Universiteti Publik i Gjilanit

“Kadri Zeka”

Programi: “Qeverisja Elektronike”

Niveli Master

PUNIM DIPLOME

Shërbimet elektronike Bankare dhe përdorimi i tyre në Kosovë

(Rast studimi: Komuna e Vitisë)

Kandidati: Mentori:

Dritor Mehmeti Prof.Ass.Dr. Refik Kryeziu

Gjilan, 2020

I
II
 Programi i studimeve Master

DEKLARATA ETIKE

Unë, Dritor Mehmeti, me përgjegjësi të lartë morale dhe etike, deklaroj se ky studim është punë
origjinale duke e respektuar autorësinë dhe nuk përmban material të shkruar nga ndonjë person
tjetër, përveç rasteve të cituara dhe të referuara në punim.

Gjatë punimit tim, sipas njohurisë time deklaroj se nuk kam përdorur ide, të dhëna ose formë
tjetër të kopjimit pa shënuar njohjen dhe referencën specifike nga buron punimi dhe kush është
autor i punimit të përdorur.

Gjithashtu, deklaroj se, në shkrimin e punimit kam respektuar rregullat etike të punës shkencore
dhe akademike të UKZ-së.

Gjilan, Prill, 2020

Dritor Mehmeti

III
 Falënderim

Ashtu si në çdo sfidë të cilën e kam pas përball gjatë studimeve dhe jo vetëm, edhe në
sfidën e fundit sa i përket studimeve master, pra, finalizimin i këtij punimi unë pranë vetës kam
pasur disa persona, të cilët çdoherë me inkurajimin, mbështetjen dhe ndihmën tyre më kanë dhënë
kurajo për arritjen e synimeve të mia personale.
Dua të shprehë mirënjohjen time të thellë fillimisht për familjen time, prindërit e mi, të cilët qysh
në hapat e mi të parë më edukuan me kulturën e vlerësimit për vetëveten, dëshirën për punën,
vullnetin dhe këmbënguljen dhe krejt në fund përkrahjen e tyre financiare, pa të cilat nuk do t'ia
kisha dalë mbanë.

Mirënjohje tjetër dhe jo më pak e rëndësishme shkon edhe për shoqërinë time, të cilët me
mbështetjen e tyre morale kanë bërë të mundur që unë sot të jem në gjendje të mbroj punimin tim
të diplomës.
Falënderoj pafundësisht edhe udhëheqësin tim, Prof. Dr. Refik Kryeziu, i cili, me plotë përkushtim
e mirësjellje, më ka ndihmuar jashtëzakonisht shumë me këshillat dhe transmetimin e njohurive të
tij rreth fushës në të cilën është realizuar punimi dhe kështu kemi arritur në kurorëzimin me sukses
të kësaj pune kërkimore shkencore.
Gjithashtu, falënderoj të gjithë stafin akademik, për përkushtimin e treguar ndaj këtij programi të
ri, ku në kuadër të saj po përgadisin breza të ndërtimit të një kulture të re dhe të domosdoshme
qeverisëse në vend.

IV
 Abstrakti

Në këtë punim janë trajtuar Shërbimet Elektronike Bankare dhe përdorimi i tyre në Kosovë
ku është bërë një përmbledhje solide me materiale dhe statistika të ndryshme të mbledhura nga
institucione të ndryshme relevante, me BQK-në si burimin kryesor relevant të informimit pa
anashkaluar edhe burimet tjera.

Gjatë shtjellimit të punimit kemi kuptuar se mbi 90 % e të anketuarve në Komunën e Vitisë e

vlerësojnë komoditetin(24/7) që e ofrojnë këto shërbime si arsyen kryesore pse i përdorin këto
shërbime dhe se frika nga mundësia e gabimeve është faktori kyç pse ata hezitojnë ti përdorin këto
shërbime, gjithashtu vërejtëm se gjinia mashkullore mbizotëron kur bëhet fjalë për përdorimin e
tyre. Shumica nga ta i shfrytëzojnë bankomatët dhe POS-ët, mirëpo vetëm një pjesë e vogël e të
anketuarve e përdorin Bankimin përmes telefonit apo kompjuterit. Në Kosovë në fund të vitit 2019
ishin 491 bankomatë dhe 13.319 POS terminale, gjithashtu nga dy llojet kryesore të kartelave ishin
debit kartelat më të preferuara nga klientët ku në fund të vitit 2019 në Kosovë ishin 1.011.888
debit kartela dhe vetëm173.471 kredit kartela. Sa i përket llogarive e-banking në Kosovë ekzistojnë
273.752 llogari dhe për dallim nga bankomatët dhe POS-ët Kosova lë pas vete vetëm Malin e Zi
sepse të gjitha shtetet tjera fqinje janë para nesh.

Nga ajo që kuptuam gjatë realizimit të punimit është se disa nga bankat në Kosovë janë në hap me
bankat tjera në mbarë botën dhe klientët e tyre në Kosovë janë pothuajse të barabartë më të gjithë
klientët e tjerë pavarësisht vendit ku jetojnë.

Fjalët kyçe: Shërbimet elektronike, e-banking, kartelat bankare, bankomatët, klientët

V
 Përmbajtja

Shkurtesat ose akronimet ..................................................................................................................... XI

1. HYRJE ........................................................................................................................................... 1

1.1. Qëllimi i studimit dhe objektivat ........................................................................................... 2

1.2. Hipotezat dhe pyetjet kërkimore ........................................................................................... 3

1.3. Metodologjia dhe metodat e hulumtimit ............................................................................... 5

KAPITULLI (I) .................................................................................................................................... 6

2. Përkufizime mbi shërbimet elektronike bankare ............................................................................ 6

2.1. Evoluimi i shërbimeve elektronike bankare .............................................................................. 6

2.2 Bankat elektronike ...................................................................................................................... 7

2.2.1. Format e komunikimit bankë – klient ................................................................................. 8

2.3. Arsyet e shfrytëzimit të internetit nga bankat ........................................................................... 9

2.4. Shërbimet bankare që ofrohen duke shfrytëzuar internetin ....................................................... 10

2.5. Përfitimet që na i sjellin shërbimet bankare elektronike ......................................................... 11

2.6. Të metat e shërbimeve elektronike bankare ........................................................................... 16

KAPITULLI (II)................................................................................................................................. 18

3. Shërbimet elektronike bankare në Kosovë ................................................................................. 18

3.1. Sistemi bankar në Republikën e Kosovës ............................................................................ 18

3.2. Paraja Elektronike dhe përdorimi i saj në Kosovë ............................................................. 20

3.3. Mekanizmat kryesor që mundësojnë ofrimin e shërbimeve elektronike nga bankat tek
klientët e tyre ................................................................................................................................... 22

3.3.1. Bankomatët (ATM-ët) si kanale elektronike në Kosovë .............................................. 22

3.3.2. POS terminalet dhe aplikimi i tyre në Kosovë ............................................................. 28

3.3.3. Kartelat Bankare dhe përdorimi i tyre në Kosovë ...................................................... 32

3.3.4. E banking në Kosovë ........................................................................................................ 39

VI
 3.3.5. Mobile banking ................................................................................................................. 46

KAPITULLI (III) ................................................................................................................................ 50

4. Diskutimi i rezultateve të fituara – Analiza dhe interpretimi i tyre ........................................... 50

4.1. Shqyrtimi i të dhënave të mbledhura nga hulumtimi në Komunën e Vitisë, analizimi dhe
interpretimi i tyre ............................................................................................................................ 51

5.2. Testimi i hipotezave .............................................................................................................. 69

6. Përfundime dhe Rekomandime ................................................................................................... 76

6.1. Përfundimi ............................................................................................................................... 76

6.2. Rekomandimet ..................................................................................................................... 79

7. Bibliografia .................................................................................................................................. 81

Aneks ................................................................................................................................................... 84

VII
 Lista e grafikeve

Grafiku 1: Bankomatët ndër vite ........................................................................................................ 25

Grafiku 2: Shtrirja e bankomatëve nëpër qytetet kryesore në Kosovë ............................................. 27
Grafiku 3:POS terminalet në Kosovë ................................................................................................. 30
Grafiku 4: Shpërndarja e POS terminaleve nëpër qytetet kryesore të Kosovës ............................... 32
Grafiku 5: Numri i kartelave sipas moshës dhe gjinisë së mbajtësit të tyre ...................................... 36
Grafiku 6: Krahasim i pagesave me kartelat bankare ....................................................................... 37
Grafiku 7:Vlera e pagesave me debit kartela në terminale (sipas moshës dhe gjinisë) ..................... 38
Grafiku 8:Vlera e pagesave me kredit kartela në terminale (sipas moshës dhe gjinisë) ................... 39
Grafiku 9: Llogarit E-banking në Kosovë (2005-2019) ...................................................................... 43
Grafiku 10:Gjinia e të anketuarve ...................................................................................................... 52
Grafiku 11:Mosha e të anketuarve ..................................................................................................... 53
Grafiku 12: Niveli i shkollimit............................................................................................................. 54
Grafiku 13: Vendbanimi i të anketuarve ............................................................................................ 55
Grafiku 14:Niveli i punësimit .............................................................................................................. 56
Grafiku 15:Të anketuarit sipas bankave ku operojnë ........................................................................ 57
Grafiku 16: Përdorimi i shërbimeve elektronike bankare ................................................................. 58
Grafiku 17: Arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare ................................................ 59
Grafiku 18: Format e përdorimit të llogarive bankare ...................................................................... 61
Grafiku 19: Vlera e transaksioneve të realizuara............................................................................... 62
Grafiku 20: Niveli i kënaqësisë së përdoruesëve të shërbimeve elektronike bankare ....................... 63
Grafiku 21: Besimi ndaj bankës në sigurinë e ofrimit të shërbimeve elektronike bankare? ............ 64
Grafiku 22: Shpeshtësia e përdorimit të shëimeve elektronike bankare .......................................... 65
Grafiku 23: Arsyet e hezitimit të përdorimit të shërbimeve elektronike bankare ............................ 66
Grafiku 24:Arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare ................................................. 67

VIII
 Lista e tabelave

Tabela 1: Shërbimet bankare që ofrohen nëpër rrugët elektronike ................................................. 11

Tabela 2: Terminalet ATM për vitin 2018 .......................................................................................... 26
Tabela 3: Krahasimi i Kosovës me shtetet fqinjë ............................................................................... 26
Tabela 4: Terminalet POS për vitin 2018: .......................................................................................... 29
Tabela 5: POS - Kosova në raport me shtetet fqinjë .......................................................................... 31
Tabela 6: Llojet e kartelave bankare .................................................................................................. 35
Tabela 7: Krahasimi i llogarive E-banking me shtetet fqinjë ............................................................ 43
Tabela 8: Treguesit statistikor për gjininë e të anketuarve................................................................ 52
Tabela 9: Treguesit statistikor për moshën e të anketuarve .............................................................. 53
Tabela 10:Treguesit statistikor për nivelin e shkollimit të të anketuarve .......................................... 54
Tabela 11: Treguesit statistikor për vendbanimin e të anketuarve ................................................... 55
Tabela 12: Treguesit statistikor për statusin e punësimit të të anketuarve ....................................... 56
Tabela 13: Treguesit statistikor rreth bankave ku operojnë të anketuarit ....................................... 57
Tabela 14: Treguesit statistikor lidhur me përdorimin e shërbimeve elektronike bankare ............. 58
Tabela 15: Treguesit statistikor lidhur me arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare 59
Tabela 16: Treguesit statistikor lidhur me mënyrat e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare
.............................................................................................................................................................. 61
Tabela 17: Treguesit statistikor për vlerën e transaksioneve të realizuara përmes shërbimeve
elektronike bankare............................................................................................................................. 63
Tabela 18: Testi T (SPSS).................................................................................................................... 69
Tabela 19: Testi i homogjenitetit të variancave (SPSS) ...................................................................... 71
Tabela 20: Analiza ANOVA (SPSS) .................................................................................................... 72
Tabela 21: Testi KI (SPSS).................................................................................................................. 73
Tabela 22: Analiza e korrelacionit (SPSS) .......................................................................................... 75

IX
 Lista e figurave

Figura 1: Pjesët përbërëse të një bankomati ...................................................................................... 24

Figura 2: POS terminali ...................................................................................................................... 28
Figura 3: Numri i llogarive E-banking sipas llojit .............................................................................. 44
Figura 4:Numri i transaksioneve në e-banking Figura 5: Vlera e transaksioneve në e-
banking ................................................................................................................................................ 45

X
 Shkurtesat ose akronimet

 AQBK Autoriteti Qendror Bankar i Kosovës

 ATM Bankomatët
 BPB Banka për Biznes
 BQK - Banka Qendrore e Republikës së Kosovës
 BKT Banka Kombëtare Tregtare
 E- banking Bankimi elektronik
 M– banking Bankimi nëpërmjet telefonit
 E- Money Paraja elektronike
 EFT-POS Transferimi Elektronik i Mjeteve në Pikat e Shitjes
 IBAN Numri Ndërkombëtar i Llogarisë Bankare
 PIN Numri Personal Identifikues
 POS Pikë e Shitjes
 SMS Shërbimi i Mesazheve të Shkurtra
 SPSS Paketa Statistikore për Shkencat Shoqërore

XI
 1. HYRJE

Meqenëse jetojmë në shekullin e XXI-të, shekull ky i cili është duke u karakterizuar me një
progres të hovshëm të teknologjisë dhe inovacionit, është fakt që këto zhvillime i kanë dhënë një
dimension tjetër mënyrës së si ne jetojmë, si informohemi, komunikojmë apo e perceptojmë
realitetin dhe për shumicën e qytetarëve sot është e vështirë të imagjinohet jeta e përditshme por
edhe puna profesionale pa përdorimin e pajisjeve të ndryshme elektronike të cilat janë bërë pjesë
e pandashme e tyre.

Si çdo fushë tjetër, edhe sistemet financiare pothuajse në mbarë botën janë të prekura nga
avancimet teknologjike dhe janë përshtatur me ritme të shpejta me teknologjitë në fushën e
komunikimit dhe të ofrimit te shërbimeve për klientët e tyre. Gjithashtu edhe sistemi bankar në
Kosovë nuk bënë përjashtim nga kjo tendencë e zhvillimit teknologjik pasi që te gjitha bankat në
Kosovë tanimë veç se kanë adaptuar teknologjitë më bashkëkohore me një intensitet dhe shpejtësi
të lartë, të cilat janë te ngjashme me shumicën e vendeve të ndryshme evropiane e botërore të cilat
i shfrytëzojnë këto lloj teknologjish edhe pse akoma ka mjaftë vend për përmirësime në këtë fushë
(Bibolli, 2015).

Duke qenë se bankat përmes teknologjisë së përvetësuar kanë krijuar mundësinë e përdorimit të
llogarisë bankare vetëm me anë te qasjes në internet , përmes kompjuterit ose telefonit nga ku
klientët mund të e shohin gjendjen e llogarisë së tyre dhe të kryejnë transaksione nga më te
ndryshmet pa pasur nevojë të bëjnë as edhe një hap të vetëm drejt bankës, kjo tregon për rëndësinë
dhe ndikimin pozitiv që kanë krijuar këto shërbime në jetën e qytetarëve.

Pasi këto shërbime janë shumë aktuale në gjithë botën dhe edhe ne si shtet në këtë aspekt jemi në
hap me shumicën e shteteve të Ballkanit, ishte kjo njëra ndër arsyet kryesore pse jam përcaktuar
në trajtimin e një punimi të tillë, për të parë se si qëndron Kosova me këto shërbime ne raport me
shtetet tjera fqinjë.

Pjesa e hulumtimit empirik do të krijohet posaçërisht për qytetarët e Komunës së Vitisë ku përmes
pyetjeve të ndryshme do të mundohemi të marrim më shumë informacione rreth përdorimit të
këtyre shërbimeve dhe mendimet e ndryshme të qytetarëve rreth tyre.

1
Zhvillimi i shpejt teknologjik i shërbimeve bankare fillimisht ka krijuar një ndjenjë frike tek
klientët e bankave të ndryshme në rast se ata i përdorin këto lloj shërbimesh, për shkak se
brengoseshin për sigurinë te cilën e ofrojnë këto shërbime gjatë realizimit të transaksioneve të
ndryshme bankare dhe frika për keqpërdorime shpeshherë i bënte dhe vazhdon akoma të i bëjë
shumë klient që të mos e ndryshojnë traditën e përdorimit të shërbimeve bankare përmes sporteleve
nëpër filiale të ndryshme bankare. Ky hezitim i tyre ka bërë që unë të vendos të e trajtoj një tematik
të tillë ku do te mundohem që gjatë hulumtimit të i identifikojë shkaqet kryesore se pse në Kosovë
dhe në Komunën e Vitisë qytetarët nuk i shfrytëzojnë këto resurse të këtyre shërbimeve, çka
konsiderojnë si problem apo mangësi ata që nuk i përdorin këto shërbime dhe çka konsiderojnë
përparësi, ata që zgjedhin të i përdorin këto shërbime.

Përmes të dhënave të akumuluara nga pyetësori do të bëjmë vërtetimin dhe interpretimin e

hipotezave me ndihmën e programit SPSS dhe do të arrijmë konkluzione të ndryshme rreth asaj se
si ndikon gjinia, mosha, niveli i shkollimit dhe siguria në shërbimet e ndryshme elektronike
bankare. Me rekomandimet e cekura në fund të punimit të cilat vijnë si rezultat i hulumtimit dhe
mendimeve të klientëve kemi menduar të ju dalim në ndihmë klientëve të bankave në rend të parë
dhe pastaj edhe vet bankave.

1.1. Qëllimi i studimit dhe objektivat

Qëllimi i këtij punimi është që përmes njohurive të përfituara gjatë kohës së studimeve, përmes
mbledhjes së të dhënave të ndryshme primare dhe sekondare, statistikore dhe jo statistikore të cilat
janë shfrytëzuar në realizimin e këtij punimi (hulumtimi), të njihemi më konkretisht me nocionin
e shërbimeve elektronike bankare dhe faktin se sa qytetarët e Republikës së Kosovës e shfrytëzojnë
internetin për realizimin e transaksioneve të ndryshme bankare dhe cilat janë arsyet që i shtyjnë
ata të i shfrytëzojnë apo jo shërbimet elektronike bankare.

Si qëllim kryesor është që krejt në fund të punimit përmes fakteve të nxjerra nga hulumtimi të
arrijmë të i realizojmë katër objektivat kryesore të këtij punimi të cilat i kemi cekur në paragrafin
e mëposhtëm.

2
Objektivat kryesore të këtij punimi janë:

O1: Identifikimi i faktorëve influencues që i shtyjnë qytetarët e Komunës së Vitisë të mos i

ndryshojnë traditat e përdorimit të shërbimeve bankare, domethënë, pse një pjesë e
konsiderueshme e qytetarëve hezitojnë të i përdorin shërbimet elektronike bankare kur e dimë se
përdorimi i tyre eliminon prezencën e patjetërsueshme fizike të tyre nëpër filialet e ndryshme
bankare për realizimin e shërbimeve të ndryshme bankare.

O2: Të zbulojmë se pse shërbimet elektronike bankare janë të një rëndësie jetike për kohën e
sotme.

O3: Të identifikojmë se cila nga gjinitë realizojnë më shumë transaksione online dhe në çfarë vlere
monetare zakonisht janë këto transaksione.

1.2. Hipotezat dhe pyetjet kërkimore

Pyetjet kërkimore apo hulumtuese të cilat do i paraprijnë këtij punimi dhe për të cilat do të
mundohemi që gjatë shtjellimit të punimit të gjejmë përgjigje rreth tyre janë:

1. A dallon mënyra e përdorimit të llogarisë bankare varësisht nga mosha e

përdoruesit?
2. A dallojnë arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare sipas gjinisë
së përdoruesit?
3. A ndikon niveli i shkollimit në përdorimin apo jo të shërbimeve elektronike
bankare në Komunën e Vitisë?
4. A ekziston ndonjë marrëdhënie lineare ndërmjet besimit ndaj sigurisë së
shërbimeve elektronike bankare dhe kënaqësisë së përdorimit të këtyre
shërbimeve?

3
 Për të marrë përgjigje rreth pyetjeve kërkimore kemi përpiluar hipotezat zero dhe ato
alternative të cilave pas testimit të tyre do iu japim përgjigjet e nevojshme. Hipotezat paraqesin
një pohim ose shprehje e marrëdhënieve mes dy e më shumë koncepteve. Hipotezat fillimisht
paraqiten si të nënkuptuara në atë mënyrë që përpiluesi i tyre jo domosdoshmërisht është tërësisht
i sigurt rreth atij pohimi dhe për atë arsye bëhet hulumtimi në fjalë, pra, që të pranoj ose hedh
poshtë vërtetësinë e tyre (Bob Matthews, Liz Ross, 2010).

Hipotezat e këtij punimi janë :

Hipoteza e parë:

H0: Arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare nuk dallojnë sipas gjinisë.
H1: Arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare dallojnë sipas gjinisë.

Hipoteza e dytë:

H0: Mënyra e përdorimit të llogarisë bankare nuk dallon nga mosha e përdoruesve

H1: Mënyra e përdorimit të llogarisë bankare dallon nga mosha e përdoruesve

Hipoteza e tretë:

H0: Niveli i shkollimit nuk ka ndikim në përdorimin e shërbimeve elektronike bankare në

Komunën e Vitisë?

H1: Niveli i shkollimit ka ndikim në përdorimin apo jo të shërbimeve elektronike bankare

në Komunën e Vitisë?

Hipoteza e katërt:

H0: Nuk ekziston një lidhje ndërmjet besimit ndaj sigurisë së shërbimeve elektronike
bankare dhe kënaqësisë së përdorimit të këtyre shërbimeve.

H1: Ekziston një lidhje ndërmjet besimit ndaj sigurisë së shërbimeve elektronike bankare
dhe kënaqësisë së përdorimit të këtyre shërbimeve.

4
 1.3. Metodologjia dhe metodat e hulumtimit

Gjatë realizimit të këtij punimi do të shfrytëzojmë metoda të ndryshme të hulumtimit si ajo

kërkimore, krahasuese dhe analizës së të dhënave të cilat do të na mundësojnë realizimin e një
punimi cilësor dhe përmbajtësor me informacione të ndryshme të cilat do e pasurojnë punimin.

Për të e realizuar këtë hulumtim, d.m.th. për mbledhjen e të dhënave në studimin e kësaj teme do
të përdorim burime të ndryshme primare dhe sekondare te cilat do të na ndihmojnë në përmbushjen
e objektivave të këtij punimi, ndërsa për prezantimin e të dhënave të grumbulluara ne do të
shfrytëzojmë metoda dhe programe të ndryshme statistikore siç është programi SPSS i cili do të
na ndihmoj të bëjmë zbërthimin dhe pasqyrimin e rezultateve të ndryshme përmes grafikëve dhe
tabelave të ndryshme

Burimet primare – si burim primar do të e kemi një pyetësor i cili ka të bëjë me faktin se sa qytetarët
e Komunës së Vitisë i përdorin shërbimet elektronike bankare. Përmes realizimit të këtij pyetësori
ne do të mundohemi që te grumbullojmë sa më shumë informacione me rëndësi rreth kësaj
problematike dhe do të mundohemi që të publikojmë rezultate të cilat mund të na japin një pasqyrë
pak a shumë reale rreth faktit se si qëndron Komuna e Vitisë në raport me shërbimet elektronike
bankare.

Krejt ky pyetësor do të realizohet me anë të një mostre e cila do të përfshijë rreth 120 qytetarë të
moshave dhe shtresave të ndryshme të shoqërisë brenda kësaj Komune nga ku mund te japim
konkluzione të ndryshme rreth kësaj tematike.

Burime sekondare – si burime sekondare ne do të shfrytëzojmë libra të ndryshme, publikime të

ndryshme nga institucione relevante, publikime shkencore dhe botime si dhe diskutime dhe fjalime
te ndryshme nga persona ekspert të fushës përkatëse.

5
 KAPITULLI (I)
2. Përkufizime mbi shërbimet elektronike bankare
2.1. Evoluimi i shërbimeve elektronike bankare

Duke qenë se shërbimet elektronike bankare janë shumë aktuale ditëve të sotme dhe
realisht nuk mund të mendohet funksionimi i një institucioni financiar dhe ekzistenca e tij në tregun
e sotëm pa ofrimin e këtyre shërbimeve sepse do konsiderohej si diçka demode dhe vështir që
ndonjë klient i ri do e konsideronte hapjen e një xhirollogarie bankare në një bankë të tillë, kur ka
banka tjera të cilat pothuajse të gjitha shërbimet e tyre i ofrojnë përveç formës fizike edhe në forma
të ndryshme elektronike domethënë qasja e klientëve tashmë ka ndryshuar si rrjedhojë e zhvillimit
të shpejtë teknologjik dhe jetës dinamike e cila e karakterizon kohën e sotme.

Krejt ky ndryshim ose zhvillim në sistemin bankar nuk ka ardhur brenda ditës mirëpo është dashtë
të kalojnë vite e vite në mënyrë që këto avancime në sistemin bankar të fillojnë të ofrohen nga
institucionet e ndryshme financiare.

Shikuar historikisht në gjenezën e shërbimeve elektronike bankare e kuptojmë se sistemi i

parë elektronik në afarizmin bankar ka qenë ne vitin 1918, kur Federal Reserve Banks në SHBA,
ka bërë transferin e parave në distancë ose sistemin e pagesave nëpërmjet telegrafit. Fillet e
automatizmit bankar i gjejmë në vitet e 60-ta të shekullit XX-të. Format e hershme e shërbimeve
bankare në internet, që kërkonin një kompjuter, modem dhe softuer të siguruar nga shitësit e
shërbimeve financiare, u prezantuan gjerësisht dhe shumica e nismave të këtij lloji u ndërprenë për
shkak se shumica e klientelës nuk e pranonin si opsion real të asaj kohe. Me rritjen e shpejtë të
llojeve të tjera të shërbimeve elektronike u kuptua edhe nga bankat se interneti nuk ishte diçka
thjeshtë e rastit ose kalimtare siç e parashihnin ato dhe me të kuptuar që qasja e klientelës së tyre
ndaj zhvillimeve të internetit ka ndryshuar në kontekstin pozitiv, që nga mesi i viteve 1990, bankat
përsëri rinovuan interesin e tyre për mënyrat elektronike të ofrimit të shërbimeve duke përdorur
Internetin si mjet i cili do e mundësonte ofrimin e shërbimeve bankare online. Saktësisht në vitin
1995 u themelua banka e parë në internet e cila ishte bankë amerikane e quajtur “ Security First
Network Bank”, ndërsa tri vite më vonë lloji bankave virtuale filluan të shfaqen edhe në Britani
të Madhe dhe virtualizimi i afarizmit bankar u bë një realitet i pashmangshëm (Berisha, 2011) dhe

6
klientët e bankave të ndryshme filluan ta pranonin dalëngadalë një shërbim të tillë edhe pse ne
vitin 2001 fillimisht u krijua një frikë e madhe se firmat të cilat ofrojnë shërbime elektronike duke
i përfshirë edhe institucionet financiare do të ndalonin funksionimin mirëpo përkundër luftës së
ashpër për ekzistencë asaj kohe shërbimet elektronike bankare vazhduan të ofroheshin nga shumë
banka të cilat ishin prezente atë kohë dhe sipas një studimi të kryer nga Tech Web News në 2005,
rezultoi që e-banking është aktiviteti tregtar me rritjen më të shpejtë në Internet. Në anketën e tyre
në të cilën ishin pjesëmarrës vetëm përdoruesit e Internetit, rezultoi se 13 milion amerikanë
kryejnë disa aktivitete bankare në internet në një ditë tipike, një kërcim 58 përqind nga fundi i vitit
2002. Përhapja e bankingut në internet ka përkuar me pjekurin në rritje të popullsisë e cila përdor
Internetin si dhe faktor tjetër në rritjen e e-banking është edhe se bankat kanë zbuluar përfitimet e
e-banking (Mohamed Shah, Steve Clarke, 2009).

2.2 Bankat elektronike

Bankat elektronike janë banka virtuale të cilat në emër të klientëve kryejnë transaksione të
ndryshme në internet duke e përdorur paranë elektronike si mjet. Qëllimet kryesore të paraqitjes
së bankave në internet dhe të përdorimit të internetit si kanal shpërndarës janë: rritja e shpejtësisë
së transaksioneve financiare, racionalizmi i potencialit bankar, globalizimi i afarizmit bankar,
ofrimi i shërbimeve kualitative me shpenzime të ulëta, krijimi i mundësive që shfrytëzuesit të
mund të kontaktohen nga cilido vend në botë dhe në çfarëdo kohe etj. (Berisha, 2011).

Me shfrytëzimin e internetit, bankat u zhvilluan më shumë si institucione dhe krijuan më shumë

mundësi për zhvillimin e afarizmit bankar vetë shërbyes si për shfrytëzuesit po ashtu edhe për
bankat. Bankat elektronike iu ofrojnë klientëve të tyre pothuajse çdo shërbim tradicionalisht të
disponueshëm përmes një dege lokale, përfshirë transferimet dhe pagesat e faturave nw internet.
Banka elektronike ka një formë të bankimit online , të disponueshëm si në versionet e desktopit
ashtu edhe përmes aplikacioneve celular. Transaksionet bankare të ofruara në internet ndryshojnë
nga institucioni. Shumica e bankave zakonisht ofrojnë shërbime themelore siç janë transferimet
dhe pagesa të faturave. Disa banka gjithashtu lejojnë klientët të hapin llogari të reja dhe të aplikojnë
për kredi përmes portaleve bankare në internet. Funksione të tjera mund të përfshijnë porositjen e

7
kontrolleve, vënien e ndalimit të kontrolleve, ose raportimin e një ndryshimi të adresës.
(Frankenfield, 2019).

2.2.1. Format e komunikimit bankë – klient

Interneti iu shërben bankave si një urë lidhëse mes atyre dhe klientëve të tyre për vënien e
kontakteve dhe lidhjeve afariste komunikuese. Varësisht nga shkalla e besimit të ndërtuar nga
banka dhe klienti mund të krijohen disa nivele të lidhjeve komunikuese të cilat mund të jenë nga
më të thjeshtat e deri tek ato më operacionale si p.sh.:

1. Prezantimi i informatave dhe komunikimi njëdrejtimësh – Është niveli më i ulët i

komunikimit ndërmjet bankës dhe klientëve të saj. Kjo lidhje komunikuese ekziston në rastin
kur bankat nëpërmjet internetit i mundësojnë klientëve ekzistues apo klientëve potencial të
tyre të i shohin shërbimet të cilat i ofrojnë ato duke e shfrytëzuar Web-faqen e cila në këtë rast
ka më shumë karakter reklamues sesa karakter operacional.
2. Prezantimi i informatave dhe komunikimi dydrejtimësh – paraqet një nivel pak më të lartë
të komunikimit ndërmjet bankës dhe klientëve të saj sesa opsioni i parë. Mënyra më e thjeshtë
e këtij lloji të komunikimit është duke e shfrytëzuar emailin, Përveç komunikimit nëpërmjet
emailit ekziston edhe mundësia që disa shërbime bankare të thjeshta të vihen në dispozicion
të klientëve , ashtu që atyre mund të iu qasen në mënyrë interaktive sepse kanë karakter të
informatave të lira dhe mundëson distribuimin e shpejtë, të lehtë dhe efikas të të dhënave.
3. Interaksioni me klientët – paraqet një nivel më të lartë të komunikimit ndërmjet bankës dhe
klientëve sesa dy të parat. Kjo do të thotë se shfrytëzohet ndonjë nga metodat e mbrojtjes duke
e përdorur kartelën si mjet identifikimi. Me këtë rast fitohen të dhëna të karakterit privat dhe
të besueshëm (Berisha, 2011).
Meqenëse konsumatorët janë palët më të rëndësishme të interesit për bankat, ky faktor i
obligon ato të ndryshojnë konstant mënyrën e interaksionit me ta. Bankat përmes web-faqes
së tyre mundohen të jenë sa më afër klientëve me informacionet më të reja dhe të i dëgjojnë
brengat e tyre lidhur me shërbimet që i ofron banka, ankesat dhe sugjerimet e tyre, duke iu
ofruar kështu atyre një komoditet dhe lehtësi të përdorimit të llogaris së tyre (Kristine
Kirakosyan, Doina Danaiata, 2013).

8
4. Transaksionet bankare ose pagesat elektronike – paraqesin nivelin më të lartë të
komunikimit ndërmjet një banke dhe klientit të saj (Berisha, 2011). Transaksioni bëhet në
mënyrë elektronike përmes një rrjeti të kompjuterizuar. Në këto transaksione çdo gjë bëhet pa
letër, kështu që nuk ka nevojë për kontrolle në para ose letra. Për shkak se institucionet
financiare janë të lidhura, ju mund të autorizoni transferimin elektronik të fondeve, dhe paratë
do të merren nga llogaria juaj dhe do të depozitohen në llogarinë e marrësit (Kappel, 2017).

2.3. Arsyet e shfrytëzimit të internetit nga bankat

Me paraqitjen e afarizmit bankar modern bankat filluan ta përdorin internetin si medium për
komunikim dhe promovim të aktiviteteve të tyre. Ndër arsyet kryesore se pse bankat kanë filluar
ta shfrytëzojnë internetin mund të konsiderohen:

a. Krijimi i imazhit të një firme inovative. Që një bankë të jetë tërheqëse dhe e pranueshme
nga klientët e saj ajo duhet që aplikoj teknologjitë më të reja të cilat janë ne hap me kohën
dhe në këtë mënyrë ajo do e krijoj një reputacion më të mirë dhe inovativ i cili do
mundësonte kështu tërheqjen e klientëve të rinj dhe mbajtjen e klientëve aktual.
b. Mundësit e mëdha për interaktivitet. Deri vonë interaktiviteti ndërmjet bankës dhe
klientëve të tyre ekzistonte vetëm gjatë kohës sa ishte orari zyrtar i punës mirëpo me
zhvillimin e teknologjisë dhe avancimin e sistemit bankar, tani bankat përmes web faqeve
të tyre të cilat i posedojnë në internet iu mundësojnë klientëve të tyre interaktivitet 24 orë
në ditë, pa u kufizuar në orarin 8 ose 9 orësh sa punojnë sportelet bankare.
Pra, klientët në çdo kohë mund të qasen në web faqen e bankës së tyre dhe të marrin
informacionet ose shërbimet e nevojshme.
c. Mundësi më të mëdha për realizimin e potencialit të bankës. Me ofrimin e shërbimeve të
ndryshme në internet banka ka mundësi të zvogëlimit të shpenzimeve të afarizmit, pasi që
kështu përkundër rritjes së numrit të klientëve që një bankë mund të ketë ajo nuk ka nevojë
të kushtëzohet me hapjen e një dege të re ose të pajis atë dhe të punësoj personel shtesë që
do i krijonte shpenzime shtesë. Kjo është e rëndësishme sidomos për ato banka të cilat nuk
kanë shumë filiale nëpër zona të ndryshme gjeografike dhe kanë numër të vogël të klientëve
nëpër ato zona dhe kyçja e bankave në internet do iu krijonte mundësi edhe këtyre klientëve
qasje në bankën e tyre përkundër distancës hapësinore që mund ta kenë.

9
 d. Mundësitë e plasmanit dhe kreditimit në kushte të volitshme, pagesat e jashtme, këshillimet
etj. Numri i madh i informatave të cilat bankat ju ofrojnë në dispozicion klientëve të tyre
në parim nuk janë nuk janë në dispozicion për një rreth të gjerë të shfrytëzuesve. Kjo ka të
bëjë më shumë me mundësit e plasmanit dhe të kreditimit në kushte të volitshme, pagesat
e jashtme si dhe këshillimet e ndryshme. (Berisha, 2011)

2.4. Shërbimet bankare që ofrohen duke shfrytëzuar internetin

Teknologjia informatike tashmë është shndërruar, nga një instrument për administrimin e
të dhënave, në një instrument për përdorim direkt nga klientela. Si rrjedhojë, është e rëndësishme
të vihet theksi tek teknologjia, jo vetëm si një instrument në shërbim të racionalizimit të
procedurave në funksion të reduktimit të kostove, por edhe si një faktor kyç për diferencimin dhe
novacionet e produktit dhe procesit të ofrimit të tij, në funksion të avantazhit konkurrues.
(Krastafilaku, 2014)

Sot pothuajse te gjitha bankat ofrojnë shërbime bankare në rrugë elektronike, plotësisht të sigurta
dhe plotësisht funksionale, kundrejt një pagese të caktuar. Disa banka më të vogla ofrojnë qasje
dhe funksione më të kufizuara, si për shembull të lejojnë të kontrollosh gjendjen e llogarisë
personale, por jo të kryesh transaksione online.

Në këtë mënyrë, shërbimet që ofrojnë bankat përmes internet banking mund t’i klasifikojmë në dy
lloje: informative, në rastet kur të lejojnë vetëm të kontrollosh bilancin apo pasqyrën e lëvizjeve
dhe operative, kur të lejojnë të bësh transferta apo të paguash fatura, me fjalë të tjera të kryesh të
gjitha operacionet tipike të një sporteli bankar. Dhe të gjitha këto bëhen të mundura pa lëvizur nga
shtëpia, duke kursyer kohë dhe duke mënjanuar radhët e mërzitshme nëpër sportele.

Disa nga shërbimet më të përdorura që mund të ofrohen në rrugë elektronike, të grupuara sipas
katër kategorish kryesore, përkatësisht:

1) Informacion,
2) Kontrolli i bilancit,
3) Transfertat e fondeve,

10
 4) Kredi si edhe shërbimet bazë si këshillimi financiar etj., janë të paraqitura në tabelën
e mëposhtme (Banka e Shqipërisë, 2007):

Tabela 1: Shërbimet bankare që ofrohen nëpër rrugët elektronike

Informacion Kontrolli i bilancit Transfertat e Kredi Të tjera

fondeve
Produkte Gjendja e llogarisë Transferta Limiti i kredisë Këshillimi
financiare financiar

Bursa Gjendja e kartave Shlyerja e kredisë Aplikimi Raporti i

të debitit/kreditit incidenteve

Kursi i këmbimit Gjendja e çeqeve Debitimet direkte Miratimi i kredisë Administrimi i

personale financave
personale
Pagesat me karta Transferimi i Produkte të tjera
kredisë financiare
Burimi: Banka e Shqipërisë,(Bankat në epokën e internetit,2007)

Duke u bazuar në katër kategoritë kryesore të shërbimeve elektronike bankare kemi tabelën e
mësipërme e cila na tregon se çka ofron në formën online secila kategori e këtyre shërbimeve.

2.5. Përfitimet që na i sjellin shërbimet bankare elektronike

Me kalimin nga tradicionalja në epokën e internetit, bankat përpos sfidave me të cilat janë
ballafaquar për të i përvetësuar këto produkte dhe ofrimin e tyre tek klientët ato kanë edhe
përfitimet e tyre të cilat i obligojnë ato me njëfarë forme të bëjnë digjitalizimin e shërbimeve të
tyre për të qenë sa më afër klientëve dhe për të qenë sa më atraktive për ta. Një bankë sa më
atraktive që është dhe në trend me kohën, ajo është më e kërkuar nga klientët, numri më i madh i
klientëve do të thotë përfitime më të mëdha për bankën dhe këto përfitime janë arsyeja kryesore
pse bankat çdoherë mundohen që të jenë sa më inovative me shërbimet e tyre. Përpos bankave
edhe klientët janë ata të cilët kanë përfituar shumë me digjitalizimin e shërbimeve bankare sepse

11
përpos shpenzimeve më të vogla financiare, ofrimi i shërbimeve të tyre përmes internetit nga
bankat ka ndikuar edhe në kursimin e kohës së klientëve të cilët tani shumë shërbime mund të i
kryejnë pa pasur nevojë të harxhojnë kohë duke shkuar nëpër sportelet e ndryshme bankare.

Disa nga përfitimet kryesore që i sjellin shërbimet elektronike bankare do i shtjellojmë në

paragrafët e mëposhtëm.

1. Zgjedhja dhe komoditeti për klientët

E- Bankat ofrojnë shërbime me cilësi më të lartë në mënyrë që të konkurrojnë me kanalet e

tjera të ofrimit të shërbimeve. Fondet mund të transferohen midis llogarive pothuajse menjëherë
pa probleme, veçanërisht nëse të dy llogaritë mbahen në të njëjtin institucion. Konsumatorët mund
të hapin dhe mbyllin një numër llogarish të ndryshme në internet, nga depozita fikse deri tek
llogaritë e përsëritura të depozitave që zakonisht ofrojnë norma më të larta interesi.
Konsumatorët gjithashtu mund të monitorojnë llogaritë e tyre rregullisht nga afër, duke i lejuar ata
të mbajnë llogaritë e tyre të sigurta. Qasja rreth orarit në informacionin bankar siguron zbulimin e
hershëm të veprimtarisë mashtruese, duke vepruar kështu si mbrojtës kundër dëmtimit ose humbjes
financiare (Frankenfield, 2019).

Një qasje e 'klientit të parë' është thelbësore për suksesin në e-banking. Konsumatorët kanë çelësin
e suksesit dhe kompanitë duhet të zbulojnë se çfarë dëshirojnë klientët e ndryshëm dhe ta sigurojnë
atë duke përdorur teknologjinë më të mirë të disponueshme, duke siguruar që ata janë duke vepruar
në informacionin më të fundit, më të azhurnuar.

Nevojat e konsumatorit vazhdojnë të ndryshojnë gjatë gjithë kohës. Konsumatorët duan gamën
tradicionale të shërbimeve bankare, të shtuar me aftësi në internet dhe një përqendrim më të fortë
në marrëdhëniet personale (Mohamed Shah, Steve Clarke, 2009).

Bërja e transaksioneve dhe e pagesave të drejta nga komoditeti i shtëpisë ose zyrës në klikimin e
një butoni, madje pa pasur nevojë të dilni jashtë, është një strukturë që askush nuk do të donte të
hiqte dorë. Mbajtja e një regjistrimi të llogarive përmes internetit është shumë më e shpejtë dhe e
përshtatshme në krahasim me shkuarjen në bankë për të njëjtën gjë. Edhe lehtësirat jo
transaksionale si porositja e librave të kontrollit në internet; azhurnimi i llogarive, interesimi për
normat e interesit të produkteve të ndryshme financiare etj, është shumë më e thjeshtë dhe e lehtë
për klientët (Khan, 2017). Një shërbim i tillë ka një rëndësi të veçantë gjithashtu edhe për personat

12
me aftësi të kufizuara, të cilët mund të futen vetë në llogaritë e tyre online dhe të kryejnë
operacionet e dëshiruara drejtpërdrejt nga shtëpia e tyre, pa qenë e nevojshme të shkojnë fizikisht
në bankë apo të ngarkojnë një person të tretë me administrimin e financave personale. Sporteli
online nuk është thjesht një shërbim më shumë apo kursim kohe, për këtë kategori personash. Ai
u garanton atyre diçka shumë të rëndësishme për ta, pasi u jep emancipim dhe u rikthen dinjitetin,
duke i lejuar të veprojnë në mënyrë autonome dhe të ruajnë konfidencialitetin e tyre (Banka e
Shqipërisë, 2007).

2. Shërbime të shpejta dhe efikase

Teknologjia e ka bërë jashtëzakonisht të përshtatshme dhe të lehtë për bankën dhe për klientin
për të hyrë në faqen e internetit të bankave. Ju nuk keni pse të qëndroni në radhë për të paguar
faturat. Gjithashtu nuk keni pse të mbani faturat e të gjitha faturave tuaja, pasi tani mund t’i shihni
me lehtësi transaksionet tuaja (Agarwal, 2019). Shërbimet elektronike përfshijnë shërbime të
mëdha bankare të cilat mund të kryhen nga shtëpia siç janë: aftësitë e planifikimit financiar, mjetet
funksionale të buxhetimit dhe parashikimit, kalkulimin e huas, mjetet e analizës së investimeve
dhe platformat e tregtimit të kapitalit. Me një fjalë shërbimet elektronike kanë lehtësuar në masë
të madhe si punën e bankave në njërën anë ashtu edhe qasjen e klientëve në shërbimet e bankës,
pra, klientët në këtë mënyrë janë në gjendje që 24 orë në ditë të kryejnë shërbime të ndryshme
bankare pa asnjë problem (Khan, 2017).

3. Tërheqja e klientëve me vlerë të lartë

E-banking shpesh tërheq klientët me fitime ose me nivele më të larta të të ardhurave dhe
arsimimit, gjë që ndihmon në rritjen e madhësisë së rrjedhave të të ardhurave. Pra, shërbimet
elektronike jo gjithkush mund të i përdor sepse nga shumë studime të ndryshme del se klientët të
cilët i shfrytëzojnë më shumë shërbimet elektronike bankare kanë të ngjarë të kenë një nivel më të
lartë të arsimimit sesa klientët të cilët operojnë nëpër sportelet bankare. Për një bankë me pakicë,
klientët e e-banking kanë një interes të veçantë, dhe klientët e tillë ka të ngjarë të kenë një kërkesë
më të lartë për produkte bankare dhe një interes për produkte më komplekse (dhe madje edhe më
të rrezikshme). Shumica e tyre përdorin rregullisht kanale në internet për një sërë qëllimesh, dhe
për disa nuk ka nevojë për kontakte të rregullta personale me rrjetin e degëve të bankës, e cila nga

13
ana e tyre është një kanal i shtrenjtë për tu realizuar si në aspektin financiar ashtu edhe në atë
kohorë (Mohamed Shah, Steve Clarke, 2009).

4. Rritja e të ardhurave për bankën

Si rrjedhojë e ofrimit të kanaleve elektronike bankat, rrisin numrin e klientëve të tyre dhe
mbajnë klientët ekzistues çka rezulton me rritje të të ardhurave të bankës sepse sa më shumë
klient që i posedon banka, ekzistojnë mundësitë që të realizohen më shumë transaksione të cilat i
sigurojnë bankës të ardhura.

Kjo gjithashtu ka lejuar bankat të diversifikojnë aktivitetet e tyre të krijimit të vlerës. E-banking
ka ndryshuar modelin tradicional të biznesit bankar me pakicë në shumë mënyra, për shembull
duke bërë të mundur që bankat të lejojnë prodhimin dhe shpërndarjen e shërbimeve financiare të
ndahen në biznese të ndryshme. Kjo do të thotë që bankat mund të shesin dhe menaxhojnë
shërbimet e ofruara nga bankat e tjera (shpesh bankat e huaja) për të rritur të ardhurat e tyre. Kjo
është një mundësi veçanërisht tërheqëse për bankat më të vogla me një gamë të kufizuar
produktesh. Pagesa elektronike e faturave gjithashtu po rritet me shpejtësi, gjë që sugjeron që
pagesa elektronike e faturave dhe aftësi të tjera të lidhura me e-banking kanë një ndikim real në
praktikat e bankave me pakicë dhe zgjerimin e shpejtë të rrjedhave të të ardhurave (Mohamed
Shah, Steve Clarke, 2009).

5. Reduktimi i kostove

Një ndër argumentet kryesore në aspektin ekonomik e cili e ka mbështetur funksionimin e e-

banking deri më tani ka qenë zvogëlimi i kostove shtesë të kanaleve të tjera siç janë degët, të
cilat kërkojnë ndërtesa të shtrenjta për të cilat duhet të paguhet qira por gjithashtu duhet edhe
prani më e madhe e stafit i cili duhet të paguhet për punën të cilën e kryen. Duket gjithashtu se
kostoja për transaksion të e-banking shpesh bie më shpejt se ajo e bankave tradicionale pasi të
arrihet një masë kritike e klientëve. Konsensusi i përgjithshëm është se kostot fikse të e-banking
janë shumë më të mëdha se kostot e ndryshueshme, kështu që sa më e madhe të jetë baza e
klientit e një banke, aq më e ulët do të ishte kostoja për transaksion. Ndërsa kjo nënkupton që

14
kostoja për transaksione për bankat më të vogla në të shumtën e rasteve do të ishte më e madhe
se ajo e bankave më të mëdha (Mohamed Shah, Steve Clarke, 2009).

Pa dyshim, sistemi i bankingut në internet është më efikas nga pikëpamja financiare pasi që
zvogëlon koston e bërë nga banka, si dhe për klientin. Kur shikojmë nga këndvështrimi i klientit,
fitimi kryesor financiar është ulja e shpenzimeve të transportit por edhe fakti që klientët mund të
realizojnë transaksione të ndryshme financiare përmes internetit me komisione shumë të ulëta
(Jolly, n/a).

Bankat me përmes shërbimeve elektronike bankare fillimisht klientëve u ka ofruar

mundësinë e shikimit të gjendjeve të llogarive, realizimit të transfereve të thjeshta bankare, si ato
brenda bankës, kombëtare dhe ndërkombëtare. Gradualisht janë integruar edhe shërbimet tjera
me rendësi për klientin dhe ne ditët e sotme, shumica e bankave ofron një spektër të gjerë të
shërbimeve të nevojshme për klientët. Aktualisht e-bankingu ofron shumë përparësi për klientët
të cilët e përdorin e-bankingun sepse përmes këtij opsioni klientët mund të kryejnë shumë
shërbime nga shtëpia ose puna e tyre si në vijim:

 Shikimin e gjendjeve te llogarive dhe produkteve bankare si: kartelat, kreditë, depozitat
me afat;
 Regjistrimin e pagesave kombëtare dhe ndërkombëtare;
 Prioritizimi i transfereve kombëtare dalëse dhe regjistrimi i tyre në valuta të ndryshme;
 Pagesat për linjat kreditore;
 Më shumë se një autorizim / nënshkrim për transfere për klientët e biznesit;
 Ekzekutimi i pagesave masive;
 Rivendosja e fjalëkalimit;
 Menaxhimi i përfituesve;
 Kontrolla e saktësisë së IBAN;
 Inbox në e-Banking;
 Hapja e llogarisë së depozitave me afat;
 Pagesat e faturave (taksat, pensionet, taksat doganore, rrymën, ujin, etj)
 Shikimi i pasqyrës së transaksioneve të fundit përmes e-banking në çdo kohë (Shoqata e
Bankave të Kosovës, 2016)

15
 2.6. Të metat e shërbimeve elektronike bankare

Megjithëse bankat përmes shërbimeve elektronike bankare mundësojnë më shumë

komoditet, shpejtësi dhe efikasitet, adoptimi dhe përdorimi i tij duhen analizuar dhe menduar mirë
e gjatë sepse kërkon shumë punë dhe angazhim. Për sa i përket bankave, zgjedhja e të kaluarit
online sjell për to kosto të konsiderueshme. Ndër kostot më të mëdha janë kostot që lidhen me
investimin në teknologjinë e cila mundëson digjitalizimin e shërbimeve bankare. Në radhë të parë,
këto kosto shkojnë për blerjen dhe instalimin e pajisjeve dhe sistemeve hardware dhe software; së
dyti për riorganizimin e strukturës së brendshme, për punësimin e personelit të kësaj fushe, për
sigurinë dhe për integrimin me sistemin e brendshëm informativ. Për fat të keq, shpenzimet nuk
mbarojnë me kaq. Teknologjia ecën me hapa shumë të shpejtë e për të ndjekur ritmin e saj, si dhe
për të ruajtur e përmirësuar cilësinë e dhënies së shërbimeve, banka çdoherë ka nevojë për
përditësime të vazhdueshme të teknologjisë. Gjithashtu, duhen marrë parasysh kostot për
mirëmbajtjen e sistemeve, për riparime të defekteve të mundshme, për asistencë teknike dhe për
lidhjen me internetin. Për sa i përket klientëve, kostot fikse që ata duhet të mbulojnë janë fillimisht
ato për pajisjen me hardware dhe software (kompjuter, modem dhe programet e nevojshme). Nga
ana tjetër, kostot për përdorimin e shërbimit përfshijnë kostot teknologjike (në rast mosfunksionimi
të hardware-it ose software-it), kostot për lidhjen me internetin dhe në varësi të kushteve specifike
të secilës bankë, tarifën mujore për abonimin dhe komisionet për operacionet bankare të kryera.

Në rast se nuk dini ta përdorni këtë teknologji dhe do t’ju duhet të regjistroheni e të ndiqni
një kurs kompjuteri, sigurisht që këto janë shpenzime të tjera.

Përveç kostove që duhen mbuluar, ekzistojnë edhe disa të meta apo disavantazhe:

 Fillimi i shërbimit mund të dojë pak kohë: për t’u regjistruar në programin online të bankës
tuaj, mund t’ju duhet të paraqiteni personalisht në bankë, të plotësoni një formular e të
prisni deri sa t’ju caktohet emri i përdoruesit (user name) dhe fjalëkalimi (password).
 Të kuptuarit e përdorimit të bankingut në internet mund të jetë e vështirë që në fillim.
Thënë kështu, ka disa site që ofrojnë një demonstrim sesi të qasen në llogaritë në internet

16
 (jo të gjitha bankat e ofrojnë këtë). Pra, një person që është i ri në teknologji mund të
përballet me disa vështirësi.
 Nëse serveri i bankës është në rënie, për shkak të humbjes së lidhjes së internetit ose një
lidhje të ngadaltë, atëherë mund të jetë e vështirë të dihet nëse transaksioni juaj ka kaluar
me sukses (Agarwal, 2019).
 Mungesë bashkëveprimi personal: me zgjedhjen e këtij kanali për të ndërvepruar me
bankën tuaj, ju nuk keni një kontakt personal me nëpunësit e bankës dhe nuk keni këshillat
e tyre për të mirë administruar financat tuaja.
 Nuk mund të depozitoni apo tërhiqni para: nëpërmjet internet banking, ju nuk mund të
depozitoni në llogarinë tuaj para fizike apo çeqe. Për këtë, do t’ju duhet të shkoni në bankë.
Edhe për të tërhequr para fizike, do t’ju duhet të paraqiteni tek arkëtarja e bankës tuaj apo
tek ATM-ja më e afërt (Shoqata e Bankave të Kosovës, 2016).
 Largimi nga puna i një pjese të punëtorëve. Me përvetësimin e shërbimeve elektronike,
bankat çdoherë e më shumë po i zvogëlojnë numrin e punëtorëve të tyre nëpër degët e tyre,
pasi që një pjesë të konsiderueshme të punëve të cilat më herët i kryenin punëtorët tani
ekzistojnë makineritë dhe programet e ndryshme elektronike të cilat mund të ua ofrojnë
klientëve të njëjtat shërbime pa pasur nevojë për prezencën fizike të punëtorit.

17
 KAPITULLI (II)
3. Shërbimet elektronike bankare në Kosovë
3.1. Sistemi bankar në Republikën e Kosovës

Sistemi bankar i Kosovës përbëhet nga Banka Qendrore (Banka Qendrore e Kosovës), Bankat
komerciale dhe Institucionet mikrofinanciare.

Si vendi i fundit në rajon që ka filluar procesin e tranzicionit, Kosova ka kaluar nëpër sfida të
shumta të rimëkëmbjes ekonomike dhe konsolidimit të institucioneve për të krijuar kushtet e
nevojshme për funksionimin e ekonomisë së tregut. Fillimisht, produktet kryesore të ofruara nga
institucionet financiare lidhen me pranimin e depozitave dhe dhënien e kredive. Megjithatë,
ndryshimet e vazhdueshme dhe ecuria pozitive e rrjetit bankar ka ndikuar në zhvillimin e
strategjive të ndryshme me qëllimin ofrimin e një portofoli produktesh (Sejdija, 2017).

Për një kategori të klientëve, madje edhe sportelet e bankave ishin shndërruar në një vend
ku humbej shumë kohë, për një transaksion të thjeshtë bankar dhe sipas Salamah (2017) integrimi
i sistemit elektronik në banka ka ndikuar pozitivisht në procesin e transaksionit bankar duke iu
ndihmuar kështu klientëve dhe duke e rrit efikasitetin e dhënies së shërbimeve të përshtatshme për
punonjësit e bankave. Këto u bënë shtytje për investime dhe zhvillim në tregun bankar, sa do që
ishin pikërisht bankat komerciale ato që avancuan me kërkesa dhe me ofertë gjithnjë e më të
avancuar të shërbimeve. Ishte pikërisht Microenterprisse Bank e cila në Prishtinë instaloj
bankomatin (ATM) e parë, që do të thotë edhe futi në përdorim kartelën elektronike, fillimisht të
atë të debitit. Kjo kohë është e largët, ndërsa kartela, ato të debitit dhe të kreditit, ATM-të dhe pikat
e pagesës –POS terminalet, janë bërë domosdoshmëri. Ndërkaq, në pesë vjetët e fundit bankat janë
fokusuara në ofrimin shërbimit e-banking, apo të pagesave përmes internetit. Një shërbim, i cili
po bëhet gjithnjë e më i pranueshëm dhe klientëve iu mundëson qasje të vazhdueshme në paratë e
tyre dhe mundësi për të gjitha transaksionet bankare, pa pasur ndonjë kontakt të drejtpërdrejtë me
bankën dhe nëpunësin bankar (Shoqata e Bankave të Kosovës, 2016).

Për të analizuar historikun dhe vazhdimësinë e bankave në Kosovë, do të fokusohemi në

publikimet e bëra nga Banka Qendrore e Republikës së Kosovës nga ku do të njoftohemi më mirë
me Bankat të cilat kanë operuar në Kosovë nga paslufta e deri tash.

18
Në publikimet e bëra nga Banka Qendrore e Kosovës të cilat janë prezente në WEB-Faqen e BQK-
së duke filluar nga viti 2004 shohim se sektori bankar i Kosovës asokohe përbëhej nga shtatë banka
komerciale si:

1. ProCredit Bank (PCB), bankë kjo e cila aktivitetin e saj në Kosovë e ka filluar nga paslufta
dhe është aktive në tregun kosovar edhe tash.
2. Raiffeisen Bank e Kosovës (RBKO), është degë e Raiffeisen Bank International AG (RBI).
Ajo erdhi në Kosovë në fund të vitit 2002 duke blerë pjesën më të madhe të aksioneve të
Bankës Amerikane të Kosovës. Në qershor të vitit 2003, Banka u riemërtua si Banka
Raiffeisen në Kosovë dhe është aktive akoma në tregun bankar të Kosovës.
3. Banka për Biznes Privat (BPB), është bankë e cila aktivitetin financiar e filloi më 5 prill të
vitit 2001 dhe e vazhdon akoma në tregun kosovar.
4. Banka Ekonomike (BE) - është licencuar në maj të vitit 2001, ndërsa punën e ka filluar në
fillim të qershorit të po këtij viti. Është bankë me 100% kapital vendor.
5. Banka Kreditore e Prishtinës (BKB)- ishte bankë e cila ekzistonte deri në mars të vitit 2006,
kur AQBK-ja i revokoj licencën Bankës Kreditore të Prishtinës (BKP-së) pas vlerësimit se
BKP-ja nuk i përmbushte më kushtet e nevojshme, për sa i përket kapitalit dhe mjeteve
likuide, që të mbroj depozitorët e saj.
6. Kasa Banka (KSB).
7. Banka e Re e Kosovës (BRK) (BQK, 2006).

Gjatë hulumtimit rreth historikut të bankave ekzistuese në Kosovë shohim se gjatë tremujorit të
tretë të vitit 2007, AQBK-ja u lëshoi licenca operuese dy bankave të jashtme, të cilat janë Banka
Kombëtare Tregtare (BKT) nga Shqipëria dhe Komercijalna Banka (BK) nga Serbia (BQK,
Raporti vjetor, 2008). Gjithashtu nga janari i vitit 2008, dy banka të reja me pronësi të huaj, Türk
Ekonomi Bankasi (TEB) nga Turqia dhe Nova Ljubljanska Banka (NLB) nga Sllovenia, filluan
të operojnë në tregun bankar të Kosovës. Hyrja e TEB në tregun bankar të Kosovës në fund të vitit
2007 pasoi licencimin e plotë të kësaj banke nga BQK‐ja.

Në anën tjetër, NLB Prishtina është krijuar nga bashkimi i dy bankave vendore (Kasabank dhe
Banka e Re e Kosovës), pjesa më e madhe e aksioneve të të cilave ishte blerë paraprakisht nga
NLB (BQK, Raport vjetor, 2009).

19
Deri në vitin 2014 sistemi bankar në Republikën e Kosovës mbeti i njëjtë për sa i përket numrit të
institucioneve bankare dhe po në këtë vit tregut bankar në Kosovë iu shtuan edhe dy banka të reja
të cilat do e shtonin konkurrencën ndërmjet institucioneve bankare. Këto dy banka ishin: Zirat
Bank e cila selinë saj kryesore e ka në shtetin e Turqisë ndërsa në Kosovë funksionon me vetëm
një degë e cila gjendet në Prishtinë, banka tjetër është gjithashtu bankë nga shteti i Turqisë dhe
mban emrin “Turkiye is Bankasi” (BQK, 2015). Pra, në bazë të asaj që u tha më lartë e kuptojmë
se në Kosovë sot operojnë 10 (dhjetë) banka komerciale dhe përbëjnë 66.14 përqind të aseteve
totale të sektorit financiar. Produktet dhe shërbimet e tyre përfshijnë llogaritë bankare, kreditë,
pagesa vendore dhe ndërkombëtare, kartela bankare, garancione bankare, letër kredi, e-banking.
Qasja në shërbimet e këtyre bankave mundësohet përmes aktualisht 217 degëve dhe nëndegëve,
482 ATM-ve dhe 13,319POS dhe 273.752 llogarive e-banking. Bankat komerciale në Kosovë
kanë strukturë të ndryshme aksionare. Tetë prej tyre janë banka me kapital të huaj dhe dy me
kapital vendor. Numri i të punësuarve në bankat komerciale është rreth 3,331 (Shoqata e bankave
të Kosovës, 2020). 1

3.2. Paraja Elektronike dhe përdorimi i saj në Kosovë

Paraja elektronike i referohet parasë dhe transaksioneve që kryhen me të dhe këto veprime kryhen
duke vënë në përdorim mjetet elektronike: interneti, kompjuterët, ndërlidhjet, sportelet automatike
-ATM ( Automated Teller Machine), pikat e shitjes - POS ( Point of Sale), etj (BQK, 2017).

Paraja elektronike përcaktohet nga Banka Qendrore Evropiane si "një dyqan elektronik i vlerës
monetare në një pajisje teknike që mund të përdoret gjerësisht për të bërë pagesa ndaj ndërmarrjeve
përveç emetuesit pa përfshirë detyrimisht llogari bankare në transaksion, por duke vepruar si një
instrument bartës i parapaguar ”

Paraja elektronike ndryshon nga format e tjera ekzistuese të parave në mënyra të ndryshme. Ne
krahasim me paratë e gatshme, të cilat përdorin vetëm veçori të sigurisë fizike, produktet

1
Në këtë pjesë ka informacione të marra edhe nga WEB-Faqja e BQK-së.

20
elektronike të parave përdorin kriptografinë vërtetojnë transaksione dhe për të mbrojtur
konfidencialitetin dhe integritetin e të dhënave. Paratë elektronike nuk ka më nevojë të këmbehen
fizikisht si kartëmonedha dhe monedha, dhe kështu mund të jetë më lehtë të përdoren për pagesa
të largëta. Për më tepër, ndryshe nga paratë e gatshme, në shumicën e skemave në dispozicion
aktualisht, paratë elektronike e marra nga përfituesi nuk mund të përdoren përsëri (Banka Qendrore
Evropiane, 1998).

E- money mund të përdoret vetëm në mënyrë elektronike. Ajo mund të ruhet në një kartelë, në
një kompjuter apo pajisje të tjera të teknologjisë informative ose në mjete të tjera. Paraja
elektronike nënkupton se të gjitha veprimet kryhen në mënyrë elektronike, rezultati i të cilave
është kalimi i fondeve nga llogaria bankare e blerësit te llogaria bankare e shitësit (Banka e
Shqipërisë, 2007).

Përdorimi i parasë elektronike mundësohet me angazhimin dhe përfshirjen e një numri të

mekanizmave të pagesave dhe akterëve.

Akterët kryesorë janë:

 Emetuesit janë banka ose institucione të tjera jo bankare (rrjete tregtare, etj.)
 Klientët janë përdoruesit e parasë elektronike;
 Tregtarët janë ata të cilët pranojnë para elektronike në shkëmbim të mallrave dhe
shërbimeve që ofrojnë.
 Rregullatorët janë agjenci te lidhura me qeveri , te cilat kane për qellim te ruajnë paranë
elektronike nga falsifikimi ose çdo akt tjetër qe bie ne kundërshtim me ligjin.

Mekanizmat të cilët mundësojnë përdorimin dhe qarkullimin e parasë elektronike janë:

 Transferet e kreditit
 Kartelat bankare
 Debit kartela
 Kredit kartela
 Kartela me parapagim (rimbushëse)
 E-banking
 Mobile banking
 Urdhërpagesa periodike

21
  Debitim Direkt
 Pagesa Giro2 (BQK, 2017)

3.3. Mekanizmat kryesor që mundësojnë ofrimin e shërbimeve elektronike nga

bankat tek klientët e tyre

Në vitet e fundit, sistemi bankar në Kosovë ka evoluar në mënyrë të konsiderueshme, duke

zgjeruar gamën e ofrimit të shërbimeve dhe produkteve tek konsumatorët, nëpërmjet kanaleve
direkte si telefon, sportele të automatizuara dhe veçanërisht internet. Nga grumbullimi dhe analiza
e informacioneve të publikuara nga bankat në faqet e tyre të internetit, rezulton se është rritur
prezenca e bankave në shumë kanale elektronike të ofrimit të shërbimit për konsumatorët, kanale
të drejtpërdrejta si ATM, POS, Internet Banking dhe Mobile Banking etj.

Në vijim, është bërë një prezantim më i detajuar i funksionimit të secilit prej kanaleve bankare
elektronike si dhe statistika mbi prezencën e tyre në Kosovë.

3.3.1. Bankomatët (ATM-ët) si kanale elektronike në Kosovë

Bankomatët (ATM-automated teller machine) – është një paisje elektromekanike që i mundëson

klientit të një institucioni financiar marrjen e parave të gatshme pa prezencën e nëpunësit bankar
ose punëdhënësit. Konsumatori do të identifikohet nga një kartë e zgjuar e cila përmban numrat e
kartës 16 shifrore. Kur klienti fut kartën brenda numrit të kartelës së makinës ATM do të lexohet
dhe do t'i kërkojë klientit një PIN të fshehtë dhe shumën që do të debitohet. Numri i kartelës dhe
PIN-i sekret do të jetë i koduar dhe dërguar në server. Në anën e serverit, numri i kartelës dhe PIN-
i sekret do të deshifrohet dhe nëse të gjitha detajet përputhen me një klient të veçantë, atëherë
konsumatori thuhet se është autentik, përndryshe transaksioni do të debitohet (Nuthan K,
Nagarathna B M, Sumana Nayaka R L, Vidya Rathna B, 2015).

2
KOS-GIRO është një mënyrë me të cilën konsumatorët mund të paguajnë faturat online.

22
Duke përdorur Bankomatët, klienti mund të aksesojë llogarinë e tij bankare në mënyrë që të kryejë
transaksione të ndryshme, si për shembull, tërheqje ose depozitime parash kesh, kontroll mbi
gjendjen e llogarisë, transferim fondesh ndërmjet llogarive, pagesa të shërbimeve, etj. Ajo njihet
edhe më shumë emra të tjerë si: makinë për transaksione të automatizuara, makinë për bankingun
e automatizuar, makinë parash, makinë kesh-i, bankomat, etj.

Në vijim do të paraqesim disa fakte interesante në lidhje me historikun e bankomatëve.

 Makina për shpërndarjen e parave është instaluar për herë të parë në vitin 1966 në Japoni,
por ajo ishte e lidhur me një llogari krediti, jo me një llogari bankare të dikujt.
 Në Londër, instalimi i bankomatëve erdhi si rrjedhojë e kërkesave të sindikatës së
punëtorëve për t'i dhënë fund orarit bankar të së shtunës.
 Pasi ATM-ja e parë u instalua në një degë Barclays në Londër, e dyta u instalua në Suedi.
 Vjedhja e parë në ATM u raportua në 1968 kur një hajdut suedez zbuloi se si të llogaritë
numrat PIN për kartat e ATM. Ai raportohet se udhëtoi në të gjithë vendin duke zbrazur
makinat.
 Në 1971, kishte vetëm 11 banka amerikane që kishin ATM. Vetëm 23 vjet më vonë, bankat
amerikane kishin 100,000+ ATM në mbarë vendin.
 ATM-të në fillim nuk ishin të lidhur me rrjetet pa tel. Deri në vitin 1999, pothuajse të gjitha
ATM-të e botës ishin të lidhura me rrjetet e përbashkëta (English, 2019).

ATM tani gjenden kudo, jo vetëm brenda ose në afërsi të bankës, por edhe në vende të tjera
publike si, qendra tregtare, aeroporte, dyqane, pika karburanti, restorante ose në çfarëdo lloj vendi
që frekuentohet nga shumë njerëz. Shumica e ATM-ve janë të lidhura me rrjetin ndërkombëtar të
bankave, duke i mundësuar klientëve të tërheqin apo depozitojnë para edhe nga ATM që nuk i
përkasin bankës që ato kanë llogarinë. ATM-të mbështeten në autorizimin e transaksioneve
financiare nga lëshuesit e kartave ose nga institucione të tjera financiare nëpërmjet rrjetit të
komunikimit.

23
Disa funksionet kryesore të cilat i kryejnë Bankomatët janë:

Tërheqje e parave nga llogaria – Tërheqje parash nga llogaria juaj 24 orë në ditë, 7 ditë në
javë.
Pagesë faturash – Kryerje pagesash të detyrimeve (fatura telefoni, fatura dritash, ujë etj).
Transferim fondesh ndërmjet bankave – Transferime fondesh nga një llogari në një bankë
tek një llogari në një bankë tjetër.
Transferim fondesh brenda për brenda bankës – Transferim fondesh nga një llogari brenda
për brenda llogarive të një banke.
Nxjerrje balance – Informim mbi balancën aktuale të llogarisë.
Mini Statement – Printim të listës së transaksioneve më të fundit të kryer në llogarinë tuaj
(psh 10 transaksionet e fundit).
Ndryshim PIN-i – Ndryshim të PIN-it të kartës së debitit.
Sigurimi i jetës ndaj riskut të parasë – Një mundësi opsionale për të siguruar jetën ndaj
grabitjes së parave pas një transaksioni në ATM.
Depozitim të parave në bankë etj. (Krastafilaku, 2014).

Në figurën e mëposhtme kemi paraqitur një bankomat dhe pjesët përbërëse te tij.

Figura 1: Pjesët përbërëse të një bankomati

Burimi: Elona Krastafilaku (Doktoratura,2014)

24
 Numri i terminaleve ATM që prej instalimit të tyre në Kosovë ishte në rritje çdo herë e
më shumë deri në vitin 2015-të kur ishte edhe kulminacioni i tyre dhe u arrit numri më i madh i
bankomatëve ndonjëherë në Kosovë me një numër të përgjithshëm prej 540 bankomatëve ndërsa
pas vitit 2015-të shohim se institucionet bankare u fokusuan më shumë në ofrimin e shërbimeve
të tyre online dhe numri i bankomatëve filloi të ketë rënie nga viti në vit megjithëse prezenca e
tyre është akoma e kënaqshme për qytetarët e Kosovës3.

Në grafikun të cilin e kemi paraqitur me poshtë kemi ecurinë e numrit të bankomatëve ndër vite
në Kosovë dhe në shtetet fqinjë.

Nga grafiku i mëposhtëm dhe nga hulumtimi i bërë në publikimet e mëparshme të BQK-së e
shohim se në Kosovë numri i bankomatëve ka pasur rritje të vazhdueshme deri në vitin 2015 dhe
pastaj numri i bankomatëve ka pasur rënie nga viti në vit. Nga grafiku gjithashtu arrijmë të
kuptojmë se nga shtetet finjë vetëm Mali i Zi ka pasur rritje të vazhdueshme të numrit të
bankomatëve për çdo vit që kalon, gjithashtu edhe në Maqedoninë e Veriut e vërejmë se ecuria
negative e bankomatëve ka qëndruar vetëm për tri vite sepse në vitin 2018 ka ndryshuar përsëri
në kontekstin pozitiv ecuria e bankomatëve (BQK, Raport vjetor krahasues mbi instrumentet
elektronike, 2009).

Grafiku 1: Bankomatët ndër vite

Numri i bankomatëve ndër vite

1200
1000
800
600
400
200
0
Kosova Shqipëria Maqedonia e Veriut Mali i Zi
Viti 2014 498 811 959 347
Viti 2015 540 826 1049 374
Viti 2016 522 800 1039 388
Viti 2017 512 747 1031 402
Viti 2018 491 723 1040 494

Burimi:BQK (raport vjetor krahasues mbi instrumentet elektronike, 2019)

3
Për të ardhur deri në një përfundim të till, kam hulumtuar raportet vjetore të BQK për të gjitha vitet nga viti 2004 e
tutje.

25
Në fund të vitit 2018 numri i terminaleve ATM ishte 491 terminale. Të gjitha terminalet ATM që
janë instaluar në Kosovë ofrojnë funksionin e tërheqjes, ndërsa 222 prej tyre ofrojnë edhe
mundësinë e deponimit (BQK, 2019).

Tabela 2: Terminalet ATM për vitin 2018

Terminalet sipas funksionit 2018

Bankomatët (ATM) 491
ATM me funksion tërheqje cash 491
ATM me funksion transfer krediti 56
ATM me funksion depozitim cash 222
Burimi: BQK (Përdorimi i kartelave në Kosovë, 2019)

Në tabelën në vazhdim do të njoftohemi me faktin se si qëndron Kosova në raport me shtetet

tjera fqinjë kur bëhet fjalë për numrin e bankomatëve.

Tabela 3: Krahasimi i Kosovës me shtetet fqinjë

Përshkrimi Kosova Shqipëria Maqedonia e Mali i Zi Serbia

Veriut
Banorë 1.78 mil 3.05 mil 2.11 mil 0.61 mil 7.07 mil
Sipërfaqja (km^2) 10.887 28.748 25.713 13.812 44.474
Densiteti (për km^2) 163 106 82 44 91
ATM 491 723 1040 494 2.848
Për 1 milion banorë 276 237 493 810 403
Për 100 km^2 5 3 4 4 4
Burimi: BQK (raport vjetor krahasues mbi instrumentet elektronike, 2019)

Nga tabela e mësipërme në të cilën është bërë krahasimi i Kosovës me shtetet fqinjë në lidhje me
prezencën e bankomatëve shohim se për nga numri i përgjithshëm i bankomatëve Kosova ka më
së pakti bankomatë me 491 bankomatë ndërsa Serbia ka numrin më të madh të bankomatëve. Po
të shikojmë raportin e bankomatëve për 1 milion banorë shohim se Mali i Zi ka numrin më të
madh të bankomatëve me 810 bankomatë ndërsa Shqipëria ka numrin më të vogël prej 237
bankomatë, ndërsa Kosova ka gjithsej 276 bankomatë për 1 milion banorë.

26
Nga tabela e shohim se Kosova qëndron më së miri kur bëhet fjalë për numrin e bankomatëve në
100 km^2. Gjithsej 5 bankomatë për 100km^2 gjinden në Kosovë ndërsa Shqipëria është shteti i
cili ka numrin më të vogël prej 3 bankomatëve për km^2, ndërsa shtetet tjera janë të barabarta
me nga 4 bankomatë për km^2.

Në grafikun në vazhdim do të shohim shtrirjen e bankomatëve në regjionin e Kosovës, se si janë

të shpërndarë bankomatët nëpër disa nga qytetet më të mëdha në vend (BQK, Raport vjetor
krahasues mbi instrumentet elektronike, 2009).

Grafiku 2: Shtrirja e bankomatëve nëpër qytetet kryesore në Kosovë

36.02%

6.05% 5.31% 6.10% 5.71% 4.13% 3.54%

Prishtinë Prizren Gjilan Ferizaj Pejë Gjakovë Mitrovicë

Burimi: BQK (Analizë mbi Përdorimin e Instrumenteve të Pagesave, 2018)

Sipas grafikut të mësipëm, pjesa më e madhe e terminaleve ATM është e koncentruar në qytetin
e Prishtinës, ndërsa pjesa tjetër është e shpërndarë mes qyteteve tjera të Kosovës. Vërehet një
dallim i madh i shpërndarjes së bankomatëve mes Prishtinës dhe qyteteve të tjera, ndërsa si
arsyet kryesore të përqendrimit kaq të madh të terminaleve ATM në Prishtinë janë: numri i madh
i banorëve që jetojnë në Prishtinë, numri i filialeve të bankave, bizneset që operojnë në këtë
qytet, etj (Analizë mbi Përdorimin e Instrumenteve të Pagesave, 2018).

27
 3.3.2. POS terminalet dhe aplikimi i tyre në Kosovë

Terminali POS (Point Of Sale) është pajisja që bën të mundur përdorimin e kartave bankare në një
pikë shitjeje, për shembull në një dyqan apo restorant. Në të dyja rastet, pajisja printon një faturë,
e cila përmban informacion mbi tërheqjen apo pagesën (Shoqata Shqiptare e Bankave, 2017).

Sistemet POS përbëhen nga terminalet kompjuterike ose kompjuterët personal të cilët ndodhen në
vendet e shitjes dhe të cilët janë të lidhur në mënyrë të drejtpërdrejtë me sistemin informativ të
bankës lokale.

Pajisja POS i kryen të gjitha punët të cilat mund të kryhen në sportelin bankar: para se të fillon
transaksioni i këmben të dhënat, gjatë transaksionit e evidenton atë, ofron gjendjen e arkës dhe
provizionin dhe në fund të ditës e ofron bilancin e gjendjes nga procesori (Berisha, 2011).

Funksioni kryesor i POS-eve është të procesoj transaksione me karta në një pikë shitje, mbledhja
dhe ruajtja e të dhënave të transaksionit. Figura 2: POS terminali

Një transaksion mund të jetë:

o një shitje,
o rimbursim,
o transaksion pa prezencë klienti,
o anulim, shitje dhe cash,
o bakshish,
o autorizim paraprak dhe final,
o rimbushje etj (Berisha, 2011). Burimi: Google

Burimi: Nga interneti (Google)

Sa i përket rrjetit të POS terminaleve në Kosovë, nga dhjetë banka sa operojnë në Kosovë shtatë
prej tyre kanë rrjetin e terminaleve për pagesa POS. Ndërsa sa i përket tarifave për pagesat me
kartela në POS terminale, deri në fund të vitit 2019-të provizionet të cilat një klient duhet të
paguante në rast së kryente pagesa në POS të një banke tjetër silleshin nga 10% deri në 20% të
vlerës së mallit të blerë, ndërsa në rast se banka e klientit e kishte POS-in e saj atëherë nuk ka pas
nevojë për pagesa të provizioneve pasi që provizioni ishte zero nëse kryenit pagesa nga POS-i i
bankës tuaj (Ahmeti, 2019).

28
 Duke e parë faktin se shumë qytetar hezitonin të kryenin pagesa në POS terminale, disa
për shkak se kishin mungesë të informacionit rreth tarifave te cilat aplikohen e disa për shkak të
provizioneve aktuale, Banka Qendrore e Republikës së Kosovës me qëllim të inkurajimit të
qytetarëve për shfrytëzimin e POS terminaleve kur ata duhet të bëjnë pagesa të ndryshme, me 26
dhjetor të vitit 2019 miratoi amandamentimet e Rregullores për Instrumentet e Pagesave
Elektronike të cilat hyjnë në fuqi nga data 01 shkurt 2020. Me anë të këtyre ndryshimeve klientët
e bankave mund t'i përdorin kartelat e tyre për kryerjen e pagesave për blerjen e mallrave dhe
shërbimeve, përmes të gjitha terminaleve POS pa marr parasysh se cilës bankë i përkasin, pa
aplikim të kostove shtesë (BQK, Rregullore për Instrumentet e Pagesave Elektronike, 2019) .

Për dallim nga terminalet ATM të cilët viteve të fundit kanë pasur një rënie në numër viteve të
fundit, terminalet POS asnjëherë nuk kanë pasur rënie, mirëpo përkundrazi, çdoherë kanë pasur
një rritje të numrit të tyre nëpër pikat e ndryshme në të cilat gjejnë zbatim.

Për të kuptuar më mirë ecurinë e terminaleve POS ndër vite kemi publikimet ose raportet e
ndryshme te bëra nga Banka Qendrore e Republikës së Kosovës nga të cilat do e kuptojmë se si
kanë evoluar POS-ët.

Tabela 4: Terminalet POS për vitin 2018:

Terminalet sipas funksionit 2018

Totali i POS-ëve 13.183
POS me funksion tërheqje cash 136
EFTPOS4 13.047
Burimi: BQK (Përdorimi i kartelave në Kosovë, 2019)

Nga tabela e mësipërme shohim se numri i terminaleve POS në fund të vitit 2018 ishte 13,183
terminale, nga të cilat 136 prej tyre ofrojnë edhe shërbimin e tërheqjeve cash. Nëse shikojmë më
shumë në Ueb-faqen e Shoqatës së Bankave të Kosovës shohim se tani kur jemi në fillim të vitit
2020 numri i terminale POS ka vazhduar rritjen nga 13.183 në 13.319 terminale POS5.

4
EFTPOS (electronics funds transfer on point of sale) është system i cili mundëson bartjen elekronike të parave nga
vendi i shitjes i cili është I lidhur me bankën dhe mundëson që parat e blerësit të barten nga xhirollogaria e bankës
sw tij në xhirollogarinë e bankës së blerësit përmes kartelës.
5
Numri I terminaleve POS për vitin 2019 nuk janë të publikuara në këtë raport mirëpo ato janë marr nga Web-
faqja e Shoqatës së Bankave të Kosovës. https://www.bankassoc-kos.com/Al/sektori-bankar/

29
Për ta parë më mirë se si kanë ndryshuar në numër POS terminalet ndër vite kemi grafikun e
mëposhtëm.

Nga grafiku nr.3 shohim se POS terminalet në Kosovë asnjëherë nuk kanë pasur shtangim sa i
përket rritjes së numrit të tyre dhe çdoherë nga instalimi i tyre kanë pasur rritje prej vitit në vit
përkundër faktit që vitin e fundit d.m.th. vitin 2019 kjo rritje ka qenë më e vogël në krahasim me
vitet paraprake. Vërejmë se rritja më e madhe nga vitet e marra në hulumtim ka ndodhur në vitin
2018, ku shohim se numri i POS-ëve është shtuar me 1,682 POS terminale të reja në krahasim me
vitin 2017, ndërsa ashtu siç e cekëm më lartë rritja më e vogël e POS-ëve ka ndodhur në vitin
2019 ku shohim se numri i POS-ëve është shtuar më vetëm 136 POS terminale të reja.

Grafiku 3:POS terminalet në Kosovë

POS terminalet ndër vite në Kosovë

13183 13319
11501
10,589
9,705

VITI 2015 VITI 2016 VITI 2017 VITI 2018 VITI 2019

Viti 2015 Viti 2016 Viti 2017 Viti 2018 Viti 2019

Burimi: BQK (raport vjetor krahasues mbi instrumentet elektronike, 2019)

Për të parë se si qëndron Kosova në raport me shtetet fqinjë kur bëhet fjalë për POS terminalet
kemi paraqitur tabelën e mëposhtme nga ku do ta shohim gjendjen e Kosovës në raport me shtetet
tjera.

30
Tabela 5: POS - Kosova në raport me shtetet fqinjë

Përshkrimi Kosova Shqipëria Maqedonia e Mali i Zi Serbia

Veriut
POS 13,183 8,726 31,610 16,293 88,009
terminale
Për 1 milion 7,406 2,861 14,981 26,710 12,448
banorë
Për 100km^2 121 30 123 118 114
Burimi: BQK (raport vjetor krahasues mbi instrumentet elektronike, 2019)

Nga tabela e pestë e shohim se kur bëhet fjalë për numrin e përgjithshëm të POS terminaleve, pa
marrë në konsideratë treguesit e tjerë shohim se Kosova qëndron më mirë se Shqipëria e cila ka
rreth 4,457 POS terminale më pakë se Kosova, mirëpo kur e krahasojmë Kosovën me shtetet e
tjera fqinje e shohim se te gjitha qëndrojnë më mirë se Kosova, ku Mali i Zi ka 3,180 POS-e më
shumë se Kosova, Maqedonia e Veriut ka 18,427 POS-e më shumë dhe Serbia e cila ka një numër
shumëfish më të madh se Kosova.

Po ta bëjmë krahasimin në 1 milion banorë e shohim se sa i përket renditjes së shteteve, ajo nuk
ndryshon por vetëm vërehet se një dallim më i vogël në numër sa i përket shteteve të marra në
krahasim.

Ndërsa kur bëhet fjalë për krahasimin në 100km^2 e shohim se Kosova qëndron e dyta në renditje
me 121 POS-e për 100km^2 dhe vetëm Maqedonia e Veriut qëndron më mirë në këtë aspekt me
dy POS-e më shumë, ndërkaq Shqipëria mbetet e fundit në renditje e cila pasohet nga Serbia dhe
Mali i Zi. Në vazhdim do të shohim shtrirjen e POS terminaleve nëpër qytetet kryesore të Kosovës
për të parë se ku gjejnë shtrirjen më të madhe këto produkte elektronike (BQK, Raport vjetor
krahasues mbi instrumentet elektronike, 2009).

31
Grafiku 4: Shpërndarja e POS terminaleve nëpër qytetet kryesore të Kosovës

Shpërndarja e POS terminaleve nëpër qytete

3.48%
3.61%

5.37% Prishtinë
Gjilan
6.40% Ferizaj
Prizren
41.58% Pejë
7.43%
Gjakovë
Mitrovicë
3.72%

Burimi: BQK (Përdorimi i kartelave në Kosovë, 2019)

Nga grafiku i mësipërm e shohim se njëjtë sikurse te ATM terminalet edhe në POS është Prishtina
qyteti i cili posedon numrin më të madh të tyre pothuajse gjysmën e totalit të përgjithshëm të POS-
ëve e posedon vetëm ky qytet me një përqindje prej 41.58%, ndërsa pjesa tjetër janë të shpërndarë
mes qyteteve tjera ku diferenca me tyre nuk është edhe aq e madhe me Ferizajn i cili është qyteti i
dytë sa i përket posedimit të POS terminaleve duke vazhduar me Prizrenin etj (BQK, 2019).

3.3.3. Kartelat Bankare dhe përdorimi i tyre në Kosovë

Kartelat bankare janë mjete elektronike pagese, të cilat në vendin tonë emetohen nga bankat
tregtare. Ato, së bashku me shërbime të tjera elektronike, formojnë grupin e instrumenteve të
pagesave me akses në distancë, të cilat bëjnë të mundur përdorimin e fondeve të llogarisë sonë
bankare, zakonisht nëpërmjet numrit personal të identifikimit (PIN) dhe/ose mjeteve të tjetra të
identifikimit. Kështu, funksionet që këto karta kryejnë janë krejt të ndryshme nga ato jo bankare,
të cilat kanë një karakter më promovues dhe shërbejnë për të nxitur blerjet në qendra tregtare apo
dyqanet e emetuesit (rrjete dyqanesh etj.).

32
 Llojet e kartelave Bankare

Kartat bankare janë krijuar për të na e bërë më të lehtë përdorimin e fondeve që mund të kemi në
një llogari bankare. Nëpërmjet tyre ne mund të tërheqim cash, të kryejmë pagesa apo transferta,
duke shmangur rreziqet e shumta që sjell lëvizja me shuma të mëdha paraje cash. Ato janë
gjithashtu mjeti më i përshtatshëm e i pranueshëm për të kryer pagesa kur jemi në 4 udhëtim apo
për të bërë blerje përmes internetit. Këto mjete janë thuajse të domosdoshme sa herë që duam të
marrim me qira një makinë, të blejmë një biletë avioni, të rezervojmë një dhomë hoteli etj.

Megjithëse tregu ofron lloje te ndryshme kartash bankare, në vendin tonë ashtu si dhe në shumë
vende të botës, më të përdorurat janë kartat e debitit dhe kartat e kreditit (Shoqata Shqiptare e
Bankave, 2017).

Kartat e debitit na mundësojnë të përdorim fondet e depozituara në llogarinë tonë rrjedhëse apo
atë të kursimit. Ju mund të përdorni njërën nga këto karta për të tërhequr para në ATM ose për të
bërë blerje në të njëjtat dyqane fizike dhe në internet ku pranojnë kartela, të gjitha pa pasur nevojë
të shkruani një çek ose të mbani para. Por ndryshimi i dukshëm në përkufizimin e kartave të debitit
dhe kartave të kreditit është se kur blini diçka me një kartë debiti, paratë vijnë direkt nga llogaria
juaj e kontrollit dhe avantazhi më i madh është se ju nuk po huazoni para ashtu siç jeni kur përdorni
një kartë krediti, e cila mund t'ju mbajë nga borxhi por tërhiqni para nga fondi të cilin e posedon
llogaria e juaj (Caldwell, n.d.).

Sipas Fontinelle (2020) kartat e debitit jo gjithmonë ju lejojnë të shpëtoni plotësisht nga tarifat:
Nëse tërhiqni para nga një ATM që nuk është i lidhur me bankën që ka lëshuar kartën tuaj të debitit,
mund t'ju ngarkohet një tarifë.

Transaksioni regjistrohet në llogarinë e klientit në mënyrë të menjëhershme. Për këtë arsye, është
e rëndësishme që llogaria të përmbajë fonde të mjaftueshme për të përballuar blerjen apo tërheqjen
e cash-it. Teorikisht, nëpërmjet kartës mund të tërheqim të gjithë fondin që përmban llogaria
personale. Megjithatë, për arsye sigurie, përgjithësisht, shuma që mund të tërheqim nga ATM-të
apo që mund të paguajmë nëpërmjet POS-ve, ka një kufi ditor (limit) të paracaktuar nga banka.

Një kartë krediti është një pllakë e hollë drejtkëndëshe e plastikës e lëshuar nga një kompani
financiare, që lejon që mbajtësit e kartave të huazojnë fonde me të cilat duhet të paguajnë për

33
mallra dhe shërbime. Kartat e kreditit imponojnë kushtin që mbajtësit e kartave të paguajnë paratë
e huazuara, plus interesin, si dhe çdo tarifë shtesë e rënë dakord. Bankat përmes tyre iu mundësojnë
atyre të huazojnë para në formën e paradhënieve. Emetuesit zakonisht caktojnë kufijtë e huazimit,
bazuar në vlerësimin e kredisë së një individi (Bloomenthal, 2019).

Pra, në krahasim me kartat e debitit, kartat e kreditit konsiderohen si një produkt kredie dhe si të
tilla ato mbartin kosto më të larta. Në këto kushte, klienti duhet të jetë më i kujdesshëm në
përzgjedhjen e këtij produkti bankar, si në lidhje me aftësitë e tij paguese, ashtu edhe me kushtet
e ofruara nga ana e emetuesit të kartës. Për kartat e kreditit, ashtu si dhe për ato të debitit, përdorimi
i fondeve të disponueshme mund të bëhet i pjesshëm në harkun kohor të një dite. Kjo ndodh sepse,
për arsye sigurie, banka emetuese vendos një kufi ditor ose mujor të parapërcaktuar.

Charge cards janë të ngjashme me kartat e kreditit, përveç faktit se shlyerja e kredisë bëhet e plotë
dhe brenda afatit të përcaktuar në kontratë.

Kartat cash janë karta të cilat e lejojnë mbajtësin vetëm të tërheqë para nga ARM-ja. Kartat e
parapaguara janë thjesht zëvendësuese elektronike e parasë cash dhe përdoruesit nuk i nevojitet të
ketë një llogari bankare. Emetuesi pajis klientin me një kartë të parapaguar kundrejt një shume të
caktuar. Nëpërmjet kësaj karte klienti mund të kryejë blerje dhe pagesa njësoj si të kishte para
cash. Shumat e shpenzuara zbriten automatikisht nga fondi i kartës. Nëse mbajtësi dëshiron ta
rimbushë kartën kur fondi i saj është shpenzuar, kjo mund të bëhet lehtësisht nëpërmjet një pagese
të re te emetuesi (Shoqata Shqiptare e Bankave, 2017).

Në vazhdim do të paraqesim disa statistika të marra nga BQK-ja të cilat do të na tregojnë më shumë
me rrjedhën e kartelave bankare ndër vite në Kosovë.

Deri në fund të vitit 2018 janë raportuar se janë rreth 1,187,644 kartela të klientëve në Republikën
e Kosovës, të cilat përfshijnë kartela debiti, krediti dhe debiti të vonuar për individ dhe biznese.

Krahasuar me fundin e vitit 2017, numri i përgjithshëm i kartelave të klientëve ka pasur një rritje
prej 8.8 përqind. Numri i përgjithshëm i kartelave në fund të vitit 2017 ka qenë 1,090,949 kartela.
Për të njëjtën periudhë, debit kartelat janë rritur për 9.25 përqind ndërsa kredit kartelat për 5.3
përqind (BQK, 2019).

34
Tabela 6: Llojet e kartelave bankare

Llojet e kartelave Debiti Krediti Debiti të vonuar

Kartela lokale 19,449 460 0

Visa 663,344 130,107 1,285

MasterCard 329,095 42,904 366

Nr. i përgjithshëm 1,011,888 173,471 1,651

Burimi: BQK (Përdorimi i kartelave në Kosovë, 2019)

Nga tabela e shohim kartelat e debitit janë shumë më të përdorura nga ana e klientëve se sa
kartela e kreditit dhe ato të debitit të vonuar. Nga totali i kartelave shohim se mbi 85 përqind e
kartelave të klientëve janë debit kartela, mbi 14 përqind e tyre janë kredit kartela dhe pjesa
tjetër janë kartela debiti të vonuar.

Ndërsa sa i përket kartelave lokale, Visa dhe MasterCard shohim se debit kartelat Visa
mbizotërojnë me pothuajse 66 përqind të totalit të kartelave, pastaj vijnë debit kartela
MasterCard me pothuajse 28 përqind, duke vazhduar kështu me kredit kartelat Visa me
pothuajse 2 përqind etj.

Kartelat që përdoren në Kosovë janë kartela lokale, si dhe kartela të brendeve ndërkombëtare
Visa dhe Mastercard. Nga numri i përgjithshëm i kartelave, 67 përqind e tyre janë të brendit
Visa, 31 përqind janë MasterCard si dhe afër 2 përqind kartela lokale. Varësisht nga teknologjia
qe është aplikuar për inicimin e transaksioneve të pagesave, kartelat mund të ndahen në dy lloje:
kartela contact dhe contactless6.

Kartela ‘contact’ janë ato lloj të kartelave me të cilat realizohen transaksionet duke futur kartelën
në POS terminal ndërsa kartelat contactless mundësojnë realizimin e transaksioneve vetëm duke
ofruar kartelën afër POS terminalit, pra pa pasur nevoje për kontakt me pajisje.

Kartela ‘contactless’ kanë filluar të lëshohen në Kosovë që nga viti 2016. Gjatë vitit 2018 ishin
katër banka komerciale në Kosovë që kanë ofruar këto lloj kartela për klientët e tyre. Numri i
përgjithshëm i kartelave contactless në fund të vitit 2018 ka qenë 301,206 kartela. Nga numri i

6
kartelat contactles - kanë si specifikë kryesore përdorimin e tyre pa e shtypur fare PIN-in. Kryesisht kjo kartelë
është e destinuar për pagesa me shuma të vogla dhe për numër të kufizuar të transaksioneve brenda një dite

35
përgjithshëm i kartelave, 25 përqind e tyre ofrojnë mundësinë e pagesave contactless (BQK,
2019).

Numri i kartelave bankare sipas moshës dhe gjinisë së mbajtësit të tyre

Për të parë se si qëndron raporti meshkuj-femra në grup mosha të ndryshme do të fokusohemi në

grafikun ë mëposhtëm i cili do na jap më shumë informacione.

Grafiku 5: Numri i kartelave sipas moshës dhe gjinisë së mbajtësit të tyre

211,821

175,318 176,749

145,409

113,734
92,787
81,136
73,435
57,958 59,297

18-25 VJEÇ 26-35 VJEÇ 36-45 VJEÇ 45-55 VJEÇ 55+

Femra Meshkuj

Burimi: BQK (Përdorimi i kartelave në Kosovë, 2019)

Nga poseduesit e kartelave që i përkasin moshës 18-25 vjet, 58.3 përqind e tyre janë meshkuj,
ndërsa 41.7 përqind e tyre janë femra. Në grup-moshën 26-35 vjet, 65.4 përqind e kartelave
posedohen nga meshkujt, ndërsa 34.6 përqind nga femrat.

Për grup-moshat 36-45 vjet dhe 46-55 vjet, dallimi është akoma më i lartë: 70.6 përqind e
kartelave zotërohen nga meshkujt ndërsa 29.4 përqind nga femrat, respektivisht 71 përqind nga
meshkujt dhe 29 përqind nga femrat. Pra, nga të dhënat e pasqyruara më lartë shihet se femrat
kanë në zotërim numër më të vogël të kartelave krahasuar me meshkujt. Te qytetarët me moshë
më të re ky dallim është më i vogël, por vije në dukje më shumë te qytetaret në moshë më të
vjetër.

36
 Përdorimi i debit-kredit kartelave në Kosovë

Përdorimi i kartelave bankare vazhdon të ketë rritje të vazhdueshme nga viti në vit me
ritme të kënaqshme. Ato janë kthyer në mjet të përditshëm për qytetarët për kryerje të pagesave,
si dhe për menaxhim të financave të tyre. Krahas rritjes së numrit të kartelave, viteve të fundit
shihet edhe një rritje e përdorimit të tyre për kryerje të pagesave si në terminale ATM dhe POS,
ashtu edhe për blerje “online”.

Kartelat e debitit mbeten më të shumta në numër krahasuar me ato të kreditit, dhe si rrjedhojë
numri dhe vlera e transaksioneve të kryera me debit kartela është më e lartë krahasuar me kredit
kartelat.

Nga grafiku i mëposhtëm e vërejmë se ekziston akoma një hendek i madh sa i përket numrit të
pagesave me debit dhe kredit kartela përkundër faktit që rritje ka pasur çdo vit për të dy llojet e
kartelave. Po të krahasojmë numrin e pagesave me debit kartelë të vitit 2018 me vitin 2017
shohim se kemi një rritje prej 16.3 përqind të transaksioneve, ndërsa rritja e pagesave me kredit
kartela në vitin 2018 ka qenë 8.5 përqind, nëse e krahasojmë me vitin 2017 që i bie se qytetarët
janë më shumë të prirur të shfrytëzojnë debit kartelat e tyre për kryerjen e transaksioneve të
ndryshme sesa kredit kartelat gjë që kuptohet jo vetëm nga dallimi në numër por edhe në
përqindje.

Grafiku 6: Krahasim i pagesave me kartelat bankare

Numri i pagesave me debit dhe kredit kartela

25,000,000
20,000,000
15,000,000
10,000,000
5,000,000
0
2016 2017 2018
Debit kartela 16,341,960 19,085,780 22,203,279
Kredit kartela 845,285 1,147,931 1,245,694

Burimi: (Përdorimi i kartelave në Kosovë, 2019)

37
Për të krahasuar vlerën e transaksioneve të cilat i bëjnë meshkujt dhe femrat përmes kartelave
bankare kemi paraqitur grafikun e mëposhtëm.

Nga të dhënat në grafikun e 7, shihet se qytetarët e grup moshave 26-35 vjeç si dhe 36-45 vjeç
kanë realizuar pagesa me vlerë më të madhe gjatë vitit 2018, krahasuar me grup moshat e tjera.
Përkundër faktit që femrat dhe meshkujt realizojnë numër të përafërt të transaksioneve, dallimi
qëndron në vlerën e këtyre pagesave siç është paraqitur në figurën më poshtë. Rreth 79.4 përqind
e vlerës së transaksioneve me debit kartela është realizuar nga meshkujt e grup-moshës 36-45
vjeç, ndërsa vetëm 20.6 përqind nga femrat.

Grafiku 7:Vlera e pagesave me debit kartela në terminale (sipas moshës dhe gjinisë)

800,000,000
700,000,000
600,000,000
500,000,000
400,000,000
300,000,000
200,000,000
100,000,000
0
18-25 vjeç 26-35vjeç 36-45 vjeç 45-55 vjeç 55+
Meshkuj 172,840,561 677,367,232 744,591,069 575,574,934 478,986,017
Femra 73,548,068 220,721,688 192,906,932 123,811,445 145,776,075

Meshkuj Femra

Burimi: (Përdorimi i kartelave në Kosovë, 2019)

Në grafikun 8 është paraqitur vlera e transaksioneve me kredit kartela të kryera gjatë vitit 2018
nga qytetarët e Kosovës. Nga të dhënat e prezantuara vërejmë se 75 përqind e vlerës së
transaksioneve me kredit kartela është kryer nga meshkujt, ndërsa 25 përqind e tyre janë kryer
nga femrat.

Nga grafiku numër 7 dhe 8 e shohim se debit kartelat janë ato të cilat e mbizotërojnë tregun
bankar në Kosovë dhe gjinia mashkullore janë gjinia e cila shfrytëzon më së shumti kartelat
bankare për dallim nga gjinia femërore.

Po të shohim dallimin e grup moshave e shohim se tek gjinia mashkullore grup mosha 36-45
vjeç përdorin më së shumti kartelat bankare si debit ashtu edhe kredit kartelat, ndërsa tek gjinia
femërore grup mosha 26-35 vjeç i përdorin më së shumti kartelat bankare (BQK, 2019).

38
Grafiku 8:Vlera e pagesave me kredit kartela në terminale (sipas moshës dhe gjinisë)

30,000,000

25,000,000

20,000,000

15,000,000

10,000,000

5,000,000

0
18-25 vjeç 26-35 vjeç 36-45 vjeç 46-55 vjeç 55+
Meshkuj 2,692,340 14,949,471 18,076,320 12,483,085 10,252,381
Femra 1,318,381 6,246,162 5,967,041 3,836,693 2,455,101

Femra Meshkuj

Burimi: (Përdorimi i kartelave në Kosovë, 2019)

3.3.4. E banking në Kosovë

Bankat komerciale në Republikën e Kosovës kanë zhvilluar programe të ndryshme elektronike

në mënyrë që ato të jenë sa më atraktive dhe sa më afër klientëve të tyre. Banka Qendrore çdo herë
ka qenë në mbështetje të bankave komerciale për të iu ofruar kushtet e nevojshme për operim në
tregun bankar kosovar.

Në vitin 2005 Krahas ATM-ve dhe produkteve të tjera si kartat e kreditit dhe të debitit, (Visa,
Master Card, dhe Maestro Card), bankat e nivelit të dytë gjithashtu lansuan e-banking (shërbime
bankare në formë elektronike) në tregun bankar të Republikës së Kosovës (BQK, 2006).

E-banking mund të definohet si dorëzim i automatizuar i produkteve dhe shërbimeve të reja dhe
atyre tradicionale drejtpërdrejtë për klientët përmes kanaleve elektronike të komunikimit. E-
banking përfshin sistemet që i mundësojnë klientëve të institucioneve financiare, individëve apo
bizneseve, ti qasen llogarive, bëjnë transaksione të biznesit, ose të marrin informata mbi produktet

39
dhe shërbimet financiare përmes rrjetës private apo publike, duke përfshirë këtu edhe internetin.
Klientët i qasen shërbimit e-banking duke përdorur ndonjë pajisje inteligjente elektronike, siç është
kompjuteri personal (PC), asistenti personal digjital (PDA), makinat automatike treguese (ATM),
ose telefonat etj. (Beqiri, 2016)

Disa nga faktorët e biznesit që ndikojnë mbi përhapjen e Internet Banking janë:

 Konkurrenca - Studimet tregojnë që konkurrenca është faktori kryesor që ndikon në

zgjerimin e teknologjisë së Internet Banking, duke u renditur si faktor më ndikues edhe
ndaj faktorëve të tjerë si, reduktimi i kostos dhe rritjes së të ardhurave, që ndodhen
përkatësisht në vend të dytë dhe të tretë. Bankat e shikojnë Internet Banking si një
mënyrë për të kënaqur klientët ekzistues dhe të tërheqin ato të rinj.
 Reduktimi i kostos - Bankat mund ti ofrojnë shërbimet e tyre në internet me kosto për
transaksion shumë më të ulët kundrejt atyre tradicionale (në sportelet e degëve dhe
agjencive). Kostoja aktuale e ekzekutimit të një transaksioni do të varirojë bazuar në
kanalin e përdorur. Bankat kanë arsye thelbësore të zhvillojnë teknologjitë që do ti
ndihmojë ato të shpërndajnë produktet dhe shërbimet e tyre nëpërmjet kanaleve me
kosto më të ulët.
 Shpërndarja gjeografike - Internet Banking mundëson një shtrirje më të gjerë të
kontaktit me klientët dhe me kosto më të ulët. Në fakt disa banka i ofrojnë shërbimet e
tyre vetëm nëpërmjet internetit (bankat virtuale), ato nuk kanë degë apo agjenci
tradicionale dhe komunikojnë me klientin vetëm online. Ndërsa institucione financiare të
tjera po e përdorin Internetin si një kanal alternativ shpërndarjeje për të kënaqur klientët
ekzistues dhe për të tërhequr ato të rinj.
 Emri i mirë - Krijimi i marrëdhënieve me klientin është një strategji prioritare për
shumë banka kombëtare. Teknologjia e Internet Banking siguron një mënyrë për
bankat për të zhvilluar dhe mbajtur në vijimësi marrëdhëniet me klientët e tyre duke
ofruar akses të lehtë në një gamë të gjerë produktesh dhe shërbimesh financiare,
bankat shpresojnë të krijojnë besueshmërinë e klientit, shitjet e kryqëzuara, dhe
përmirësimin e aktivitetit të vazhdueshëm.
 Demografia e klienteve - Internet Banking i mundëson bankave t’i ofrojnë një gamë të
gjerë funksionalitetesh klientëve të tyre. Disa klientë do vazhdojnë të mbështeten në

40
 degët tradicionale për të plotësuar nevojat e tyre. Për disa, kjo është mënyra më e
rehatshme për të kryer shërbimet bankare. Klientë të tjerë kanë përkrahur që herët
teknologjitë e reja që i vijnë në ndihmë biznesit. Këto klientë ishin të parët që i përdorën
këto teknologji për të kryer shërbimet e tyre bankare (Krastafilaku, 2014).

Plasimi i sistemit bankar përmes internetit në vitin 2005 u shënua me rezultate pozitive, pasi
që 3,316 llogari përdornin internetin në sistemin bankar në fund të vitit 2006, krahasuar me 837
në fund të vitit 2005. Si pasojë, numri dhe vlera e transaksioneve të kryera përmes këtij sistemi
janë rritur pesë herë më shumë krahasuar më fundin e vitit 2005 (rreth 11,588 transaksione në vlerë
prej 25.8 milion euro, në fund të vitit 2006). Sistemi bankar përmes internetit aso kohe ofrohej
vetëm nga tri banka komerciale të cilat mundoheshin te shtrinin ndikimin e tyre në tregun bankar
të Kosovës (BQK, 2006). Që nga ofrimi i këtij produkti bankar në tregun kosovar për herë të parë,
trendi i rritjes së tij dhe përdorimit të e-bankingut nga qytetarët e Kosovës asnjëherë nuk ishte
negativ, përkundrazi, e-bankingu rritej çdo herë nga viti në vit me një trend të kënaqshëm për
tregun kosovar dhe tash kur jemi rreth 15 vite më vonë kur janë paraqitur për herë të parë shërbimet
e-banking të gjitha bankat në Kosovë e ofrojnë këtë produkt bankar dhe çdo vit mundohen të sjellin
risi tek klientët e tyre në mënyrë që klientët e tyre të jenë sa më të kënaqur dhe të ndihen më të
sigurt dhe komod kur përdorin këto produkte bankare.

Sa i përket sigurisë së këtyre shërbimeve sipas një interviste nga krye shefi ekzekutiv i Shoqatës
së Bankave të Kosovës Petrit Balija (2018) sa i përket indekseve botërore të sigurisë kibernetike,
Kosova gjendet mes shtetit të 80-të dhe 100-të nga 165 shtete botërore që do të thotë se jemi në
mes të shumicës, siguri kjo e cila duhet të synohet të rritet nga viti në vit. Një nga faktorët kyç të
sigurisë bankare është edhe vigjilenca nga ana e klientëve të cilët duhet të jenë shume vigjilentë
kur realizojnë transaksione të tilla në mënyrë që gjasat për krimet e mundshme kibernetike të
minimizohen.

Si risk kryesor i ditëve të sotme të cilin banka nuk mund të e eliminoj pasi që varet nga
klienti është risku që vjen nga mashtrimi me emailin ku shumë individëve ju vijnë emaila të
ndryshme kinse ka fituar lotari dhe nëse hap llogari bankare dhe bashkëpunon me ta ju do të i
përfitoni mjetet por ndodh e kundërta. Pastaj vijnë emaila kinse nga furnitori dhe ju jeni të obliguar
që brenda një kohe të limituar të depononi shumën e caktuar brenda një llogaria bankare në rast se
dëshironi të e vazhdoni bashkëpunimin tuaj. Risk tjetër mashtrimi që vjen nga blerjet online ku

41
gjithashtu banka nuk mund të ketë rol parandalues pasi që është vet klienti ai që jep direktivat për
realizimin e një transaksioni të tillë. Ndërsa sa i përket anës së bankës nëse ne kyçemi ne platformat
e bankës klientët janë më të sigurt sepse bankat posedojnë masat të rrepta dhe programe të
sofistikuara sigurie për tu mbrojtur nga sulmet e ndryshme kibernetike, mirëpo vjedhjet e
ndryshme që iu bëhen klientëve kur ata kyçen në platforma të ndryshme dhe jo në platformën e
bankës ndikon negativisht edhe në rritjen e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare sepse
edhe pse në shumicën e rasteve mos vigjilenca nga ana e klientëve qon në sulme te ndryshme
kibernetike janë institucionet bankare ato që e pësojnë edhe në reputacion por edhe në përdorim të
këtyre shërbimeve nga ana e klientëve tjerë ekzistues (Balija, 2018). Për tu mbrojtur nga këto
krime klientët gjithashtu duhet të ndërmarrin masa si p.sh. të instalojnë antiviruse të ndryshme ne
mënyrë që të ruhen nga virusi fishing 7 dhe viruset tjera, të mos bëjnë blerje nga faqe jo të sigurta
dhe të mos bien pre e emaileve të ndryshme të rrejshme. Mos hyni kurrë në llogarinë tuaj online
nga një kompjuter publik, evitoni të përdorni kompjuterët e bibliotekave apo ata të internet-kafeve,
pasi disa faqe interneti vendosin cookies në kompjuter, që mbledhin informacionin tuaj personal.

Edhe nëse jeni duke përdorur kompjuterin tuaj personal, mos e lejoni faqen e internetit të
bankës të “mbajë mend” emrin tuaj të përdorimit apo fjalëkalimin (Banka e Shqipërisë, 2007).

Në vazhdim do të shohim se si kanë ecur ndër vite llogarit e-banking në Kosovë, nga ku do të
fokusohemi në të dhënat të cilat e publikon dhe i rifreskon nga viti në vit Banka Qendrore e
Republikës së Kosovës.

7
“Phishing” quhet përpjekja e vazhdueshme e një hakeri për të marrë informacione personale të një individi ose
organizate si: numrat e llogarisë bankare, fjalëkalime dhe numrat e kartës së kreditit, nëpërmjet një materiali
mashtrues që dërgohet në adresën email.

42
Grafiku 9: Llogarit E-banking në Kosovë (2005-2019)

350000
301,841
300000 273,752

250000

200000 187,297

150000 131,365

100000 68,990
40,924
50000
837 5,733
0
2005 2007 2009 2011 2013 2015 2017 2019

Burimi: BQK, Shoqata e Bankave të Kosovës(raporte të kombinuara përgjatë viteve 2005-2020)

Në grafikun e mësipërm janë të paraqitura llogarit e-banking në Kosovë që nga hapja e llogarive
bankare për herë të parë. Shohim se në fund të vitit 2005 ishin gjithësej 837 llogari të hapura në
e-banking ndërsa 2 vite më vonë shohim se këto llogari janë shtatëfishuar në 5,733 dhe kjo rritje
prapë ka vazhduar edhe në vitet në vijim madje edhe me hapa më të mëdhenj ku shohim se rritjen
më të madhe brenda dy viteve e kanë pasur në periudhën 2015-2017 ku janë hapur 114,544 llogari
të reja e-banking vetëm gjatë kësaj periudhe, por menjëherë pas kësaj rritje numri i këtyre llogarive
ka pësuar një rënie nga 301,841 sa ishin në vitin 2017 në 250,733 në vitin 2018 mirëpo prapë në
vitin 2019 këto llogari kanë pasur një rritje ku numri i tyre ka shkuar në 273,752 llogari e-banking.

Tabela e mëposhtme do të na jap më shumë informacione rreth llogarive e-banking të cilat ndodhen
në Kosovë dhe krahasimin e tyre me shtetet e tjera fqinjë.

Tabela 7: Krahasimi i llogarive E-banking me shtetet fqinjë

2015 2016 2017 2018

Kosova 187,297 230,905 301,841 250,733
Shqipëria 153,211 209,157 322,438 399,112
Bosnia 315,836 383,761 490,859 667,551
Maqedonia e 654,150 695,220 770,464 n/a
Veriut
Mali i Zi 77,197 109,988 71,161 66,535
Burimi: BQK (raport vjetor krahasues mbi instrumentet elektronike, 2019)

43
Nga tabela e mësipërme e shohim se nga shtetet e marra në krahasim Kosova qëndron e treta pas
Bosnjës dhe Maqedonisë së Veriut deri ne vitin 2017, ndërsa pas vitit 2017 edhe Shqipëria e
tejkalon Kosovën për nga numri i llogarive e-banking. Maqedonia e Veriut është shteti i cili ka më
së shumti llogari e-banking ndërsa Mali i Zi është shteti me më së shumti llogari e-banking. Po ta
krahasojmë numrin e llogarive E-banking për 1 milion banorë për vitin 2018 nga shtetet e marra
në krahasim Kosova renditet e treta pas Maqedonisë së Veriut dhe Bosnjës dhe para Shqipërisë
dhe Malit të Zi çka do te thotë së nuk ka ndonjë dallim të madh nga numri total i llogarive.

Nga totali i llogarive E-banking 84.8% janë llogari që shfrytëzohen nga personat privatë, ndërsa
vetëm 15.2% janë llogari që shfrytëzohen nga ana e bizneseve.

Figura 3: Numri i llogarive E-banking sipas llojit

Llogari Llogari
individuale afariste
rezident rezident
191,682 35,273

jorezident jorezident
5,369 224

Burimi: BQK(Analizë mbi Përdorimin e Instrumenteve të Pagesave, 2018)

Nga figura e mësipërme e shohim se llogarit individuale mbizotërojnë në tregun bankar të Kosovës
ndërsa gjithashtu është e kuptueshme që llogaritë rezidente ë përbëjnë shumicën dërrmuese të
këtyre llogarive si të atyre individuale ashtu edhe të atyre afariste.

44
Figura 4:Numri i transaksioneve në e-banking Figura 5: Vlera e transaksioneve në e-banking

Numri i transaksioneve Vlera e transaksioneve

e-banking (në mijëra) e-banking (në miliardë)

721.23 48%
Mars 2017 52% Mars 2017
938.28
43% Mars 2018 1.71m Mars 2018
1.82m
57%

Burimi: BQK (Analizë mbi Përdorimin e Instrumenteve të Pagesave, 2018)

Në figurat e mësipërme kemi paraqitur numrin dhe vlerën e transaksioneve bankare përmes
shërbimit e-banking gjatë periudhës tremujore të vitit 2017 dhe 2018.

Numri i transaksioneve në mars të vitit 2018 shihet se ka qenë 938.28 mijë për dallim nga 721.34
mijë transaksione sa ishin një vit më herët pra në vitin 2017. Shohim se ka pas një rritje të numrit
të transaksioneve për 217.05 mijë transaksione.

Ndërsa po të shohim vlerën e cila është realizuar nga të gjitha këto transaksione shohim se nga
721.34 transaksione sa janë realizuar deri në mars të vitit 2017 vlera e atyre transaksioneve ishte
1.71 miliardë euro ndërsa nga 938.28 transaksione sa janë realizuar në mars të vitit 2018 vlera e
tyre ka arritur në 1.82 miliardë euro.

Pra shohim se nga viti 2017 ne vitin 2018 ka ndryshuar në aspekt pozitiv edhe numri por edhe
vlera e transaksioneve duke shfrytëzuar llogarit e-banking.

45
 3.3.5. Mobile banking

Sot pothuajse çdo person i moshës madhore posedon një telefon celular të cilin përveç se
mund ta shfrytëzoj si mjet komunikimi, tash e një kohë atë individët mund ta shfrytëzojnë edhe
për qëllime të ndryshme, ku njëri nga funksionet që mund të realizohet përmes telefonit është edhe
kryerja e transaksioneve bankare duke e shfrytëzuar xhirollogarinë tuaj bankare.

Me ndihmën e telefonit klientët mund të kryejn të gjitha transaksionet bankare në një mënyrë më
të lehtë dhe më të shpejtë dhe me komisione më të ulëta sa herë që keni qasje në internet 24 orë në
ditë 7 ditë në javë. Nëse posedojnë një llogari bankare dhe një nga kartat e debitit ose kreditit të
bankës në të cilën ata operojnë dhe kanë regjistruar numrin e telefonit celular në degë të bankës së
tyre , atëherë mund ta përdorin Mobile banking-un pa pasur nevojë për të shkuar në degë.

Klientët mund të hyjnë në Mobile banking nga çdo telefon celular që ka një sistem operativ iOS
ose Android. Për t’u identifikuar, fillimisht duhet të bëhet instalimi dhe aktivizimi i aplikacionit
nën emrin bankës, i cili mund të gjendet në aplikacionet e App Store dhe Play Store. Shërbimet
bankare nga shumica e bankave ofrohen në dy gjuhë, Shqip dhe Anglisht (Banka Kombëtare
Tregtare, 2019).

46
Mundësitë që ofron versioni mobil i e-Banking:

1
Regjistrimin e
Regjistrimin e
transfereve
Informacionet transfereve
brenda bankës
mbi llogaritë nacionale (te
bankat e tjera
kombëtare);
2

Operimin me
Shikimi i të gjitha
Lëvizjet në llogari llogari urdhrave të regjistruara
dhe bilancet e tyre
paraprakisht përmes
bankës

Shikimi i urdhrave të Sipas sistemit bankar,

fundit të regjistruara nga përdorues në internet është
çdo person fizik, i cili është i
e-Banking;
autorizuar të punojë me
llogaritë bankare

Dy tipet e shërbimit të ofruara me anë të telefonit nga bankat në Kosovë janë: shërbimi me
mesazh dhe shërbimi m-banking. Shërbimi me mesazh i mundëson klientëve të marrin
informacione të ndryshme për çdo transaksion të kryer në bankën përkatëse. Banka të ndryshme
ofrojnë shërbime të ndryshme për këtë alternativë informimi (Sejdija, 2017). Kështu, disa nga
shërbimet e ofruara nga Banka Pro Credit nëpërmjet mesazheve (SMS) janë:

Përmes SMS shërbimeve ju mundësohet klientëve të njoftohen rreth llogarive të tyre,

kontrollojnë bilancin e llogarive si dhe bëjnë mbushje të telefonit dhe blerje të produkteve të
tjera. SMS shërbimet funksionojnë duke dërguar SMS drejt numrit 50333, shërbim për të cilin
duhet paraprakisht të lidhet marrëveshje me bankën për këto shërbime.

Këto shërbime mund të shfrytëzohen për klientët që kanë operatorët Vala ose IPKO.

47
Banka ProCredit ofron këto SMS shërbime:

 SMS njoftimin
 SMS mbushje
 SMS bilancin

SMS Njoftimi : - Të gjithë klientët që kanë llogari të hapur në ProCredit Bank dhe që posedojnë
numër të telefonit mobil të operatorëve VALA ose IPKO- me anë të këtij shërbimi klientët do të
jenë çdo herë të informuar rreth lëvizjeve në llogaritë e tyre, ku me rastin e realizimit të
transaksionit ata do të marrin një SMS mbi bilancin e ri, vlerën dhe llojin e transaksionit të
fundit.

Limitet që mund t’i zgjedhin janë: 500€, 1,000€, 2,000€, 5,000€.

SMS mbushjet:

Mbushjet që realizohen përmes SMS-banking janë këto:

Mbushje të produkteve
Mbushje telefoni mujore të IPKO-s:

 Vala
 Internet
 IPKO mobil
 TV
 IPKO FIKS
 DuoTv (internet + TV)
 DuoFIX (internet + telefoni fiks)

SMS Bilanci:

Përfitues të shërbimit SMS bilanci janë të gjithë klientët e bankës, të cilët kanë llogari private
apo të biznesit, dhe që posedojnë telefona mobilë dhe numra të operatorit Vala ose IPKO. Me
SMS bilanci ata mund ta kenë informatën në çdo vend dhe në çdo kohë për:

Bilancin e llogarisë rrjedhëse private apo të biznesit (SMS në numrin 50333 me

përmbajtje "Bilanc" apo B.).
Bilancin e llogarisë të kursimit ( Vetëm dërgoni SMS në 50333 me përmbajtje "bilanc
kursimi" apo BK.) (ProCredit Bank, 2019).

48
Ndërsa, për herë të parë në Kosovë, Banka Raiffeisen nga disa javë më parë ka filluar të iu ofron
klientëve të saj shërbime digjitale edhe përmes asistentit virtual në viber. Raiffeisen Plus në viber
i mundëson klientit të përcjellë gjendjen e llogarisë së tij bankare në mënyrë automatike. E gjitha
çfarë duhet të bëjë klienti është të regjistrohet në aplikacionin në viber dhe të përdorë fjalët kyçe,
si p.sh. “gjendja e llogarisë” ose “gjendja e kredit kartelës” dhe në mënyrë automatike do pranojë
informacionet mbi bilancin e kërkuar. Asistenti virtual do t’ju ofrojë shërbime klientëve edhe në
facebook messenger. Pra, nga ajo që u tha më sipër po shihet se disa nga bankat në Kosovë janë
në hap me bankat tjera në mbarë botën dhe klientët e tyre në Kosovë janë pothuajse të barabartë
më të gjithë klientët e tjerë në mbarë botën (Raiffeisen Bank, 2020).

49
 KAPITULLI (III)
4. Diskutimi i rezultateve të fituara – Analiza dhe interpretimi i tyre

Në këtë kapitull është shtjelluar metodologjia dhe metodat të cilat janë shfrytëzuar për
realizimin e këtij punimi, duke tentuar kështu të arrijmë rezultate të kënaqshme të cilat do ti
analizojmë dhe interpretojmë përmes metodave të ndryshme hulumtuese

Qëllimi i këtij punimi është që njihemi për së afërmi me shërbimet elektronike bankare dhe të
kuptojmë se sa përdoren këto shërbime nga qytetarët e Kosovës në përgjithësi dhe Komunës së
Vitisë në veçanti, gjithashtu të mundohemi të kuptojmë se cili prej shërbimeve elektronike bankare
të cilat i ofrojnë institucionet financiare në vendin tonë janë më të përdorura nga ana e tyre dhe
cilat janë arsyet që i shtyjnë ata të i përdorin apo të mos i përdorin ato, për çfarë arsye i përdorin
këto shërbime dhe sa realisht iu besojnë ata këtyre shërbimeve.

Pothuajse i gjithë punimi do të flas për shërbimet elektronike bankare në Kosovë në përgjithësi
ndërsa pjesa e pyetësorit i cili do na ndihmoj në hulumtim do iu dedikohet vetëm banorëve të
Komunës së Vitisë të cilët do ti intervistojmë në mënyrë që të marrim sa më shumë informacione
nga ta rreth këtyre shërbimeve dhe të dalim me një konkluzion të përgjithshëm në fund.

Pra nga paragrafi i mësipërm e kuptojmë se populacionin e këtij hulumtimi e përbëjnë të gjithë
qytetarët e Komunës së Vitisë, meqenëse është e pamundur të marrim mendimet e të gjithëve dhe
të i përfshijmë të gjithë në pyetësor, është përcaktuar një mostër prej 120 personash të cilët kanë
qenë nga kategori të ndryshme të cilët janë përgjigjur rreth pyetjeve në hulumtim.

Instrumenti hulumtues i këtij punimi është pyetësori, i cili është formuluar në përputhje të plotë
për t’iu shërbyer qëllimeve, pyetjeve hulumtuese dhe hipotezave të këtij punimi. Të dhënat e
mbledhura përmes pyetjeve të pyetësorit do të i fusim dhe përpunojmë në softuerin për statistika
“SPSS” i cili kryesisht aplikohet në shkencat sociale. Në këtë softuer do të analizohen përgjigjet
përmes testeve të ndryshme statistikore dhe më pas do të paraqiten në tabela dhe grafikë së bashku
me treguesit matematikor si moda, mediana, frekuenca dhe përqindjet.

50
Për testimin e hipotezave gjithashtu do të e shfrytëzojmë programin SPSS, ku nga katër hipotezat
sa janë gjithsej do të përdorim katër analiza të ndryshme statistikore te cilat na mundësojnë një
testim më cilësor të hipotezave si: Independent Sample Test, Analizën Anova, Chi Square dhe
metodën e korrelacionit.

4.1. Shqyrtimi i të dhënave të mbledhura nga hulumtimi në Komunën e Vitisë,

analizimi dhe interpretimi i tyre

Për të e realizuar këtë punim të diplomës kam mbledhur të dhënat e nevojshme nga
hulumtimi në terren, për tu njohur më shumë rreth përdorimit të shërbimeve elektronike bankare
në Komunën e Vitisë, nga ku do të kemi një pasqyrim të vogël rreth gjendjes së shërbimeve
elektronike bankare në këtë Komunë.

Dy instrumentet kryesore të cilat janë përdorur për mbledhjen e të dhënave të nevojshme janë
pyetësori dhe intervista nga ku është përcaktuar mostra e cila do të na jap një pasqyrim më real
rreth përdorimit të shërbimeve elektronike në Komunën e Vitisë pasi që është e pamundur të
intervistohen të gjithë qytetarët e kësaj Komune, të cilët konsiderohen si populacioni në këtë rast.

Pjesë e intervistimit në pyetësor kanë qenë 120 qytetar të kësaj komune të cilët janë klasifikuar,
duke u munduar kështu të kemi një diversitet të përgjigjeve dhe meqenëse sot, shumica dërrmuese
e popullatës e përdorin internetin, pjesa më e madhe e intervistimit është realizuar në formën online
ku 70 pyetësor janë plotësuar online, 43 në formë fizike dhe 7 prej tyre në formë të intervistës. Në
hulumtim kanë marrë pjesë qytetar të të dy gjinive, të të gjitha grup moshave, punëtor të sektorit
publik (arsim, shëndetësi, komunë etj.) dhe te sektorit privat, pensionist, të papunësuar dhe
studentë, klientë të të gjitha bankave të cilat operojnë në këtë Komunë.

Pyetësori përmban gjithsej 15 pyetje, ku pjesa e parë e pyetësorit përfshinë pyetje mbi të dhënat
demografike ndërsa pjesa tjetër e pyetësorit përfshinë pyetje rreth shërbimeve elektronike bankare,
për tu njohur më shumë me faktin se sa përdoren këto shërbime nga qytetarët e kësaj komune dhe
cilat janë arsyet që i shtyjnë ata të e përdorin këtë formë të bankimit.

Në pjesën e mëposhtme kemi të paraqitur të dhënat e mbledhura nga pyetësori të cilat do të

mundohemi te i shpjegojmë më detajisht përmes grafikeve dhe komentimeve të tyre.

51
Pyetja e parë: Gjinia e të anketuarve?

Grafiku 10:Gjinia e të anketuarve

Gjinia e të anketuarve

43% Mashkull
57% Femër

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Tabela 8: Treguesit statistikor për gjininë e të anketuarve

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Në mënyrë që hulumtimi të jetë më serioz dhe të ketë pjesëmarrëse nga të dy gjinitë në këtë
hulumtim kam tentuar të krijoj një barazi sa i përket gjinisë së të anketuarve. Nga totali i të
anketuarve (120) në hulumtim kanë marrë pjesë 69 meshkuj ose shprehur në përqindje 57% dhe
51 femra, shprehur në përqindje 43%.

52
Pyetja e dytë: Mosha e të anketuarve?

Grafiku 11:Mosha e të anketuarve

Mosha
3%

12%
18-30 vjeç
31-40 vjeç
37%
41-50 vjeç
23%
51-60 vjeç
mbi 60 vjeç

25%

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Si pjesë e pyetësorit, pyetje e veçantë ka qenë edhe mosha e të anketuarve ku pyetja ka qenë e
ndarë në pesë (5) kategori të cilat mund të vërehen nga grafiku i mësipërm.

Tabela 9: Treguesit statistikor për moshën e të anketuarve

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Nga tabela e mësipërme e cila është fituar duke e përdorur SPSS-in shohim frekuencat apo
shpërndarjen e të anketuarve sipas moshës së tyre. Nga tabela e vërejmë se sa më shumë që rritet
mosha aq më shumë bie numri i të anketuarve ku shohim se numrin më të madh të të anketuarve
e përbën mosha 18-30 vjeç e cila përfshin 37% të totalit apo 44 të anketuar, duke vazhduar me

53
moshën 31-40 e cila përbënë 25% të totalit e duke vazhduar kështu deri te mosha e cila ka më së
paku të anketuar, d.m.th. mosha mbi 60 vjeç ku janë vetëm 4 të anketuar apo 3.3%.
Pyetja e tretë: Niveli i shkollimit?

Grafiku 12: Niveli i shkollimit

1% 11%
15%
0% I/e pashkolluar
Shkolla fillore
Shkolla e mesme

35% Studime bachelor

Studime master
38%
Doktoratë

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Në figurën e mësipërme kemi te paraqitur nivelin e shkollimit për të gjithë të anketuarit të cilët
kanë marrë pjesë në hulumtim. Nivelin e shkollimit e kemi ndarë në pesë(6) kategori duke filluar
nga I/e pashkolluar e deri në nivelin e doktoratës.

Tabela 10:Treguesit statistikor për nivelin e shkollimit të të anketuarve

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Duke u bazuar në rezultatet e hulumtimit të cilat janë të paraqitura përmes figurave dhe tabelave

54
të cilat janë fituar përmes programit SPSS shohim se pjesë e hulumtimit nuk ishte asnjë individ i
cili ishte i pashkolluar dhe kështu opsioni i parë i pyetjes bie poshtë.

Pjesëmarrës në anketim me nivelin shkolla e fillore ishin gjithsej 13 apo rreth 11% e totalit, me
nivelin shkolla e mesme ishin gjithsej 42 pjesëmarrës apo 35% nga totali i të anketuarve, më pastaj
kemi nivelin studime bachelor, nivel ky i cili përbën pjesën më të madhe të të anketuarve me 46
pjesëmarrës apo 38% të totalit të tyre. Me studime master kemi 18 të anketuar apo 15% dhe me
doktoratë kemi vetëm 1 të anketuar.

Pyetja e katërt :Vendbanimi i të anketuarve?

Grafiku 13: Vendbanimi i të anketuarve

26%
Fshat
Qytet

74%

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Njëra ndër pyetjet e hulumtimit ishe edhe vendbanimi i të anketuarve, pyetje kjo e cila do të na
ndihmoj të kuptojmë se sa ka ndikim vendbanimi në përdorimin e shërbimeve elektronike bankare.
Tabela 11: Treguesit statistikor për vendbanimin e të anketuarve

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

55
Nga figura dhe tabela e mësipërme e shohim se pjesë e anketimit ishin 89 të anketuar të cilët jetojnë
nëpër fshatrat e Komunës së Vitisë apo shprehur në përqindje 74% e totalit dhe 31 të anketuar të
cilët jetonin në qytet apo 26%.

Pyetja e pestë: A jeni i punësuar?

Grafiku 14:Niveli i punësimit

18%

Jo
Studentë/e
55%
27% Po

Burimi: Autori i punimit , Të dhënat janë të përpunuara

Në pyetjen rreth statusit të punësimit, nga 120 të anketuar, del se 66 nga të anketuarit janë të
punësuar apo 55% e tyre, 22 nga ta momentalisht nuk janë të punësuar, apo 18% e tyre dhe 32 nga
të anketuarit janë duke i vijuar akoma studimet e tyre.
Tabela 12: Treguesit statistikor për statusin e punësimit të të anketuarve

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

56
Pyetja e gjashtë: Klientë i cilës bankë jeni?
Grafiku 15: Të anketuarit sipas bankave ku operojnë

8% 3%
Raiffeisen Bank

13% 29% BKT

TEB
NLB
13% Banka ekonomike
Pro Credit Bank
20% BPB
14%

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Në këtë pyetje jam munduar të bëjë identifikimin e të anketuarve sipas bankave ku ata i kanë të
hapura xhirollogaritë bankare dhe operojnë me to.

Tabela 13: Treguesit statistikor rreth bankave ku operojnë të anketuarit

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Nga figura e mësipërme dhe tabela e mëposhtme e shohim se Banka Raiffeisen ka më së shumti
të anketuar me gjithsej 35 apo 29%, BKT ishte banka e dytë për sa i përket numrit të të anketuarve
me gjithsej 24 të anketuar apo 20%.

Pas BKT-së vjen banka TEB me 17 apo 14%, pastaj NLB me 16 të anketuar apo 13%, Banka
Ekonomike kishte vetëm një më pak d.m.th. 15 dhe Procredit-i ishte e parafundit me vetëm 9 të
anketuar para se lista e të anketuarve të mbyllet me BPB-në e cila kishte vetëm 4 klientë të anketuar
apo 3%.

57
Pyetja e shtatë: A i përdorni shërbimet elektronike bankare?
Grafiku 16: Përdorimi i shërbimeve elektronike bankare

13%

Po
Jo

87%

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Përmes hulumtimit gjithashtu kam tentuar të gjejë se sa nga të anketuarit i përdorin shërbimet
elektronike bankare dhe sa prej tyre nuk i përdorin ato.

Tabela 14: Treguesit statistikor lidhur me përdorimin e shërbimeve elektronike bankare

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Nga figura e mësipërme e shohim se nga 120 të anketuar 104 prej tyre janë përdorues të shërbimeve
elektronike bankare apo 87% ndërsa 16 nga ta apo 13%, kanë deklaruar se nuk i shfrytëzojnë këto
shërbime bankare për arsye të ndryshme të cilat janë të cekura në pyetjet e mëposhtme.
Bashkangjitur gjeni edhe tabelën e frekuencave dhe të fituar nga programi SPSS.

58
Pyetja e tetë: Cilat janë arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare?
Grafiku 17: Arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare

BLERJE 68

TRANSAKSIONE BANKARE 73

GJENDJE E LLOGARISË 83

INFORMACION 89

TËRHEQJE 101

0 20 40 60 80 100 120

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Tabela 15: Treguesit statistikor lidhur me arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Pjesë e hulumtimit ishte edhe pyetja e cila do të na ndihmoj të kuptojmë se cilat janë ato arsyet
kryesore të cilat i shtyjnë qytetarët e Komunës së Vitisë të i përdorin shërbimet elektronike
bankare.

59
Opsionet e mundshme për tu përgjigjur i kam ndarë në 5 kategori të cilat kam menduar se luajnë
rol të rëndësishëm në përdorimin e shërbimeve elektronike bankare dhe ato janë: 1. Blerje, 2.
Transaksione bankare, 3. Gjendje e llogarisë, 4. Informacion dhe 5. Tërheqje.

Në këtë pyetje të anketuarit kishin mundësi të zgjedhin më shumë se një opsion dhe janë fituar
këto rezultate të cilat janë të paraqitura në grafikun e mësipërm.

Shohim se nga 120-të të anketuarit ishin gjithsej 104 prej tyre që than se i përdorin shërbimet
elektronike bankare dhe nga këta 104 del se 101 nga ta apo 97% e tyre i përdorin shërbimet
elektronike bankare për të tërhequr para, 89 nga ta apo 88% e tyre i përdorin shërbimet elektronike
bankare për të marrë informacione të ndryshme nga bankat e tyre. Pastaj 83 nga ta apo 82% nga
të anketuarit i përdorin këto shërbime për të shikuar gjendjen e llogarisë. Shërbimet elektronike
bankare për tërheqje i përdorin 73 nga të anketuarit apo 72% ndërsa për blerje janë gjithsej 68 të
anketuar që i përdorin këto shërbime apo 65% nga ta8.

8
Sqarim: Përqindjet e cekura në këtë pyetje janë të llogaritura duke e marrë si total numrin e respondentëve
të cilët kanë deklaruar se i përdorin shërbimet elektronike bankare, d.m.th. numrin 104 e jo 120 apo numrin
total të respondentëve

60
Pyetja e nëntë: Cilat janë mënyrat kryesore që ju zgjidhni për të vepruar kur ju duhet të
përdorni llogarinë bankare?

Grafiku 18: Format e përdorimit të llogarive bankare

POS 86

M-BANKING 63

E-BANKING 32

PRANIA FIZIKE NË SPORTEL 85

BANKOMATËT 101

0 20 40 60 80 100 120

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Tabela 16: Treguesit statistikor lidhur me mënyrat e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Në pyetjen e nëntë(9) është kërkuar të dimë se kur qytetarëve iu kërkohet të e përdorin llogarinë e
tyre bankare cilin nga instrumentet e shërbimeve elektronike bankare e përdorin më së shpeshti.

61
Gjithashtu si në pyetjen paraprake edhe në këtë pyetje të anketuarit kishin mundësin të zgjedhin
më shumë se vetëm një opsion.

Opsionet për zgjedhje ishin: POS-ët, Bankomatët, M-banking, E-banking dhe Prania fizike në
sportel.

Opsioni më i preferuar nga të anketuarit del të jenë Bankomatët ku nga të gjithë të anketuarit prej
104 të anketuarve që kanë deklaruar se i përdorin shërbimet elektronike bankare, 101 apo 97%
prej tyre i shfrytëzojnë bankomatët, pas tyre vijnë POS terminalet me 82% apo 86 respondentë dhe
Prania fizike në bankë me 85 të anketuar apo 82%. Shohim gjithashtu se M-banking është më i
preferuar nga qytetarët me 63 apo 60.5% të anketuar të cilët kanë deklaruar se e përdorin M-
bankingu për dallim nga 32 apo 30% të të anketuarve të cilët kanë deklaruar se e përdorin E-
bankingun.

Pyetja e dhjetë: Zakonisht cila është vlera e transaksionit të cilin e realizoni gjatë
përdorimit të këtyre shërbimeve (përjashto paranë e gatshme)?
Grafiku 19: Vlera e transaksioneve të realizuara

1-20 euro
13%
31% 21-50 euro
6%
51-100 euro
9%
101-200 euro

18% mbi 200 euro

23%
asnjëra më lartë

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Në pyetjen e dhjetë(10) jam munduar të i identifikoj se cila është vlera e transaksioneve të cilën e
realizojnë qytetarët e Komunës së Vitisë atëherë kur ju kërkohet të e përdorin llogarinë e tyre
bankarë përmes instrumenteve të ndryshme elektronike.

62
 Tabela 17: Treguesit statistikor për vlerën e transaksioneve të realizuara përmes shërbimeve
elektronike bankare

Statistics
N Valid 120
Missing 0
Mean 2.6000
Median 2.0000
Mode 1.00
Std. Deviation 1.53612
Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Nga grafiku i mësipërm e shohim se 35% e të anketuarve apo 37 nga ta kur përdorin këto shërbime
i realizojnë ato në vlerë prej 1-20 euro apo pjesa më e madhe e të anketuarve. 27% apo 28 nga të
anketuarit kanë deklaruar se në shumicën e rasteve realizojnë transaksione në vlere prej 21-50
euro, 22 apo 21% nga ta realizojnë transaksione në vlerë prej 51-100 euro.

Vetëm 10 nga të anketuarit realizojnë transaksione në vlerë prej 101-200 euro ndërsa transaksione
në vlerë mbi 200 euro kanë realizuar vetëm 7 nga të anketuarit. 16 nga ta apo 13% deklaruan se
nuk kanë realizuar asnjëherë transaksione të tilla

Pyetja e njëmbëdhjetë: Sa jeni të kënaqur me shërbimet elektronike bankare që i ofron

banka e juaj?
Grafiku 20: Niveli i kënaqësisë së përdoruesëve të shërbimeve elektronike bankare

48

33

21

0 2

ASPAK I KËNAQUR I PAKËNAQUR MESATARISHT I I KËNAQUR SHUMË I KËNAQUR

KËNAQUR

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

63
Në pyetjen e njëmbëdhjetë(11) kemi përdorur shkallën e likertit e cila kërkon nga i intervistuari që
të tregoj nivelin e tij të kënaqësisë rreth shërbimeve elektronike bankare duke u bazuar në pesë(5)
shkallë, nga shkalla minimale e cila ishte “aspak i kënaqur” deri te shkalla maksimale e cila ishte
“shumë i kënaqur” nga ku të anketuarit d të mund ti shprehnin mendimet e tyre rreth këtyre
shërbimeve.

Nga 104 të anketuar të cilët kanë deklaruar se i përdorin shërbimet elektronike bankare asnjë prej
tyre nuk kanë deklaruar se nuk janë aspak të kënaqur me shërbimet elektronike bankare, ndërsa
vetëm 2 nga ta kanë deklaruar se janë të pakënaqur, 21 nga ta kanë deklaruar se janë mesatarisht
të kënaqur më këto shërbime, pjesa më e madhe apo 48 prej tyre (46%) kanë deklaruar se janë të
kënaqur me këto shërbime dhe 33 prej tyre apo 32% janë deklaruar se janë shumë të kënaqur me
shërbimet elektronike bankare të cilat i ofrojnë bankat e tyre.

Pyetja e dymbëdhjetë: Sa i besoni bankës tuaj rreth sigurisë së ofrimit të shërbimeve

elektronike bankare?
Grafiku 21: Besimi ndaj bankës në sigurinë e ofrimit të shërbimeve elektronike bankare?

42

29 30

0 3

Aspak i kënaqur I pakënaqur Mesatarisht i kënaqur I kënaqur Shumë i kënaqur

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Në këtë pyetje kemi tentuar të matim nivelin e besueshmërisë së qytetarëve të Komunës së Vitisë
rreth sigurisë të cilën e ofrojnë institucionet bankare me rastin e përdorimit të shërbimeve

64
elektronike bankare. Njësoj si në pyetjen paraprake edhe në këtë pyetjen paraprake është
shfrytëzuar shkalla e likertit me po të njëjtat opsione.

Të pakënaqur kanë deklaruar se janë vetëm 3 (3%) nga të anketuarit për dallim nga 29 të anketuarit
e tjerë të cilët ka thënë se janë mesatarisht të kënaqur me sigurinë e këtyre shërbimeve. Opsionin
“I kënaqur” e kanë zgjedhur 42 të anketuar dhe 30 nga ta kanë zgjedhur opsionin “shumë i
kënaqur” me sigurinë e shërbimeve elektronike bankare.

Nga përgjigjet e të anketuarve ndaj dy pyetjeve të fundit e shohim se një pjesë e tyre përkundër
faktit se janë të kënaqur me këto shërbime, kanë pak mëdyshje sa i përket sigurisë që e ofrojnë
bankat gjatë përdorimit të tyre sepse opsioni “shumë i kënaqur” bie nga 33 në 30 dhe opsioni “I
kënaqur” bie nga 48 në 42 dhe opsioni “mesatarisht i kënaqur” shihet se ka një rritje nga 21 në 29.

Pyetja e trembëdhjetë: Sa shpesh i shfrytëzoni shërbimet elektronike të ofruara nga banka

e juaj?
Grafiku 22: Shpeshtësia e përdorimit të shëimeve elektronike bankare

13% 9%

Periudha javore
7%
Periudha mujore
Periudha 6 mujore
19% Periudha vjetore
52% Asnjëherë

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

65
Për të parë se sa shpesh të anketuarit i shfrytëzojnë shërbimet elektronike bankare kemi formuluar
këtë pyetje e cila përmban 5 opsione të ndryshme për zgjedhje të cilat mund ti shihni në grafikun
e mësipërm.

Për dallim nga pyetjet paraprake në këtë pyetje janë përgjigjur të gjithë(120) të anketuarit, ku nga
përgjigjet e tyre janë përfituar rezultatet si në vijim:

11(9%) nga të anketuarit kanë deklaruar se i përdorin këto shërbime në periudha javore, 62 nga ta
apo 52% që i bien se mbi gjysma e të anketuarve kanë deklaruar se i përdorin këto shërbime në
periudha mujore, 23 nga të anketuarit (19%) janë deklaruar se këto shërbime i përdorin këto
shërbime në periudha gjashtë(6) mujore, 8 prej tyre apo 7% deklaruan se këtë shërbime i përdorin
të paktën 1 herë në vit, shumica dërrmuese e të anketuarve që kanë dhënë përgjigjen në “periudha
6 mujore” dhe “periudha vjetore” ishin prej studentëve. 16 nga të anketuarit deklaruan se nuk i
përdorin asnjëherë këto shërbime.

Pyetja e katërmbëdhjetë: Cila është arsyeja që hezitoni ti përdorni shërbimet elektronike

bankare?
Grafiku 23: Arsyet e hezitimit të përdorimit të shërbimeve elektronike bankare

JANË MË TË SHTRENJTA 11

FRIKA NGA MUNDËSIA E GABIMEVE 91

JANË TË NGADALSHME 6

JANË TË PASIGURTA 25

JANË MË TË NDËRLIKUARA PËR TI KUPTUAR 51

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

66
Përmes rezultateve të fituara nga përgjigjet e të anketuarve në këtë pyetje është tentuar të kuptohet
se cilat janë arsyet të cilat i shtyjnë të anketuarit që të hezitojnë herë pas here në përdorimin e
këtyre shërbimeve.

Në këtë pyetje të anketuarit kishin mundësi të zgjedhin më shumë se një opsion për përgjigjeje

Nga të gjithë të anketuarit del se pjesa më e madhe e tyre apo 91 të anketuar kanë cekuar opsionin
“frika nga mundësia e gabimeve” si arsyen kryesore se pse ata hezitojnë të i përdorin këto
shërbime. Pastaj 51 prej tyre kanë zgjedhur edhe opsionin “janë më të ndërlikuar për ti kuptuar” si
arsye për hezitim të përdorimit të tyre. 25 nga të anketuarit i konsiderojnë si “të pasigurta” këto
shërbime, 11 prej tyre si “më të shtrenjta” dhe vetëm 6 nga të anketuarit i konsiderojnë “të
ngadalshme” këtë lloj të shërbimeve.

Pyetja e pesëmbëdhjetë: Cilat janë arsyet e mëposhtme ndikon më shumë tek ju që të i

përdorni shërbimet elektronike bankare?
Grafiku 24:Arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare

103
93
83
75
68

43

JANË MË TË JANË MË TË OFROJNË QASJE SHMANGIN KURSEJNË KOHËN LEHTËSOJNË

SHPEJTA SIGURTA 24 ORË NË DITË KONTAKTET ME KRYERJEN E
PUNËTORËT E TRANSAKSIONEVE
BANKËS

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

67
Në pyetjen e pesëmbëdhjetë(15) dhe të fundit është kërkuar nga të anketuarit që të japin përgjigje
rreth faktit se cilat janë arsyet kryesore të cilat i nxisin ata të i përdorin shërbimet elektronike. Të
anketuarit kishin mundësi të zgjedhin njërin nga 6 opsionet e cekura në pyetje të cilat mund të
shihen në grafikun e mësipërm dhe janë përfituar këto rezultate.

Si arsyeja kryesore që qytetarët i shfrytëzojnë këto shërbime del të jetë fakti se këto shërbime
“ofrojnë qasje 24 orë në ditë” i cili del të jetë opsioni më i votuar me 103 të anketuar të cilët e kanë
zgjedhur ketë opsion, kursimi i kohës del të jetë arsyeja e dytë pse përdoren këto shërbime me 93
pastaj vijnë opsionet tjera me dallime më të vogla të cilat vërehen nga grafiku i mësipërm përpos
opsionit “janë më të sigurta” i cili është zgjedhur vetëm nga 43 të anketuar që do të thotë se pjesa
më e madhe e të anketuarve akoma i besojnë më shume shërbimeve fizike bankare sesa atyre
elektronike përkundër faktit që institucionet e ndryshme bankare ditëve të sotme kanë mjete dhe
programe shumë të sofistikuara të cilat mundësojnë që ofrimi i këtyre shërbimeve të jetë shumë i
sigurt.

68
 5.2. Testimi i hipotezave

Në këtë pjesë do të paraqesim rezultatin e testimit të katër hipotezave kryesore të këtij punimi
dhe komentimin e tyre përmes tabelave të ndryshme të përfituara nga analizat të cilat na i
mundëson programi SPSS.

Hipoteza e parë:

H0: Arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare nuk dallojnë sipas gjinisë.
H1: Arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare dallojnë sipas gjinisë.

Pasi që gjinia e të anketuarve ndahet në dy grupe ne kemi shfrytëzuar testin T të dy

mostrave të pavarura (Independent Sample Test), i cili përdoret për të hulumtuar se a ka dallim
ndërmjet dy grupe të mostrave për nga mesataret dhe kështu bën krahasimin e dy grupeve të
ndryshme të mostrave. Anëtarët e dy grupeve janë të ndarë nga njëri-tjetri. Në mes të dy grupeve
nuk duhet të ketë anëtarë të përbashkët. (P.sh. në rastin tonë kemi: mashkull-femër, dhe arsyet e
përdorimit të shërbimeve elektronike bankare...) (Hameli, 2017).

Tabela 18: Testi T (SPSS)

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

69
Duke u bazuar në kolonën e nivelit të rëndësisë (sig. (2-tailed)) kolonë kjo e cila teston se dallimet
ndërmjet mesatareve dhe se këto dallime a janë të rëndësishme në nivelin e rëndësisë 5%.

Nga tabela e mësipërme shihet se nuk ekziston një dallim i rëndësishëm ndërmjet grupeve. Edhe
rezultati i Sig (2-tailed) vlera e (P>5%) në secilën ndryshore, tregon që nuk ekziston një dallim i
rëndësishëm ndërmjet mesatareve të grupeve. (Vlera e Sig. është më e madhe se 0.05 brenda
intervalit të besueshmërisë 95%). Në këtë mënyrë, pranohet hipoteza zero “Arsyet e përdorimit
të shërbimeve elektronike bankare nuk dallojnë sipas gjinisë” dhe refuzohet hipoteza
alternative.

Në këtë rast interpretimi i hipotezës është:

Duke u bazuar nga rezultatet e testit T shohim se arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike
bankare nuk dallojnë sipas gjinisë pasi që sikur meshkujt njashtu edhe femrat i kanë pothuajse
arsyet e njëjta të përdorimit të këtyre shërbimeve.

Hipoteza e dytë:

H0: Mënyra e përdorimit të llogarisë bankare nuk dallon nga mosha e përdoruesve

H1: Mënyra e përdorimit të llogarisë bankare dallon nga mosha e përdoruesve

Për testimin e dallimeve ndërmjet mesatareve përdoret edhe analiza Anova, sado që të jetë e
mundur që me testin t të krahasohen më shumë se dy mesatare në formën dy nga dy ndaras, kjo
mënyrë do të dërgojë në rritjen e madhe të gabimit të llojit të parë. Analiza e variancës është një
test që përdoret për të krahasuar më shumë se dy mesatare, pa u rritur niveli i gabimit të llojit të
parë (Hameli, 2017).

70
Tabela 19: Testi i homogjenitetit të variancave (SPSS)

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Në tabelën më lartë shihet rezultati i testit të supozimit themelor të ANOVA-së Një Drejtimshe,
homogjenitetit të variancës. Për arsye se këtu vlera e p (Sig. 0.135, 0.195, 0.787, 0.894, 0.921)
është më e madhe se 0,05 në secilën ndryshore mund të thuhet se variancat janë homogjene.
Ngaqë është siguruar supozimi themelor i analizës së variancës, mund të themi se rezultatet e
përfituara nga analiza e variancës janë të shëndetshme.

71
Tabela 20: Analiza ANOVA (SPSS)

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Në tabelën e mësipërme kemi të paraqitur analizën Anova dhe pjesa më e rëndësishme për ne në
testimin e hipotezës është kolona e signifikancës apo e rëndësisë e cila tregon se a ka ndonjë dallim
të rëndësishëm ndërmjet mesatareve të ndryshoreve. Nga tabela e shohim se në asnjërën nga
ndryshoret të cilat tregojnë për mënyrën e përdorimit të llogarisë nuk ekziston ndonjë dallim i
rëndësishëm sa i përket moshës së të anketuarve. Në secilën ndryshore shohim se vlera e P (0.643,
0.335, 0.982, 0.988, 0.994) > 5% dhe që i bie se nuk ka nuk ka ndonjë dallim të rëndësishëm
ndërmjet mesatareve dhe kështu hipoteza e ngritur “Mënyra e përdorimit të llogarisë bankare
nuk dallon nga mosha e përdoruesve” duhet të pranohet dhe refuzohet hipoteza
alternativa“Mënyra e përdorimit të llogarisë bankare dallon nga mosha e përdoruesve”.

Hipoteza e tretë:

H0: Niveli i shkollimit nuk ka ndikim në përdorimin e shërbimeve elektronike bankare në

Komunën e Vitisë?

H1: Niveli i shkollimit ka ndikim në përdorimin e shërbimeve elektronike bankare në

Komunën e Vitisë?
72
Meqenëse të dhënat në këto dy ndryshore janë të matura në mënyrë kategorike apo nominale, për
testimin e kësaj hipoteze kemi shfrytëzuar testin Chi-Square i cili na mundëson një rezultat më të
favorshëm dhe më real në krahasim me analizat tjera testuese (Hameli, 2017).

Pasi kemi vendosur të dhënat e nevojshme të cilat kanë ardhur si rezultat i përgjigjeve të të
anketuarve kemi përfituar tabelat e mëposhtme.

Tabela 21: Testi KI (SPSS)

Chi-Square Tests
Asymptotic
Significance (2-
Value Df sided)
Pearson Chi-Square 26.107a 4 .000
Likelihood Ratio 30.192 4 .000
Linear-by-Linear Association 21.575 1 .000
N of Valid Cases 120
a. 0 cells (00.0%) have expected count less than 5. The minimum
expected count is .13.

A i përdorni shërbimet elektronike bankare? * Niveli i shkollimit Crosstabulation

Niveli i shkollimit
Studime
Shkolla e Studime master dhe
Shkolla fillore mesme bachelor Doktoratë Total
A i përdorni Po Count 7 32 46 19 104
shërbimet Expected Count 11.3 36.4 39.9 15.6 104.0
elektronike Jo Count 6 10 0 0 16
bankare?
Expected Count 1.7 5.6 6.1 2.4 16.0
Total Count 13 42 46 18 120
Expected Count 13.0 42.0 46.0 18.0 120.0
Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Nga tabela e mësipërme e Chi Square e shohim se vlera e katrorit të Chi Square është 26.107 dhe
kjo vlerë është e rëndësishme në nivelin e rëndësisë ku e shohim se vlera e P është 0.00<5% dhe

73
nga kjo mund të vijmë në përfundim se niveli i shkollimit ndikon në përdorimin e shërbimeve
elektronike bankare.

Për ta parë këtë ndikim e kemi të bashkangjitur edhe tabelën e kryqëzimeve e cila na bënë të
kuptojmë se si ndikon shkollimi në përdorimin e këtyre shërbimeve. Shohim se sa më i ulët niveli
i shkollimit të të anketuarve aq më pak përdoren shërbimet elektronike bankare dhe sa më i lartë
që është niveli i shkollimit aq më shumë përdoren shërbimet elektronike bankare. Pra, sipas
rezultatit të fituar pas testimit të hipotezës del se ne duhet ta pranojmë hipotezën alternative që
thotë se “Niveli i shkollimit ka ndikim në përdorimin e shërbimeve elektronike bankare në
Komunën e Vitisë” dhe të e refuzojmë hipotezën zero që thotë se “Niveli i shkollimit nuk ka
ndikim në përdorimin apo jo të shërbimeve elektronike bankare në Komunën e Vitisë”.

Hipoteza e katërt:

H0: Nuk ekziston një lidhje ndërmjet besimit ndaj sigurisë së shërbimeve elektronike
bankare dhe kënaqësisë së përdorimit të këtyre shërbimeve

H1: Ekziston një lidhje ndërmjet besimit ndaj sigurisë së shërbimeve elektronike bankare
dhe kënaqësisë së përdorimit të këtyre shërbimeve

Për testimin e kësaj hipoteze kemi përdorur analizën e korrelacionit e cila përdoret për të hulumtuar
marrëdhënien lineare ndërmjet dy ndryshoreve.

Kushti kryesor për realizimin e kësaj analize është se të dhënat duhet të jenë të matura me matës
të vazhdueshëm, pra me scale dhe të dhënat duhet të ndjekin shpërndarjen normale.

74
Tabela 22: Analiza e korrelacionit (SPSS)

Burimi: Autori i punimit, Të dhënat janë të përpunuara

Pasi të kemi zgjedhur analizën e korrelacionit dhe ndryshoret e marra në hulumtim ne si rezultat
kemi fituar tabelën e mësipërme e cila na tregon se a ekziston ndonjë marrëdhënie ndërmjet këtyre
dy ndryshoreve.

Numrat e shënuar me asteriks (**) tregojnë se a ekziston korrelacion ndërmjet ndryshoreve në

nivelin e rëndësisë 1%. Sipas kësaj, shihet se ekziston një korrelacion i lartë dhe pozitiv prej 0,773
ndërmjet besimit ndaj sigurisë së shërbimeve elektronike bankare dhe kënaqësisë së përdorimit të
këtyre shërbimeve (Hameli, 2017).

Interpretimi është si vijon:

Nga tabela e shohim se ekziston një lidhje(korrelacion) ndërmjet besimit ndaj sigurisë së
shërbimeve elektronike bankare dhe kënaqësisë së përdorimit të tyre, lidhje kjo e cila sipas
rezultatit te fituar nga testimi i këtyre dy ndryshoreve në programin SPSS del të jetë pozitive
e nivelit të lartë. Pra, sa më shumë që klientët i besojnë sigurisë së shërbimeve elektronike
bankare që i ofrojnë bankat e tyre, ata, aq më shumë janë të kënaqur me përdorimin e këtyre
shërbimeve. D.m.th. në këtë rast pranohet hipoteza alternative dhe refuzohet hipoteza zero.

75
 6. Përfundime dhe Rekomandime

6.1. Përfundimi

Në këtë punim jemi munduar të trajtojmë shërbimet elektronike bankare, rëndësinë e tyre
të përdorimit dhe llojet kryesore të tyre.

Duke hulumtuar për këto shërbime e kuptuam se shikuar në gjenezën e tyre këto shërbimeve ato
kanë filluar të dalin në pah që nga viti 1918, mirëpo ashtu si çdo produkt tjetër i cili del në treg
edhe ofrimi i këtyre shërbimeve kishe rëniet dhe ngritjet e tyre dhe tek në vitin 1995 u themelua
Banka e parë në internet e cila i dha kaheje tjetër(pozitive) këtyre shërbimeve në mbarë botën. Në
Kosovë mësuam se Bankomatin dhe kartelën elektronike për herë të parë e futi në përdorim
Microenterprisse Bank dhe E-bankingu filloi të aplikohet nga viti 2005.

Ashtu si çdo produkt tjetër edhe shërbimet elektronike bankare kanë specifikat e tyre të cilat i
karakterizojnë ato. Ndër specifikat kryesore të këtyre shërbimeve si në aspektin pozitiv ashtu edhe
në atë negativ konsideroj se janë:

1. Pamundësia e depozitimit apo tërheqjes se para në formën online, pa marrë parasysh se sa

avancojnë këto shërbime klientët duhet të paraqiten fizikisht deri tek banka apo bankomati
më i afërt për të e realizuar këtë veprim.
2. Largimi nga puna i një pjese të madhe të punëtorëve të cilët tani zëvendësohen me makineri
të ndryshme duke ndikuar kështu negativisht në këtë pjesë të shoqërisë dhe favorizuar
pjesën tjetër të shoqërisë te cilët i shpikin dhe mirëmbajnë këto makineri, d.m.th.
favorizohen profesionistët e IT-së dhe dëmtohen profesionistët e fushës së Ekonomisë apo
bankave.
3. Kursimi i kohës dhe eliminimi i prezencës fizike - këto shërbime ofrojnë qasje 24 orë në
ditë dhe një komoditet të tillë që përdoruesit e tyre të mund të realizojnë transaksione të
ndryshme nga shtëpia e tyre pa e pasur problem kohën e realizimit të tyre.
Një shërbim i tillë ka një rëndësi të veçantë për personat me aftësi të kufizuara, të cilët
mund të futen vetë në llogaritë e tyre online dhe të kryejnë operacionet e dëshiruara
drejtpërdrejt nga shtëpia e tyre, pa qenë e nevojshme të shkojnë fizikisht në bankë apo të
ngarkojnë një person të tretë me administrimin e financave personale.

76
 4. Reduktimi i kostove – Vet fakti që një klient mund të kryej transaksione nga shtëpia
eliminon shpenzimet e panevojshme të transportit si dhe përparësi tjetër në këtë drejtim
është se transaksionet i realizojnë me komisione shumë te ulëta e shpeshherë edhe pa
komisione fare, varësisht nga transaksioni i realizuar.

Gjithashtu sa i përket mekanizmave të cilat mundësojnë ofrimin e shërbimeve elektronike

bankare kuptuam se bankomatët në Kosovë kanë pasur rritje të vazhdueshme deri në vitin 2015,
ku e arritën kulminacionin e tyre dhe pas këtij viti filloi të bie numri i tyre por jo edhe i
transaksioneve të realizuara përmes tyre të cilat janë pothuajse çdoherë në rritje. Në lidhje me
POS-ët e mësuam se 7 nga 10 bankat ekzistuese në Kosovë ofrojnë rrjetin e POS-ëve rrjetë ky të
cilin për ta bërë më të pranueshëm përdorimin e tyre BQK miratoi një amandament i cili hynë në
fuqi nga 1 shkurti i vitit 2020, nga ku klientët e bankave mund të kryejnë pagesa të ndryshme pa
komisione, pa marrë parasysh se cilës bankë i përket. Në lidhje me kartelat elektronike pamë se
Debit kartelat mbizotërojnë në tregun bankar të Kosovës në raport me kartelat tjera dhe se meshkujt
janë ata që i përdorin më shumë kartelat pa marrë parasysh se çfarë grup moshe janë ata. Ndërsa
sa i përket llogarive E-banking në Kosovë, kulmin e tyre e kuptuam se e kishin arritur në vitin
2017 dhe pastaj kishin një rënie ne vitin pasues për tu ri ngritur përsëri në vitin vijues. Por numri
dhe vlera e transaksioneve të realizuara nëpërmjet tyre ishte çdoherë në rritje pavarësisht nga numri
i tyre.

Në fillim të punimit përcaktuam tri (3) objektiva, rezultatet e të cilave i kemi arritur gjatë
realizimit të punimit dhe të cilat do i përmendim në këtë pjesë.

Për realizimin e objektivit të parë kemi formuluar pyetjen e 14-të në pyetësorë dhe nga përgjigjet
e të anketuarve kuptuam se shumica dërrmuese e klientëve shpeshherë hezitojnë ti përdorin këto
shërbime pasi që kanë frikë nga gabimet e mundshme te cilat mund ti bëjnë ata përmes realizimit
të transaksioneve të ndryshme si dhe një pjesë tjetër e madhe pohuan se e kanë problem ti kuptojnë
disa nga këto shërbime dhe disa nga ta i konsiderojnë si të pasigurta dhe për at arsye nuk i
shfrytëzojnë shërbimet e tilla.

Objektivit të dytë i kemi dhënë përgjigje edhe me lartë te përparësitë e tyre por edhe në
përgjigjet e pyetjes së 15-të ku shohim se pse qytetarët i konsiderojnë këto shërbime të rëndësishme
për kohën në te cilën jetojmë. Ofrimi i tyre 24 orë në ditë pëlqehet më së shumti nga qytetarët,
arsye tjetër madhore është kursimi i kohës, shmangia e kontakteve me punëtorët e bankës, lehtësia

77
dhe shpejtësia e transaksioneve të realizuara përmes tyre dhe një pjesë tjetër edhe pse më e vogël
se arsyet tjera është sepse i konsiderojnë si të sigurta këto shërbime.

Për ta përmbyllur objektivin e tretë jemi bazuar në të dhënat e publikuara nga BQK-ja për
qytetarët e Kosovës në tërësi si dhe kemi formuluar pyetje në pyetësor, përgjigjet e se cilës na
ndihmojnë për ta kuptuar gjendjen në Komunën e Vitisë.

Nga publikimet e BQK-së si dhe nga përgjigjet e të anketuarve në pyetësorin për Komunën e Vitisë
kemi identifikuar se si në nivel të Komunës edhe në nivel të shtetit, gjininë mashkullore si gjinia
e cila realizon më shumë transaksione online edhe sipas numrit edhe sipas vlerës së tyre, gjithashtu
vërejtëm se klientët e moshës më të re janë më të familjarizuar me transaksionet online dhe grup
moshat 20-30 vjeç janë ata të cilët realizojnë më së shumti transaksione online. Ndërsa sa i përket
vlerës së transaksioneve përmes këtyre shërbimeve u pa se vlerat më të vogla 0-20 euro janë më
të preferuara nga qytetarët kur realizojnë transaksione online dhe si arsyetim i shpeshtë i të
anketuarve përmes pyetësorit, se pse kjo vlerë ishte më e preferuar nga ta, ishte se një pjesë e tyre
akoma nuk e posedojnë sigurinë e nevojshme për të realizuara transaksione në vlera më të mëdha.

78
 6.2. Rekomandimet

Një ndër kapitujt më të rëndësishëm të çdo punimi për të mos thënë më i rëndësishmi është
edhe pjesa e rekomandimeve, pjesë kjo në të cilën do të mundohemi të japim rekomandimet rreth
shërbimeve elektronike bankare të cilat konsideroj se duhet të merren parasysh nga ana e
institucioneve gjegjëse në mënyrë që këto shërbime të gjejnë aplikim më të madh në shoqërinë
tonë.

Disa nga rekomandimet që kam menduar se duhet të merren parasysh dhe të cilat vijnë si rrjedhojë
e punimit të shtjelluar më lartë janë të listuar në paragrafët e mëposhtëm.

1. Institucionet financiare të mos e vazhdojnë trendin e zvogëlimit të numrit të bankomatëve.

Gjatë shtjellimit të punimit e kuptuam se bankat nga viti 2015 e tutje kanë filluar me
reduktimin e numrit të bankomatëve nëpër lokacione të ndryshme të cilat ato i konsiderojnë
si jo profitabile dhe konsideroj që më mirë është që ata bankomatë të cilët nuk sjellin shumë
fitim për bankën ti vendosin në lokacione tjera në të cilat numri i klientëve është më i madh
dhe mundësitë për profit janë më të mëdha sesa tw largohen tërësisht nga perdorimi. Pasi
që edhe më lartë e cekëm që sado që të avancohen bankat, ato nuk mund të iu ofrojnë
klientëve të tyre tërheqjen dhe depozitimin e parave përmes internetit.
2. Banka Qendrore e Republikës së Kosovës me qëllim të inkurajimit të qytetarëve për
shfrytëzimin e POS terminaleve me 26 dhjetor të vitit 2019 morri një vendim shumë të
mirëpritur nga qytetarët kur miratoi amandamentimet e Rregullores për Instrumentet e
Pagesave Elektronike të cilat kanë hyrë në fuqi nga data 01 shkurt 2020 ku klientët e
bankave të ndryshme mund të bëjnë pagesa përmes të gjitha terminaleve POS pa marr
parasysh se cilës bankë i përkasin, pa aplikim të ndonjë kostoje, mirëpo ajo çka mungon
në këtë rast është informimi i klientëve për këtë ndryshim dhe ndryshimet e tjera jo më pak
të rëndësishme. Konsideroj që për tu rritur edhe më shumë përdorimi i POS terminaleve
nga klientët e bankave ata duhet të njoftohen për çdo risi e cila ua lehtëson atyre përdorimin
e shërbimeve bankare përmes një mesazhi në numrin e tyre kontaktues dhe kështu të gjithë
klientët do të jenë të njoftuar dhe nuk do të hezitojnë të përdorin POS terminalet kur duhet
të realizojnë pagesa të ndryshme. BQK-ja është autoriteti i cili duhet të ua bëjë obligative
bankave njoftimin e klientëve rreth ndryshimeve eventuale.

79
3. Reduktimi i numrit të kartelave bankare si masë lehtësuese për klientët.
Shpeshherë kemi mundësinë të dëgjojmë qytetarë të ndryshëm duke u ankuar se i pengon
fakti që për të realizuar transaksione te ndryshme iu duhen kartela të ndryshme dhe sa më
shumë kartela që ata i posedojnë, rreziku për humbjen e ndonjërës prej tyre është më i
madh. Në fillim një ide e tillë mund të tingëllojë si nonsens, duke e ditur se secila kartelë
ka funksion ndryshe nga tjera, mirëpo nëse ekziston një mundësi, sado e vogël të jetë ajo
që të mund të bëhet reduktimi i kartelave, pa i reduktuar edhe funksionet që i kryejnë ato
në tërësi si p.sh. të krijohet vetëm një kartelë bankare e cila do të mund ti kryej të gjitha
funksionet e kartelave të tjera besoj do ishte shumë e mirëpritur nga ana e klientëve. Duke
e ditur se shekulli i XXI-të konsiderohet si shekulli i Teknologjisë Informative asgjë nuk
mund të cilësohet si e paarritshme në këtë drejtim, vetëm se duhet punë dhe angazhim më
i madh në mënyrë që të arrihet caku i synuar.

4. Secili institucion bankar në mënyrë që të i ndihmoj klientët e tij konsideroj që përveç

ofrimit të manualit të përdorimit të shërbimeve të ndryshme elektronike bankare është më
e nevojshme dhe e pranueshme nga klientët me nivel të ndryshëm shkollimi, të krijoj video
instruksione për secilin shërbim elektronik nga ku klientët do te mund të shihnin rrjedhën
e një transaksioni pa marrë parasysh çfarë është ai nga fillimi deri në fund dhe në fillet e
përdorimit të shërbimeve elektronike do iu ndihmonte shumë atyre deri sa të i përvetësojnë
ato. Disa nga bankat e ofrojnë një opsion të tillë dhe klientët e tyre kanë rezultuar shumë
të kënaqur, që do të thotë se ka pas ndikim pozitiv tek ta një veprim i tillë dhe si kërkesë
është që të gjitha bankat pa dallime të ndërmarrin veprime të tilla.

80
 7. Bibliografia

1. Beqiri, E. (2016). Biznesi Elektronik. Prishtine.

2. Berisha, M. (2011). Biznesi elektronik (skript). Prishtine.

3. Bob Matthews, Liz Ross. (2010). Metodat e hulumtimit ( Udhëzues praktik për shkencat sociale
dhe humane). Harlow: Pearson Education Limited.

4. Hameli, K. (2017). Teknikat Statistikore me Shumë Ndryshore me Aplikim në SPSS (përkthim nga
turqishtja).

5. Mohamed Shah, Steve Clarke. (2009). E-Banking Management: Issues, Solutions and Strategies.
New York: Information Science Reference. Gjetur tetor 13, 2019

6. Jolly, V. (n/a). The influence of internet banking on the efficiency and cost savings for banks'
costumers. International Journal of Social Sciences and Management, 3(3), pp. 169.

7. Khan, H. F. (2017). E-Banking: Benefits and Issues. American Research Journal of Business and
Management, 3(1), 7. Gjetur Janar e Enjte, 2020

8. Krastafilaku, E. (2014). MODELE TË REJA TË SHËRBIMEVE BANKARE, BAZUAR NË

TEKNOLOGJITË E INFORMACIONIT DHE KOMUNIKIMIT. Tezë e Doktoraturës, Tiranë.
Gjetur Nëntor 27, 2019, nga https://dokumen.tips/documents/doktoratura-elona-xhina-fakulteti-i-
shkencave-i-natyrore-.html

9. Kristine Kirakosyan, Doina Danaiata. (2013). Communication management in electronic banking.

Better communication for better relationship. Procedia (social and behaviour sciences, p.p. 8.

10. Nuthan K, Nagarathna B M, Sumana Nayaka R L, Vidya Rathna B. (2015). An Automated Teller
Machine. International Journal of Novel Research in Computer Science and Software
Engineering, 2(1), pp. 43.

11. Salamah, N. H. (2017, Janar 10). Impact of Electronic Banking Services on Bank Transactions.
Canadian Center of Science and Education , 2(9), pp. 118.

12. Sejdija, Q. (2017). Pranimi i shërbimeve bankare në telefon (mobile banking). Një studim mbi
përceptimet e klientëve të bankave në Kosovë. Tiranë: Universiteti Europian i Tiranës. Gjetur
Nëntor 29, 2019, nga http://uet.edu.al/new/wp-content/uploads/2019/06/Qemajl-Sejdija-1.pdf

13. Agarwal, A. (2019). Advantages and Disadvantages of Internet Banking. Gjetur Nëntor 30, 2019,
nga Tough Nickel: https://toughnickel.com/personal-finance/Advantages-and-Disadvantages-of-
Internet-Banking

14. Ahmeti, K. (2019). Së shpejti pritet të hiqen provizionet për pagesat në POS. (A. Mavraj,
Intervistuesi) Prishtinë: Epoka e Re. Gjetur Janar 17, 2020, nga https://www.epokaere.com/se-
shpejti-pritet-te-hiqen-provizionet-per-pagesat-ne-pos/

15. Balija, P. (2018, Tetor 26). Siguria e shërbimeve bankare në Kosovë. (RTK, Intervistuesi) Gjetur
Mars 25, 2020, nga https://www.bankassoc-kos.com/Al/video/306/siguria-e-sherbimeve-bankare-
ne-kosove-eshte-shume-e-larte/

81
16. Banka e Shqipërisë. (2007). Bankat në epokën e internetit. Tiranë: Banka e Shqipërisë. Gjetur
Janar 24, 2020, nga
https://www.bankofalbania.org/rc/doc/Bankat_ne_epoken_e_internetit_3242_1_6803.pdf?fbclid=
IwAR1v_OVLngtNIrvGWX1f_xQ0ietbns-Xyv6cYucIn-f3CUZns5F612UC3qI

17. Banka e Shqipërisë. (2007). Paraja elektronike: E ardhmja e parasë? Tiranë. Gjetur Dhjetor 4,
2019, nga
https://www.bankofalbania.org/Botime/Botime_edukative/Paraja_elektronike_Eardhmja_e_paras
e.html

18. Banka Kombëtare Tregtare. (2019). Mobile Banking. Gjetur Shkurt 10, 2020, nga Banka
Kombëtare Tregtare: https://bkt-ks.com/

19. Banka Qendrore Evropiane. (1998). Raport mbi paranë elektronike. Frankfurt: Banka Qendrore
Evropiane. Gjetur Janar 11, 2020, nga https://www.ecb.europa.eu/pub/pdf/other/emoneyen.pdf

20. Bibolli, E. (2015). Shërbimet moderne bankare dhe inovacionet teknologjike e pavarësojnë dhe e
fuqizojnë klientin e bankave. Gjetur Nëntor 24, 2019, nga Telegrafi:
https://telegrafi.com/sherbimet-moderne-bankare-dhe-inovacionet-teknologjike-e-pavaresojne-
dhe-e-fuqizojne-klientin-e-bankave/

21. Bloomenthal, A. (2019). Credit Card. Gjetur Shkurt 2, 2020, nga Investopedia:
https://www.investopedia.com/terms/c/creditcard.asp

22. BQK. (2006). Raport vjetor. Raporti vjetor 2006, fv. pp. 27-28. Gjetur Janar 18, 2020, nga
https://bqk-kos.org/repository/docs/2010/Raport%20Vjetor%202006.pdf

23. BQK. (2006). Raport vjetor. Raporti vjetor 2005, fv. pp. 57-58. Gjetur dhjetor 23, 2019, nga
https://bqk-kos.org/repository/docs/2010/BPK%20Raporti%20Vjetor%202004.pdf

24. BQK. (2008, Maj). Raporti vjetor. Raporti vjetor 2007, f. 149. Gjetur në https://bqk-
kos.org/repository/docs/2010/Raport%20Vjetor%202007.pdf

25. BQK. (2009). Raport vjetor. Raporti vjetor 2008, fv. pp. 31-32. Gjetur në https://bqk-
kos.org/repository/docs/2010/BQK%20Raporti%20Vjetor%202008.pdf

26. BQK. (2009). Raport vjetor krahasues mbi instrumentet elektronike. Prishtinë: BQK. Gjetur
Dhjetor 13, 2019, nga https://www.bqk-
kos.org/repository/docs/SistemiIPagesave/Raport%20vjetor%20krahasues%20mbi%20instrument
et%20eletronike%201.pdf

27. BQK. (2015). Raporti vjetor. Raporti vjetor 2014, f. pp. 30. Gjetur Dhjetor 13, 2019, nga
https://bqk-kos.org/repository/docs/2015/Raporti%20Vjetor%202014.pdf

28. BQK. (2017, Janar 28). Paraja Elektronike. Prishtinë. Gjetur Nëntor 16, 2019, nga https://bqk-
kos.org/repository/docs/2015/Broshura%20per%20para%20elektronike.pdf

29. BQK. (2018). Analizë mbi Përdorimin e Instrumenteve të Pagesave. Prishtinë: BQK. Gjetur Mars
15, 2020, nga https://www.bqk-
kos.org/repository/docs/SistemiIPagesave/Analize%20Tremujore.pdf

30. BQK. (2019). Përdorimi i kartelave në Kosovë. Prishtinë: BQK. Gjetur janar 24, 2020, nga
https://bqk-
kos.org/repository/docs/SistemiIPagesave/Perdorimi%20i%20kartelave%20ne%20Kosove.pdf

82
31. BQK. (2019). Rregullore për Instrumentet e Pagesave Elektronike. Prishtinë: BQK. Gjetur
Shkurt 28, 2020, nga https://bqk-
kos.org/repository/docs/korniza_ligjore/shqip/Rregullore%20per%20Instrumentet%20e%20Pages
ave%20Elektronike.pdf

32. Caldwell, M. (a.d.). What is a debit card. Gjetur Prill 14, 2020, nga The Balance:
https://www.thebalance.com/what-is-a-debit-card-
2385853?utm_source=pinterest&utm_medium=social&utm_campaign=shareurlbuttons

33. English, T. (2019). The Interesting History and Function of Automated Teller Machines. Gjetur
Nëntor 20, 2019, nga Interesting Engineering: https://interestingengineering.com/the-interesting-
history-and-function-of-automated-teller-machines

34. Fontinelle, A. (2020). Debit Card. Gjetur Shkurt 6, 2020, nga Investopedia:
https://www.investopedia.com/terms/d/debitcard.asp

35. Frankenfield, J. (2019). Online Banking. Gjetur Tetor 23, 2019, nga Investopedia:
https://www.investopedia.com/terms/o/onlinebanking.asp

36. Kappel, M. (2017). What is an EFT Payement. Gjetur Tetor 17, 2019, nga Patriot software:
https://www.patriotsoftware.com/blog/accounting/what-is-electronic-funds-transfer-eft/

37. ProCredit Bank. (2019). Shërbimet përmes SMS. Gjetur Shkurt 16, 2020, nga ProCredit Bank:
https://pcbkos-website.azurewebsites.net/shq/klientet-e-biznesit/sherbimet-tjera/sherbimet-
permes-sms/

38. Raiffeisen Bank. (2020). Raiffeisen Plus, platformë e shërbimeve digjitale që ndryshon përvojën
bankare. Gjetur Shkurt 20, 2020, nga Raiffeisen Bank: https://www.raiffeisen-
kosovo.com/shq/lajmi/raiffeisen-plus-platforme-e-sherbimeve-digjit-28/

39. Shoqata e Bankave të Kosovës. (2016). Shërbimet digjitale bankare në Kosovë. Prishtinë. Gjetur
Nëntor 21, 2019, nga
file:///C:/Users/blacksn0w/Downloads/STRAS_DIGITAL_BANKING_ALB1511995187.pdf

40. Shoqata e bankave të Kosovës. (2020). Sektori bankar. Gjetur Janar 2, 2020, nga Shoqata e
bankave të Kosovës: https://www.bankassoc-kos.com/Al/sektori-bankar/

41. Shoqata Shqiptare e Bankave. (2017). Kartat Bankare. fv. pp. 4-6. Gjetur Janar 28, 2020, nga
https://www.bankofalbania.org/rc/doc/Kartat_Bankare_7671_1_7689.pdf

83
 Aneks

Pyetësor lidhur me përdorimin e shërbimeve elektronike bankare në Komunën e Vitisë

Të nderuar,

Ky pyetësor është pjesë e një hulumtimi që ka të bëjë me konceptin e shërbimeve elektronike bankare dhe
përdorimin e tyre nga qytetarët e Komunës së Vitisë.

Qëllimi i këtij pyetësori është të kuptojmë se sa qytetarët e Komunës së Vitisë i përdorin shërbimet
elektronike bankare dhe të dhënat e grumbulluara nga ky pyetësor do të përdoren për hulumtimin i cili do
të realizohet në mbështetje të punimit të diplomës në studimet Master, programi "Qeverisje
Elektronike".

Pjesëmarrja e juaj në këtë hulumtim është vullnetare dhe informacioni i mbledhur nga ky pyetësorë do të
trajtohet në mënyrë konfidenciale.

Ju faleminderit shumë që ndatë pak nga koha e juaj për plotësimin e këtij pyetësori.

P1. Gjinia e juaj:

1. Femër
2. Mashkull

P2. Mosha e juaj:

1. 18-30 vjeç
2. 30-40 vjeç
3. 40-50 vjeç
4. 50-60 vjeç
5. mbi 60 vjeç

P3. Niveli i shkollimit:

1. I/e pashkolluar
2. Shkolla fillore
3. Shkolla e mesme
4. Studime bachelor
5. Studimet master
6. Doktoratë

P4. Vendbanimi i juaj:

1. Fshat (zonë rurale)

2. Qytet (zonë urbane)

84
P5. A jeni i punësuar?

1. Po
2. Jo
3. Studentë/e

P6. Klient i cilës bankë jeni?

1. BKT
2. Raiffeisen Bank
3. Pro Credit Bank
4. NLB
5. Banka Ekonomike
6. BPB
7. TEB
8. Banka Komerciale e Beogradit
9. Ziraat Bank Kosova
10. IS Bank

P7. A i përdorni shërbimet elektronike bankare? (Këtu përfshihen përdorimi i bankomatëve, POS
terminaleVE, kompjuterëve ose telefonave për realizimin e transaksioneve etj.)

1. PO
2. JO

P8. Cilat janë arsyet e përdorimit të shërbimeve elektronike bankare?

1. Tërheqje
2. Informacion
3. Gjendje e llogarisë
4. Transaksione bankare
5. Blerje

P9. Cilat janë mënyrat kryesore që ju zgjidhni për të vepruar kur ju kërkohet të përdorni llogarinë
bankare?

1. Bankomatët
2. Prania fizike në bankë
3. E-banking (në kompjuter)
4. M-banking (në telefon)

P10. Zakonisht cila është vlera e transaksionit të cilin e realizoni gjatë përdorimit të këtyre shërbimeve?

1. 0-20 euro
2. 21-50 euro
3. 51-100 euro
4. 100-200 euro
5. mbi 200 euro

85
P11. Sa jeni të kënaqur me shërbimet elektronike bankare që i ofron banka e juaj?

Aspak dakord
1
2
3
4
5
Shumë dakord

P12. A i besoni sigurisë së bankave në ofrimin e shërbimeve elektronike bankare?

Aspak dakord
1
2
3
4
5
Shumë dakord

P.13 Sa shpesh i shfrytëzoni shërbimet elektronike të ofruar nga bankat?

1. Periudha javore
2. Periudha mujore
3. Periudha 6 mujore
4. Periudha vjetore
5. Asnjëherë

P.14 Cila është arsyeja që hezitoni ti përdorni shërbimet elektronike bankare?

1. Janë më të ndërlikuara për ti kuptuar

2. Janë të pasigurta
3. Janë të ngadalshme
4. Frika nga mundësia e gabimit
5. Janë më të shtrenjta

P.15 Cilat janë arsyjet që ju shtyejn të i përdorni shërbimet elektronike bankare?

1. Janë më të shpejta
2. Janë më të sigurta
3. Ofrojnë çasje 24 orë në ditë
4. Shmangin kontaktet me punëtorët e bankës
5. Kursejnë kohën
6. Lehtësojnë kryerjen e transaksioneve

86