Eksantrik veya moment yüklü temeller

Çoğu temeller, düşey yükler ağırlık merkezine gelecek şekilde

inşa edilirler, bundan dolayı üniform taban (temas) basıncı
oluşur. Fakat, bazen ağırlık merkezi dışında bir noktadan
yüklere yer vermek gerekli olabilir (Şekil 5.8). Bunlar eksantrik
yükler olarak isimlendirilir ve üniform olmayan taban basıncı
oluşturur. Taban basıncının lineer dağıldığını varsayarak,
taban basıncının eksantiristesi, e:
e=taban basınç dağılışının eksantrikliği
PeL P=uygulanan düşey yük
e= eL=uygulanan düşey yükün eksantristesi
P + Wf Wf=temelin ağırlığı
 Eksantrik veya moment yüklü temeller

Şekil 5.8. Tekil temellerde a)eksantrik yük b) moment yükleri

 Eksantrik veya moment yüklü temeller
Diğer benzer koşul şekilde görüldüğü gibi temellere moment
uygulandığı zaman oluşur. Bu moment üniform olmayan
taban basıncı oluşturur. Bu durumda, taban basıncının
eksantirikliği:
M
e=
P + Wf
İki durumda da yüzeysel temellerin altındaki taban basıncı
dağılımının doğrusal olduğu kabul edilir. Bu gerçeğin bir
basitleştirmesi olmakla birlikte pratik tasarım amaçları için
yeteri kadar doğrudur. Bu varsayımın radye temeller için
makul olamayabileceğini unutmayınız.
Tek yönlü eksantiriste veya moment yüklemesi

Eğer eksanatiriste veya moment yükeri

b yönünde olursa, taban basınç
dağılığı şekil 5.9 daki gibi olur.

Şekil 5.9. farklı eksantristeli

temellerin altında taban
basınç dağılımı
a)e<B/6
b)e=B/6
c)e>B/6
 Eksantrik veya moment yüklü temeller
Eğer e ≤ B/6 ise, taban basınç dağılış yamuktur(şekil 6.9.a).
Kare veya dikdörtgen temeldeki minimum ve maksimum
taban basınçları:
 Eksantrik veya moment yüklü temeller
Eğer eksantriklik veya moment sadece L yönünde olursa denklemde B
yerine L yazınız. Sürekli temeller için, P ve M yerine sırasıyla P/b ve M/b
kullanınız. Ve A yerine B kullanınız.
Eğer e=B/6 ise (yani bileşke kuvvet temelin üçte birlik noktasına
etkirse), qmin=0 olur. Ve taban basınç dağılmı üçgen olur. Bundan dolayı
e ≤ B/6 olduğu sürece, tüm taba boyunca taban basıncı olacaktır.
Bununla birlikte, e>B/6 ise, taban basıncının bileşkesi üçte birlik
noktanın dışında etkir ve basınç dağılımı şekil 6.9c deki gibi olur.
Temelin bir kenarında çekme oluşur, fakat zemin çekme gerilmesi
almaz, temelin bu kenarının zeminle olan bütün temas basıncı
kaybolacaktır. Ayrıca, karşı kenardaki yüksek temas basıncı büyük
oturmaya neden olabilir. Net sonuç, temelin arzu edilmeyen aşırı yana
yatmasıdır. Bu nedenle eksantirik ve moment yüklü temeller aşağıdaki
koşulu sağlamalıdır.
e ≤ B/6
 ÖRNEK
1.5 metre genişliğindeki sürekli bir temel şekilde gösterildiği gibi 54 kN/m lik
düşey eksenel yüke ve temel boyunca yatay olarak etki eden 9 kNm/m lik bir
moment maruz kalmaktadır. Temel tabanı üzerindeki bileşke kuvvetin çekirdek
içinde olup olmadığını ve maksimum minimum taban basıncını hesaplayınız.
 ÖRNEK
𝑊𝑓 = 1.5𝑥0.5𝑥24 = 18 𝑘𝑁/𝑚

9
𝑒= = 0.125𝑚
54 + 18

𝐵 1.5
= = 0.25𝑚
6 6
𝐵
𝑒< Ç𝐸𝐾İ𝑅𝐷𝐸𝐾 İÇİ𝑁𝐷𝐸
6

𝑃 + 𝑊𝑓 6𝑒 54 + 18 6𝑥0.125
𝑞𝑚𝑖𝑛 = − 𝑢𝑑 1− = −0 1− = 24𝑘𝑁/𝑚2
𝐵 𝐵 1.5 1.5

𝑃 + 𝑊𝑓 6𝑒 54 + 18 6𝑥0.125
𝑞𝑚𝑎𝑥 = − 𝑢𝑑 1+ = −0 1+ = 72𝑘𝑁/𝑚2
𝐵 𝐵 1.5 1.5
 İki yönlü eksantriste veya moment yükleme
Eğer tabana etkiyen bileşke kuvvet hem B hem de L yönünde eksantirikse,
temelin tüm tabanı boyunca taban basıncının basınç olması için, bileşke
kuvvetin şekil 6.10’da gösterilen elmas şeklindeki çekirdek içinde yer
almalıdır. Sadece aşağıdaki koşul sağlanırsa çekirdek içinde yer alır.
eB=B yönündeki eksantiriste, eL= L yönündeki eksantiriste
6𝑒𝐵 6𝑒𝐿
+ ≤1
𝐵 𝐿
Yukarıdaki eşitliğin sağlanması durumunda bir kare veya dikdörtgen temelin
dört köşesindeki q’nun büyüklüğü aşağıdaki gibi olur.
 İki yönlü eksantriste veya
moment yükleme

Şekil 5.10. a)Düşey yükün B ve L yönlerinin ikisinde de eksantrik olduğu

tekil temelin altındaki basınç dağılımı b) temelin tabanının tamamında
q=>0 durumunu sağlamak için bileşke kuvvet taralı alan içinde kalmalıdır.
 ÖRNEK
3 m karelik bir temele 200 kN luk düşey yük etki etmekte ayrıca , her biri 124
kN-m büyüklüğünde, temelin yanlarına paralel eksenli iki moment
etkimektedir. Temelin gömülme derinliği 1 m'dir ve yeraltı suyu tablası büyük
bir derinliktedir. Eksantrik yükleme gereksinimlerinin karşılanıp
karşılanmayacağını belirleyin. Bu gereksinimler karşılanmazsa, bu
gereklilikleri karşılamak için gereken minimum taban genişliğini (B)
belirleyiniz.
 ÖRNEK
1-tek yönlü eksantiriste:

e≤B/6 olduğundan sağlamaktadır.

 ÖRNEK
1-iki yönlü eksantiriste:

kabul edilemez.

Temel , tek yönlü eksantriklik için yeterli olsa da, iki yönlü eksantriklik
kriterini karşılamaz, çünkü bileşke kuvvet sonuçta çekirdek dışındadır. Bu,
temelin bir köşesinin kaldırılabileceği ve aşırı eğilmeye neden olabileceği
anlamına gelir. Bu nedenle, B'yi artırmak gereklidir.
 Eşdeğer üniform yüklü temel (Azaltılmış genişlik yöntemi)
Şekil 6.11‘de gösterildiği gibi eksantrik veya moment yüklü bir temelimiz
olduğunda, hesaplama amaçlı olarak, eşdeğer üniform yüklenmiş temelin
boyutlarını belirlemek uygundur. Eşdeğer temel, orijinal temelle aynı yükü
taşıyan ancak temel taban basıncının eşit olacağı şekilde farklı boyutlara
sahip bir temeldir (Meyerhof, 1963; Brinch Hansen, 1970). Bu azaltarak B
boyutunu B’ ve L boyutunun L’ üne azaltılmasıyla gerçekleştirilir.

Bu temel için eğdeğer taban basıncı, qeq, gerçek temelin taban basıncından
daha büyük olacaktır. aşağıdaki gibi hesaplanır.
 Eşdeğer üniform yüklü temel (Azaltılmış genişlik yöntemi)

Şekil 5.11. Eksantrik yüklü veya moment yüklü bir temel için eşdeğer üniform yüklü temel
 ÖRNEK
1.5 m x 2.2 m boyutlarındaki bir temel 0.7 metre derinliğe inşa edilmiştir.
düşey yük 360 kN, B yönündeki moment 40 kN.m ve L yönündeki moment 65
kN.m dir. Eşdeğer üniform yüklenmiş temelin boyutlarını bulunuz ve eşdeğer
taban basıncını hesaplayınız. W f = 1.5x2.2x0.7x24 = 55.44kN
40
eB = = 0.096m
360 + 55.44
65
eL = = 0.156m
360 + 55.44
6(0.096) 6(0.156)
+ = 0.81 < 1 ok
1.5 2.2
B'= 1.5-2(0.096)= 1.308m
L'= 2.2-2(0.156)= 1.888m
360 + 55.44
qeq = = 168.2kN / m 2
1.308x 1.888
 ÖZET
• Yüzeysel temeller, yapısal yükleri yüzeye yakın zeminlere ileten temellerdir. Tekil temel ve
radye temel olmak üzere iki çeşidi vardır.
• Geçmişte diğer malzemeler kullanılmasına rağmen, bugün hemen hemen tüm yüzeysel
temeller betonarmeden yapılmaktadır.
• Tekil temeller genellikle orta-iyi zemin koşulu yerlerde, küçük orta boy yapılarda kullanılır.
Radye temeller daha çok büyük yapılarda ve özellikle de farklı oturma problemi olan ve
temelleri yeraltı su seviyesi altında olanlarda kullanılır.
• Taban basıncının gerçek dağılımı, zemin özelliklerine, temelin rijitliğine ve yüklemenin
eksantrikliğine bağlı olarak karmaşık bir fonksiyondur. Genel olarak, taban basıncının tek
tip veya temelin tabanı boyunca üçgen biçimde dağıtılmış olduğunu varsayıyoruz.
• Temellere uygulanan yükler eksantrik ise veya moment yükleri uygulanırsa, ortaya çıkan
taban basıncı dağılımı da eksantrik olacaktır. Bu gibi durumlarda, temelin, taban basıncı
bileşkesinin, temelin orta üçte biri içinde (tek yönlü eksantriklik için) veya elmas şeklinde
bir çekirdek içinde (iki yönlü eksantiriste ) tasarlanması gerekir. Bu gereksinim, temelin
tüm tabanının basınç taban basıncı taşımasını sağlar ve kaldırma problemlerini önler.
• Eksantrik olarak yüklenen temeller, eşdeğer üniform yüklenmiş temellere
dönüştürülebilir. Bu yöntem eksantrik yüklü temellerin tasarımını basitleştirmek için
kullanılır.
KAYNAKLAR:
Coduto D.P., Kitch W.A. And Yeung M.R. Foundation Design Principles and
Practices, Third Edition, Pearson
Deprem Yönetmeliği, 2019