MT1 Gaia 12 Deribatuenkalkuluarenhastapenak - Erabilerak

You might also like

Download as pdf or txt
Download as pdf or txt
You are on page 1of 52

DERIBATUAK

12 KALKULATZEN HASI.
ERABILERAK

301. orrialdea

HAUSNARTU ETA EBATZI

Martxan dagoen autobusa hartu

Honako grafiko honetan, lerro gorriak geltokitik abiatu den eta apurka-apurka
gero eta abiadura gehiago hartzen duen autobusaren higidura adierazten du.

① eta ② berandu iritsi eta martxan doan autobusa hartzeko korrika ari diren
pertsonak dira.

50 m

5s 10 s 15 s 20 s

a) ② bidaztia bizikletan eraman dute autobuseraino. Deskribatu horren higidura,


eta kalkulatu zenbateko abiaduran doan.

b) Zenbateko abiadura darama gutxi gorabehera autobusak ② bidaztiak harra -


patzen duenean?

Bidazti hori ere astiro igotzen da autobusera ?

a) El pasajero 2 llega a la parada 10 s después de que saliera el autobús, y lo alcanza 5 s


después, 40 m más allá.
40
Corrió, por tanto, a = 8 m/s. Es decir: 8 · 3,6 = 28,8 km/h
5

b) En el instante 14 s está a 35 m de la parada. En el instante 16 s está a 50 m de la


parada.
15 m
Velocidad media = = 7,5 m/s = 27 km/h
2s
Las velocidades del pasajero 2 y del autobús son, aproximadamente, iguales en el mo-
mento en el que el pasajero accede al autobús; por tanto, accederá suavemente.

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


1
Hobe da itxarotea ala autobusaren atzetik joatea?

③ eta ④ bidaztiak, autobusa irten den unean, geltokitik 100 m-ra daude. ③ bidaz-
tiak bertan itxaron eta autobusa handik igarotzen denean hartzea erabaki du.
④ bidaztiak era bitxian jokatu du. Era bitxian?

100 m 3

50 m

5s 10 s 15 s 20 s

a) Deskribatu ④ bidaztiaren higidura.


b) Azaldu zergatik den ④ bidaztiaren jokabidea autobusera igotzea benetan zaila
izango duen ③-rena baino zentzuzkoagoa.
a) Intenta alcanzar aproximadamente la velocidad que lleva el autobús para acceder a él
suavemente.
b) El pasajero 4 accede suavemente al autobús (con la misma velocidad, aproximada-
mente); sin embargo, el 3 no.

Errelebo-lasterketa

Honako grafiko honek bi atletak errelebo-lasterketa batean nola jokatu duten


erakusten digu:
a) Zergatik hasten dira korrikalariak arrapaladan 4 Ò 100 m-ko errelebo-laster-
ketetan, laguna heldu baino lehen?
b) Zer gertatuko litzateke laguna iritsi arte geldi
itxarongo balute? 2.º relevista
c) Zentzuzkoa da horien higiduren grafikoak
ukitzaileak izatea?
Nolakoak dira horien abiadurak “lekukoa” 1.er relevista
emateko unean?

a) Para que el “testigo” pase sin brusquedades del que llega al que se va.
b) El intercambio sería muy brusco y se perdería tiempo.
c) Sí, así llevarán los dos la misma velocidad, aproximadamente.

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


2
UNITATEA 12

303. orrialdea
1. Kalkulatu y = x 2 – 8x + 12 funtzioaren B.A.T. honako tarte hauetan:
[1, 2], [1, 3], [1, 4], [1, 5], [1, 6], [1, 7], [1, 8]
f (2) – f (1) 0–5
T.V.M. [1, 2] = = = –5
2–1 1
f (3) – f (1) –3 – 5
T.V.M. [1, 3] = = = –4
3–1 2
f (4) – f (1) –4 – 5
T.V.M. [1, 4] = = = –3
4–1 3
f (5) – f (1) –3 – 5
T.V.M. [1, 5] = = = –2
5–1 4
f (6) – f (1) 0–5
T.V.M. [1, 6] = = = –1
6–1 5
f (7) – f (1) 5–5
T.V.M. [1, 7] = = =0
7–1 6
f (8) – f (1) 12 – 5
T.V.M. [1, 8] = = =1
8–1 7

2. Kalkulatu y = x 2 – 8x + 12 funtzioaren B.A.T. [1, 1 + h] tarte aldakorrean. h-ri


balio egokiak emanez, egiaztatu aurreko ariketako emaitzak lortzen dituzula.
f (1 + h) – f (1) 2
T.V.M. [1, 1 + h] = = (1 + h) – 8 (1 + h) + 12 – 5 =
h h
2 h (h – 6)
= h – 6h = =h–6
h h
Dando a h los valores 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 se obtienen los resultados del ejercicio
anterior.

305. orrialdea
1. Kalkulatu y = 5x – x 2 funtzioaren deribatua 4 eta 5 abzisa-puntuetan.
f (4 + h) – f (4) 2
f ' (4) = lím = lím 5 (4 + h) – (4 + h) – 4 =
h80 h h80 h
2 2 h (–h – 3)
= lím 20 + 5h – 16 – h – 8h – 4 = lím –h – 3h = lím =
h80 h h80 h h80 h
= lím (–h – 3) = –3
h80

f (5 + h) – f (5) 2
f ' (5) = lím = lím 5 (5 + h) – (5 + h) – 0 =
h80 h h80 h
(5 + h) (5 – 5 – h)
= lím = lím (–5 – h) = –5
h80 h h80

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


3
3
2. Kalkulatu y = funtzioaren deribatua 1, –1 eta 5 abzisa-puntuetan.
x–2
f (1 + h) – f (1) [3/(1 + h – 2)] – (–3)
f ' (1) = lím = lím =
h80 h h80 h
[3/(h – 1)] + 3 3 + 3h – 3 3
= lím = lím = lím = –3
h80 h h 8 0 (h – 1) h h80 h–1

f (–1 + h) – f (–1) [3/(–1 + h – 2)] – (–1)


f ' (–1) = lím = lím =
h80 h h80 h
[3/(h – 3)] + 1 3+h–3 1 1
= lím = lím = lím =–
h80 h h 8 0 h (h – 3) h80 h–3 3

f (5 + h) – f (5) [3/(5 + h – 2)] – 1


f ' (5) = lím = lím =
h80 h h80 h
[3/(h + 3)] – 1 3–h–3 –1 1
= lím = lím = lím =–
h80 h h 8 0 h (h + 3) h80 h+3 3

1
3. Kalkulatu y = funtzioaren deribatua –2, –1, 1 eta 2 abzisa-puntuetan.
x

f (–2 + h) – f (–2) [1/(–2 + h)] – (–1/2)


f ' (–2) = lím = lím =
h80 h h80 h
h/(–4 – 2h) 1 –1
= lím = lím =
h80 h h80 2h – 4 4

f (–1 + h) – f (–1) [1/(–1 + h)] – (–1)


f ' (–1) = lím = lím =
h80 h h80 h
h/(h – 1) 1
= lím = lím = –1
h80 h h80 h–1

f (1 + h) – f (1) [1/(1 + h)] – 1


f ' (1) = lím = lím =
h80 h h80 h
(1 – 1 – h) –1
= lím = lím = –1
h80 h(1 + h) h80 1+h

f (2 + h) – f (2) [1/(2 + h)] – (1/2)


f ' (2) = lím = lím =
h80 h h80 h
(2 – 2 – h)/2·(2 + h) h –1 –1
= lím = lím = lím =
h80 h h 8 0 h·(4 + 2h) h 8 0 4 + 2h 4

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


4
UNITATEA 12

4. Kalkulatu y = x 2 – 2x funtzioaren deribatua –2, –1, 0, 1, 2, 3 eta 4 abzisa-pun -


tuetan.
f (–2 + h) – f (–2) 2
f ' (–2) = lím = lím (–2 + h) – 2 (–2 + h) – 8 =
h80 h h80 h
2 2 h (h – 6)
= lím 4 + h – 4h + 4 – 2h – 8 = lím h – 6h = lím = –6
h80 h h80 h h80 h

f (–1 + h) – f (–1) 2
f ' (–1) = lím = lím (–1 + h) – 2 (–1 + h) – 3 =
h80 h h80 h
2 2 h (h – 4)
= lím 1 + h – 2h + 2 – 2h – 3 = lím h – 4h = lím = –4
h80 h h80 h h80 h

f (0 + h) – f (0) 2 h (h – 2)
f ' (0) = lím = lím h – 2h – 0 = lím = –2
h80 h h80 h h80 h

f (1 + h) – f (1) 2
f ' (1) = lím = lím (1 + h) – 2 (1 + h) – (–1) =
h80 h h80 h
2 2
= lím 1 + h + 2h – 2 – 2h + 1 = lím h = 0
h80 h h80 h

f (2 + h) – f (2) 2
f ' (2) = lím = lím (2 + h) – 2 (2 + h) – 0 =
h80 h h80 h
2 2 h (h + 2)
= lím 4 + h + 4h – 4 – 2h = lím h + 2h = lím =2
h80 h h80 h h80 h

f (3 + h) – f (3) 2
f ' (3) = lím = lím (3 + h) – 2 (3 + h) – 3 =
h80 h h80 h
2 2 h (h + 4)
= lím 9 + h + 6h – 6 – 2h – 3 = lím h + 4h = lím =4
h80 h h80 h h80 h

f (4 + h) – f (4) 2
f ' (4) = lím = lím (4 + h) – 2 (4 + h) – 8 =
h80 h h80 h
2 2 h (h + 6)
= lím 16 + h + 8h – 8 – 2h – 8 = lím h + 6h = lím =6
h80 h h80 h h80 h

306. orrialdea
1. Kalkulatu f (x)) = 5x – x2 funtzioaren deribatua, eta, deribatu hori abiapuntu-
tzat hartuta, egiaztatu aurreko orrialdeko 1. ariketa ebatzian eta proposatutako
1. probleman lortutako balio zehatzak lor daitezkeela.
f (x + h) – f (x) 2 2
f ' (x) = lím = lím 5 (x + h) – (x + h) – (5x – x ) =
h80 h h80 h

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


5
2 2 2 2
= lím 5x + 5h – x – h – 2xh – 5x + x = lím –h – 2xh + 5h =
h80 h h80 h
h (–h – 2x + 5)
= lím = lím (–h – 2x + 5) = –2x + 5
h80 h h80

Sustituyendo x por los valores indicados, obtenemos:


f ' (1) = 3 f ' (0) = 5 f ' (3) = –1 f ' (4) = –3 f ' (5) = –5

2. Kalkulatu f (x ) = x 3 funtzioaren deribatua.


f (x + h) – f (x) 3 3
f ' (x) = lím = lím (x + h) – x =
h80 h h80 h
3 2 2 3 3 3 2 2
= lím x + 3x h + 3x h + h – x = lím h + 3x h + 3x h =
h80 h h80 h
2 2
= lím h (h + 3xh + 3x ) = 3x 2
h80 h

3
3. Kalkulatu f (x ) = funtzioaren deribatua, eta egiaztatu bertatik abiatuta
x–2
eta egiaztatu bertatik abiatuta aurreko orrialdeko 2. ariketa ebatzian eta propo-
satutako 2. probleman kalkulaturiko balio zehatzak lor daitezkeela.
f (x + h) – f (x) 3/(x + h – 2) – 3/(x – 2)
f ' (x) = lím = lím =
h80 h h80 h

3 (x – 2) – 3 (x + h – 2) 3x – 6 – 3x – 3h + 6
= lím = lím =
h80 h (x – 2) (x + h – 2) h 8 0 h (x – 2) (x + h – 2)

–3h –3 –3
= lím = lím =
h80 h (x – 2) (x + h – 2) h 8 0 (x – 2) (x + h – 2) (x – 2)2

Sustituyendo x por los valores indicados, obtenemos:


3 1 1
f ' (4) = – f ' (1) = –3 f ' (–1) = – f ' (5) = –
4 3 3

4. Kalkulatu y = x 3 + x 2 funtzioaren deribatua.


f (x + h) – f (x) (x + h)3 + (x + h)2 – (x 3 + x 2)
f ' (x) = lím = lím =
h80 h h80 h

x 3 + 3x 2h + 3xh2 + h3 + x 2 + 2xh + h2 – x 3 – x 2
= lím =
h80 h

h(3x 2 + 3xh + h2 + 2x + h)
= lím = lím (3x 2 + 3xh + h2 + 2x + h) = 3x 2 + 2x
h8 0 h h80

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


6
UNITATEA 12

308. orrialdea
Kalkulatu honako funtzio hauen funtzio deribatua:
1. f (x)) = 3x 2 – 6x + 5
f ' (x) = 6x – 6

3
2. f (x)) = √ x + √ x
1 1
f ' (x) = + 3
2 √x 3 √x 2

3
3. f (x)) = √ 2x + √ 5x
1 5
f ' (x) = + 3
√ 2x 3 √ 5x

1
4. f (x)) =
x √x
3 –5/2 –3 –3
f (x) = x –3/2 8 f '(x) = – x = =
2 2 √x 5 2x 2 √ x

5. f (x)) = sin x cos x


f ' (x) = cos 2 x – sen 2 x

6. f (x)) = tg x

f ' (x) = 1 + tg 2 x = 1
cos 2 x

7. f (x)) = x e x
f ' (x) = e x + x e x = e x (1 + x)

8. f (x)) = x · 2x
f ' (x) = 2x + x · 2x · ln 2 = 2x (1 + x ln 2)

9. f (x)) = (x 2 + 1) · log2 x
1 1 2
f ' (x) = 2x log2 x + (x 2 + 1) · · = 2x log2 x + (x + 1)
x ln 2 x ln 2

x2 + 1
10. f (x)) =
x2 – 1
2x (x 2 – 1) – (x 2 + 1) 2x 2x 3 – 2x – 2x 3 – 2x –4x
f ' (x) = = =
(x 2 – 1)2 (x 2 – 1)2 (x 2 – 1)2

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


7
3 2
11. f (x)) = x + 3x – 5x + 3
x
(3x 2 + 6x – 5) x – (x 3 + 3x 2 – 5x + 3) 2x 3 + 3x 2 – 3
f ' (x) = 2
= = 2x + 3 – 3
x x2 x2

log x
12. f (x)) =
x

f ' (x) = [1/(ln 10)] – log x = 1 – ln 10 log x


x2 x 2 ln 10

309. orrialdea
Aurkitu honako funtzio hauen funtzio deribatua:

13. f (x)) = sin (x 2 – 5x + 7)


f ' (x) = (2x – 5) cos (x 2 – 5x + 7)

3
14. f (x)) = √ (5x + 3)2 = (5x + 3)2/3

2 10
f ' (x) = (5x + 3)–1/3 · 5 = 3
3 3 √ 5x + 3

15. f (x)) = sin (3x + 1) · cos (3x + 1)


f ' (x) = 3 [cos 2 (3x + 1) – sen 2 (3x + 1)]

2
16. f (x)) = log x
x

2 log x
f (x) = 8 f ' (x) = 2 (1 – ln 10 log x)
x x 2 ln 10

17. f (x)) = cos (3x – π))


f ' (x) = –3 sen (3x – @)

18. f (x)) = √ 1 + 2x

1
f ' (x) =
√ 1 + 2x

19. f (x)) = x e 2x + 1
f ' (x) = e 2x + 1 + x e 2x + 1 · 2 = e 2x + 1 (1 + 2x)

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


8
UNITATEA 12

sin (x 2 + 1)
20. f (x)) =
√1 – x 2
— —
2x √ 1 – x 2 cos (x 2 + 1) + [x sen (x 2 + 1)]/√ 1 – x 2
f ' (x) = =
1 – x2
2x (1 – x 2) cos (x 2 + 1) + x sen (x 2 + 1)
=
√ (1 – x 2)3

310. orrialdea
1. Kalkulatu f (x)) = x 3 – 4x 2 + 1 funtzioaren deribatua, eta aurkitu:
a) Zuzen ukitzaileen maldak –1, 1 eta 3 abzisetan.
b) Zuzen ukitzaile horien ekuazioak.
c) Egon daitezkeen maximo eta minimo erlatiboen abzisak.
d) f (x)) gorakorra ala beherakorra da x = 2 puntuan?
f ' (x) = 3x 2 – 8x
a) f ' (–1) = 11, f ' (1) = –5, f ' (3) = 3
b) y = 11 (x + 1) – 4; y = –5 (x – 1) – 2; y = 3 (x – 3) – 8
c) f ' (x) = 0 8 3x 2 – 8x = 0 8 x = 0, x = 8/3
d) f ' (2) = –4 < 0 8 decreciente

311. orrialdea

MATEMATIKAKO HIZKERA
1. Kurba batek puntu jakin batean duen zuzen ukitzailearen ekuazioa zein den ja -
kiteko balio duen formula honetan,
y = f (a)) + f ' (a)) (x – a))

esan zein den ageri den letra bakoitzaren zeregina. x aldagai askea da, baina zer
funtziorena?
f es el nombre de la función; a es la abscisa, el punto de la curva en el cual se traza
la tangente; f (a) es la ordenada de ese punto, y f '(a) es la pendiente de la recta
tangente, pues f ' es el nombre de la función derivada.
Las variables x e y son la abscisa y la ordenada de un punto genérico (un punto
cualquiera) de la recta tangente.
x es, pues, la variable independiente de la función lineal descrita por la recta tangen-
te a f en el punto de abscisa a.

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


9
Página 313
1. Adierazi funtzio hauek:
a) y = 2x 3 – 3x 2 – 12x + 8 b) y = –3x 4 + 4x 3 + 36x 2 – 90 c) y = x 4 + 4x 3

a) f ' (x) = 6x 2 – 6x – 12 = 0 8 x1 = –1, x2 = 2 20


Máximo en (–1, 15).
10
Mínimo en (2, –12).

–4 –2 2 4
–10

–20

b) f ' (x) = –12x 3 + 12x 2 + 72x = –12x (x 2 – x – 6) = 0


200
x=0
100
1 ± √ 1 + 24 1±5 x=3
x= = =
2 2 x = –2
–4 –2 2 4
Máximo en (–2, –26) y en (3, 99).
–100
Mínimo en (0, –90).
–200

x=0
c) f ' (x) = 4x 3 + 12x 2 = 4x 2 (x + 3) = 0 40
x = –3
Mínimo en (–3, –27). 20

Punto de inflexión en (0, 0).


–4 –2 2 4
x=0
f (x) = 0 8 x 3 (x + 4) = 0 –20
x = –4
Puntos de corte con los ejes: (0, 0) y (–4, 0) –40

315. orrialdea
1. Adierazi honako funtzio arrazional hauek aurreko orrialdeko urratsei jarrai -
tuz:
2 2 x2
a) y = x + 3x + 11 b) y = x + 3x c) y =
x+1 x+1 x2 +1
1 2 2
d) y = e) y = x2 + 2 f ) y = x –2 1
x2 + 1 x – 2x x

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


10
UNITATEA 12

(2x + 3) (x + 1) – (x 2 + 3x + 11)
a) f ' (x) = =
(x + 1)2
2x 2 + 2x + 3x + 3 – x 2 – 3x – 11
= =
(x + 1)2
x 2 + 2x – 8
= = 0 8 x1 = 2, x2 = –4
(x + 1)2
20
Máximo en (–4, –5).
10
Mínimo en (2, 7).
Asíntota vertical: x = –1 –8 –4 4 8
–10
Asíntota oblicua: y = x + 2
–20

(2x + 3) (x + 1) – (x 2 + 3x)
b) f ' (x) = =
(x + 1)2
2x 2 + 2x + 3x + 3 – x 2 – 3x
= =
(x + 1)2
x 2 + 2x + 3
= ≠0 20
(x + 1)2
10
Puntos de corte con los ejes: (0, 0) y (–3, 0)
Asíntota vertical: x = –1 –8 –4 4 8
–10
Asíntota oblicua: y = x + 2
–20

2x (x 2 + 1) – x 2 · 2x 2x 3 + 2x – 2x 3
c) f ' (x) = 2 2
= = 2
(x + 1) (x 2 + 1)2
2x 1
= 8 x=0
(x 2 + 1)2
–4 –2 2 4
Mínimo en (0, 0). –1

Asíntota horizontal: y = 1 –2

d) f ' (x) = –2x 8 x=0 2


(x 2 + 1)2
1
Máximo en (0, 1).
Asíntota horizontal: y = 0 –4 –2 2 4
–1

–2

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


11
2x (x 2 – 2x) – (x 2 + 2) (2x – 2) 2x 3 – 4x 2 – 2x 3 + 2x 2 – 4x + 4
e) f ' (x) = = =
(x 2 – 2x)2 (x 2 – 2x)2

–2x 2 – 4x + 4 –2 ± √ 12 x1 = 0,73
= =0 8 x= = x2 = –2,73
(x 2 – 2x)2 2

Máximo en (0,73; –2,73). 4

Mínimo en (–2,73; 0,73). 2

Asíntotas verticales: x = 0, x = 2
–4 –2 2 4
Asíntota horizontal: y = 1 –2

–4

f) • Dominio = Á – {0}
• Asíntota vertical:

x 2 – 1 = –@ °
lím — §
x80 – x2 § x = 0 es asíntota vertical
2 ¢
x – 1 = –@ §
lím — §
x 8 0+ x2 £

• Asíntota horizontal:
x2 – 1
y= = 1 – 1 ; y = 1 es asíntota horizontal
x2 x2

Cuando x 8 –@, y < 1; y cuando x 8 +@, y < 1.


Por tanto, la curva está por debajo de la asíntota.

• Puntos singulares:
2x · x 2 – (x 2 – 1) · 2x 2x 3 – 2x 3 + 2x
f ' (x) = 4
= = 2x = 2
x x4 x4 x3
f ' (x) ? 0 8 f (x) no tiene puntos singulares

Observamos que f ' (x) < 0 si x < 0; y que f ' (x) > 0 si x > 0. Luego la fun-
ción es decreciente en (–@, 0) y es creciente en (0, +@).

• Corta al eje x en (–1, 0) y (1, 0).

• Gráfica:

2 y=1

–4 –2 2 4
–2

–4

–6

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


12
UNITATEA 12

320. orrialdea

PROPOSATUTAKO ARIKETAK ETA PROBLEMAK

TREBATZEKO

Batez besteko aldakuntza-tasa

1 Kalkulatu funtzio honen batez besteko aldakuntza-tasa honako tarte hauetan:

a) [–2, 0] b) [0, 2] c) [2, 5]


–2 0 2 5

f (0) – f (–2) 3–1


a) T.V.M. [–2, 0] = = =1
0+2 2

f (2) – f (0) 0–3 3


b) T.V.M. [0, 2] = = =–
2–0 2 2

f (5) – f (2) 1–0 1


c) T.V.M. [2, 5] = = =
5–2 3 3

2 Kalkulatu honako funtzio hauen batez besteko aldakuntza-tasa [1, 3] tartean,


eta adierazi funtzio horiek gorakorrak ala beherakorrak diren tarte horretan:
a) f (x)) = 1/x
b) f (x)) = (2 – x)) 3
c) f (x)) = x 2 – x + 1
d) f (x)) = 2 x
☛ B.A.T. positiboa bada, funtzioa gorakorra da.

f (3) – f (1) f (3) – f (1)


T.V.M. [1, 3] = =
3–1 2

1/3 – 1 1
a) T.V.M. [1, 3] = =– 8 Decrece
2 3

–1 – 1
b) T.V.M. [1, 3] = = –1 8 Decrece
2

7–1
c) T.V.M. [1, 3] = = 3 8 Crece
2

8–2
d) T.V.M. [1, 3] = = 3 8 Crece
2

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


13
3 f (x)) = x 2 – 1, funtzioa emanda, kalkulatu batez besteko aldakuntza-tasa [2,
2 + h] tartean.
f (2 + h) – f (2) 2
T.V.M. [2, 2 + h] = = 4 + h + 4h – 1 – 3 = h + 4
h h

4 Egiaztatu f (x)) = –x 2 + 5x – 3 funtzioaren B.A.T. [1, 1 + h] tartean –h + 3


dela. Kalkulatu fun-tzio horren B.A.T. [1, 2], [1; 1,5] tarteetan, aurreko adie -
razpen hori erabiliz.

f (1 + h) – f (1) 2
T.V.M. [1, 1 + h] = = – (1 + h + 2h) + 5 + 5h – 3 – 1 =
h h
= 3 – h = –h + 3
T.V.M. [1, 2] = 2
T.V.M. [1; 1,5] = 2,5

5 Konparatu f (x)) = x 3 eta g (x)) = 3x funtzioen B.A.T. [2, 3] eta [3, 4] tartee -
tan, eta esan bietako zein hazten den gehiago tarteetako bakoitzean.
Para f (x): T.V.M. [2, 3] = 19
T.V.M. [3, 4] = 37

Para g (x): T.V.M. [2, 3] = 18


T.V.M. [3, 4] = 54

En [2, 3] crece más f (x).


En [3, 4] crece más g (x).

Puntu bateko deribatuaren definizioa

6 Deribatuaren definizioa erabiliz, kalkulatu f ' (–2) eta f ' (3), kontuan hartuta
2x – 3
f (x)) =
5

2 (–2 + h) – 3 7
——————– + —
f (–2 + h) – f (–2) 5 5 –4 + 2h – 3 + 7
f ' (–2) = lím = = lím =
h80 h h h80 5h
2 2
= lím =
h80 5 5
2 (3 + h) – 3 3
—————— – —
f (3 + h) – f (3) 5 5 6 + 2h – 3 – 3
f ' (3) = lím = = lím =
h80 h h h80 5h
2 2
= lím =
h80 5 5

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


14
UNITATEA 12

7 Kalkulatu honako funtzio hauen deribatua x = 1 puntuan, deribatuaren de-


finizioa erabiliz:
a) f (x)) = 3x 2 – 1
b) f (x)) = (2x + 1)2
c) f (x)) = 3/x
d) f (x)) = 1/(x + 2)

f (1 + h) – f (1) 2
a) f ' (1) = lím = lím 3 (1 + h) – 1 – 2 =
h80 h h80 h
2 2
= lím 3 (1 + h + 2h) – 3 = lím 3 + 3h + 6h – 3 =
h80 h h80 h
h (3h + 6)
= lím =6
h80 h

f (1 + h) – f (1) 2
b) f ' (1) = lím = lím (2 (1 + h) + 1) – 9 =
h80 h h80 h
2 2 h (4h + 12)
= lím (2h + 3) – 9 = lím 4h + 9 + 12h – 9 = lím = 12
h80 h h80 h h80 h

f (1 + h) – f (1) 3/(1 + h) – 3 3 – 3 – 3h
c) f ' (1) = lím = lím = lím = –3
h80 h h80 h h 8 0 h (1 + h)

1 1
————— – —
f (1 + h) – f (1) 1+h+2 3
d) f ' (1) = lím = lím =
h80 h h80 h
3–h–3 1
= lím =–
h80 3 (h + 3) h 9

8 Kalkulatu f (x)) = (x – 3)2 funtzioaren hazkundeak zenbat balio duen x = 1


eta x = 3 puntuetan, deribatuaren definizioa erabiliz.
f (1 + h) – f (1) (1 + h – 3)2 – 4
f ' (1) = lím = lím = lím (h – 4) = –4
h80 h h80 h h80

f (3 + h) – f (3) (3 + h – 3)2 – 0
f ' (3) = lím = lím = lím h = 0
h80 h h80 h h80

9 Kalkulatu y = x 2 – 5x + 1 kurbarekiko ukitzailearen malda x = –2 abzisa-


puntuan, deribatuaren definizioa erabiliz.
f (–2 + h) – f (–2) (–2 + h)2 – 5(–2 + h) + 1 – 15
f ' (–2) = lím = lím =
h80 h h80 h

= lím (h – 9) = –9
h80

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


15
10 Kalkulatu y = 4x – x 2 kurbarekiko ukitzailearen malda x = 2 abzisa-pun-
tuan, deribatuaren definizioa erabiliz.
f (2 + h) – f (2) 4(2 + h) – (2 + h)2 – 4
f ' (2) = lím = lím = lím (–h) = 0
h80 h h80 h h80

11 Egiaztatu, deribatuaren definizioa erabiliz kasu hauetako bakoitzean:


a) f (x)) = 5x 8 f ' (x)) = 5
b) f (x)) = 7x 2 8 f ' (x)) = 14x
c) f (x)) = x 2 + x 8 f ' (x)) = 2x + 1
3
d) f (x)) = 8 f ' (x)) = – 3
x x2

f (x + h) – f (x) 5 (x + h) – 5x 5x + 5h – 5x
a) f ' (x) = lím = lím = lím =
h80 h h80 h h80 h
5h
= lím =5
h80 h

f (x + h) – f (x) 2 2
b) f ' (x) = lím = lím 7 (x + h) – 7x =
h80 h h80 h
2 2 2 2
= lím 7 (x + h + 2x h) – 7x = lím 7h + 14x h =
h80 h h80 h

h (7h + 14x)
= lím = 14x
h80 h

f (x + h) – f (x) 2 2
c) f ' (x) = lím = lím (x + h) + (x + h) – (x + x) =
h80 h h80 h

= lím x 2 + h2 + 2x h + x + h – x 2 – x = h2 + 2x h + h =
lím
h80 h h80 h

h (h + 2x + 1)
= lím = 2x + 1
h80 h

3 3
——— – —
f (x + h) – f (x) x+h x
d) f ' (x) = lím = lím =
h80 h h80 h

3x – 3 (x + h) 3x – 3x – 3h –3h
——————— —————— —————
x (x + h) x (x + h) x (x + h)
= lím = lím = lím =
h80 h h80 h h80 h

–3h –3 –3
= lím = lím = 2
h80 h x (x + h) h80 x (x + h) x

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


16
UNITATEA 12

12 Kalkulatu f ' –3, 0 eta 4 abzisa-puntuetan f


☛ Kalkulatu puntu horietan marrazturiko zuzen ukitzaile- 6
en maldak. 4
2

–2 2 4
3
f ' (–3) = –3, f ' (0) = , f ' (4) = –2
2

13 Adierazi, aurreko ariketako grafikoan, zer puntutan den deribatua zero. x = 1


puntuan, positiboa ala negatiboa da deribatua? Eta x = 3 puntuan?
f ' (x) = 0 en (–2, 2) y en (2, 7).
En x = 1 la derivada es positiva. En x = 3 es negativa.

14 Badago deribatua negatiboa duen punturik funtzio honetan?


4
Ordenatu txikienetik handienera f ' (–2), f ' (2) eta f ' (0)-ren 2
balioak.
–2 2

No, pues es creciente.


f ' (–2) < f ' (0) < f ' (2)

Deribazio-erregelak
Kalkulatu honako funtzio hauen funtzio deribatua, eta kalkulatu horien ba -
lioa adierazitako puntuetan:

15 f (x)) = 2x 3 + 3x 2 – 6; x = 1
f ' (x) = 6x 2 + 6x ; f ' (1) = 12

16 f (x)) = cos (2x + π)); x = 0


f ' (x) = –2 sen (2x + π); f ' (0) = 0

x √2 17
17 f (x)) = + ; x=–
3 3

f ' (x) =
1
3
; f' –( )
17
3
=
1
3

1
18 f (x)) = ; x=0
7x + 1

f ' (x) = –7 ; f ' (0) = –7


(7x + 1)2

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


17
x x
19 f (x)) = sin + cos ; x = π
2 2

f ' (x) =
1
2 (
cos
x
2
– sen
x
2 )
; f ' (π) = –
1
2

20 f (x)) = 2 ; x = –1
(x + 3)3

f ' (x) = 2 (x + 3)–3 8 f ' (x) = – 6 (x + 3)–4 = –6


(x + 3)4
–6 –3
f ' (–1) = =
16 8

3 3 x
21 f (x)) = x + x 2 – ; x = 2
2 2 2
3 2 1 23
f ' (x) = x + 3x – ; f ' (2) =
2 2 2

321. orrialdea
1
22 f (x)) = ; x=8
√x – 4
–1 1
f ' (x) = ; f ' (8) = –
2 √ (x – 4)3 16

23 f (x)) = x sin (π – x)); x = π


2
f ' (x) = sen (π – x) + x cos (π – x) · (–1) = sen (π – x) – x cos (π – x)

( )
f' π = 1
2

1
24 f (x)) = (5x – 2)3; x =
5

f ' (x) = 15 (5x – 2)2; f ' ( 15 ) = 15


x+5
25 f (x)) = ; x=3
x–5

f ' (x) = –10 ; f ' (3) = – 5


(x – 5)2 2

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


18
UNITATEA 12

Kalkulatu funtzio hauen funtzio deribatua:


x –x
26 a) f (x)) = e + e b) f (x)) = (x 2 – 3)3
2
x –x
a) f ' (x) = e + e b) f ' (x) = 6x (x 2 – 3)2
2

x3 – x2
27 a) f (x)) = b) f (x)) = √ x 2 + 1
x2
x
a) f ' (x) = 1 (si x ? 0) b) f ' (x) =
√x 2 + 1

3
28 a) f (x)) = √ (x + 6)2 b) f (x)) = √ sin x

2 cos x
a) f ' (x) = 3 b) f ' (x) =
3 √ (x + 6) 2 √ sen x

–3
29 a) f (x)) = b) f (x)) = 7 x + 1 · e – x
√1 – x 2
3 –3x
a) f ' (x) = –3 (1 – x 2)–1/2; f ' (x) = (1 – x 2)–3/2 · (–2x) =
2 √ (1 – x 2)3
b) f ' (x) = 7x + 1 · ln 7 · e –x + 7x + 1 · e –x · (–1) = 7x + 1 · e –x (ln 7 – 1)

1 x —
30 a) f (x)) = + b) f (x)) = ln 3x + e √x
3x 3

1 3 — 1 1 e√x
a) f ' (x) = –1 + b) f ' (x) = + e√x = +
3x 2 3 3x 2 √x x 2 √x

31 a) f (x)) = ( x
1 + x2 ) 2
b) f (x)) = e 2x · tg x

a) f ' (x) = 2 ( 1 +x x ) · 1 +(1x +–xx)· 2x = (1 +2xx ) · (11+– xx )


2
2
2 2 2
2
2 2 2
(1 + x )3
2
= 2x (1 – x )

b) f ' (x) = 2e 2x tg x + e 2x (1 + tg 2 x) = e 2x (2 tg x + 1 + tg 2 x) = e 2x (1 + tg x)2

x3
32 a) f (x)) = b) f (x)) = cos 2 x + e sen x
(x – 1)2

3x 2 (x – 1)2 – x 3 · 2 (x – 1) 3x 2 (x – 1) – 2x 3 3x 3 – 3x 2 – 2x 3
a) f ' (x) = 4
= 3
= =
(x – 1) (x – 1) (x – 1)3
x 3 – 3x 2
=
(x – 1)3

b) f ' (x) = 2 cos x (– sen x) + e sen x · cos x = cos x (–2 sen x + e sen x)

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


19
33 a) f (x)) =
√ x2
x3
–4
b) f (x)) = ( )
x
2
3
· e1 – x

1/2 –1/2
a) f (x) = ( )
x3
2
x –4
8 f ' (x) =
1
2 ( x3
2
x –4 ) ·
3x 2 (x 2 – 4) – x 3 · 2x
(x 2 – 4)2
=

1/2
=
1
2 ( )x2 – 4
x3
·
3x 4 – 12x 2 – 2x 4
(x 2 – 4)2
=
1
·
1
2 √x 3
·
x 4 – 12x 2
√ (x 2 – 4)3
=

x 4 – 12x 2
=
2 √ x 3 (x 2 – 4)
2 3
b) f ' (x) = 3 ( )
x
2
1
2
· e1 – x +
x
2 ( ) ·e 1–x · (–1) =
3 2 1–x 1 3 1–x
8
x e –
8
x e =

x2 1 – x x 2 (3 – x) e 1 – x
= e (3 – x) =
8 8

34 a) f (x)) = sin 3π b) f (x)) = log x2


2 3–x
a) f ' (x) = 0

b) f (x) = log x 2 – log (3 – x) = 2 log x – log (3 – x)


2 1
f ' (x) = +
x ln 10 (3 – x) ln 10

35 a) f (x)) = tg3 x 2 b) f (x)) = √ ln x

a) f ' (x) = 3 tg 2 x 2 (1 + tg 2 x 2) · 2x = 6x tg 2 x 2 (1 + tg 2 x 2)

1
b) f ' (x) =
2x √ ln x

2
36 a) f (x)) = arc sin x b) f (x)) = arc tg (x 2 + 1)
3
1 2x 2x/3 2x
a) f ' (x) = · = =
√ 1 – (x 2/3)2 3 √ 1 – x 4/9 √9 – x 4

b) f ' (x) = 1 · 2x = 2x
1 + (x 2 + 1)2 1 + (x 2 + 1)2

37 a) f (x)) = arc cos


1
b) f (x)) = arc tg
√x
x 2
–1 1/x 2 1
a) f ' (x) = · –1 = =
2
√ 1 – (1/x)2 x √ 1 – 1/x 2 x √x 2 – 1
1 1 1 1
b) f ' (x) = · = =
(
1 + √ x /2 )
2 4 √x 4 √ x (1 + (x/4)) √ x (4 + x)

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


20
UNITATEA 12

38 a) f (x)) = √ arc tg x b) f (x)) = arc cos e – x

1 1 1
a) f ' (x) = · =
2) 2
2 √ arc tg x (1 + x 2 (1 + x ) √ arc tg x

–1 e –x
b) f ' (x) = · e –x · (–1) =
√ 1 – e –2x √ 1 – e –2x


39 a) f (x)) = √ x + √ x b) f (x)) = arc tg ( 1–x
1+x )
a) f ' (x) =
1
— · 1+
2 √x + √ x ( 1
2 √x
=
1
) — ·
2 √x + √ x
2 √x + 1
2 √x
=
( )
2 √x + 1 2 √x + 1 2 √x + 1
= — — = — = —
4 √x · √ x + √ x 4 √ x (x + √x ) 4 √ x 2 + x √x

b) f ' (x) = 1 · –1 (1 + x) – (1 – x) =
1 + [(1 – x)/(1 + x)]2 (1 + x)2

= 1 · –1 – x – 1 + x =
1 + [(1 – x)2/(1 + x)2] (1 + x)2

(1 + x)2 –2 –2
= 2 2
· = =
(1 + x) + (1 – x) (1 + x)2 (1 + x) + (1 – x)2
2

= –2 = –2 = –2 = –1
1 + x 2 + 2x + 1 + x 2 – 2x 2x 2 + 2 2 (x 2 + 1) x2 + 1

Deribatuak k balio duen puntuak

40 Kalkulatu zer puntutan den deribatua 0 honako funtzio hauetan:


a) y = 3x 2 – 2x + 1
b) y = x 3 – 3x

a) f ' (x) = 6x – 2 = 0 8 x =
1
3
. Punto
1 2
,
3 3 ( )
b) f ' (x) = 3x 2 – 3 = 0 8 x = –1, x = 1. Puntos (–1, 2) y (1, –2)

41 Lortu zer puntutan den f '((x)) = 1 honako kasu hauetan:


x+1
a) f (x)) = x 2 – 3x + 2 b) f (x)) =
x+5

a) f ' (x) = 2x – 3; 2x – 3 = 1 8 x = 2; f (2) = 0 8 P (2, 0)

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


21
4 4
b) f ' (x) = ; =1 8
(x + 5)2 (x + 5)2

x = –3; f (–3) = –1 8 P (–3, –1)


8 (x + 5)2 = 4
x = –7; f (–7) = 3 8 Q (–7, 3)

42 Kalkulatu zer puntutan den honako funtzio hauetako bakoitzaren deriba-


tua 2:
x
a) y = x 2 – 2x b) y =
x+2
c) y = 4 √ x + 3 d) y = ln (4x – 1)

a) f ' (x) = 2x – 2 8 2x – 2 = 2 8 x = 2; f (2) = 0 8 P (2, 0)


2 2
b) f ' (x) = 8 =2 8
(x + 2)2 (x + 2)2
x = –1; f (–1) = –1 8 P (–1, –1)
8 (x + 2)2 = 1
x = –3; f (–3) = 3 8 Q (–3, 3)
2 2
c) f ' (x) = 8 = 2 8 √x + 3 = 1 8 x = –2;
√x + 3 √x + 3
f (–2) = 4 8 P (–2, 4)

d) f ' (x) =
4
4x – 1
8
4
4x – 1
3
=2 8 x= ; f
4
3
4
3
= ln 2 8 P , ln 2
4 () ( )
43 Kalkulatu zer puntutan den honako kasu hauetako bakoitzaren deribatua 0:
a) y = 2x 2 – 8x + 5
b) y = –x 2 + 5x
c) y = x 4 – 4x 2

d) y = 1
x2 + 1

a) f ' (x) = 4x – 8 8 4x – 8 = 0 8 x = 2; f (2) = –3 8 P (2, –3)

b) f ' (x) = –2x + 5 8 –2x + 5 = 0 8 x =


5
2
; f ()
5
2
=
25
4
5 25
8 P ,
2 4 ( )
x = 0; f (0) = 0 8 P (0, 0)
— — —
c) f ' (x) = 4x 3 – 8x 8 4x 3 – 8x = 0 x = √2; f (√2) = –4 8 Q (√2, –4)
— — —
x = –√2; f (–√2) = –4 8 R (–√2, –4)
–2x –2x
d) f ' (x) = 8 = 0 8 –2x = 0 8 x = 0; f (0) = 1 8 P (0, 1)
(x 2 + 1)2 (x 2 + 1)2

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


22
UNITATEA 12

Zuzen ukitzailea

44 Idatzi y = x 2 – 5x + 6 kurbak x = 2 abzisa-puntuan duen zuzen ukitzailea -


ren ekuazioa.
f ' (x) = 2x – 5; m = f ' (2) = –1, f (2) = 0
La recta es y = – (x – 2) = 2 – x.

45 Idatzi y = –x 2 + 2x + 5 kurbak x = –1 abzisa-puntuan duen zuzen ukitzai -


learen ekuazioa.
f ' (x) = –2x + 2; m = f ' (–1) = 4, f (–1) = 2
La recta es y = 4 (x + 1) + 2 = 4x + 6.

46 Idatzi y = x 2 + 4x + 1 kurbarekiko ukitzailea den eta malda 2koa duen zu-


zenaren ekuazioa.
f ' (x) = 2x + 4 = 2 8 x = –1; f (–1) = –2
La recta es y = 2 (x + 1) – 2 = 2x.

47 Idatzi x = 0 puntuan y = √ x + 1 kurbarekiko ukitzailea den zuzenaren


ekuazioa.
1 1
f ' (x) = ; m = f ' (0) = , f (0) = 1
2 √x + 1 2
1
La recta es y = x + 1.
2

Puntu singularrak

48 Lortu honako funtzio hauen puntu singularrak:

a) y = 3x 2 – 2x + 5 b) y = 2x 3 – 3x 2 + 1

c) y = x 4 – 4x 3 d) y = x 3 – 12x

a) f ' (x) = 6x – 2 8 6x – 2 = 0 8 x =
1
3
; f ()
1
3
=
14
3
1 14
8 P ,
3 3 ( )
x =0; f (0) = 1 8 P (0, 1)
b) f ' (x) = 6x 2 – 6x 8 6x 2 – 6x = 0
x = 1; f (1) = 0 8 Q (1, 0)
x =0; f (0) = 0 8 P (0, 0)
c) f ' (x) = 4x 3 – 12x 2 8 4x 3 – 12x 2 = 0
x = 3; f (3) = –27 8 Q (3, –27)
x = 2; f (2) = –16 8 P (2, –16)
d) f ' (x) = 3x 2 – 12 8 3x 2 – 12 = 0
x = –2; f (–2) = 16 8 Q (–2, 16)

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


23
49 Lortu honako funtzio hauen puntu singularrak:
2+1 2x 2
a) y = x b) y =
x x2 + 1

x2 + 1
a) f ' (x) =
x2

x2 + 1 x = 1; f (1) = 2 8 P (1, 2)
= 0 8 x2 – 1 = 0
x2 x = –1; f (–1) = –2 8 Q (–1, –2)

4x 4x
b) f ' (x) = 8 = 0 8 4x = 0 8 x = 0; f (0) = 0 8 P (0, 0)
(x 2 + 1)2 (x 2 + 1)2

322. orrialdea
50 Egiaztatu honako funtzio hauek ez dutela puntu singularrik:
1
a) y = x 3 + 3x b) y = c) y = √x d) y = ln x
x

a) f ' (x) = 3x 2 + 3 8 3x 2 + 3 = 0 no tiene solución.


–1 –1
b) f ' (x) = 8 = 0 no tiene solución.
x2 x2

1 1
c) f ' (x) = — 8 — = 0 no tiene solución.
2√ x 2√ x
1 1
d) f ' (x) = 8 = 0 no tiene solución.
x x

Hazkundea eta txikiagotzea

51 Aztertu 15. ariketatik 25.enera lortutako emai-tzak, eta adierazi emandako


funtzioetako bakoi-tza gorakorra ala beherakora den adierazitako puntu ho-
rretan.

15) Creciente. 16) Ni crece ni decrece. 17) Creciente. 18) Decreciente.

19) Decreciente. 20) Decreciente. 21) Creciente. 22) Decreciente.

23) Creciente. 24) Creciente. 25) Decreciente.

52 Lo
ortu honako funtzio hauen hazkunde- eta txikiagotze-tarteak:
3x + 1
a) y = b) y = 5 – 2x c) y = x 2 – 3x + 2
2
d) y = 2x – x 2 e) y = x 3 f) y = x 3 – 3x

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


24
UNITATEA 12

3
a) f ' (x) = 8 Creciente en (–@, +@).
2
b) f ' (x) = –2 8 Decreciente en (–@, +@)

c) f ' (x) = 2x – 3 8 Crece en ( 3


2 ) 3
, +@ . Decrece en –@, .
2 ( )
d) f ' (x) = 2 – 2x 8 Crece en (–@, 1). Decrece en (1, +@).
e) f ' (x) = 3x 2 8 Creciente en (–@, +@).
f) f ' (x) = 3x 2 – 3 8 Crece en (–@, –1) « (1, +@). Decrece en (–1, 1).

53 Adierazi honako funtzio hauetako bakoitzean x--ren zer baliorekin den f '
positiboa eta zeinekin den f ' negatiboa.

2
–2 2
–2
2 –2 2
–2 2

☛ Aztertu hazkundea eta txikiagotzea. Lehenengoa hazi egiten da x < –1 bada.

a) f ' > 0 si x < –1


f ' < 0 si x > –1

b) f ' > 0 si x < 0


f ' < 0 si x > 0

c) f ' > 0 si x é(– @, –1) « (1, +@)


f ' < 0 si x é(–1, 1)

54 f (x)) = x 3 – 6x 2 + 9x + 4, funtzioa emanda, lortu horren funtzio deribatua,


eta aztertu zeinua .
Zein dira f--ren tarte gorakorrak eta beherakorrak? Badu f--k maximo edo
minimorik?
x=1
f ' (x) = 3x 2 – 12x + 9 8 3x 2 – 12x + 9 = 0
x=3

f' > 0 f' < 0 f' > 0


1 3

Crece en (–@, 1) « (3, +@).


Decrece en (1, 3).
Máximo en x = 1. Mínimo en x = 3.

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


25
Funtzio polinomikoen eta arrazionalen grafikoak

55 Adierazi y = f (x)) funtzio bat, honako hau jakinda:

• Jarraitua da.

• lím f (x)) = + @;; lím f (x)) = – @


x 8 –@ x 8 +@
• Ukitzaile horizontala du (–3, 2) eta (1, 5) puntuetan.

Adierazi ukitzaile horizontaleko puntuak maximoak ala minimoak diren.

(–3, 2) es un mínimo.

(1, 5) es un máximo.

56 Funtzio polinomiko bati buruz honako hau dakigu:

• lím f (x)) = + @;; lím f (x)) = + @


x 8 –@ x 8 +@
• Horren deribatua 0 da (–2, 2) eta (2, –1) puntuetan.

• Ardatzak ebakitzen ditu (0, 0) eta (4, 0) puntuetan.

Adierazi grafiko batean.

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


26
UNITATEA 12

57 Adierazi y = f (x)) funtzio jarraitua, honako hau jakinda


• (–1, –2) eta (1, 2) puntuetan ukitzaile horizontala da.
• Adar infinituak honelakoak dira.

–3 –2 –1 1 2 3
–1

–2

58 Egiaztatu y = (x – 1)3 funtzioa (0, –1), (1, 0) eta (2, 1) puntuetatik igarotzen
dela. Horren deribatua (1, 0) puntuan anulatzen da. Puntu hori maximo bat
edo minimo bat izan daiteke.
f ' (x) = 3 (x – 1)2: f (0) = –1 8 pasa por (0, –1)
f (1) = 0 8 pasa por (1, 0)
f (2) = 1 8 pasa por (2, 1)
f ' (1) = 0
El punto (1, 0) no es ni máximo ni mínimo.

x2 + 1
59 Egiaztatu y = funtzioak ukitzaile horizontaleko bi
x
puntu dituela, (–1, –2) eta (1, 2); asintotak x = 0 eta y = x
dira, eta kurbak asintoten arabera har-tzen duen posizioa es-
kuineko irudian ageri dena da. Adierazi .
1
f (x) = x +
x
x2 – 1
f'(x) = 1 – 1 = = 0 8 x = –1, x = 1
x 2 x2
Puntos (–1, –2) y (1, 2).
lím f (x) = +@; lím f (x) = –@
x 8 0+ x 8 0–

Asíntota vertical en x = 0.
Asíntota oblicua en y = x

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


27
2x 2
60 Egiaztatu y = funtzioak:
x2 + 1
• Deribatu nulua duela (0, 0) puntuan.
• y = 2 zuzena asintota horizontal bat dela.
• Kurbak asintotaren arabera duen posizioa hau dela:
Si x 8 – @,, y < 2
Si x 8 + @,, y < 2
Adierazi.
4x (x 2 + 1) – 2x (2x 2) 4x
• f ' (x) = 2 2
=
(x + 1) (x + 1)2
2

f ' (0) = 0; f (0) = 0

2x 2
• lím =2
x 8 ±@ x2 + 1

61 Osatu funtzio baten grafikoa, hiru puntu singular


hauek dituela jakinda:

( –3, –
5
2) ( )
, (0, 0) y 3,
5
2 –2
1
2
Eta horren adar infinituak adierazitako horiek direla.

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


28
UNITATEA 12

323. orrialdea

EBAZTEKO

62 VALOR (en miles de euros)


20

10

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 TIEMPO (en años)

Automobilak, erosi eta berehala balioa galtzen hasten dira: % 20 urtean, gut -
xi gorabehera. Grafiko honek automobil baten prezioa erakusten du, erosi
zenetik 12 urtera arte.
Kalkulatu zenbateko balioa galdu zuen lehenengo bi urteetan, 4. eta 6. ur -
teen artean, eta 8. eta 10. urteen artean. Konstantea da galtzea?

Depreciación: [0, 2] 8 9 000 €

[4, 6] 8 3 500 €

[8, 10] 8 1 500 €

La depreciación no es constante.

63 Idatzi y = x 3 – 3x kurbarekiko ukitzaileak diren eta 6x – y + 10 = 0 zuze -


narekiko paraleloak diren zuzenen ekuazioak.
☛ Zuzenaren malda y bakanduta dagoenean x-k hartzen duen koefizientea da.

(
f ' (x) = 3x 2 – 3 = 6 8 x = – √ 3 , x = √ 3 . Puntos: – √ 3 , 0 y ) ( √ 3 , 0)
( )
Rectas: y = 6 x + √ 3 , y = 6 x – √ 3 ( )

64 Idatzi y = 4 – x 2 funtzioak abzisa-ardatzekin dituen ebaki-puntuetan dituen


zuzen ukitzaileen ekuazioak
Puntos de corte con el eje de abscisas: 4 – x 2 = 0 8 x = 2, x = –2
Puntos: (2, 0) y (–2, 0)
f ' (x)= –2x, f ' (2) = –4, f ' (–2) = 4

Las rectas son: • En x = –2, y = 4x + 8


• En x = 2, y = –4x + 8

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


29
65 a) Zein da y = 2x + 8 zuzenaren deribatua edozein puntutan?
b) Zein izan behar da x--ren balioa y = x 2 – 6x + 5 funtzioaren balioa 2 izateko?
c) Zer puntutan da y = x 2 – 6x + 5 funtzioarekiko zuzen ukitzailea y = 2x +
8 zuzenaren paralelo?
a) f ' (x) = 2
b) f ' (x) = 2x – 6 = 2 8 x = 4
c) En el punto (4, –3).

66 Zer puntutan du y = x 3 – 4x kurbarekiko zuzen ukitzaileak malda 8koa?


f ' (x) = 3x 2 – 4 = 8 8 x = –2, x = 2
Puntos (–2, 0) y (2, 0).

2x
67 Idatzi y = kurbarekiko ukitzaileak diren eta 2x + y = 0 zuzenarekiko
x–1
paraleloak diren zuzenen ekuazioak.

f ' (x) = 2 (x – 1) – 2x = –2 = –2 8 (x – 1)2 = 1 8 x = 0, x = 2


(x – 1)2 (x – 1)2
En (0, 0), y = –2x
En (2, 4), y = –2 (x – 2) + 4 = –2x + 8

68 Aurkitu y = x 3 – 3x 2 – 9x – 1 funtzioaren uki-tzaile horizontaleko puntuak.


f ' (x) = 3x 2 – 6x – 9 = 0 8 x = –1, x = 3.
Puntos (–1, 4) y (3, –28).

69 y = 1/x zuzenaren zer puntutan da zuzen uki-tzailea bigarren koadranteko


erdikariaren paraleloa ?
Badago ukitzaile horizontaleko punturik funtzio horretan?

f ' (x) = – 1 = –1 8 x = –1, x = 1. Puntos (–1, –1) y (1, 1).


x2

No existe ningún punto de tangente horizontal, pues f ' (x) = 1 = 0 no tiene solu-
ción. x2

70 f (x)) zuzen batek x = 2 abzisa-puntuan duen zuzen ukitzailearen ekuazioa


4x – 3y + 1 = 0 da. Zein da f ' (2)-ren balioa? Eta f (2)-rena ?
☛ Kalkulatu zuzen horren malda,eta kontuan hartu deribatuarekin zer erlazio
duen.
4x + 1 4
La recta tangente es y = ; su pendiente es = f ' (2)
3 3
f (2) = 3

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


30
UNITATEA 12

71 Erabili logaritmoaren propietateak, honako fun-tzio hauek deribatzeko:


x2 + 1 x
a) f (x)) = ln 2
x –1
b) f (x)) = ln
x 2+1 √
c) f (x)) = ln x e –x

3
d) f (x)) = log (3x – 5) e) f (x)) = log (tg x))2 f ) f (x)) = ln x x
x
a) f (x) = ln (x 2 + 1) – ln (x 2 – 1)
2x 2x 2x 3 – 2x – 2x 3 – 2x
f ' (x) = – = = –4x
x2 +1 2
x –1 x4 – 1 x4 – 1

1
b) f (x) = [ln x – ln (x 2 + 1)]
2
2 + 1 – 2x 2 2
f ' (x) =
1
2 [ x1 – 2x
x2+1 ] = 12 [ x x3 + x ] = 2x1 –+x2x
3

c) f (x) = ln x + ln e –x = ln x – x
1 1–x
f ' (x) = –1=
x x

d) f (x) = 3 log (3x – 5) – log x

f ' (x) = 3 ·
3
3x – 5
·
1
ln 10

1
·
1
x ln 10
=
1
ln 10 [ 3x9– 5 – x1 ] =
1
= · 9x – 3x + 5 = 6x + 5
ln 10 (3x 2 – 5x) ln 10 (3x 2 – 5x)

e) f (x) = 2 log (tg x)


1 + tg 2 x 1 2 (1 + tg 2 x)
f ' (x) = 2 · · =
tg x ln 10 tg x · ln 10

f) f (x) = x ln x
1
f ' (x) = ln x + x · = ln x + 1
x

72 Honako funtzio hauetako bakoitzean, aurkitu puntu singularrak, eta, adar


infinituen laguntzaz, erabaki maximoak ala minimoak diren. Adierazi:
a) y = x 3 – 3x 2 b) y = x 3 – 3x + 2
c) y = x 4 + 4x 3 d) y = x 3 – 9x 2 + 24x – 20
e) y = 12x – x 3 f ) y = –x 4 + x 2
g) y = x 5 – 6x 3 – 8x – 1 h) y = x 4 – 8x 2 + 2

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


31
a) f ' (x) = 3x 2 – 6x
6
f ' (x) = 0 ï 3x 2 – 6x = 0
4
° x = 0 8 f (0) = 0 8 (0, 0)
¢ 2
£ x = 2 8 f (2) = –4 8 (2, –4)
–6 –4 –2 2 4 6
lím (x 3 – 3x 2) = –@
x 8 –@ –2

–4
lím (x 3 – 3x 2) = +@
x 8 +@ y = x3 – 3x2
–6

–8

–10

b) f ' (x) = 3x 2 – 3
f ' (x) = 0 ï x = ±1
6
° f (1) = 0 8 (1, 0) y = x3 – 3x + 2
¢ 4
£ f (–1) = 4 8 (–1, 4)
2
lím (x 3 – 3x + 2) = – @
x 8 –@ –6 –4 –2 2 4 6
–2
lím (x 3 – 3x + 2) = + @
x 8 +@ –4

c) f ' (x) = 4x 3 + 12x 2


10
y = x4 + 4x3
f ' (x) = 0 ï
5
°
ï ¢ x = 0 8 f (0) = 0 8 (0, 0) –6 –4 –2 2 4 6
£ x = –3 8 f (–3) = –27 8 (–3, –27) –5

lím (x 4 + 4x 3) = –10
x 8 –@
–15
= lím (x 4 + 4x 3) = +@ –20
x 8 +@
–25

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


32
UNITATEA 12

d) f ' (x) = 3x 2 – 18x + 24; f ' (x) = 0 ï

6 ± √ 36 – 32 6±2 4 y = x3 – 9x2 + 24x – 20


ï x= = =
2 2 2
5
° f (4) = –4 8 (4, –4)
¢ –4 –2 2 4 6
£ f (2) = 0 8 (2, 0) –5
lím (x 3 – 9x + 24x – 20) = –@
x 8 –@

lím (x 3 – 9x 2 + 24x – 20) = +@


x 8 +@ –20

15
e) f ' (x) = 12 – 3x 2; f ' (x) = 0 ï x = ±2 y = 12x – x3
10
° f (2) = 16 8 (2, 16)
¢ 5
£ f (–2) = –16 8 (–2, –16)
lím (12x – x 3) = +@ –4 –2 2 4
x 8 –@ –5

lím (12x – x 3) = –@ –10


x 8 +@
–15

f) f ' (x) = –4x 3 + 2x ; f ' (x) = 0 ï


1
° x = 0 8 f (0) = 0 8 (0, 0)
§ y = –x4 + x2
§
§ x = √2 8 f √2 =
ï¢ 2 2 ( ) 1
4
8 (√ ) 2 1
,
2 4 –1 1

§
§
£
√2
§ x=– 2 8 f – 2
√2
( ) =
1
4
8 (√ )

2 1
,
2 4
–1

lím (–x 4 + x 2) = –@; lím (–x 4 + x 2) = –@


x 8 –@ x 8 +@
y = x5 – 6x3 – 8x – 1
g) f ' (x) = 5x 4 – 18x 2 – 8; f ' (x) = 0 ï 40

30
°
ï ¢ x = 2 8 f (2) = –33 8 (2, –33)
£ x = –2 8 f (–2) = 31 8 (–2, 31) 20

lím (x 5 – 6x 3 – 8x – 1) = –@ 10
x 8 –@
–15 –10 –5 5 10 15
lím (x 5 – 6x 3 – 8x – 1) = +@
x 8 +@ –10

–20

–30

–40

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


33
h) f ' (x) = 4x 3 – 16x ; f ' (x) = 0 ï

° x = 0 8 f (0) = 2 8 (0, 2) y = x4 – 8x2 + 2


§ 6
ï ¢ x = 2 8 f (2) = –14 8 (2, –14)
§ x = –2 8 f (–2) = –14 8 (–2, –14) 4
£ 2
2 4 6
lím (x 4 – 8x 2 + 2) = + @
x 8 +@

lím (x 4 – 8x 2 + 2) = – @
x 8 –@

73 Adierazi honako funtzio hauek, puntu singularrak aurkituta eta horien adar
infinituak aztertuta:

a) y = x 3 – 2x 2 + x b) y = –x 4 + 2x 2

c) y = x d) y = 1
x 2 + 5x + 4 x 2 – 3x + 2
2
e) y = x f ) y = 2x
(x + 5)2 x 2
+

1
a) f ' (x) = 3x 2 – 4x + 1 = 0 8 x = , x=1
3
y = x3 – 2x2 + x
Puntos de tangente horizontal: 1

( 13 , 274 ), (1, 0) –1 1

lím (x 3 – 2x 2 + x) = + @
x 8 +@
–1

lím (x 3 – 2x 2 + x) = – @
x 8 –@

b) f ' (x) = –4x 3 + 4x = –4x (x 2 – 1) = 0 8 x = 0, x = 1, x = –1


Puntos de tangente horizontal:
y = –x4 + 2x2 1
(–1, 1), (0, 0) y (1, 1)

lím (–x 4 + 2x 2) = –@ –2 –1 1 2
x 8 +@ –1

lím (–x 4 + 2x 2) = –@ –2
x 8 –@
–3

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


34
UNITATEA 12

x 2 + 5x + 4 – x (2x + 5) –x 2 + 4
c) f ' (x) = = = 0 8 x = 2, x = –2
(x 2 + 5x + 4)2 (x 2 + 5x + 4)2

Puntos de tangente horizontal: (–2, 1), 2, ( 19 )


x =0
lím
x 8 +@ x 2 + 5x + 4
x
y = —————
x =0 x2 + 5x + 4
lím
x 8 –@ x 2 + 5x + 4
1

–4 –3 –2 –1 1 2 3

– (2x – 3) 3
d) f ' (x) = =0 8 x=
(x 2 – 3x + 2)2 2

Puntos de tangente horizontal:

( 32 , –4) 2

1
1 =0
lím
x 8 +@ x 2 – 3x + 2 –3 –2 –1 1 2 3
–1
1 =0
lím –2
x 2 – 3x + 2
(—,32 – 4)
x 8 –@ 1
y = —————
x2 – 3x + 2 –3

–4

–5

(x + 5)2 – x · 2 (x + 5) 5–x
e) f ' (x) = = =0 8 x=5
(x + 5)4 (x + 5)3
Puntos de tangente horizontal:

(5, 201 ) 2

–6 –4 –2 2 4 6
x =0
lím –2
x 8 +@ (x + 5)2 x
–4 y = ————
x (x + 5)2
lím =0 –6
x 8 –@ (x + 5)2

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


35
4x (x + 2) – 2x 2 2x 2 + 8x 2x (x + 4)
f) f ' (x) = = = = 0 8 x = 0, x = –4
(x + 2)2 (x + 2) 2 (x + 2)2

Puntos de tangente horizontal:


15
(–4, –16), (0, 0)
10
lím = 2x – 4 2x2
x 8 ±@ y = ———
x+2
5
(asíntota oblicua)

–6 –4 –2 2 4 6

–5

–10

–15

–20

324. orrialdea
74 Egiaztatu honako funtzio hauek ez dutela uki-tzaile horizontaleko punturik.
Adierazi, euren adar infinituak eta ardatzekin dituzten ebaki-puntuak azter-
tuta:
x–3 2 3 1
a) y = b) y = x – 1 c) y = x + 4x d) y =
x+2 x 3 (x – 2)2

a) f ' (x) = 5 ?0
(x + 2)2
Los puntos de corte son:

(0, – 32 ), (3, 0)
x–3 6
y = ———
x+2
4

–10 –8 –6 –4 –2 2 4 6 8
–2

–4

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


36
UNITATEA 12

x2 + 1
b) f ' (x) = ?0
x2 x2 – 1
6
y = ———
Los puntos de corte son: x 4

(1, 0), (–1, 0) 2

–6 –4 –2 2 4 6
–2

–4

–6

c) f ' (x) = x 2 + 4 ? 0 x3
y = — + 4x 5
El punto de corte es: (0, 0) 3

–6 –4 –2 2 4 6

–5

d) f ' (x) = –2 ?0 4
(x – 2)3 1
y = ————
2 (x – 2)2

El punto de corte es: 0, ( 14 ) –4 –2 2 4 6

75 Aztertu, eta adierazi honako funtzio hauek:

a) y = x b) y = x
x 2 – 16 1 – x2

x+2 2
c) y = d) y = (x – 1)
x2 – 6x + 5 x+2

2 x2
e) y = x – 1 f) y =
x+2 1 – x2

x2 x2
g) y = h) y =
x2 – 4x + 3 (x – 2)2

x2 – x + 1 2
i) y = j) y = x – 5
x2 + x + 1 2x – 4

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


37
–x 2 – 16 Y
a) f ' (x) = x
(x 2 – 16)2 y = ————
x2 – 16
Asíntotas verticales: x = –4, x = 4 6

Asíntotas horizontales: y = 0 4

No hay asíntotas oblicuas ni puntos 2


de tangente horizontal.
–6 –4 –2 2 4 6 X
–2

–4

–6

Y
x2 +1
b) f ' (x) =
(1 – x 2)2 3 y = ———
x
1 – x2
Asíntotas verticales: x = 1, x = –1 2

Asíntotas horizontales: y = 0 1
X
No hay asíntotas oblicuas ni puntos –3 –2 –1 1 2 3
de tangente horizontal. –1

–2

–3

–x 2 – 4x + 17
c) f ' (x) =
(x 2 – 6x + 5)2
Asíntotas verticales: x = 5, x = 1
Asíntotas horizontales: y = 0
No hay asíntotas oblicuas.
Sus puntos de tangente horizontal son, aproximadamente:
(–6,58; –0,052), (2,58; –1,197) Y
1,5
x+2
y = —————
x2 – 6x + 5 1

0,5

–6 –4 –2 2 4 6 X
–0,5

–1

–1,5

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


38
UNITATEA 12

x 2 + 4x – 5 Y
d) f ' (x) =
(x + 2)2
15 (x – 1)2
Asíntotas verticales: x = –2 y = ————
x+ 2
Asíntotas oblicuas: y = x – 4 10

No hay asíntotas horizontales.


5
Sus puntos de tangente hori-
zontal son: X
–6 –4 –2 2 4 6
(1, 0), (–5, 12)
–5
y=x–4
–10

–15

–20

x 2 + 4x + 1 Y
e) f ' (x) =
(x + 2)2
Asíntotas verticales: x = –2 6
x2 – 1
y = ———
Asíntotas oblicuas: y = x – 2 x+ 2 4

No hay asíntotas horizontales. 2


X
Sus puntos de tangente hori- –6 –4 –2 2 4 6
zontal son, aproximadamente: –2

(–0,26; –0,54), (–3,73; –7,46) –4

–6

y=x–2

f) y' = 2x Y
(1 – x 2)2 4
x2
2 y = ———
Asíntotas verticales: x = 1, x = –1 1–x
X
Asíntotas horizontales: y = –1 –6 –4 –2 2 4 6
–2
No hay asíntotas oblicuas.
–4
Sus puntos de tangente horizontal son:
–6
(0, 0)

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


39
–4x 2 + 6x Y
g) f ' (x) =
(x 2 – 4x + 3)2 6
x2
y = —————
Asíntotas verticales: x = 3, x = 1 x2 – 4x + 3 4

Asíntotas horizontales: y = 1 2

No hay asíntotas oblicuas. –6 –4 –2 2 4 6 X


–2
Sus puntos de tangente hori-
zontal son: –4

(0, 0),
3
2
, –3 ( ) –6

4x
h) f ' (x) = –
(x – 2)3 Y

Asíntotas verticales: x = 2 x2
y = ————
(x – 2)2 6
Asíntotas horizontales: y = 1
4
No hay asíntotas oblicuas.
2
Sus puntos de tangente hori-
zontal son: (0, 0) –6 –4 –2 2 4 6 X

2x 2 – 2 Y
i) f ' (x) =
(x 2 + x + 1)2
x2 – x + 1 6
y = —————
Asíntotas horizontales: y = 1 x2 + x + 1
4
No hay asíntotas verticales ni oblicuas.
2
Sus puntos de tangente horizontal son:

(1, 13 ), (–1, 3) –6 –4 –2
–2
2 4 6 X

–4

–6

2x 2 – 8x + 10 Y
j) f ' (x) =
(2x – 4)2 x2 – 5
y = ———
2x – 4
Asíntotas verticales: x = 2 6

x 4
Asíntotas oblicuas: y = +1
2 2
No hay asíntotas horizontales X
ni puntos de tangente hori- –4 –2 2 4 6
zontal. –2

–4

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


40
UNITATEA 12

76 Aurkitu bigarren mailako funtzio bat, kontuan hartuta (0, 1) puntutik iga -
rotzen dela, eta zuzen ukitzailearen malda (2, –1) puntuan 0 dela.
☛ Esan f (x)) = ax 2 + bx + c funtzioari, eta kontuan hartu f (0)) = 1, f (2)) = –1 eta
f ' (2)) = 0 direla.
f (x) = ax 2 + bx + c
f ' (x) = 2ax + b
f (0) = 1 8 1 = c ° a = 1/2
f (2) = –1 8 –1 = 4a + 2b + c §¢ b = –2
f ' (2) = 0 8 0 = 4a + b § c=1
£
1 2
La función es f (x) = x – 2x + 1.
2

77 Aurkitu y = x 2 + 6x + 11 parabolaren erpina, kontuan hartuta puntu horre -


tan ukitzailea horizontala dela.
f ' (x) = 2x + 6 = 0 8 x = –3
Punto (–3, 2).

78 Zehaztu A((2, 1) puntuan y = 2x – 3 zuzenarekiko ukitzailea den eta B((5,


–2) puntutik igarotzen den y = ax 2 + bx + c parabola.
f (x) = ax 2 + bx + c
f ' (x) = 2ax + b
f (2) = 1 8 4a + 2b + c = 1 ° a = –1
f ' (2) = 2 8 4a + b = 2 §
¢ b=6
f (5) = –2 8 25a + 5b + c = –2 § c = –7
£
La función es f (x) = –x 2 + 6x – 7.

79 Kalkulatu zenbatekoa izan behar duen x--ren balioak, y = 3x 2 – 2x + 5 eta


y = x 2 + 6x kurbekiko ukitzaile horizontalak paraleloak izan daitezen, eta
idatzi ukitzaile horien ekuazioak.

f (x) = 3x 2 – 2x + 5 8 f ' (x) = 6x – 2 ° 6x – 2 = 2x + 6 8 x = 2


¢
g (x) = x 2 + 6x 8 g' (x) = 2x + 6 £
Para f (x) = 3x 2 – 2x + 5 la tangente en x = 2 es:
y = 10 (x – 2) + 13 8 y = 10x – 7
Para g (x) = x 2 + 6x la tangente en x = 2 es:
y = 10 (x – 2) + 16 8 y = 10x – 4

80 K a l k u l a t u z e n b a t e k o a i z a n b e h a r d u e n a, b e t a c-- r e n b a l i o a k ,
f (x)) = x 3 + ax 2 + bx + c funtzioan, f--ren grafikoak ukitzaile horizontala izan
dezan x = –4 eta x = 0 puntuetan eta (1, 1)-tik igaro dadin.
f (x) = x 3 + ax 2 + bx + c
f ' (x) = 3x 2 + 2ax + b

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


41
f ' (–4) = 0 8 48 – 8a + b = 0 ° a = 6
f ' (0) = 0 8 b = 0 §
¢ b=0
f (1) = 1 8 1 + a + b + c = 1 § c = –6
£
La función es f (x) = x 3 + 6x 2 – 6.

81 Kalkulatu k--ren balioa,


y = x 2 – 5x + k
fun-tzioak x = 1 puntuan duen ukitzailea ordenatuen jatorritik igaro dadin.
• Pendiente de la recta tangente:
f ' (x) = 2x – 5 8 f ' (1) = –3
• Punto de tangencia: x = 1; y = 1 – 5 + k 8 (1, – 4 + k )
• Ecuación de la recta tangente:
y = –4 + k – 3(x – 1)
• Para que pase por (0, 0), debe verificarse:
0 = –4 + k + 3 8 k = 1

GALDERA TEORIKOAK

82 Kalkulatu f (x)) = 3x – 2 funtzioaren B.A.T. [–1, 2], [1, 3] eta [–3, 4] tarteetan.
Justifikatu zergatik lortzen duzun beti emaitza bera.
4+5
T.V.M. [–1, 2] = =3
3
7–1
T.V.M. [1, 3] = =3
2
10 + 11
T.V.M. [–3, 4] = =3
7
T.V.M. = 3 para todos. La función es una recta de pendiente 3.

83 Adierazi funtzio bat, x = 1 eta x = –1 puntuetan deribatu nulua duena, [–1,


1] tartean deribatu negatiboa eta positiboa x--ren gainerako balio guztiekin.

1
–1
–1

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


42
UNITATEA 12

84 Eman f ' (x)) = 2x deribatua duen f funtzio baten adibideak. Zenbat daude?
Existen infinitas.
f (x) = x 2 + k, donde x es cualquier número.

85 Hona hemen y = x 3 funtzioaren grafikoa.


2
Zergatik ziurta dezakegu abzisa-ardatza kurba horre -
1
kiko ukitzailea dela (0, 0) puntuan?
1 2
Ecuación de la tangente en (0, 0):
f ' (x) = 3x 2 8 f ' (0) = 0 8 y = 0 + 0(x – 9) 8 y = 0 es
el eje de abscisas.

86 Y Zer erlazio dago f eta g--ren artean?


f
Eta f ' eta g'--ren artean?
g
X
0

f=g+1°
f ' = g' ¢ Son rectas paralelas (de igual pendiente).
£

87 Badago y = 4x – x 2 funtzioan punturen batean ukitzaileren bat (0, 0) eta


(3, 3) puntuetatik igarotzen den zuzenaren paraleloa dena?
Horrela bada, aurkitu.

4
2

2 4

f ' (x) = 4 – 2x ° 3
4 – 2x = 1 8 x =
Pendiente de la recta = 1 ¢£ 2

Punto ( 32 , 154 )
88 Egiaztatu, deribatua erabiliz, y = ax 2 + bx + c parabolaren erpineko abzisa
–b
x= dela.
2a

–b
f ' (x) = 2ax + b = 0 8 x =
2a

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


43
89 f ' (2) = 0 bada, honako baieztapen hauetako zein da zuzena?

a) f funtzioak maximo bat du x = 2 puntuan.

b) x = 2 puntuko zuzen ukitzailea horizontala da.

c) Funtzioa (2, 0) puntutik igarotzen da.


La correcta es la b).

90 Y Hona hemen f '--ren, f--ren funtzio deribatuaren grafikoa,

f' a) Badu f--k ukitzaile horizontaleko punturik?

X b) f gorakorra ala beherakorra da?

a) Sí, en x = 2, puesto que f ' (2) = 0

b) Si x < 2 es creciente, pues f' > 0; y si x > 2 es decreciente, pues f ' > 0.

325. orrialdea

SAKONTZEKO

91 Kalkulatu f (x)) = √ x funtzioaren deribatua 2 abzisa-puntuan, definizioa


erabiliz.

f ' (2) = lím
f (2 + h) – f (2)
= lím
√2 + h – √ 2 =
h80 h h80 h

(√— — — —
2 + h – √ 2 ) (√ 2 + h + √ 2 ) h
= lím — — = lím — — =
h80 h (√ 2 + h + √ 2 ) h80 (
h √2 + h + √2 )
1 1 1
= lím — — = lím — — = —
h80 √2 + h + √2 h 8 0 √2 + √2 2 √2

92 Idatzi y = ln x kurbarekiko ukitzailea den eta y = 3x – 2 zuzenarekiko pa-


raleloa den zuzenaren ekuazioa.

f ' (x) =
1
x
1
=3 8 x= ; f
3
1
3
= ln
1
3 ( )
= –ln 3

La recta es y = 3 x – ( 1
3 )
– ln 3 = 3x – 1 – ln 3

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


44
UNITATEA 12

93 Zein dira y = sin x eta y = cos x funtzioen puntu singularrak [0, 2π] tartean?

f (x) = sen x 8 f ' (x) = cos x = 0 8 x = π , x = 3π


2 2

Máximo en ( π2 , 1) y mínimo en ( 3π2 , –1).


g(x) = cos x 8 g' (x) = –sen x = 0 8 x = 0, x = π
Máximo en (0, 1) y mínimo en (π, –1).

94 Badu ukitzaile horizontaleko punturik y = tg x funtzioak?

No, puesto que f ' (x) = 1 ? 0 para todo x.


cos 2 x

95 Aztertu eta adierazi honako funtzio hauek:


2 x3
a) y = 4 – 2x b) y =
x 3 (x + 1)
4 + 2x 2 – x 3 x 4 – 2x 2
c) y = d) y =
x2 x2 – 1

–4x 2 – 4 + 2x 2 –2x 2 – 4 Y
a) f ' (x) = 2
= ?0
x x2 4

No hay puntos de tangente horizontal. 2

( )(
Puntos de corte con los ejes: √ 2 , 0 , – √ 2 , 0 ) X
–4 –2 2 4
Dominio = Á – {0}
–2
Asíntota vertical: x = 0
–4
Asíntota oblicua: y = –2x

3x 2 · 3 (x + 1) – x 3 · 3 9x 3 + 9x 2 – 3x 3 6x 3 + 9x 2 2x 3 + 3x 2
b) f'(x) = 2
= 2
= 2
= =
9 (x + 1) 9 (x + 1) 9 (x + 1) 3 (x + 1)2
x 2 (2x + 3) 3
= = 0 8 x = 0, x = – = –1,5
3 (x + 1)2 2
Y
4
Mínimo en (–1,5; 2,25).
Punto de inflexión en (0, 0). 2

Puntos de corte con los ejes: (0, 0). X


–4 –2 2 4
Dominio = Á – {–1}
–2
Asíntota vertical: x = –1
–4

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


45
(4x – 3x 2) x 2 – (4 + 2x 2 – x 3) 2x (4x – 3x 2) x – (4 + 2x 2 – x 3) 2
c) f'(x) = = =
x4 x3
4x 2 – 3x 3 – 8 – 4x 2 + 2x 3 –x 3 – 8
= 3
= = 0 8 x = –2
x x3
Y
Mínimo en (–2, 5). 8
Dominio = Á – {0}
6
Asíntota vertical: x = 0
Asíntota oblicua: y = 2 – x 4

X
–4 –2 2 4

–4

(4x 3 – 4x) (x 2 – 1) – (x 4 – 2x 2) 2x 4x (x 2 – 1)2 – 2x (x 4 – 2x 2)


d) f'(x) = 2 2
= =
(x – 1) (x 2 – 1)2
2x [2x 4 + 2 – 4x 2 – x 4 + 2x 2] 2x (x 4 – 2x 2 + 2)
= 2 2
= =0 8 x=0
(x – 1) (x 2 – 1)2
Mínimo en (0, 0). Y
4
Puntos de corte con los ejes:
( )(
(0, 0), √ 2 , 0 , – √ 2 , 0 ) 2

Dominio = Á – {–1, 1} X
–4 –2 2 4
Asíntotas verticales: x = –1, x = 1
–2

–4

96 Gai jakin baten q unitate egiteak guztira balio duena (dolarretan) hau da:
C (q)) = 3 q 2 + 5 q + 75. Unitate bakoitzeko batez besteko kostua hau da:
C (q)
M (q)) = .
q
a) Zenbat unitate egin behar dira unitate bakoi-tzeko batez bestekoa mini -
moa izateko?
b) Kalkulatu C (q)) eta M (q)) a) atalean kalkulatu duzun q--ren baliorako .
3q 2 + 5q + 75
a) M (q) =
q
(6q + 5)q – (3q 2 + 5q + 75) 6q 2 + 5q – 3q 2 – 5q – 75
M' (q) = = =
q2 q2
3q 2 – 75
= = 0 8 q 2 = 25 8 q = 5 unidades
q2
Se deben fabricar 5 unidades.
b) C (5) = 175; M (5) = 35

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


46
UNITATEA 12

97 f (x)) = 60x funtzioak enpresa batek martxan hasi zenetik lortu dituen
x2 + 9
irabaziak adierazten ditu ( f (x)) milaka eurotan, x urtetan).
a) Adierazi grafikoa.
b) Zenbatgarren urtean lortuko du enpresak irabazi maximoa? Zenbatekoa
da irabazi hori?
c) Galduko du enpresak dirua uneren batean?

60 (x 2 + 9) – 60x · 2x 60x 2 + 540 – 120x 2 –60x 2 + 540


a) f ' (x) = 2 2
= 2 2
= =0 8
(x + 9) (x + 9) (x 2 + 9)2
8 x = 3 (x = –3 no está en el dominio)
Máximo en (3, 10).
lím f (x) = 0 8 asíntota horizontal: y = 0
x 8 +@
La gráfica sería:

10
8
6
4
2

2 4 6 8 10 12 14 16 18

b) Beneficio máximo en x = 3 8 A los 3 años.


El beneficio sería f (3) = 10 miles de euros.

c) No perderá dinero ni llegará un momento en que no obtenga beneficios ni pér-


didas, pues f (x) = 0 y f (x) > 0 para todo x > 0.

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


47
325. orrialdea

AUTOEBALUAZIOA

1. Aztertu y = f (x)) funtzioaren grafikoa, eta eran-tzun.

1
–4 –2 –1 1 2 3 X

a) Zein da B.A.T. [0, 3] eta [–4, –2] tarteetan?


b) Badu ukitzaile horizontaleko punturik?
c) x--ren zer baliorekin da f ' (x)) > 0?
d) Badakigu ukitzailea x = 0 abzisa-puntuan bigarren koadranteko erdikaria -
ren paraleloa dela. Zenbat balio du f ' (0) -k.
f (3) – f (0) 1/2 – 2 1
a) T.V.M. [0, 3] = = =–
3–0 3 2
f (–2) – f (–4) 4–0
T.V.M. [–4, –2] = = =2
–2 – (–4) –2 + 4
b) Sí, P (–2, 4).
c) Si x < –2, f ' (x) > 0.
d) La recta y = –x (bisectriz del 2.º cuadrante) tiene pendiente igual a –1. Por tanto,
f ' (0) = –1.

2. f (x)) = x 2 – 3x emanda, egiaztatu f ' (–2 ) = –7 dela, deribatuaren definizioa


erabiliz.
f (–2 + h) – f (–2)
f ' (–2) = lím
h80 h
f (–2) = (–2)2 – 3(–2) = 4 + 6 = 10
f (–2 + h) = (–2 + h)2 – 3(–2 + h) = 4 – 4h + h2 + 6 – 3h = h2 – 7h + 10
f (–2 + h) – f (–2) = h2 – 7h
f (–2 + h) – f (–2) h2 – 7h
= =h–7
h h
lím h – 7 = –7
h80

Por tanto, f ' (–2) = –7.

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


48
UNITATEA 12

3. Kalkulatu honako funtzio hauen deribatuak:


x2
( )
2 x 3
a) y = √x + b) y = · e –x c) y = cos2 π x d) y =
x 3 x–2

1 2
a) f ' (x) = — –
2 √x x2

b) f ' (x) =
1 –x x
3
e + (–1)e –x = e –x
3
1–x
3 ( )
c) f ' (x) = 2π cos π x (–sen πx ) = –2π cos πx · sen πx
x2 x2 x4 2x (x – 2) – x 2 3x 4 (x 2 – 4x)
d) f ' (x) = 3 ( ) ( )
x–2
2
D
x–2
=3
(x – 2)2 ·
(x – 2)2 =
(x – 2)4

4. Idatzi y = ln x 2 kurbak x = 1 abzisa-puntuan duen ukitzailearen ekuazioa.


Punto de tangencia: x = 1, y = ln 12 = 0 8 P (1, 0)
2x 2
Pendiente de la recta tangente: f ' (x) = = 8 f ' (1) = 2
x2 x
Ecuación: y = 0 + 2(x – 1) 8 y = 2x – 2

5. Kalkulatu y = 2 + (1 – x))3 funtzioaren puntu singularrak Badu funtzio horrek


maximo edo minimo erlatiborik?
f (x) = 2 + (1 – x)3 8 f ' (x) = 3(1 – x)2 (–1) = –3(1 – x)2
f ' (x) = 0 8 –3(1 – x)2 = 0 8 1 – x = 0 8 x = 1
f (1) = 2 + (1 – 1)3 = 2
Punto singular: (1, 2)
Como f ' (x) = –3(1 – x)2 es menor que 0 para cualquier valor de x ? 1, f es decre-
ciente en todo su dominio y, por tanto, el punto singular no es máximo ni mínimo.

x 2 – 2x + 4
6. Zehaztu: y = funtzioaren puntu singularrak, kontuan hartuta bere
2–x
asintotak eta kurbak asintotekiko hartzen duen posizioa. Adierazi.
Y

–2 2 X

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


49
x 2 – 2x + 4
f (x) =
2–x
(2x – 2)(2 – x) – (x 2 – 2x + 4) (–1) (4x – 2x 2 – 4 + 2x) + (x 2 – 2x – 4)
f ' (x) = = =
(2 – x)2 (2 – x)2
–x 2 + 4x
=
(2 – x)2

–x 2 + 4x x=0
f ' (x) = 0 8 = 0 8 –x 2 + 4x = 0
(2 – x)2 x=4

0–0+4 42 – 2 · 4 + 4
f (0) = = 2; f (4) = = –6
2–0 2–4
Los puntos singulares son (0, 2) y (4, –6). El primero es un mínimo y el segundo, un
máximo.

–2 2 X

7. Adierazi y = x 3 – 12x + 16 funtzioa.


y = x 3 – 12x + 16 es una función polinómica, por ello es continua en Á.
• Ramas infinitas:
lím (x 3 – 12x + 16) = +@
x 8 +@

lím (x 3 – 12x + 16) = –@


x 8 –@

• Puntos singulares:
f ' (x) = 3x 2 – 12
x=2
f ' (x) = 0 8 3x 2 – 12 = 0
x = –2
f (2) = 23 – 12 · 2 + 16 = 0 8 (2, 0)
f (–2) = (–2)3 – 12 (–2) + 16 = 32 8 (–2, 32)
Los puntos singulares son (2, 0) y (–2, 32).

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


50
UNITATEA 12

Esta es su gráfica:

Y 32

4
–2 1 X

x2 – 1
8. Aztertu eta adierazi y = .
x2

x2 – 1
f (x) =
x2

Dominio de definición: Á – {0}


x 8 0 –, f (x) 8 –@
Asíntota vertical: x = 0. Posición
x 8 0+, f (x) 8 –@
Asíntota horizontal:
x2 – 1 x 8 +@, f (x) < 1
lím = 1; y = 1. Posición
x8@ x2 x 8 –@, f (x) < 1

Puntos singulares:
2x x 2 – (x 2 – 1) 2x 2x 2
f ' (x) = 2 2 = 4 = 3
(x ) x x
2
f ' (x) = 0 8 = 0. No tiene solución.
x3

No tiene puntos singulares.


Esta es su gráfica:

Y
1

–1 1 X

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


51
x3
9. Zehaztu f (x)) = – x 2 – 3x funtzioaren tarte gorakor eta beherakorrak.
3

x3
f (x) = – x 2 – 3x 8 f ' (x) = x 2 – 2x – 3
3
Buscamos los valores de x para los que f ' (x) > 0 8 x 2 – 2x – 3 > 0
f ' (x) > 0 f '(x) < 0 f '(x) > 0
–1 3

Intervalos de crecimiento de f : (–@, –1) « (3, +@)


Intervalo de decrecimiento de f : (–1, 3)
La función tiene un máximo en x = –1 y un mínimo en x = 3.

12. unitatea. Deribatuak kalkulatzen hasi. Erabilerak


52

You might also like