7.4.

TAŞIMA KAPASİTESİ YENİLMESİNE KARŞI TEKİL TEMELLERİN TASARIMI

İzin verilebilir Gerilme tasarımı:

qk
qa =
F
𝑞 ≤ 𝑞𝑎
 (ÖRNEK İZİN VERİLEBİLİR GERİLME TASARIMI)
3X L metre uzunluğundaki bir dikdörtgen temelin uzunluğu yönünde 100 kN.m tasarım momenti ve 200 kN
tasarım düşey yükü etki etmektedir. İzin verilebilir gerilme tasarım yöntemini kullanarak L uzunluğunu bulunuz.
Vesic teorisi kullanılacaktır. Temelin gömme derinliği 1m’dir. Drenajsız kayma mukavameti 20 kPA ve birim ağırlığı
19 kN/m3 dür. Yeraltı su seviyesi 4 metre aşağıdadır. Azaltılmış genişlik yöntemi kullanılacaktır.
7.4. TAŞIMA KAPASİTESİ YENİLMESİNE KARŞI TEKİL TEMELLERİN TASARIMI
Taşıma gücü Yöntemi:
 TAŞIMA GÜCÜ YÖNTEMİ (ÖRNEK)
tek sütunlu bir karayolu köprüsü, kum üzerine kurulmuş kare şeklinde bir temel üzerinde
desteklenecektir. Bu temelin tabanı zemin yüzeyinin 1,8 m altında olacaktır. Faktörlü
düşey basınç tasarım yükü temel ağırlığı da dahil 4500 kN dir. Zemin c’=0 ve ɸ’=31 (SPT
den ampirik bağıntılardan elde edilmiştir.) ve γ=17.5 kN/m3 dür. Su seviyesi çok
derindedir. Taşıma gücü yöntemini kullanarak B genişliğini bulunuz.
6.5. ZEMİNLERDE TAŞIMA KAPASİTESİ-YEREL ZIMBALAMA KAYMA DURUMLARI
Daha önce tartışıldığı gibi, mühendisler çok nadir durumlarda yerel ve zımbalama
kayma taşıma kapasitelerini hesaplamak zorunda kalırlar. Çünkü, oturma
analizlerinde dolaylı olarak bu tip yenilmeye karşı önlem alınır. Ayrıca, eksiksiz bir
taşıma gücü analizi aşağıdaki nedenlerden dolayı karmaşık olacaktır:

• Yerel ve zımbalama kayma yenilme şekilleri iyi tanımlanmış kayma yüzeylerine

sahip değildir ve bu nedenle değerlendirilmeleri zordur.
• Zemin artık sıkışmaz olarak dikkate alınabilir.
• Yenilme ani değildir, bu yüzdende yenilme yükünü tanımlamak zordur.
• Ölçek etkileri model temel deneylerini doğru olarak yorumlamayı güçleştirir.
6.5. ZEMİNLERDE TAŞIMA KAPASİTESİ-YEREL ZIMBALAMA KAYMA DURUMLARI
Terzaghi c’ ve ɸ’nün uygun olarak azaltılmış değerleri ile genel kayma formüllerini
kullanarak, yerel kayma taşıma kapasitesini hesaplamak için basit bir yol
önermiştir.

Vesic aşağıdaki formülü geliştirmiştir. Rölatif sıkılığı %67’den az olan kumlar içindir.
 6.6. TABAKALI ZEMİNLERİN TAŞIMA GÜCÜ
Bu bölümde buraya kadarki analizler sadece c’, ɸ’; ve γ’nın derinlikle sabit olduğu
durumu dikkate almıştır. Ancak, çoğu zemin profilleri bu kadar üniform değildir. Bu
nedenle, c’, ɸ’; ve γ’nın derinlikle değiştiği zeminler üzerindeki temellerin taşıma
gücünü hesaplama yöntemini de uygulmak gerekir. Bunu yapmak için 3 temel yol
vardır:
• Temel tabanı ve tabandan aşağı B derinliği arasındaki bölgede en düşük c’, ɸ’;
ve γ değerlerini kullanarak taşıma gücünü değerlendiriniz. Bu taşıma gücü
yenilmelerinin meydana geldiği zondur. Ve bu nedenle zemin parametrelerini
değerlendirmeniz gereken tek zondur. Kaymanın bir kısmı diğer sağlam
tabakalarda meydana geldiğinde bu yöntem muhafazakardır. Ancak, çoğu
tasarım problemleri yine de oturma tarafından kontrol edilir. Bu yüzdende
muhafazakar taşıma gücü analizi en basit ve en kolay çözüm olabilir. Diğer bir
deyişle, eğer taşıma gücü bir muhafazakar analizle bile tasarımı kontrol
etmiyorsa, daha detayla bir analiz yürütmeye gerek yoktur.
 6.6. TABAKALI ZEMİNLERİN TAŞIMA GÜCÜ
• Temel tabanı ve tabandan aşağı bir B derinliği arasındaki zon içinde her bir
tabakanın göreceli kalınlıklarına dayandırılan c’, ɸ’; ve γ’nın ağırlıklı ortalam
değerlerini kullanınız. Bu yöntem muhafazakar olabilir veya olmayabilir. Ancak,
dayanım parametrelerindeki farklar çok büyük olmadığı sürece kabul edilebilir
sonuçlar sağlamalıdır.
• Temel altında bir dizi deneme yenilme yüzeyleri göz önünde bulundurunuz. Ve
şev duraylılık analizlerinde kullanılanlara benzer yöntemler kullanarak her bir
yüzey üzerindeki gerilmeleri değerlendiriniz. En düşük qk değerini veren yüzey
en kritiktir. Bu yöntem üçü arasında en doğru olandır gerçekleştirmek için de
en büyük çabayı gerektirir. Sadece karmaşık zemin profilleri üzerindeki kritik
projeler için uygundur.
 6.6. TABAKALI ZEMİNLERİN TAŞIMA GÜCÜ (ÖRNEK)
Yukarıda anlatılan ikinci yöntemi kullanarak, şekilde gösterilen kare temeldeki
taşıma gücü yenilmesine karşı emniyet faktörünü bulunuz.
 7.6. TABAKALI ZEMİNLERİN TAŞIMA GÜCÜ
Şekil 6.8. ‘de altında yumuşak zeminler bulunan ince sert bir tabakanın üzerinde inşa edilen yüzeysel bir
temel şekilde özel dikkat gerektiren tabakalı bir zemin durumu görülmektedir. Bu gibi sert tabakalar,
yumuşak kil çökellerinin çoğunda yaygındır ve aldatıcı olabilir. Çünkü temeller için iyi destek sağladıkları
izlenimini vermektedir. Ancak, taşıma gücü yenilmesi için kayma yüzeyi altta bulunan zayıf zeminlerin içine
uzanacaktır. Bu özellikle, radyeler gibi geniş temeller için problemdir. Çünkü, bunların kayma yüzeyleri de
benzer şekilde derindedir. Bu durum yukarıda anlatılan üçüncü yöntemi kullanarak değerlendirilmelidir.
Ayrıca, zımbalama kesme yenilmesi potansiyelinin kontrol edilmesi gereklidir.

Şekil 6.8. Altında yumuşak zemin bulunan sert

Katman üzerindeki tekil temel
 6.10 YÜZEYSEL TEMELLERİN YATAYDA KAYMA KARŞI TASARIMI
İkinci Geoteknik nihai sınır durumu, uygulanan kayma yükü nedeniyle temelin yatay kaymasından oluşur.
Bu kesme yükleri, istinat duvarlarından gelenler gibi kalıcı olabilir veya binalardaki rüzgar veya sismik
yüklerde olduğu gibi geçici olabilir. Tekil temeller, uygulanan kesme yüklerine iki yolla dayanır: ayak tabanı
boyunca sürtünme ve ön kenardaki pasif toprak basıncı yoluyla. Ek olarak, aktif bir toprak basıncı kontrol
kenarında etki eder. Bu kuvvetlerin tümü Şekil 6.9‘da gösterilmiştir.

Şekil 6.9. Tekil temele etki eden kayma yükleri

 6.10 YÜZEYSEL TEMELLERİN YATAYDA KAYMA KARŞI TASARIMI
Yatayda kayma ile ilgili olarak statik ve deprem içeren yükleme
durumlarının her birinde aşağıdaki eşitsizlik sağlanacaktır.

Burada Vth temel tabanına etkiyen tasarım yatay kuvvetini, Rth tasarım
sürtünme direncini Rpt ise tasarım pasif direncini göstermektedir. Rth
drenajlı durumda aşağıdaki denklemler hesaplanabilir.

Burada Ptv temel tabanına etkiyen tasarım düşey basın kuvvetini, δ ise
temel tabanı ile zemin arasındaki sürtünme açısını göstermektedir.
 6.10 YÜZEYSEL TEMELLERİN YATAYDA KAYMA KARŞI TASARIMI
Sürtünme katsayısı tanδ, saha deneyleri ile aksi belirtilmedikçe, tabloda verilen değerler
alınacaktır.

Tasarım sürtünme direnci Rth kohezyonlu zeminlerde (drenajsız durum)

Ac temel altındaki basınç gerilmelerinin oluştuğu toplam alanı ifade etmektedir.

 7.10 YÜZEYSEL TEMELLERİN YATAYDA KAYMA KARŞI TASARIMI
Tasarım pasif direnci Rpt, karakteristik pasif direnç Rpk’nın dayanım
katsayısını bölünmesiyle hesaplanacaktır.

Yeraltı su seviyesi altındaki temellerde, depremde tasarım direnci

zeminin drenajsız kayma dayanımı esas alınarak hesaplanacaktır.
 6.10 YÜZEYSEL TEMELLERİN YATAYDA KAYMA KARŞI TASARIMI (ÖRNEK)
1.8x1.8 metre boyutlarında yerinde dökülmüş ve 1 metre gömme
derinliğine sahip temel bir kolon yükünü taşımak inşa edilmiştir.
faktörlü kesme tasarım yükü 100 kN ve faktörlü düşey tasarım yükü
400 kN olarak varsayınız. Tasarım kesme yüküne güvenli bir şekilde
dayanıp dayanmayacağını belirlemek için Taşım gücü yöntemini
kullanınız.γ=18 kN/m3. ɸ’=29.
 6.10 YÜZEYSEL TEMELLERİN YATAYDA KAYMA KARŞI TASARIMI (ÖRNEK)
Bir bina kolonu 5500 kN faktörlü nihai yük ve 1200 kN faktörlü yatay
kuvvetin etkisi altındadır. Kolonun altındaki temelin boyutlatı 1.5
mx1.5 metre ve derinliği 1.7 metredir. Zemin ɸ’=32 ve γ=18.8 kN/m3
olan kum zemindir. Yeraltı su seviyesi 6 metre derindedir. Kaymaya karşı
güvenli olup olmadığını belirleyiniz.
KAYNAKLAR:
Coduto D.P., Kitch W.A. And Yeung M.R. Foundation Design Principles and
Practices, Third Edition, Pearson
Deprem Yönetmeliği, 2019