
επιπρόσθετα έξοδα της αγοράς

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 15

 Προϊόντα και πρώτες ύλες
Καθαρότητα προϊόντος: Αποτελεί την προδιαγραφή της παραγωγής και
καθορίζεται από την αγορά του προϊόντος. Μπορεί να παραχθεί µια
σειρά προϊόντων σε διαφορετικές καθαρότητες και τιµές.
Βαθµός καθαρότητας: υποψήφια µεταβλητή σχεδιασµού.
Εργαστηριακή κλίμακα  αντιδραστήρια υψηλής καθαρότητας
Βιομηχανική παραγωγή  οι πρώτες ύλες περιέχουν συνήθως προσµίξεις
(μικρότερο κόστος).
Διαθεσιµότητας πρώτων υλών: ποσότητα, κόστος αγοράς, διαθέσιµοι
προµηθευτές.
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 16
 Λειτουργικοί περιορισμοί
Λειτουργικοί περιορισμοί: Ο σχεδιαστής μηχανικός πρέπει να λαμβάνει
υπόψη λειτουργικούς περιορισμούς και να σχεδιάζει στα επιτρεπτά όρια.
Παραδείγματα:
i. Αντοχή υλικών στην θερμοκρασία (αν ξεπεραστεί το όριο αντοχής, μπορεί να
προκληθεί αλλοίωση, πολυμερισμός, επικαθήσεις κτλ.)
ii. Υλικά με μεγάλη τοξικότητα (αν διαφύγουν μπορεί να επηρεάσουν την διάταξη)

Ο σωστός μηχανικός είναι αυτός που όχι μόνον σχεδιάζει σωστά και οικονομικά, αλλά
πρωτίστως με ασφάλεια  αποφυγή ατυχήματος που θα προκαλούσε βλάβες στο
προσωπικό ή στο περιβάλλον.
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 17
 Λειτουργικοί περιορισμοί
Υγιεινή και ασφάλεια: Η τήρηση
απόλυτα υγιεινού περιβάλλοντος εργασίας
και η μείωση στο ελάχιστο των κινδύνων
ατυχήματος κατά τη διάρκεια της εργασίας
πρέπει να αποτελούν κύριο μέλημα του
μηχανικού κατά τη σχεδίαση μιας μονάδας.
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας
o Εκπομπές των τοξικών ουσιών
o Επαφή με επιβλαβή χημικά
o Θόρυβοι μηχανών πρέπει & ηχομόνωση
o Εκπεμπόμενη θερμότητα από μηχανές και δίκτυα
o Εναλλαγή του αέρα, θέρμανση/ψύξη, ύγρανση
o Αποφυγή ατυχήματος των εργαζομένων
(προφύλαξη περιστρεφόμενων και παλινδρομικών
μηχανισμών, τοποθέτηση συστημάτων ασφαλείας
και αποκλεισμού, μηχανισμοί διακίνησης των
υλικών)
o Σύστημα πυρασφάλειας (κατασταλτικό &
προληπτικό)
18
 Λειτουργικοί περιορισμοί
Υγιεινή και ασφάλεια:
Μια έκρηξη στο λιμάνι της Βηρυτού
έλαβε χώρα στις 4 Αυγούστου 2020. Η
έκρηξη σημειώθηκε σε χώρο
αποθήκευσης πυροτεχνημάτων και στη
συνέχεια επεκτάθηκε σε χώρο όπου ήταν
αποθηκευμένοι 2.750 τόνοι νιτρικού
αμμωνίου.
Huge explosion rocks Beirut with widespread damage
and injuries | ITV News - YouTube

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 19

 Λειτουργικοί περιορισμοί
Προστασία περιβάλλοντος: Η αρχή που πρέπει να διέπει τη σχεδίαση και
εγκατάσταση μιας μονάδας Χημικής Βιομηχανίας σε έναν τόπο, είναι ότι δεν πρέπει
να επηρεάσει καθόλου το περιβάλλον (αρνητικά φυσικά). Για το σκοπό αυτό
απαιτείται νομικά η εκπόνηση και παραλαβή σχετικής Μελέτης Περιβαλλοντικών
Επιπτώσεων (ΜΠΕ).
Έτσι ο σχεδιαστής μηχανικός πρέπει να εντοπίσει όλες τις πιθανές πηγές ρύπανσης
που μπορεί να δημιουργήσει η μονάδα και να τις αποκλείσει:
• Χημική ρύπανση (εκπομπή επιβλαβών ή δύσοσμων αερίων ή αιωρούμενων σωματιδίων,
απόχυση υγρών αποβλήτων που περιέχουν ουσίες που αλλοιώνουν τη φυσιολογία του
αποδέκτη, δημιουργία στερεών αποβλήτων προβληματικών προς διάθεση)

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 20

 Λειτουργικοί περιορισμοί
Προστασία περιβάλλοντος:
• Θερμική ρύπανση (απόχυση σε φυσικό αποδέκτη νερού υψηλής θερμοκρασίας)
• Ηχητική ρύπανση (εκπομπή θορύβων)
• Αισθητική ρύπανση (καμιά αρχιτεκτονική προσαρμογή της μονάδας στο περιβάλλον της)

ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Η διαχείριση των παραγόντων

ρύπανσης πρέπει να προβλέπεται κατά τη σχεδίαση
της μονάδας (πύργοι απορρόφησης, φίλτρα,
μονώσεις, κλπ.).
Γενικοί και τοπικοί κανονισμοί & ελληνική και
ευρωπαϊκή νομοθεσία.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 21

 Άλλα στοιχεία σχεδιασμού εγκαταστάσεων
Εγκατάσταση της μονάδας: Η επιλογή του τόπου εγκατάστασης της
μονάδας αποτελεί συνιστώσα αλλά και συνισταμένη όλων σχεδόν
των στοιχείων του σχεδιασμού και έχει καθοριστική επίδραση στην
επιτυχία του εγχειρήματος.

o Κόστος γης o Υποδομή περιοχής

o Αγορά πρώτων υλών o Χαρακτηριστικά περιβάλλοντος
o Αγορά προϊόντων o Αναπτυξιακά κίνητρα και φορολογικές
απαλλαγές.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 22

 Λοιπά δεδομένα εισόδου
Επιλογή λειτουργίας με συνεχή ή ασυνεχή διεργασία
Με τον όρο συνεχή διεργασία εννοούμε την διαρκή λειτουργία της εγκατάστασης
για 24 ώρες το 24ωρο, 7 μέρες την βδομάδα, και σχεδόν 330-350 ημέρες το χρόνο,
αφήνοντας ένα μικρό διάστημα ημερών (15-30 ημέρες) για την ετήσια συντήρησή
της.
Οι πρώτες ύλες τροφοδοτούνται συνεχώς και επίσης συνεχώς λαμβάνονται τα
προϊόντα.
Ο τρόπος αυτός λειτουργίας απαιτεί τρεις ημερήσιες βάρδιες εργαζομένων.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 23

 Λοιπά δεδομένα εισόδου
Επιλογή λειτουργίας με συνεχή ή ασυνεχή διεργασία
Οι ασυνεχείς διεργασίες διαθέτουν μια σειρά από μονάδες σχεδιασμένες να
ξεκινούν και να σταματούν συχνά, εκτελώντας πολλούς λειτουργικούς κύκλους σε
ετήσια βάση.
Κατά την διάρκεια ενός τέτοιου κύκλου οι διάφορες μονάδες γεμίζονται με υλικά,
επιτελούν τον λειτουργικό τους στόχο για κάποιο προκαθορισμένο χρονικό
διάστημα, σταματούν, αδειάζουν και τέλος καθαρίζονται για να επαναληφθεί ο
κύκλος.
Συνήθως μία ή δύο ημερήσιες βάρδιες εργαζομένων είναι αρκετές για αυτόν τον
τρόπο λειτουργίας.
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 24
 Λοιπά δεδομένα εισόδου
Πότε προτιμάται συνεχής και πότε ασυνεχής διεργασία;

Συνεχής λειτουργία
Ρυθμός παραγωγής:
∆υναμικότητα > 5,000 Ρυθμός παραγωγής:
tn/yr Δυναμικότητα <500 tn/yr
Είδος παραγωγής

Ασυνεχής λειτουργία
Αγορά - εποχιακή ζήτηση
Αργός ρυθμός αντίδρασης
Χειρισμός
στερεώναιωρημάτων κτλ.
που απαιτούν συχνό
καθαρισμό

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 25

 Λοιπά δεδομένα εισόδου
Σχεδιασμός συνεχών και ασυνεχών διεργασιών

Συνεχής διεργασία Βήματα σχεδιασμού

• Επιλογή μονάδων διεργασίας
• Διασυνδέσεις
• Εναλλακτικές σχεδιαστικές λύσεις
• Σχεδιαστικές μεταβλητές
• Βελτιστοποίηση

Ασυνεχής διεργασία Επιπλέον βήματα στον σχεδιασμό

• Ποιες μονάδες της συνολικής διεργασίας θα είναι συνεχείς και ποιες ασυνεχείς.
• Πολλαπλές διεργασίες στην ίδια συσκευή
• Παράλληλες ασυνεχείς μονάδες
• Ενδιάμεσοι αποθηκευτικοί χώροι

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 26

Τέλος της ενότητας 3

Η παρούσα διάλεξη αξιοποίησε το υλικό από το διαδίκτυο και από το βιβλίο:

Κ.Χ. Κυριαζή & Ε.Γ. Παπαδάκη "Τεχνοοικονομική Μελέτη" από τις Εκδόσεις
Τζιόλα

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 27