TÜRK yU RDU

B eşin ci Ci
(Cilt 10-11)

1916-1917

TUTİBAY YAYINLARI
Şehit Adem Yavuz Sokağı, Nu. 3/7
Kızılay/ANKARA
Tel: (0312) 419 45 06 - 419 45 07
 TÜRK YURDU
cat5
E d itö r
Murat ŞEFKATLİ

Y ayın K u m lu B a şk a n ı
Dr. Arslan TEKİN

Y ayın D a n ışm a n ı
Dr. Mehmet ÖZDEN

Y a y m K u m lu

Necati GÜLTEPE

Seyit Ali KAHRAMAN

Dr. Hulusi LEKESİZ

Dr. Hakan KIRIMLI

Günvar OTMANBÖLÜK

G rafik
Yakup YILDIRIM

S ayfa D ü z e n le m e
Fırat MUTLU
Serda GÜRLEYEN

TUTIBAY YAYINLARI
Telfaks: (0312) 419 45 06 - 07 / 419 65 32
Baskı: Saray Matbaası, Ankara - 2000

Yazışma Adresi:

TUTİBAYYAYINLAKI

Şehit Adem Yavuz Sokağı, Nu. 3/7

Kızılay-ANKARA

Telefaks: 0.312 419 45 06-07 / 419 65 32

Bu yayının her hakkı TUTİBAY LTD. ŞTİ.ne aittir. Mehaz gösterilmeden iktibas edilemez.
TÜRK YURDU
Onuncu Cilt
 TÜRK yURDU
Türklerin fâidesine çalışır Onbeş günde bir çıkar

N âşiri: Türk Yurdu

M üdürü: Akçuraoğlu Yusuf

Onuncu Cilt
1916

İstanbul - "Kader" Matbaası

 TÜRK YURDU 11

ONUNCU CİLDİN FİHRİSTİ

(Elifba sırasıyla)
AÇIK SÜTUNLAR
Mansurîzade Said Bey’e teşekkür (“Kamus-ı Felsefe” hakkında).......... Rıza Tevfık
ANADOLU’MUZ
Anadolu’ya D air......................................................................................T. Y.
“Köyümden Geliyorum” dan: Ayazmana.............................................. Ispartalı Hakkı
“Köyümden Geliyorum” dan: Uzak Hatıralar.......................................Ispartalı Hakkı
“Köyümden Geliyorum” dan: “Köyümden Geliyorum” Ne Demek..Ispartalı Hakkı
“Köyümden Geliyorum” dan: Minasin’den Ayazmana’ya................... Ispartalı Hakkı
“Köyümden Geliyorum” dan: Minasın Mesiresi...................................Ispartalı Hakkı
“Köyümden Geliyorum” dan: Nazifa Gelin...........................................Ispartalı Hakkı
İÇTİMAİYÂT
Türk Kadınlığının Terbiyevî Mevkii..................................................... Ziynetullah Nuşirevan
İDAREDEN
Bayram Tebriği
İdareden
Muhterem Karilerimize
Maarif Nezaret-i Celilesine Teşekkür
EDEBİYAT
Altın Taht (Asker Şarkıları: 1 )................................................................Doğan
Ezan Vakitleri.......................................................................................... Doğan
Eski Aşk................................................................................................... Yusuf Ziya
Oğuz - Ümid................................................. •.......................................... Ali Fahri
Ölmeyen Sevgi........................................................................................ Yusuf Ziya
Büyü.........................................................................................................Yusuf Ziya
Baharın İntikamı.....................................................................................Yusuf Ziya
Türk Yurdu’na İhdâ...............................................................................Abdullah Cevdet
Hususî Bir Ziyaret...................................................................................Rıza Tevfık
Hülya....................................................................................................... Celâl Sahir
Aşk Yasası................................................................................................ Doğan
İsyan........................................................................................................ Yusuf Ziya
Faik Ali..................................................................................................... Fazıl Ahmed
Gülnûş Sultan.........................................................................................Halide Edib
Nazire.......................................................................:.............................. Fazıl Ahmed
Yahya Kemal’e ........................................................................................Fazıl Ahmed
Yeni Ay....................................................................................................Mustafa Halûk
12 TÜRK YURDU

İKTİSAT

İktisat Hazine-i Evrakı........................................................................... Profesör Hermes

İktisat Yılı................................................................................................M. Zühdü
Geçen Yılda Millî İstihsal....................................................................... M. Zühdü
BÜYÜKHİKÂYE

Babür H an............................................................................................... Flora Annastil-Halide Edib

TARİH VE SİYASET

Devletler Arasındaki Münasebetlere Dair: 1

Devletler Arasındaki Münasebetlere Dair: 2, Darülharp ve Muvazene-i Siyasiye
TERBİYE VE TALİM

Terbiye’de Muhabbet ve Nüfûz............................................................ Nâfi Atuf

Maarifimiz Hakkında 1, 2,3 ve 4 .................... ...................................... Nâfi Atuf
Muallim Mecmuası................................................................................. S.
Yeni Terbiye Usûlleri.............................................................................. M. Rahmi
Yeni M ektepler....................................................................................... M. Rahmi
Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti
TÜRK OCAKLARI ARASINDA

Üsküdar’da Türk Ocağı.......................................................................... Z. N.

Türk Ocağı’nda Kenan Çobanları Temaşası........................................ Y.
Türk Ocağı’nın Faaliyeti......................................................................... Z. N.
TÜRK DÜNYASINDA
Türkistan ve Sibirya Türklerinin Askerliği...........................................
Rusya’da Sakin Gayr-i Rus Unsurların Protestosu...............................
Nemçe ve İran’da Osmanlı Orduları.................................................... S. A.
Türkiye Haricindeki Türklerde............................................................. Z. N.
TÜRKLÜK ŞUÛNU
Atlı İzciler
Ağaç Bayramı
İzmir Akhisarı’nda '
İslâm Mecmuası
Eskişehir’de
Enver Paşa’ya Fahrî Doktorluk Unvanı Verilmesi
On Temmuz 1332 Senesi
Bayram ve Harbin Üçüncü Yılı
Benliğe Doğru
Budapeşte’den Bir Rica
Biga’da Musiki Cemiyeti
Tahsil Yolunda Ölen Bir Türk Genci: Abdülhakim Osman Efendi
 TÜRK YURDU 13

Türkiye Hakkında
Türk-Macar Kardeşler
Tevfık Fikret’in İrtihalinin Yıldönümü
Harbin Verdiği Dersler
Dahilî Islâhat Etrafında
GalatasaraylIlar Yurdu
Kastamonu’da
Kconya’da Öksüzler Yurdu
Genç Dernekleri
Lozan Türk Yurdu’nun Beyannâmesinden
Meclis-i Mebusan
Mekteb-i Bahriye-i Şahane’nin Islâhı
Nefis Eserlerimiz Arasında
Nakliye Şirketleri
Viyana’da Türk Edebiyatı
Hilâl-i Ahmer’in Yıllık Müsameresi

CİHAN HARBİ NE DAİR PARÇALAR

Almanların Denizlerde Büyük Muvaffakiyetleri
Türk Hakanına Alman Kayzeri Tarafından General Feldmareşal Mackenzie’nin Gönderilmesi
Reichstag Heyetinin İstanbul’u Ziyareti
OsmanlIların İslâm Âlemine Müstevli İngilizlere İkinci Mühim Galebeleri
Kitchner’in Batması

DİLİMİZ
Edebiyatımıza D air................................................................................. Hüseyin Cahid
Türk Dili Üzerine Tetebbu ve Tahkikler (Son)...................................Ufalı Toktamış
Geçen Yılda Türk Dili Ne Kazandı?...................................................... Ufalı Toktamış

SEYAHAT
Altaylara Doğru........................................................................................Halim Sabit

MATBUAT VE YENİ ESERLER

İktisadiyât Mecmuası ve İktisat Hazine-i Evrakı.................................. T. Y.
Hastabakıcılık Kitabı............................................................................... Lebib Selim
Muallim -Hande...................................................................................... S.
Viyana’da Bulgar Millî Temaşa Heyeti.................................................. Tasvîr-i Efkâr - Türk Yurdu

MİLLÎ HUTBELER
Ocaklılara.................................................................................................Hamdullah Subhi

GEÇEN YIL
Edebiyat Yılı.............................................................................................C.S.
İktisat Yılı.................................................................................................M.Zühdü
Dilimizin Yılı............................................................................................ Toktamış
14 TÜRK YURDU

Siyaset ve Askerlik Yılı............................................................................T.Y.

Maarif Yılı................................................................................................ S.A.
Maarif Yılı................................................................................................ NâfiAtuf

vefey At

İsmail Mahir Efendinin Vefatı............................................................... T.Y.

İsmail Mahir Efendinin Tercüme-i Hâli................................................C.S.
Tanburî Cemil Beyin Vefatı................................................................... T.Y.
Ömer Naci Beyin Vefatı......................................................................... T.Y.
Goltz Paşa’nın Vefatı...............................................................................T.Y.
Goltz Paşa’nın Cenazesi

TÜRK YURDU NUN HEDİYESİ

Merhum İsmail Mahir Efendinin Resmi
 m •■ y

T ükk M % m
Tûr^leritt Tâ,idesiw CaUsır

YIL: 4 SAYI: 105 (10 Mart 1332-23 Mart 1916)

^ et- d e ^ ee- ^ ^ ç c d T

İdareden: Muhterem Karilerimize / T.Y.

Geçen Yıl: Siyaset ve Askerlik Yılı / T.Y.

E debîY ıl/C .S.

İktisat Yılı / M. Z ü h d ü

M aarif Yılı / S .A.

Dilimiz: Türk Dili Üzerinde Tetebbu ve Tahkikler / U fah T ok tam ış

BabürH an / Flora A n n astil

Türklük Şuûnu: Harbin Verdiği Dersler-Nefis Eserlerimiz Arasında-

Konya’da Öksüzler Yurdu-İslâm Mecmuası / ***

Sayı 105 TÜRK YURDU 17

TÜRK yURDU
Türklerin fâidesine çalışır Onbeş günde bir çıkar

İDAREDEN
MUHTEREM KARİLERİMİZE

Tanrı’y a bin şükür olsun, “Türk Yurdu”bu sayısıyla 10. cildine giriyor. Tanrı’nın yardımına güve­
nerek bu cildi de kesintiye uğratmaksızın ve karilerimize elimizden geldiği kadar faydalı olarak ge­
çireceğimizi ümit ediyoruz. Kağıt ve iş eskisine nisbeten pek çok pahalandığı hâlde Yurd’un fiyatını
değiştirmediğimizden başka bu sayıdan itibaren yazı miktarını çoğaltmak için sayfaların kenar
açıklarını eksiltip satırlarını uzatmaya bile karar verdik. Buna karşı muhterem karilerimizden ve
bütün Türkçülerden bir ricaya hakkımız vardır, zannederiz. Abonelerimizin ve perakende
satışımızın artmasına lütfen yardım ediniz!

GEÇEN VIL
siyaset VE askerlik YILI

Siyaset ve harp beyne’d-düvel tahaddüs eden
mesâilin halline mahsus vasıtalardır. Önce daha az mas­
raf ve fedakârlığı mucip siyasete, siyaset aciz kaldığı za­
man harbe müracaat olunur. Sırf siyasetle halli mümkün
mesâilde harbe tevessül siyasette adem-i kiyaset olduğu­
na delâlet eder. Lâkin bazı meseleler de vardır ki, mahi­
yeti iktizası mutlaka harp ile hallolunur. Bu nevi mesâilin
başında hallinden bir devletin hayatı ve mematı çıkabile­
cek mesâil gelir, hiçbir devlet azamî fedakârlığı yapıp nef­
sini müdafaa etmeksizin öldürülmeye ve parçalanmaya
razı olmaz. Beşeriyetin kendisine vaz ettiği kavâid-i ahla­
kiye cebîn fertleri muhakkar görür. Tarihin cebîn heyet-i
içtimaiyelere hakareti belki ondan fazladır. Kazan’ın son
günlerini okurken hürmet ve muhabbetimizin nisbetsiz
bir harbe girip boş yere zayiata uğramamak, Ruslarla uyu­
şup Rus himayesini kabul etmek isteyen yaşlı başlı, akıllı
uslu zengin tüccar sınıfına değil, son deme kadar çarpı­
şan, bir avuç kalıncaya kadar sebat eden, sonra da teslim
olmaksızın yaralı bereli muhasara saflarını yararak Kırım
yolunu tutabilen ve böylece Türklüğün kahramanlık
an’anesini, Kazan’ın istiklâl-i manevîsini yaşatan Yadigâr
Han ile fedakâr yoldaşlarına teveccüh ettiğini duyuyoruz.
Eerdin korkaklığı fert hayatının devamına, cemiyet haya­
tının korkaklığı devlet hayatının devamına mâni oldu­
ğundandır ki, ahlâk-ı şahsiye ve siyasiye hatta şuursuz bir
hâlde bile fert ve cemiyet bunları makdûh bulur.
pevlet-i Osmaniye, İtalya harbinden, Balkan harple­
rinden sonra cihan çengine de iştirake mecbur idi. Bu
mecburiyetin delâil-i tarihiye ve siyasiyesini geçen sene­
nin icmalinde tafsil eylemiştik.(b Harp o zamandan beri

(1) “233Q Senesi Türk Yurdu”, yıl 4, cilt 8, sayı 1.

18
OsmanlIlara pek çok fedakârlıklar yüklenmiş olmakla be­
raber harbi ilân ve idame edenlerin musib ve muhikk ha­
reketlerine kanaatimiz asla mütezelzil olmamıştır. Kıs­
men Devlet-i Osmanî’nin taksimi maksadıyla edilen bu
harpte devletimizin bî-taraf kalması yahut taksimini iste­
yenler tarafında bulunması elbette muhaldi.
Harp edilirken siyasetin vazifesi eksilir, toplar kor­
kunç kahkahalarla konuşurken diplomatların ince ve za­
rif sesleri az işitilir. Harp senelerinin tarihinde münase-
bat-ı diplomatika faslı bi’n-nisbe muhtasardır. Mamafih
diplomasi büsbütün boş durmaz. Geçen sene Osmanlı si-
yaset-i hariciyyesinin en mühim işi Bulgaristan’ın Os­
manlI müttefikleri ile yani Almanya ve Avusturya-Macaris-
tan ile müştereken harbe girmesini bazı fedakârlıklara bi­
le katlanarak teshîl etmek oldu. Bulgaristan’ın Avrupa-yı
Merkezî heyet-i müttefikasına iltihakı, Sırbistan ve Kara­
dağ’ın müttefiklerimiz tarafından istilâsını, Berlin - Viya­
na - İstanbul demiryolunun açılmasını bir dereceye kadar
İngiliz ve Fransızların Çanakkale taarruzlarında muvaffa-
kiyetsizliklerini tesri ve temin etti. Osmanlı Hariciye Ne-
zareti’nin geçen yıl içinde Bulgaristan hükümeti ile ak­
dettiği mukaveleleri tenkit, ancak vaziyet ve ahvâli iyi ta­
yin edememekten neş’et edebilirdi. Osmanlı Meclis-i Me-
busanı bu hataya düşmedi.
Devlet-i Osmaniye ile muhasım devletler arasında
mühim hiçbir mesele-i siyasiyenin geçen sene zarfında
bi’l-vasıta mevzubahis ve müzakere olduğunu zannetmi­
yoruz. Abluka umûruna, sefaret ve şehbenderhane me­
murlarına üserâ ve tebaa işlerine dair tahaddüs eden
ufak tefek meseleler ise böyle muhtasar bir icmalde yer
tutamaz. Müttefik devletlerle kapitülasyonların ilgası üze­
rine tekevvün eden vaziyet-i cedîdenin İktisadî ve adlî sa­
halarda tanzimi için bazı mükâlemâta girişilmiş olabilir.
Fakat netayic henüz ilân olunmadığından Hariciye Neza­
retinin mesâil-i muayyenede takip ettiği gayelerin neler­
den ibaret olduğunu kestiremeyiz. Fakat umûmiyetle di­
yebiliriz ki, kapitülasyonları kaldıran bir hükümet bütün
münasebâtında Devlet-i Osmaniye’nin siyasî ve İktisadî
istiklâl ve menafiini son derece gözetmeyi üssü’l-esas
olarak kabul etmiş olacaktır.
Geçen sene Osmanlı siyaset-i umûmiyesinin büyük
gayesi, başlanılan büyük harbi muvaffakiyetle hitama er­
(1) “1329 Senesinde Türk Dünyası”, “Türk Yurdu”, yıl 3, cilt 6, sayı 2.
TÜRK YURDU Sayı 105
dirmekti. Osmanlı heyet-i içtimaiyesi bu gayeyi tamamen
kabul ederek bedenî, malî, fikrî, İlmî bütün kuvâ-yı zinde­
sini memnuniyet ve heyecanla ona vusûle sarf etti. Vata­
nın beka ve selâmeti için Osmanlılar vatan mihrabında
her şeylerini, sevgili çocuklarını, yiyecek-içeceklerini, at
ve öküzlerini kurban etmekte tereddüt eylemediler. Bu
fedakârlık Osmanlılara geçen yıl büyük bir zaferi, “Çanak­
kale Zaferi”ni kazandırdı.
Biz, 1329 senesinde Türk dünyasının vekayiini icmal
ederken(i) o seneye “Millet Yılı” denilmesi muvafık olaca­
ğını söylemiştik. Geçen 1331 senesi “Harp Yılı” idi. “Tas-
vir-i Efkâr” refikimiz “Çanakkale Zaferi Senesi” ıtlâkına
sezâ olduğunu kaydediyor. Bu unvan da doğru ve iyidir.
Allah’tan istiyoruz ki, 1332 senesi mutlak bir sûrette “Za­
fer Yılı” olsun.
“Harp Yılı” içinde Osmanlılar geniş memleketlerinin
uzun hudutlarının hemen her cihetinde dünyanın en
kudretli sayılan üç devletiyle; İngiltere, Rusya ve Fransa
ile çarpıştılar. Bu muhaberatta belli başlı dört cephe-i
harp; Çanakkale, Kafkas, Irak ve Mısır cepheleri vücuda
geldi. Irak ve Mısır cephelerinde İngilizlerle, Kafkas cep­
hesinde Ruslarla, Çanakkale’de ise Fransız ve İngiliz kuv-
ve-i müttefikasıyla çarpıştık.
Geçen senenin icmalinde Çanakkale Boğazı vekayi-
inden bahsederken “Boğaz önüne toplanmış en kuvvetli
bahrî devletlerin birçok dretnot ve süper dretnotları ge­
çen senenin son iki haftasını adam büyüklüğünde binler­
ce mermi atmakla geçirdikleri hâlde ne askerî ne siyasî
hiçbir ciddî neticeye vâsıl olamadılar. Kale-i Sultaniye Bo­
ğazı’nın kahraman müdafileri incecik deri ile kaplı küçük
insanın yarım arşın kalınlığında çelikle örtülü dev kadar
gemiden daha sağlam olduğunu bilfiil ispat ettiler.” di­
yorduk. Şu zikrettiğimiz satırların Yurd’da intişar ettiği
gün İngiliz-Fransız gemileri Çanakkale bahrî muharebe­
lerinin en şiddetlisi sayılan meşhur 5 Mart Taarruzu’nu
yaptılar. 18 zırhlı, üç kruvazör, bir hayli muharip ve torpil
gemilerinden mürekkep büyük bir filo boğaza girerek
karadaki insanlar üzerine dört saat mütemadiyen ateş ve
ölüm savurdu durdu, Nihayet üç zırhlı ile bir torpidosu
yanıp iki zırhlısı fena hâlde parçalanmış ve beş zırhlısı da
az çok hasara uğramış olduğu hâlde ricate mecbur oldu.
İncecik deriyle kaplı küçücük insanlar yarım arşın kalın-
Sayı 105 TÜRK YURDU
lıkta çelikle örtülü dev gibi gemileri kaçırmışlardı. Sonra
İngiliz ve Fransızlar insanlara karşı yalnız demir ve çelik
değil yine insanlar göndermek lâzım olduğuna inanarak
5 Mart Muharebesi’nden bir ay kadar sonra karaya ordu­
lar döktüler. Sırasıyla ve muhtelif fasılalarla Anadolu’da
Kumkale’ye, Rumeli’de Seddülbahir, Arıburnu ve Suğla
limanlarına İngiliz ve Fransız askerleri ihraç olundu. İlk­
bahardan kış ortalarına kadar Fransa’dan, İngiltere’den
ve İngiltere’nin bütün dünyayı kaplayan müstemlekele­
rinden toplanılıp küçük Gelibolu Yarımadası’mn dar sa­
hillerine doldurulan düşman askerlerinin miktarı birkaç
yüzbini buldu. İngiliz generallerinin kumandası altında
bulunan bu müttefikin orduları müteaddit şiddetli hü­
cumlar ettiler. Meselâ 13 Ağustos’ta başlayarak üç gün
devam eden Anafartalar Muharebesi’de düşman 10.000
kişiden ziyade maktul vererek münhezimen ric’ate mec­
bur olmuştu.
İngiltere ve Fransa Şarka ve alelhusus âlem-i İslâma
kabul ettirdikleri tagallüb ve tahakkümlerini hakikî kuv­
vetlerinden ziyade kuvvetlerinin şöhretine medyundur­
lar. Çanakkale’den mağlûben ric’at etmek bu iki müs­
temleke devletinin Şarktaki prestijlerini mahvedecekti.
İstanbul’u almak, Rusya ile muvasalayı tesis etmek kadar
prestiji kurtarmak içindir ki, Çanakkale toprak siperleri­
ne ordularını birçok defalar cesaret ve şiddetle çarptılar.
Arkadan yüzen demir istihkâmları hiç durmadan müdafi-
iler üzerine dane ve şarapnel yağdırıyordu. Bu ateş dolu­
sunun şiddeti ve kesafeti bazen akla sığmayacak kadar ar­
tıyordu. Türk buna da dayandı. Hatta bazen birkaç mer­
miye bir mermi atmak gibi harikulâde sabır ve metanet
göstererek dayandı. Kale-i Sultaniye’nin alınamaz oldu­
ğuna Türklerin emniyeti kadar İngiliz ve Fransızların da
kanaati husûle geldikten sonra müttefikin ordusu İstan­
bul’u, Rusya’yı unutarak prestiji gömerek çekildi gitti
(Kânûnıevvel 1331). Tarih-i harp son asırlarda OsmanlIla­
rın bilhassa parlak kale ve müdafaa muharebelerini kayd
eder. Lâkin aylarca süren ve âdeta takat-i beşeriye hari­
cinde sayılacak sabır ve metanet nümûneleri gösteren bu
müdafaaların ekserisi müdafaa olunan mevki veya kale­
nin sükûtuyla nihayet bulmuştur. Biz yüz elli yıldan beri
Silistre müdafaasından gayri mütearrız ordunun ref-i mu­
hasarasını icbar eden bir muharebe hatırlamıyoruz. Ça­
nakkale muharebâtı işte böyle nadir bir şerefi Osmanlı
ordusuna kazandırmıştır.
19
Kafkas cephesinde Rusların faaliyeti, Almanlara karşı
taarruz ve müdafaalarında muvaffak olamamaktan nâşi
Kafkas ordusuna başkumandan nasbolunan Grandük Ni-
kola’nın vürûdundan itibaren artmıştır. Gerek asıl cephe­
de gerekse o cepheye mülhak olan Azerbaycan ve Şima­
lî İran’da Ruslar taarruzî hareketlere teşebbüs etmişler­
dir. Buralara hayli asker topladıkları Alman ve Avusturya­
lIların Balkanlardaki hareketlerine bir nazire yaparak Rus
ordusunun ve hanedan-ı imparatorînin erkân-ı mühim-
mesinden olan grandükün Lehistan bataklıklarına gö­
mülmüş şeref ve haysiyetini ihyaya son derece uğraştık­
ları hâlde, bugüne kadar hamdenlillah netayic-i askeriye
ve siyasiyesi itibarıyla bizce kabil-i tamir olamayacak bir
muvaffakiyet elde edememişlerdir.
İngilizlerin Irak cephesindeki taarruzları umûmiyetle
Kutülamare civarında tevkif edilmiş, gerek Osmanlı as­
kerlerinin gerek muavin mücahitlerin cesaretli ve fasıla­
sız taarruzlarıyla birkaç İngiliz kolu ric’atine bile icbar
olunmuştur. Zaten İngilizlerin Irak taarruzu diğer mütte­
fikleriyle mürekkep ve müşterek bir harekete esas ola­
madığı hâlde umûmî harbin netayicine hatta cereyanına
ciddî icra-yı tesir edecek bir mahiyette değildi. Mürekkep
bir hareket ise muhal denecek kadar müşkildir.
Mısır’ı tahlise memur Osmanlı ordusu geçen yıl taar­
ruzî harekete geçmemiştir. Lâkin Filistin’de Tur-ı Sina’da
Osmanlı muntazam askerleriyle muavinlerinden mürek­
kep bir kuvve-i mehibenin bulunduğunu bilen İngiltere
hükümeti, ordusunun büyücek bir kısmını Süveyş Kana-
lı’nda nöbet beklemeye bırakarak Şimalî Fransa’da Ada­
lar Denizi ve Basra Körfezi havalisinde bulunan kuvve-i
seferiyyelerini onların muavenetinden mahrum etmeye
katlanmıştır.
Elhâsıl geçen sene zarfında Osmanlı ordusu kendisi­
ne verilen mütteaddid, mütenevvi, mühim ve müşkil va­
zifelerini her dört cephede hüsn-i ifâya metanet, fedakâr­
lık ve vukuf ile çalışmış ve Çanakkale cephesinde mese-
le-i mevduasını sene hitama ermeden halle muvaffak ol­
muştur. Diğer cephelerde bulunan ordularımızın da şim­
di dahil olduğumuz 1332 senesi içinde vazifelerini itmam
eyleyeceklerine kat’î kanaatimiz vardır.
Silâh arkadaşlarımız ve müttefiklerimiz Almanlar ve
AvusturyalIlar, Macarlar ve Bulgarlar 1331 senesini müte­
madi galebeler ile geçirdiler. Büyümüş Almanya’nın şark
ve garp hudutları Rusya ve Fransa zararına ilerlemekte
20
devam etti. Almanlar bizim sene başımıza yakın günlerde
Verdim mevki-i müstahkeminin gayet sağlam istihkâm
gruplarından Douaumont’u çelik, ateş hatta insan ve
ölüm dayanamaz bir savletle alıverdiler. Ruslar ve İtalyan-
1ar Avusturya-Macaristan’ın şark ve garbından yüzbinlere
varan telefata göz yumarak kerratla hücum ettikleri hâl­
de Çanakkale’deki müttefikleri gibi hemen bir karış ileri
yürüyemediler. Silâh arkadaşlarımızın Balkanlardaki vazi­
yetini göstermek için pek maruf bir düşman ceridesinde
nâmdar bir askerî muharrririn hatırlattığı vekayii zikret­
mek kâfidir; “İtilâf devletleri Balkanlarda siyaset ve asker­
likçe mağlûp edilmiştir. Bulgaristan tamamen kazanıl­
mıştır. Sırbistan ve Karadağ kâmilen ezilip ortadan çıka­
rılmıştır. Yunanistan ve Romanya müttefikin aleyhine
çevrilemeyecek bir hâle getirilmiştir. Berlin-İstanbul yolu
açılmıştır. İtilâf orduları Selânik’te muhasara altına alın­
mıştır. ”(b
edebi YIL
Ufuklarda kılıçların, süngülerin şimşekleri çakar ve
topların, tüfeklerin öfkeleri gürlerken iddia edilebilir ki,
umûmiyetle sanat ve edebiyat için nisbî bir cansızlık dev­
ri başlar. Her ne kadar muazzam dileklerin ve duyguların
ateşiyle parlayan ve kalpleri pençesinde ezen feciaların
ve m atemlerin dumanıyla kararan bugünlerin de
sanatkâr ruhlarda akisleri yok değilse de ekseriya düşün­
celerin beyinlerde sarsıldığı, hislerin kalplerde tunçlaştı­
ğı böyle anlarda sanatkâr bu akisleri benliğinin derinlik­
lerinden cazibeli bir kıyafetle haricî âleme çıkarmaya mu­
vaffak olamaz. Bunun için son senenin büyük bir sanat
eserinin doğuşuna şahit olmamasını tabiî görmek iktiza
eder. Bu kanlı ve şanlı senenin intibaları şairlerimizin fi­
kirlerine serpilmiş birer ilham tohumudur ki, neşv ü ne-
mâları için muayyen bir zaman lâzımdır.
Bununla beraber edebiyat âlemi bütün bütün boş
dört köşesinde sükût hüküm süren bir iklim olmaktan
da uzaktır. Seyircileri uyuklayan bir temaşa sahnesi gibi
karilerinin kayıtsız nazarlarına kendilerini arzeden tek
( b “Chronigue Militaire: En Orient” - General Malleterre - “Le Temps”, 29 Fevrier 1916.
TÜRK YURDU Sayı 105
tük mecmualarda arasıca sanat ve edebiyatın da izleri gö­
rülüyor.
Fakat bunların hemen hepsi aynı mevzuun birbirine
yakın makamlardan teraneleri olmaktan kurtulmuş değil­
dir. Diyebilirim ki, bu senenin bütün matbu edebiyatı in­
sana mütemadiyen aynı lâkırdıyı tekrar eden bir adam gi­
bidir. Yalnız son neslin büyük sanatkârı Halide Edib Ha­
nım “Tanin” sayfalarında başka milletlerin nağmelerini
tesbit ediyor. Lâkin bazılarından melûl bir günlük koku­
su intişar ve ruha nüfûz eden bu nağmelerde bizi başka
bir heyecan ile sarsacak millî ve şahsî ibdâlar değil uzak­
larda güzel terennüm edilmiş lahnların birer aksidir. Ede-
biyat-ı Cedîde zümresinin en rakik ve hayalî şairi olan Ce­
nah Şehabeddin Beyin “Tasvir-i Efkâr” sütunlarında neş­
rettiği seyahat intihalarının bazıları da daha çok birer
edebî eser hüviyetinde oldukları için yukarıda söyledi­
ğim umûmiyetin kıymetli istisnalarını teşkil etmektedir.
T. Y.
Şimdi bütün bir senenin edebiyatındaki bu ayniyetin
mühim bir sebebini daha tetkik edelim. Bugün münhası­
ran bir sanat ve edebiyat mecmuası yoktur. Bir iki sayfa­
sını lütfen edebiyata ayıran mevcut mecmuaların her biri
ayrı maksatların nâşiridir. Eskiden her hafta ellerinde bir
yığın sanat çiçeğiyle sabırsız bekleyenlerin gözlerini se­
vinçle aydınlatan “Servet-i Fünûn” bir aralık “Fecr-i Atî”
nin ziyalarıyla da nurlanan bu edebiyat-ı cedîde mecmu­
ası bugün içine biraz da harp havadisi hülâsası konulan
bir muharebe albümüdür. “Harp Mecmuası” aynı sûrede
yalnız kendi mesleğine uygun bir edebiyata sayfalarında
yer verebilir. “Türk Yurdu” na gelince o da muayyen bir
cereyanın nâşiri sıfatıyla sütunlarını edebiyata lüzumun­
dan fazla açamadığı gibi neşrettiği eserlerin intihabında
da yalnız sanat nokta-i nazarından hareket edememek,
bazı takayyüdler vaz etmek mecburiyetindedir. Demek ki
şiir ve edebiyat adamlarının yalnız sanatın teftiş ve müra-
kabesine tâbi olarak ilhamlarının sesini serbestçe işittire-
bilecekleri bir kürsü yoktur. Ben matbuat sahasına çık­
madığı hâlde kulaklarımın muarefesiyle bediî heyecanlar
kazandığı eserler dinledim. Bunların bir tane kusurları şi­
irin en zengin zemini olan aşk mıntıkalarında dolaşmala­
rı ve bu günahın gölgesiyle kararan alınlarını herkese teş-
Sayı 105 TÜRK YURDU
hire cesaret edemeyişleri biraz da imkân bulamayışları­
dır.
Bundan en çok zarar gören de yine Türkçülük cere­
yanıdır. Hakikaten varlığının kökleri milletin ruhunda ol­
duğu için ebedî bir hayata sahip olan Türkçülük cereya­
nı tecellî ettiği sahaların hepsinde maksat ve hedef husu­
sunda bazen kasdî bazen gafil isnatlara, iftiralara uğradığı
gibi edebiyat ve lisan hakkındaki takdiri de müteaddit ve­
silelerle yapılan izahlara rağmen daima fena tefsirlere
maruz olmaktan kurtulamamıştır. Bize yapılan itirazlar
arasında lisana ve vezne vermek istediğimiz şekillerin
yüksek fikirleri, ince hisleri, vatanı gök olan hayalleri gü­
zel bir s Lirette ifade ve kendilerine lâyık ahenk ile tebliğ
imkânını kaldırması ve edebiyat ve sanat hakkındaki esa-
sî fikirlerimizin yalnız cenk türküleri ve hamiyet mevize-
leri gibi şeyler haricindeki eserlere edebî bir kıymet ver­
meyecek kadar basit ve dar olması en büyük yer tutuyor
ve edebiyat âleminin bugünkü yoksulluğu Türkçülük ce­
reyanının muarızlarımız tarafından âdeta tecebbür ve ta­
hakkümle teessüs etmiş addolunan nüfûzuna atfedilerek
bu da iddialarım ispat eden bir delil gibi gösterilmek is­
teniliyor. Fikrimce yalnız zahirî bir bakışla hak kazanan
bu yanlış iddiayı bizi sanat muvacehesinde mahkûm
eden bu iftirayı reddetmek lâzımdır. Bizim lisanda istedi­
ğimiz şeyin kof fikirleri örtmek ve mahdut bir inhisar he­
yetine lağvî bir fasıl irae ve teşhir etmek için kamus say­
falarında taharrî ve keşf edilerek kendi saf göğsüne sürü
sürü sokulan lüzumsuz kelimelerden temizlenerek bu­
gün İstanbul’da herkesin konuştuğu sevinçlerine gülüp
acılarına ağladığı tabiî dile yaklaşması ve nazımda emeli­
mizin lisanımızın hususî ahengine uymayan birçok keli­
melerini kanunlarının çerçevesine sığdıramayan ve bu
sûrede lisanın şimdiye kadarki sun’î hâlini almasına baş­
lıca sebep olan Arap ve Acem vezni yerine lisanımızın de­
hâsına muvafık ve uzun müddetten beri metruk kaldığı
için bugünkü şekli biraz iptidaî olsa bile istikbâlde işlene
işlene her türlü terakkiyi kabule müsait olan Türk vezni­
ni kullanmak olduğunu ve edebiyatımızın Ai'ap ve Acem
edebiyatlarının nüfûz ve tesirinden kurtulduktan sonra
ikinci bir girîveye düşerek Garp düşünce ve duygularının
sevimsiz bir makesi olmaması, millî zevke yabancı kalma­
ması şartıyla sanatın hür ve mukaddes saltanatı önünde
en derin bir hürmet ve muhabbetle eğildiğimizi açıkça
söylemek, haykırmak lâzımdır.
21
Bugün bir zafer sarhoşluğu içinde gibiyiz. Lisan hak-
kındaki kanaatlerimiz hayret verici bir süratle umûmîleşi-
yor. Bize isnat olunan ifratların hakikî olmadığı meydana
çıktıkça kazanıyoruz. Edebiyat sahasında en muannid
muhaliflerimizin âdeta ihtiyarsız bir sûrette milletin ru­
hunda kaynayan arzuya tâbi olduklarını, yazılarının bizim
o kadar istediğimiz ve sevdiğimiz güzel İstanbul Türkçe-
sine yaklaştığını görüyoruz. Bundan başka gündeliklerin
sütunlarından resmî evrakın satırlarına kadar her yerde
az çok bu temayülün akisleri beliriyor. Aruz vezni Türk
kulakları üzerindeki istihkaksız ve aldatıcı nüfûzunu gün­
den güne kaybediyor. Herkes perakende müjdelerle do­
ğacağını duyup sevindiği yeni şiirin nâmelerini bekliyor.
Bu nâme ne bugün pek muktesit bir itina ile yazıp mey­
dana atıverdiğimiz manzumelerden ne de demin söyledi­
ğimiz sarhoşluğun sızmasını teşkil eden derin ve sürekli
sükûtlardan işitilebilir!....
Milletimizin içine atıldığı ölüm kalım muharebesinin
teheyyücIerinden bu bir sene zarfında doğan eserler ara­
sında baştan başa bir sanat bediası addolunacak hiçbir ta­
nesi olmadığını söylemek lâzımdır. Bununla beraber ba­
zı kısımlarında sanatın can alıcı küçük tebessümleri gö­
züken eserler de yok değildir.
Hece vezninin ve edebiyatta milliyetperverliğin ilk
muhyisî olan Mehmed Emin Beyin “Ordunun Destanı”
ismiyle neşrettikleri büyük manzume bu nevidendir. Ay­
nı zeminde çok eser vücuda getiren şairlerin hemen hep­
sinde görüldüğü gibi eserinin bazı kısımlarında tekrarla­
ra düşmek ve ilhamın kuvvetini aynı mikyasta muhafaza
edememekle beraber diğer bazı yerlerinde pek canlı tim­
sallerle milletimizin yüksekliğini vatanımızın güzelliğini
ve harbin fecialarını tecsim ve ihsas eden Mehmed Emin
Bey hiç şüphe yok ki bize bu mevzuda en geniş heyeca­
nı veren şair olmuştur.
Bundan sonra Halide Edib Hanımefendinin “Işılda­
ğın Rüyası” ismiyle neşrettikleri küçük bir mensureyi zik­
retmek isterim. Yüksek ve müfid fikirlerin çok duyan bir
kalp içinde hisleşerek ateşîn bir heyecan olup çıktığı za­
man ne güzel bir sanat eseri vücuda geleceğine bu küçük
mensure en canlı delildir.
Daha sonra muvaffak bir halk edebiyatı nümûnesi
olan destanları ve birkaç güzel manzumesiyle dikkati
celb eden Nedim Beyle Doğan, Enis Behiç, Yusuf Ziya,
İbrahim Alaeddin, Eeyzullah Sacid, Hakkı Süha, Mustafa
22 TÜRK YURDU
Halûk, Vedad Nedim beyler ve daha birkaç genç imza...
İşte bu büyük harbin kalplerinde uyandırdığı heyecanı
müteferrik şiirlerle karilere tevdi eden şairlerimizin cet­
veli... Bunların içinde en dikkate şâyân eserleri Doğan ve
Yusuf Ziya beylerin imzalan üstünde görüyoruz ve
umûmiyetle gençliğin rübabından çıkan nâmelerden de
hece vezninin istikbâline ait ümitler seziyoruz.
Türkçü edebiyatın bu fakri karşısında kendisinden
evvelki edebiyatın büyük kalemleri de daha canlı tecellî­
lerle bir hayat eseri göstermeye muvaffak olamamıştır.
Hâsılı, başlarken de söylediğim gibi bu sene sanat ve
edebiyat için ölü bir senedir ve gönüllerinde sanat aşkı­
nın ateşi yananlar için bu bir derin derttir. Yukarıda se­
beplerini kısmen anlatmak istediğim bu hâli izale etmek,
Türk’ün sanatına, edebiyatına bir inkişaf vermek... İşte
yapılmakta istical edilecek birşey. Ben bu isticali herkes­
ten, bilhassa gençlerin azminden bekliyorum.
Bu sene sanat ve edebiyat için yalnız bir ölü sene de­
ğil, aynı zamanda bir ölüm senesi oldu. Edebiyat-ı
Cedîde’nin büyük üstadı, Türk nazmının değerli müced-
didi Tevfik Fikret’i bu sene kaybettik. Aynı zümrenin şa­
irlerinden Zaimzâde Haşan Fehmi Bey bu sene öldü. Bu
sönük edebiyat yılının hikâyesini bitirirken her iki ölü­
nün hatırası önünde eğilmeyi, bilhassa genç üstadın bı­
raktığı büyük boşluğun matemini bir kere daha hisset­
meyi bir vazife gibi addediyorum.
U.Y
İKTİSAT YILI
1331 senesi harp ateşleri ile dolu olan bir sene oldu­
ğu için İktisadî tedkik ve tetebbua mana-yı şâmili ile
şâyân değil gibi görünür. Fakat Türkiye’nin iktisad-ı mil­
lîsi nokta-i nazarından bu senenin bir “mebde-i tarih” ola­
bilmesi m e’mûl ve mümkündür. Kırk elli sene sonra
Türk muktesidleri nısf asırlık hülâsalar yapar, Türkiye’nin
tarih-i İktisadîsini yazar iken pek muhtemeldir ki, sayfası­
nı ikmal etmiş olduğumuz bu seneye her şeyi rabt ede­
cekler, her nevi muvaffakiyet ve noksanlar ile bilcümle
millî-iktisadî müesseselerin tahminlerini 1331 senesinde
aramaya çalışacaklardır..Hâlâ hâkim ve sahip olduğumuz
belli iken istikbâllerden bahsetmek abes telâkkî olunur
denilmemeli. Beşeriyetin bugün geçirdiği heyecan ve kı­
Sayı 105
yametlere bakılsın, kabul edilecektir ki, Avrupa ile Asya
ve Afrika daha yeni bir safha-i hayata girmek üzeredir.
Harbin neticesi ne şekil ve sûrette olur ise olsun Asya’nın
beşeriyet âleminde mevkii yükselmekte, Afrika kavimleri
bile cihan ailesi arasına avdet edilmektedir. Binaenaleyh
bu kanaate nazaran İktisadî senenin muhteviyatını teşri­
he başlamazdan evvel diyeceğim; “1331 senesi Türk ikti-
sad-ı millîsinin en büyük tohum atım senesi, temel mera­
simi devresidir. Âtî, mülâhhasan bu senede meknûz ve
mündemiç addolunabilir.”
=1=
Senenin Mümeyyizeleri:
Geçen senenin bariz vasıflarını; 1-İş ve fiil, 2-Faali-
yet-i siyasiye ile faaliyet-i iktisadiyeyi rabt, 3-Merkez-i İkti­
sadî ihdas, 4-Tezadları telif, kanaat-i iktisadiyeleri tasrih
senesi tabirlerini kullanarak hülâsa edebiliriz.
1-Bizde eski senelerin on iki aylık İktisadî hâdiseleri
tedkik edilir iken bariz sıfat ekseriya görünemiyor idi.
Hayat akıp gidiyor. Halk fakr ü meskenetinde eskisi gibi
yaşıyor. Başlanan işler bırakılıyor. Eski bırakılan işler tek­
rar ele alınarak yeni muvaffakiyetler elde edilmemek şar­
tıyla mütemadiyen sürükleniyor idi. Eğer Türk memleke­
tinde eski ve an’aneye mâlik neslin elindeki meteliğe
parmak ve tırnakları ile sarılarak yemekten içmekten icti-
nab edercesine, giymekten görmekten korkarcasına, ih-
lâk ve istihlâkten kaçması olmasa, tabir-i marufiyle “tutu­
culuğu”, “tasarrufkârlığı” nazar-ı dikkati celbetmese ikti-
sad-ı millîmiz için esasen sıfat-ı mümeyyize bulmak
mümkün olamaz idi.
1331 senesi, âtîde teşekkül edecek iktisad-ı millîmiz
için bir vasıf hazırlayacak mahiyettedir. Âdeta karşımızda
hutûtu belli belirsiz bir sima-yı İktisadî teressüm ediyor.
Bugün biz işgüzar, acûl, faal ve becerikliliğe heveskâr bir
unsur karşısındayız. Eski tasarrrufkârlar kalmıyor, nesli
tükeniyor diyenlere biz şimdi 331 senesinin bize verdiği
derse nazaran; yeni kazananlar var, kazanmak hevesine
tutulanlar çok, İktisadî ateş ile içleri yananlar birşey icat
eden veya iktisatça o mahiyeti hâiz bir “beceriklilik” yap­
maya çalışan kimseler mühim bir İktisadî sınıftır diyebili­
riz. Bu cereyan âmm ve şamil bir cereyandır. Musevîler
ile gayr-i müslim unsurlardan sonra Müslümanlara sira­
yet etmiştir. Bilhassa Türkler geçen sene içinde “intibah-ı
İktisadî” aşısı ile pek büyük bir nisbette ve Hfistiyan’dan
Sayı 105 TÜRK YURDU
ziyade aşılanmışlardır. Kitle-i milliyemizde görülen bu ta-
havvül İstanbul’a münhasır değil bütün Türk ilinin müsa­
itler muhitler ihzâr eden kıt’alarına şamildir. Derece iti­
barıyla şimendifer güzergâhları sakinlerinde iş ve fiile sa­
rılmak bittabi biraz daha fazlacadır.
Rumeli’nin kaybedilen kıt’alarından gelen ve 1331
senesine kadar işlerini iyi bir sûrette tezgâhlamayan mu­
hacirler, ateşlilik nokta-i nazarından birinci dereceyi ihraz
edebilirler ise de Ankara, Konya, Karahisar, Beypazar ve
Eskişehirlileri asla unutmamak icap eder. Anadolu dahili
bugün gördüğü istihaleyi tamamen onlara medyundur.
2- 1331 senesi iktisad-ı millîsinde vâki olduğu üzere
faaliyet-i siyasiye ile faaliyet-i iktisadiyenin mütevaziyen
sevkedilmiş olduğunu Türk devleti tarih-i hayatında ilk
defa görmektedir. Muktesidin arkasında siyasî, siyasînin
arkasında muktesid var demek, düne kadar muhtelif
âmillerin ve sahaların muvazenesizliği ile hayat mücade­
lesinde Avrupa’nın kindar, müntakim gözleri karşısında
yavaş yavaş parçalanan Türk vatanı ilk defa olarak muva­
zenesizlikten kurtuluyor, iktisadını siyasî emelleri ile si­
yasî emellerini İktisadî emelleri ile birleştiriyor demektir.
Diyebilirim ki, ruh, azîm ve mefkure itibarıyla Avrupakâ-
rî “İktisadî devlet ve millet” olmak teşebbüsü bizde bu se­
ne başlamış olduğu için zahiren, siyaseten 1256 senesi­
nin bizdeki mevkii ne ise 1331 senesi iktisatçılarca o
ehemmiyeti hâiz olacaktır.
Bana öyle geliyor ki, harp olmasa millî iktisat progra­
mında siyasete iktisadı, iktisada siyaseti takrîb mesele-i
esasiyesinin halli bizde belki birkaç sene daha geç kalabi­
lir idi. Fakat yaşayabilmek için bu düstur tesis ve tatbik
edilmek lâzım olduğu için harp bizi bu mefkuremize bi­
raz daha çabuk yaklaştırdı demek istiyoruz. İktisadın si­
yasete takarrübü harp zamanının geçici bir tedbir-i İktisa­
dîsi değildir. Bu, siyasî bir programın sadece bir cüz’ü da­
hi değildir. Belki Türk milletinin hayat-ı devlete, varlığa
müteallik millî ve umûmî bir esasıdır. Binaenaleyh ben
derim, 331 senesi devlet ve millet için “şartnâme-i mev­
cudiyete” iktisaden dahi mâlik ve diğer senelerden mü-
tebariz, mümtaz bir devre-i hayatiyyemizdir. Bu şart-
nâme-i mevcudiyetin tekâmülü esbâbını izhar, tensikini
icra meseleleridir ki, iktisatçıları bundan sonra senelerce
uğraştıracaktır.
3- 1331 senesi Türk ilinin İktisadî bir merkezine ile müstehlikler, amele ile sermayedâr, hüküm et ile mil­
mâliktir. Tarih-i İktisadîsi iyice malûm olan devrelerden let arasında ahenkdar bir muvazene teessüsüne imkân
23
beri memleketimizin iktisadiyâtı bir merkez etrafında
toplanamamıştır. Kıt’aat-ı Irakiye ve Arabiye İngiltere ile
Amerikalara, Suriye ve Adana havalisi Fransa, İtalya ile
memâlik-i sâireye, Karadeniz sahilleri Rusya’ya ticareten
ve iktisaden bağlı ve yakın idi de, İstanbul’a gevşek ve
uzak durmakta idi. Hatta Konya, Ankara, İzmir, Adana, Si­
vas, Kastamonu, Halep birbirlerine ve sonra merkez-i
devlete yabancı gibi idiler. Bu defa İstanbul, Anado­
lu’nun bütün kıtaları arasında bir vasıta-i ittisal olmuş ve
Rumeli’ndeki kıt’amız ile Anadolu merkezleri ve Avru-
pa-yı Merkezî cihetleri İstanbul ile bağlanmıştır. Bu
hâdise, merkez-i siyasî-i millîmizi merkez-i İktisadî hâline
getirmektedir.
Vâkıa bu, mahsurluğumuzun mahsûlüdür. Lâkin Ka­
ra Avrupa’nın sanayiini de bir asır evvelki mahsuriyet kıs­
men doğurmadı mıydı? Bir merkez-i İktisadîye er geç lü­
zum var idi. Muntazam ve müretteb bir sûrette iktisad-ı
millîyi sevk ve idare etmek için, İdarî kıt’aat, siyaset mer­
kezine rabtedildiği gibi İktisadî mıntıkalarımızda sevkiy-
yat-ı maddiyece değil, idare-i iktisadiyece bir merkeze
rabt edilmek lâzımdır.
Harp bitsin, biz İstanbul’u bundan sonra yine vatanı­
mızın İktisadî merkezi olarak göreceğiz ve o haktan İs­
tanbul’un mahrum olmaması için icap ederse maddî fe­
dakârlıklar yapacak siyasî, İktisadî ve malî tedbirler ittihaz
edeceğiz. Harp mahsurluğunun bize temin ettiği bu ne­
tice ve verdiği ders pek ibretlidir. 331 senesi âtîdeki te-
feyyüz-i İktisadîmiz için rüşeymî bir sûrette kâffe-i âsasâ-
tı câmidir dersek izah ettiğimiz bu vasıflara nazaran hata
etmemiş olduğumuz kabul edilebilir.
4-331 senesi İktisadî tezatların en güzel sûrette halle­
dilmiş olduğu bir senedir. Bu noktada uzun derin dur­
mak arzusunda değiliz. Muhtelif unsur ve milliyetler ara­
sında bizim memleketimizce öteden beri görülen muva­
zenesizlikler bu sene iktisadın siyasete ve siyasetin iktisa­
da takarrübü ve Türk unsurunun maddeten harekete ge­
lerek âsâr-ı intibah iraesi sayesinde âtî-i vatan için matlûb
olacak bir tarzda izale olunmuş ve bu sayede İktisadî in­
kişaf temin edilmiştir. Filhakika, memleket dahilinde ka­
zanç arkasında koşan muhtelif unsurlardan hiçbirinin di­
ğerleri üzerine aşırı derecede tahakküm edecek bir hâl
almasına müsaade edilmediği gibi, bilhassa müstahsiller
24 TÜRK YURDU
hâsıl olmuştur, demek istiyoruz. 1331 senesi faaliyet-i ik-
tisadiyye itibarıyla geçen diğer senelere nazaran daha
mevzûn ve ahenkdar bir sûrette kapanmıştır. Burada
harp bir tarafta olduğu hâlde yerli, köylü halk ile nâkiller,
ilk alıcılar ile tüccar, toptancılar ile perakendeci ve müs­
tehlikler ve mutavassıtlara, alelumûm sermayedar ve
amele ile vesâit-i nakliye, fiyat-ı eşya ve sair nukata ait bir­
çok mesâil ve münasebât-ı iktisadiye vardır. Bunların
heyet-i mecmuasını birer birer tetkik ettikten sonra şu
kanaate vâsıl olmak mümkün oluyor ki, kimsenin faaliyet
ve kârına tamamen mümanaat edilmemekle beraber
kimsenin de büsbütün tahakküm altında kalmasına bu
sene meydan bırakılmamış, tabir-i âhar ile 331senesi mil­
letimizin heyet-i mecmuası için, mahrumiyetler, noksa-
nî-i amel ve temettü, sıkıntı ile müterafık olduğu hâlde,
yumuşaklık, ihtiyat ve tedbirlere makrûn olarak iktisatça
tevâzün-i makûl ve umumîye doğru muvaffakiyetler ile
malâmal olarak iyi geçmiştir. Ben harp ile beraber olma­
mak şartıyla bu gibi tecrübe ve imtihan senelerinin teker­
rürüne taraftarım. Memleketimizde millî iktisadın temeli­
ni bütün esasları yeniden bir kere daha gözden geçirme­
ye ıslâh ve tadil etmeye müsait olan böyle devirler de ku­
rabilmek mümkündür.
Türk vatanına asırlardan beri iktisaden ecnebî kuv­
vetler ile bu kuvvetlere yardımcılık ederek memleketi
tahrip etmekte tereddüt eylemeyen, memleketin siyasî,
millî varlığı ile bize nazaran başka mefkûrelere göre
alâkadar olan kimselerin hesaplarını görmek, onlara
borçlarımızı ödemek ile beraber alacaklarımızı da onlar­
dan alabilmek için harp seneleri, müstesna devreler vü­
cuda getirir ise de, 331 senesi bu tarz-ı İktisadîyi şekl-i
muaddeli ile gelecek senelerde tatbik etmemize yine
müsait mühim bir tecrübe sene-i iktisadiyesi mahiyetini
muhakkak hâizdir. Yani sinîn-i âtîye 331 senesinden bu
cihet ile her zaman ve her şeyde mülhem olacaktır.
M. Zühdü
MAARİF YILI
Gayet bü)Tik ve korkunç bir harbe iştirak mecburiye­
tinde kalan Genç Türk Hükümeti geçen sene içinde
memlekette maarif işleriyle de çok uğraşmaya vakit bula­
bilmiştir. 1331 senesi Osmanlı Maarif Nezareti’nin en zi­
Sayı 105
yade faaliyet gösterdiği bir yıl diye sayılsa belki hata edil­
memiş olur. Bu sene de Maarif Nezareti ehemmiyetli ve
cesaretli kararlar vermiş ve bu kararlarının bir kısmını
derhal tatbike de girişmiştir.
Maarif Nezareti büyük memurlarından bir zat, neza­
retinin faaliyetine esas olmak üzere şu mebdeleri zikredi­
yor: 1-Muhafazakâr olmamak, “hayatta daima yekdiğeri
ile çarpışan iki âmilden, muhafaza ve teceddüd âmillerin­
den, İkincisinin birincisine galebesini temin etmek”,
“nesl-i müstakbeli maziye rabt eden kötü an’aneleri kır­
mak”; 2-“Gençleri hayatı kendi sa’y ü gayretiyle kazanabi­
lecek ve vatan için inde’l-hace seve seve ve bile bile fe-
da-yı nefs edecek bir kabiliyetle yetiştirmek”; 3-Tedrisat-ı
mütevâliyeden en ziyade tedrisat-ı ibtidaiyeye ehemmi­
yet vermek.
Bu mebâdî-i nazariyeyi hayata çıkarmak maksadıyla
“Tedrisât-ı İbtidaiyye Kanunu” neşredilip tatbikatına giri­
şilmiştir. Maarif Nezareti payitahtta ve vilâyetlerde “Ana
Mektepleri” açmıştır. Payitahtta resmî ana mekteplerinin
adedi bugün otuza bâliğ olmuştur.
Tedrisat-ı İbtidaiyenin hüsn-i sûretle cereyanı için iyi
tanzim olunmuş miktar-ı kâfi dârülmuallimîn ve dârül-
muallimâta ihtiyaç bulunduğundan Maarif Nezareti mev­
cut ibtidaiye dârülmuallimîn ve dârülmuallimâtını ıslâh
ederek programlarını ve teşkilâtını Garbın bu nevi mek­
teplerine göre tadil ettirmiş ve vilâyetlerde yeniden mü­
teaddit dârülmuallimîn ve muallimât açtırmıştır. İstanbul
dârülmuallimîn ve dârülmuallimâtında tedrisat-ı ibtidai­
yeye müfettiş ve müfettişeleriyle dârülmuallimîn ve
dârülmuallimât-ı ibtidaiye muallim ve muallimelerine
mahreç olmak üzere bir “kısm-ı ihzarî” teşkil etmiş ve
ana muallimeleri yetiştirmek üzere dâmimuallimâta mül­
hak olarak bir ana dârülmuallimâtı ve terbiye-i bedeniye
muallimleri yetiştirmek üzere dârülmuallimîne mühlak
olarak bir terbiye-i bedeniye dârülmuallimâtı küşâd olun­
muştur.
Muallim nâmzetlerinin miktarını artırmak için taşra­
da dârülmuallimlerinin talebe mevcudu yüz yirmi beşer­
den yüz altmışlara çıkarılmıştır. Her dârülmuallimîn ve
dârülmuallimâta birer de ibtidaiye tatbikat mektebi ilhak
olunmuştur.
Balkan Harbi’nin ve harb-i hâzırın netayic-i zaruriye-
sinden olarak binlerce şehit evlâdı yetimler kalmış ve
Sayı 105 TÜRK YURDU
bunların temin-i maişet ve terbiyesiyle hayat ve istikbâle
hazırlanmaları devletin vezâifinden bulunmuş olduğun­
dan Maarif Nezareti İstanbul’da ve vilâyetlerde dârüley-
tamlar açmıştır. Bugün İstanbul dârüleytamlarında 900’ü
kız, 1300’ü erkek olmak üzere 2200, taşra dârüleytamla-
rında 6150 şehit çocuğu okumaktadır.
Faaliyetin merkez-i sikleti mekteb-i ibtidaiyede ol­
makla beraber Maarif Nezareti tedrisat-ı taliye ve âlîye ile
de meşgul olmuştur. İdadilerin Sultanîye kalbi geçen se­
nede de devam etmiş liva idadileri, umûmî, ticarî, ziraî,
sınaî nâmlarıyla kısımlara tefrik edilmiştir. Bunlardan
mâada, nümûne olmak üzere Ayıntab ve İnebolu’da birer
ticaret idadîsi açılmıştır.
Dârülfünûn baştan başa tadil ve tensik olunmuştur.
Dârülfünûnun muhtelif şubelerinin bir merkeze rabtıyla
bir müdür-i umûmî taht-ı idaresinde bulunması, daha ev­
vel takarrür etmiş ve tatbik olunmuştu. Geçen sene
“Merkeziyet” esasının tatbikatında daha ileri gidilerek
dârülfünûnun şuabâtından sayılabilen Mekteb-i Mülkiye-i
Şâhâne ile Maliye Mekteb-i Âlîsinin ilgası muvafık-ı tasav­
vur olunmuştur. Memleketimiz hayat-ı maarifinde iyi bir
an’ane sahibi olan Mekteb-i Mülkiye’nin ilgası tedrisat ve
maarif işleri ile alâkadar bazı kimselerin itirazlarını davet
etmiştir. Merkeziyet fikrinde ifrat ile her hususta yekne-
sakı isteyerek fazla tesviyekâr olmanın n ef i bizce de şüp­
heli olduğundan iyi an’aneleri ile muayyen bir şahsiyet
kazanan mekteplerin ilgasına dair itirazları haklı bulursak
da dârülfünûn şuabâtı teşkilâtının esaslı tadilâtı ve alelhu-
sus dârülfünûna Alman muallimleri celbi aleyhinde yürü­
tülen mütalâat ve muhakemâtı çürük saymaktayız.
Dârülfünûnun tadilât-ı esasiyesi henüz hitama ermemek­
le beraber simâ-yı aslîsi geçen sene zarfında görünmeye
başlamıştır. Dârülfünûn tıp, hukuk, edebiyat, ulûm ve li­
san nâmlarıyla altı fakülteye ayrılmış ve ilâhiyat fakültesi
ilga olunmuştur. Medreselerin terakkîperverâne tanzimi,
ayrıca bir ilâhiyat şubesine ihtiyaç bırakmamış gibi gelir­
se de Dârülfünûn-ı Osmanî’nin tam bir dârülfünûn olma­
sı ve orada ilâhiyatın daha geniş ve İlmî bir nazarla tedris
olunması herhâlde pek çok fevâidi intaç edebilirdi. Ede­
biyat ve hukuk fakülteleri müteaddit şubelere ayrılmıştır.
Edebiyatta tarih, felsefe, asıl edebiyat şubeleri; hukukta
adliye, siyasiye, idariye ve maliye şubeleri ihdas olunmuş­
tur.
Bolazici Üniversitesi Kütüphanesi ^
25
Maarif Nezareti, evvelki sene mütemeddin milletle­
rin belli başlı eserlerini Türkçeye tercüme etmek ve lü­
zumlu mevzulara dair kitap telif eylemek üzere “Telif ve
Tercüme Komisyonunu”, ecnebî kelimelerin Türkçe mu­
kabillerini bulup tertip etmek üzere “Istılâh Encümeni”
tesis etmişti. Geçen sene Müslüman ve Türk eserlerini
tedkik ve neşir gayesiyle Âsâr-ı İslâmiye Tetkik Encüme­
ni” ni kurdu. Bu encümen ekseriya kıymetli eserleri ihti­
va eden “Millî Tetebbular” mecmuasını neşretmektedir.
Maarif Nezareti inkılâptan beri Türk kadınlığının
terakkisini ve kadın talim ve terbiyesinin tekemmülünü
istemiş ve bu yolda himmet sarfından geri durmamıştı.
Maarif Nezareti makamını işgal eden zatların çoğu, he­
men hepsi kadın hukukunun tanınması taraftarlarından-
dı. Bu iyi an’ane geçen sene de muvaffakiyetle idame
olunmuş ve inas mekteplerinin adedinin artırılmasına,
kadın dârülfünûn ve sanayi-i nefise sınıflarının mükem­
melleştirilmesine çalışılmıştır.
AA
dilimiz
TÜRK DİLİ ÜZERİNDE TETEBBU VE TAHKİKLER
Başı yıl 5, cilt 9, sayı lydedir.
“Mevcut kelimelerin toplanması ki, gayet büyük iştir.
Yalnız onunla da iş bitmeyecek, her gün yeni yeni âletler,
mefhumlar meydana çıkıyor. Bunları meydana getirenler
kendi dillerinde bir isim koyarak bize gönderiyorlar. Biz
de güya kendi dilimizde bunlara birer ad bulmak kabil
değilmiş gibi hemen o yabancı adları kullanmaya başlıyo­
ruz. Türk illerinde yaşayan kelimeler toplanılsa bunlar­
dan biri belki işe yarardı. Yaramadığı takdirde asıl bu ri-
sâlenin yazılmasına sebep olan üçüncü iş imdada yetişe­
cektir. Maksattaki büyüklüğe bakarak dikkatle okunması
lâzım gelen bu risâle sonuna kadar gözden geçirilirse di­
limizin ne kadar zengin olduğu ve babalarımızın bir keli­
me kökünden ne kadar çok kelimeler yapmış olduğu an­
laşılır. Lügatlerin birkısmını semâî (kulaktan kulağa ge­
len) addetmeyip kıyasî (kaidelere göre uydurulan) saya­
rak ihtiyaç hâlinde mevcut esaslardan istifade ederek bir
isim veya sıfat veya fiil teşkil etmek mümkündür. Lâkin
bunu herkesin kendi başına yapması bittabi uygun olma-
26 TÜRK YURDU Sayı 105

yıp, Türkçe ile uğraşan müessesât ve matbuatın bu işi eserin tabına ve neşrine himmet etsin. Son söz olarak A.
tanzim etmesi icap eder. Agâh Beyi semereli olabilecek bir sahada muvaffakiyetli
çalışmalarından dolayı kutlularız.
Bir iki misal ile maksadı biraz daha izah edeyim. Her-
gün çoğumuzun kullandığı “pulverisateur” kelimesinin Ufalı Toktamış
Türkçesi yok mu? Zannederim bunun için de kamusa,
Ferheng’e bakmaya lüzum yoktur. Ahmed Rasim Beyin
bir makalesinde buna Anadolu’da “püskürmeç” dedikle­
ri yazılı idi. Ziraat Nezareti’nin bu yakınlardaki bir ilânın­ BÜYÜK HİKAYE
da “püskürenç” deniyor. “Püskürmek” mastarı bu fiili ifa­ BABURHAN
de eder. Ne güzel bir kelimedir. Bu risâle okunduktan
Muharriri: Flora Annastil
sonra anlaşılacağına göre emsaline benzeterek buna
Mütercimi: Halide Edib
“püskürenç” yahut “püskürmeç” demek muvafıktır. Bu­
nun birisini kabul ederek lügat kitapları ile mekteplerde Başı yıl 3, cilt 6, sayı 9 ’dadır.

okunan kıraat kitaplarında resimleri ile beraber yazıvere­ -Ver, kardeşim dedi, ver buraya bırakalım. Buraya Al­
cek olur isek işte maksat hâsıl oldu demektir. lah’ın çiçekleri ile dolu olan bu yere karlar ve buzlar ara­

Meselâ yazıyı kurutmak için “papier buvardlı vası- sına. Onun öleceği saraya bakan tepeye. Herşeyi anlayan

ta”nın adı nedir? Bu kurutmak âleti değil midir? Yine kı- göklere yakın olan tepeye.

yasen bir isim teşkil ediverelim de bu zavallıyı Türkçe Sesi fikriyle beraber yükseldi. Neşelendi, zaferlendi.
isimsizlikten kurtaralım(Ü “Yedi taht her gece semâdan yüzüme bakacak kutup yıl­

Müellif risâlenin mukaddimesinde şu tarzda çok dızı da ona yol gösterecektir. Baysungar, sabret, sabret,

şâyân-ı dikkat fikirler beyan ettikten sonra nihayet diyor aşk sana yolu gösterecektir.” Yanındaki kayanın oyukla­

ki: “Şu risâlecik Türkçe kelime yapmak hususunda az rında yatan buzların üzerine yüzünü semâya çevirerek

çok yararlık gösterebilirse, bununla gerçekten öğünü- resmi bıraktı. Sonra yanında gözleri kuru ve ateşin durdu.

rüm. Bunun mükemmel bir risâle olduğunu söyleyecek - Gel kardeşim, dedi. Geç oluyor, inelim. Bizi bekler­
değilim. Yanlış düşünülmüş, eksik bırakılmış, bazılarına ler.
göre ifrata varılmış yerleri olabilir. Bunların maruf tabir
Fakat Babür mütefekkir yüzüyle bir resme bir de he­
veçhile “damen-ah^ ile setredilmesini” değil, maksadın
yecanla değişen semâya baktı.
husûlü için münasip görülecek sûrede ihtar buyurulma-
sını dilerim.” Sesinde şahsiyetsiz bir garabetle;

- Bu aşk olacak, dedi. Hakikaten hârikulâde birşey.

Buraya kadar yazdıklarımız kitabın “başlangıcı” olup
asıl en mühim olan “Türkçe kelimelerin doğru söylenip Fakat gözyaşıyla arasında çok fark yok.

okunması ve yazılması hususunda bazı kaideler” ve Nihayet yeğenin billûr kâsedeki simasını birdenbire
“Türkçe kelime teşkili hususunda kaide ve usûller” yani düşündü. Yine vâzıhan görüyordu. O ses de korkan genç
kitabın asıl metni bundan sonra geliyor. kızdan bahsediyordu. Genç dimağı bunları çabuk unut­

Hayli mufassal ve henüz dağınık olan metinden bah­ muş, hiç düşünmemişti.

se girişemeyeceğiz. Mecmuamızın hacmi de buna müsa­ O kıza acaba hiç tesadüf edecek miydi? Belki de tanı­
it değildir, temenni ederiz ki, muhterem müellifi bu pek mazdı. Çünkü kim olduğunu bilmiyordu.
faydalı işini maddeler hâlinde çıkarıp yani tertip ve tanzi­
Belki Ensevgili bilirdi. Böyle şeyler kadınların haya­
mini ikmal edip Türkçenin ilmi tetkikiyle meşgul encü­
tından madûddu. Kardeşi dağın eteklerine erişmiş oldu­
menlerden birisine versen ve o encümen de mesaîsinin
ğundan arkasından koşmaya mecbur oldu.
ciddiyetiyle mütenasip tetkikat ve tadilâtta bulunarak

( ü Buna Şimal Türkçesinde “Kurutkaç” ve Kiptirmek mastarından alarak “Kiptirgeç” derler. Toktamış.
Sayı 105 TÜRK YURDU
- Bilemiyor muyum? Niçin bilmeyeyim, dedi. Bu gibi
şeylerde muhafaza lâzım. Biz kadınlarda onu muhafaza
ederiz.
Yeğen Mirza Garib Beyin bıraktığı kız asil, hükümdar
ailesine mensup, hem onun Semâdânî Şair Câmî’ye akra­
balığı da vardı.
İnzivaya çekilip yaşamaktan daha iyi bir şeye lâyıktı.
Ben de öyle yaşayacağım.
Her yeni fikir arkasından koşan Babür, sen çok genç­
sin, dedi.
Ensevgili parladı.
Genç mi? Anlayacağın varsa ondan bir yaş büyük. O
bir çocuk gibi idi. Garib Bey de iki yaş büyük idi. Biraz te­
vakkuftan sonra çarçabuk ilâve etti.
-Sana bizim gibi deli kadınların bu ehemmiyetsiz şey­
leri canımız gibi muhafaza ettiğimizi söylemedim mi?...
Babür’ün kadın takımı herhâlde daha ehemmiyetsiz
şeyleri muhafaza ettikleri görünüyordu. Dul teyzelerden
biri de küçük karargaha ihtihak etmişti. Babür’ün sayısız
teyzeleri vardı ve hepsinin pek gözünde olduğu hissedi­
lirdi. Babür akşam döndüğü zaman tam bir Türk ziyafeti
bulur, keçi sütü ailenin hususî tarzıyla yapılmış peynir
önüne yayılırdı. Ensevgili de kaymağa menekşe kokusu
katmayı hiç unutmazdı. Hem de çok şeker korlardı. Çün­
kü Babür tatlı severdi. Gece çam kütüğü ateşi etrafına
toplanınca ihtiyar İhsanüddevle bir şarkı isterdi. Fakat
hiçbir vakit sevgilinin kaşlarından yahut bir kadeh şarap­
tan bahseden Acem zırlatısını istemezdi. Şarap memnu
idi ve birçok âdem şarap yüzünden günaha giriyorlarsa
bu dünyada bir cezasını görmüyorlardı. Kimbilir öteki
dünyada da ne olacaktı? Sevgili hoca orada mıydı baka­
lım.
Babür kat’iyyetle;
- Kadı bir evliya idi biliyorum. Çünkü onu şehit eden­
lerin hepsi öldüler. Bu bir delildir. Sonra çok cesur
adamdı. İnsanlar umumiyetle m ütereddit ve endişelidir­
ler. Hoca hiç öyle değil idi. Bu da onun kutsiyetine bir
delildir.
İhsanüddevle güldü. O hâlde bütün benim ailem ev­
liyadır. Öteki dünyada pek asayiş olmayacağa benzer. Fa­
kat gürültülü bir Türkmen şarkısı söyle ve haykırarak....
27
Fakat Babür, Hüseyin Amcanın karargâhından hay­
kırmaktan daha iyi birşey öğrenmişti. Toktamış Han şar­
kısını söylerken büyük anası başını sallıyordu. Ama her
hâlde şarkı pek güzel ve canlı idi.
Solgun beyaz söğütler kumlarda büyür, Toktamış
Bey kır atının bacağına vurmak için bir tane kopar!
Kırmızı kanın sarı kumlara akıyor Toktamış Han. Mir­
za han’ın karısı! Elmaslı elinle onun yarasını saracak mı­
sın?
Yara acı, fakat buse tatlı idi. Toktamış, gül! Hangi ze­
hir gözleriyle böyle cansız, nefsini böyle seri yapıyor?
Ah kır atım şarkı söyleyince kişnedi ve Mirza Çan’ın
karısı yaşadıkça seveceğine yemin etti ve yüzük verdi.
Atın yakında yeni bir binici bulur. Güzel Nergis’i de
yeni bir ay gelmeden sevecek bir âşık bulur.
Fakat anan ihtiyar, bahadır Toktamış Han’ını kaybet­
ti. Artık hayat mahsulünü ölüm ambarına götürsün ve
mezarını kazsın.
Bitmedi.
TÜRKLÜK ŞUUNU
Harbin Verdiği Dersler - Geçenlerde Beyrut’ta bir
İslâmın “Kibrit İmalâthanesi” tesis ederek kibrit yapmaya
başladığını ve Avrupa’dan gelen kibrit fiyatıyla satışa koy­
duğunu haber aldıktı. Bu defa Trabzon’un Tamtakırzâde
Vehbi Efendi nâmıyla bir Türk’ün sırf teşebbüs-i şahsî ile
bir nevi kibrit icat ettiğini ve bir imalâthane tesis ederek
onu yapmaya başladığını haber aldık. Daha sonraları ge­
len “Zühûr” gazetesinde okuduğumuza göre Bağdad Hi-
lâl-i Ahmeri Eczahane Başeczacısı Haşan ve Hilâl-i Ahmer
Edviye Ambarı Memuru SaDet beyler ile Eczacı İskender
Efendiyi çağırarak ispirto istihsal etmelerini istemiş ve
mezkûr zatlar da mütehammir hurmadan ispirto istihsal
edebilmişlerdir. Avrupa’dan gelen ispirtolardan bunun
hiçbir farkı yoktur. Bağdat vilâyetinin mülhakatında olan
gözlerden çıkan gaz ve neftlerin tasfiyesine de teşebbüs
edilmiştir.
Burada iki şeyden dolayı memnun oluyoruz. Memle­
ketimizde şimdiye kadar pek de ne olduğu bilinmeyen
teşebbüs-i şahsînin doğmaya başladığını görmek ve zaru-
 TÜRK YURDU
rî hacetlerimizi kendimiz tedarik etmeye başlamak. Bun­
ların Cihan Harbi’nin tesiri ile haricî yollar kapandığın­
dan ileri gelen şiddet-i ihtiyaç ve zaruretten doğduğunu
anmalıyız. Bunu andığımızda harbin bize verdiği dersleri
takdir etmemek mümkün değildir. Bu müesseselerin sa­
hiplerine muvaffakiyet dilemekten ve başka şehirlerdeki
kardeşlerimize de bunlardan örnek almayı tavsiye et­
mekten başka bir diyeceğimiz yoktur.
Nefis Eserlerimiz Arasmda- ŞehzadebaşTnda ken­
dinin âsâr-ı hayriyesi ittisalinde medfun Nevşehirli Da-
mad İbrahim Paşa’nın tesis-gerdesi olup sanat itibarıyla
âsâr-ı mimariyemizin güzellerinden bulunan sebil ve şa­
dırvanın kitabeleri ve yaldızlı nakışları üzerine vaktiyle
boya sürülerek bulaştırıldığı Şeyhülislâm Efendi Hazret­
lerinin mesmuu olmuş ve geçenlerde medreseyi ve sebi­
li ziyaretlerinde bunları re’yü’l-ayn görmüşlerdir. Bunun
üzerine sebilin derhal tamirini emrettiklerinden tamirat
ve tertibata başlanmıştır.
İstanbul’u güzelleştirmeye hizmet edecek olan pek
çok eser-i sanatın aksi netice vererek bulaşıp toz toprak
altında kalıp harabe hâlinde gözükmesine hizmet ettiği
Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf
Sayı 105
meydandadır. Yalnız eser-i sanat değil aynı zamanda mil­
lî tarih itibarıyla da kıymettar bir “erpir” (materyal) olan
bu gibi şeylerin böyle harabe hâlinde yatması şâyân-ı te­
essüftür. Şeyhülislâm Efendi Hazretlerinin camiler tami­
ratında, medâris-i ilmiye ıslâhatında ve ilmiye mesleğine
sülük edenlere bir İlmî ve İçtimaî ruh nefh etmek husu­
sunda gösterdikleri teceddüdperverâne işleri cidden te­
şekkür etmeye şâyândır.
Konya’da Öksüzler Yurdu - Konya şehrinde yapıl­
makta olan öksüzler yurdunun şubatın ilk haftalarında
resm-i küşâdı icra edilmiştir. Memleketin istikbâl direkle­
ri olan vatan yavrularını besleyecek, terbiye edecek bu
İnsanî yurtların her yerde yapılması şâyân-ı memnuniyet­
tir.
İslâm Mecmuası - Bir m üddetten beri kağıt yoklu­
ğundan kapalı kalmış olan İslâm Mecmuası, tekrar kağıt
tedarik ederek çıkmaya başladı ve 42. sayısı Şubat 28’de
intişar etti. Refikinin kapanması Türk Yurdu’nu ne kadar
kaygıya düşürmüşse tekrar çıkmaya başlaması da o kadar
sevindirmiştir.
‘K ader” Matbaası
 il
« I»

T ûkk M % d u
Tûr^leritt Tai<^^5ttıe CaU sir

YIL: 4 5AYI: 106 (24 Mart 1352-6 Nisan 1916)

^ fit ^ e ^ fit fit eC e d c 't ç c d tt ^

Edebiyat: Baharın İntihan / Y u su f Ziya

Geçen Millî İstihsal / M. Z üh d ü

7<2//m ee Terbiye: Yeni Terbiye Usûlleri / M. R ah m i

//n n / Flora A n n astil

Ocağında: Kenan Çocukları / Y.

Türklük Şuûnu: Türk H akanına Alman Kayzeri Tarafından

General Feldmareşal M ackenzie’nin Gönderilişi-

Hilâl-i A h m efin Senelik Müsameresi- GalatasaraylIlar Yurdu-

Meclis-i Mebusan-Tahsil Yolunda Ölen Bir Türk Genci-

Viyana’da Türk Edebiyatı-Kastamonu’da-BenliğeDoğru-

Türk-Macar Kardeşler / ***

İdareden /
Sayı 106 TÜRK YURDU 31
••

TÜRK yURDU
Türklerinfâidesine çalışır Onbeş günde bir çıkar

EDEBİYAT

BAHARIN İNTİHARI

İki bülbül oturmuştu bir gül dalma İki bülbül âşıklara dua ettiler
Başlamıştı bir füsunlu aşk masalına; Çapkın çapkın gülüşerek uçup gittiler
-“Mehtap ufka alçalırken evvelsi gece
:I: :|:

Rüzgâr kızı diyordu ki, aya gizlice;

Zaman geçti bir kış günü kırda gezerken
Büyük sultan size mühim bir haberim var;
Bir buruşuk nağme duydum yanımda birden
Yıldızların bile âşık olduğu “bahar”
İki hasta bülbül konmuş bir karlı dala
Gönül vermiş şu “yaz” denen sarışın beye,
Başlamıştı yarım kalan eski masala;
Ağlıyormuş ben hazanı istemem diye!
-Ah bir gün o zavallı “bahar”ı gördüm.
Fakat büyük babaları aksakallı “kış”
Gül çehresi sararmıştı, gözleri ölüm
Bir şihabla geçen gece haber yollamış;
Kadar hazin bir gölgeye mezar olmuştu,
“Düğün mutlak olacaktır damadım “Hazan”!
Çiçeklerle süslü yeşil saçı solmuştu!
Koltuk resmi yapılacak, bülbüller ezan
Artık “hazan” alıyordu bu nazlı kızı.
Okuyorken doğan güne karşı vecd ile!
Hazan, hazan bu pek hain sevda hayırsızı!...”
Sevda yolu korkuludur, düşersek dile
Teessürle bakıştılar biraz göz göze.
Bir papatya kadar temiz nâmusun ölür.
Sonra tekrar ağlar gibi başladı söze;
Hem kısmetin söner, hem de aşkın gömülür!
“- Rüzgâr geldi yine böyle bir sabah erken.
Biraz düşün, eğer fazla meftunsan ona
Çocuklarla ben yuvamda oturuyorken.
Çık mehtaplı gecelerde sahil boyuna
Dedi: “Bülbül o kaç aydır beklenen düğün
Semâya bak derin derin.
Şu karşıki ağaçlıkta olacak bugün.
Hüznü sunsun gözlerinin;
Bütün kuşlar ve böcekler seyirci geldi.
Ay tesellî kadehidir
Haydi çabuk sen dejetiş, tam koltuk vakti!”
Coşkun kalbe sükûn verir!...”
Kanat gerip hemen uçtum karşı ormana
Fakat “bahar” bu sözlere isyanla bakmış.
Bir yüksekçe dal üstünden baktım her yana;
Yine yeşil saçlarına menekşe takmış.
Güneş gibi bir taç giymiş başına “bahar”.
Sevgilisi güzel “yaz’Ia girmiş kol kola.
Çehresini duvaklamış ince bulutlar,
Çamlıklarda dolaşıyor kahkahalarla!”
O ihtiyar, öksürüklü “ hazan” kolunda.
Rüzgâr sustu, ay sularda kayboldu hemen.
Ağaçlar hep dizilmişler divan yolunda.
Oturduğum dala artık vedâ ettim ben!..”
Yavaş yavaş yürüyorlar, estikçe rüzgâr
32 TÜRK YURDU
Her uzanan dal serpiyor yaprak paralar
Karıncalar, kuşlar hemen koşup kapıyor,
Böceklerin saz takımı fasıl yapıyor!...”
Birdenbire bülbül sustu, derin gözleri
Taşırmıştı kalbindeki büyük kederi!
Dedi: “Artık bu son vak’a, hepsinden elim,
Söylemeye bile, işte varmıyor dilim!
Yine öyle uyuyordum bir sabah vakti
Rüzgâr gelip yuvama “Kalk, ey bülbül” dedi.
Artık bitti kâinâtın rengi, neşesi,
Şimden sonra ne bir çiçek, ne bir kuş sesi!
Kalbimizden coşan büyük elemler, sıcak
Yaşlar bile gözümüzde dönüp kalacak!
Felâketler seyircisi olduk burda biz.
Bak, hep ölüm musikisi ağlıyor deniz!”
Şaştım!... Her yer bürünmüştü beyaz kefene.
Sordum: “Rüzgâr bu hâl nedir, bu kefenler ne?’
Dedi “yaz”ın sevgilisi zavallı “bahar”
En nihayet .aşk uğrunda etmiş intihar!...
Beylerbeyi 25 Şubat 331
Yusuf Ziya
İKTİSAT
GEÇEN YILDA MİLLÎ İSTİHSAL
331 senesi Mart’ından hemen hemen sonlarına ka­
dar, bütün cihan ile umûmî ve esasî rabıtamız harp yü­
zünden tamamen kesilmiş idi. Demek biz geçen seneyi
mahsur olarak geçirdik. Kapalı veya tıkalı memleket nâ­
mı verilen bu hâlin iktisadı, kendine has bir tarzda yani
“mahsurâta” ve bilhassa büsbütün “millî-mahallî” şekilde
olur. Onun için bu seneye “imtihan senesi” demek bi­
hakkın lâzımdır.
Ale’l-vasat 15 milyon liralık senevî mevadd-ı gıdaiye
ve ibtidaiye ve 30 milyon liralık senevî mevadd-ı sınaiye
ithal eden memleketimiz 1331 senesinde bu miktarın %
2-3’ünü bile memâlik-i ecnebiyeden getirtememiştir.
Eğer yaşamak kabil olmuş ise sırf istihsal-i millî ile ihtiyac-
1 millî tesviye edilmiş demektir.
Millî istihsalin bütün şubelerinde şevklenerek nok­
sanın tamamen ikmal edilmiş veyahut istihlâkin biz-
Sayı 106
zarure azaltılarak, bazen de tasarruf ve hüsn-i tensik ile
senenin hüsn-i neticeye erdirilmiş olup olmadığının tayi­
ni pek ince ve esaslı meseledir. Bizim gibi Avrupa’da
mahsur olan Almanya ve Avusturya için bilhassa ziraî
istihsalde bir taraftan tezyid ve ıslâh-ı ziraate ehemmiyet
verilerek ve bir taraftan hasılât-ı ziraiye hüsn-i hıfz ve is­
tihlâk tensik edilerek, ıttırad-ı kanunî ve İlmî ile mesele­
ye çare-i hâl bulunmuş ve bir aralık Romanya’dan hubu­
bat iştirâsı ile ihtiyat hadd-i azamîye isâl edilmiştir. Bizde
mühimce miktar ihtiyat saklanması ve hariçten külliyetli
miktar ithal edilmesi gibi bir hâl görülmemiş olduğun­
dan ziraî istihsal-i millînin ihtiyac-i millîye karşı gelmeye
çalıştığı kabul edilmek lâzımdır. İhtiyac-ı millînin kâffe-i
kıtaat-ı Osmaniye’de istihsal-i millî ile istifa edilmiş bu­
lunması şâyân-ı takdir ve dikkattir. Bâ-husus geçen sene
mahsulünün biraz bereketsiz zuhur etmiş olduğu ayrıca
nazar-ı dikkate alınmalıdır. Demek iyi kötü Anadolu ova­
larında birkısım halk, harp saflarının arkasında tabiat ile
pençeleşebilmiş ve bizi doyuracak gıda ihzâr, hayvanatı
muhafaza ve ra’y etmiştir. Osmanlı memleketinde itha­
latın inkıtaiyla Almanya için düşmanlarının iddia ettiği
gibi halkın aç kalacağı, sıkıntı çekeceği mutasavver bile
değildir. Vâsi arazi, münbit hazır topraklar, feyyâz bir
tabiat, işe az çok alışmış bir halk bizde tükenmek bilmez
bir define-i gıdadır. Fakat buna rağmen bizde gıda mese­
lesi yine mevcuttur. Almanya’da tabiatın ve arazinin nok­
sanı şeklinde arz-ı vücud eden bu mesele, bizde insan
kolunun azlığı, hayvan noksanı, yolsuzluk, aletsizlik, ser­
mayesizlik ve ilimsizlik meselesine istihale edilmektedir.
Nitekim geçen sene istihsal-i zıraî-i millî için evvelâ
hükûmet-i merkeziye; sâniyen, vilâyet ve nahiyeler; sâli­
sen, cemiyet-i milliye ve hayriyeler bir taraftan hususî ba­
zı erbâb-ı ziraat ile şimendifer nakliyatını sevk ve idare
eyleyen “ordu levazımı” diğer cihetten tezyid-i ziraat es-
bâbını kısmen ihzâr, bazı vesâit tedarik ve teşvikat icra
eyleyerek meseleyi kısmen hâl ile uğraştılar. İnsan kolu
senenin kısm-ı vasatisinde biraz artırıldı. Aslen askerî ve
fer’an İktisadî mahiyeti hâiz olan bir-iki yüz kilometre yol
vücuda geldi ve biraz da tamirat yapıldı. Şu noktalar hâl­
ledilip bittikten sonra mesele dahilden sahillere doğru
mütevâzin ve mütenâsip bir sûrette mevadd-ı gıdaiyenin
sevk ve nakledilebilmesi ve istihsali kifayet etmeyen bazı
uzak kıt’alara erzak yetiştirilebilmesi ve istihlâkin tensik
edilmesi keyfiyetlerine inhisar ediyor idi. Az çok buna ait
Sayı 106 TÜRK YURDU
olmak üzere dahi çalışıldı ve biraz zahmet ile, biraz ihti­
yat ile sene kapatıldı.
Yapılan tetkikata göre memleketimizin heyet-i mec­
muasında 331 senesi idrak edilen mahsul 330 senesinin
mahsulüne nazaran, kemmiyeten dûndur. Öyle olmakla
beraber bu mahsulün bizi yeni seneye kavuşturacağı
muhakkaktır.
1331 senesinin istihsal-i millîsinde harice gayr-ı tâbi
olarak en ziyade faaliyet-i hükümran olan sanat-ı ziraiye,
sanat-ı hayvaniye ile tetimmatı olduğu ve öteden beri
Türk ve Müslüman anâsır bu nevi sanayi ile meşgul ve
mü Telif bulunduğu için “mahsur-ı iktisad-ı millîmizin”
faaliyet-i cedîdesinde gerek zer’ gerek cem-i mezrûat ile
ıslâh ve imal-i mahsûlât-ı ziraiyece göze en çok çarpan
Türk nesline mensup olanlardır. Bu keyfiyet en tabiî bir
netice telakkî edilir. Kezalik mahsûlât-ı tabiiyyenin emr-i
naki ve ticaretinde Türkün delâlet ve muavenetine bu
sene en ziyade ihtiyaç husûle geldi ve bugüne kadar
zâhiren âtıl ve beceriksiz duran Türk, 331 senesinde
topraktan başlayarak mahsulatın istihlâkine kadar geçir­
diği bütün safahat-ı iktisadiyeyi bizzat idare etmek
teşebbüslerinde bulundu. Pek parlak değil ise de her
yerde esasi mühim muvaffakiyetler gösterdi.
1331 senesinde sanayi-i ziraiyeye en yakın olan
akşamdan meselâ değirmencilik, ekmekçilik, yağcılık,
sabunculuk, konservecilik, makarnacılık gibi sanatlarda
terakkî ve tekâmül esbabının istihzar edilmesine intizar
olunmak icap ediyor idi. Harpten evvel umûmî bir
temayül ile Anadolu’nun şimendifer güzergâhı ile
yakınlarından birçok yerlerine yeni makineler gelmeye
başlamış veyahut sipariş edilmiş idi. Bunların birçoğu
yolda kaldı. Maamafih 1331 senesi içinde dahilî bir takım
tedarikât ile bazı değirmenler ikmal ve mevcutlardan bir
kısmı ıslâh edildi. İstanbul’da Şehremaneti ve Levazım-ı
Askeriye Daireleri mevcut değirmenleri ikmal ettikleri
gibi Ankara ile hat boyunda değirmenlerin eleklerindeki
cüz’î bazı ıslâhat ile kabiliyet-i tahniye tezyîd ve tenevvu
olunabildi.
Avrupa-yı Merkezî ile makine nakline müsait olacak
tarzda muvasala temin edildiği günden sonra değirmen­
cilik hususunda bazı farklar husûle gelecektir. Sonra
alâkadar olan kimselerin teminatına nazaran Türk unsu­
ru bu sahada kabiliyet-i azîme göstermektedir. Bilhassa
İstanbul’da diğer muvaffakiyâtın neticesi olarak hemen
33
hemen ekmekçiliğin % 90’dan ziyadesi İslâm tarafından
hüsn-i idare ve sevk edilmektedir.
331 senesi ihracat-ı madeniyece pek az faal olan bir
senedir. Cevahir-i madeniye Avrupa’ya işletilmek üzere
ihraç edilemediği ve ekser maden ecânib tarafından
esasen çıkartıldığı için m aden havzalarımız sükûn
içindedir. Sırf Türklerin elinde bulunan madenler dahi
hemen hemen durgundur. Madencilik sanayi-i harbiye-
den madûd olduğu hâlde maatteessüf memleketimizin
bu hususta kımıldanamaması Türk’ün asırlardan beri
mevcut an'ane-i sınaiyesine m erbut bir keyfiyettir.
Bunun için bazı madenler çarnaçar cihet-i askeriyece
işletilmektedir. Harp senesinde memleketimizce en
ziyade muhtaç olduğumuz maden kömürüdür. Fakat
dahilde mevcut bazı kömür maden-i mekşûfesi naklin
imkânsızlığı, madenin kıymetsizliği, noksan-ı keyfiyeti
itibariyle işletilememektedir. 1331 senesi memleket
dahilinde eski mevcut mahallerden mâada bir iki yerde
petrol madeni keşfedilmiştir. Maden Nezareti devletçe
bir kükürt madeni işletmeye karar vermiş olduğu gibi
Harbiye Nezareti dahi kömürden mâada diğer bazı
maden-i mühimmenin de işletilmesine başlamıştır. Diğer
bir takım tedabirin peyderpey ittihazına karar verilmiş
olduğuna göre 1331 senesini bir cihetten millî madenci­
lik sene-i istihzarı diye de telakkî eylemek icap eder.
331 senesi sanayi-i türabiye ve haceriye denilen sa­
natlar madencilikten ziyade durgundur. Madenin müşte­
risi memâlik-i ecnebiyedir. Hâlbuki tuğla, kiremit, çimen­
to ve emsali mahsulât-ı türabiyenin müşterisi dahildedir.
Öyle olmakla beraber bu sanatlar hareketsiz görünüyor.
Boğaziçi tuğlacılığı âtıl, Anadolu tuğlacılığı muntazır,
imalât yapmıyor, duruyorlar. Mermer, granit, kesme taşı
ve saire ihraç edilmiyor. Kezalik çanak, çömlek, testi ile
çini imalâtı sükûnet içinde. Çimento bütün manasıyla sa-
nayi-i harbiyeden madûddur. Memleketimizde mevcut
çimento fabrikaları Harbiye hesabına çalışmaktadırlar.
Sanayi-i kimyeviye ve ispençiyâriyeyi hareketsiz
sanatlar içine ithal etmeliyiz. Kolonya suyu, birkaç nevi
pudra ve krem ile sabun ve bazı basit mualecât-ı ibtidâiye
imali haricinde, maatteessüf bir sanat-ı kimyeviye ve
ispençiyâriye memleketimizde henüz hakkıyla teşekkül
edememiş ise de, hidrofil pamuk imaline ve iyot istih­
saline teşebbüs edildiği gibi, müstahzarât-ı ibtidaiyeden
34 TÜRK YURDU
terkip sûretiyle bazı mualecâtm da tertibine başlandığı
alelhusus sülfat dö kinin (sulphate de quinine) imalâtını
bizzat devletin deruhte ettiği görülmektedir,
Sanayi-i hadidiye ve madeniye memleketimizde
zaten büyük mikyasta gayr-i mevcut olduğu ve yeniden
süratle teşekkül etmek kabil bulunmadığı için cesîm
sanat-ı hadîdiye bizde yalnız “sanat-ı devlet” hâlindedir.
Ordumuz için kısmen yerli ustalarımızın hamiyetiyle
harikalar vücuda getirilmiş olduğunu düşmanlarımız
yazıyor, demek 331 senesi sanat-ı hadidiye ve tetimmâtı
cihetinden bir sene-i tecrübiyedir. Küçük demirciliğe
gelince, gerek ordu mensubîninin karyola ve sair
ihtiyaçlarını, gerek alelumûm müstehlikîn-i memleketin
ihtiyaçlarını bu sanat-ı milliye muvaffakiyetle temin
etmektedir. Mazide memleketimizin imal ettiği demir
karyola miktarı 7-8 bine bâliğ olamaz iken bu sene 3-4
yüzbin miktarına varmıştır.
Bitmedi.
M. Zühdü
TALİM UE TERBİYE
YENİ TERBİYE USÛLLERİ
ALMANYALI HERMAN LİCH
ve "YENİ MEKTEB'İ
Ferriefden tercüme
Başı cilt 9, sayı 13’tedir.
Lich, Hartz eteklerinde Ilsenburg’da ilk Yeni Mek-
teb’ini açtığı zaman tam otuz yaşında idi.
İşe pek mütevâziâne başladı, Ilsenburg mekteb-i hu­
susîsine hoca tayin olunmuştu. Bundan başka altı pansi­
yoneri vardı. Sabahleyin civardaki değirmenin meydana
getirdiği küçük çağlayandan bir duş aldıktan sonra yayan
bisiklet ile mektebe gidiyordu. Haziranda şakirdlerinin
miktarı 16, eylülde 26 ve ertesi senenin nihayetinden ev­
vel lOO’ü geçmişti.
Bu esnada sınıflar Pulvermühle’ye nakledildi. Sadık
küçük Ilsenburglular buraya kadar derse geliyorlardı.
Az zaman sonra müteaddit muallimler celbetti. Biraz
yaşlı ve ciddî olan şakirdler küçük arkadaşlarına reis ya­
Sayı 106
pıldı. Bu küçük vatandaşlar bir mektep cumhuriyeti teş­
kil ederek mesuliyet ve vezâifi aralarında tevzi ettiler.
Mektep, hürriyet esası üzerine müstenit olup hiç ta­
hakküm yoktu. Küçükler ve büyükler arasında muhab-
bet-i mütekabile, sine-i tabiatta faaliyete heyecan, çocuk­
ların melekelerine muvafık, muhtelif faaliyetler arasında
bir ahenk, hiç kimsede usanma yok, ders müddetleri kı­
sa ve cazip. Sabahları bol bol teneffüs; yatakları yapmak,
koşmak, oynamak, kahvaltı, marangozhane ve bahçede
meşguliyet, futbol, hamam, sık sık tenezzüh, -tenezzüh-
lerde çocuklar yemeklerini bizzat kendileri yapıyorlar ve
çadır altında yaşıyorlar- her sabah, kışın bile civardaki
çağlayandan duş. Hissiyâtı terbiye için; hep birlikte şarkı,
şakirdândan mürekkep orkestra, musiki muallimi tarafın­
dan çalınan parçaları dinlemek, müntehab kıraat parçala­
rı, tarihî temsiller, çayırlar üzerinden la’lgûn gurubu ya­
hut yıldızlı semâları temaşa, dağlarda geyikler arasında
tenezzühler, fecir vakti mabedde bizzat Lich tarafından
İncil-i Şerif den birkaç sûre tilâveti ve sonra “nevâ-yı erga­
nun” ile memzûc İlâhîler.
Ilsenburg mektebinin küşadından üç sene sonra
1901 ilkbaharında Haubinda’daki mektebini tesis etti. Bu
çiftlik 300 hektar araziyi ihtiva ediyordu, tepelerinin
sath-ı mâilinde meyve bahçeleri, düz yerlerinde küçük
göller, göz önünde uzayıp kaybolan dalgalı tarlalar, çam­
lı meşeli tepeler bu araziyi süslüyordu.
Bu mektebin tesisinde hayli müşkilâta düşmüştü.
Yüz kişilik yatakhane, yemekhane yapılmak lâzım idi.
Çiftlik binası dar geliyordu. Buna bir de mektebin içinde
çıkan buhran munzam oldu, Lich’in düsturât-ı terbiye-
viyesini takdir edemeyen muallimler refah olmadığından
şikayet ile memnun edilmedikleri sûrette mektebi terk
edeceklerini söylüyorlardı. Diğer taraftan sıkı bir inzibat
altında naklen yeni gelen çocuklar da bu yeni mektebin
ruhunu anlayamayarak karışıklık çıkardılar. Lich müşkil
bir mevkide kaldı. Bu sırada eski talebeleri hocalarının
imdadına yetiştiler. Esasen Lich’in meşguliyeti başından
aşıyordu. Sabahları dört beş ders, öğle sonraları talebe ile
tarlada iş, her akşam kıraat, ziraat işleri ve sabahları inşa­
ata nezaret, muhasiplik, muhabere. Bunları hep Lich ya­
pacak idi. Diğer taraftan dâyinler de sıkıştırıyordu.
Bütün bunlara rağmen Lich ümitsiz düşmedi. İnşaat
hitam bulduktan sonra mektep mesut günler gördü.
Yağmur ve güneş altında ziraat işleri, günlerce devam
eden orak biçme, meyveleri toplama, göllerin etrafını ka-
Sayı 106 TÜRK YURDU
zarak -yüzmeye müsait olması için- büyütmek, kışın
odun kesmek; bütün bunlar seciyeleri sağlamlaştırıyor,
adem-i ittirada, nazik ve mukavemetsiz hayata nefret ilka
ediyordu.
Terbiye-i fikriyeye daha ziyade vüs’at verilmişti, Kü­
çük yaşta olanlar Ilsenburg’ta bırakıldı. On beş on altı ya­
şında dersler, artık bir oyun şeklinde değil idi. Genç ruh­
lar fennî meselelere haris idiler, bizzat çocuklar mühim
hikmet-i tabiiye âletleri imal ediyorlardı. Meselâ orman­
lıkta inşa ettikleri kulübe ve mağaraları, istihsal eyledikle­
ri elektrik ile tenvîr ediyorlardı.
Mektebin hayat-ı içtimaiyesi de gittikçe iyileşiyordu.
Buğday, meyve, ekmek gibi lâzım olan şeylerin hemen
hepsi çiftlikte çocuklar tarafından istihsal olunuyordu.
Terzi, kunduracı, demirci, marangoz çocuklardan idi.
Küçük cumhuriyetleri için çalışıyorlardı. Aralarında inti-
hab eyledikleri reis de intizam-ı İçtimaîyi temin ederdi.
1904 senesi ilkbaharında Bieberstein şatosundaki
mektebi açtı. Burada da dersler, bahçe işleri oyun ve te-
nezzüh ile memzûc olmakla beraber kendi kendine
mütalâaya ve muallimlerle uzun müddet samimî gülüş­
meye çok zaman ayrılmıştı.
Yeni mekteplerin şakirdleri resmî mektebinkiler ka­
dar malûmatı hâmil değil iseler de, zekâ ve seciyeleri her-
hâlde çok daha ziyade terbiye edilmiştir. Yeni mektep şa-
kirclânı bildiklerini sağlam bilirler. Malûmatlarını mantıkî
bir sûrette tarassut, faraziye ve tahkikten sonra istihsal
eylemişlerdir. Yani evvelâ birşeyi tarassut, sonra o taras­
sutları üzerine bir faraziye vaz’ ve daha sonra o faraziye-
nin doğru olup olmadığını bi’t-tecrübe tahkikten sonra o
malûmatı elde etmişlerdir. Binaenaleyh bu kabil malû­
mat kendileri tarafından icat edilmiş gibi olmakla, unu­
tulmaz, Bununla beraber buranın son iki üç senesinde
çocukları fazla yormaksızın dâıülfünûna dühûl imtihanla­
rı hazırlanıyor. Filhakika, Lich’in talebesinden birçoğu
yeni mektebi bitirdikten sonra dârülfünûna dühûl imti­
hanına hazırlanmak için altı ay yalnız bir müzakereci ile
çalışıyor. Yeni mektebe esasen geç gelmiş olan bazı ço­
cuklardan bu imtihanları veremeyenler de var. Fakat
ekseriyetle parlak imtihan vermektedirler. Bu resmî mü­
meyyizlerin ikrarları ile sabittir, Lich diyor ki;
“Alelumûm mümeyyizler itiraf ediyorlar ki, bizim şa-
kirdlerimiz resmî mekteplerin şakirdlerinden daha sağ­
35
lam malûmat sahibi olup, fennî münakaşalardaki hüküm­
lerinde çok daha emindirler. Bizim verdiğimiz malûmat
kemmiyeten az ise de, hüküm ve muhakeme melekeleri­
ni daha ziyade tekemmül ettiriyoruz,”
Haubinda’da binanın bir köşesi, Ilsenburg’ta çiftlik
ve mahsûlât yangına uğradı. Bunun üzerine Lich, Thu-
ring’deki çiftliğini satmaya mecbur oldu. Lich, Haubinda
müzesinin müdürlüğünü deruhte etmişti. Fakat dersleri­
ni vermek için her hafta iki büyük dağı aşarak doksan ki­
lometre mesafede bulunan Bieberstein şatosuna gidiyor­
du. 1908 Mayısının birinci günü bu şato da yandı. Bu ha­
ber Haubinda’ya geldiği zaman Lich, gecelerin karanlıkla­
rı arasında yolda idi. Kalın bir sis alevleri saklıyordu, Lich
gecenin saat onbirinde şatonun önüne geldiği zaman
küllerini gördü. En acıklı zayiat çocukların meydana ge­
tirdiği tekmil mektep mobilyası ve Lich’in kütüphanesi
idi. mütalâa ve tahşiye eylediği yüzlerce cilt kitabı, yirmi
senedir topladığı notları gaddar bir alev yalayıp yuttu.
Bu elim hâdiseden sonra da Lich, yine cesaretini ve
nikbinliğini kaybetmedi. İstikbâle matuf nazarlarında tek
bir emel okunurdu, aheng-i tabiat ve fıtratı rehber edine­
rek mükemmeli taharrî etmek. Bu emel yolunda düçar
olduğu ısdıraplar onun azmini yükseltmekten başka bir-
şey yapamıyordu.
Lich, lâfı sevmez, iş ister. “Söz gümüşse sükût altın­
dır”! bilir. Elbisesi pek sadedir. Arkasında daima siyah
kostümü bulunur. İş işlerken bedeninin kısm-ı uiyâsı
açıktır. Şakirdleri bu elbiseyi çok severler. Tarlalarda iş,
ayak topu ve sairede güneş bu göbekten yukarısı açık ta­
ze vücutları ısıtır, yel kulaklarına çalaklık fısıldar.
Şakirdleri ile münasebâtında Lich, haricî her türlü
nüfûz ve tahakkümden çekinir. Hiçbir defa doğrudan
doğruya; “şunu yap, şunu yapma” dememiştir. Buna
bi’l-vasıta varır. Akşam kıraatlerinde, pazar günkü içtima-
larında yahut gayr-i şahsî hutbelerde hâl ve hareketten
bahseder. Filân sûrede hareket edenlerin nasıl iyi bir
noktaya vâsıl olduklarını canlı misallerle gösterir. Pek na­
dir olarak bazı şakirdlerini de hususî çağırarak kendinde
hüsn-i idare mevcut olduğu hâlde nasıl olup da öyle fena
bir hâl ve harekette bulunduğunu sorarak mahçup eder.
Lich’in hareketleri pek sadedir. Bu derece sadeliğin
gaye-i hayalî olduğunu şakirdleri de bilir. Lich, talebelik
hayatının en küçük teferaıatına kadar nezâret eder.
36 TÜRK YURDU
Meselâ yemekte her gün sıra ile, şakirdler müntehab kı­
raat parçası okurlar. Sofraya oturunca üç beş dakika ço­
cuklar zevk ve meserret içinde görüşürler. Fakat gözleri­
ni de müdürlerinden ayırmazlar. Lich, küçük zilini güç
işitilir bir hâlde yalnız bir kere (çınn) çalar. Yemekhane­
de derhal bir sükût. Lich bir çocuğa işaret eder, o kalkar,
beş altı dakika okur, sonra da diğer birine işaret eder,
mabadını o okur.
Lich’in mekteplerinin son üç sınıfında ceza yoktur.
Aşağı sınıflarda pek nadir olarak vardır. Çocuğa ilâve ola­
rak vazife verilir. Çocuk bu vazifesine çalışırken kabahati­
nin yalnız kendine değil muallimine de zararı olduğunu
göstermek için hocası da başında bulunur.
Her çocuğun kendi kendini terbiye edebilmesini te­
min için Lich’in müracaat ettiği usûl çocukların ahlâk ve
hissiyâtını rakîk kılmaktır.
Lich, terbiye-i diniyenin hafızaya yerleştirilen malû­
mat üzerine ibtina edilmesinin yanlış olduğu kanaatinde­
dir. Ona göre din ve dine taalluk eden hayat-ı ahlâkiye -ki
birbirinden ayırmaz- amel ile elde edilmelidir.
Lich, hayatına nazaran nev-i şahsına münhasır bir
zattır. Hayat faaliyetten ibaret olduğuna göre kelimenin
bütün kuvvetiyle yaşar. Bir mürebbîye lâzım olan her tür­
lü evsafa bol bol mâliktir. Her zaman aynı karakterdedir.
En nüfûzlu adamlara, çocuklara ve hizmetçilere muame­
lesi birdir. Nefsine tam manasıyla sahiptir. Çocuklar için
mektepte öyle bir cûy-ı ahlâkî meydana getirilmiştir ki,
alelekser her yeni gelen çocuğun rüşeym hâlinde olan iyi
seciyeleri birdenbire parlar ve fenaları zâil olur.
Rakipleri Lich ve şakirdlerine kıyafetlerine dikkat et­
mediklerinden itiraz ederler. Lich, cevaben der ki: “Bu­
nun için mektepten çıktıktan sonra modayı takip eden
bir muhitte bir müddetçik bulunmak kâfidir. Mektepte
adalet, istikamet ve faaliyet hisleri terbiye edilmeli, mo­
dacılık değil.”
Lich, kendini takliden genç kızlar için yeni mektep
açan Madam B. Petersenn’in kerimesi ile izdivaç etti. İki
çocuğu oldu.
“Yeni Mektepler Muhibleri Cemiyeti” teşkil edilmek­
le Lich bizzat burada da çalıştı. Bu cemiyet Yeni Mektep
düsturlarına istinaden bir dârüleytam açtı.
Sayı 106
Sonra “Almanya Millî Mektepleri” nâmıyla bir kitap
yazarak bunda mekâtib-i tâliyenin usûl ve programların­
dan bahsetti. Almanya Maarif Nezareti Lich’in fikirlerin­
den mülhem olarak “Yeni Mektep” esaslarını mekâtib-i
umûmiyeye vaz etmeye teşebbüs etti. Almanya’nın çok
yerlerinde Lich’in yeni mektebi nümûne edinilerek hu­
sûsî mektepler açıldı. Eserinin uzaklarda da nur saçtığını,
gençliğin ısdıraplarını tenkîs ettiğini ve insaniyete biraz
daha mesrûrâne nefes aldırdığını görmek bir iş adamı
için pek büyük birer mükâfattır.
Lich, Filozof Fihte’nin şu üç kelimesini esas olarak al­
mıştı; nûr, aşk, hayat.
Lich mesaîsinde muvaffak oldu.
M .Rahmi
BÜYÜK HİKAYE
BABÜRHAN
Muharriri: Flora Annastü
Mütercimi: Halide Edib
Başı yıl 3, cilt 6, sayı 9 ’dadır.
Babür şetâretle söylerken alevler genç yüzünde oy­
nuyordu. Amnesi hanım genç bahadırını kaybederse ne
olacağını düşünerek sessizce ağlıyordu. İhtiyar İhsa-
nüddevle dürüst bir usûl tutuyordu. Ensevgili tatlı tatlı
tebessüm ediyordu. Fakat Noyan Gönültaş parmağını
kaldırdı.
- “Hişşt” dedi. “Bir at sesi var”
Bir tane değil bir çok yerden Kasım Beyin arkasında
Babür’e sadık kalan küçük bir fırka yeni ümitle geliyordu.
Babür kalktı, uzun kollarını ataleti güya üzerinden atmak
istiyormuş gibi silkti.
- “Nereye” dedi. “Şark, Garp, Şimal ve Cenup?..
Fikrinde bir yorgunluk vardı. Fakat sesi canlı idi. Fay-
dasızlığına kani olmakla beraber yeni bir hanlık için dö-
ğüşmeye hazırdı. Buhara, Semerkand hep baş değiştiri­
yorlardı. Babür’ün elinden gittiği zamandan beri
Semerkand’a hâkim olan Ali Mirza’nın muahede talebi
belki manidârdı. Nihayet atına atladı. Fakat on iki defa
henüz talihinin doğmadığını söyleyerek meyûs dönüyor­
du.
Sayı 106 TÜRK YURDU 37

Beklemekten sıkılan İhsanüddevle nihayet ölen ko­ Noyan Gönültaş böyle iddia ediyordu ve bu iddiayı
cası nâmına asker toplamak için Moğolistan’a gitti. Ha­ muhikk bulan Babür müzakere etmek için durak emret­
nım onunla gitti, Ensevgili de bu fırsattan istifade ile ihti­ ti.
yar bir teyzeyi yanına alarak bir tekkeye çekildi. Babür
Sabahın ilk ziyasında atların başları otlarda, parlak ar­
böylece yalnız kaldı. Hocend’de artık oturamazdı. Taraf­
kalarından terler akarken inemeyecek kadar yorulmuş
tarlarından daha fazla birşey isteyemezdi. Birçok tered­
olan süvariler de müzakere ettiler. Nihayet Babür üzen­
düt ve şüpheden sonra beyaz dağların ötesindeki bayırla­
gilerinde dimdik, kavî ve âmir yükseldi.
ra çekildi. Burada bedeviler arasında ümitsiz ve meyûs
- “Arkadaşlar” dedi, “Bizim mülâhazatımız esassız de­
bekliyordu. Burada mübarek bir hoca -kendi de menfî ve
ğildir; fakat bunların zamanı çoktan geçmiştir. Şimdi üç
serseri- Babür’ü görmeye geldi. Ne verecek nasihati ne
gün iki gecedir at üstünde idik. İltica edecek yer olmadı­
de yardımı olduğundan Babür’ün başı üzerinde dua et­
ğından ric’at de gayr-i kabildir. O hâlde Allah’ın izni ol­
tikten sonra çekildi.
madan hiçbirşey olamayacağını düşünelim, haydi ileri.”
Babür:
O dakikadan itibaren hep ileri gittiler. Son hüküm­
- “Ben çok meyûstum” diye yazıyor. Filhakika öyle
darlarından hoşnut olmayan eski genç hanları etrafında
idi. Fakat her gün güneş batmadan sırtlarda yeni lâleler
toplandılar.
arıyordu. Bir atlının vâdiye indiğini de görmüştü.
Büyük Nene İhsanüddevle iki bin vahşî Moğol süva­
Bir atlı!
risi ile yetişti. Akşi’de hıyanete karşı epeyce işe yaradılar.
Yarım saat sonra hiç beklemeden zayıf atı üzerinde Hemen atlarıyla nehre atlayarak kayıklarıyla kaçan hain­
arkasında Noyan Gönültaş ve Kasım da dahil olduğu leri kılıçtan geçirdiler.
hâlde bir avuç zayıf maiyyeti ile Marglan’a gidiyordu. (Bu
İşte şeftaliler çiçek açmadan Tanrı’nın inayeti ile Ba­
kayısı çekirdeklerim çıkarıp döğülmüş bademi içine koy­
bür iki senedir kaybettiği babasının mülkünü elde etti.
dukları yerdi.) Oranın valisinden bir haber gelmiş, yeri
İki sene!
hakikî sahibi olan Babür’e bırakacağını söylüyor, geçmiş
kusurlarını affetmesini rica ediyordu. Andican’la nehir arasında kuzu derileri üzerinden
geçerken hanlığı ilân edildiği vakit kurbağa atlamaca oyu­
Güneş batıyordu ve Marglan kargaların uçtuğu uzak­
nunu oynayalı iki sene olduğuna inanamıyordu.
lıklarda görünüyordu. Bütün o gece ve ertesi gün öğleye
kadar küçük alay koşuyordu. Bu vahşî sırtlarda hiç yol - “Noyan Gönültaş” diye haykırdı.
yoktu. İnsan ancak su yollarını takip edebiliyordu. Ertesi Sen beni seversin! Atından atla, arkanı ver, memleke­
gün öğle vakti ilk defa olarak dizginleri çektiler. Ne çok time atlayarak girmek istiyorum.
yol almışlar, ne de dolu dizgin gelmişlerdi. Fakat yolların
Gençliğin şetaret ve faaliyetiyle dolu duruyordu. Ma­
fenalığı atlara rahat arzu ettiriyordu. İki saat istirahat etti­
zinin bütün elemlerini unutmuş, hayatım bir daha yaşa­
ler. Hocend vâdisini de gece geçmek istiyorlardı. Fakat
mak istiyordu.
artık doğu geçiyor, batı gece oluyor. Gece kurşunî sehe­
re münkalib olurken onlar hâlâ gidiyorlardı. Nihayet diz­ Babür, yalnız Noyan’ın omuzundan değil felâket ar­
ginleri çekip birbirlerine şüphe ile bakıştılar. Varacakları kadaşları olan ötekilerin de omuzlarından, hatta Kasım’ın
yer dört mil ötede tek hisarlı yarım ziyada görünen göl­ omuzundan bile atladı. Kasım kahkaha ve sevinç ile yere
geli bir sırttı. Şüpheleri şundan geliyordu. devriliyordu.

Kırk sekiz saat dağlarda, ovalarda, gürleyen çağlayan­ Genç han yumuşak kürk gibi ince otların üzerine al­
lar üzerinde, uçurumlarda dolaşmışlar, fakat neye istinat kış arasında kendini attı ve dünyayı müşaşa buluyordu.
ediyorlardı?

Şehrin hâkimi hiçbir cinayetten kaçmayan bir adam­

dı. Hangi şartla canlarını teslim ediyorlardı?
 TÜRK YURDU
y e d in c i bab
“Talihin lütfü gelir gider olduğunu öğrenmeyene,
Emsal ile başı dönmeyene, elem ile kalbi kırılmayana
ne mutlu!”
İhsanüddevle dedi ki:
- Artık konuşmaya ne lüzum var. Ayşe Begüm’e nişan
tablasını gönderiniz ve düğün mâh-i tablarını hazırlayı­
nız. Bu iki senedir Zahirüddin Muhammed evlenmeliydi.
İnsan hemen evlenecek vakit de bulamıyordu ya! Şimdi
herşey sakin rahat, bir gelin eksik! İnşallah o güveyi ka­
dar maruz değildir.
Hakikat, büyük anası ile anası arasında oturan Babür
hiç de mesut görünmüyordu. Yumuşak, kuvvetli, zayıf el­
leri dizlerinin üzerinde vücuduna nisbeten küçük başı
eğilmişti.
Genç adam:
- “Ben itiraz etmiyorum” dedi. Bu mutlak olacak bir
iş! Hanların vazifesi evlenip, oğul yetiştirmek. Ben hiçbir
vakit aşka dair birşey işitmedim. Nişanlımı da beş yaşın­
dan beri görmedim.
Hanım kemâl-i huşu ile:
- “Allah esirgesin!” dedi.
Babür haykırdı:
- O hâlde ben onu nasıl sevebilirim? Ensevgili ile ye­
ğen Baysungar.
Feryat sesini susturdu. Bu iki kadın da bu meseleye
ehemmiyet vermekten ziyade Babür’ün yanında böyle
şeylere mu’teriz görünmemek, kaide-perest görünmek
istediler. Ensevgili nihayet en büyük darbeyi yemişti. Bir
ay evvel bütün düğün alayını toz bulutu ile örten bir fela­
ket kasırgası Andican’a geldi. Kendinden başka kimsenin
düşmanı olmayan zavallı genç Baysungar’ın Hüsrev Şah
gibi sefil, aptal, âdi bir adamın emriyle yay kirişiyle boğ­
durulacağım kim düşünebilirdi, Babür hiddetinden ken­
dini kaybetmiş katil lâkaplarının hepsini verdi.
Muntazaman namazını kılan bu Hüsrev ne kadar ka­
ranlık kalpli, ne kadar imansız ve kötü olmak kabilse o
kadar fena idi. Geçici bir unvan için kendine o kadar lü-
tufkâr olmuş olan velinimetinin oğlu genç sevimli bir
şehzâdeyi öldürmüştü. Allah’ın ebedî lânetine, insanların
nefretine lâyık, kıyamete kadar mel’un olmuştu. Bütün
Sayı 106
bu cinayetleri yapan bu adam bir tavuğa karşı gelemeye­
cek kadar korkaktı.
Genç adam bütün bunları, hatta daha fazlasını tesel­
li için kardeşinin kulağına akıtırken o yüzünü duvara çe­
virmiş mütemadiyen ağlıyordu.
Kadınlar ne garip mahlûklardı. O kadar sakinâne fe­
da ettiği adamın ölümünü nasıl hep göz yaşları ile karşı­
lamıştı.
Bitmedi.
Türk Ocağ(’nda
“KENAN ÇOCUKLARI”
Geçen Cuma ocağın büyük odası bir mabet olmuştu.
Orada beşeriyetin mukaddes tarihinden İlâhî ve derin bir
ders dinledik. “Kenan Çocukları” âdemoğullarının ebedî
hayat facialarından birini tespit eden timsali yaşattılar.
Çocuklar saf ve nezih edâlarıyla insanlığın biraz çocukluk
devresi olduğu için kendilerine pek munis ve uygun ge­
len hayat-ı mukaddesi sade ve ulvî canlandırırken bütün
oda halkı o kadar sâkit, o kadar ciddî, o kadar huşû ve
huzû’lu idi ki, böyle dakikalar en mu’tekid adamların
toplandığı en mübarek mabedlerde bile az yaşanır.
O gün önümüzde temsil edilen vâkıa Allah’ın dediği
gibi “ahsenü’l-kasas”tır. Günahkâr kardeşler zulmettikle­
ri masum küçüklerinin huzurunda rüku edip de azapta
kalplerinin en uzak derinliklerinden burgulanıp çıkan
“Tallahi lekad âserekallahu aleynâ” nedâmetini ağlayarak
haykırıştıkları zaman yanımdaki ak saçlı, ak sakallı ihtiyar
için için ağlıyor, biraz ortada vaziyetinden yüksek bir
mevki sahibi olduğu anlaşılan mağrur bir genç de tavrını
değiştirmeye, düşünmeye, toplanmaya mecburiyet du­
yuyordu. Herkes başını önüne eğmiş, ellerini kavuştur­
muş dille sözle değil, ruhla rabbe müteveccih tövbe ve
dua hâlinde idi. Mabette idik. Kitab-ı Mukaddes, güzellik,
sanat az imanlı adamları da yenmişti. Sanatla dinin, gü­
zellikle iyiliğin vahdeti gözlerim önünde arz-ı mukadde­
sin güneşi aydınlığıyla parladı. Temsil sanatının kadimde­
ki İlâhî mahiyetini anladım. “Kenan Çocukları”nı seyre-
dinceye değin sanat ve ahlâkla mehâsin birleşince ruhu
bu kadar yükselteceğini tamamiyle müdrik değil idim.
Hiç şüphe etmiyorum ki, hepimiz, en günahlılarımız bile
Sayı 106 TÜRK YURDU
cuma günü Ocak’tan çıkarken ruhlarımızın samedanî bir
mabetten akıp gelen serin ve berrak bir su ile yıkanıp te­
mizlenmiş, kalplerimizin kendisini ezen günahların ağır­
lığından kurtulup ferahlanmış olduğunu duyduk....
TÜRKLÜK ŞÜÜNÜ
Türk Hakanına Alman Kayzeri Tarafından Ge­
neral - Feldmareşal M ackenzie’n in Gönderilişi -
OsmanlI ordularının başkumandanı hakanımız hazretle­
rine cihan çengindeki silâh arkadaşlığının bir hatırası ol­
mak üzere Alman orduları başkumandanı kayzer hazret­
leri tarafından Alman ordusu general-feldmareşalliği
unvanı verilmiş olduğunu evvelce yazmıştık. Avrupa or­
dularında feldmareşallik alâmeti iktidar ve âmirlik timsa­
li olan kısa bir asadır ki, o büyük rütbeyi hâiz olan zat bü­
yük üniformasını giydiği zaman elinde taşır. Asanın tesli­
mi merasim-i mahsusa ile icra olunur. İşte Alman ordusu
feldmareşallik asasını Türk orduları başkumandanına
takdim ve teslim etmek üzere Alman ordularının en
nâmdâr ve muzaffer feldmareşallerinden Von Mackenzie
İstanbul’a gelmişti. Müşarünileyh beş gün padişahımız
efendimizin ve payitahtı halkının kadirli misafiri olduk­
tan sonra ordugâhına dönüp gitti. Türkler, hanları, ha­
kanları başında olmak üzere erliği, bahadırlığı çok sever
ve takdir ederler. Mackenzie cihan çenginin en yüce
mertebeye yükselttiği üç beş kahramanın biridir. Osman­
lI payitahtının eri, kadını tarihî düşmanlarımız Moskofla-
rı yenmiş bu cihan bahadırının yüzünü görmek için so­
kaklara koşuştular. Bu en sade ve samimî bir hürmettir.
Bahadır Osman ailesinin büyük oğlu hakanımız Cermen
cenk erini yanında bulundurup uzun uzun konuşmaktan
zevk duydu. Genç ve şeci’ başkumandan vekilimiz kendi
gibi kahramanlar soyundan gelme bu silâh arkadaşına
gönlünün derinliğinden kopma bir muhabbet ve hürmet
gösterdi. Beşyüz yıllık asker ocağı olan Osmanlı - Türk
milleti arasında geçirdiği beş günden dostumuz feldma­
reşalin memnun kaldığına şüphe etmiyoruz.
Hilâl-i A h m er’in Senelik M üsameresi - Hilâl-i
Ahmer Cemiyeti’nin mevcut millî müesseselerimizin
şüphesiz en sevimlisi olan bu İnsanî ve şefkatkâr müesse-
senin her sene bir müsamere tertip etmesi artık bir an’a-
ne hâline geçti. Mevsimin sonuna doğru tertip olunan
39
Hilâl-i Ahmer müsamereleri payitahtımız medenî ve be­
diî hayatının en parlak tezâhüratından sayılmaktadır. Bu
müsamerelerde prensler, nâzırlar, sefirler hazerâtı ispat-ı
vücud ederler. Payitaht sosyetesinin Osmanlı ve ecnebî
en yüksek sınıf halkı bu müsamerelerde bulunmayı şeref
sayarlar. Mecruh ve Rasta beşeriyetin yaralarını sarmaya,
ağrılarını tahfife çalışan bu merhametli cemiyet de müsa-
merelerinden mukaddes gayesine hâdim hayli para top­
lar.
Bu sene martın 14. günü akşamı mutat üzere müsa­
mere verildi. “Tanin” refikimiz müsamereyi şöyle hikâye
ediyor:
“Hilâl-i Ahmer Cemiyeti menfaatine olmak üzere ev­
velki gece Tepebaşı’nda verilen müsamere cidden pek
parlak olmuştur. Müsamereyi şehzâdegân hazerâtından
bazıları, sadrıazam paşa hazretleri, diğer vükelâ hazerâtı
teşrif buyurdukları gibi Feldmareşal Von Mackenzie ce­
napları ve sefaret erkânından birçok zevat da hazır bu­
lunmuşlardır, Mareşal cenapları locasına dahil olur olmaz
alkışlarla karşılanmıştır. Kendisinin locasının bedeli ol­
mak üzere Hilâl-i Ahmer menfaatine elli lira itâ eylediği
haber alınmıştır.
Müsamerenin programı hazır bulunanların her vech
ile fevkalâde istihsanını celbetmiş, Madam Medek, Profe­
sör Hobay pek ziyade alkışlanmıştır. Bilhassa programın
son kısmını teşkil eden ve Çanakkale Muharebesi’nde bir
kahramanın gece vakti kayalar üzerinde mecrûh yattığını
kendisine Hilâl-i Ahmer’in şefkatli muavenetinin nasıl ye­
tiştiğini gösteren, sonra da nurânî bir inkişaf ile İstanbul
ufkunun üstünde hilâl parladığı hâlde tecessümünü tas­
vir eyleyen müheyyic levha alkış tufanı arasında temaşâ
edilmiştir.”
Biz umûmiyetle Avrupa hayat-ı içtimaiyesinin mem­
leketimize duhûlü aleyhinde bulunanlardan değiliz. Biz
böyle içtimaların, müsamerelerin, oyun gecelerinin, eğ­
lencelerin intişâr ve taammümünü isteyenlerdeniz. Hele
bu eğlencelerin gayesi Hilâl-i Ahmer müsameresinde ol­
duğu gibi umûr-ı hayriyeye hizmet olursa, tasvip ve tak­
dirimiz bittabi daha artar. Lâkin biz aynı zamanda Türk-
Osmanlı medeniyetinin bu nevi içtimalarda az çok yer tu­
tabilecek bir raddeye gelmiş olduğunu da zannedenler­
deniz. İtiraf ederiz ki, Türk hayat-ı medeniye ve bediiye-
sinin tamamen muasırlaşması zamana ve zemine muh­
taçtır. Fakat onun terakkisini temin, hâl-i hâzırım takdir
40 TÜRK YURDU
ve teşvik ile kabil olur. Osmanlı-Türk payitahtında Da-
rü ’l-Hilafet-i İslâmiye’de Osmanlı Hilâl-i Ahmeri tarafın­
dan tertip olunan bir müsamere-i edebiye ve bediiyede
Osmanlı-Türk edebiyat ve bedâiyatından daha fazla bir
renk bir koku bulunması o edebiyat ve bediinin yalnız
dilsiz ve hareketsiz bir levha hâlinde iştirak ettirilmeme­
si lâzım gelmez miydi? Bu bir dereceye kadar Osmanlı-
Türk edebiyatının sanayi-i nefisesinin yokluğunu ilân gi­
bi olmuyor mu?
Fikrimizin yanlış anlaşılmamasını rica ederiz. Din ve
millet nâmına Garp edebiyatına boykot ilân etmek taraf­
tarlarından asla değiliz. Garp musikisinin, Garp edebiya­
tının daima haz ve hürmetle dinlenmesini tasvip edenler­
deniz. Fakat Türk musiki ve edebiyatının da hakkı veril­
melidir diyoruz ve onların Hilâl-i Ahmer müsamereleri
gibi hayat-ı milliyenin en medenî tecellîlerinden sayılan
içtimalar da fena simâ göstermeyerek bir tutabilecekleri­
ne inananlardanız.
Artistlerin Macaristan’dan getirilmiş olmasına mem­
nun kaldık. Türkçe değilse bile ahengi Türkçeye benze­
yen bir kardeş diliyle şarkılar dinlemek nasip oldu. Lâkin
neden, meselâ Cemil Bey kıratında bir iki Türk artisti de
müsamereye iştirak ettirilmedi. Zeki Bey de List’ten Be-
ethoven’dan muvaffakiyetle birşeyler çalabilirdi: Sonra
meselâ neden bir iki Türkçe beste, Türk artistleri tarafın­
dan okunmadı? Abdülhak Hamid ve Mehmed Baha Bey­
lerin “Nesteren” inden birkaç parça okunamaz mıydı? Bu
iki Türk zekâsının ibdâı Osmanlı hâzırûnunun kalplerine
şüphe yok ki, Sarlatti’den daha munis gelir ve ecnebî mi­
safirlerimizin de daha mahallî, daha hususî olmakla hoş­
larına giderdi. Nihayet meselâ neden Mehmed Emin
Beyin “Ey İğnem Dik!”i, “Hilâl-i Ahmer’e Yakından Taal­
luku” şiirinin tamamen şarklı ve Türk olması, musikisinin
güzelliği ile kendini tavsiye edip dururken gecenin prog­
ramına giremedi?
Bulgar silâh arkadaşlarımızın Peşte’deki Salîb-i Ah­
mer cemiyetleri tarafından Macaristan payitahtında ge­
çenlerde bir müsamere tertip olunmuştu. O müsamere­
ye Bulgar medeniyetini, Bulgar sanayi-i bediiyyesini gös­
termek maksadıyla Sofya’dan bir iki artist çağırttılar. Bu
davetten bahseden bir Bulgar dostumuz diyordu ki:
“Evet vâkıa bizim artistlerimiz garplı arkadaşlarıyla boy
ölçüşecek dereceye henüz geldiler. Lâkin bizim de me­
deniyet yoluna girip hayli ilerlemiş olduğumuzu göster­
Sayı 106
mek için sanatkârlarımızın gelmesine çok çalıştık. Elbet­
te Macar dostlarımız bizim artistlere nazar-ı lütuf ve m ü­
samaha ile bakacaklardır.” Bizde bunun tamam aksine
oluyor. Kendi memleketimizde bile kendi artistlerimizi
yüksek sosyete önüne çıkarmaktan sıkılıyoruz!
GalatasaraylIlar Yurdu - Geçen şubatın son hafta­
larında Osmanlı memleketinin en eski sultanî mektebi
olan Galatasaray Sultanîsi mezunları nâmına yapılan yur­
dun resm-i küşadı icra olunmuştur. Resm-i küşâdda
mezkûr mektep mezunlarının İstanbul’da bulunanları ile
beraber birçok davetli zatlar hazır bulunmuşlardır. Gala­
tasaray Sultanîsi mezunlarından hazır bulunanların en
yaşlısı olan Ayân Reis-i Sânîsi ve Galatasaray Müdir-i esba-
kı Abdurrahman Şeref Beyefendi iftitâhî bir nutuk irâd
ederek yurdun râsime-i küşadını icra eylemiştir. Yurdun
maksadı umûmen memlekete İlmî ve edebî fayda dokun­
durmaktır. Adından yalnız GalatasaraylIlara mahsus bir
klüp olduğu zannolunabilirse de, yurt alelumûm âlî mek­
tep talebelerine açık bulunacaktır. Bir hususiyeti andıran
bu adı taşıması ise tâ Abdülaziz Han merhum devrinde
açılmış olan bu mektebin memlekette hâiz olduğu tarihî
ve hususî mevkiinden ve bu mektep mezunlarının şimdi­
ye kadar maddî ve manevî faaliyet yollarında birkaç klüp
ve yurt tesis ederek, son teşebbüs dahi bu müteaddit
teşkilâtın birleştirilmesinden husûle gelmekte bulunma­
sından neş’et ettiği nutk-ı iftitahîden anlaşılmıştır.
Biz umûmiyetle Türkler arasında İçtimaî hayatın her
nevinin tekemmülüne şiddetle taraftarız. Teşkilâtı iyi ya­
pılmak, sonradan da arkası bırakılmamak şartıyla klüpler
pek faydalı mecma’lar olabilir. Mutavassıt, hatta yüksek
sınıfa mensup gençlerimizi pis kahveler hayatından kur­
tarmak için en müessir çarelerden birisi mütemeddin ve
müterakkî kahvehaneler demek olan kulüplerin taam-
mümüdür. Kulüp teşkilâtında fazla ittika göstermek mak­
sada münâfi olur. Kulüplerde okumak, yazmak, müsame-
re-i edebiye ve musikiye tanzim etmek, müsahabât-ı âri-
fânede bulunmak gibi ezvâk-ı maneviye ile beraber, daha
çok istirahat-ı fikir ü beden temin eden vesâitin bulundu­
rulmasından da ictinâb olunmamalıdır. Zannediyoruz ki,
klüp müessislerince bu cihetler gözden kaçırılmamıştır.
GalatasaraylIlar kulübüne muvaffakiyet, şetâret, ale’l-hu-
sus uzun bir ömür dileriz.
Meclis-i Mebusan - Üçüncü devre-i içtimaiye ikinci
senesinin dört ayını ikmal eden Meclis-i Mebusan, 1332
Sayı 106 TÜRK YURDU
senesi Eylül iptidasında toplanmak üzere 1331 senesinin
son günü olan 28 Şubat’ta Kanun-ı Esasî’ye tevfikan çıkan
irade-i seniye ile tatil edilmiştir.
Tahsil Yolunda Ölen Bir Türk Genci - Şimal
Türklerinin mümtaz imamlarından olan Kargalık (Oren-
burg yanında) Sadık Osmanî Efendinin dört beş yıldan
beri Hicaz, Suriye ve Şam taraflarında ulûm-ı İslâmiye
tahsil edip nihayet harp iptidalarında Bursa’ya gelerek
orada çalışmakta bulunan mahdumu Abdülhâkim Os­
manî Efendi, geçen şubatın yirmilerinde gariplerin mel-
cei olan bir yurtta, Gureba Hastahanesinde vefat eylemiş­
tir. Merhum otuz yaşlarına yaklaşmış olup, çalışkan, ken­
di mesleğinde derin malûmatlı, şimal Türkçesiyle ve
Arapça şiirler yazar, münevver fikirli bir efendi idi. Vefatı
zayiattandır. “Türk Yurdu”, Bursa’da olan hemşirelerine
ve umûm kardeşlerine beyan-ı taziyet eder.
Viyana’da Türk Edebiyatı - Türk askerî ve siyasî
erlerinden bazılarıyla Türk âlim ve şairleri Osterreische
Rundschau mecmuasına edebî makaleler vermişlerdir,
mezkûr mecmua makaleleri “Osmanlı İmparatorluğu’n-
dan” unvanı altında bir nüsha-i mahsusada neşr eylemiş­
tir. Bu nüshanın mukaddimesi Avusturya Hilâl-i Ahmer’i
Reisi Prens Liechtenstein tarafından yazılmıştır. Bunda
Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa Haz­
retleri ile Talât Beyefendinin el yazıları ile resimleri ve
büyük Osmanlı-Türk muharrirlerinin eserleri vardır. Hâ-
timede Profesör Kraelitz Graffenhorst’un Türk edebiyatı­
nın bugünkü hâline dair bir hülâsası da vardır.
Kastamonu’da - Bu şehirde yeni bir dârülmualli-
mât yapılarak açıldığını ve bir nakliyat şirketi kurularak
işe başlandığını yerli gazetelerinden okuduk.
Benliğe Doğru - Memleketimizde bir Türk’ün an’a-
nesine ve duygularına pek de uygun gelmeyen bir çok
yabancı köy ve şehir adları olduğu malûmdur. Bunların
Türkün an’anesine ve Türk’ün duygularına uygun adlar­
la değiştirilmesi hususunda milliyetperver matbuatta bir­
çok defalar bahsolundu idi. Türk’ün benliğini karanlıklar
içine örten bu perdelerin kalması milliyet nokta-i naza­
rından bir ehemmiyet ve kıymeti hâiz olduğuna şüphe
yoktur. Geçen sayı Yurd’da bir iktisat mütehassısının da
işaret ettiği veçhile İktisadî işlerde ve bundan evvelki
nüshalarımızdan birinde “Medenî Hareketleri”ni yazar­
ken imâ ettiğimiz gibi millî ve İçtimaî işlerde takdire de­
ğer ve yararlı bir dirilik ve canlılık gösteren Eskişehir san­
41
cağında bazı kaza ve köylerin adları Türklük ile alâkadar
ve sevimli kelimelerle tebdîl edilmiştir ki, şunlardır; Ale-
po - Alp Arslan, Espir Çiftliği - Reşadiye, Espas Karyesi -
Kaya Alp, Alyanos - Alp Yunus, İki Kilise - Sinan Paşa, Alın­
ca - Kılıçaslan, Margi - Tursun Fakih, Melemen - Gündüz
Alp, Horti - Nasreddin Hoca, Holanta - Süleyman Şah,
Kaymas - Ay Doğdu, Mihaliç Kazası - Kayı Han Kazası.
Dokuz marta müsadif olduğu rivayet edilen esâtiri ve
büyük bayramlarımızdan Ergenekon bayramının geçen
yıl Konya’da şanlı ve canlı bir sûrette istikbâl edildiği ve
bu münasebetle “Turan” refikimizde büyücek bir makale
basıldığı hatırlardadır. Bu yıl da içinde bulunduğumuz
fevkalâde hâllere rağmen bu bayram bazı yerlerde tanta­
nalı bir sûrette istikbâl edilmiş ve yapılmıştır.
Türk-Macar Kardeşler - İnsanları birbirine bağla­
yan, birleştiren sebepler arasında en mühimi sıkıntı ve fe­
laket günlerini beraber geçirmek, beraber olarak büyük
zahmetlere katlanmaktır. İnsanlar birçok sıkıntı ve felâ­
ket görebilir. Fakat o sıkıntı ve felâketlere iştirak mecbu­
riyetinde kalmayanlar ekseriya bir seyirci ve hatta bazen
bir gülücü sıfatında kalırlar. Bunun için il ve kabileleri
yekdiğerine bağlamak, bağlanışlarını artırarak bir millet
hâline getirmek hususunda İçtimaî sıkıntı ve felâketlerin
husûsen büyük muharebelerin pek çok tesirleri vardır.
Meselâ içinde bulunduğumuz Cihan Harbi, şimdiye ka­
dar birçok yabancı tesirlerin altında birbirinden uzaklaş­
mış, hatta bir aralık aynı ırktan olduklarını inkar ile ırk-
daşlarının aleyhine bile çevrilmiş olan Bulgar ırkdaşları-
mızı biz Türklerle silâh arkadaşlığına sevk etti. Bulgar ırk-
daşlarımızla el ele vererek aynı dilek uğrunda düşmanla­
rımızla çarpışıyoruz ve bu çarpışma esnasında parlayan
kıvılcım ve yalınlar içinde “Turanlılık ve ırkdaşlık kıvıl­
cımları” da az çok parladığını duyuyoruz.
Turanlılığı asla unutmayan Macarlarla kardeşlik
alâkamız hemen hiç kesilmemiştir. Şu günlerde şehrimi­
ze yaralı Türk gazilerine bakmak ve sargılamak üzere Ma­
car Salib-i Ahmer Heyeti” geldi. Nezaret ve idaresi Macar­
ların büyüklerinden birkaç zata havale edilmiş olan bu
heyetin “Çapa Dârülmuallimât” binasına yerleştirileceği
haber alınmıştır. Macar kardeşlerimizin bu taârüf ve ta-
avünlerine teşekkür ile mukabelede bulunmayı bir borç
biliyoruz. Peşte’de bir caddenin hakanımız hazretlerinin
adıyla “Mehmed Sultan” diye adlanması üzerine bizim
42 TÜRK YURDU Sayı 106

Şehremaneti de kardeşçe mukabelede bulunarak İstan­ İdareden

bul’un Fatih civarındaki en geniş caddelerinden birisine
Türk Yurdu’nun bir yıllık abone bedeli 20, yarım yıl­
Macar Kardeşler Caddesi adım vermek tasavvur edildiği­
lığı 11 kuruştur. Abone yazılan karilerimizin ekserisinden
ni “Tasvir-i Efkâr” refikimiz yazıyor. Şu günlerde Osman­
lI Dârülfünûnunda Macar dilinin tedrisine başlanılacaktır. gelen bir yıllık abone bedeli mahallinde bir mecidiyeye
Şehrimizde birkaç hafta misafir bulunarak, bugünlerde verildiğinden, 19 veya iki çeyrek mecidiye ile bir kuruş
tekrar memleketlerine avdet etmiş olan Macarlı Kont 1
verildiğinden dolayı yarım yıllık 10. y kuruş olarak alın­
Banki ve Doktor Mesaroş cenapları Türk-Macar kardeşli­
ğinin takviyesine yardım eden hayırlı teşebbüslerde bu­ makta olduğundan, idaremiz her aboneden bir kuruş ve
lunmuşlardır. Teşebbüslerinin semereleri yakında görü­ yarım abone bedelinden 20 para mutazarrır olmaktadır.
lecektir. Macaristan Şark İktisadiyâtı Merkezi Müdürü
Bundan böyle bu zarara meydan vermemek için havale-
Doktor Balkanî, 11 martta GalatasaraylIlar Yurdu’nda Ma­
nâmelerde yirmi ve onbir kuruş yazılacak veçhile tesli­
caristan’ın ahvâl-i iktisadiye ve ziraiyesine dair bir konfe­
rans vererek iki kavmin birbirini tanımasına birbirine mü- matta bulunmaları abonelerimizden rica olunur.
fid olabilmesine dair mütalâat beyan etmiştir.

M ü d ü rü : Akçuraoğlu Yusuf "Kader” Matbaası

 ğf, *

’Sİ SB ^

T û kk M % m

Tİ!w"k terin VâidesinC' Cnltsır

YIL: 4 SAYI: 107 (7 Nisan 1532-20 Nisan 1916)

^ fc d e ^ ^ 6^ fc c ^ ç c 4^ r

Edebiyat: Ezan Vakitleri / D o ğ a n

‘Türk Yurdu”na İhdâ / D o k to r A b d u llah C evdet

Fe/7/ Ay / M ustafa H alûk

İktisat: Geçen Yılda Millî İstihsal / M. Z ü h d ü

7a//m 776 Terbiye: Terbiyede Muhit ve N üfuz (1) / N âfi A tu f

Dilimiz: Son Yılda Türk Dili Ne Kazandı? / U fak T ok tan u ş

Matbuat: Vilâyet Gazeteleri-İstanbul Gazeteleri / U fak T ok tan u ş

Türklük Şuûnu: Türkiye Haricindeki Türklerde-

Türkiye H akkında -Atlı İzciler-Ağaç Bayramı / ***

Sayı 107
TÜRK yURDU
Türklerin fâidesine çalışır
EDEBİYAT
EZAN VAKİTLERİ
Akşam ufuklarda dalgalı ince,
Mor ipekten bir tül, hava serince,
Güneş uzaklarda kanat gerince,
Kafkas’ın gurûbu haşmetle başlar...
Yıldıza bürünür dağlarla taşlar...
Değişir âlemin bütün edâsı.
Gözlerden kalplere dökülür yaşlar.
Dudaklarda titrer Turan duası...
Kuşlar çağlayanlar âhenk içinde.
Bahçeler ormanlar bin renk içinde.
Ağaçlar çiçekten çelenk içinde.
Her biri Tanrı’dan bir niyaz eder...
Bulutlar uçmaktan ihtirâz eder...
Açılır evlerin hep kafesleri.
Kalplerin içinde ihtizâz eder,
Allah’a yalvaran ezan sesleri...
Kumrular dem çeker, güvercin öter.
Bacalardan beyaz bir duman tüter.
Ağıllar canlanır, yorgunluk biter.
Her kızın lebinde açar bir gonca.
Yıldızlar onları öper gizlice...
Unutulur adı elemin yasın.
Yeşil bir nur ile başlar bir gece,
Gurûbu tulûdur bizim Kafkas’ın.
Doğan
TÜRK YURDU 45
Onbeş günde bir çıkar
TÜRKYURDU’NAİHDA
Samimîlik! Şensin benim dinim yahut ilhâdım.
Ey her dinde dinlileri dindaş yapan heyecan!
Buzlar ihlâs ateşiyle erir, olur bir umman.
Can dostumdur ihlâs ile bana düşman olan can.
7 Kânûmsânî 1916
Doktor Abdullah Cevdet
y e n ia y
1
Hakkı Tahsin’e
Gölgeler indi, o gitmedi, ufukta sakin ve esmer akşa­
mın kumral saçları üstünde yeni ay bir mücevher gibi dal­
galı bir ziya ile parlıyor. Göklerin ince şairi sen de gider­
sen bu yerleri hicran kaplar, sen boğazın hüzün ve sükû­
netle gelen bu muhteşem gecesini şiir ve füsûnunla tet-
vic et! Bak yıldızlar ne kadar neşeli... Birer âşık kalbi gibi
yanan gözleri, sanki maşûkunu sende görüyor. Bütün
gökyüzü seninle öğünüyor. Ufuklar hülyalı nurunla mü-
tebessim. Hazanın maşlahını soyduğu ve yetim bıraktığı
ormanlarda bir titreyiş, gölgelerin bastığı yorgun dalga­
larda bir parlayış var. Hepsi senden nur, emel ve şiir alı­
yor. Oh ey göklerin tarlasında açılan İlâhî çiçek, sen şar­
kın bahçelerinde yetişen güllerden daha beyaz ve daha
kokulusun. Gecenin kalbi râyihanla doldu. İstanbul, esâ-
tir beldesi, füsûnunla güzelleşti...
46 TÜRK YURDU
Ey ufukların ve suların hayal perisi, gökyüzünün ziy­
neti, göğsün nur ve füsûn menbaı! Senden denize kucak
kucak altın tozu akıyor. Dalgalar bu şelâle altında başları­
nı yıkıyorlar ve hepsi sihirli bir rüya içinde mest, kanatla­
nır. Daha narin ve nazenin, kıvrılır ve çırpınırlar. Başların­
da semânın şiiri ve kalplerinde ufukların aşk ve sevdası
senin İlâhî menbaın. Koşuyorlar, koşuyorlar.
Güzel ay! Batma, sakın sen batma! Gökler beyaz vü­
cudunla süslü. Ebedî hüsnünle geceler perileşti. Hülyalı
aksinle, denizler yükseldi. Sen yine gecenin üstünde asîl
bir neşe ile parla, denizin göğsünde şiir ve hülya ile raks
et!
2 ve ahengiyle birleştir ve bir destan yap! Denizin kalbi şi­
Ey göklerin ince şairi ve sakin akşamların en güzel şi­
iri! Nur ve füsûnla erdiğin bu hayal nesci altında gök,
ufuklar ve deniz. Bütün tabiat en derin bir aşk rüyasına
dalmış, sen yükseklerden bu beldenin hüsnünü, gecenin
şiirini seyrederken onlar bu füsûnu senden alırlar. Ey
ebedî şair... Bütün bu güzellikler şenindir ve sensin!
Yeni Ay, sen mücevher şeklinle bayrağımızın da ziy­
neti, Turan’ın elmas tacısın! Ve o kadar güzel ve yüksek­
sin ki, nazlı, vakur şeklini bayraklarına aldığı günden be­
ri Türk ordusu kalbinde derin, asil bir gurur duydu. Sen
akşamları nasıl ufukları, dağları ve denizleri dalgalı ziyala­
rınla güzelleştirirsen biz de elimizde senin nermin şeklin­
le süslü albayrak ve kalbimizde onun ebedî aşk ve ilha­
mıyla cihana hâkimiyet saçtık. Nazenin hayalin başımız
üstünde dalgalandığı günden beri ruhumuz yükseldi,
emelimiz pakizeleşti, ülkemiz genişledi.
Koynunda yıldızla kırmızı bayrağımızın ortasında eş­
siz güzelliğini, parlak hayalini titreten Yeni Ay, dünya ku-
rulalıdan beri göklerin altında ve bu toprak üstünde bay­
rağımızın neşeli dalgaları arasındaki tahtın kadar beğen­
diğin bir yer oldu mu? Ey elmas taç, sen her gece gökle­
rin sarayında dolaşıyor ve ufuklara iniyorsun, fakat hiçbir
zaman lacivert göklerde bu kadar nazenin olmadın. Bay­
rağımızın tahtına inmeden eski sarayında sen bu kadar şi­
irli ve füsûnlu değildin değil mi ey güzel ay, şimdi ne ka­
dar vakur ve mağrursun?
Bütün gurur ve haşmetin, nazenin güzelliğinle sen
bayrağımızda parladıkça Türk ordusu bütün kevkebleri
ile bir kuvvet ve ihtişam burcu gibi cihana şan salacak ve
Sayı 107
etrafında daima bir takdis ve taabbüd hâlesiyle peşinde
binler bulunacak.
Oh, ey sakin akşamların en güzel şiiri ve Turan’ın el­
mas tacı, sen ebediyyen parla. Ufukta nasıl derin bir ne­
şe, ince bir şiir ve hülya ile parlıyorsan yeni Turan ordu­
sunun İlâhî bayrağında da öyle asil bir gurur ve haşmetle
parla. Sen rengini cihangirlik uğrunda atalarımızın dök­
tüğü mübarek kandan, tulûdan alan bayrağımızda parla­
dıkça biz o bayrağa senin semâdaki mevkiin kadar yük­
sek, saf ve eşsiz bir hayat yaşatacağız.
3
Ey ebedî şair, ince nur kelimelerini dalgalarının vezin
irinin his ve ruhuyla istiğraka dalmış. Ufuklar ve dağlar
sana hayran, senden itilâ diliyor. Yer sanatınla güzelleşti,
gök şiirinle bu kadar yükseldi.
Senden tabiat güzellik, biz aşk ve ruh alıyoruz. Nur
dalgalarında ümit neşidelerini okuyor, seni bayrağımda
gördükçe mefkûre için ebedî bir aşk duyuyorum.
Mavi ufuklarda, kırmızı bayraklarda yüksel ve dalga­
lan. Ey ebedî şair ve ey ebedî şiir. Sen bayrağımızda dal­
galandıkça ruhumuzda aşk ve ruhun İlâhî aydınlığın var.
Kalbimizde göklerin vüs’at ve ulviyeti, denizlerin kuvvet
ve haşmeti. Ebediyyen yaşa ve tahtından inme ey Türk ta­
cı!..
Mustafa Halûk
İKTİSAT
GEÇEN YILDA MİLLÎ İSTİHSAL
Başı yıl 5, Cilt 10, SayıB'tedir.
D ericilik ve Saraçlık Sanatı- Hâl-i âdisinde bizde
öteden beri mevcuttur. Hâl-i tekâmülünde birkaç büyük
ve birkaç da küçük fabrikaya münhasırdır ki, bunların de­
ri ve kösele imalâtı ecnebî imalâtına takarrüb edebilir.
331 senesi alelumûm sanayi-i cildiyeyi bittabi sanayi-i
harbiyeden addettiği için bu sanat da öteden beri
Türk’ün mevcut alâkasına ve ihtiyaca nazaran şâyân-ı dik­
kat bir tekâmül görülmüştür. Harbin bidayetinden beri
Beykoz Fabrikası ile mühimmâtı ve saraçhaneleri ile
merâkiz-i vilâyâttan bazılarında vücuda getirilen amelha-
Sayı 107 TÜRK YURDU
neler sûret-i muntazamada işleyerek deri, kösele vücûda
getirmekte, takımlar imal ve kundura ihzâr olunmakta­
dır. Memleket dahilinde kalmış olan köseleler ile vücuda
getirilen kundura haricinde tamamen yerli malı ve derisi
olarak yapılan askerî ve gayr-ı askerî kunduralar, gerek
miktar ve gerek evsafça şâyân-ı takdir bir dereceyi bul­
muştur.
Sanayi-i cedriye bu cihetten orduya eşedd-i lüzumu
olduğuna nazaran sanayi-i harbiyeden telakki edilmekle
beraber bir cihetten de umûm halkça mamûlâtı istihlâk
ve istimal edildiğine göre pek amm ve mühim zümre-i
sanayiden mâdûddur. Memleketimizde 331 senesi
umûmiyetle saraçlık ve kunduracılık senesidir. Efrâd-ı
hususiyenin kunduracılık imalâtı hariçten ithalat imkân­
sız bir hâle girdiğine binaen büsbütün başka bir nispet ve
derece almıştır. Maamafih mevadd-i ibtidaiye noksanı ve
kifayetsizliği ile beraber adem-i mükemmeliyeti yüzün­
den imalât m e’mûl olduğu dereceye bi’z-zarure varma­
mış ve bazı dârüssınaalarca mevadd-ı ibtidaiye tedarik
edilebildiği, imalâta germi verildiği hâlde bazılarınca aynı
zamanda imalât hemen hemen durmuştur.
“Askerî Saraçlık Anonim Şirketi” ile “Bekirzade Hacı
Emir Haşan” ticarethanesinin ve onlara büro olabilen ba­
zı küçük esnafın mesut bir sene geçirmiş olmaları iktiza
eder. Kunduracılık sanatına merbut olarak çivi ve daha
sair bazı malzemenin kezalik bu sene dâhil-i memlekette
imaline imkân hâsıl olmuştur. Maamafih bu imalât henüz
bittabi ne ihtiyaca kâfidir ve ne de pek muntazam ve mat­
lûba muvafık bir hâldedir.
Sanayi-i inşaiye bu sene oldukça durgundur. Kereste
tedâriki dahilden kesb-i müşkilât ve galâ ettiği gibi hariç­
ten tedariki büsbütün imkânsız kalmış olduğuna nazaran
memleketimizde ötedenberi teşekkül etmiş olan küçük
büyük marangozluk, mobilyacılık, sandıkçılık, fıçıcılık gi­
bi sanayi ile ev inşaatı ve emsali sanayi-i inşaiye seneyi
pek az faaliyet ile geçirmişlerdir. Sanayi-i inşaiyenin bazı
akşamı tamamen sanayi-i harbiyeden addedilmektedir.
Ordu levâzımı vücuda getirdiği fabrikalar ile nakliyat-ı as-
keriyeyi tehvine medar olan birçok arabalar inşa etmiş ve
etmekte bulunmuştur. Cihet-i askeriye Bursa’da birkaç
ve İstanbul’da müteaddit inşaat tezgâhları yapmış ve
memleketimize pek ziyade tevâfuk edecek, nispeten ha­
fif olmakla beraber metin bir modele göre imalât-ı azîme
icrasına muvaffak olmuştur. Cihet-i askeriyenin bu mo­
47
deli Anadolu’nun kâffe-i akşamına kanunî bir sûrette ta­
mim edilecek, Anadolu kağnı arabası ile diğer nümûne-
lerden cihet-i askeriyenin teşebbüs ve muaveneti saye­
sinde âtîyen kurtarılacaktır.
İnşaat-ı bahriye hakkında memleketimizde nazar-ı
dikkati celbedecek teşebbüsât-ı hususiye gayr-i mevcut­
tur. İstinye’deki İngiliz şirketinin fesh-i imtiyazı ile Tersa­
ne tarafından alınarak işletilmesi ve diğer birtakım küçük
fabrikaların cihet-i askeriyece çalıştırılmasını da delâlet
eder ki, inşaat-ı bahriye, sanayi-i mühimme-i harbiyeden-
dir.
Sanayi-i nesciye memleketimizde şekl-i ahîr-i İktisa­
dîsini alamamış ise de, muhtelif mahallerde devlete ve ef­
rada müteallik fabrika ve tezgâhlar eksik değildir. Sana­
yi-i nesciye kısmen sanayi-i harbiyeden, kısmen harc-ı
âmm sanayi-i âdiyedendir. Sonra küçük mikyasta lüzum
olur ise sevk ve idare edilmek mümkün olduğu ve zaru­
ret zamanlarında en âdi tezgâhlar ile iş görmek bile ihti-
yac-ı azîme nazaran kurtardığı için sanayi-i nesciye sulh
zamanındaki şeklini biraz tebdîl ederek 331 senesinde fa­
al bir hayat geçirmiştir. Bu faaliyet nisbî bir manadadır.
Bazı sanat-ı nesciye vardır ki, halıcılık gibi, imalât miktarı
ve ecnâsı itibarıyla azîm durgunluk içindedir. Her sene
OsmanlI memleketinde 8-10 milyon liralık kıymette
muhtelif nevi ve cinste halı imal edildiği ve bu sanat Os­
manlI memleketinde, meselâ zeytinyağı ve tanesi şube-i
ziraiyesi ve hatta, en mühimce hububattan bazıları dere­
cesinde hâiz-i ehemmiyet olduğu hâlde 331 senesi bu sa­
natı durdurmuştur. Bereket versin ki, bu sanat ehli olan­
lar tatil-i ameliyat veyahut tenkıs-i işgal ettikleri sırada di­
ğer bazı işler ile iştigal edebilmektedir. Sermayedar olan­
lar da büyük sermaye dökülmüş tezgâhlara, sabit maki­
nelere gayr-ı mâlik olduklarından borç içinde değildirler.
Küçük şekil ve nisbette icra edilen bu sanatın biraz dur­
ması işçilere darbe ise de, sanata, sermayeye değildir.
Arızî devr-i buhran geçer geçmez tezgâhlar hemen işle­
meye başlayacaktır.
331 senesi halı mamûlâtı mecmuu ancak % 50, hatta
% 40 derecesinde tahmin edilmektedir. Harbin halıcılığa
tesirini kolay anlatabiliriz. Mamulâtımızın en büyük ve
esaslı kısmı bir defa memâlik-i ecnebiyeye gitmektedir.
Hârice şimdi ihracat münkatıdır. Sonra bazı mevadd te­
dariki suûbetlidir. Binaenaleyh halıcı tüccar sipariş alma­
dıkları için tezgâhlarını durdurmuşlardır. Askerliğin
48 TÜRK YURDU
sa’y u amel üzerine burada tesirini aramamalı, Çünkü
ekseri işçiler kadın ve çocuktur,
Harp, ihracat emtiası olan halıcılığı nısf-ı nısfa düçar-ı
atalet etmekle beraber ithalat emtiası olan bazı nesciya-
tın memleket dahilinde temin-i icrasına esas hazırlamak­
tadır, Hele mevadd-ı ibtidaiyesi memlekette mebzûlen
bulunan âlat u edevât-ı muğlakaya ihtiyaç olmayan bir ta­
kım masnuât-ı nesce vardır ki, bunları az ve gayr-ı mun­
tazam miktarda zaten bazı yerli erbab-ı sanayi imal et­
mekte olduklarından 331 senesi halı tezgâhlarını durdur­
duğu zaman bazı tezgâhları harekete getirdi. Yeni
tezgâhlar kurdurdu, Bâ-husus öteden beri mevcut olan
ve aba, şayak çıkarabilen fabrikalar geceli gündüzlü çalış­
tılar, İzmit, Hereke, Karamürsel fabrikaları ile Aydın, Ha­
lep ve Adana vilâyetleri dahilinde bulunan büyük tezgâh
ve fabrikalar cihet-i askeriyeden dahi azîm sipariş ve mu­
avenetler alarak 331 senesini gayet faal bir devre-i amel
olarak geçirdiler. Memleket dahilinde mevcut yirmi yir-
mibeş fabrikanın bazıları kezalik muavenet sayesinde
ıslâh edildiği gibi Balat’ta şayak dokumak için yün ipliği
ihzârına mahsus son sistem Alman makineleri ile müceh­
hez bir iplik fabrikası teşebbüs-i şahsî ile tesis edildi,
331 senesi küçük nesc tezgâhları için iplik büken ve
eğiren makinelerin, âletlerin ıslâhı senesi olmakla ayrıca
mümtaz bir senedir. Geçen senenin martı ortalarında
Bolu’da yün eğirmek için erbab-ı sanayiden biri âlat-ı
mevcudeyi ıslâh ve yeni bir nümûne imal ile, sa’y ü ame­
lin kıymetini 3-4 misli müsmir etmeye muvaffak olmuş­
tur, Alet zannedildiği gibi bir keşif ve ihtira-ı azîm değil­
dir, Küçük bir ıslâh ile vücuda getirilmiş yeni bir nümû-
nedir. Hatta bu âletin tecrübesi İstanbul’da da yapılarak
günde bir okkadan ziyade yün eğirmek imkânı hâsıl ol­
muş ve mazideki halimize nazaran bu âlet 5-6-7 defa faz­
la bir muvaffakiyet temin eylediğini göstermiştir.
Memleket dahilinde 331 senesi pamuk bezi, keten
bezi, çorap ve bilhassa azîm miktarda çuval imali en ziya­
de hüsn-i neticeye erdirilmiş sanayi-i nesciyedendir. Yal­
nız İstanbul 2 ay müddet içinde 200 amele ile 400 bin
kum çuvalı vücuda getirmiştir, İmalât, esnaf cemiyetleri
tarafından Atmeydam’nda tezgâhlar ile sevk ve idare edil­
miştir, Şimdi teşkilât biraz ileriye götürüldü, Miktar-ı
amele yalnız burada 800’e iblağ edilmiş olduğu için
imalât tenevvu ettirilmekte, askere lâzım olan palaska.
Sayı 107
tüfek kayışından Amerikan bezine kadar birçok mensu­
cat yapılmaktadır,
İstanbul civarında mevcut bir ip fabrikasıyla Karade­
niz civarında bazı tezgâhlar ip bükmek, urgan, halat vü­
cuda getirmek üzere memleketin azîm ihtiyac-ı askerî ve
umûmiyesini istifsaya çalışmaktadırlar, Eyyâm-ı ahîrede
mektep, darü’s-sınâa ve sair sûretler teşekkül ederek vâ­
si mikyasta sanayi-i nesciyeden birkaçını ifâ etmekte olan
teşebbüsât-ı iktisadiye de nazar-ı dikkati celbeylemelidir.
Bunların ehemmiyeti bugünkü miktar ve keyfiyet-i imâl­
leri, makinelerin yeniliği ve saire nokta-i nazarından de­
ğildir, Tecrübe ve imtihan senesi olan 1331 senesinin
istikbâle hazırlık senesi mahiyetini hâiz olduğuna delâlet
edecek ahvâl asıl bunlardır, İstikbâl-i sanayimizi idare
edecek insanlar sanatkâr, usta, kalfa, çırak hâlinde hazır
olarak bu müesseselerden çıkacaktır.
Kısmen esnaf cemiyetlerinin taht-ı himayesinde bu­
lunan ve kısmen Maarif Nezareti ile devâir-i saireye mer­
but olan bu nevi müessesâtta dokumacılık, terzilik, sa-
nat-ı elektrikiye, kunduracılık, marangozluk, demircilik,
tenekecilik ,,,ilh ,,,îlh aksam-ı sınaiye mevcuttur, 8-10 bin
miktarına yakın erkek ve kız talebeye mâlik olan bu
teşkilât, bilhassa dârülharbde ölmüş şehitlerin yavrula­
rından yeni harplere babaları gibi azim ile girişebilmek
için iktisat mücahede ordusu yetiştirmek maksadını is-
tihdâf eylemektedir, 331 senesi hülâsa-i iktisadiyesinde
bu tesisatın bir kıymet-i maddiyesi yoktur. Fakat bütün
milletlerin muvaffakiyet-i esasını bu yolda hazırladıklarını
tarihin delâleti ile bildiğimizden bu nevi teşkilâta kıyme­
ti gayr-ı kabil-i takdir bir fasıl açmak iktiza eder,
Sanayi-i nesciyenin biraz kımıldamakta olduğu bu
izahatten anlaşılmakta ise de ne vücuda getirdiği ve ne
kadar bir boşluk bu hareket sayesinde doldurulduğu bel­
li değildir. Hatta takribî bir hesap ile ancak biz şu kadar
diyebiliriz ki, hariçten inkıta-i ithalat sebebiyle husûle ge­
len ihtiyac-ı nescimizin ancak % lO’u dahilde temin edi­
lebilmiş ve bir de muhtelif şekilde ordunun arz-ı vücud
eden ihtiyacâtı bazı aba ve kumaşlar kısmen müstesna ol­
mak üzere bâliğan ma-belağ istîfa olunabilmiştir.
Bilhassa teessüs eden dikimhaneler bu babda azîm
faydalar husûle getirmiştir. Esnaf cemiyeti İstanbul’un
beş altı mahallinde pek vâsi terzi atölyeleri vücuda geti­
rerek lâzım gelen âlât u edevâtı cem etmiş ve İstanbul’da
sıkı ve büyük bir teşkilât ihdasına temel kurınuştur. Ha­
Sayı 107 TÜRK YURDU
zır elbiseci esnafın ihtiyaçlarını tesviye ve terzi işçilerine
iş tedarik etmek üzere vücut bulan bu atölyeler kumaş
bulunamamasından dolayı elan işleyememektedir.
Terzilik sanatı ile manifaturacılık 331 senesinde dur­
gun gitmiştir. Meselâ İstanbul’da mevcut 120 Müslüman
terzihanesinin üzerine ancak birkaç daha ilâve edilmiş
ise de, umûmiyetle sene-i harbin efrad bütçesinde oyna­
dığı tahripkâr rol terzilik ve tuhafiyecilik âleminde nâhoş
tesir yapmaktan hâlî kalmıyor. İş olmuyor. Hanımlara
mahsus olarak vücuda gelen “İstihlâk-ı Millî Terzihanesi”
işsizlik yüzünden çar-nâ-çar kapanmıştır.
Sanat-ı nakliye kezalik bilâ-vasıta harbin tesiri altında
bulunan sanayidendir.
Hariç ile ittisal kesildikten ve bilhassa Akdeniz, Ada­
lar Denizi, Şap Denizi ile Karadeniz’de sefâin-i Osmaniye
ve küçük büyük yelkenliler ile mavna ve sair merâkib-i
bahriyece seyr ü sefer tehlikeye düçar olduktan sonra,
hem ihtiyacât-ı harbiye ve hem ihtiyacât-ı âdiye-i iktisadi­
ye için Anadolu’nun iki merkezi ile bir şehir sahilîsinden
İstanbul’a ve civarlarına kadar mümtet olan demiryolları
ve bir de Rumeli şimendiferi elde yegâne en büyük tarîk-i
muvasaladan ibaret kaldı. Marmara denizi bir aralık düş­
man tahtelbahirlerine cevelangâh olduğu için, deniz mü-
nakalât-ı ticariyesi az çok inkıtaa uğradı ve nakliyat başka
yollar ile icra edilmeye başladı. Vapur nakliyatı yerine cü­
retkâr mavnacı ve kayıkçıların himmeti kaim olmak ikti­
za ediyor. Kömür, odun, malzeme nakliyatı umûmiyetle
bu tarzda icra ediliyor idi. Binaenaleyh küçük seyr ü se­
fer dahilî kayıkçılık tarzında pek faal bir hayata girdi. Hat­
ta millî ve vatanperverâne bir cüret bir aralık seyir harici
nakliyatın da bu tarzda icrasını temin etti ve Roman­
ya’dan İstanbul’a ve Karadeniz sevahiline getirilen gazla­
rın kısm-ı mühimmi hep bu sayede celbedildi. Trab­
zon’un cesur taka kayıkçıları mühim yararlık ettiler ki,
âtîde bunların menkıbeleri destan edilerek söylenecek
ve Harb-i Umûmî’de Türk sanat-ı nakliyesinin nihaye-
tü’l-emr 70-80’den ziyade olmayan küçüklü büyüklü ka-
za-yı bahriyesinden maadâ selâmet ve metanetle sevke-
dildiği iftihar ile anlatılacaktır. Vâki olan kazalara rağmen,
1331 senesinde İslâmların vapurculuğa evvelkinden kat
kat fazla heves gösterdiği ve bu tatlı ve tehlikeli ticaret-i
iktisadiyeden Türk’ün lezzet aldığı nazar-ı dikkati celbet-
mektedir. Türk unsurunun nakliyeciliğe olan bu seneki
49
inhimaki ile fedakârlığı mükâfatsız kalmamış, belki şâ-
yân-ı takdir fayda bırakmıştır.
İcra edilen mahallerde nakliyat-ı bahriye âdi seneler­
den ziyade veyahut ona yakın bir faaliyet göstermektedir.
Meselâ Boğaziçi seferlerine muhtelif sebeplerden dolayı
eski derecede vapur tahsis edememek ile beraber “Şir­
ket-! Hayriye” 1331 senesinde 600 bin sivil, 500 bin tale­
be, 500 bin zabit, 2,5 milyon asker yolcu, yani ceman
yekûn 11 milyonu mütecaviz insan taşımış ve 100 bin li­
raya yakın hasılat-ı umûmiye yapabilmiştir. Vâkıa hasılât-ı
umûmiyeyi temin eden nakliyat içinde Marmara dahiline
idare-i askeriye nâmına yapılan seferleri unutmamak
lâzımdır. Kezalik 360 bin kuruşa yakın âdi yük nakliyatın­
dan husûle gelen hasılâtı da nazar-ı dikkat önünde bu­
lundurmak icap eder. Fakat her hâlde Boğaziçi seferleri
geçen senelere nispetle büyük bir tenezzül göstermekle
beraber yevmî 20-25 bin yolcunun dûnuna inmemiştir.
Geçen senelerde bir biletin vasatî fiyatı 46-48 para oldu­
ğu hâlde bu sene ancak 36-37 paraya kadar düşmüştür.
Marmara nakliyatı bu cihetteki zararları telâfiye hizmet
ettiği ve kazaya uğrayan iki sefinenin de tazmini esası ka­
bul edilmiş bulunduğu için Şirket-i Hayriye’nin 331 sene­
si netice-i hesabiyesi ale’l-vasat % 7,5 derecesinde tem et­
tü tevziine müsait olacaktır.
Bundan anlayabiliriz ki. nakliyat-ı bahriye 331 sene­
sinde harp tesiri ile mülâyim buhran geçirmekte ve ihti­
yat, tedbir ve hiss-i fedakârî nakliye şirketlerini hem or­
du, vatan için ve hem kendileri için pek faydalı bir unsur
hâline getirmektedir.
Haliç Vapur Şirketi’nin ihtiyatsız ve basiretsizliği ve
kömür tedarikindeki beceriksizliği bir aralık tatil-i müna­
kalâta kadar kendisini sürüklemiş ise de, muahharan
devletin muaveneti ile şirket kendisini toplayabilmiş ve
işe devamda metanet gösterilmeye başlanmıştır.
Sanat-ı nakliyeye mensup olan ve nisbeten müreffeh
bir hâl geçiren şirketlerden biri de Tramvay Şirketi’dir.
Vagonlarının noksanı ve diğer bazı ihtiyatsızlıkları dolayı­
sıyla yeni şebekeler tesis hâlinden uzak olan Tramvay Şir­
keti vagonlarını tevzi ve İstanbul kıt’aatına taksim etmek
hususunda beceriklik gösterememek ve mütemadî şikâ-
yâtı müstelzim olmak ile beraber umumî buhrandan en
az müteessir olarak sevk-i maslahat etmektedir. Merâkiz-i
vilâyâtta olan tramvaylar İstanbul’a nazaran nisbî bir buh­
ran geçirmekte ber-devamdırlar.
50 TÜRK YURDU
Bugünkü mahsur memleketimizde faaliyet-i iktisa-
diyeyi nazım eden ve muhtelif mahallerin mahsûlâtı ara­
sında muvazene tesis eyleyen vesâit, nakliyat-ı bahriye-
den ziyade şimendiferlerimiz ve onlara yardım eden ka-
rayollarımızdır. Karayollarının 331 senesinde mücedde-
den amele taburları tarafından yapılan ve tamir edilen
miktar-ı umûmîsi hayli büyüktür. Fakat, 600-700 bin kilo­
metrelik cesim bir kıt’anın mevcut zaafına zamimeten vâ­
ki olan bu inşaat ve tamirat bittabi azdır. Binaenaleyh en
mühim “mecra-yı intikal” yine demiryoludur.
Demiryollarımız tabiî herşeyden evvel münakalât-ı
askeriyeyi temin etmek mecburiyetindedir. Ondan sonra
fazla kalan miktar-ı münasip vagon, nakliyat-ı âdiye-i tica-
riyeye tahsis edilmek lâzımdır. İcab-ı hâle göre bazen
münakalât-ı âdiye bir iki gün devam etmek üzere, inkıtaa
uğramakta, bazen teehhurât vâki olmaktadır. Bu gibi se­
beplerden mâada umûmiyetle nakliyât-ı matlûbe ve
mümkineye nazaran vagon miktarının noksanı idare-i as­
keriyeyi münakalât-ı âdiye için düşündürm ekte ve
hükümet burada pederâne bir vaziyet ile mehmâ-emken
her ciheti tatyîb edecek tedabir ittihazına mecbur kal­
maktadır. Hattın noksanı bu babda yapılacak her nevi
tensik tedbirlerini zîr ü zeber edecek mahiyet-i esasiye-
dedir. Vâkıa hattın daha güzel istimal ve vagonların daha
muttarid bir sûrette sevkedilmesi belki de mümkün ola­
bilir. Fakat temini mümkün olan bu ıslâh ve iktisat niha­
yet hattın kabiliyetini % 10-15, nihayet 20 nisbetinde te-
zâyüde hizmet eder. Onun fevkinde başka birşey yapmak
kabil değildir.
Anadolu hattı 331 senesinde icra eylemiş olduğu
nakliyat-ı umûmiye bile hâsılât-ı gayr-i sâfiyece hadd-i
azamîye vâsıl olmuş ve devletten kilometre tazminatı ta­
lebine lüzum kalmamıştır. Demek hat bu sene de % 7-8
ve belki 10 derecesinde bir temettü tevziine behemehal
muktedir olacaktır.
M. Zühdü
( ü Nüfûz autorite mukabilidir
Sayı 107
TALİM UE TERBİYE
TERBİYEDE MUHİT VE NÜEÛZ(i)
Fenn-i terbiye âlimleri mürebbîlerde ve muallimler­
de muvaffakiyetleri için bazı evsaf aramışlardır. Lâ-aletta-
yin herkesin mürebbî ve muallim olabilmesi devri uzak­
laştıkça mürebbîliğin ve muallimliğin sıfatları da gittikçe
daha büyük bir vuzuhla seçilmektedir. Temas, misal, te­
cessüs, telkin... kanunları fenn-i terbiyede mühim mev­
kiler tutuyor. En iyi bir asker, en iyi bir mimar, en iyi bir
ressam için hususî vasıflar aranılmakta olduğu gibi ru­
hiyat kanunlarını muvaffakiyetle tatbik edebilecek evsafı
hâiz şahsiyetleri de bulmak lâzımdır.
Şüphesiz, bizde pek yakın, Avrupa’da ise nisbeten
uzak bir mazide olduğu gibi kunduracıdan, terziden, ma­
rangozdan muallim ve mürebbî kullanmak düşüncesin­
den bugün pek uzaktayız. Fakat oldukça mektep gör­
müş, hatta tahsili çok ileride olan zevatın bile muallimlik
ve mürebbîlik yapabileceği cây-i sualdir.
Herbert işte bu mühim noktayı gözeterek diyor ki:
“Mürebbî için muhabbet ve nüfûz, iki büyük âmil-i mu­
vaffakiyettir. Endam, tavır, ses, vaziyet, İlmî, seciyevî ve
fikrî tefevvuk. Bütün bunlar nüfûzun vesaitidir.”
Herbert, pek meydandadır ki, mürebbînin evsafının
en mühimlerini şu iki kelimede hülâsa etmiştir; muhab­
bet ve nüfûz. Esasen hakikî bir mürebbînin ve muallimin
evsafı ve secayâ-yı mümtâzesini de bu iki kelimede topla­
mak mümkündür.
Muhabbet bütün mesleklerde yüksek muvaffakiyetin
yegâne amilidir. Asker için, ressam için, şair için muhab­
bet ne ise mürebbî için de odur, o kuvveti hâizdir. En bü­
yük mürebbîlerin biz ancak bu sayede çocuklara telkin-i
fezâil eyleyebildiklerini görüyoruz.
Pestalozzi şu satırları yazarken eminim ki muhabbe­
tinin bütün heyecanlarını duymuştu:
“Güneşin kış esnasında boğulmuş arzı canlandırması
gibi kalbimin de o kadar süratle çocuklarımın hissiyatını
değiştirdiğine kani idim. Çocuklarımın sabahtan akşama
kadar her dakika alnımda ve dudaklarımda bütün kalbi­
min onlara ait olduğunu, onların saadet ve meserreti ile
benim saadet ve meserretimin tev’em bulunduğunu an-
Sayı 107 TÜRK YURDU
lamaları lâzım idi. Ben bütün çocuklarım için idim, Sa­
bahtan akşama kadar onlara hasr-ı vücud ederdim. Onla­
rın elleri benim ellerim içinde idi. Gözlerim onların göz­
lerine matuftu.”
Cehalet ve sefalet dolayısıyla fesad-ı ahlâka mâlik ço­
cuklar ile kendi arasında mütemâdi ve hararetli bir mu­
habbetten başka vasıta olmadığı hâlde plânsız ve zâhiren
intizamsız olan mektepten Pestalozzi şâyân-ı hayret neti­
celer elde etmişti.
Kendisi diyor ki: “Stanz’da iken melekelerinlb kud­
retini gördüm.Çocuklarım pek çabuk tekemmül ediyor­
lardı. Kendilerinde şimdiye kadar tanıyamadıkları birta­
kım melekelerin mevcut olduğunu anlıyorlar ve bâ-hu-
sus intizam ve hayır için umûmî bir his kazanıyorlardı.
Onlar kendiliklerinden bir vicdana mâlik olmuşlardı.
Mekteplerde tabiatıyla hükümran olan yorgunluk eseri
bir gölge gibi benim sınıflarımdan sıyrılmış gitmişti. On­
lar istiyorlar, muktedir oluyorlar, sebat ediyorlar, muvaf­
fak oluyorlar ve nihayet mesrûr yaşıyorlardı.. . ”
İşte talim ve terbiyede meslek muhabbetinin bu bü­
yük müessisi mektepte muhabbetin, çocukluğa ve mes­
leğe muhabbetin ne büyük bir vazife ifâ ettiğini ne tatlı
bir lisan ile anlatmış oluyor!
“Çocuk zekâdan ziyade kalple keşfolunabilir.” diyen­
ler hakikaten çok iyi düşünmüşlerdir. Kalp çocukta zekâ­
dan çok daha evvel inkişaf ediyor. Ufak bir işmi’zaz
ekseriya küçük çocukları rencide etmeye kâfidir. Çok de­
fa görülür ki, talebe daha ziyade muallimin kalbine sokul­
mak ister. Onu sever, hatta anasına ve babasına çok defa
tercih eder. Böyle pek çok sevilen muallimlerin talebesi­
ni pek çok seven muallimler olduğunda hiç şüphe etme­
yelim.
Edirne’de bir iptidaî muallimini tanıyorum. Bu m uh­
terem ihtiyar otuzu mütecaviz seneden beri muallimlikle
uğraşıyor. Fakat o kadar derin bir muhabbetle ki, mena-
kıbını dinledim: Otuz sene her sabah namazdan evvel er­
ken mektebini kendisi açar, çocuklarını beklermiş. An­
cak fevkalâde bir hastalık onu mektebinden, çocukların­
dan alıkoyabilirmiş. Bu zamanda bile o daima talebesini
düşünürmüş. Şimdi uzun senelerin bâr-ı metâibi altında
çökmüş bu ihtiyar ve muhterem muallim birçok taraflar­
( b Meleke faculte mukabilidir.
51
dan vukû bulan davetlere rağmen yine mektebindedir.
Çocuklarının gürültüsü arasında mesut yaşıyor. En bü­
yük zevki talebesinden bahis açmaktır. Bu muhterem za­
tın ölürken de son sözünün: “Ah talebe, çocuklarım!”
olacağına kaniim. Fakat işte bu muallim usûl ve nahvinin
eskiliği ile beraber yine en çok muvaffak olan bir mual­
limdir. Yetişen talebesi onu daima hürmet ve muhabbet­
le yâd ediyor.
Memleketimizde muvaffakiyetleri ile temayüz eden
diğer muallimler de mutlaka çocukları, gençleri en çok
sevenlerdir. “En iyi bir mürebbî ve muallim, alâmeti al­
nında doğar.” diyorlar. Evet, doğrudur. Böyle bir müreb­
bî ve muallim kalbinde çocukluğa ve gençliğe bî-pâyân
bir muhabbet ve hürmetle doğar.
Şunu da ilâve edelim ki, muhabbet, ancak nisbeten
küçük çocukları tamamen ısıtmaya kâfidir. Çocuk yaşla­
narak muhitten pek çok intibalar ve itiyatlar aldıktan son­
ra onun terbiyesinde yalnız kalbi kullanmak hiç kâfi de­
ğildir. Onbir yaşlarında bir talebem nasılsa yemekte arka­
daşının yüzüne birşey atmıştı. Ben müteessir: “Ya oğlum,
sen bunu yapacak miydin?” dedim. Bu onu ağlatmak,
hüngür hüngür ağlatmak için kâfi geldi. Bu teessür be­
nim ile onun arasında yerleşmiş derin bir muhabbetten
doğuyordu. Lâkin aynı vasıtanın pek muhtelif müessirât
altında yetişmiş bir gence aynı tesiri, aynı derecede vere­
ceğini iddia etmem. Bununla beraber sevildiklerini, dü­
şünüldüklerini anlayan gençlerin terbiyesinde de mualli­
min kalbi şâyân-ı ehemmiyet bir tesir icra eder. Onsekiz
yaşında diğer talebem kaba bir muamelede bulunmuştu.
Ben bu dakikada onun fikrine, kalbine sözle müracaat
edebilirdim. Fakat böyle yapmadım. Yalnız ona bu kaba­
lığından müteessir olduğumu halimle ihsas ettim. Dört
gün sonra o bana hareketinin hakikaten kaba olduğunu
itiraf ve bir daha böyle bir harekette bulunmayacağını va­
at ediyordu.
Türk çocuklarının sevildiklerini anladıkları zaman şı­
maracakları, yüz bulacakları fikrine kat’iyyen iştirak et­
mem. Bilakis onlar muhtelif müessirât altında daima sığı­
nacak bir kalp arıyorlar. Biz de hemen her yerde, evinde
sokakta, cemiyet arasında düçar-ı ihmal olduğunu âdeta
sezen zavallı çocuk, muallimin büyük ve İlâhî kalbinde
kendisinin de yaşadığını duymak istiyor ve bu duygu onu
52 TÜRK YURDU
muallimine büyük iştiyakları ile bağlıyor. Fakat şuracıkta
yine Herbert’in bir kaydım ilâve edeceğim;
“Muhabbet, nüfûz ile gayr-ı kabil-i telif olan pek mü­
samahakâr bir zaafiyetle satın alınmamalıdır. Ancak lü­
zumlu bir ciddiyet ile beraber olduğu zaman onun bir
kıymeti vardır.
Nüfûza gelince, bu mütekabil bir hürmet ve muhab­
beti tevlîd etmek itibarıyla hâiz-i ehemmiyettir. Endamın,
tavrın, sesin, vaziyetin çocuk üzerinde derin tesirleri var.
Gülünç vaziyetli, çirkin sesli bir muallim kalbinin bütün
hararetine rağmen az muvaffak olur.”
İşte “En iyi bir mürebbî, alâmeti altında doğar” sözü
burada daha yüksek bir kıymet alıyor. Fıtratın bu husus­
ta mevâhibine mâlik olmayanlar mürebbîlikten başka bir
meslekle uğraşsalar her hâlde çok daha iyi yapmış olur­
lar.
Nüfûza asıl kuvvet veren evsaf seciyevî, İlmî ve fikrî­
dir.
Muallimin seciyesi bilhassa çocukluktan gençlik sa­
hasına atılmış talebesi üzerinde daha çok hâiz-i tesirdir.
İmtisal ve taklidin tahakkümü altında bulunan genç eğer
iyi bir terbiye-i ibtidaiye almışsa karşısında misal olmaya
değer bir şahsiyet arayacaktır. O, mualliminin, mürebbî-
sinin her hareketini ölçmeye başlar. Muallimin ufak inhi­
rafları, onu mütecessis nazarları altında bulunduran tale­
besi üzerinde kat’î bir iz bırakmakta gecikmezler. Talebe
mualliminin sözüyle fiilini tartar. Mürebbî eğer hakikaten
seciye sahibi, hars-ı ahlâkîsi mükemmel bir adam ise hiç
korkmasın, talebesinin hürmetleri daima yaşayacaktır.
Fakat aksi takdirde o, mevki-i ihtiramdan düşer ve “en iyi
talim ve terbiye bir nevi mıknatısiyet-i hayvaniye tesiri ile
verilebilir.” diyenlerce artık o muallim ve mürebbî tam
bir muvaffakiyet ümitlerinden sarf-ı nazar etmelidir.
Nâfi Atuf
( b Bizim şu son cümlemizden dil müesseselere başka millî müesseselere ve onları evirip çevirenlere bir nevi sû-i zan ettiğimiz anlaşılmasın.
Maksadımız ancak millî cereyanın kuvvetini göstermek hususunda dil meselesinin daha belîğ olduğunu söylemektir. Toktamış.
Sayı 107
d i l im i z
SON YILDA TÜRK DİLİ NE KAZANDI?
Şüphe yok ki, şu sualin cevabı millî cereyanın kuvvet
ve inkişafını tayin ve takdir eylemek ve dilimizin tarih-i
inkişafını takip edebilmek için çok mühimdir. Millî cere­
yanın bugünkü kuvvet ve kudretini anlamak için dil me­
selesinden daha kolayı bulunamaz zannediyoruz. Çünkü
millî dili bütün İçtimaî müesseselere hâkim sûretiyle sok­
maya çalışmak o dile olan samimî merbutiyetin en bariz
bir şeklidir. Millî dil meselesinin menfaat ve icabât-ı siya­
siye gibi şeylere teması, millî iktisat ve saire gibi diğer ta-
azzuv-ı “millî vasıtaları”nın temaslarına göre herhâlde da­
ha uzak ve daha dolambaçlıdır. Bunun için bu sahada
olan hareketlerin milliyet cereyanı ile daha samimî alâka­
sı olduğuna inanmak lâzım gelir. (L Millî lisan milliyetin
bir temeli olduğundan ona merbutiyetin, millî cereyana
merbutiyet olduğunu izah etmek fazladır. İşte bunun için
makalemiz ancak dilimizin neler kazandığını gösterme-
yip aynı zamanda millî cereyanın gittikçe artan ve büyü­
yen İlmî ve esaslı istikametlere doğru yürüyen kuvvet ve
kudretini de gösterecektir.
Bu yıl Türk dili büyük edebî eserler kazanamamasına
rağmen tabiî hürriyetini kazanmak yolunda büyük adım­
lar atmak itibariyle pek faal ve pek feyizli bir yaş yaşamış
ve bu feyizli yaşıyla gelecek günlerini az çok temin ede­
bilmiştir. Bu noktadan bakılırsa dilimizin bu yılı dil ve
edebiyat tarihimiz için de şâyân-ı dikkattir. Dilimizin bu
hareketini iyice tasvir edebilmek için dilimizle az çok te­
masta bulunan zevat ve müessesâtı birer birer sayıp ge­
çeceğiz.
Lâkin dilimiz için feyizli olması lâzım gelen birkaç zat
ve müessesenin faaliyetinde az çok eksiklik göreceğimi­
zi, sonra inkisâr-ı hayale düçar olmamak için geçit resmi­
ne başlamadan evvel hatıra getirmek istiyorum. Onların
kimler ve neler olduğunu da ileride görürüz.
MATBUAT
Vilâyet Gazeteleri - milletin en mühim değilse bile
en kalabalık kısmı Anadolu’da, vilâyetlerimizdedir. Bina­
enaleyh orada olan hareket ve cereyanların bizim için
Sayı 107 TÜRK YURDU 53

pek §âyân-ı dikkat olacağı gayet tabiîdir. İşte bunun için “Hukuk Mecmuası”, “Harp Mecmuası” ile “İktisadiyât
ilk evvelâ vilâyet gazetelerini gözden geçirmek istiyoruz, Mecmuası” bir meslek ve ihtisas mecmuaları olduğu için
vilâyet gazetelerimiz, Anadolulular, asıl Türkler için yazıl­ bittabi bahsimizden hariçtir. Bununla beraber son doğan
mış olduğundan onlar lisan meselesinde bizim için daha “İktisadiyât Mecmuası”nın lisanı sadelik cihetiyle başka
şâyân-ı dikkat olmak lâzım gelir idi. Fakat çok yazık ki, refiklerinden geri kalmadığını burada zikretmek lâzım
hiç istisnasız olmak üzere hepsi gayet tumturaklı ve ağır gelir. Bu millî mecmuanın millî iktisat sahasında yeri gel­
terkipli ve hatta bazıları -edebiyat yapmak için- eskilerin dikçe millî lisan siyasetini de unutmayacağı ümit edilir.
sevdiği “üç dilden mürekkep lisan-ı azbü’l-beyan-ı Osma-
Türkçülük ve Türklük hususunda bazen pek açık
niyân”a benzer bir dil kullanıyorlar. Maamafih Konya’da
söyleyen yevmî gazetelerimizden “İkdam” ve “Tercü-
çıkan “Babalık” gazetesinin birçok sayılarında basılmış
man-ı Hakikat”ta mevzumuz olan meseleye dair birkaç
olan durûb-ı emsalini; “Karacahisar” gazetesinin (Garp
makale tahsis etmişlerdi. “İkdam”ın bu mesele hususun­
mütefekkirlerinden birinin milliyet meselesine dair mü­
daki düşünceleri 6855 numarasında tezahür ettiği gibi,
talâalarının tercümesini neşretmekle, bilvesile) lisan me­
“Tercüman-ı Hakikat”ınki ise yakında neşrolunan “Türk­
selesine temasını; “Karesi” gazetesinin millî dil hakkında-
çe’nin Tamimi” ve “İktisadiyatımız ve Lisan” makalelerin­
ki münakaşalarını şâyân-ı kayd buluyoruz. Milliyet mese­
de görülür. Zannımıza göre ihtisas kürsüsü olmayan bir
lelerine daha yakından temasla milliyetperverlik göste­
gazete için -tatbikinde kendi usûllerine riayet etmiş ol­
ren “Köroğlu” gazetesi de yukarıdaki tenkit noktaların­
mak şartıyla- bu kadar yetişir.
dan ayrı kalabilmek için bir yol bulamamıştır. Umumen
Nim resmî bir gazete olan “Tanin” bu meseleden ve­
halka yakın olan diğer millî meselelerde olduğu gibi dil
lev hiç bahsetmemiş olsa yine mazûr görülebilir. Fakat
meselesinde olan mesaîde de vilâyet gazetelerinin hisse­
şurasını da zikredelim ki, bu yıl bütün münderecatı ifade
si gayet cüz’î olduğunu görüyoruz.
eden lisanın sadeleşmesinde bilhassa başmakalelerin sa­
İstanbul Gazeteleri - Bunların 133 hinci yılında dil
de bir dille yazılmasında “Turan”dan sonra birinci mevkii
meselesi ile iştigalleri, Türkçüleri memnun edecek bir
“Tanin” işgal edebilir. “Türk Yurdu”nun oldukça tasfiye
derecededir. Hemen hepsinde, millî lisan meselesine
edilmiş lisanı ise daha eskiden böyle devam etmiş olmak
doğrudan doğru temas ederek makaleler intişar ettiği gi­
dolayısıyla bundan müstesnadır.
bi tekmil mündericelerinin lisanları da -“Tercüman-ı Ha­
Yalnız adına bakıldığı zaman bile bu gibi işleri kendi­
kikat” biraz müstesna olmak üzere- pek çok sadeleşmiş­
sine vazife edindiği anlaşılan ve ikinci devreye mensup
tir. “Tasvir-i Efkâr” gazetesinde “İbtidaîlerde Ecnebî Lisan
milliyetperverler tarafından çıkarılan “Turan” gazetesine
Meselesi” makalesi ve İktisadî, ticarî müesseselerde
gelince; o münderecatı ifade eder lisanının çok sade ol­
Türkçenin kabulü hususunda “Memlekete Temellük”
ması meziyetini buraya kadar zikrolunan refiklerinden
makalesi ile doğrudan doğru millî lisandan bahsolunuyor
daha çok hâiz olduğu gibi millî dil meselesine dair pek
ve millî lisana hararetli bir taraftarlık, hatta iptidaî mek­
muhtelif cephelerden gelerek pek çok defalar oldukça
teplerdeki lisan meselesinde kaçınmayan şiddetli bir ta­
kıymettar makaleler neşretmişti. Yılın sonlarına kadar ya­
raftarlık, bir parça mübalağadan bile belki gösteriliyordu.
şamak imkânını bulamadığı hâlde doğrudan doğruya
“Memlekete Temellük” makalesinin ortalarına doğru,
mezkûr meseleyi mütalâa ederek muhtelif imzalar üstün­
başka bir meseleyi sokarak kendi keyfine göre tevil ve
de on kadar makale basıp çıkarmıştır. Bundan başka da
izaha çalışıyor idi ise de, bir kere esası kabul ederek, m ü­
küçük küçük kayıtları, şuûn kısmında yazdığı haberleri
dafaa ettikten, taraftarlık gösterdikten sonra bunun
ve meselâ 8 Temmuz’da Reji Müdüriyeti’ne ettiği taarru­
ehemmiyeti olamazdı.
zu çok şâyân-ı dikkattir.
“Servet-i Eünûn”u, “İstanbul’un Adı” hususundaki
Milliyetçilerin oldukça ihtiyarları sınıfına giren “Türk
dahilî münakaşasıyla dil bahsini kapatan “Donanma”yı
Yurdu” kendisini mesuliyetten kurtarabilecek kadar mil­
esasen başka bir sahada, başka bir müessese-i milliyette
lî dil meselesinden bahsetmeye vakit bulabilmiştir. “Kaya
çalışan “İslâm MecmuasUm şimdicek buradan istisna et­
Han mı? Kayı Han mı?” meselesini halletmek üzere iki
mek lâzım gelir. Yılın sonlarına doğru çıkmaya başlayan
mufassal makale neşretmiş ve bunun halline sair ihtisas
54
sahiplerini de çağırmıştı. Buna icabet eden olmadı ise ku­
sur “Türk Yurdu”nun değildir. “Türk Yurdu” hepsi dil
meselesine ait olmak üzere on kadar makale neşredebil­
miş ve başka makalelerinde de fırsat buldukça bu mese­
leyi epeyce kurcalamaya çalışmıştır.
Görülüyor ki, İstanbul gazetelerinin dil meselesi üze­
rindeki mesaîleri şâyân-ı tezkâr ve teşekkürdür. Ahvâlin
fevkalâdeliği de hatıra getirilirse bu mesele üzerinde de
çalıştıkları iddia edilebilir.
Bitmedi.
Ufalı Toktamş
TÜRKLÜK ŞÜÜMÜ
T ürkiye Haricindeki Türklerde- Bugünkü Türki­
ye haricindeki Türkler muharip bir memlekette kalmış ol­
duğundan ahvâllerine dair pek az malûmat elde edebil­
mekteyiz. Şu son günlerde Rusya DumasTnda Türk-İslâm
Fırkası nâmma fırka reisi Kutluğ Muhammed Mirza Tev-
kelef tarafından Türklerin bugünkü hallerini söyleyen
uzun ve şikâyet-amiz bir nutuk irâd edilmiştir. Bu nutkun
bazı mühim kısımlarını ber-vech-i âtî dercediyoruz:
Sâbık başvekilin hayırhahâne beyanatına rağmen
mahkûm milletlere ve bâ-husus Müslümanlara karşı harp
zamanında hükümetin takip ettiği politika sulh zamanın­
daki gibi devam etmiştir. Aradaki fark ise siyaset-i câriye-
den doğan cebir ve tazyikatın tesirâtı Müslümanlarca pek
şiddetle hissedilerek sulh zamanındakinden daha vahim
bir sûrette geçinmek mecburiyetinde kalmalarıdır.
Müslümanı kalabalık olan bir vilâyette Müslümanlık
aleyhine gürültülü bir misyoner içtimai akdedilerek İslâ­
miyet aleyhine neşriyatın elzemiyetini mübeyyin kararlar
ittihaz edilmiştir. Misyonerlik eden diğer piskoposlar da­
hi matbu risâleler ve umûmî konferanslar ile İslâmiyet!
tahkir etmektedirler.
Askerî hastahanelerinde Müslüman askerlere arzula­
rı hilâfında Kur’ân-ı Kerîm’e bedel Tatarca yazılmış İncil
tevzi ediliyor. Bazen de bu hareketleri Müslüman asker
yaralılarını Ortodoksluğu kabulleri için açıktan açığa teş­
(B Bu mesele için Türk Yurdu’nun 8. cilt, 13. sayısıyla 9. cilt 1. sayısına bak. Türk Yurdu
TÜRK YURDU Sayı 107
vik etmeye kadar vardırılıyor. Bunlar hep memurîn-i ida­
renin gizli rey ve yardımıyla yapılıyor. Yüzbinlercesi mu­
harebede ölmekte olan Müslümanların böyle bir seya­
hat-! diniyeden kalben muazzeb ve münkesir oldukları
bir zamanda hükümet kendi Müslüman tebaasının kalp­
lerini tatmin edecek hiçbir teşebbüsâtta bulunmuyor.
Milyonlarca Müslümanların ruhânî başlıkları müftü tayin
edilirken cemaatin de reyi sorulmak lâzım iken arzuları
hilâfına olarak makam-ı mezkûre büsbütün gayr-i marûf
ve teveccüh umumîyi gayr-i hâiz birisinin konması
hükümetçe takip edilmiş ve bu babda tamamen gayr-ı
mutad bir isticâl gösterilmiştir. (Û
Maamafih hafif ve ağır yaralı Müslüman askerlere tel-
kinât-ı diniye için icap eden askerî imamların tayini me­
selesindeki müstaceliyet ise büsbütün gayr-i kabil-i tecviz
bir terahî ve teennîye mübeddel olmuştur. Müslümanla­
rın millî mekteplerinde kendi lisanları ile tedris hususun­
da da aynı hal hüküm-fermâdır.
“Mavera-yı Kafkas” ile “Kafkasya” oblastlarından (eya­
letlerinden) gelen jurnaller üzerine yerli memurların
kendi reyleriyle birçok gayr-i meşru tevkifat ve tagribat
vukû bulmuştur.
Bu jurnal kurbanlarının bu derece tedabir-i şedîdeye
maruz kalmalarının sebepleri henüz araştırılmıyor. Maa­
mafih bu ahvâlin kâffesi Batum ve Kars oblastlarında oy­
natılan müthiş faciaların yanında hiç mesabesinde kalı­
yor. Mezkûr oblastların Müslüman ahalisi birdenbire ka­
nun haricinde ilân edildiler.
Cebir ve şiddet, gasp; kadın, çocuk ve ihtiyarlara te­
cavüz ve gençlerin katliamı buralarda açıktan açığa yapıl­
mış ve failleri düçar-ı mücazât olmamıştır. Yüzlerce zen­
gin Müslüman köyleri yağma edilerek harabezâra çevril­
miştir.
Yiyecek, içecek ve meVâdan mahrum kalan yüzbin-
lerce yetimler talihin hükmüne terk edilmiş ve bu deh­
şetli cebir ve zulüm kurbanlarının hükûmet-i mahalliye-
den himaye talep eylemeleri semeresiz kalmıştır. Bu bab­
da hükümet ya mücrimlere karşı göz yummuş veya em­
sali görülmeyen kanunsuzluğu bilerek onlara yardım ey­
lemiştir.
Sayı 107 TÜRK YURDU
Şimdi hükümet erlerinden gayr-i hâkim milletler
hakkında hayırhâhlık sözünü yine işitiyor isek de artık
söze itimadımız kalmadığından fiiliyâta münkalib olacağı
zamanı bekliyoruz. Bu babda ne yapılmak istenildiğine
dair beyanata maatteessüf tesadüf etmiyoruz.
“Terakkiperverler” tarafından dermeyan edilen arzu­
lara tamamen iltihak etmekle beraber kendi nokta-i naza­
rımızdan elzem saydığımız ber-vech-i âtî ve tehiri kabil
olmayan dileklerin de vücuda getirilmesini temenni ede­
riz:
“Mezhep ve milliyet ile alâkadar olan bütün tahdidâ-
tın ref i, tebdil-i mezheb hakkında kanun tanzimi ve Du­
ma intihab kanununun tadili.”
Türkiye Hakkında- Alman mebuslarından Traub
Viyana’da bir konferans vererek Çanakkale’yi ziyaretin­
den aldığı ihtisasâtı hikâye etmiştir. Mebus, Türk askeri­
nin evsaf-ı askeriyesine hayran olduğunu söylemiş ve
Türkiye’nin AvrupalIlar tarafından bir işletme memleketi
olmak üzere telakki edilmemesini tavsiye etmiş ve Hris-
tiyan misyonerlerinin Türkiye’de faaliyet göstermesine
muarız olduğunu beyan etmiştir. Türk Yurdu muhterem
mebus efendinin nazarının pek doğru olduğunu ve Tür­
kiye ile dost geçinmek isteyen Avrupalı devlet ve millet­
lerin bunu kendilerine bir düstur edinmeleri menfaatleri
mukteziyâtından bulunduğunu ilâveye lüzum görmekte­
dir.
Atlı İzciler- Eskişehir İdadisi izcileri geçen cuma
günü atlı olarak bir yürüyüş yapmışlardır. Bu yürüyüşe el­
li kadar efendi ile mezkûr şehrin maarif müdürü, “Kara-
cahisar” gazetesi müdürü ve idadi mektebi müdürü bey­
ler de iştirak etmiştir. Bu haberi yazan Karacahisar gaze­
tesi:
“Eski Türklerin cündiliği, süvariliği cihanın her tara­
fında şâyi olmuştu. En büyük eğlence, en mühim spor
bargir idi. Senelerin rehaveti, ataleti bu mühim sporu
yok etti. Onun yerine miskin kahveler iskambil ve tavla
oyunları kaim oldu. Gece gündüz at üzerinde gezen yo­
rulmayan müsellah ve gürbüz millet oturmayı tercih eyle­
di. Eski kavî, çevik, iri atlarımızdan eser kalmadı. Zengin­
ler kapılarında birkaç at beslerken onların yerine mer­
kepler kaim oldu. Hükümet orduya at mübayaası husu­
sunda çok zamanlar memâlik-i ecnebiyeye müracaata
mecbur kaldı.”
55
“Eskişehir, Türklüğün makamdır. Kimbilir burada ne
süvari eğlenceleri vardı! Kimbilir ne kadar meraklı cirid
oyunları oynanırdı! Hâlbuki bugün Eskişehir’de at me­
raklısı kaç adam gösterilebilir.!!”
“Millî an’nelerimizi de gençlerimizin, mekteplerimi­
zin halk edeceğine kanaat ve imanımız var.” diyor ki, pek
doğrudur.
Ağaç Bayramı- Eski Türklerde tabiat ve bu cümle­
den olarak “ağaç” pek muhteremdi. Türklerin yaş ağaçla­
ra hürmeti pek büyüktü. Eski Türk kabileleriyle müşte­
rek olan pek çok âdât ve an’anelerini saklayıp bu zamana
kadar getiren Çirmiş kavminde ağaçlar dibine gidip, “ku­
la at” kurban etmek ve ağaçlar yaprak çıkardığı vakit
“yaprak bayramı” yapmak âdeti bugünde de yaşıyor. Beş
on yıl evvelisi marifeten oldukça karanlık olan bir Türk
köyünde bir kocakarının bir yemişli ağacı “ahiret dostu”
tuttuğunu ve geçen senelerde ettiğim seyahatler esna­
sında da Kazak-Kırgız Türklerinde bazen “tov” (kısır) ka­
dınların mukaddes sayılan ağaçlar yanına gidip tünediği­
ni, geceyi orada geçirerek çocuk dilediğini gördümdü.
Ağaçlara hürmetin itikadât-ı bâtılaya ait akşamından
sarf-ı nazar olunduğu hâlde ağaçlara muhabbet ve onla­
rın muhafazasına, tekessürüne itina, hıfz-ı sıhhat ve ikti­
sat cihetlerinden pek faydalıdır.
Ağaçları takdis bu faydayı evvelleri kısmen temin
ederdi. Fakat son zamanlarda ağaçlara muhabbet eksil­
miş ve onları muhafazaya itina büsbütün metrûk bir hâle
gelmiştir. Hatta o derecelerde ki, babalarının dikmiş ve
büyütmüş olduğu yemişli ağaçları odun yerine kesip ya­
kan bir çok adamlar bulunurdu. Bu halin Anadolu’da de­
vamı hâlâ görülmekte ise de, artık aks-i cereyan da hamd
olsun başlamıştır. Genişçe meydanlık yerleri temizleye­
rek bir park hâline getirmek, öteye beriye az çok ağaç ve
çiçek fidanları dikmek şu son bir iki yıl içinde epey göze
görünür bir hâle geldi. Geçen hafta bizi bu cihetten
memnun eden bir bayramdan gündelik gazeteler bahse­
diyorlar. Makrıköyü’nde âtîyen belediye bahçesi yapıla­
cak bir yerde Makrıköy, Mahmud Şevket Paşa, Üsküdar
Nümûne Mektepleri ve Hoca Mustafa Paşa Mektebi, Bar­
baros Hayreddin Paşa Mektebi ile Makrıköy Rum ve Er­
meni mekâtibi talebeleri tarafından bir “Ağaç Bayramı”
yapılmıştır. Galatasaray Sultanîsi Terbiye-i Bedeniye Mu­
allimi Faik Beyin riyaseti altında toplanan ve bini müteca-
56
viz olan bu talebe mezkûr yere gelerek bir miktar ağaç
dikmişlerdir.
Şâyân-ı takdir olan bu teşebbüs ve hareketin memle­
ketimizde çokça ve daha umûmî bir sûrette yapılmasını
ve neticede muvaffak olmak için dikilmiş ağaçların yer­
leşmesine, neşv ü nemâsına da iyi bakılmasını temenni
ederiz. Çünkü yalnız dikmek kifayet etmez, bakmak ve
büyütmek de o kadar lâzımdır.
Şirketler- Sivas’ta bir nakliye şirketi tesis edilmiştir.
Maksadı evvelce yazdığımız nakliye şirketlerinin maksa­
dının aynıdır. Muvaffakiyet dileriz.
Budapeşte’den aldığımız matbu bir varakada
şöyle yazdıyor: - Harbin başlanmasından beri Macar
ahalisi Türklerin ahvâline, Türk edebiyatına çok merak
Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf
TÜRK YURDU Sayı 107
göstermektedir. Bunun için Paul Bodo Efendi, Türklerin
harp şiirlerini Macarcaya tercüme ederek beş altı hafta
sonra neşretmeye karar vermiştir. Bodo Efendinin kâfi
miktarda Türkçe kitapları bulunmadığından bu nevi şiir­
ler yazmış olan Türk şairlerinden kendisine yardım rica­
sında bulunuyor. Türk şairlerinin şiir mecmualarını, ter­
cümesini talep ettikleri şiirlerini işaret ederek ve kısaca
tercüme-i hâlleri ile imzalarını da ilâve eyleyerek muma­
ileyhe göndermeleri rica olunuyor. Macarca intişar ede­
cek kitapta her şairin iki şiiri, tercüme-i hâli ve imzası bu­
lunacak ve kitabın intişarını müteakip eseri bulunan zata
bir nüshası takdim olunacaktır. Kitapların gönderileceği
adres şudur:
M. Paul Bodo, journaliste, Boudapest (Hongrie) Au-
liç-u 4 /6 III.
‘Kader” Matbaası
 lc>» İl] Jp
m m ^ ’“ '

T ûkk V u k d u
Tûr£leritt Fâti^^^ine Caltsır *s.

YIL: 4 SAYI: 10Ö (21 Nisan 1532-4 Mayıs 1916)

û pc ^ e ^ ^ cic pc cC e d c ^ ç c d <z ^

Anadolu'muz: Anadolu ’y a Dair / T.Y.

“Köyümden Geliyorum”Ne Demek? / Isp artalı H akk ı

Tarih ve Siyaset: Devletler Arasındaki Münasebetlere Dair / Safes

İktisat: Geçen Yılda Millî İstihsal / M. Z üh d ü

BabürH an / Flora A ım astil

Eserler: Hastabakıcılık / Lebib S elim

GoltzPaşa’nın Vefatı / Türk Yurdu

Türklük Şuûnu: OsmanlIların İslâm Alemine Müstevli

İngilizlere İkinci Mühim Galebeleri / ***

Sayı 108
TÜRK yURDU
Türklerin fâidesine çalışır
ANADÛLUMUZ
ANADOLU’YA d a ir
“Türk Yurdu”nun ^ t ı ğ ı günden beri memleketin
asıl gövdesi olan Anadolu’ya en çok ehemmiyet verdiği­
ni karilerimiz elbette bilirler. Anadolu anamızdır. Onun
altın başaklı memelerinden hayat umarız. Memleketimi­
zin yabancı ellerle alış veriş etmesi zorlaştıktan sonra bu
hakikati daha iyi anladık. Dün payitahtı en ziyade Anado­
lu’nun evlâdı korudu. Bugün payitahtı yine Anadolu’nun
kadın erkek rençberleri doyuruyor. Eskiden kalma bir
“velinimet” tâbiri vardı. O tabiri tam yerinde olarak Ana­
dolu’muz için kullanabiliriz. Anadolu velinimetimizdir.
İstanbul, Anadolu’yu eskiden ihmal ederdi. İhmalci­
lik görenek tesiriyle hâlâ az çok devam eder. Biz İstan­
bul’u yani memleketin başını gövdesiyle meşgul etmek
için hayli uğraştık. “Halka Doğru” diye ayrıca bir gazete
bile çıkardık. Maksadımız İstanbul’un beylerini, efendile­
rini “halk” ile “Anadolu” ile alâkadar etmek idi. “Türk
Ocağı” yeni açıldığı zamanlar müdürümüz ocak gençleri­
nin Anadolu’ya gitmeleri, Anadolu’yu gezmeleri, Anado­
lu’yu öğrenmeleri, Anadolu’yu sevmeleri için epey teşvi-
katta bulunmuştu.
Türkleri seven ecnebi dostlarımız İstanbul’un Ana­
dolu’ya daha çok ehemmiyet vermesini tavsiye ederler.
Karilerimizin iyi tanıdığı Profesör Hartmann’ın bu yakın­
larda Alman Şark Ceridesi’nde neşrettirip bir nüshasını
idaremize gönderdiği “Anadolu’nun İmarf’ndan bâhis
makalesi bunun bir misali sayılabilirim. Profesör cenapla­
( b Der Aufbau Anatoliens, “Deutschen Levente: Zeitung”, Hamburg 7/1916.
TÜRK YURDU 59
Onbeş günde bir çıkar
rı İstanbul mütefekkirlerinin yavaş yavaş Anadolu’yu dü­
şünmeye başladıklarını müşahede ile söze başlıyor. Ağa-
oğlu Ahmed Beyin pek haklı olarak “kapitülasyonların
birçok fenalıkları olmuşsa da, kapitülasyonlar bizi hiçbir
zaman Anadolu’nun anlayamayacağı bir lisan ihdas etme­
ye icbar etmemiş idi.” dediğini millî şairimiz Mehmed
Emin Beyin Türk köylüsünün ahvâline nazar-ı dikkat ve
şefkat celbeden halka muhabbetle dolu şiirleri olduğunu
Mehmed Şemseddin Beyin Anadolu halkının cehlini, sa-
hif ve batıl itikatlarını izaleye hizmet kasdıyla “Zulmetten
Nura” unvanlı bir eser yazdığını söyledikten sonra şu mü­
talâaları beyan ediyor: “Anadolu köylüsü salgın hastalık­
lar, mütemadi harpler, zararlı görenekler, halkın iliğini
emen vicdansız ve tufeyli bazı unsurlar ve nihayet eski ve
kötü idareler yüzünden öyle bir hâle gelmiştir ki, artık ça­
lışmaya ve yaşamaya şevk ve heves kalmamıştır. Hamdol-
sun son zamanlar İstanbul’da “halka doğru” gitmeye bir
arzu ve muhabbet uyanmış, halkın ihtiyaçlarını temin
için bazı fedakârlıklar göze aldırılmaya başlamıştır. Lâkin
Anadolu halkı söz istemiyor, iş istiyor. Ona işte örnek ol­
mak lâzımdır.” Anadolu’nun İktisadî ve ümranî hayatını
tanzim eden Profesör Hartmann amelî bir tavsiyede bu­
lunuyor: “Harbin iptidalarında Rus orduları Şarkî Prus­
ya’ya dahil olarak orasını mutadları veçhile yıkıp yakarak
bir harabeye döndürmüşlerdi. Bilâhare Alman orduları
orayı istirdat ettikten sonra Alman hükümeti ve Alman
sunûf-ı münevveresi Şarkî Prusya’nın tekrar imarı için ev­
velce kararlaştırılmış bir meslek dairesinde kemal-i inti-
60 TÜRK YURDU
zam ile çalışmaya koyuldular. Bugün bu faaliyet devam
etmektedir. Osmanlı hükümeti Şarkî Prusya’nın imarı ile
meşgul heyetler yanına birkaç genç Türk millî iktisat
müntesiplerini göndermelidir. Bu gençler vazifelerine
önceden biraz hazırlanmış bulunmalıdırlar. Adedin bü­
yük bir ehemmiyeti yoktur. Oniki genç Şarkî Prusya’da
birkaç ay Alman tarz-ı faaliyetini tetkik edip avdet ederse
kâfidir. Bu hâlde hükûmet-i Osmaniye’nin katlanacağı
fedakârlık da cüz’î olur. Bu gençler döndükleri zaman
Anadolu’nun ümranı mesâilinin hâiline istidat kazanmış
bulunurlar.” Daha sonra profesör kesafet-i nüfustan bah­
sediyor. “Bir memleketin ümran ve terakkisi nüfusun
çok olmasına bağlıdır. Anadolu’nun imarı için hariçten
muhacir celbolunmalıdır. Fakat bu sahada muvaffakiyet
Muhacirin İdaresinde çalışkan ve becerikli adamlar bu­
lunmasıyla kabildir.
Anadolu’nun ahvâline en çok göz kulak olması, dert­
lerine deva bulmaya çalışması iktiza eden kimseler hiç
şüphe yok ki, Osmanlı Meclis-i Mebusanına Anadolu’nun
seçip gönderdiği mebus beyefendilerdir. Bunlar halka
doğru gitmekle muvazzaf ve mükelleftirler. Çünkü bütün
kuvvet ve ehemmiyetlerini halktan alıyorlar. Mebusların
tatil zamanlarında kendi intihab dairelerinde dolaşmala­
rı, müntehibleri ile daima temasta bulunmaları mebusan-
lı memleketlerin hemen hepsinde bir itiyat ve an’ane ol­
muştur. Bizde de vazife hissine bigâne olmayan mebus­
lar bu vazifelerinin ifasında tekâsül göstermezler, hatta
bazıları daire-i intihabiyelerinde dolaşırken gördüklerin­
den vatandaşlarının daha geniş dairede müstefid olmala­
rını temin için diğer memleketlerde olduğu gibi makale­
ler yazarlar, musahabeler verirler. Öteden beri Türklüğe,
Türkçülüğe hizmetini takdir ve tebcîl etmekte olduğu­
muz “Türk Yurdu”nun en eski dostlarından İsparta Me-
bus-ı muhteremi Ispartalı Hakkı Beyefendi vazifesini iyi
bilen ve iyi yapan mebuslardan biridir. Arkadaşımız Ispar-
talı Hakkı Bey geçen ağustos ile eylül arasında daima “kö­
yüm” diye sevdiği memleketi İsparta taraflarına bir seya­
hat etmiş ve oralarda gördüğü ve düşündüğü şeyler üze­
rine kıymetli notlar ve hatıralar getirmişti ve bunları “Kö­
yümden Geliyorum” nâmı altında neşretmek üzere yazı
hâline koymaya da başlamıştı.
Biz bu eserin bazı sayfalarını gördük ve neşri hâlinde
büyük faydası olacağını zannettik. Fakat teessüf olunur
Sayı 108
ki, mecmuamızı küçük çıkarma mecburiyetimiz bunun
tamamının “Türk Yurdu” nda neşrine mâni oldu.
“Köyümden Geliyorum”dan hiç olmazsa birkaç say­
fanın “Yurd”da örnek olarak bulunması için muharririne
ricada bulunduk. Bu sayıya eserin mukaddimesi hük­
mündeki birinci salyasını alıyoruz. Gelecek sayılarda bir­
kaç tanesini daha bulunduracağız.
“Köyümden Geliyorum” Anadolu’nun bazı yaralarını
gösteriyor. Anadolu’muzu düşünmeye sevkediyor. Aynı
zamanda sade pürüzsüz ve temiz bir Türkçe ile yazılmış
edebî eserlerdendir. Ümit ediyoruz ki, karilerimiz “Kö­
yümden Geliyorum”u okurken hem düşünüp fayda ala­
caklar, hem edebî bir zevk duyacaklardır.
T. Y.
“KÖYÜMDEN GELİYORUM” NE DEMEK?
Ah oralar, doğduğum, büyüdüğüm, yetiştiğim yer­
ler!..
Oralara gittim.... Oralardan geliyordum. Eylülün on
üçüncü günü akşamıydı. Haydarpaşa istasyonunda karşı­
ma çıkan dostum sordu, “nereden?” dedi. Boğuk bir ah
gibi boşanarak cevap verdim: “Köyümden” dedim. “Kö­
yümden geliyorum” dedim. İhtimal Erenköyü’nden geli­
yorum, zannolunur diye korktuğum için, ihtimal kendi­
mi tutamayacak derecede dolgun olduğum için, ihtimal
bunlardan başka ve fazla sebeplerden dolayı böyle de­
dim.
“Köy” dedim, “Köyüm” dedim. Hem de bunu şehrin
yüzüne bağırır gibi söyledim. Güya ki, herifin “Bundan
ötesi hep Etyemez” dediği gibi toparlanıp bütün Anado­
lu’ya köy dedim. Güya ki, bu manadaki köyü benimseyip
onun isteyeceklerini istemeye gelmişim gibi “köyüm” de­
dim. Sert söyledim, dik söyledim, acı söyledim, soğuk
söyledim. Fakat haklı söyledim, bilerek ve dileyerek söy­
ledim.
Sert söylemek lâzım idi, sert söyledim. Çünkü İstan­
bul’da yalnız İstanbul’a “şehir” ve yalnız İstanbul’da do­
ğanlara ve yaşayanlara “şehrî” derler. Bunu derken başka
yerleri “taşra” adıyla pürüz sayar gibi birşey yaparlar. İs­
tanbul daha mamur, daha tertipli ve temiz de onun için
“şehir” ise diyecek yok. İstanbuldakiler daha afif, daha
Sayı 108 TÜRK YURDU
edip ve kâmil de onun için “şehidi” ise diyecek yok. Ama
böyle değil de?
Dik söylemek lâzım idi, dik söyledim. Çünkü İstan­
bul’da hâlâ bile böyle bir kibarlık ve mümtazlık davası var
gibidir. Bunu ağızla söylemeyenler hâl diliyle işrâb eder­
ler. Hakikatte ise böyle bir müsavatsızlık yok idi ve olma­
malı idi. Eski zamanları geçsek bile bugün böyle birşey
yoktur. İşte Kanun-ı Esasi’miz, işte onun ikinci maddesi:
“Devlet-i Osmaniye’nin payitahtı İstanbul şehridir. Şehr-i
mezkûrun sair bilâd-ı Osmaniye’den bir gunâ imtiyaz ve
muafiyeti yoktur.”
Acı söylemek lâzım idi, acı söyledim. Çünkü İstan­
bul’da pek çok yerli veya yerleşmiş kimseler var ki, bir
türlü çözülmek, yerinden ayrılmak istemezler, “Yol yok”
derler, “yatacak yer yok” derler. Meselâ Bağdad’ın sade­
ce adını bilirler. Ona “behişt-âbâd” deyivermekle, onun
için yalnız “âşıka Bağdad uzak değil” deyivermekle hesa­
bı kapatırlar, İstanbul gitmezse, görmezse, çalışmazsa
Bağdad nasıl behişt-âbâd olur?
Soğuk söylemek lâzım idi, soğuk söyledim. Çünkü
İstanbul’da güya gidip gelenler Makrıköyü’ne, Erenkö-
yü’ne Boğaziçi köylerine gidip gelenlerdir. Buraları ise
köy değildir. Buralara gidenler de köylü değildir. Bu se­
beple onlar kendilerini köye ve köyü kendilerine bağla­
yıp “Köyüme gidiyorum”, “Köyümden geliyorum” diye­
mezler. Böyle kaldıkça hakikî köyü ve köylüyü unuturlar,
kendilerini besleyen köylünün aç veya tok olduğunu dü­
şünmezler.
Gönül üzen bu işlerin içinde daha daha işler var ki,
insana haklı olarak titizlikler getirir. Hâlbuki köy solgun,
baygın yatmış, süzülüyor, umuyor, bekliyor. İşte bunlar­
dan dolayı köyümden dolu ve dolgun gelirken biraz hır­
çın oldum. Davayı, şikâyeti birbirine kaptırıp çıkıştım.
Köyü söyletirken, İstanbul’u dinlemeye davet ederken
burkuldum, şaştım, yanıldım, kamaştım. Köyü İstan­
bul’dan, İstanbul’u köyden ayırdım. Yoksa takdir ederim
ki, İstanbul payitahtımızdır. İstanbul Kâbe’li vatanımızın
Kâbe’den sonra ve Kabe’yi tutan Kâbe’sidir. Haşa, haşa
köy ile İstanbul arasında ayrılık gayrdık yoktur.
Haydarpaşa’dan vapura bindim. Başım önde, gözüm
arkada düşünüyordum. Semtime, evime gelmişim. Belki
yarım saat uyudum. Sonra uyku yok. Gördüğüm, düşün­
düğüm şeyleri işaretlediğim defteri süzdüm. Bunun üs­
61
tüne süzüldüm, irkildim. Üstümde oğunma gibi, yanma
ve koyulma gibi, ezilme ve ufanma gibi hâller... Bunları o
geceden yazmaya başladım. Yazıyorum, yazacağım. Gali­
ba bu mektubu sahibine yetiştirinceye kadar böyle ola­
cak.
Bunda çok edebiyat yok, sanat yok, sanatçılık (tasan­
nu’) yok. Bunu yazan edip değil, tabip değil hasta. Bu ya­
zılan kına değil yakı, gül değil dağ, ezgi değil inilti. Bu bir
arzuhâl. Lâkin şahsî değil, millî... resmî değil, pulu yok
damgası var. Hükümete değil millete sunuluyor. Bu def­
teri safha safha okuyanlar dediklerimi anlayacaktır.
İşte vermek istediğim hesap... işte yazmak istediğim
kitap... işte ben... işte “Köyümden Geliyorum”.
Ispartalı Hakkı
TARİH UE SİYASET
l-DEVLETLER ARASINDAKİ MÜNASEBETLERE DAİR
Münasebât-ı beyne’d-düveliye, yani devletlerin dev­
let olmak üzere aralarında mevcut münasebetleri ya
harptir, şimdi bizim Rusya, İngiltere ve Fransa ile müna­
sebetlerimiz gibi; yahut gayr-i harptir, şimdi bizim Al­
manya, Bulgaristan ve Yunanistan ile münasebetlerimiz
gibi.
Devletler arasındaki münasebet harp iken harpten
gayri münasebetler tamamen inkıtaa uğramaz.
Harp olmayan münasebetler belli başlı iki büyük kıs­
ma ayrılır; İktisadî ve sırf siyasî münasebetler. Bu iki nevi
münasebât birbirine çok karışır. Birini diğerinden ayır­
mak çok zordur.
Beyne’d-düvel münasebâtın umumî hali gayr-i harp­
tir. Tabir-i diğerle hâl-i sulhtür. Harb hususî bir reviştir ki,
kat’î mecburiyet olmadıkça tercih edilmez. Harp devlet­
ler arasında zuhur eden meselelerin sulh yoluyla tesviye­
si imkân haricine çıktıktan sonra kullanılan bir vasıtadır.
Devletler arasındaki münasebetlerin tanzim ve idare­
si devletlerin hariciye nezaretlerine tevdi olunmuştur.
Diplomatlar, yani siyaset-i hariciye memurları bey­
ne’d-düvel meseleleri sulh yoluyla hâl ve tesviyeye uğra­
şırlar. Diplomatlar sözleriyle, yazılarıyla bütün marifet ve
62 TÜRK YURDU
maharetlerini sarfederek harbe müracaat etmeksizin
beyne’d-düvel tahaddüs eden meseleleri halle muvaffak
olamadıktan sonra, ancak sıra harbe gelir. Diplomatlar
bazen harbi isterler ve hazırlar. Lâkin bu muayyen bir ga­
yenin sulh yoluyla istihsaline imkân kalmadığı zamanlar­
dır. Haricî siyasette asıl, harbe mecbur olmadan maksadı
elde etmektir. Harp, sulh ile muvaffak olamamış diplo­
masinin devamıdır. Harp şedîd ve cebrî bir siyaset-i hari­
ciyedir.
Harp başlamakla siyaset-i hariciye durmaz. Siyaset-i
hariciye icra vasıtalarından biri olan harbi âdeta idare
eder. Bu cihetle denilebilir ki, devletlerin harb-i hâli fası­
lalara uğramış fakat gayr-i harp olan münasebât fasılasız
devam etmiştir.
Beşer cemiyetleri arasındaki münasebetler harp ol­
sun veya gayr-i harp olsun hayli tehâvül görüp geçirmiş­
tir. Gayet kanlı ve dehşetli bir harp içinde bulunduğumu­
zu unutmamakla beraber tehâvülün terakki ve tekâmül
sûretinde tecellî ettiğini inkâr edemeyiz. Bugün medenî
denilen devletlerin harp veya gayr-i harp münasebetleri
iptidaî kavimlerin, hatta kurûn-ı vüstaî heyet-i siyasiyele-
rin münasebetlerine nazaran insaniyet ve mürüvvet his­
lerimizi daha az rencide edecek bir şekildedir. Artık düş­
man maktullerinin ciğerleri yenip, kanları içilmiyor,
mağlûp rüesâ bukağılanıp muzaffer serdarın arabasına
takılmıyor. Esirler hayvan sürüsü gibi alınıp satılmıyor.
Sefirler cinayet erbabı gibi zindanlara atılmıyor.
AvrupalI devletlerin kendi aralarındaki sulh ve harp
münasebetlerinin esasî hatları tecrit olunup, bazı fikrî
mebdelerle meze edilerek tespit edilmek ve böylece
mezkûr münasebetlere dair bazı kavanîn tayin olunmak
da istenilmiştir. Bu sûretle Avrupa devletleri arasında ba­
zı hukukî münasebât doğmuştur. Gittikçe katileştiril­
mek ve mükemmelleştirilmek arzu olunan bu münase-
bât-ı hukukiye Avrupa hukuk-ı beyne’d-düveli denilen az
kati ve çok nâkıs kaideler mecmuasının mevzuudur.
El-yevm yeryüzünde mevcut devletlerin aralarında
cereyan eden münasebetlerden umûmî bir sûrette bah-
solunamaz. Kendilerine Avrupalı adım veren kavimler
mevcut devletleri medenî ve gayr-i medenî diye ikiye ayı­
rırlar. Kendilerinin gerek Avrupa kıt’asında gerek diğer
kıtalarda tesis ettikleri devletleri medenî devletlerden sa­
yarlar. Başkalarına nim-medenî, barbar ve vahşî derler.
Sayı 108
Kendilerini medenî sayan devletlerin diğer medenî dev­
letlerle harp veya gayr-i harp münasebâtı, gayr-i medenî
devletlerle olan münasebâtından çok farklıdır. Şimdiye
kadar tesbit edilmiş olan hukuk-ı beyne’d-düvel kaidele­
rini de yalnız medenî sayılan kavimlere inhisar ettirip,
nim-medenî, barbar ve vahşî kavimlerin tesis ettikleri
devletleri hukuk-ı beyne’d-düvel sahasından hariçte tu­
tarlar. Bu cihetle Avrupalı devletlerin kendi aralarındaki
harp ve sulh münasebetlerinde az çok göz ettikleri
kavâid Avrupalı saymadıkları devletlerle, meselâ Türkiye,
İran ve Çin ile olan münasebetlerinde gözetilmez. Bir
aralık Avrupalı devletler, Asyalı Türkler tarafından kurul­
muş Devlet-i Osmaniye’yi mütesavî hukuku hâiz bir aza
sûretiyle kendi aralarına aldıklarım resmî muahedelerle
ilân etmişlerdi. Artık Devlet-i Osmaniye Avrupa aile-i me-
deniyesi içine giriyor, medenî devletler payesine yükseli­
yor, medenî devletlerin hukukuna nâil oluyordu. Avru­
p a i devletlerin Devlet-i Osmaniye’ye muameleleri kendi
aralarında câri muamelâtın aynı olacak demekti. Eakat
vekayii bu mutantan vaatlerin, ilânların aksini ispat etti.
Avrupalı devletler Türkiye’yi hiçbir zaman hukukça
kendilerine müsavî bir devlet saymadılar. Hatta Avrupalı
devletlerin Türkiye’de sakin muhtelif kavimlere nazarları
bile bir değildir. Memleketi tesis eden Türkleri, memle­
kette hâkim bir unsur bulunan Müslümanları gayr-i müs-
limlerden daha az medenî ve daha az haklı telakkî eder­
ler. Devlet-i Osmaniye tebaası Nasranîlerin Avrupa dev­
letleri nazarında daha ziyade hukuku hâiz bulunduğu ve-
kayi ile sabit olduktan başka resmî mükalemeler, muha­
bereler, nutuklar, beyannâmelerle de ilân ve kabul edil­
miştir. Bunun aksine olarak Nasranî devletlerin tabiiyeti
altında bulunan Müslümanların daha az hukuku hâiz ol­
maları da bir emr-i tabiî telâkkî olunmaktadır.
Harb-i hâzırın iptidasında İngiliz nazırları küçük mil­
letlerin istiklâl ve hürriyeti.davasını ortaya sürdükleri za­
man, yalnız Nasranî milletleri murat ediyorlar. Avrupa
devletlerine mahkûm gayr-i Nasranî milletlerin istiklâl ve
hürriyetini aslâ düşünmüyorlardı.
Son asırda Avrupa hukuk-ı umûmiyesinden tama­
men istifade edebilen Asyalı yalnız bir millet vardı; Japon
milleti. Japonlar bu hakkı muahedenamelerin maddele­
rinden kazanmadılar. Sırf kuvvetlerini artırmak ve göster­
mekle elde ettiler.
Avrupa devletlerinin medenî saymadıkları devletler­
le İktisadî münasebetlerinde esas, o gayr-i medenî devle­
Sayı 108 TÜRK YURDU 63

te müstemleke nazarıyla bakmaktır. Binaenaleyh gayr-i
medenî devletin istiklâl-i İktisadîsini müdafaa etmesine
razı olmaz. Kapitülasyonlar, Avrupalı devletlerin medenî
addetmedikleri devletlerle münasebetlerinde hukukça
müsavâtı esas kabul etmediklerine en sarîh vesikalardır.
Japonya kapitülasyonları lağv ile müsavât-ı hukuk iddi­
asında bulunmuş, medeniyet ve silâh kuvvetleriyle de id­
diasında haklı olduğunu ispat eylemiştir.
selesidir. Bazı müverrihler Napolyon muharebât-ı müte-
vâliyesinin asıl sebebini Bonapart’ın Şarkı yani Osmanlı
İmparatorluğu’nu ele geçirmek istemesinde bulurlar.
Ondokuzuncu asr-ı miladînin nısfından evvel bütün Av­
rupa devletleri arasında, rub’-ı ahîrine doğru ale’l-husus
Rusya ve İngiltere beyninde. Yirminci asır arefesinde ise
Almanya, İngiltere ve Rusya devletleri arasında “Şark Me-
selesi”nin ne büyük ihtilâfları mucib olduğu malûmdur.

Avrupa devletleri medenî saymadıkları devletlerle Zaten Ondokuzuncu asrın beyne’d-düvel siyasî meselele­
ri en umumî bir taksim ile müstemlekât meselesi ve bu­
ancak müstemleke esasına istinaden İktisadî münasebât-
nun bir nevi olan Şark Meselesi ve Milletler Meselesi gibi
ta bulunurlar. Onlarla siyasî ve askerî münasebetlerinin
birkaç meseleye ircâ edilebilir.
gayesi ise o gayr-i medenî devletleri kendi müstemleke­
leri haline ifrağ etmektir. Askerî, siyasî ve sair mesâilerini Ademoğullarının İçtimaî heyetler tesis etmesiyle be­
kâmilen bu gayenin istihsaline sarf ederler. raber bu heyetlerin arasında harp ve gayr-i harp münase­
betleri de tahaddüs etmiştir. Gerek pek kadîm bir mazi­
Avrupa devletleri kendi aralarında gayr-i sabit bir
de yaşayan ibtidaî akvamın aralarında gerekse bugün o
muvazenenin vücudunu şöyle böyle tasdik ederler. Hat­
ta Avrupa harplerinden bazıları o muvazenenin bozulma­ akvamın seviye-i medeniyesinde bulundukları zannolu-
nan vahşî ve nim-vahşî kavimlerin aralarında mübadele,
sına çalışan veya çalıştığı iddia edilen hükümdarlar veya
yani İktisadî münasebât birbirlerine elçi göndermek,
hükümetler aleyhine bir heyet-i müttefika teşkil edilip ta­
harp olacağını bildirmek, muahede akdetmek gibi sırf si­
arruz olunmak sûretiyle ibtida eylemiştir. Lâkin Avrupa
yasî münasebât mevcut idi ve mevcuttur. Vahşîlerde, bar­
devletleri Avrupalı saymadıkları devletlerle kendi arala­
barlarda böyle olunca medeniyeten daha ileri gitmiş
rında hiçbir gûna muvazenenin vücudunu kabul ve tes­
heyet-i içtimaiyeler, meselâ âlem-i İslâmda teessüs eden
lim etmezler. Fıkh-ı İslâm’ın “darü’l-harp” nazariyesi Av­
Türk ve gayr-i Türk devletler arasında daha mütenevvi ve
rupalIlarda hukuken değilse bile fiilen vardır. Avrupa
mükemmel münasebâtın bulunduğuna şüphe edilemez.
devletlerinin gayr-i Avrupaî devletlerle münasebâtı bu
Ta’lîl-i mantıkî ile istintâc olunan bu kaziye tarihî vekayii
sonrakilerin bir Avrupa devleti müstemlekesi olmasına
kadar bir nevi hâl-i harptir. Hâl-i sulhta bulunurken iki ile de sabittir. Bu böyle iken düvel-i İslâmiyenin kendi
aralarındaki sulh ve harp münasebetlerinin esas hatları
Avrupalı devlet arasında vukuu caiz görülmeyen şedîd ve
tecrit olunup ve bazı fikrî mebdelerle mezcedilip tesbit
cebrî muamelelerin gayr-i Avrupaî bir devlet aleyhine ic­
olunmak ve bu sûretle mezkûr münasebetlere dair bazı
rası mesâğ sayılır.
kavâid ve kavânîn vaz edilmek üzere Müslüman ulemâsı­
Avrupalı devletlerle Avrupalı sayılmayan devletler
nın teşebbüs ve mesaîsi olup olmadığı benim malûmum
arasında bazen hâl-i sulh müşahede olunur. Fakat bu hâl
değildir. Avrupa devletleri kendi aralarında bazı hukukî
müteaddit Avrupa devletlerinin müstemleke etmeye uğ­
münasebât kabul ederek Avrupa hukuk-ı beyne’d-düveli-
raşırken birbiriyle uyuşamayıp rekabete kalkışmaların­
ni tedvin etmişler iken acaba Müslüman devletleri kendi
dan ve bu suretle biri diğerinin faaliyetini kesr ü iptal
aralarında bazı hukukî münasebât kabul ederek Müslü­
ederek gayr-i Avrupaî devlete taarruz edecek kuvvetlerin
man hukuk-ı beyne’d-düvelini tedvîn etmişler midir?
muvakkaten meşgul bulunmasından neş’et etmektedir.
Ehl-i İslâmın düvel-i gayr-i Müslime ile olan münase-
Müstemleke arkasında koşan Avrupalı devletlerin raka-
bâtına dair bazı ahkâm-ı şeriye mevcut olduğunu biliyo­
beti bazen çok şiddet kesbederek aralarında hâl-i harp
rum. Fakat düvel-i İslâmiyenin birbirleriyle münasebâtı-
husûlünü müeddî olur. Asr-ı hâzır Avrupa muharebeleri­
na dair de ahkâm-ı şer’iye var mıdır? Yoksa şeriat nokta-i
nin mühim bir kısmı müstemleke yüzünden ve hususiy­
nazarından ancak bir devlet-i İslâmiye -hilafet-i İslâmiye-
le müstemlekeler arasında birinci mevkiyi tutan Devlet-i
olabileceğinden devlet-i İslâmiyenin taaddüdü şer’an câ-
Osmaniye’nin istilâ ve zabtı arzu ve rekabetinden tahad-
düs etmiştir. Şark Meselesi de bir nevi müstemleke me­
64 TÜRK YURDU Sayı 108

iz olmadığından Müslüman devletlerinin münasebâtı yal­ kapamışlar, kesmişlerdir. İcabat-ı harbiyeyi nazar-ı itibara
nız fiilî sahada mı kalmıştır? alarak bidâyeten muntazırâne vaziyet alan bazı ticaret ev­
leri mallarını bitirdikten veya azalttıktan sonra tebdil-i ti­
Devlet-i Osmaniye ki, hilâfet-i İslâmiyedir. Avrupa
carete teşebbüs ederek dahilî işlere başladılar. Bir kısım
medeniyetinin tesiri altına girmeye başladığı zamandan
ecnebî ticarethaneler sebepli sebepsiz daha fazla ihtiyat
itibaren Osmanlı rical-i devleti ve müellifleri Avrupa hu-
ederek bütün bütüne işlerini bıraktılar. Dahilî işlere baş­
kuk-ı beyne’d-düvelini bazı Avrupalı müelliflerin ifadele­
layan bazı eski ithalât-ihracat ticarethaneleri muamelât-ı
rine göre, Hristiyan veya medenî devletler arasındaki hu­
dahildeki münasebât ile ülfet edemeyerek piyasayı terk
kuku umûmî ve mutlak bir sûrette hukuk-ı beyne’d-dü-
etmede gecikmediler. Binaenaleyh haric-i memleketten
vel zan ve telakkî ederek hilâfet-i Osmaniye’nin Müslü­
dahile mal gelmediği, bizden oraya külliyetli mal çıkma­
man ve gayr-i Müslüman devletlerle münasebâtında
dığı gibi haric-i memleketten Osmanlı sanayi-i milliyesi-
onun tatbikine uğraşmışlardır, Fakat yukarıda söylediği­
nin bazılarına vaz edilmek üzere nakit sermaye de hiç
miz veçhile Avrupa devletleri bu nokta-i nazarı kabul et­
gelmedi. Dahilde ecnebilerin elinde bulunan para da ga­
mediklerinden onlarla muamelelerde tatbikine muvaffa-
yet kârlı olması muhtemel olan bazı sınaî işlere konulma­
kiyet-i tâmme hâsıl olamamıştır.
dı.
Osmanlı ulemâ-yı hukuku içinde Müslüman devlet­
Credit Lyonnais, Banco di Roma, Rus Ticaret Banka­
ler beynindeki hukukun tavzih ve tedvîni ile meşgul ol­
sı, Türkiye Millî Bankası yavaş yavaş ellerini piyasadan
muş zatların vücudundan haberim yoktur.
çektiler. Fakat buna mukabil Deutsche Orient Bank,
Düvel-i İslâmiye arasındaki harp ve gayr-i harp mü­
Wiener Bank gibi müesseseler de muamelelini tevsii
nasebetleri ve bunlardan mütevellid hukukî münasebet­
edemediler. Osmanlı Bankası 331 senesi dahilî ticaret ve
ler araştırılıp Avrupa hukuk-ı beyne’d-düveline mukabil
sanayi teşebbüslerinden hiçbirine hiçbir sûretle dahil ol­
bir İslâm hukuk-ı beyne’d-düveli tedvin edilmiş olduğun­
madı. Alelumûm 31 senesinde bankalar hesab-ı cârî
dan bî-haber bulunduğum gibi Türk kavimleri, Türk dev­
sûretinde terhinât ve Iskonto tarzında ikraz ettikleri me-
letleri arasında tekevvün eden harp ve gayr-i harp müna­
bâliği mütemadiyen tahsil ile iştigal ediyor ve kendilerin­
sebetlerinin tedkik edilmiş ve bu tetkikata istinat ederek
de mevcut bulunan mevduatı da mehmâ-emken ellerin­
Türk kavim ve devletlerinin hukukî münasebetlerinin ta­
de sıkı tutuyorlar. İlân edilen moratoryum kanunu tabiî
yin kılınmış olduğuna dair de malûmat edinemedim.
bankaların hüsn-i idare-i mesâlih etmesine azîm hizmet­
Hatta garp ulemâsı içinde bile Türk törelerine göre mü-
ler ifâ eyledi. 31 senesi nihayetlerinde İstanbul ve diğer
nasebât-ı siyasiyede ne gibi esası ve kavâidin tatbik edil­
Osmanlı şehirlerinde ifâ-yı muamele eden bankaların dü-
diğini tetkik edenlerin bulunduğuna şüpheliyim.
yûn ve matlâbâtı karşılaştırılınca görülür ki, ekserisinin
Yalnız tarihî fevâidi nokta-i nazarından bile, mebhûs piyasaya düyunâtı matlûblarından ziyadedir. İhtiyat ve
meseleler tetkike şâyândır. Ümit ederim ki, fevâid sırf ta­ basiret üzere hareket etmek demek bankerlikçe bundan
rihî olmakla da kalmaz. Herhalde bu meseleler tarih ve ibarettir. Fakat biz burada bir istatistik yapacak olur isek,
hukuk meraklıları için bir tetebbu sahası, siyaset adamla­ zan ve tahminimize nazaran şöyle bir neticeye varacağız;
rı için de bir teemmül noktası gösterir zannındayım.
Bankaların matlûbâtı ekseriya Hristiyanlardadır.
Safes Çünkü hesâb-ı cârî küşâdı, iskonto icrası ekseriya banka­
♦ larca Hristiyanlara daha çok suhûletle ifâ edilmektedir.
Mevduata gelince, nispet itibarıyla Müslüman Hristiyan-
İKTİSAT
dan aşağı değildir. Yani mevduat ve saire dolayısıyla ban­
GEÇEN YILDA MİLLÎ İSTİHSAL
kalardan bugün nisbeten en ziyade alacaklı Türklerdir.
Başı yıl 5, cilt 10, sayı 2 ’dedir.
Eyyâm-ı ahîrede Wiener Bank’m ticarete bilfiil sülük
1331 senesinin ticaretine gelince; ederek kendi nâmına şeker celbettiği ve binaenalevh ti-
Memâlik-i ecnebiye ile gerek ithalat gerek ihracat ti­ caret-i âdiyeye başladığı nazar-ı dikkati celbetmektedir.
careti yapan ticarethaneler umûmiyetle muamelelerini Hususî büyük bankerler ve faizciler tamamen veznelerini
Sayı 108 TÜRK YURDU
kapamış değillerdir. Bir taraftan eskilerini toplar iken bu
defa daha emin cihetlere nakitlerini vaz etmekte, piyasa­
ca pek maruf ve metin olan ashab-ı ticaretten % 10,12,
15 talep edilmektedir. Vefâen ferağ umumiyetle %
lO’dan başlıyor. Emin işler 15,18, 20 ile yapılıyor. Lâkin
muamele-i rehiniye hemen hemen durmuş denilebilir.
Küçük sarraflar 331 buhranında zâhiren en çok kaza­
nır gibi görünen, hakikatte çok zedelenen erbab-ı ticaret­
tendir. Akçe tebdili eski muayyen, müretteb kârım vere­
memekte, aded-i muamele az olduğu, emniyet biraz te­
şevvüşe uğradığı için sarraflar muvazenelerini muhafaza
eyleyememektedir. Maaş kıran sarrafların miktarı 31 se­
nesi nihayetlerinde yine azalmıştır.
Borsa tellâllığı büsbütün ortadan kalkmış gibidir.
Resmen borsanın insidâdı dolayısıyla muamele yoktur.
Maamafih kenarda köşede evrak ve kavaim-i nakdiye sa­
tışı bittabi devam etmektedir. Rumeli tahvilâtı 145 Frank
üzerine sene nihayetinde satıldığı halde geçen sene ipti­
daları 120 franga kadar satılmış idi. Borsa Komiserliğince
yapılan tahkikata göre bir aralık bazı muhtaç adamların
50-60 franga kadar tahvillerini sattıkları anlaşılmıştır.
Tabiî bu gibi hallerde ne alıcıları men ve tecziye, ne de
satıcıları görüp nasihat ve men etmek imkân tahtında de­
ğildir. En ziyade bizim korkacağımız şey; Ehl-i İslâmın
elindeki kağıtları bedava satmaya kalkışması, yalan-yanlış
eskiden beri işitilegelen hikâyelere istinâden fiyatların
daha çok düşeceğinden korkarak bilâ-bedel kavâim-i
nakdiyesini âhara vermesidir. Gayr-i müslimlerin pek az
sattığı zannedilmektedir. Satanın hesabı görülmüş de­
mek olduğuna nazaran bu gibi kavâim-i nakdiyeyi meta­
net ve sabır gösteremeyerek ellerinden çıkaranların
mağlûp oldukları ve mülklerinin mühim kısmını terket-
tikleri anlaşılır. Müteyakkız davranmamızın lâzım olduğu­
nu söylemeye tabiî hacet göremem.
Eyyâm-ı ahîrede emlâk komisyoncuları biraz faaliyet
göstermeye çalışmışlar ise de, umûmiyetle emlâk alım
satımı durgundur.
Ticaret-i âdiye-i dahiliye komisyonculuğu en ziyade
revaçta olan bir meşgaledir. Bazılarının iddiasına göre,
bu vâdide en faal unsur Türk unsurudur. Komisyonculu­
ğun şekl-i icrası, mahiyeti değişmemiş ise de mensubîni
meyanına yeni yeni unsurlar girmiş olduğundan eski tarz
kalmamış, betâet yerine müthiş sürat, ihtiyat ve teennî
65
yerine cür’et ve fedakârlık kaim olmuştur. Bu hâl bir
eser-i tekâmüldür, hayra alâmettir.
Yeni ticaret komisyoncularının adedi hakkında
birşey söylemek mümkün değildir. Sade İstanbul’da bir
ikibinden ziyade yeni türeyen ticaret mensubu tahmin
edilmektedir. Ekserîsi hakikaten meslek-i ticaretten ye­
tişmiş değildir. Elan memuriyette bulunan kimseler bun­
ların arasında görülmekte, mütekaidinin, eski ve müstafi
memurların, mebusların mevcudiyeti nazar-ı dikkati celb
etmektedir.
Müdekkik bazı nazarların keşfine göre yeni komis­
yoncuların vasf-ı mümtazı; esâsen siyasetçi, hukukçu ol­
mak, daha faal ve çalışkan bulunmaktır. Nazarî ahlâk
nokta-i nazarından bu hâl az müsamaha ile görülebilecek
bir noksan ve zaaf olmakla beraber İktisadî muvaffakiyet-i
milliye için bu evsaf bir nevi zaman ise maddeten lâ-büd
ve pek musibdir. Hakikî sûrette meslek-i ticaretten kim­
se olmadığı halde böylelerin çıkmış olması mucib-i şük­
ran olmalıdır. Ya tedâvül-i umûmî-i memleketin sistemi
değiştiği hâlde biz uyusak da bundan da gayr-i müslimler
münhasıran müstefıd olsa zaaf-ı ahlâkî göstermedik diye
iftihar etmemize imkân ve lüzum kalır mıydı?
Hâsılı beynelmilel mübadele 331 senesinde memle­
ketimizde hem en hemen yok gibidir. Postalar ile yevmî
beş vagonu geçmemek üzere ihracat vâki olmakta ve
onu tecavüz etmemek şartıyla bize ithalat icra edilmekte­
dir. Dahilî kredi muamelesi munkatı bankalar mesdûd
hükmünde, efrad kendi aralarında kredi üzerine muame­
le yapamıyor, daima nakit ile iş görüyorlar. Vesâit-i cedî-
de-i nakliye tevessü ve inkişaf edemiyor. Vasıtasızlık do­
layısıyla tedavül bu defa mahsur memleketin kendi, içine
ait ve münhasır olmak dolayısıyla şiddetini lâ-akal 3-4 de­
fa tezyit etmek lâzım geldiği hâlde maateessüf karayolla­
rında araba, hayvan, insan, yol noksanı şimendiferlerde
kömür ve vagon noksanı, denizlerde tehlike ve saire do­
layısıyla mâ-sebaktaki derecesinden ancak % 40-50’yi
geçmemek üzere daha fazla bir gayret ve muvaffakiyet ile
sevk-i faaliyet edilmektedir.
Millî istihsalin başında bilhassa bankaların bulun­
mamış olması en büyük noksandır. Asıl bankalardır ki,
umûmî harpte iktisad-ı millî cereyanının başında ahz-ı
mevkiî edecekler idi. Osmanlı Bankası tıpkı Credit Lyon-
nais gibi durgun duracağına bütün bankaları başına top­
layarak bir banka ittihadı vücuda getirecek, kredi mu­
66 TÜRK YURDU
amelesinin tensik ve ihtiyat ile sevk ve idaresine hizmet
edecek idi, Hâlbuki alelumûm Memâlik-i Osmaniye ban­
kalarında öyle tensikat vücuda getirilmiş ki, bize istedik­
leri gün kağıt üzerine alacaklarını borçlarına tekabül et­
meyecek derecede bırakabilmek iktidarım hâiz olmuşlar,
Demek memleketin kredi seviyesini tutmak üzere ban­
kalar arasında ittihad heyeti vücuda gelmemiş, belki
borçlarını ödememek ve hatta para kaçırabilmek için
uyuşulmuş!
Bu şerâit tahtında millî istihsalin pek büyük semere
vermek istidâdında olamayacağı kabul edilmek lâzımdır,
Maamafih görüyoruz ki, memleketimizin istihsâl-i millîsi
faaliyeti yenilen çeşit çeşit dahilî haricî darbelere rağmen
atalete büsbütün mahkûm olmamıştır. Bazı şuabât-ı istih-
saliyede şiddet-i gayret, tezayüd-i istihsale temayül,
ıslâh-ı sınaîye müteveccih heves ve muvaffakiyet görül­
mektedir, Ben bu hâli sırf bu sene Türk unsurunun işle­
rin içine girmiş olmasının semere-i saadeti yerine telâkki
ediyorum, Türk unsuru meydana çıkınca zahirî karışıklık
oluyor. Fakat işler düzeliyor. Herkesin yüzü gülmüyor ise
de içi rahat ediyor, 1331 senesinde İslâm’ın ticarî, sınaî,
ziraî, naklî faaliyeti olmasa idi refah-ı hâzır-ı İktisadî büs­
bütün münselib olur, memleketin muvazenesi çığırından
tamamen çıkar idi. Eğer bazı noksanlar var ise, o da bizim
biraz zaafımızdan, noksanî-i dikkatimizden, acemiliğimiz­
den ileri gelmektedir. Netice olarak diyeceğim, 1331 se­
nesi felâketler içinde başlayan ilk umûmî ve esasî “istih-
sal-i millî” senesidir,
M. Z ü h d ü
BÜYÜK HİKAYE
BABÜRHAN
Muharriri: Flora Annastil
Mütercimi: Halide Edib
Başı yıl 3, cilt 6, sayı 9 ’dadır.
Kardeşinin gözyaşlarını hatırlamak ona seri bir maze­
ret icat ettirdi,
- “Herhâlde” dedi, “Daha düğün olamaz. Kardeşim
ziyafetler ve resmiyetler içine henüz giremez,” İhsa-
nüddevle dudaklarını kıvırdı,
- “Düğünlerde kızkardeşler mutlak lâzım değildirler.
Haydi bakalım Babür artık nasihat dinle, ben her vakit se­
Sayı 108
nin menfaatini düşünmüyor muyum, her vakit sana fay­
dalı nasihatlar vermiyor muyum?”
Genç han askın bir suratla cevap verdi:
- “Her zaman değil, sen benim himaye vaat ettiğim
adamları menhus Moğollarına yağma ettirmeye, sözüm­
den döndürmeye beni ikna ettin,”
İhtiyar kadın ince bir sesle haykırdı:
- “Yağma değil oğul, kendi mallarını geri aldılar,”
Babür şedid bir tarzda ayağa kalktı:
- “Ne olursa olsun. Ben müsaade etmekte hata ettim.
Bu kadar müsellah adamı gazaplandırmak akılsız bir ha­
reket olurdu. Hem yine ilk nazarda makul görünen o ka­
dar hükümet işi var ki, onları insan biraz düşünmeli. Yüz
türlü düşünmeli de, sonra icrasına emir vermeli. Ben da­
ha çok müşkilâta uğrayacağım,”
Pek vakur bir tavırla çıktı gitti. Anne arkasından içini
çekerek:
- ”Artık tam adam oluyor,” dedi, “Evlenmek vakti de
geldi. Acaba gelin bana iyi bir evlât olur mu?”
İhsanüddevle şiddetle:
- “Bana iyi bir torun olacak eminim,” dedi,
İhtiyar kadın gençlerde garabet sevmez ve istemez­
di.
Düğün oldu, Babür vazifesini ciddî bir vakar ve terbi­
ye ile yaptı, Güveyilik esvaplarını hürmetkâr bir tavırla
gitti ve ilk defa gelinin yanında kadının önünde el ele du­
rurken bir lerze hissetti. Elindeki küçük eli eğer yüzükle­
ri ve süsleri ile acıtmaktan korkmasa sıkacaktı. Fakat ge­
lin küçük görünüyordu. Yüzünü pek ağır kokan yasemin-
li duvağından görememekle beraber cazibedâr olduğunu
hissediyordu.
Akşam baştan aşağı beyazlarıyla sevgili kardeşine sa­
adet dilemeye gelen Ensevgili’ye bunları anlattı. Müte­
fekkir tavrıyla:
- “Keşke menekşe koksa,” dedi, “Beş yaşında iken
Ensevgili benim midemi bulandıran tatlı değil yasemindi
değil mi?”
Ensevgili güldü, fakat kahkahasında bir hıçkırık var­
dı, Kendisi inzivaya çekilmeden anasına dedi ki:
- “Göreceksiniz ki, kardeşim karısını sevmeyecek!”
Sayı 108 TÜRK YURDU 67

İhsanüddevle atıldı; tar olduklarından Fergana etrafında muharebe devam

- “Allah saklasın! Oğlunun anası olduğu vakit elbette ediyordu. Kendisini kışın Andican’a kapamak düşmanı

sever,” hariçteki köylerde yağmaya hür bırakmak demekti. Bun­

dan dolayı sırtların eteğinde bir nokta intihab ederek or­
Ensevgili sustu. Fakat tereddüt içinde idi. Herhalde
dusu ile oraya yerleşti. Herhalde yabanî kirpiler, keçiler
şimdilik doğru idi. Babür karısına aşık olmadı. Hem de
ve geyiklerle dolu bir av yeri idi. Küçük vâdi de iyi tavşan­
biraz karısından utanıyordu.
lar ve kuşlarla dolu idi.
Annesi hanım, şehirli, yapmacıklı fakat nazik gelini
Bunlardan sıkıldığı vakit her yerinkinden daha çevik
pek seviyor ve oğlunun mahçubiyetinden dolayı eğleni­
ve seri olan tilkiler vardı. Babür burada kaldığı müddetçe
yordu. Fakat izdivacın ilk devresi geçtikçe eski şefkati de
iki günde bir ava çıkar ve pek semiz olan vâdi kuşlarını
eksiliyor, mahçubiyet artıyordu. Hanımdaki istihza da
vururdu. Gözünü de Andican’ın etrafında düşmanın ha­
hiddete, gözyaşına münkelib oluyor, oğluna şedîd ve ga­
rekâtına matuf bulunduruyordu. Andican’da hanım, ihti­
zaplı davranıyor karısına bir câni gibi Babür’ü gönderi­
yar İhsanüddevle kadın kalplerine daha yakın birşeyle
yordu.
bütün muharebe ve muharebe korkularını unutmuş gö­
Babür herhâlde mazurdu. İzdivaç ona yeniden elde rünüyorlardı. Bu doğru olmak için fazla saadetti!
ettiği tahtım muhafaza için bütün faaliyetine hâkim olma­
’ Bitmedi.
sı lâzım geldiği bir dakikada gelmişti. Büyükannesine
söylediği yağmaya müsaade etmekteki mahzur doğru idi
ve mülâhazasız emir isyana, karışıklığa sebep olmuştu.

Hâlâ gayr-i memnun olan Moğollar kalkıp gittiler. Ba­
bür süprüntüden kurtulduğunu alenen söylüyorsa da,
hakikat onları daha dostâne idare edememekten içinde
birşey çok muazzebdi. Hâlbuki bu Moğol kitlesi her fena­
lığı ve harabiyeti yapmışlardı. Beş defa kendi aleyhine is­
yan etmişlerdi. Yalnız kendi aleyhine isyan da pek mü­
him değildi. Çünkü Babür hiddetli ve şiddetli davranıyor­
du. Onlar her türlü kuvvete, bilhassa kendi hanları aley­
hine mütemadiyen isyan’ediyorlardı.
Bu kanlarında idi, hatta bunun üzerine bir türkü bile
vardı:
“Moğol cinsi eğer melekten olsaydı.
Yine en âdi balçıktan halkedilirdi.
Moğol ismi eğer altından yazılmış olsaydı,
Yine soğuk bir çelik kadar ehemmiyeti olmazdı.
Moğol hasadından hiç tohum dikme,
Çünkü Moğolun esası sahtedir,”
Çok şükür ki, Babür Moğol değildi. Doğma ve büyü­
me hakikî bir Türkmendi.
Kış gelmeden işlerde hakikî müşkilât başgösterdi.
Asilzâdegâmn yarısı hâlâ tahta talip olan cihangire taraf­
YENİ ESERLER
H astabakıcılıklÜ - Muharebe ile pek sıkı bir müna­
sebeti olan bu kitap tam sırasında meydana çıkmıştır.
Cenk ederek kanlarını akıtan erkek evlâd-ı vatanın hayat­
larını korumak ve onların yaralarını sarmak vazifesi tabi­
atıyla kadınlara terettüb ettiği için olmalıdır ki, bu eser
bilhassa hanımefendiler için yazılmıştır.
Bugüne kadar hastabakıcılık ancak gönüllü olarak
heyecan ve hissiyât sâikiyle ortaya atılan erbâb-ı hamiyet­
ten ibaret idi. Hâlbuki bir muharebe için asâkir-i nizami­
ye ne kadar lâzım ise hastabakıcıların da bilgi ve görgü
sahibi, itaatli ve intizam-perver bir teşkilât hâlinde olma­
sı o derecede lâzımdır. İşte bu hususu temin etmek için
şehadetnâmeli hastabakıcı hanımların çoğalması yoluna
girişilmişti.
Bu teşkilâtı ilk meydana getiren Hilâl-i Ahmer Mües-
sesesi zamanın az ve pek mühim olduğunu nazar-ı itiba­
ra alarak gayet acele bir usûl ile yalnız umûmî dersler ile
hastabakıcılar hazırlıyor idi. Lâkin bu yolda esaslı bir
malûmat edinmek için elde bir vasıta olmadıktan sonra
şifahen ders takrir eden zevat ne kadar muktedir olursa
olsun ve ders dinleyecek talebe de istediği kadar zeki ve

(Ü iki cilt; birinci cildin müellifi Muallim Doktor Nureddin Bey, ikinci cildinki Muallim Doktor Besim Ömer Paşa, tâbi ve nâşiri Hilâl-i Ahmer
Cemiyeti Merkez-i Umûmîsi, 615 sahife, 44 levha ve 186 resmi havi olup fiyatı 40 kuruştur.
 TÜRK YURDU
hafızalı olsun, maksada tamamiyle vusûl gayr-i kabildi. İş­
te “Hilâl-i Ahmet Cemiyeti” bu defa kendisinin halkettiği
hastabakıcılık ordusuna lâzım iken bugüne kadar mevcut
olmayan şu mühim vasıtayı vücuda getirerek büyük bir
boşluğu doldurmaya ve fevkalâde ehemmiyetli bir açığı
kapatmaya gayret etti. Eserin her iki kısmında en ziyade
göze çarpan ciheti, şimdiye kadar neşrolunan ciddî ve
fennî eserlerin en sade bir lisanla hakikî Türkçe ile yazıl­
mış olmasıdır. Fenn-i teşrihi kısa, açık ve tatlı bir dil ile ta­
rif ve tavsif eden birinci ciltte teşrih ıstılâhatının hemen
hepsinin Türkçeleri metn-i kitapta esas olarak yazılmış ve
şimdiye kadar müstamel olan Farisî ve Arabî kelimeler­
den mürekkep bir sıra uzun, karışık ve garip terkîb-i İza­
fîler ise m u’terizalar içerisine kapatılmıştır. Esasen soğuk
olan fenn-i teşrihin bu gibi yabancı tabirlerle dolu olma­
sı, fakülte talebeleri tarafından bile “güç ders” nâmını al­
dığını hatırladıkça, hastabakıcılara mahsus olarak tertip
edilen kitabın şöyle sade bir lisanla yazılması pek büyük
bir menfaat ve suhulet temin edeceği ümidini veriyor.
Hele ikinci ciltte lisanın sadeliğine verilen ehemmiyet da­
ha ziyade câlib-i dikkattir. Davanın doğruluğuna delil ol­
mak üzere birkaç yerini aynen nakletmeyi daha münasip
buluyorum.
“Hastahane - mekteplerde sıkı bir baskı ve bozulmaz
bir düzen hüküm sürer. Herşey yolunda ve sırasında bu­
lunur, zamanı gelince yapılır. Herkes kendi işini aklının
erdiği ve gönlünün iyi dediği bir yolda yapar. Belki ileri­
de bütün bu işlerin yanlız başına göreceğini, yüreğine
karşı bir sorgu altında bulunacağını düşünerek herşeyi
iyi öğrenmeye çalışır.” “Bilgisi ne kadar çok olursa olsun
görgüsü olmayan hastabakıcıdan iyi iş beklenemez. Has­
tabakıcılığı uzun bir çömezlik (mülâzemet) ile tamamla­
mak gerektir.” ..... Tımar eşyasının takîminde; “Sıcak ile
arıtmada ya alevleme ve fırına koyma gibi “kuaı” veyahut
kaynatma ve baskı altında buğu fırınına sokmak gibi “yaş”
bir sıcaklıktan istifade olunur.”
Malûmat ve istifade cihetince “hastabakıcılık” bu yol­
da neşrolunan eserlerin birincisi demekte hiç tereddüt
etmiyorum. Kitabın birinci kısmı altı-yedi ciltlik fenn-i
teşrihi 175 sayfalık küçük bir hacme muvaffakiyetle top­
layarak ne kadar büyük suhulet ve kâfi derecede menfa­
at temin ettiyse ikinci kısmı dahi kat’iyyen fazla izahat ve
lüzumsuz beyanata girmeksizin tecrübe'ile kat’î lüzumu
anlaşılan malûmatı hâvidir.
İkinci cildin mukaddimesinde iyi bir hastabakıcının
evsafına dair sayılan şartlar mutlaka şu son senelerde
Sayı 108
hastabakıcılar üzerinde görülen yeni tecrübelere istina­
den yazılmış olsa gerektir. Biri diğerini müteakip zuhur
eden bu son harp hâilelerinde bin türlü seciye ve ahvâl-i
ruhiye sahibi tecrübesiz hastabakıcılarla yana yakıla dü­
şüp kalkan ve her çeşit uygunsuzlukları görüp geçiren
Besim Ömer Paşa Hazretlerinin bir baba nasihati tarzın­
da katiyetle söylediği mühim ve kıymetli derslerini dik­
katle okumak yanlız talebeye değil herkese pek çok fay­
dalar temin edecektir. Kitap her bir mühim bahsine dair
birer ders şeklinde ayrılmış ve sualler tertip olunarak tah­
sili kolaylaştırılmıştır.
Dünyanın ancak en mükemmel hastahanelerinde
bulunabilecek ameliyathane esbâb ve edevâtı hakkında
mufassal malûmat verilerek, resimleri ve kullanma usûl­
leri dahi birer birer gösterilmiştir. Asepsi ve anti-sepsiye
dair pek mühim tafsilatla beraber bunların yaralarına gö­
re tatbiki, usûl ve kavâidi hakkında fevkalâde güzel ve
müfid malûmat dermeyan edilmiştir. .. .yapmak için kul­
lanılan amelî usûllerin en ufaklarına kadar resimleriyle
beraber mükemmel izahat verilmiştir.
Kırmızı ve siyah kan damarlarından ve alelumûm vü­
cudun üzerindeki bir yaradan kan akması gibi haller
vukûunda bunların durdurulması için lâzım gelen ve bil­
hassa vücudun dahilinde kan boşanması gibi gizli vukû-
atın keşf ve teşhisine dair alâim ile o vakitler yapılması
icap eden umûmî tedbirler, yalnız bir hastabakıcıya değil
herkese bir doktor malûmatını verecek derecede değer­
li bilgilerdir.
İkinci cildin muhteviyatına dair uzun uzadıya söyle­
meyi fazla görerek ancak kısaca şunu söyleyebilirim; Has­
tabakıcılığı severek bu yolda vatana en mukaddes bir hiz­
met etmek isteyen ve bu isteğinde muvaffakiyet arzu
eden kadın erkek bir hastabakıcı mutlaka bu eseri temsil
edecek sûrette okumalıdır. Böyle bir sevgi ve arzu ile an­
cak şu mühim kitabı mükemmel mütalâa edenler elde
ettikleri bilgilerini kavî bir imanla tatbike çalışırsalar hiç
şüphesiz neticede tecrübesi az bir doktordan daha muk­
tedir bir meslek adamı olarak pişeceklerdir. İşte o zaman
hastahanelerimizde çalışmakta olan ciddî, vakur ve inti-
zamperver şu masterlerin yerlerini hep Türk hanımları
işgal edebileceklerdir. Zaten sağlam bilgi, derin malûmat
ve arzuya bağlı mesaî insanları ciddî, vakarlı ve inti-
zamperver bir meslek adamı yapar. Bu kadar değerli bir
eseri meydana koyan “Hilâl-i Ahmer Cemiyeti” şimdiye
Sayı 108 TÜRK YURDU
kadar bu kitabın çabuk ve fazla bir miktarda satılması yo­
lunu maatteessüf temin edememiştir. Yalnız hastabakıcı­
lara değil herkes için pek müfid olan bu eserin her kitap
mağazasının penceresinde gözükmesi mutlaka lâzım idi.
“Hilâl-i Ahmer” menfaatine olduktan sonra zannıma ka­
lırsa her kütüphane bu hususta fahrî hizmet etmeyi bile
esirgemezdi. Hâlbuki şimdiki harp zamanıyla doğrudan
doğruya alâkadar ve vatanın gayyûr müdafîleri olan aslan
gazilerimizin hayatlarıyla münasebeti! olan bu kitap, an­
cak Hilâl-i Ahmer müzeyyinâtı satılan yerlerde gizlenmiş
kalmıştır.
Şunu da unutmayalım ki, memleketimizdeki mües-
seselerin en fedakâr ve faal olan Hilâl-i Ahmer müessese-i
insaniyetkârânesine teslim olunacak cüz’î bir meblağa
mukabil böyle büyük ve kıymettar bir eser almak pek
kârlı bir hamiyette bulunmak demektir.
Lebib Selim
VEFEYAT
GOLTZPAŞA’NIN VEFATI
Türkler ve Müslümanlar büyük bir dostlarını kaybet­
tiler. Alman kadar Türk olan Goltz Paşa gaza meydanında
OsmanlI gazileri arasında İslâm’ın en büyük düşmanı İn-
gilizlere karşı cenkleşirken ebediyete göçtü. 73 yaşında,
uzun yolları, kızgın çölleri göze aldırarak tâ Bağdat’a ka­
dar gidip Altıncı Ordu’muzun emr ü kumandasını deruh-
de eden bu ihtiyar Osmanlı müşirinin azîm ve himmeti,
bugün menkıbeleri efsanevî bir güzellik ve kahramanlık­
la hafızalarımızda yer eden Köprülü Mehmed ve Tiryaki
Haşan paşaları hatırımıza getiriyor.
Goltz Paşa 30 yıldan beri Osmanlı ordusunun hocası
idi. Dünün ve bugünün kumandan ve zabitleri hep onun
tilmizleridir.
Osmanlı ordusunun muasır bir ordu hâline geçmesi­
ni isteyen Sultan Mahmud, zamanının en mükemmel as­
kerleri sayılan PrusyalIlara müracaat etmişti. 93 mağlûbi­
yetini müteakip hafidi de aynı an’aneyi takiben 70-71 ga­
liplerinden muallimler celbettirdi. 1883 senesinde Kaeh-
1er Paşa ile beraber İstanbul’a gelen Erkân-ı Harbiye Kay­
makamı Baron von der Goltz, Osmanlı miralaylığı rütbe­
siyle müessesât-ı askeriyenin tensik ve ıslâhına memur
edildi. Kaehler Paşa’nın vefatında Erkân-ı Harbiye-i
69
Umûmiye Riyaset-i Saniyesi de Goltz Paşa’ya geçti, Mek-
teb-i Harbiye’yi ve erkân-ı harbiye sınıflarını Fransız
usûlü boş nazariyatçılık ve riyaziyatçılıktan kurtarıp tatbi­
kata, arazi ve hayata çıkaran; mekâtib-i askeriyeye lâzım
ders kitaplarını hazırlayan; erkân-ı harp heyetini Osman­
lI ordusu teşkilât-ı cedîdesini tanzim ve tatbik eden Goltz
Paşa ile Alman ve Türk birkaç muavini olmuştur. Bu ci­
hetle diyebiliriz ki; Türk-Yunan muharebesinde Osman­
lIların galip gelmesinde ve Trablus harbi geçer geçmez
başlayan Balkan Heyet-i Müttefikası’na karşı muharebe­
den bir iki sene sonra dünyanın üç en büyük devletinin
savletlerine muvaffakiyetle mukabele eden Osmanlı or­
dusunun şerefli vaziyetinde merhum Goltz Paşa’nın him­
meti büyük bir âmili teşkil eder.
Goltz Paşa, gerek Osmanlı gerek Alman ordularında
merâtib-i askeriyenin en yüksek derecesine Prusya feld-
mareşalliğine ve Osmanlı müşirliğine hakkıyla irtika et­
miştir. Ölüm ona bütün hakikî askerlerin gaye-i emelleri­
ne muvafık bir sûrette harp meydanında kumandanlık
mevkiinde mülâkî olmuştur.
Goltz Paşa iyi bir kumandan olduğu gibi mümtaz bir
muharrir-i askerî idi. “Millet-i Müselleha” unvanlı eseri
19. asrın edebiyat-ı askeriyesinde enâfis-i âsârdan sayılır.
Müşir Goltz Paşa Hazretlerinin vefatından Osmanlı
ve Alman milletlerinin ve ordularının derece-i teessürü­
nü paşanın refika-i muhteremesine çekilen telgrafnâme-
lerden açık anlıyoruz. Ordu-yı Osmanî başkumandanı ha­
kan hazretleri ile vekili Enver Paşa, Madam von der Goltz
Paşa’ya telgrafnâmeler çekmişlerdir.
Başkumandan hazretleriyle vekillerinin buyurdukları
üzere Türk hakanı ve Osmanlı vatanı müteveffanın üfû-
lüyle kadîm, samimî bir dost, bir müşavir kaybetmiştir.
Milletimizin kara ve matemli günlerinde ona itimadını,
muhabbetini kalemiyle, deliliyle ispat ve izhâr eden ve
miktarları çok olmayan sadık dostlarından biri, belki bi­
rincisi Feldmareşal von der Goltz olmuştur. Bütün millet
onun hatırasını daima tebcîl edecektir.
“Türk Yurdu” Türk milliyetperverlerinin nâşir-i
efkârlarından biri sıfatıyla merhumun vefatından müte-
hassıl teessürâtını Osmanlı ve Alman müttefik ordularına
ve merhum paşa hazretlerinin aile-i muhteremelerine
arz ile taziye vazifesini ifâ eyler,
T ü rk Y u rd u
70 TÜRK YURDU
TÜRKLÜK ŞÜUNÜ
OsmanMarm İslâm Âlem ine Müstevli İngilizle-
re İkinci Mühim Galebeleri - İslâm âlemine tamamen
ve kat’iyyen hâkim olmak için o âlemin baş ve kalbi olan
Darülhilafet’i zapt ve hilâfeti izale kastıyla İstanbul’a
Kale-i Sultaniye’den taarruz eden İngilizlerle muavinleri
Fransızlar, hakan-halifenin kahraman ordusu tarafından
tard edilmişlerdi. Çanakkale Zaferi OsmanlIların İngilizle-
re birinci mühim galebeleri olmuştu.
Darülhilâfe-i hâzırayı zapt ve istilâ arzusunda bulu­
nan İngilizler aynı zamanda âlem-i İslâm’ın kadîm da-
rülhilâfesine, Bağdat’a doğru da yürüyorlardı. Bütün As-
ya-yı İslâmîde mühim bir mevki tutan Bağdat’ın sükûtu,
İngilizlerin fikrince kendilerinin kudret ve kıymetlerini
bilcümle ehl-i İslâm indinde yükseltecek, Hindistan Müs­
lümanlarının itaat ve sadakatini temin edecek, Afganis­
tan’ı hareketsiz bırakacak. Cenubî İran’ı taraflarına mey­
M ü d ü rü : Akçuraoğlu Yusuf
Sayı 108
lettirecek, hatta bir kısım Arabistan’da bile nüfûz ve tesir­
lerini artıracaktı.
16 Nisan 332 tarihiyle karargâh-ı umûmîden pek mü­
him bir haber tebliğ olundu. Kutülammare’de mahsur
bulunan General Townshend ordusu Osmanlı ordusuna
teslim olmuştur. Bu tebliğ-i resmîden İngilizlerin Bağdat
yolundan da püskürtüldüğünü anlıyoruz.
İstanbul’u uzaktan âdeta seyrettikleri hâlde oraya
uzatmak istedikleri elleri kırılan mağrur İngilizlerin Bağ­
dat’a hayli yaklaşan bu müfrezeleri aşağı gördükleri Asya­
lIlara on üç - on dört bin esir, birçok emvâl ve ganâim bı­
rakarak, çöllerde kumlar arasına girip yok olan nehirler
gibi yok oluyor. Kutülammare zaferi İslâm âleminin ci­
han çenginde İngilizler üzerine kazandığı ikinci -mühim
galebedir.
Osmanlı ordusunun bu pek şanlı zaferini “Türk Yur­
du” fevkalâde sevinçle alkışlar; yaşasın ordu!
‘K ader” Matbaası
 Û y

T ûkk M küu
Xûr'£leritt Tâidesine- Calışır

YIL: 4 5AYI: 109 (5 Mayıs 1532-1Ö Mayıs 1916)

û fc d e ^ ^ ^ ^ aC c ^ ç c ^ a ^

Anadolumuz: Köyümden Geliyorum’dan: N a zif a Gelin / Ispartalı H akk ı

Edebiyat: Asker Türküleri; Altın Taht / D o ğ a n

Oğuz-Ümit / Ali Fahri

Terbiye: Yeni Mektepler / M. R ahm i

Türk Dili Ne Kazandı? / U fak T ok tam ış

/ Flora A ım astil

Türklük Şuûnu: Reischtag Heyetinin İstanbul’u Ziyareti-

Türk Ocağı’n m Faaliyeti-GüçDernekleri-İzmir Akhisar’ında-

Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti / ***

İdareden /
Sayı 109 TÜRK YURDU
TÜRK YURDU
Türklerinfâidesine çalışır
mmoımuz
KÖYÜMDEN GELIYORUM'DAN: 12
' NA2İFA GELİN
Yine o gün yine o y o l... yine o sıkıntı... hâlâ On-
sekiz Ağustos.... hâlâ Akşehir’le Karaağaç arası... hâlâ ha­
vada o sıcak... hâlâ başımda o hum m a... hâlâ göğsümde
o yangın ... hâlâ ruhumda o bun ve bunaltı... araba dar,
gönlüm arabadan da dar... ne bakıyorum, ne görüyo­
rum... ne söylüyorum... ne dinliyorum. Enginlerde kayık
gibi çalkanıp gidiyoruz.
Yolun durak olacak bir yerine gelmişiz ki. Arabacı
Hüsnü “Burada duralım efendi” dedi. Çabucak atladı.
Torbaları astıktan sonra atlarına keyifli keyifli bakıp, “On­
lar yemi kesinceye kadar biz de karpuzu keseriz.” dedi.
Battaniyeyi katlayıp serdi. Bana minder yaptı. Sonra kar­
puzu getirdi. Ben arabadan yere sıyrıldım. Kör gibi, sağır
gibi ayakta duruyorum.
Az uzakta bir karaltı... yavaş yavaş bize doğru geliyor.
Hüsnü öyle dedi. Ben de baktım gördüm. Ayakta gezini­
yorum. “Otursan â efendi!” Oturdum. Bakıyoruz, bekli-
yomz.
Karaltı tam hizamızda, başı beyaz örtülü bir kadın...
sırtmda küçük bir küfe... elinde küçük bir deynek... siyah
zülüfleri dalga dalga çenelere kadar iniyor... güneşten
yanmış yüzü vaktiyle belki güzel de imiş. “Elverir efendi!
Böyle yerde böyle kadına bundan ziyade dikkat edil­
mez.”
Peki, lâkin ayakları? Ayakları potinli değil, çarıklı de­
ğil, çıplak... ayakları altında serilen halı değil, keçe değil.
73
Onbeş günde bir çıkar
toprak. Öyle toprak ki, geçenlerin ayaklarıyla döğüle dö-
ğüle kına olmuş. Lâkin ayağa yakılan kına değil, ayağı ya­
kan kına... gül renginde kına değil... kil ve kül renginde
kına... kızıl ve ruhlu kına değil, soluk,'hasta, ölü kına...
Bu taraf köylerinde kadınların başları örtülü, yüzleri
açıktır. Lâkin kadınla erkek arasında “uğurlar olsun” de­
me filân gibi selâmlaşma ve sözleşme yok. Ben burada
âdeti bozdum, bid’at yaptım. “Nereden geliyorsun ha­
tun?” dedim. Kadın cevap verd: “Karaağaç’tan” dedi.
- “Hangi köydensin?”
- “Gelegermi yanından.”
- “Ne sattın?”
- “Üzüm”
- “Okkasını kaç kuruşa?”
- “İki kuruşa”
- “Oo.. pahalı satmışsın. Çok pahalı.”
- “Topu iki okka efendi. O da şehirde bir dükkânda
iki okka geldi, bir dükkânda eksik. Yüz beş para bir ver­
diler, otuz para bir verdiler. Geçen yıllar bizim adam
eşeklerle götürürdü. Bin okka, yüz okka satardı. İki yüz
kuruş, üç yüz kuruş kazanırdık. Şimdi yıllar kötü oldu
efendi. Yerlerden bereket kalktı. Allah yarlığasın bizi!...”
Off deyip bağıracaktım. Bağırmadım. “Sen de otur
bakalım hatun!” O bizden iki üç adım öteye oturdu. Hüs­
nü dört parçaya ayırıp kabuğu içinde dilim dilim dildiği
karpuzun bir kaynağını işaretimle hatuna uzattı. Onlar el­
74
leriyle, ben çatalla yiyoruz. Kadın görmemiş olacak ki, ça­
tala dikkatle bakıyor gibiydi. “Sizin yaba(b gibi” dedim.
Başını salladı, gülümser gibi yaptı.
Ben ürperdim, yudundum... bunu belli ettim olmalı
ki, hatun sordu:
- “Susadın mı efendi?”
- “Hayır susamadım. Sen susadınsa su var.”
- “ He! Ben susadım. Ah bir maşrapa su olsa...”
Hüsnü matarayı getirdi. Ağzındaki nikel bardağı taşa
taşa doldurdu, sundu. Kadın aldı, içti. Yanık dudakların­
da, yapraksız gül çalısında gonca gibi birşey belirdi. İşare­
timle Hüsnü bir daha doldurdu, verdi. Kadın bu defa su­
dan ziyade bardağa bakıyordu. İçimden kaynar birşey ge­
çiyor gibi oldu. Benim de yüreğimde galiba bir damla kan
gonca gibi tomurdu. Fakat açılmadı. Kuru dalda tomur­
cuk gibi düğümlendi, kaldı.
Zeval vakti idi. Araba gölge yapmıyordu. Ben yine
yutkundum. “Çok sıcak” dedim. Hüsnü hopladı. Araba­
dan şemsiyeyi getirdi. “Olmaz tutamam.” dedim. “Ben
tutarım efendi.” dedi. “Olmaz.” dedim. Kadın müdahele
etti. “Tusun tusun efendi.” dedi. Açtım. Bir elimle başım
üstüne tuttum. Onlar güneş altında serin ve müsterih...
ben şemsiye gölgesinde yanık, boğuk, oğunuk, düşün-
gen... Ya kadının karnı aç ise... Hüsnü de düşündü ola­
cak, kalktı. Arabadaki pide parçasıyla zeytin bakiyesini
getirdi. Kadın “Hayrın gele oğlum” deyip bunun birazını
gazete kağıdının ucunda topladı... kalanını yemeğe ko­
yuldu. Anladık, alıkoyduğunu köye, ihtimal çocuğuna gö­
türecek.
“Adın ne hatun?” dedim. “Nazifa Gelin” dedi. Meğer
ki, Nazifa Gelin’in de benden soracakları var imiş.
- “Sen Akşehir’den mi geliyorsun efendi?”
- “Evet.”
- “Oraya İstanbul’dan mı geldin?”
- “Evet.”
- “Bizimki de İstanbul’a gittiydi. O şimdi Ezine’de,
mektup geldi. Kâfir Moskofları kırmışlar, gebertmişler.
ÇelibamG) Çanakkale’de şehit düştü. Üç çocuğu öksüz
kaldı.
( ü Harmanda ot ve sap atmak için üç parmaklı, dört parmaklı ağaç kürek.
0 ) Kocanın erkek kardeşi, kayın... Aslı "Çelebi Ağa" olmalı.
TÜRK YURDU Sayı 109
Sormalı, öğrenmeli, dinlemeli, anlamalı. Lâkin ne di­
yeyim ki, bende o tahammül yok. Sözü değiştirdim.
- “Üzüm parasıyla ne aldın?”
- “Otuz beş paralık tuz... a|tmış paralık şataf basma...
beş paralık boncuk... beş paralık inci... beş paralık leble­
bi.
Beynimin içinde patlama nevinden birşey oldu. Ea-
kat hiç belli etmedim. Kuru soğuğu sakin hava gibi suale
devam ettim.
- “İnci boncuk ne olacak?”
- “Benim kız Ayiş’in (Ayşe) başına boynuna. Basma
da ona leblebi de o yer, biraz da Çelibam’ın öksüzleri...
Ayiş’i bir görsen efendi!”
- “Güzel mi?”
- “Doğan... şahin... bülbül. Şimdi başlamıştır. Ana,
cel, cel, cel...”
- “Köyde ona kim bakar?”
- “Benim eşim (ortak) kör kız...
- “Demek eşin var? Demek kocan üstüne evlendi?
- Ben evlendirdim efendi dizit için!
Nazifa Hatun ortağından doğan kızı Ayiş’i o kadar se­
viyor ki, böyle yahşi çocuk olamaz. Böyle akıllı çocuk şe­
hirde de yoktur. Ayiş Nazifa’ya “ana” der. Kör kıza “abla”
der. Onun anası Nazifa. Kör kız onun anası değil ki... sa­
de doğurucusu... Allah öyle dilemiş de... Nazifa onsuz
duramaz. Dağa gitse, tarlaya gitse, harmana gitse, şehre
gitse kulağına birisi fısıldar: “Karı durma eve koş” der.
Kör kız kör değil mi ya? Görmez de belki birşey olur!...
Nazifa Hatun Ayiş’in yanına koşmak için sabırsız gi­
biydi. Ben de ondan daha sabırlı değildim. Maahaza bazı
şeyler soracaktım. Birşey de rica edecektim; “ortağına
kör kız dem e” diyecektim. “Üzüm parasından kalan yirmi
beş para ne oldu?” diyecektim. “Köyde ne var ne yok?”
diyecektim. “Harmanlar nasıl oldu? Nadaslar nasıl ola­
cak?” diyecektim. “Borçlular borçlarına birşey verebildi
mi, alacaklılar ne yaptı?” diyecektim.
Birşey diyemedim. Cebimde kalmış birkaç onluğu
hatuna uzattım. Aldı, “Kör kıza götüreyim.” dedi. “Kör kız
Sayı 109
okur efendi... Sana, senin ölmüşlerine sabah akşam Te-
bareke okusun.”
Dişimi sıktım, dilimi tuttum. “Yarabbi, sen sabırlar
ihsan et bana” diyordum.
Kalktık. Ayrıldık. Uğurlar olsun, artık gidiyomz. Biz
Karaağaç’a doğru, o köyüne doğru. Biz araba içinde, göl­
gede rahat. O açıkta güneş altında, yayak ve yalın ayak...
Ispartalı Hakkı
EDEBİYAT
ASKER türküleri
1-ALTIN TAHT
Yürüyüş
Yüreğimiz çarpar Allah yolunda,
Biz bu yolda şanlı gezmek isteriz.
Hem bu vatan hem padişah yolunda.
Her şeyini feda eden askeriz...
Arkadaşlar sıkı basın. Bu toprak
Mutlak bize bir altın taht olacak
Hakanımız, sultanımız, babamız!
Seni candan, hem yürekten severiz.
Biz dinimiz, devletimiz, obamız
Aşkı için kurban olan askeriz...
Arkadaşlar sıkı basın. Bu toprak
Mutlak bize bir altın taht olacak
Biz bilmeyiz ölüm nedir? Bir yerde,
Muradımız yaşatmaktır devleti...
Korku yoktur bizim gibi askerde
Şehit olan er yaşatır milleti...
Arkadaşlar sıkı basın. Bu toprak
Mutlak bize bir altın taht olacak
Doğan
OĞUZ - ÜMİT
Aziz hanım kızım sana
Onun mini mini başının içinde, vakit vakit parlayan,
bir gizli güneş vardı. O güneşin tarih-i tekvinini tamam
bir sıhhatle kaydetmek mümkün değildir.
TÜRK YURDU 75
Babası, 10 Temmuz sene 1324 tarihinden mukadde­
me ait senelerin mahbeselerini, menfalarını tatmıştı. Bu
tarih, vatanda bir yeni devir açınca, İstanbul’a geldiler.
Şimdi mini mini kızları mektebe gidiyor. Baba talim ve
terbiyeye ait bütün mevcudât-ı fikriyesini, bütün emelle­
rini, meramlarını o küçük başın içinde oyun ve eğlence
tarzında hareketlerle takrir ve tesbite çalışıyor ve aynı za­
manda yavrusunun mektepten aldığı bilgileri de ufak
ufak sorguluyor, saf ve tatlı yoklamalarla okşuyor, büyü­
tüyordu.
Seneler geçti. Bir gün onlara köprüde rastgeldim.
Baba kız yanyana babanın gözlerinde mesut bir tebes­
süm parlıyor, mini mini hanım kızın gözlerinde masum
bir zekâ tebessüm ediyordu. Görünüyordu ki; baba,
evlâdına yoldaş olmaktan büyük bir saadetle münşerih;
hanım kız, babasına arkadaşlıktan en tatlı bir sevinçle
münbasitti. Boyu ve siması henüz çocuk, fakat babasının
omuzuna yetişmiş olmaktan tatlı ve sevimli bir gurur ile
dalgalanıyor gibi duran başı ipek, krem rengi, zarif bir ör­
tünün içinde ne kadar güzel ve onu bir çift siyah pırlanta
ile tetvic eden gözler ne kadar parlaktı.
Bu simanın ve gözlerin ifşa ettiği zekâ o güzel başın
içine hayli şeyler toplamış ve orada zerre zerre toplaya­
rak bir nur kitlesi biriktirmiş olmalıydı.
Her Türk fevkinde büyük bir güneş, büyük fakat giz­
li, gayr-i m eri bir güneş parlıyordu. Türklük ve Turan gü­
neşi ...
“Nabızlarımda ot, çünkü ilim için müphem
Kalan Oğuz Han’ı kalbim tanır tamamiyle
Damarlarımda yaşar şan ve ihtişamıyle
Oğuz Han, işte budur gönlümü eden melhem
Vatan ne Türkiye’dir Türklere ne Türkistan
Vatan büyük ve müebhed bir ülkedir: Turan... ”
Şiiri onun a’mâk-ı canında bir makam-ı muallâyı perestiş
bulmuş gibiydi.
Bir gün evin içinde, evvelâ endişeli, sonra telâşlı ve
amîk bir sevinçle ihtizâz eden mühim bir inkılâp oldu. Ai­
lenin sicill-i mevcudatına bir vücud-ı zaîf dahil olmuştu.
İşte yarım saatten beri ev, bir erkek yavruya da mazhari­
yetin sevinciyle çırpınıyor. Herkes birbirini ve hepsi yor­
gun anneyi tebrik ediyor ve evin hanım kızı ellerini çırpa­
76 TÜRK YURDU
rak annesinin yüzünü gözünü öperek öyle seviniyor,
amîk ve müzdad sevincini sine-i zem ve safında öyle hıfz
ve ketm edemiyordu ki, Nevzat’ın kundağı yanından sa­
atlerce ayrılamadı.
* katli ve çok hassas baba, kızının mutlaka birşey düşündü­
F ak at... şimdi bir senedir leylî olduğu mektebi her­
hangi bir sebeple terk edemezdi. Evi velvele-i sürüm
içinde bırakarak mektebine gitti. Bu haftanın dersleri
onu şimdiye kadar hiç hissetmemiş olduğu bir ezâ ile
iz’âc etti ve günler asla bitmiyordu. Her kitabın içinde,
her sahifenin arasında, her yerde, her hâlde yavru karde­
şinin nazik ve yumuşak hayalini görüyor, baba bucağının
sevinç terennümâtını işitiyordu.
Oh... nihayet, perşembe gelmişti ve beybabası yarım
saatten beri intizar odasında kızını bekliyordu.
Baba - kız gözlerinin en derinliklerinde, en şâd-ı sa­
adetlerin nurları parlayarak birbirlerine bakıştılar ve me­
sut bir hararetle öpüştüler. Artık eve gidiyorlar.
O soruyor, baba cevap veriyor. İkisi de birbirlerinin
kalplerine, kalplerinin en derinliklerine hulûl etmiş bir
hararet-i şefkat ve samimiyetle soruşuyorlar, konuşuyor­
lar, gülüşüyorlardı.
Birden güzel mektepli hanım sustu. Bilinmez nasıl
âni ve seri bir hissin, bir hâdise-i fikriyenin müdahalesiy­
le mektepli hanımın siması kızardı, gözleri düşündü, bir
an tereddüt geçirdi. Babasını dinliyor gibiydi. Fakat işitti­
ğinin ve anladığının farkında değildi. Şu anda babası: “Kı­
zım söylediğimi anladın mı?” dese, o: “Evet anladım.
Hepsini dinliyorum.” diyemeyecekti. Çünkü başının içi
öyle meşgul, müzdehim, karışık ve sıkılgan bir kararsız­
lıkla meşguldü ki, babasının rn'ini mini kardeşine dair ver­
diği bir haftalık tafsilâtın bir kelimesini bile sanki işitme­
miş ti.
Onun dimağı bir noktada idi. Kendi derunundan
yanlız onu işitiyor, yanlız onun cevabını istiyordu. Acaba
beybabası küçücük kardeşinin adını koymuş muydu? Ve
acaba ne koymuştu?
Bunu sormak istiyor, fakat soramıyordu. Sual için
dudağının her kıpırdanışını bir tereddüt, bir cesaretsizlik
zabtediyor. Babasıyla o kadar teklifsiz, babasının o kadar
gözbebeği olduğu, her isteğini onun dizlerinin dibinde
Sayı 109
gülerek, şaklayarak serbestçe söylemekte şimdiye kadar
hiçbir defa tereddüt kalmadığı hâlde şimdi, “beybaba
kardeşimin adını koydunuz mu?” diye soramıyordu.
Onun bu tereddütünden, durgunluğundan çok şef­
ğünü kendisinden birşey sormak istediğini anladı, sordu:
- “Ne düşünüyorsun kızım?”
- “birşey düşünmüyorum beybaba... sizi dinliyorum.”
- “Hayır birşey düşünüyorsun saklama. Hem bana
birşey söylemek istiyorsun galiba? Söyle bakayım, birşey
mi istiyorsun?”
- “Hayır beybabacığım birşey soracaktım ama...
- “Sor kuzucuğum, sor bakalım, seni dinliyorum.
Şimdi kendi elini avucunun içinde tutan baba elinin
üzerine öbür eliyle de sarılarak onu kendi ellerinin tema­
sından çıkan derûnî, sıcak ve medîd bir buse ile sanki öp­
tü, öptü, öptü ve söyledi:
- “Beybabacığım kardeşimin adını koydunuz mu? di­
ye soracaktım.”
- “Hayır kuzucuğum daha koymadım. Bakalım, düşü­
nüyorum.”
Bu cevaba sevinerek ve kızararak cevap verdi:
- “Öyle ise beybaba, müsaade eder misin kardeşimin
adını ben koyayım?...”
- “Elbette kızım, haydi bakalım. Kardeşine güzel bir
isim bul.”
Oh... Şimdi ne kadar daha çok mesut idi. Kardeşine
öyle bir isim bulmak istiyordu ki, o ismin ifadesi kendi
âmâl-i kalbiyesinin tezahürü olsun. O isim yâd edilince
onda Türklüğün menbaı, şanları, mefkûresi tecellî etsin.
Bu haftanın ders saatlerini de, hatta saatlerin bütün,
cüzlere ayrılması kabil olamayacak kadar küçük anlarını
bile bu isim aramak meşguliyet-i dâimesi istilâ etmiş ol­
du. Buna mâni olmak elinde değil idi. Onun küçücük ba­
şı isteyerek, istemeyerek hafi ve galip bir kuvvetin
mahkûmu, daima kendi âmâl-i ruhiyesinin ifadesi olacak
ismi arıyordu.
Sayı 109 TÜRK YURDU
O isim şiOıdiye kadar işitilmemiş, düşünülmemiş,
bulunmamış birşey olmalıydı. Bir an bulur gibi oldu. Fa­
kat onu başının içinde seri, mütemadi ve çalak, yuvarla­
narak koşan ve karışan kelimelerin arasından tutup çıka-
ramıyordu ki...
Hayır olmuyor, olamıyor. Öyle bir isim, öyle bir ma­
nanın hâmili bir kelime, bir âdem istiyordu ki; telaffuzun­
da mazisi, hâli ve bilhassa istikbâli ile muazzam Türklü­
ğün tarihini, hayatını ve mefkûresini ihtizâz ettirsin.
Oh... o, bu sevgili, pek sevgili vatan için neler, yarab-
bi neler istemiyordu, neler ümit etmiyordu. “Ah, ümitle­
rim” dedi. “Onları iki kelimenin içine sığdırabilsem ve o
iki kelime kardeşimin ismi olsa.,.”
Bir anda gözleri parlayarak durdu. Tekrar düşündü,
gözlerinin içinde “Ümit”in nurları ateş almıştı. Evet
“ümit” pek iyi idi. Ü m it.. Ümit!.. İstikbâli. Onun cûşacûş
füyuzâtını, mahdut ve münevver, bu mütevazı ve sessiz
kelimenin içinde bir güneş parlaklığıyla hissediyordu. Fa­
kat yanlız bununla bitmiyordu k i ... Yarın beybabası gele­
cek, onu mektepten alacaktı ve o işte bir haftadır karde­
şinin adını bulamamıştı. Kuru bir ümit ile beybabasının
karşısına nasıl çıkacaktı?
O gece yattığı vakit başı çok yorgundu ve uykuya o alâkadarlığın uyandırılmasına çalışılır, zemin hazırlanır.
kadar ihtiyacı varken saatlerce uyuyamadı.
Bu mini mini başın uykudaki faaliyeti daha semereli
zuhur etti. Sabahleyin uyandığı vakit rüyasının kahrama­
nı dudağında terennüm ediyordu.
- “Oğuz... Oğuz! Niçin olmasın? Oğuz - Ümit!..,
- “Oh ne kadar güzel... ve eminim daha güzel, daha
Turan bir isim bulmak kabil değildir.” diyor ve ilâve edi­
yordu:
- “Benim sevgili kardeşim Oğuz Turanî’nin şan ve
satvet-i istikbâline muallâ bir ümit olsun!,..
Ve artık belki şimdi aşağıda intizar odasında bekle­
yen beybabasının huzumna sevinerek, bahtiyar olarak çı­
kabilecekti.
15 Nisan 1332
Ali Fahri
77
TALİM UE TERBİYE
YENİ MEKTEPLER
AlmanyalI Hermann Lich’in mektebini izah ederken
yeni mekteplerin ana hatlarını çizmiştik. Şimdi de bilu-
mûm yeni mekteplerin müşterek noktalarını alarak bir
kroki yapalım:
Yeni mektep, çocukları hava ve güneşten bol bol is­
tifade ettirmek ve sun’î olan mektep hayatını hakikî haya­
ta daha ziyade yaklaştırmak maksadıyla tesis olunmuştur.
Yeni mektep gençler için maddeten olduğu kadar
manen de tehlikeli olabilen şehirlerden uzak, tozsuz ve
âsude bir çiftlikte sıhhati ve yaşamak meserretini tezeh-
hür ettiren hava, ziya, çimen, orman ve çiçekler... ara­
sındadır, Fecr-i hayatta en mühim olan şey nefsine sahip
olmayı öğrenmek, onu kuvvet, azîm, yeni bilgilerle zen­
gin kılmayı ve yaşamak sanatını öğretmektir. Bunlar için
en uygun yer sine-i tabiattır.
Yeni mektepte dersler, hafızaya yükletilmez. Henüz
anlayamayacağı bir şeyi çocuğun kafasına zorla ithale ça­
lışılmaz. Öğretilecek şeyde çocuğun alâka ve menfaatine
(interet) istinat olunur. Henüz başlamamış ise evvelâ bu
Ahlâk hususunda çocuğa: “Şöyle yapacaksın” diye
vaktinden evvel olması dolayısıyla çocuğun ruhuna tesir
edemeyecek ihtar ve tekliflerde bulunulmaz. Çocuğun ti­
caret hayatından sonra bizzat intizam ve iyiliği his ve bu
hislerin iyiliğe tevafuk ile bir hareket ile çocuğun deru-
nundan inkişaf ve tezehhür etmesi beklenilir.
Yem mektepte hayat sade ve sıhhîdir. Hava ve gü­
neşten mümkün olduğu kadar çok istifade edilir. Hava
müsait oldukça dersler ve yemekler sahradadır. Akşam
kıraati yıldızlı semâ altındadır. Elbise hafif ve kullanışlı
(pratik) dır. Yumuşak iç çamaşırı, spor ceketi ve kısa pan­
tolon. Tagaddî sadedir. Çok sütlü şeyler, yumûrta, sebze,
unlu şeyler, meyve, âzât ve baharat çocukların az fakat
sık sık yemeleri muvafık olmakla günde beş kere yemek.
Çocuklar günün iki üç saatini hayvanlan gütme, zira­
at veya marangozluk işlerine hasrederler. Mektepte
öküz, inek, beygir, koyun, arı, tavuk, ördek... vardır.
78 TÜRK YURDU
İstihlâk olunan ekmek, sebze, meyve, süt, yumûrta,
bal... çocuklar tarafından istihsal olunur. Masa ve saire gi­
bi mobilya,- kezâ çocuklar marifetiyle imal edilir. Demir­
ci, papuççu da çocuklardandır.
Çocukların tekâmülü için oyun lâzımdır. Yeni mek­
teplerde serbest veya futbol gibi kaide altına alınmış
oyunlar ve kış sporları mebzuldür,
On-on beş günde bir hocalarla beraber tenezzüh;
mehasin-i tabiata tecellîgâh tepeleri, ırmak kenarlarını,
tarihî yerleri, müzeleri, darü’s-sınaaları ziyaret. İlkbahara
doğru derslere birkaç gün fasıla vererek gerek yayan ge­
rek bisiklet ile civar memleketleri gezmek, yaz tatilinin
ihtidasında yine hocaların riyaseti altında on gün kadar
dağlarda ovalarda dolaşmak.
Sabahları bir çeyrek saatte iki kilometrelik yürüyüş.
Öğle sonraları ikiden dörde kadar oyun, cimnastik. Son­
ra marangozluk, dikiş, aşçılık gibi işlerin mebâdisi. İş ve
sporda çocukları yorgun düşürecek kadar ifrâta varılmaz.
Yeni mektep, elsine-i ecnebiye için şakirdânını o lisa­
nın tekellüm olunduğu muhite gönderir. Meselâ Alman­
ya’daki Lich, talebesini, İngilizce öğrenmek için İngilte­
re’deki yeni mekteplere ve İngiltere’deki yeni mektepler
de Almanca için Almanya’daki yeni mekteplere gönderir­
ler,
Mektepte derslerin tatbikatı icra olunur. Şakirdân
telgraf ve telefon ilh... tesis ederler. Belçika’da Mösyö Fa­
na Vaskontrellos’un şakirdleri mektepte telsiz-telefon bi­
le kurmuşlardı.
Yeni mekteplerde çocukların sıhhatine çok dikkat
olunur. Her çocuğa mahsus sıhhat varakaları kemâl-i iti­
na ile tutulur. Buna, girdiğinden itibaren çocuğun boyu,
sikleri, vüs’at-i sadrı... kayd; her üç ayda bir bu iş tekrar
ve muayene-i tıbbiye neticesi dercolunur. Yeni mektep­
lerde doktor, mürebbinin kavildaşıdır.
Mektep tabibi çocuklara gıda, teshin, nezafet ilh, gi­
bi hıfzussıhha mesâili hakkında mücmel malûmat verir.
Bir kaza vukûunda ittihaz edilecek ibtidaî tedbirleri öğre­
tir.
Yeni mektepler, münevver zekâlı, bildiğinden istifa­
de eden gençler yetiştirmek ister, hafızayı mücerred
malûmat ile doldurmak değil. Bununla beraber dârülfü-
nûna kabul ettirecek bakalorya imtihanları malûmatını
vermeyi de ihmal etmez. Şurası doğrudur ki, ilk seneler­
Sayı 109
de yeni mektep şakirdi malûmatça resmî mektep talebe­
sinden geridir. Fakat son senelerde onlara yetiştiği sabit­
tir. Bundan başka yeni mektep şakirdi dârülfünûnda ve
hakikî hayatta çok daha ziyade muvaffakiyet gösteriyor.
Mekâtib-i Tâliye, tedrisâtta nefî mi yoksa bilâ-ivaz
(desinteresse) bir gaye mi takip eylemelidir? Her iki şık­
kın müdafiileri var. Yeni mektep bunların ortasını alır.
Çocuk on iki yaşından sonra ana lisanı ve ecnebî lisanlar,
tarih, coğrafya, tarih-i tabiî ve riyaziyat şubelerinden biri­
ni mecburî olarak takip eder. Bu mecburî derslerin ya­
nında senesine göre üçer aylık ihtiyarî dersleri de vardır.
Yeni mektep, umûmî terbiyeyi (culture generale)
tervîc eder. Fakat çocuğu bitab düşüren ansiklopedik
terbiyenin aleyhtarıdır.
Terbiye-i müştereke, gıpta ve gayret hislerini kamçı­
lar, taklit melekesini kuvvetlendirir, neşe ve şetâret verir.
İyi, fakat bu iyilikleri yanında şu mahzurları da vardır. Sı­
nıfta çocuklar muhteliftir, kimi âteşîn zekâlı, kimi ağır zi­
hinli, aklı ermez veya asabidirler,.. Parlak zekâlılara ders
kolay gelir, kulak vermezler. Hâlbuki aynı dersi aklı er­
meyen çocuklar anlayamaz. Asabî olan çocuklar için
derslere az ve mümaresât-ı bedeniyeye çok zaman ayrıl­
mak lâzım gelir. Bu ferdiyetlerin ayrı ayrı nazar-ı dikkate
alınması lâzımdır. Bunun için yeni mekteplerde “müte­
harrik sınıf’ usûlü tatbik olunur. Çocuklar seviyelerine
göre gruplara taksim olunur. Meselâ, elsine-i ecnebiye
dersinde aynı seviyede olan çocukları sınıflarına bakıl­
maksızın hep bir araya getirilerek ders verilir.
Yeni mektep birer saat müddetle günde dört beş
türlü ders okutarak çocukların dikkatlerini darmadağın
etmez.
Filhakika derslerin değiştirilmesine ihtiyaç vardır.
Fakat bir gün içinde mevzuyu büsbütün değiştirip arala­
rında hiç münasebet olmayan bir dersten diğer derse at­
lamak, sonbahar görmeksizin Temmuz sıcaklarından Kâ-
nûn soğuklarına geçmek gibidir. Bahsedilen mevzu üze­
rine vakti tespit edip alışabilmek için lâ-akal yarım saat
bir zamana kadar ihtiyaç vardır. Çocuk mevzuya ünsiyet
hâsıl etmeye başladığı zaman ders müddeti hitam bulu­
yor.
Yeni mektepler bu mahzuru izale için şuabât-ı ilmi
üçer aylık devrelere taksim etmiştir. Filân m üddet zarfın­
da, meselâ tarih, coğrafya okunur. Pek çok dikkat iste­
Sayı 109
meyen derslerin müddeti, hâsıl olan ünsiyetten istifade
etmek için iki-üç saat olabilir. Laboratuvar işleri ve tahar-
riyat-ı şahsiye ile meşguliyetler tenevvu ettirilerek çocuk­
ların heves ve alâkaları daima uyanık bulundurulur.
Yeni mektep binası memleketin mimarîsini temsil
eder. Salonlarında, dershanelerinde birer nümûne-i
hüsn ve asalet olan tablolar vardır. Her şey yerli yerinde,
ahenkdar bir muhittir.
Her yeni mektep musikiden istiâne eder. Hep birlik­
te şarkı, talebeden mürekkep orkestra, yemekten sonra
musiki muallimi tarafından çalınan müntehab parçalar.
Yeni mekteplerde self-government usûlü carîdir. Ço­
cuklar bir hükümet gibi “mektep cumhuriyeti” teşkil ile
reis, nezafetten mesul olacak belediye heyeti, inzibatı te­
min edecek zabıta... ilh. intihab ve bu sûrede kendi ken­
dilerini idare ederler.
Hocalar talebenin oyununa iştirak eder. Çocukların
alâkadar olduğu şeylerle alâkadar olurlar, suallerine ce­
vap verirler, hâsılı, çocukların hakikî dostudurlar.
Yeni mektepler çocukların teşebbüs-i şahsîlerini de
terbiye eder. Meselâ haftanın bazı öğle sonraları ihtiyarî
meşguliyetlere ayrılmıştır. Çocuk istediğini yapabilir. Fa­
kat ne yapacağım bilecek ve iyi yapacaktır.
Bu ihtiyarî meşguliyetler; fotoğrafçılık, karakalem,
suluboya resim, fennî ve edebî lâyihalar, kimya veya hay­
vanat preparasyonları ilh... dir. Bazı gün çocuklardan biri
bir tenezzühe, kolleksiyonuna, çiçek toplamaya, tabiata
nazaran bir kroki yapmaya, kendi kendine birşey okuma­
ya veya sadece oynamaya gidebilir.
Bu ihtiyarî saatlerdeki mesaîden meydana gelen eşya
için senede iki kere mektepte sergi açılır.
M. Rahmi
mimli
GEÇEN YILDA TÜRK DİLİ NE KAZANDI?
Başı yıl 5, cilt 10, sayı 3'tedir.
Millî T eteb b u lar Mecmuası - Tetebbu edeceği sa­
halardan biri “lisaniyat” olan bir encümenin neşriyatı va­
sıtası olan bu mecmua Türk dili için şükrana değer bir ka­
TÜRK YURDU 79
zançtır. Birinci sayısında Köprülüzâde Euad Beyin “Türk
Edebiyatında Aşık Tarzının Menşei ve Tekâmülü” ile Za-
hîrüddin Babür Şah’ın “Risâle-i Validiye Tercümesi”
fenn-i lisan (philologie) nokta-i nazarından çok mühim­
dirler. Bunların evvelkisi Osmanlı Türkçesinin, İkincisi
Çağatay Türkçesinin tekâmül safhalarını gösterirler. Ba-
bür’ün risâlesine tahlilât-ı lügaviye ve lisaniye nokta-i na­
zarından verebileceğimiz kıymet, edebiyat tarihi nokta-i
nazarından hâiz olduğu kıymetinden daha büyüktür.
Millî Tetebbular MecmuasTnın ikinci sayısında “Orta
Asya Türkçesi Üzerine Tetkikler” makalesi memleketi­
mizde az bilinen bir dilden, Macarcadan tercüme edilmiş
bulunmak ve lisaniyat ile uğraşanlar için hayli müfid bir
rehber olabilmek itibarıyla pek mühimdir.
Babür Şah’ın bu sayıda olan “Gazeliyat”ı geçen sayı­
da olan “risâle-i Validiye Tercümesi”nden daha ehemmi­
yetlidir. Zira “Risâle-i Validiye Tercümesi” bir tercüme ol­
mak dolayısıyla Babür Şah’ın hüviyet-i ruhiye ve şahsiye-
sinden kat’î bir haber veremez. Gazeliyat’ı ise bilâkis Ba­
bür Şah’ın hüviyeti demektir. Gazellerinde olan samimi­
yet de bu fikri takviye eder.
Mecmuanın bu sayısından itibaren dercine başlanı­
lan “El-Irad fi’l-Hikâyeti’s-Selçukiye”de de dikkatli bir
mütetebbi için lisan ve lügat cihetinden itibara değerli
birkaç kelime vardır. Bu risâlenin tarihî kıymeti ise ayrıca
zikre şâyândır.
Millî Tetebbular Mecmuası’nm üçüncü sayısında, ge­
çen sayıda başlayan “El-Irad” ile “Gazeliyat” m mâbadi ve
“Türk Musikisine Dair Tetebbular” makalesi yine lisan ci­
hetinden bir derece hâiz-i kıymettirler. Musikiye dair ma­
kalede bilhassa şâyân-ı dikkat birkaç eski lügat tam yerin­
de kullanılmıştır. Gökalp Ziya Beyin “Eski Türklerde İçti­
maî Teşkilât” makalesine gelince, İlmî bir kıymeti hâiz
olan bu eser ayın zamanda lisanî kıymete de mâliktir.
Zannımızca İçtimaî cebriyeye inananların usûl ve tetkika-
tı üzerine kurulan bu eser, aynı zamanda lisanî tetebbu-
atın bizim için nelere yarayacağını ve ne kadar lâzım ol­
duğunu da gösterir. Tetkikat-ı lisaniyeden istiâne ile yazı­
lan bu büyük makaleye mevzuunun ehemmiyet ve bü­
yüklüğüne binaen ileride bir lisanî mütalâa tahsis edece-
ğiz.
Görülüyor ki. Millî Tetebbular Mecmuası’mn lisanî
kıymeti onu Türk dilinin 1331 senesi kazançlarının bü­
80 TÜRK YURDU
yüklerinden saydırmaya yetecek kadardır. Münderecâtı-
nın daha sade bir Türkçe ile yazılabileceği mütalâası hatı­
ra gelebilirse de, endişe edilecek bir mesele değildir.
Köprülüzâde Fuad Bey gibi bir Türk zekâsının elinden
geçen bir mecmua elbette bu kusurunu da yavaş yavaş
giderir.
RİSALE VE HTAPLAR
Matbuat-ı mevkutenin Türk dili faydasına çalışmasını
sayıp geçerken “Gayr-i Mevkut Matbuat”ın hatıra gelme­
mesi bittabi mümkün değildir. Geçen makaledeki izaha­
tımızdan matbuat-ı mevkutenin İstanbullu kısmının hay­
li çalışmış olduğu anlaşılmıştı. Şimdi milliyet nokta-i na­
zarından az çok ehemmiyeti hâiz olan ufak tefek risâlele-
ri, büyük küçük kitapları sathî bir sûrette gözden geçire­
ceğiz.
Cam-ı Cem-âyin - Kitap muhibbi ve kitabiyat âlimi
Ali Emirî Efendi tarafından “Nevadir-i Eslâf’ külliyatının
beşinci cüz’ü olmak üzere neşredilen şu küçük risâle
edebiyat tarihi cihetinden birçok madde (materyal) ver­
diği gibi lisaniyat nokta-i nazarından da tetkik edilmeye
değer birçok eşhas adı ve oldukça müstesna hususiyet
gösteren bir üslûp ve münderice-i lisanî meydana koyu­
yor. “Nevâdir-i Eslâf’ külliyatının 4 ve 6. cüzleri olan “Çin
ve Hıtay Sefaretnâmesi” ve “Mardin Mülûk-ı Artukiye Ta­
rihi” kezâlik kısmen aynı kıymeti hâizdirler ki, bu cihetle
bunların nüshalarının çoğalmasını da Türk dili için bir ka­
zanç saymak lâzım gelir. Son zikrettiğimiz iki risâle Türk
tarihi cihetinden de oldukça mühim şeylerdir. Millî tari­
himiz ile meşgul olanlar için mehaz olabilirler.
Dîvânu Lügati’t-Tüfk -1331 yılında Türk dilinin el­
de ettiği iki en büyük kazancından biri Dîvânu Lüga-
ti’t-Türk’tür. Âdeta varlığından bile kimsenin haberi yok
gibi bir kütüphanede uzlet-perverâne yaşayan bir kitabın
birdenbire nüshası çoğalarak meydana çıkıvermesi Türk
dili için ve Türk dilini tetkik etmek isteyenler için âdeta
bir hâdise teşkil eder.
Türk Yurdu’nun 9. cildinin 156. sayfasında Dîvânu
Lügati’t-Türk’ten bahsolunmuştu. Biz şimdi o yazdıkları­
mıza bir-iki mütalâa daha ilâve etmek istiyoruz; böyle bü­
yük ve ciddî tetkikat için mehaz ve senet olabilecek eser­
ler daima bir fihrist ve rehbere mâlik olmalıdırlar. Fihrist,
Sayı 109
tetebbu ve tetkik erbabı için birçok kolaylıklar temin
eder. Onları lüzumsuz yere vakit sarfetmekten saklar. Ba­
sılan üç-beş bin nüshasını mütalâa eden erbâb-ı tetkikin
vaktini zayi etmektense onu bastırırken nezaret eden ve
tashihini yapan bir veyahut birkaç adamın birkaç gün
vaktini fihrist tertibi uğrunda sarfetmesi daha makul ve
daha muktesidânedir. Bunu AvrupalIların hiçbir vakit
gözden kaçırmadığını büyük küçük bütün istişrak kitap­
larına mükemmel rehber ve fihristler yaptıklarını karileri­
mizin elbette hepsi bilirler. Dîvânu Lügati’t-Türk için de
böyle bir mükemmel fihrist y^apılmış olduğunu görmek
isterdik. Fakat daha göremedik. İhtimal ki, yapılmak üze­
redir. Bu büyük eseri her cihetten mükemmel bastırma­
ya yetişen bir himmetin bu hususa da kifayet edeceğine
eminiz. Fakat ancak iş cihetinde kalan bu noksanın kita­
bın kıymet-i asliyesini düşüremeyeceğini ve bu kitabı
bastırmak Türklüğe büyük bir hizmet olduğunu her-
hâlde zikretmek lâzımdır.
İkinci mütalâamıza gelince; bu eser basılıp çıktığı gi­
bi onun her şeyiyle istidlâle, hatta onunla birtakım İlmî
meselelerin hâl ve ispatına kalkışıldı. Şüphe yok ki, bu ki­
tabın bizim için kıymeti büyüktür. Bu kitap mühim mad­
deleri (materyal) ve ondan senetleri havidir. Fakat kita­
bın üzerinde daha bir mütehassıs tarafından tetkik ve
tahkik yapılmamıştır. Bunun için az çok yanlışları da ihti­
va edeceğine inanmak ve ihtiyatla istidlâlde bulunmak
lâzım gelir. Zaten yedi asır evvel yaşayan bir şarklı tarafın­
dan telif edilmiş olması da kısmen bunu mucibdir.
Bu sözlerin Dîvânu Lügati’t-Türk’den herkesi ürküt­
mek veyahut ilim sahasında gösterilecek cesareti kırmak
için söylenilmiş olduğuna zehâb-ı hâss olmasın! Dîvânu
Lügati’t-Türk bizim için geniş bir tedkik ve tetebbu saha­
sıdır. Zengin bir definedir. Fakat uzun zaman ve çok sa’y
ister. Bunların evvelkisine mâlik olan, sonrakisine katla­
nan zatlar tarafından yapılacak tetebbunâmelerden her­
kesin istifade edeceği tabiîdir. İşte böyle tetebbu ve
tedkikler için rehber olabilecek olan Dîvânu Lügati’t-
Türk, Türk dilinin sekiz buçuk asır evvel kendi oğulların­
dan birinin eliyle ektiği ekinlerin Cihan Harbi senesinde
istihsal ettiği en zengin hasatlarından biridir.
Bitmedi.
Ufalt Toktamış
Sayı 109
BÜYÜK HİKAYE
BABÜRHAN
Muharriri: Flora Annastil
Mütercimi: Halide Edih
Başı yıl 3, cilt 6, sayı 9'dadır.
Babür bu sevinçli havadisi aldığı vakit pek hoşlandı.
Müşfik, mesut ve mağrurdu. Annesi hıçkırıklarla boynu­
na asılır ve Ensevgilinin solgun yanakları bile âtinin müj­
desiyle pembeleşirken ne isteyebilirdi?
- “O senin olduğu kadar benim de oğlum olacak, kar­
deşim.” dedi. “Ben onun Ensevgili teyzesi olacağım. Artık
benim evlenmemden âbdal kadınlar bahsetsin bakalım,
değil mi hakanım?”
Babür eski günlerdeki gibi kardeşinin eli altında otu­
rurken önünde bir saadet ufku açıldığını görüyordu. O
defaki ziyarette Ayşe Begüm’e onun soğukluğundan şi­
kâyet edemezdi.
Fakat onu asabileştiriyordu. Bir varisi olmuş, miras-
sız bir adam için ne işe yarardı. İkiye bölünen Fergana
kimse için devamlı bir yer olamazdı.
Ya Semerkand? Hiçbir hakkı olmayan yeğeni Ali, Se-
merkand’da annesi tarafından hakkı olan küçük kardeşi­
ni mağlûp etmişti. Ondan sonra da hak Babür’ündü.
Karlı sırtlarda ayı avlarken bunu düşünüyordu. Niha­
yet karargâhına geldi. Kasım ve asilzadegânla meseleyi
konuştu.
Eski asker:
- “Allah’a şükür. Belki yakın vakitte yine muharebe
edeceğiz.” diyordu.
Semerkand’da intizar ettiklerinden fazla buldular.
Baharda Babür’ün ordusu Semerkand önüne gelince Za-
if Ali ile cesaretsiz askerlerini değil, büyük Özbek Hanı
Şeybanî’yi orada gördüler. Şeybanî kim bilir hangi bir âni
bir fikirle Buhara’yı almış, Semerkand’a hücum etmişti.
Ona da bir kadının hıyaneti ile sahip bulunuyordu. Babür
buraya küçük kuvvetiyle hücumu delilik addediyordu.
Fakat baskın ile yapsa, Özbek alayı oraya yabancı idiler.
Babür orada yüz gün sürmüş olan kısa saltanatı esnasın­
da pek sevilmişti. Bir-defa duvarların içine girebilse ahali
belki onu isteyecekti.
TÜRK YURDU 81
Herhâlde ahalinin Özbek için döğüşmeyeceği kat’î
idi.
Bu teşebbüse değer bir fikirdi. Fakat ilk teşebbüs
edenler pek güzide adamlar olmalı idi.
Kendi şimdilik dağlara çekilmeye karar verdi. Yüksek
yerlerde iyi düşünüyordu.
Meseleye karar verdikleri vakit yaz gelmişti ve Babür
güzide adamları ile bir defa daha Yaz Aylak’ın tepelerin­
de bulunuyordu. Başının üstünde aysız karanlıkta Ensev-
gili’nin yıldızların dönüşünü seyrettiği çiçek çalık dağ bu­
lunuyordu. Heft-evreng gecenin kadife morluğunda di­
zilmişlerdi. Acaba o tahtlardan biri kendisi için boş mu
idi, yoksa Baysungar’ın zavallı ruhu mu orada oturuyor­
du? Babür’ün zihni hep böyle garabetle dolu idi. Bu fikir­
ler kendi kendilerine geliyor, ziyaya karşı görünüşü mü­
tenevvi çehreli, bin renkli billûr kâsenin parlak uçlarında­
ki hâleler gibi etrafına birer hâle yapıyordu.
Karanlık vâdiye yükseklerden bakarken hayat ona
pek muhteşem görünüyordu.
Bütün ümerâsı ve arkadaşları çadırın ateşi etrafında
kendi yanında eğleniyorlardı. Tehlikeye atılmadan bu
son ziyafetleri idi.
Birdenbire dönen Babür yüzünde ateşin ziyasından
daha parlak bir alevle:
- “Gelin” dedi. “Bahse girelim, Semerkand’ı ne vakit
alacağız, bu gece mi, yarın mı, yoksa hiçbir vakit mi?”
Noyan Gönültaş:
- “Bu gece” diye haykırdı ve ötekiler de onu takip et­
tiler.
Yarım saat sonra eğerlerinin üstüne atlamış, eğilmiş,
yanlarında ip merdivenler asılı olanca süratleriyle gidi­
yorlardı. Şimdi veyahut hiçbir vakit! Şeybanî Han şehirde
na-mevcut, fırkası her şeyden habersiz ve emin bulunu­
yordu.
Gece yarısı Semerkand’ın duvarları üstünde, eğlence
bahçelerinde durdular.
Onlar sessizce Âşıklar Kapısı’nın yanından, en az mu­
hafaza edilen duvarlardan geçecekler, sükûnetle Firuze
Kapı’nın önünde muhafızları yere vurup kapıları açacak­
lardı.
82 TÜRK YURDU
Babür elindeki adamlaria çökecek kapıdan yolu aça­
caktı.
Gece nasıl sakindi, yıldızlar nasıl berrak! Yedi tahtlar
sıra ile sehere doğru gidiyorlardı. Acaba hayatının talihi­
ni hangisi idare ediyordu. Babür karanlıkta eli kılıcının
üstünde sabırsızlıkla bir ses bekliyordu. Ayaklarına yu­
muşak bezler sarılan atların ayakları ses çıkarmıyordu.
Demirin demire temasının yapacağı ses bile yoktu. Her
şey mezar kadar sakindi.
Kader acaba ne saklıyordu? İşte bir nöbetçi sesi:
- “Gecenin saatinden ne haber? Hakikat ne haber?
Bir saniye sonra gürültü, boğuşma, kılıç şakırtıları.
Babür:
- “Kapıyı, kapıyı açınız!” diye haykırdı.
Darbeler bir bombardıman, sonra taş ve herşeyle hü­
cum, nihayet kapıda bir lerze, sonra birdenbire ardına
kadar açılıveriş!
Bir saniye sonra Babür kapıları geçmiş Semerkand’a
han olmuştu. Şehrin uyuyan sokaklarında geçerken bu­
nu biliyordu. Bir-iki sersem dükkânımsı kapıdan bakmış,
anlar anlamaz yerlere kapanmış Tanrı’ya secde etmişti.
Bütün şehir böylece minnetle ve sevinçle uyanmıştı. Sa­
baha karşı kovaladıkları Özbeklerin bir kısmı kaçmış, bir
kısmı ölmüştü. Bütün ahali hazır yemekleriyle sarayın
büyük kemerli kapısına gelmiş, yeni hanlarının muvaffa­
kiyetini tebrik etmişti.
Bitmedi.
TÜRKLÜK ŞUÜNU
Reichtag H eyetinin İstanbul’u Ziyareti - Nisanın
ir in d e İstanbul’a vürûd eden Reichtag heyeti, Nisan’ın
16’sına kadar kalarak Berlin’e avdet etmiştir. Muhtelif fır­
kalar rüesasından mürekkep bu altı kişilik heyet Osman­
lI payitahtında hakan hazretleri tarafından şeref-i kabule
nail oldukları gibi her taraftan samimî ve hararetli bir ka­
bul görmüşlerdir. Şereflerine birkaç kere ziyafet verilmiş,
İttihad ve Terakki Fırkası nâmına verilen büyük ziyafette
OsmanlI hariciye nazırı, Almanya sefiri ve Reichstag Mu­
hafazakâr Fırkası reisi taraflarından siyaset-i umûmiyece
Sayı 109
pek ziyade şâyân-ı dikkat ve ehemmiyet nutuklar irâd
edilmiştir.
Hariciye nazırımızın nutku, çok ciddî mühim mese­
lelerden açık bahsetmesi cihetiyle şimdiye kadar pek de
dinleyemediğimiz nutuklardan sayılabilir. Bu nutkun Al­
man dost ve misafirlerimize hitaben irâd edilmesindeki
nükteyi müdrik olmakla beraber bilhassa Osmanlı efkâr-ı
umûmiyesine pek iyi tesirler yapmış olduğuna kaniyiz.
Siyaset-i umûmiyemizin böyle ara sıra Meclis-i Mebusan-ı
Osmanî’de veya diğer mevâki-i münasibede efkâr-ı Os­
maniye’ye izahı zannımızca daima müstelzem fevâid
olur.
Türk Ocağı’m n Faaliyeti - Geçen Martın on seki­
zine müsadif cuma günü öğleden sonra Mekteb-i Tıbbi-
ye’nin açılması münasebetiyle İstanbul’da toplanan bir
kısım Ocakçılara Türk Ocağı’nın başbuğu Hamdullah
Subhi Bey, Türk Ocağı’nın faaliyetine dair bir nutuk irâd
etmişti. Pek şâyân-ı dikkat olan bu nutukta Ocağın harp
iptidasından şimdiye kadar yaptığı işler madde madde
olarak hazırûna anlatıldı. Hamdullah Subhi Bey bir aralık:
“Biz elden gelen her şeyi yapmaya çalıştık. Evet efen­
diler! Herşeyi yaptık, diyorum. Elimizden gelen herşeyi
yapmaya çalıştık. Fakat her bir elimizden geleni, her iste­
diğimizi yapmak hususunda birçok mânialara rast geldik.
Biz bu mânialara da pek mülâyemetle karşı durmaya ça­
lıştık. Muvaffak olabildiğimiz kadarını yaptık. Bunda hiç
ihmal göstermedik.” dediği hâlde saydıklarından Ocak’ın
elinden gelip saha-i faaliyete çıkarabildiği işlerin bile hay­
li çok olduğu görülüyordu. Biz bu işlerin içinden belli
başlılarını aşağıya kaydediyoruz:
1 -Harp başladığında Türk Ocağı’nda 150 kadar İlmî,
edebî, ahlâkî, fennî, terbiyevî ve İçtimaî konferanslar ve­
rilmiş ve bu rakamlardan hariç olmak üzere diniyât, ede­
biyat ve içtimaiyât üzerine serbest ve münakaşalı dersler
tertip olunmuş;
2 -Hepsi Türk ve İslâm medeniyet-i kadîmesine ait
olmak üzere 2000 aks-i câmî tedarik edilmiş ve muhtelif
vakitlerde erbâb-ı hevese sinema ile gösterilmiş;
3 -Millî ve İlmî maksatlarla kadın ve erkek tenezzüh
seyahatleri tertip olunmuş ve bu cümleden Bursa’ya bir
seyahat-i mükemmele icra edilmiş;
4 -Üç-dört defa resim sergisi yapılmış ve bu sûrede
Türk ressamları himaye olunmuş ve eserleri terviç edil­
Sayı 109 TÜRK YURDU
miş, neticede yanlız İstanbul’da “§âyân-ı dikkat, §âyân-ı
hürmet ve muhabbet” 35 kadar Türk ressamı mevcut ol­
duğu görülmüş, bu resim sergilerinden birinde mizahî
resimler, karikatürler teşhir olunmuş;
5 -Birçok yuvasız, mektepsiz kalan gençlerin mek­
teplere yerleşmesine ve mektepte olup da muavenete
muhtaç olanlara yardım etmiş;
6 -Cihan Harbi dolayısıyla burada mahsur ve parasız
kalan Rusyalı Türk-İslâm gençlerine bir hayli muavenette
de bulunmuş (temiz, iyi oda vermiş, odalarına elektrik
ışığı getirtmiş, açıkta kalanlarını mektebe yerleştirmiş,
oturdukları yerde Almanca okumaları ve musiki öğren­
meleri için hususî muallimler getirtmiş, sinemalarını, ti­
yatro ve konferanslarını onlar için daima açık bulundur­
muş, zamanıyla elinden geldiği kadar para ile de yardım­
da bulunmuş);
7 -Açıkta ve işsiz kalan İstanbullu ve Anadolulu bir­
çok Türklere iş bulmuş;
8 -Biri Türkçe, diğeri Fransızca olmak üzere iki
kitaphane tesis etmiş;
9 -Müzeyyen ve mükemmel bir konferans salonu
yaptırmış, bununla tiyatro ve temsiller için de imkân bu­
lunarak birkaç defa tatbik ve temsil de edilmiş;
10 -Sinema, elektrik, telefon gibi “muasır vesâit” ge­
tirtilerek onlardan istifade olunmaya başlanılmış;
11 -Ocağın muhtelif salon ve odalarını süslemek ve
Türk âsâr-ı nefisesini sevdirmek için muhtelif resim ve
güzel yazı kolleksiyon ve levhaları alınmış;
12 -Askerliğe giden Ocakçıların ailelerine yardım
edilmiş;
13 -Ocak maddeten iyileşmiş, güzelleşmiş; millî sa­
nat eserleri olan mobilyalar alınmış, tefriş edilmiş, salon
ve odaları boyatılmış;
14 -Ocak, artistlere, sanatkâr kalem ve fırçalara Türk
ve OsmanlI musikişinaslarına daima bir baba gibi hareket
etmiş, onlara her vakit himaye gözüyle bakmış, eserleri­
ni teşhir ve terviç etmiş;
15 -Ocak, her kim ile muamelâtında insaniyet ve mü-
lâyemet dairesinde harekâtta bulunmuş, söylediği sözü,
ettiği vadeyi vaktinde ifâya çalışmış, ticarethaneler ile
83
olan münasebâtında bu muamelâtı ona emin bir “itibâr-ı
malî” kazandırmış.
Buraya kadar saydıklarımız Ocağın sırf şahsî ve husu­
sî teşebbüsleri cümlesindendir. Bundan başka doğrudan
doğruya Ocağın kendisinden gelmeyip, onun millî ve İç­
timaî kıymet ve ehemmiyetinin halk arasında anlaşılmaya
başlamasından gelen diğer muvaffakiyetleri de çoktur,
Meselâ bunların en mühimi olarak Ocağın azasının mik­
tarı çoğalıp 2000’e bâliğ olduğunu, vilâyetlerde açılan şu­
belerinin de miktarı artıp 24’e çıktığını, varidât-ı
umûmiyesi tezâyüd edip 387.401 kuruşa bâliğ olduğunu
ve vilâyetlerden birçok İlmî ve millî meseleler hakkında
istizâhlar gelip, onlara muvafık cevaplar verildiğini ve bu
istizâhların da miktarı epey çok olduğunu zikretmek
lâzımdır.
Ocağın bu faaliyet-i mütemadiyesi ecnebîlerin de
dikkatini celbetmiş ve bu dikkat eseri bilhassa Almanya
ile Rusya’da görünmüştür. Bu memleketlerin gazeteleri
Ocak hakkında hususî makaleler yazmışlar ve faaliyeti,
maksat ve mesleği hakkında mütalâalarda bulunmuşlar­
dır,
“Türk Yurdu” yoldaş Türk Ocağı’nı muvaffakiyetle
çalışmasından ötürü kutlulamayı tatlı bir vazife bilir.
Güç D em ek leri - Memleketimizde spor ve terbi-
ye-i bedeniyenin kıymet ve ehemmiyeti tekrar anlaşılma­
ğa başlayalı birbirine az çok benzeyen ve muhtelif yerler­
de teşekkül eden “Güç Derneği”, “Spor Kulübü”, “Terbi­
ye-! Bedeniye Kulübü”, “İzci Ocağı” gibi dernekler lağve­
dilerek Harbiye Nezareti’nin emr ü idaresine tâbi olmak
üzere “Gençler Derneği” teşkil olunup, on maddeden
ibaret bir kanun-ı muvakkat neşrolundu. 10 Nisan tarihli
Tanin refikimizde dere olunan kanundan anlaşıldığına
göre “Gürbüzler Derneği” ve “Dinçler Derneği” adlarıyla
iki kısımdan ibaret olan bu dernek umûm Osmanlı genç­
lerini on yaşından asker ocağına gelinceye kadar terbiye-i
bedeniyeye mecbur tutacaktır. Muvaffakiyetle tatbik edi­
lebilirse bu kanunun çok faydası olacağına şüphe etmi­
yoruz.
İzmir Akhisar’ında - Akhisar’da bulunan ve sözü­
ne inanılır bir genç ora ahvâline dair şunları yazıyor:
“Bandırma’dan İzmir’e kadar bir dönüm gayr-i mez-
rû arazi göremezsiniz. Tabiatın bahşayiş-i fevkalâdesi ola-
84 TÜRK YURDU Sayı 109

rak bu sene riıezruat geçen senelere nisbetle pek ziyade Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti - Umûmen talim
feyz ve bereketlidir. ve terbiye meseleleri ile uğraşmak maksadıyla yukarıki
isimde bir cemiyet teşekkül edip nisan ortalarında resm-i
Bu vilâyette hayat ve maişet kat’iyyen buhranlı değil­
küşadı icra olundu. Müessis ve müteşebbislerinin birkıs-
dir. Fikir ve tedbir ve icat bir büyük harbin her yerde tev-
mı talim ve terbiye mesleğine mensup olan bu cemiyete
lîd ettiği dayyık maişet ve buhrana bir sedd-i kavi ile mâni
muvaffakiyet ve uzun ömür dileriz.
olmaktadır. İkame-i kanun-ı İktisadîsinin safahat-ı tatbi-
kıyesi güzel bir şekil ve sûrette göze çarpıyor. Şeker yeri­
ne üzümün mevadd-ı sükkeriyeyi hâiz olan suyu veyahut
❖
nefis pekmezler, petrol yerine havass-ı ihtirakiyeyi hâiz
birçok mevad kaim olmakta ve ihtiyacât-ı umûmiye bu
İd ared en
sûrede istifa edilmektedir.
Maarif Nezaret-i Celîlesi’ne Teşekkür - Maarif
Vilâyet bütçesinin tahsisatıyla açılan şimendifer mek­
Nezaret-i Gelilesi tarafından neşrolunan kitap ve risâlele-
tebi de iyi semereler vermiştir. Eskiden hemen hemen
rin “Türk Yurdu” hususî kütüphanesine ihdâ duyuruldu­
bir ecnebi müstemlekesi hâlini andıran istasyonların Av­
ğundan dolayı nezaret-i müşarunileyhâya arz-ı teşekkü-
rupa şatoları kadar şık ve zarif binalarında yaşayan ve bu­
rât eyleriz.
nunla beraber milletimiz aleyhinde bir çok entrikalar çe­
viren ecnebi acentalar yerine şimdi açık alınlı, temiz kalp­
li Türk gençleri kaim olmuştur.”

Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf “K ader” Matbaası

 T ûkk M m a
Tür£Writt Tâi (kesitte CaUsır -Nr

YIL: 4 5AYI: 110 (19 Mayi6 1332-1 Haziran 1916)

û ^ d e ^ ^ ^ et^ aC e d c ^ ç c d <t ^

Köyümden Geliyorum'dam Uzak Hatıralar, Uzak Köyler / Isp artalı H akkı

Hususî Bir Ziyaret / R ıza T e v fik

Yahya Kemal'e / Y u su f Ziya

/ F a z ıl A h m ed

Devletler Arasındaki Münasebetlere Dair (2): “Dârülharb ve

Muvazene -i Siyasiye / Safes

M aarifimiz H akkında / N â fi A tu f

Adaylara Doğru / H alim Sabit

Türklük Şuûnu: Rusya'da Sakin Gayr -i Rus Unsurların Protestosu / T.Y.

Sayı 110 TÜRK YURDU 87

TÜRK yURDU
Türklerin fâidesine çalışır Onbeş günde bir çıkar

ANADÛLUMÜZ

KÖYÜMDEN GELİYORUM'DAN: 19

UZAK HATIRALAR, UZAK KÖYLER

Bugün Ağustos’un son günü... Dünden karariaştır- çarıklı... Gömlek etekleri don üstüne bırakılmış, don pa­
dık, erkenceden Minasin’e gideceğiz, oradan Ayazma- çaları tolak üstünden torba gibi tortop bağlanmış... Bil­
na’ya gideceğiz. Felekten bir gün çalacağız. Yetiştirebilir­ hassa genç kadınlarda etekler, paçalar iğne işi nakışlı...
sek dönerken Halife Sultan’a da uğrayacağız. Örtü altındaki başlarda dikçe bir nevi hotoz... Yüzler yarı

Kuşlar gibi erken kalktım. Çocuklar gibi hopluyor- kapalı. Önde yüklü eşekler, katırlar... Çocuklarının kendi

dum. Müteallikattan Müftüzâde Hacı Mehmed Efendi ile sırtları da yüklü. Ellerde Tengirek denen haç biçiminde

yeğenim Arapzâde Şükrü Efendi geldiler. Güneş doğar kanatlı bir nevi kirman dönüp duruyor. Hem yürüyorlar,

doğmaz yolu tuttuk. Mahalle aralarından süzülüp gidiyo­ hem ip eğiriyorlar.

ruz. Bunlar İsparta’ya odun, çıra ve kömür gibi yakacak;

Çeşme önlerinde hamarat kadınlar, yorulmak bilmez sap ve sırık gibi kırık kereste getirirler. Köy, şehre beş-al-

kızlar, kollar sıvanmış, etekler çemrenmiş çalışıyorlar. Le­ tı saat uzak olduğu için gayet erken kalkarlar... Yollar

ğenler, listirler, kalburlar işliyor. Tekneler dolup boşalı­ sarp ve kayalık olduğu için ellerde yanmış çıra ile yarı ge­

yor. Buğday, çavdar yıkanıyor. Bulgur için, tarhana ve ni­ ce yollara düşerler. Bir hâlde ki, şehrin yüksek mahalle­

şasta için biraz geç kalınmış gibi. Artık bundan sonraki lerinden bunların karanlıklarda, uzaklarda yıldız böcekle­

yaz, yaz değil ayaz. Şüphe yok onlar böyle düşünüyor. ri gibi yürüyen ışıkları görülür.

Böyle düşündükleri için alaca şafak vakti çeşmelere dö­ Bu köyün ekmeği darı, aşı darı, çorbası darı, böreği,
külmüşler. Baharda yuva yapan dişi kuşlar gibi gidiyorlar baklavası, bütün yediği darıdır. Bunun için adına Darıye-
geliyorlar, kışa hazırlanıyorlar. ri demişler. Lâkin şehirde bunu Darıveren, Darıviran ya­

Ben gelecek kışı değil geçmiş baharları düşünüyo­ zarlar. Darviran şeklinde süslü bir tabir hâline koyanlar

rum. Düşündükçe dalıp dalıp gidiyorum. Gördüğüm bir da eksik değil. Bunların hakları da var. Çünkü bununla ci­

taş, bir ağaç zihinde bin hatıraya can veriyor. Böylece ça­ varındaki Kışla köyü, Savşıh Yurdu hep viran, hep ha-

yı geçmişiz, Paşabahçesine gelmişiz de haberim yok. rab u yebab yerlerdir. Bunlar Akıtma, Tepereme ve Tepit
denen ekmekçiklerle geçinirler.
Bu mevsimde buralar çokça kalabalık olur. Bugün de
yollar pek şenliksiz değil. Darıyeri köylüleri gelmeye baş­ Ekmek sözünden fırın hatıra gelmemeli... Kızgın saç

lamış. Genç ve yaşlı kadınlar, ihtiyar erkekler, körpe ço­ üzerine darı hamurunu cıvık hâlde akıtırlar, akıtma olur.

cuklar başka köylere benzemeyen kıyafetleriyle gözlere Katı hâlde koyup el ile yassılatırlar, tepereme olur. Arpa

çarpıyor. Kadınlar da erkekler gibi abalı, kebeli, tolaklı. unuyla veya öyle birşeyle melez yapıp atarlar, tepit olur.
 TÜRK YURDU
Derler ki, daha ötelerde darı veya arpa ununu da bulama­
yıp oralara mahsus bir nevi palamudun “kılık” denen ko­
zalağını öğüterek un ve ekmek yaparlar. Nasıl ekmek?
Nasıl olduğunu burada sormamak, gidip olduğu yerde
görmeli. Kış olur ki, yolları kar kapatır, köylüler yerlerin­
de kapanır... Ne yerler, ne içerler? Onu kimseler bilmez.
Bir ihtiyar bana bu köyler için, “üç ay tok, dokuz ay aç”
demişti.
Şehirler köyleri pek az tanır. Bâ-husus köyler uzak
ise, fakir ise... Sanki taşra merkezlerinde de İstanbul’da
olduğu gibi köyden kaçma ve korkma hâlinde bir nevi
miskinlik hastalığı vardır. Kimse köye gitmek istemez.
Meğer ki, kuvvetli bir sebep ola. Ben gençliğimde bir yıl
ağnam sayım kâtibi olarak mart içinde bu köylere gidip
Savşıh Yurdu’nda bir gece. Kışla ile Darıyeri’nde ikişer
gece kalmıştım.
Savşıh Yurdu’nda geçen geceyi unutamam. Yattığı­
mız bir çift damı idi. Çift damı ne? Bunu anlatmak güçtür.
Çift tarlası bazen köye çok uzaktır. Kış günlerinde dönü­
lüp gelinemez. Çiftçi hayvanlarıyla beraber orada gecele­
mek icap eder. İşte çift damı bunun için hazırlanmış bir
tarla binasıdır. Kapısı penceresi olsa bile birşeylere ben­
zemez. Duvardaki bir tanecik pencere gece ve soğuk ol­
duğu için kapalı idi. Ocaktaki ateşin dumanı iyi çıkama­
yacak odadakileri boğuyordu. Gözlerden acı acı yaşlar çı­
kartıyordu. Altımıza serilen yatak değildi, üstümüzdeki
örtü yorgan değildi, yastığımız taş değildi. Fakat taştan
farklı birşey de değildi. Pirelerin elim altında çekirgeler
gibi sıçradıklarını seziyordum. Ocağın kenarında bir haş­
haş yağı kandili kör kör yanıyor. Şurada Sayım Memuru
Senirkentlizâde Hacı Nuri Efendi, ötede Kolcu Türkme­
noğlu Hacı Mustafa, Samiroğlu Ahmed, Yurd sahibi muh­
tar ve İmam Molla Ahmed, Kahya Mestan Çavuş... kimi
kıvranarak, kimi horuldayarak, kimi mışıl mışıl rahat uyu­
yorlar. Ben yavaşça toplanmışım, o günlerde elime gelen
“Makber” şiirini okuyoaım. Hamid şairin “Eyvah, ne yer,
ne yâr kaldı” demesine mukabil ben de “eyvah, ne der,
ne dâr kaldı” deyip deyip inliyoaım, yanıyorum.
“Bu hâlde iken oda içinde ansızın bir bağırma, bir
patlama: “Vurun, gebertin... Vurun, vurun.. . ” Hacı Nu­
ri Efendi kendi sesiyle ve kendi sesinin dehşetiyle kendi
de uyanmıştı. Yattığı yerden dimdik kalkmış oturmuştu.
Fakat bir saniyenin içinde çığlıklarla uyanan arkadaşlar
Sayı 110
da bitmişti. Oturduğum yerde pinekleyen ben de bitmiş,
yığılmış kalmıştım.”
Darıyeri’ndeki geceler de unutulacak gibi değildir.
Ben daha İsparta’dan çıkmadan da bilirdim ki, bu köyler­
de yatak yoktur, yorgan yoktur. Yatağa serilip yorgana ör­
tünerek yatma âdeti yoktur. Lâkin bunu pek az ve eksik
anlıyormuşum. Geç vakte kadar bizi bekleyen, kitap din­
ler gibi dinleyen köylülerin bazısı gitti, bazısı kaldı. Yatma
zamanı idi. Arkadaşların en genci olduğum için “Haydi
bakalım kuştüyü yastığı al” diyerek verdikleri heybeyi baş
altıma yerleştirdiğim ve kıl çul üstüne büzülüp aba yağ­
murluğu göğsüme çektiğim sırada kalan köylüler yerde­
ki kalın bir direğin mahsus yapılmış oyuklarına başlarını
koydular, ayaklarını ocağa uzattılar. Anladım ki, “taban
ocak” ve “taban ocağı” dedikleri yatma ve uyuma usûlü
bu idi. Ocak ağız ağıza odunla, ateşle dolu idi. Yatanlar
vakit vakit kalkarak kor hâlinde kükreyen ateşin üstüne
bir iki büyük odun daha dayatıp onu kızdırıyorlar, kudur­
tuyorlardı.
Toros silsilesi içinde başı göklere dalmış yüksek bir
tepe olan Tavraz dağının vahşî bir eteğine yaslanıp yatan
Darıyeri köyüne uzaktan bakanlar onda bir vahşîlik gö­
rüp ürperirler. Köy böyle iken ahalisi karaca gibi munis­
tir, zürafa gibi halimdir, koyun gibi yumuşaktır. Ben o za­
man böyle görmüştüm. Bunda İmam Ali Hoca’nın tesiri
var derlerdi. Ali Hoca köyün imamı, hocası, babası herşe-
yi idi. Sırasına ve adamına göre dayak da attığını söyler­
lerdi. Bu köyü derede bey gibi değil pek başka birşey gi­
bi kullanan hoca vefat ettikten, bâ-husus aradan bu kadar
uzun zamanlar geçtikten sonra oraların o güzel ahlâkı ne
olmuştur, bilemem.
Köyün böylece geçimi dar, ekimi dikimi yok, kışı so­
ğuk, şehirliye göre manzarası korkunç, hâli ve ahalisi
yoksul. Lâkin suyu çelik gibi soğuk, havâsı pulad gibi sağ­
lam. Balı kaymağı bol, civarlarında geyik ve sığınla bera­
ber kaplan da bulunduğu ,vâdilerinde yüzlerce yıldır eri­
meyerek kemiklenmiş kar ve buz olduğu da rivayet edi­
lir. Buranın suyu için “âb-ı zülâl”, karı için “yayla kayma­
ğı”, kaymağı için “mermer kırığı”, balı için “kaşık kıran”
derler.
Maahazâ yalnız Darıyeri gibi uzak ve ücra köylerde
değil, bütün köylerde geçinme hep böyle çetin. Köylü bu
çetinlik içinde çalışacak, yaşayacak, borç ödeyecek, dev­
lete vergi verecek, orduya asker yetiştirecek, şehri ve
Sayı 110 TÜRK YURDU 89

memleketi besleyecek ve yaşatacak. Paşa, kahraman köy­ Ruhumdaki dalgalar beni boğmuştu. “Ay Minasin’e gel­
lü!... mişiz” dedim. Yeniden güldüler. Artık Minasin’deyiz. Ha­
yalin, dalgınlığın içindeyiz. İşte onun hülya uyandıran,
Ey ne dalgınlık bu? Ben böyle gönül havalarında
hülya okşâyân, hülyaya ninni söyleyen loş yeşillikleri naz­
uçup uçup konamazken, az kalmış hayvan üstünden ka­
lı suları, cıvıltıları, cızırtıları, hışırtıları!...
yıp düşecekmişim. Yanımdakiler lâtife edip gülüyorlardı.
“Bu yol pek uyutucu değildir ama” diyorlardı. Benimse Isp a rta lı Hakiki
gözlerim açıktı. Şu var ki, bakıyordum görmüyordum.

EDEBİYAT

h u s u s i b ir ziyaret

Tevfik Fikret’in necib ruhund^^

Dediler ki ıssız kalan türbende Şu hicran yılının sonbaharında

Vahşî güller açmış; görmeye geldim! Jâleler titrerken çemenzarında
O bağ-ı cennetin hâkine ben de Gün doğmazdan evvel ben mezarında
Hasretle yüzümü sürmeye geldim! Matem çiçekleri dermeye geldim

Dediler ki, sana emel bağlayan Seni andım bütün gam çekenlerle,
Kabrinde diz çöküp bir dem ağlayan Aşk-ı hak uğruna yaş dökenlerle
Ber-murad olurmuş! Ben de bir zaman Sarı gonca veren şu dikenlerle
Ağlayıp murada ermeye geldim!.. Taşına bir çelenk örmeye geldim!

Yâdın, ölüm gibi bir sırr-ı mübhem!

Neşe-i sevda mı bu hiss-i elem?
Ruhumda ne füsûn eyledin bilmem?
Bugün sana gönül vermeye geldim

Bebek Ağustos 1331

R ıza Tevfik

( ü Tevfik Fikret’in hatırasını teyid kastıyla bir âbide vücuda getirmek üzere Abdülhak Hâmid Beyin riyaseti altında merhum şairin eski arka­
daşları ve ihtiramkârları Mehmed Cavid, Hüseyin Cahid, Rıza Tevfik, Ahmed İhsan, Sâtı, Adnan, Hamid, Celâl Sahir ve Yahya Kemal beyler­
den mürekkep bir cemiyet teşkil etmiştir. Bu teşebbüs hükümetimizin müsaade-i tesmiyesine iktiran etmiştir. Her nevi kadirşinaslığın
takdirkârı olan “Türk Yurdu” bu güzel teşebbüsü samimiyetle tebrik eder.
Muhterem “Tanin" arkadaşımızdan cemiyetin beyannâmesini aynen naklediyoruz:

TEVFİK FİKRET AbİDESİ CEMİYETİ’NİN BEYANNÂMESİ

Uhrevî rahmete kavuşan Tevfik Fikret şarkta başlı başına bir sanat âlemi yaratan Osmanlı Türk milletinin en şanlı evlâtlarından bir şair,
bir sanatkâr, bediî bir inkılâpçı idi. Şiirimizin nazmında, lisanında, aıhiyetinde, hatlarında ika ettiği inkılâpla en büyük bir merhale ve
şahsiyetle de imanlı, hayata güzellik, iyilik ve doğruluk için geldiğine kani bir vatandaş nümûnesi tecellî ettiren bu büyük insan Tevfik Fikret
nâmına mefahirimizin kahramanlarını âbidelerle andırmak an’anesinden olan büyük milletimizin payitahtında bir âbide dikmek için teşekkül
eden cemiyetimiz merhumun hatırasını takdis eden meftunlarına, tilmizlerine, arkadaşlarına müracaatla bugünden itibaren iâne cemine
başladığını beyan eder. “Tevfik Fikret Abidesi Cemiyeti” ne iânât irsalâtı için merci; İstanbul’da Hilal-i Alımer Merkez-i Umûmîsi’nde Hilâl-i
Ahmer Fahrî Muhasebecisi ve Tevfik Fikret Abidesi Cemiyeti Veznedarı Hamid Bey,
90 TÜRK YURDU
Eşsiz şiirleriyle devrim izin belli başlı sim alarını resim ve tespit etm ekte büyük bir m a h a ­
ret gösteren Fazıl A hm ed Bey “Türk Y urdu”n a ya zıla rıyla m uavenette bulunm ayı vaat et­
tiler. Bu sevinçli haberle birlikte şairin bir şiirini karilerim ize arzediyoruz;
YAHYA KEMAL’E
Hepimizin dimağını işletmeye oldun sen
En kuvvetli bir motor,
Ey şuara mavnasını sürükleyip götüren
Silindirsiz römorkör!
Oluverip birdenbire en kavgacı bir horoz
Ettin bizi pür-telâş!
Rendeledin şöhretleri sen ey koca marangoz.
Şimdi önün hep talâş!
Bazıların nazarında olsan bile baldıran
Bizim için incisin
Sen Türkçede en dehşetli balyaları kaldıran
Bir garabet vincisin!
Sanatının bahçesinden topluyorken sen yemiş
O “İlâhî adada”
Şiirimizin bostanına ocak ocak ekilmiş
Yine bir çok labada!
isyan
Rübâbımın tellerinde hasta buseler
Bir hicranlı tebessümle kanat açardı!
En neşeli nağmesinde yaşardı keder.
Her şiirimde göz yaşından inciler vardı
Dolaşmıştı hislerime bir kadın saçı.
Benliğimi unutarak sevdaya taptım!
Kırılınca kalbimdeki muhabbet tacı.
Gençliğime hıçkırıktan bir türbe yaptım
Sayı 110
Edebiyat gümrüğünü alıver ki eline
Geçmesin fena mal!
Ustamızsın Allah için, takın artık beline
Bir ipekli peştamal!
Doğru mudur bilmiyorum, fakat sana rast gelen
Diyor: “Hani eserin?”
Üdebânın hatırını kırıp şimdi kâmilen
Yonga etmiş keserin!
Bazen fakat -itiraf et- meselâ bir kiraza
Dedik: Ebegümeci!
Edebiyat kulübünde rölans ettin herkese
Sen ey cesur pokerci!
Kuşa artık kuş denecek, insiyakı lehçede
Bırakmadın çünkü murg;
Senin nâmın söylenecek bir gün hatta lehçede
Ey edebî Hindenburg!
Nisan 532
Fazıl Ahmed
Bir dul kadın ruhu vardı şiirlerimde.
Zaman geçti o bulutlu akşam gitmedi!
Bir yağmurlu gölge vardı fikirlerimde.
Ağlamaktan gözümdeki yaşlar bitmedi.!
Fakat bugün isyan etti bütün hislerim,
hâkim artık benliğime kudsî bir emel,
Şimden sonra her şiirimde görmek isterim.
Bir kahraman sesli kılınç sevdaya bedel!
Yusuf Ziya
Sayı 110
TARİH UE SİYASET
2-DEVLETLER ARASINDAKİ MÜNASEBETLERE DAİR:
“DARÜLHARP VE MUVAZENET-İ SİYASİYE”
Devletler arasındaki münasebetleri araştıran Avrupa­
lI müellifler bu münasebetleri takvim (kronoloji) sırasıy­
la birkaç devreye ayırırlar. Bu taksimde münasebetleri
mehaz olan İçtimaî heyetler Avrupa müverrihleri tarafın­
dan şimdiye kadar iyice tedkik edilebilmiş kadîm Yunan
ve Roma ile Avrupa’nın kurûn-ı vüstâ tavâif-i mülûku ve
yine Avrupa’nın kurûn-ı ahîre ve asm hâzır devletleridir.
Eski şark saltanatlarının Suriye ve Eilistin cumhuriyet ve
melikliklerinin vekayiine az ehemmiyet verilmiştir. Hele
orta ve uzak şark vekayii ne kurûn-ı ulâda, ne de kurûn-ı
vüstâ ve ahîrede hemen hiç kâle alınmamıştır, hâsılı, Tan­
zimat devresinden beri Fransızcadan aynen tercüme olu­
nup OsmanlI mekteplerinde talebeye ezberletilen “hu-
kuk-ı beyne’d-düvef’in mehazları olan vekayii de, kısm-ı
tarihîsi de geçen makalede bahsi geçen ahkâm-ı hâzırası
gibi sırf AvrupalIlara aittir.
AvrupalI müellifler devletlerin münasebât-ı hâriciye­
lerini devrelere ayırırken re’ylerinde tamamen ittifak et­
mezler. Maziyi kimi üç devreye, kimi altı devreye böler.
Galiba on ikiye, on altıya taksim edenler de vardır. Esas
itibarıyla büyük bir ehemmiyeti hâiz olmayan bu taksim­
lerin en basiti olan bu üçlü taksim nazar-ı itibare alınırsa
görülür ki, birinci devre bütün kurûn-ı meçhule ve ku-
rûn-ı ulâyı, kurûn-ı vüstâyı, hatta kurûn-ı ahîrenin hemen
yarısını ihtiva eder. Kalan iki devre mütebaki iki buçuk
asra sıkıştırılmıştır. İçinde bulunduğumuz harb-i umumî­
den sonra ise “yeni bir devre açıldı” denileceğine şüphe
yoktur.
Hukuk-ı beyne’d-düvel ulemâsının muteberlerinden
sayılan Martens’e göre birinci devrenin sıfat-ı mümeyyi-
zesi “maddî kuw et”in akvam arasındaki münasebâta hâ­
kim ve nâzım olmasıdır. İkinci devrenin ki, Vestfalya
Kongresi’nden (1468) Viyana Kongresi’ne (1815) kadar
devam eder. Nâzımı “muvazenet-i siyasiye” fikridir. Niha­
yet üçüncü devrede “milliyet fikri”, tabir-i diğerle “hakk-ı
( ü Görülüyor ki, âlem-i İslâm’da “darü’l-harp nazariyesi” vaz edildiği zaman diğer akvamın bu babdaki fikir ve nazarı başka türlü değildir ve
bu nazariye âlem-i İslâmda ve haricinde birbirine muvazi olarak mehazlarımıza göre tâ 17. asr-ı milâdînin ortalarına kadar devam eder. Bu
esnada âlem-i İslâm darü’l-harpte mütarekeden gayrı tarz-ı sulh tanımıyorsa, âlem-i Nasarâ da kendi hududu haricinde hâl-i sulhu kabul
etmiyor.
TÜRK YURDU 91
millî fikri” beyne’d-düvel münasebâtın esasını teşkil
eder.
Birinci devre Martens’e göre gayet uzundur. Miktarı
sayılmak kabil olmayan bir çok asırlar devam etmiştir. Bu
devrede kavimler birbirlerinden ayrı, birbirlerine yabancı
ve hasım idiler. Bu devrede kavimlerin arasındaki müna­
sebetleri tanzim eden, o münasebetlere hâkim olan mad­
dî ve kaba kuvvetti.
Kadim kavimlerin hepsi yalnız iptidaîleri değil, sevi-
ye-yi medeniyece çok yükselmiş olan Yunan ve Romalılar
bile kendilerinin diğer ademoğullarından ayrı, imtiyazlı,
güzide ve kendi kendilerine ve her cihetle kâfi oldukları­
na itikat ederlerdi.
Kendilerinden başka kavimlere ihtiyaçları bulunma­
dığına zâhib olduklarından onların ayrıca vücudunu lü­
zumsuz sayarlar ve onlarla harp olmayan münasebetler­
den müstağni davranırlardı. Binaenaleyh başka kavimler-
le harbedip onları hüküm ve idareleri altına almak, esir
etmek yahut öldürüp yer yüzünden kaldırmak, mahvet­
mek isterlerdi.
Bu söylenilenlerden eski zamanda kavimler arasında
harpten gayri münasebâtın hiç bulunmadığı manası çıka­
rılmamalıdır. Pek kadim mazide yaşayan en iptidaî akvam
aralarında bile sulhî münasebât yok değildi. Fakat asıl
münasebâta hâkim olan, münasebâtı tanzim eden hâl
sulh olmayıp hâl-i harp yani maddî kuvvet idi. Bu cihetle
son zamanlarda Avrupa devletleri arasında görülen hâlin
aksine olarak denilebilir ki, kadîmde beyne’l-akvam mü-
nasebâtın umûmî hâli gayr-i harp değil harp idi.
Kendi kendilerini seçme, imtiyazlı ve medenî sayan
her kavim hudutlarının haricinde oturan başka kavimle­
re vahşî ve barbar derdi. Barbarların yerini yurdunu al­
mak, arazi ve emlâkini istilâ ve zapt etmek, kendilerini
mahkûm ve esir etmek câizdi. Hududun harici daima
harp olunacak bir saha, yani “darü’l-harp” idi.(Û Da-
rü’l-harpte yaşayanlar mabud veya mabudlar tarafından
müntehab ve âlemi temeddüne memur mümtaz ümme­
tin mabudlarına inanıncaya kadar yahut amirliğini, efen­
diliğini kabul edinceye değin kati olunmaya mahkûmdu.
92
Kurûn-ı vüstâda bu hâl daha ziyade karışarak, daha
ziyade müşevveşleşerek devam eder. Martens: “Kurûn-ı
vüstâ hayatı fasılasız muharebe gibidir.” diyor; horan,
“Zeametin kanunu harptir.” diyor. Vakıa şehirler, şehir
halkının sınıfları, beyler, metbû ve tâbiler, hâsılı herkes
mütemadiyen birbirleriyle harp eder, dururlar. Kurûn-ı
vüstâda heyet-i içtimaiyeler arasında ticaret ve siyasetten
ziyade harp vardır. Fakat bu ilk devrenin nihayetlerine
doğru Avrupa’da siyaset-i hâriciyenin, diplomasinin tan­
zim edilmeye başlandığı da muhakkaktır. İtalya şehir
cumhuriyetlerinden bazılarının, meselâ Floransa ve Ve-
nedik’in 15. asr-ı milâdîde diğer cumhuriyetleriyle veya
hükümdarlar ile siyasî münasebetleri hayli mükemmel
bir şekil almıştır. Venedik cumhuriyet-i nâciliyesi papalar,
hükümdarlar ve şehirler nezdinde daimî elçiler bulundu­
rur ve bu elçilerin derinden gören, vekayiin ledünniyatı-
nı teferrüs eden ve bu cihetle vekayiin netayicini, yani
olacakları bir dereceye kadar evvelden haber verebilen
raporlarına istinaden münasebât-ı hâriciyesini tanzim ve
idare eder.lb
Maamafih münasebât-ı beyne’d-düveliyeyi üç devre­
ye ayıran müelliflere nazaran tâ onyedinci asr-ı miladînin
ortalarına kadar kavimler ve devletler arasındaki münase­
betlerin nâzımı hep maddî kuvvettir. Yalnız onyedinci as­
rın ortasında in’ikad eden Vestefalya Kongresinin netayi-
cinden biri olmak üzere “muvazenet-i siyasiye” esası bey-
ne’d-düvel münasebâta nâzım olmuştur.
30 Sene Harbi’ni kapatmak üzere toplanan Vestefal­
ya Kongresinde “Avrupa” devletlerinin kuvvetleri birbir­
leriyle muvazenet üzerine bulundumlup bir devletin di­
ğerlerine tefevvuk etmemesi, hâkim olmaması esas kabul
edilmiş, ve buna “muvazenet-i siyasiye fikri” denilmiştir.
Kurûn-ı vüstânın sülüs-i evveli nihayetinden biraz
sonra, yani Garbî Roma İmparatorluğu’nun inkırazından
dört asır geçer geçmez, Cermen beylerinden Büyük Kari
(Charlemagne), Garbî Roma İmparatorluğu’nu -vâkıa bir
hayli farklarla- ihya eylemiş idi. Bu yeni Roma imparator­
ları da nev-ummâ selefleri olan eski Roma imparatorları
gibi bütün Avrupa, hatta bütün dünya hükümdarlığını
dava ederler. Mukaddes Roma-Cermen imparatorları di­
( b Şarkta daimî elçiler müessesesi tahaddüs etmiş midir, tahaddüs ettiyse ne vakit etmiştir? Bilmiyorum. Ancak bazı Türk hanlarının ezcümle
Cengiz’in elçilerinden bulundukları memleketlerin ahvâl ve vekayiini iyi bilerek yazılmış raporlar aldığı muhakkaktır.
TÜRK YURDU Sayı 110
ğer Avrupa hükümdarlarına, krallara, dükalara, kontlara
ilh... nazariyatça metbûdur. Kurûn-ı vüstâda Nasarâ âlemi
de âlem-i İslâm gibi bir vahdet teşkil eder. Abbasîler za­
manında vahdet-i İslâmiye’nin başında Abbasî bir halife
ile bir Türk sultan bulunduğu gibi kurûn-ı vüstâda vah­
det-i Nasraniye başında ekseriya bir İtalyan papa ile bir
Cermen imparator vardır. Alem-i İslâmda tavaif-i mülûk
halife ve sultana karşı istiklâl daiyesinde bulundukları gi­
bi, Hristiyan dünyasında da feodalite papa ve imparatora
karşı müstakil olmaya çalıştılar. Türk ümerâsı İslâm dün­
yasında birçok beylikler, hanlıklar, şahlıklar tesis ettikleri
gibi Cermen ümerâsı da Hristiyan âleminde birçok kont­
luklar, dükalıklar, krallıklar vücuda getirdiler. Eski müsta­
kil ve münferit Roma imparatorlarının bir nevi varisi olan
Roma Cermen imparatorları kurûn-ı vüstâda Avrupa fe­
odalitesinin zirvesinde bulunmakla beraber fiilen hepsi­
ne metbû ve hâkim olamadı. Bazı krallıklar pek çabuk is­
tiklâl-! tam kazanır gibi oldular. İmparatorların müntehab
olmaları kuvvetsizliklerinin mühim bir sebebi idi. Lâkin
Habsburg hanedanı prensleri imparatorluğa birkaç defa
intihab olunduktan sonra imparatorluk makamım kendi
hanedanlarına âdeta ırsî imiş gibi tahsis ve hasrettirmeye
muvaffak oldular. Habsburglarda takarrür eden impara­
torluğun kuvveti arttı. Hele Beşinci Kari (Charles Quint)
imparator olunca memâlik-i mevrûsesinin cesamet ve
servetinden dolayı eski Roma’nın cihangir imparatorluk
nazariyesinin tahakkuku daire-i imkân dahiline giriyor­
du. Eski Roma kayserlerinin taht-ı hükmünde bulunan
eski dünyanın mühim bir kısmı ile beraber altın menbaı
olan yeni dünyanın büyük bir parçası da Karlos Çasar’ın
zîr-i idaresine geçmişti. Tamamen veya kısmen istiklâlle­
rini kazanmış olan krallar ve prensler Roma-Cermen kay­
serinin yanlız nazarî ve hukukî değil fiilen de metbû ola­
bileceğinden ürktüler. Başta imparatorluk tacına nâmzet
ve krallığının istiklâl-i tâmmını muhafazaya azimli Fransa
&alı Birinci François olmak üzere Charles Quint aleyhi­
ne bir heyet-i müttefika teşekkül etti. Şarkî Roma İmpa­
ratorluğu’nun vârisi OsmanlI padişahı da Merkezî Avrupa
ve Şimalî Afrika’da rakip ve hasmı olan Roma-Cermen
imparatom aleyhinde müteşekkil bu heyet-i müttefikaya
dâhil olmuştu. Kayzer Beşinci Kari, başında bir imparator
ile papa bulunan vahdet-i Hristiyaniye kurûn-ı vüstaî na-
Sayı 110 TÜRK YURDU
zariyesini kuvveden fiile çıkaramadı. İstiklâllerini ve istik­
lâle merbut menfaatlerini müdafaa zımnında birleşen hü­
kümdarlar hükûmet-i âlem-şumûl (monarchie üniversel­
le) dedikleri imparatorluğun kuvvet ve ihtişamla teessü­
süne mâni olabildiler. Şarktan Osmanlı Türk ordularının
mütem adi ve muzaffer muhacemeleriyle merkezde
ıslâhat-ı diniyenin intişar ve muvaffakiyâtı Roma an’anesi-
ne ve Katolik mezhebine müstenit kurûn-ı vüstâyı Mu­
kaddes Roma-Cermen İmparatorluğu’nun yani âlem-i
Nasara vahdetinin temellerini sarstı. Avrupa devletlerinin
hemen hepsi karıştığından dolayı “harb-i umûmî” demek
caiz olan Otuz Sene Muharebesi’nin sonlarında impara­
torluk artık bir gölge, bir hayal gibi kalmıştı. İmparatorlu­
ğun tekrar kesb-i kuvvet etmesine mâni olmak için
Vestefalya Kongresinde toplanan diplomatlar “muvaze­
ne-! siyasiye fikrini” ortaya çıkardılar ve bir esas olarak ka­
bul ettiler. Bu esas ile denilmek isteniliyor ki, Avrupa’da
mevcut devletlerden imparatorluk da dahil olmak üzere
hiçbirisi diğerine tefevvuk, hüküm ve metbuluk davasın­
da bulunmamalı ve bilfiil mütefevvik, hâkim ve metbû
olacak kadar kuvvet, iktidar ve azamet kesbetmemelidir.
Filvâki o zamandan itibaren Avrupa tarihinde görülüyor
ki Avrupa devletlerinden birisinin kuvveti artmaya başla­
dığı görülür görülmez, diğerleri toplanıp ona denk gele­
cek veçhile bir nevi mukabil kuvvet ihdas ederek muva­
zene-! düveliyeyi muhafazaya çalışırlar. Muvazene-i tâm-
me husule gelmep kuvvetlenen devlet ağır çekerse baş­
kaları onun başına üşüşüp kan alarak kuvvetini eksiltirler
ve böylece yine muvazeneti bir müddet için temin eder­
ler.
Onyedinci asrın sonlarında muvazene-i siyasiye
nâmına Fransa &alı XIV. Louis’nin ve onsekizinci asrın
sonlarında Fransızlar İmparatoru Birinci Napolyon’un ik­
tidar ve nüfûzu tahdid olunmuştur.
Muvazenet-i siyasiye fikri Martens’e göre Viyana
Kongresi’nin ferdasına, yani asr-ı hâzır tarihinin iptidala­
rına kadar beyne’d-düvel münasebâtın nâzımıdır. Lâkin
onsekizinci asrın sonlarında, yani asm hâzırın arefesinde
diğer bir fikrin, “hakk-ı millî fikri”nin devletler arasındaki
( b Muvazene-i siyasiye fikrinin meydana çıkmasından sonra beyne’d-diivel münasebâtın nâzımı, artık maddî kuvvet olmadığını, yani bir
devletin yalnız maddî kuvvetine dayanarak diğerlerine taarruz edemeyeceğini zan ve iddia edenler bile muvazenet-i siyasiye esasının yalnız
Avrupa devletleri arasında nâzım olduğunu, Avrupa akvamının gayr-i Avrupaî akvam ile münasebetlerine bu esasın tatbik olunmadığını
AvrupalIların diğer kavimlerle münasebetlerinde yine sırf maddî kuvvetin hâkim ve nâzım olarak kaldığını inkâr etmezler. Zaten vekayi,
inkâra mecal bırakmamaktadır.
93
münasebetlere tesir-i icra etmeye başladığı görülür. Mil­
liyet fikrinin münasebât-ı beyne’d-düvele nâzım ve hâ­
kim olmasıyla o münasebâtın üçüncü devresi başlar.
Mebhûs devre taksimleri pek kat’î, devrelerin hudut­
ları pek muayyen değildir. Bir bakıma hayat-ı beşeriyenin
en karanlık ve meçhul kamlarından şimdiye kadar kavim
ve devletler arasındaki münasebetlerin nâzımı hep mad­
dî kuvvet olmuştur. Bugün de galip olan maddî kuvvet
mevcut ve carî münasebetleri bozup kendi arzu, menfa­
at ve emeline uygun münasebetler teşkilinde ciddî ve
müessir hiçbir kayıt ile mukayyed değildir. Muvazene-i si­
yasiye demek, muayyen maddî bir kuvvete karşı o kuvve­
tin galebesinden mutazarrır olacak diğer maddî kuvvetle­
rin birleşip muvazene-i kuvâ husûle getirebilmeleri de­
mektir. Muvazene-i siyasiye fikri değil belki maddî kuv­
vetlerin bilfiil tevazünü ara sıra Avrupa muvazenet-i gayr-i
sabitesini husûle getirmektedir. (Û
Muvazenet-i siyasiye fikri umûmî ve mutlak değildir.
Nazarî olarak da yalnız “Avrupa devletleri” arasındaki mü­
nasebetlere bir esas olarak gösterilmektedir. Yer yüzün­
deki bütün devletler arasında mevcut bir muvazene-i si-
yasiyeden asla bahsolunmamıştır. Yalnız bir “Avrupa mu-
vazenesi”nden bahsolunur. Bu cihetle Avrupa haricinde­
ki kavimlerin ilk devrede olduğu gibi vahşî ve barbar
telâkkîsi bugüne kadar carîdir. Eski Yunanlılar, eski Ro­
malılar gibi bugünün AvrupalIları da kendilerini diğer
âdemoğullarından ayrı, imtiyazlı ve kendilerinin mabud
tarafından seçilmiş olduğuna inanırlar. Avrupaî olmayan
kavimlerin vücudunu umumî medeniyete pek de lüzum­
lu saymazlar. Onları hüküm ve idareleri altına almak,
mahkûm ve esir değilse bile muti ve ecîr hizmetçiler ha­
line getirmek isterler. Avrupa hududunun harici hala
istilâ ve istimlâk olunacak bir sahadır. Bir nevi “da-
rülharp”tir. Avrupa haricinde yaşayan kavimler, ma’bud
tarafından seçilmiş, âlemi temeddüne memur edilmiş Av­
rupalIlardır (Amerikalılar da AvrupalIlardır)’ın hâkimliği­
ne, âmirliğine, efendiliğine rıza gösterinceye kadar yahut
ma’budlarına secde edip medeniyetlerini tamam ve m ut­
lak bir sûrette kabul edinceye değin hasım telâkkî oluna-
94 TÜRK YURDU
Gaklardır. Bir Avmpalı nokta-i nazarından âdemoğulları-
nın hepsi ya Avrupalılığa temessül etmeye, Avrupalılaş­
maya, Avrupa medeniyetinin ehlilik haklarını kazanmaya
yahut zamanımızın bir nevi esir veya parçası demek olan
muti ve zelil bir müstemleke zinciri olup kalmaya
mahkûmdurlar.
Safes
TALİM UE TERBİYE
MAARİFİMİZ HAKKINDA
İrfan ve terbiye bir memleketin bütün müessesâtı ile
alâkadardır. Teşkilât-ı maarif bir itibarla teşkilât-ı iktisadi­
ye, teşkilât-ı askeriye, teşkilât-ı siyasiye ve adliye... de­
mektir. Memleketin siyaseti, kuvveti, iktisadı... hep mek­
tebe bağlıdır. Çocukluğun ve gençliğin terbiye ve talim
tarzına bakarak âtiyi keşfedebilmek pek mümkündür.
Rable ile Montaigne mektepliler yetiştiren mektep­
lerle istihza etmişlerdi. Nihayet anlaşıldı ki, mektepten
gaye talim değil bizzat hayattır. Türkiye gibi İçtimaî
inkılâbının henüz basamağında bulunan bir devlet bütün
ümitlerini mekteplerine bağlamak mecburiyetindedir.
Çünkü ancak buralardadır ki, muasır bir Türk milleti ye­
tiştirmek kabil olacaktır. Bizde mektep yalnız terbiye-i
zihniye temini ile iktifa edemez. Bu sûretle devam eder­
sek garp ile aramızdaki açıklığı doldurmaya hiç muvaffak
olamayız. Mekteplerimiz, muasır bir Türk enmuzecini
muhayyilesinde yaşatmak ve bütün vesâit ve mesaîsini
sarf ederek çocuklarının ve gençlerinin kuvâ ve kabiliya-
tını buna göre idare ve tespit eylemelidir.
“Türk Yurdu” mecmuası memleketin terbiye ve irfa­
nı ile pek ziyade alâkadar olduğunu müteaddit nüshala­
rında yazılarıyla gösterdi. Ben memlekette mektep ve
terbiye simasında en bâriz görünen hutûtu çizerek muh­
terem Yurd’a ufak bir hizmet yapmak istedim. Memleke­
tin terbiye ve irfan sahasında bir tarif ve tavsifini yapmak­
taki müşkilâtı itiraf ederim. Fakat gördüklerimi ve bildik­
lerimi birleştirerek bazı cereyanlar ve hatlar bulabildiğimi
zannediyorum.
Mektep denilince muallim, talebe, program ve vasat
talim ve terbiyenin heyet-i mecmuası anlaşılır. Binaen­
Sayı 110
aleyh mektepler hakkında malûmatımı ve müşahedemi
telhis ederken bu dört unsurun hâl-i sabıkım şimdiki va­
ziyetini mümkün olduğu kadar izaha çalışacağım.
1
Muallimin hem keyfiyeti hem de kemmiyeti ayrı ayrı
düşünülecek meseledir. Eski devirde muallimlerin keyfi­
yeti hemen hiç nazar-ı dikkate alınmazdı. Tek muallimli
dârülmuallimîn-i ibtidaiyelerde üç dört aylık bir devre-i
talimiye vardı. Biraz din dersleri, kıraat, imla, hesap,
hüsn-i hat gösteriliyordu. Meslek dersleri ve meslek ter­
biyesi denilen şey meçhuldü. Ve hemen okumayı yazma­
yı biraz becerebilen herkes muallim olurdu. İlân-ı hürri­
yeti müteakib muallimlerin keyfiyeti meselesi ile iştigale
başlandı. 1327’de dârülmuallimînlerin devre-i tahsiliyesi
üç seneye iblâğ olunduğu gibi terbiye-i meslekiyeye de
ehemmiyet verilmişti. Taşralarda dârülmuallimîn-i ibtida-
iyeler açılmakla beraber İstanbul’daki Dârülmuallimîn-i
Aliye hemen yeniden tesis olunuyordu. 1329’da dârül-
muallimînler daha ziyade tevsi olundu. Meslek terbiyesi
daha ziyade düşünüldü. 23 Eylül 1329 tarihinde irade-i
seniyeye iktiran eden Tedrisat-ı İbtidaiye Kanun-ı Muvak­
kati muallimliği bir meslek hâline sokmak istemiştir,
mezkûr kanunun 42, 43, 44, 45. maddeleri kimlerin mu­
allim olabileceklerini izah ediyor. Muallimlik ve mürebbî-
lik gibi nazik bir sanat mutlaka mesleği mükemmel bir
terbiyeye muhtaçtır. Binaenaleyh dârülmuallimînlerin ve
dârülmuallimâtların taaddüdünü istemekle beraber ora­
larda mükemmel meslekî terbiye de verilebilmesi
imkânının her şeyden evvel düşünülmesini de istemekte
pek haklıyız. Dârülmuallimînlerde müddet-i tahsil 4 se­
nedir. Dârülmuallimâtlarda da 5 senedir. Terbiye-i mes-
lekiyye daha ziyade son iki sınıfta verilir. Tatbikat son sı­
nıflara mahsustur. İlk seneler terbiye-i umûmiyeye mah­
sus gibidir. Eakat bazı dârülmuallimînler inzibat ve idare­
sindeki esaslar ile terbiye-i meslekiyeyi daha ilk seneler­
de talebeye öğretmeye muvaffak oluyorlar.
Mevcut ibtidaî muallimlerin ekseriyetini ehliyatnâ-
meli muallimler teşkil eder. Bilhassa kız mekteplerimiz­
de dârülmuallimât mezunesi muallime bulmak güçtür.
Fakat vakit vakit verilen konferanslar, tatbikat dersleri ile
meslek terbiyesi hakkında malûmat verilmekte olduğu
gibi usûl-i talim de öğretilmektedir. Maarif Nezareti bir
Sayı 110 TÜRK YURDU 95

çok derslerin de usûl-i tedrisleri hakkında risâleler neş­
retti, (h
Muallimler aynı zamanda terbiye ile de mükelleftir­
ler. Mekâtib-i Umûmiye-i İbtidaiye Talimatnâmesi’nin 40.
maddesinde “Mekâtib-i ibtidaiye talebesinin emr-i terbi­
yesi mekâtib-i ibtidaiye muallimlerine mevdu olup mekâ­
tib-i leyliyeden mâada mekteplerde ayrıca mürebbîlere
lüzum yoktur.” denilmektedir. Bu güzel esasın lâyıkıyla
tatbik olunabilmesi için sınıf muallimliği ve mürebbîliği
usûlünün kabul edilmesi lâzımdır. Birçok mektepler bil­
hassa nümûne mektepleri dersleri grup grup ayırarak ih­
tisas muallimleri yetiştirmek istediği için muallimlerin
emr-i terbiye ile layıkıyla uğraşmaları o kadar mümkün
olmuyor. Hâlbuki iptidaîlerde talim yalnız bir gayeye
masruftur; terbiye-i umûmiyenin bir cüz’ü olabilmek.
Zihnî terbiyede henüz hafıza eski ehemmiyetini kay­
betmedi. Adanın tarifini ezberleten, vatanı bir klişe ile ta­
lebesinin zihnine sıkıştırmak isteyen mekteplerimiz he­
nüz pek çoktur. Usûl-i istikraî (methode inductive) ile
usûl-i ayânî (methode intuitive), usûl-i istidlâlî (methode
deductive) ve usûl-i takriri (methode expositive)’nin
mevkiini işgal edemedi ve derslerin takımlara ayrılması
keyfiyeti malûmat arasında imtizaçsızlığı çok artırdı, me­
selâ kıraatin başka, sarfın başka, coğrafyanın başka,
ulûm-ı tabiiyenin başka ellerde bulunması esasta bir olan
ve aralarında pekçok temas noktaları bulunan bu dersle­
ri âdeta birbirine yabancı bir hâle soktu.
Siyaset-i maarifte merkez sikleti tedrisat-ı ibtidaiyye
teşkil ediyor(2) ve 1331’de neşrolunan Dârülmuallimîn ve
Dârülmuallimât Nizamnâmesi’yle mekâtib-i tâliye de dâ-
rülmuallimînlere muavin oluyor. Kemmiyet itibarıyla
memleket bu sûrede çok muallim bulabilecektir. Yalnız
mezkûr nizâmnâmenin 16. maddesi muallimlerin keyfi­
yeti meselesine verilmek istenilen ehemmiyetle bir tezat
teşkil ediyor gibidir. Hâlbuki muallimin keyfiyeti doğru­
dan doğruya terbiyenin keyfiyeti, hatta istikbâlin de key­
fiyeti demektir.
Muallimler talebeye karşı daha az şedid ve serttir.
Cismanî işkencelerin envamı görmüyoruz. Sırıklar,
falâkalar kalktı. Muallim çocukta da yaşayan bir şahsiye­
tin, bir izzet-i nefsin mevcut olduğunu teslim ediyor. Mu­
allim ile talebe arasındaki müthiş uçurum epey doldu.
Bütün bütüne kapanması için terbiyeyi telkin ile mükel­
lef müesseselerin daha fazla faaliyette bulunması icap
ediyor.
Nimet külfete göredir. Muallimlerin hisse-i faaliyet
ve vezâifi çoğaldıkça millet de onların saadetini düşün­
mektedir. 15-20 kuruş aylıklı muallimler görmüştüm.
Şimdi Tedrisat-ı İbtidaiyye Kanunu asgarî maaş olarak
300 kuruş kabul etti. Aydın, Sivas gibi bazı vilâyetler bu
miktarı hatta 600’e çıkardılar ve hükümet yeni mektep
plânlarını tanzim ederken muallimler için mesken inşası­
nı da unutmadı. Salifü’z-zikr kanunun 15. madde-i muad-
delesiyle 67. maddenin 11. fıkrasında muallim süknâları
masarıf-ı inşaiyesi ile bedel-i icarını nahiyelere tahmil
edilmektedir. İhtiram görmek için muhterem olmaya ça­
lışmak lâzımdır. Halkın terbiyesini cidden düşünen ve
halkın tealisi için bî-payan sa’y u emel hâzinesi taşıyan
muallimlerimiz vardır. Muallimlik ve.terbiyecilik de bir
ocak (carriere) tır. Bu ocağın müntesipleri hakikî terbiye­
yi hazmetmiş olmalıdırlar. “İstemek yarı yapmaktır.” der­
ler. Halkın terbiyesini isteyen muallimler er geç sa’ylarm-
da muvaffak olacaklardır. Bazı mekteplerde sezdiğim
bedbini ve yeisin umûmî olmadığını görmekle mesu-
dum. Türk milletinin İçtimaî hayat ve âtisine emin olan
muallimler adedinin çoğalması ve her muallimin bu ka­
naatle işe girişmesi lâzımdır.
Kız mekteplerimiz her hâlde bizi daha ziyade ümit­
lendirecek hâldedir. Muallimelerimizde muhabbet-i mes­
lekiye daha ziyadedir. Hayat kız mekteplerinde daha te­
mizdir, daha muntazamdır. Usûl-i tedristeki hatalardan
dolayı hanımlarımızı mesul tutmakta hiç haklı değiliz.
Çünkü şimdiye kadar kadınlar için çok az düşündük ve
çok az çalıştık.
Fichte, millî terbiyeyi: “Bütün vatandaşlardan aynı
menafi ile yaşayan bir vücut teşkil etmektir.” diye izah et-
mişti.ö) Müderris M. Zühdü Bey: “1331 senesi Türk ikti-
sad-ı millîsinin en büyük tohum atım senesi, temel mera-

( b Şimdiye kadar neşrolunanlar; usûl-ı terbiye ve tedris talimnâmesi ve hendesenin^ coğrafyanın, eşya derslerinin, resmin, el işlerinin, mektep
temsillerinin usûl-i tedrisleri.
(2) “Türk Yurdu”, Yıl 1332, sayı 1, s. 2962, satır 4.
(3) Le Volüme, annee 1910-1911, No: 17.
96 TÜRK YURDU Sayı 110

simi devresidir.” diyor.(i) 1331 yılına millî terbiye yılı di- ğer mahallerde ise bu nüfusa bir muallime bile düş­
yememekle beraber harbin muallimlerimizi talim ve ter­ memektedir.
biyede milliyete daha ziyade yaklaştırdığım söyleyebili­
Şu rakamları da ufak bir mukayese yapılması için ko­
rim. Bir çok muallimler çocuklara bir milliyete, bir vatana yuyorum:
mensup olduklarını anlatmanın lâzım olduğunu idrake
Prusya’da 1906’da mekâkib-i ibtidaiye-i umûmiye
başladılar. Geçen sene Anadolumuzun büyük bir şehrin­
muallimlerinin adedi 84.980, muallimelerin adedi ise
de ibtidaî mekteplerini gezmiştik. Çocukların ancak yüz­
17.784 idi. Tedricen muallimelerin adedi artmaktadır.
de beşi milletini biliyordu. Çoğu millet yerine dinini ve­
Cemahir-i Müttehide-i Amerika’da muallimelerin adedi
yahut doğduğu memleketi söylüyordu. Payitahtı bilme­
muallimlerin adedinin üçü nispetinde fazladır.
yen mekteplere de rastladık. Çocukları milliyet, vatan,
din vahdetleri etrafında toplamak lâzımdır. Edirne’de Müessesât-ı İlmiye-i Vakfiye Müfettişi Nâfi Atuf
Bursa’da, İstanbul’da yapılan mektep bayramları daha iyi
tertip ve idare olunmak şartıyla millî terbiyeye büyük fay­
daları dokunur. Mektep bayramlarının tarihçesi oldukça
eskidir. Abdurrahman Şeref Beyin Tedrisat-ı İbtidaiye SEYAHAT
mecmualarından birinde eskide yapılan mektep bayram­ ALTAYLARA DOĞRU
ları hakkında bir makalesini görmüştüm. O zamanki şek­
Başı 1. yılın 12. sayısındadır.
li hiç de terbiyevî değilmiş. Gittikçe daha terbiyevî ve
Yıl 3, cilt 6, sayı 9 ’da inkıtaa uğramıştı.
müfid şekilde bayramlar tertip olunması çok lâzımdır.
Kazaklar bugün umûmen din-i mübin-i İslâma sâlik-
Muallimlerin kemmiyeti meselesine gelince; Maarif
tirler. Hem de İslâmiyete bütün varlıklarıyla sadık olup
Nezareti’nin 1334 hicrî senesinde çıkardığı İhsaiyât mec­
hilâfına zerre kadar ehemmiyet vermezler. Kendileri
muası bize kâfi malûmat vermektedir. Bu İhsaiyât mec­
As m Saadet’ten beri Müslüman olduklarını iddia ederler.
muası maarif-i umûmiyemizin 1328-1329 rumî seneleri
Fakat bu iddialarının asıl ve esası olmamak lâzım. Çünkü
ihsaiyâtını ihtiva etm ektedir. Müslim mekâtib-i
Asr-ı Saadet’te hatta Hülefa-i Raşidîn devirlerinde bile
umûmiyemizin miktarı erkek ve kız beraber olmak şartıy­
Türk ırkına mensup akvamdan hiçbirisinin din-i mübin-i
la 10.786’dır. Bu mektepleri idare eden heyet-i talimiye
İslâm’ı kabul ettikleri malûm değildir. Din-i mübin-i İs-
13.483’ü erkek olmak üzere mecmuan 14.649 muallim
lâmın diğer mensubîni arasında tahkim etmiş olduğu
ve muallimedir. Mekteplerin miktarı ile muallimlerin
ahlâk ve âdâbın Kazaklar arasında ancak bir kısmına tesa­
adedini mukayese edince her mektebe ancak bir mual­
düf olunur. Filhakika bu hususta göçebelik hayatının te­
lim düşüyor.
siri de yok değil ise de, bütün kusuru buna hamletmek
Dârülmuallimînlerde 141, mekâtib-i sultaniyede de doğru olamaz. Çünkü Kazaklar hayli eski zamanlardan
1842, mekâtib-i âliyemizde 368 muallim bulunduğuna na­ beri salâbet-i diniyeye mâlik Müslümanlar ile ihtilât ettik­
zaran memleketin irfan ordusu 17.000 kişiden ibarettir. leri gibi kendilerinden birçok erbab-ı merak Türkistan,
Muallimlerin vatanımız dahilinde sûret-i tevezzuun- Buhara etraflarına, Rusya içlerine giderek ikmal-i tahsil
da büyük farklar vardır. Nüfûsuna nispetle muallimleri ettikten sonra kavim ve kabileleri arasına avdet ederek
en çok olan yerlerimiz Edirne vilâyeti ile Aydın, Bilecik, talim ve terbiye ile iştigal ettikleri malûmdur. Hele geçen
İsparta, Adana, Harput havalisidir. Burada 301-800 erkek asrın rub-ı ahirlerinden itibaren Kazak gençlerinin Hicaz,
nüfusa bir muallim isabet etmektedir. Mısır ulemâsından, İstanbul maarifinden istifade etmeye
başladıkları da şâyân-ı kayıttır. Hatta yürüdüğüm yerler­
Muallimelerin miktarı çok daha azdır. Edirne, Aydın,
den birinde, Hicaz’da ikmal-i tahsil eden bir Kazak ima­
Çanakkale, İstanbul, Adana, Akka gibi bazı havalide
mının cuma hutbelerini belîğ Kazakça ile irâd edebilecek
1000-4000 kadın nüfusa bir muallime isabet ediyor. Di­
derecede marifet-i diniye sahibi olduğunu gördüm. Her

(1) “Türk Yurdu”, Yıl 1332, sayı 1, s. 2958.

Sayı 110 TÜRK YURDU 97

hafta yeniden yeniye dinî ve nebevî neşr-i malûmat et­ bunu göstermiyor. Bugün Kazakistan’da ahalisi Türk-Ka-
mekte olan bu imamın Kazaklar arasındaki mevkii her zak olmak şartıyla bir Hristiyan volosuna (nahiyesine)
türlü tasavvurun fevkindedir. Hâlbuki Dârülhilâfette bile değil küçük bir avuluna bile, hatta bir yurduna bile tesa­
böylelerine tesadüf etmek kabil olamıyor. düf olunamaz. Hâlbuki mübeşşirlerin Rus hükümetine
karşı olan ta’n u teşnîleri de doğru değil. Çünkü Rus
İşte şu mülâhazalara binaen Kazakların İslâmiyet! ka­
hükümeti Kazakların Hristiyanlığa ithali zımnında elin­
bulü pek eski devirlere ait olmadığı fikrindeyim. Fakat
den geleni diriğ etmemiştir. Ejderhan, Orenburg gibi Ka­
Devr-i Saadete rücû edecek kadar eski olmamakla bera­
zakistan hudutlarındaki şehirler Hristiyanlığa davet için
ber pek o kadar yeni de değildir. Bazı Rus menâbiinden
teşekkül eden cemiyetlerin öteden beri birer merkez-i
tereşşuh eden haberlere göre Kazakistan’ın Ruslar eline
faaliyeti mesabesindedir. Hatta buralara gönderilen ve
geçtikten sonra oralara İslâmiyetin nüfuz etmeye başladı­
gönderilecek valilerin de bu cemiyetlere karşı büsbütün
ğı söyleniyor. Güya Rus hükümeti yanlışlıkla Kazakları İs­
yabancı bulunmaması usûlden olduğu söyleniyor. Kazak
lâm mezhebine sâlik itikat ederek onların gönüllerini
çocukları Rusların her türlü dinî müesseselerine mecca-
bulmak ümidiyle Kazakistan’ın ötesine berisine cami-i
nen kabul edildikleri hâlde, kan ve din kardeşleri tarafın­
şerifler bina etmiş, yerliler de bu camileri görerek İslâmi-
dan teşkil olunan bir medreseye girerek tahsilde bulun­
yete meyletmişler imiş. Bu rivayetin doğru olmadığına
maları kanunen memnudur. Kazakistan hududundaki
hiç şüphe yok. Çünkü Kazakların Rus istilâsından evvel
medresenin müderrislerinden Kazak talebesi kabul et­
Müslüman olduklarına delâlet edecek birçok asâr-ı men­
memek üzere her sene senetler alınıyor. İşte görülüyor
kule mevcuttur. Bazı eski olanlardan başka üç dört asır
ki, Rus hükümeti uhdesine isabet eden vazifeyi ifâ etmek
evvelleri yaşayan Kazaklar arasında İslâm isimlerine tesa­
hususunda zerre kadar kusur etmemiş ve etmiyordu.
düf olunmaktadır. Tulakatay’ın hafîdleri arasında Ahem-
Yalnız bu kadar değil, I. Alexander zamanlarından itiba­
bet, Kutahmet, Kocambet, Mambet gibi isimlere tesadüf
ren İngiltere-Amerika misyoner cemiyetlerinin de bu
olunmaktadır. Ahembet, Ahmed’in; Kutambet, Kutlu
babda birçok mesaîleri sebkat etmiştir. Fakat evvelce de
Mehmed’in; Kucambet, Koca Mehmed’in muharrefi ol­
dediğimiz gibi, netice hiçtir. Kazaklar Hristiyanlığı bir tür­
duğu şüphesizdir. İhtida Rus hâkimiyetini kabul eden za­
lü kabul etmiyorlar, etmeyecekler de. Burası muhakkak­
tın ismi de Ebu’l-Hayr olmuştur. Şu hâle göre bu rivayet
tır. Me’muldür ki, bir-iki asırlık tecrübeleri sayesinde
Hristiyanlık mübeşşirlerinin (misyonerlerinin) Rus
Ruslar da bu hakikati tasdik etmeye muvaffak olurlar...
hükümetine olan ta’n u teşnilerinden başka birşey değil­
D â r ü lfü n û n
dir. Güya fırsat elinde iken İslâmiyetle pek az alâkası olan
Tarih-i D in -i İslâ m
altı-yedi milyonluk koca Kazakistan kıtasını Hristiyanlık
M ü d errisi H a lim Sabit
âlemine ilhak edemediğinden, böyle bir ta’na müstehak
görülmüş olsa gerek. Hakikaten Kazakların bugünkü hâl­
lerine nazaran iki-üç asır evvelisi Rusların istilâları zama­
nında İslâmiyetleri yabancıları fark edemeyeceği kadar
zayıf olabilmesi muhtemeldir. Olabilir ki, Hristiyanlıktan
başkasını görmek istemeyenler Kazakların göze batacak TÜRKLÜK ŞUUNU
kadar kuvvetli olmayan İslâmiyetlerini görüp fark ede­
Rusya’da Sakin Gayr-i Rus U nsurların Protes­
memişlerdir.
tosu - Rusya’da sakin gayr-i Rus unsurların “Rus Boyun­
Evet, Rus hükümeti yanlış olarak değil, belki uyanık­ duruğu Altındaki ecnebî Kavimler Cemiyeti” unvanıyla İs­
lık neticesi olarak Kazakları idaresine ısındırmak emeliy­ veç krallığının payitahtı olan Stockholm şehrinde bir ce­
le birkaç cami yaptırmıştır. Fakat aynı zamanda sağ elin
miyet teşkil ettikleri ve bu cemiyetin Şimalî Amerika Ce-
parmaklarıyla sayılabilecek kadar az olan camilerine mu­
mahir-i Müttehide Reisi Mr. Wilson’a hitaben bir beyan-
kabil bütün Kazakistan hududunu kiliseler, manastırlar
nâme neşreylediği Efrencî 10 Mayıs tarihli bir telgraf-
ile ihata etmiştir. Bazı Kazakların üç beş cami-i şerifi gör­
nâmede bildiriliyordu. İşbu telgrafnâmeye göre; mezkûr
mekle İslâmiyet! kabul etmeleri lâzım gelseydi, yüzlerce
beyannâmede şöyle denilmiştir:
muhteşem, müzeyyen kiliseleri gören ekseriyetin yanlız
Hristiyan değil rahip olmaları icap ederdi. Fakat vukuat
 TÜRK YURDU Sayı 110

“Biz Rusya’da sakin anâsır-ı ecnebiye ve cemaat-i vermiştir. Rusya, Gürcü çiftçilerinin arazisini Rus çiftçile­
mezhebiye mensupları Rusya’yı bütün cihan-ı medeniyet rine vermek üzere istimlâk eylemiştir.”
nazarında itham edip mevcudiyetimizin himayesi için is­ Efrenci 18 Mayıs tarihiyle Stockholm’den çekilen di­
timdat ediyoruz, Rusya, Finlandiya’nın muhtariyet idare­ ğer bir telgrafnâmede yukarıdaki malûmat ikmal oluna­
sini imha ve yerli lisanı resmen istimalden ıskat eylemiş­ rak deniliyor ki:
tir. Finlandiya idaresi tamamiyle bozulmuştur. Finlandiya
“Muharrirlerden Ağaoğlu Ahmed, Akçuraoğlu Yusuf
Kanun-ı Esasisine sadık kalan hâkimler ve memurlar Si­
ve tıp fakültesi muallimlerinden Hüseyinzâde Ali beyler
birya’ya nefy ve tagrîb edilmişlerdir. Rus ordusu Baltıklı-
Rusya’da bulunan Türk, Tatar ve Kırgızlar nâmına “Rus
ların mesakinini tahrip eylemiştir. Leh milletinin maarif-i
Boyunduruğu Altındaki Ecnebi Kavimler Cemiyeti”ne bir
milliyesi ve mektep teşkilâtı imha ve ahali vatanlarından
beyannâme göndererek bu cemiyet tarafından Cemâhir-i
tard olunmuşlardır. Rusya hükümeti Litvanya milletinin
Müttehide Reisi Mr. Wilson’a gönderilen Rusya’nın taht-ı
Katolik mezhebinde olanlarını tazyik ediyor. Litvanyalıla-
tahakkümünde bulundurduğu ecnebî akvama tazyikatı-
rın kiliselere ait emlâki müsadere edilmiş ve Litvanya or­
na karşı protestoyu havi olan muhtıraya muvafakatlerini
tadan kaldırılmıştır. Litvanya lisanında yazılı kütüb-i mu­
bildirmişlerdir. Mumaileyhim bu beyannâmelerinde Rus­
kaddese kimde bulunmuş ise Sibiiya’ya gönderilmiştir.
ya’daki Müslüman akvamın en basit, en iptidaî hukukun­
Leh milleti asırlarca müddet Rusların kahr u tazyiki altın­
dan bile mahrum edildiklerini kaydeylemektedirler, Rus­
da manen ve maddeten ısdırap çekmektedir. Rusya’nın
ya’daki Müslümanlar kendi memleketlerinde arazi satın
etvâr-ı câniyânesi neticesi olarak Lehli muhtariyetten
alamadıkları gibi en mukaddes vezâif diniyelerini de ifâ
mahrum kalmıştır. Ruslar Musevîleri katliama tâbi tut­
edemiyorlar ve tahsil edebilecek, terbiye-i maneviyeleri-
maktadır. Rusya UkraynalIları mev’ud olan muhtariyet­
ni temin eyleyebilecek her türlü vesâitten mahrum bulu­
ten mahrum eylemiş ve lisan ve edebiyatım kahr u tazyik
nuyorlar. Rusya bu akvamı mahvetmek ve bu suretle
etmekte bulunmuştur. Rusya hükümeti dahilî memleket­
Merkezî Asya’nın eski medeniyetine doğru teceddüdüne
te sakini Müslüman ahalinin arazisini gasbedip Ruslara
meydan vermemek istiyor.”

Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf ‘K ader” Matbaası

 «s m

TÛKK : IUKDU 4

Türeleritt Fâi^lesttıe; CctUsır 'S a » «S.

YIL: 4 SAYI; 111 (2 Haziran 1552-15 Haziran 1916)

û ^ d e ^ ^ fc e d c r ç c d ^

A n a d o l u m u z : K ö y ü m d e n G e liy o r u m ’d a m M in a s in M e sire si / I s p a r ta lı H a k k ı

E d e b iy a t: F a ik A li / F azıl A h m e d

D ilim iz : G e ç e n Y ıld a T ü r k D ili N e K a z a n d ı? / U falı T o k ta m ış

B abürH an / Flora A n n a stil

A d a y la r a D o ğ r u / H a lim S a b it

M a tb u a t: İ k tis a t H a z in e - i E v r â k ı /

T ü r k l ü k Ş u û n u : E n v e r P a ş a y a H u k u k - ı Â m m e D o k to r lu ğ u -

A l m a n l a r ı n D e n iz d e M ü h i m M u v a ffa k iy e tle r i
Sayı 111
TÜRK YURDU
T ü r k le r in fâ id e s in e ç a lışır
ANADÛLUMUZ
KÖYÜMDEN GELIYORUM’DAN: 20
MİNASİN MESİRESİ
Oh! İşte artık Minasin’deyiz, artık Minasin önde, ar­
tık her şey arkada, köy arkada, şehir arkada. Köyün ve
şehrin kaygıları, saygıları arkada. Hiç olmazsa bir gün için
böyle. Hiç olmazsa birkaç saat için böyle.
Minasin’i karşımda bulunca kendimi yeniden kaybet­
tim. Kırk yıl evvel geçen zamanlar, otuz yıl evvelki, yirmi
yıl evvelki demler devranlar gözüm önünde sayfa sayfa
açıldı. Ruhumda hâller oldu. Gelincikler gibi ağaçlara tır­
manmak istedim. Serçeler gibi daldan dala sıçramak iste­
dim. Otlar arasında, yapraklar arasında her biri bir sazdan
çalan havayı böceklerle beraber cızır cızır ötmek, serpil­
mek istedim. Ötede beride birer gümüş bel kemeri gibi
akan dereciklerle cibil cibil oynamak istedim. Hâsılı, Mi­
nasin’i bütün yeşilliğiyle, tazeliğiyle, rengiyle, güzelliğiyle
görmek istedim. Okşamak, kucaklamak, öpmek, sevmek
istedim. Ruhumda kalmış çocukluk bakiyelerinin bütün
açlığıyla bütün susuzluğuyla onu olmuş bir cennet mey­
vesi gibi yemek, dolmuş bir kadeh-i âb-ı hayat gibi içmek
istedim.
Minasin nedir, ne yerdir ki, beynimde mahşerler
uyandırıyor? Minasin belki de hiçbir şey değil. İsparta’ya
üç çeyrek bir saat mesafede bir bahçeliktir. Sulak, ıslak
bir bahçelik. Ağaçlık yemişlik, sebzelik, yoncalık. Bunlar­
la beraber bunlardan fazla da çok şey. Göz ve gönül aç­
mak için, dünyayı unutmak için, cenneti hatırlamak için
bir yer. Orası hem dünyanın cenneti, hem benim çocuk­
TÜRK YURDU 101
O nbeş g ü n d e b ir ç ık a r
luğumun ve gençliğimin cenneti. Ben oraya sade çocuk­
ken değil, genç iken de yılda yirmi kere otuz kere gider­
dim. Yeşillikler, loşluklar ortasında, baygın su şırıltıları
ortasında, nazlı kuş cıvıltıları ortasında, pervasız böcek ve
haşere cızırtıları ortasında, subaşlarında kuytu köşelerde,
ağaç dallarında, salıncaklarda, hayvan sırtlarında oturur­
dum, dolanırdım, salınırdım, sallanırdım, koşardım,
ömür sürerdim.
Ben hâlâ şu dakikada karşımdaki Minasin’den ziyade
köylerde kalan ve nazlı hayalleri beynimin içinde “kay­
bolmuş cennet” hâlinde yer yer titreyen, dağılan, topla­
nan Minasin ile koklaşıyorum. Bir görüyorum bin dalıyo­
rum, bir konuyorum bin uçuyorum. Göz için bir iş, gönül
için bin iş.
Mübarek seyran yeri, kendini doya doya görülmeye
bırakmaz ki! Sanki bin çarşafa bürünmüş bir kadın. Dür­
bünle de bakılsa ondan ancak iki üç bahçelik yer görülür.
Orada insan göğü görmez, gök insanı görmez. Orada dağ
yok, bağ var. Uzak yok, yakın var. Orada sade kapatıcı
şeyler var; ağaç, ağaç, ağaç... yaprak, yaprak, yaprak.
Ulu ceviz ağaçları, elma, erik, kayısı, zerdali ağaçları...
kiraz, vişne, ayva, muşmula, armut, dut ağaçları. Berikiler
de ötekilerden örnek tutmuş, boy almış, huy almış. An­
cak duvar kenarlarına korucu ve yarıcı gibi, çömelmiş kı­
zılcık ağaçları, bodur ağaçların altında, bahçeliğin kıyısın­
102 TÜRK YURDU
da, ortasında arklar (hark), sular, sular. Ağaçlarının altın­
da sular akan cennetin misali var ise burası. Dallar hava­
da birbirine sarılmış, sarmaşmış yemyeşil atlas şemsiyeler
dokumuş. Oturanların üstüne yıldızlı kameriyeler kur­
muş. Bir hâlde ki, güneş bunları delip geçemez.
Minasin hakikaten esatir yatağı bir yer. Şurada bura­
da aklı gıcıklayan, başta kuruntular uyandıran esrarlı şey­
ler hâlâ da eksik değil. Mezar eserleri, garip taşlar, dolma
yer altı çeşmeleri, defineler ve define şüpheli yerler, bun­
ların sisli ve bulutlu hikâyeleri. İfritler, cinler, cadılar.
Sülün şeklinde havada uçan ve yılan kıyafetinde yerde
sürtünüp gezen peri kızları. Masallar, masallar, masallar.
Minasin üzerine avâm dediğimiz halkın da hayli bil­
dikleri var. Dediklerine bakılsa Cenevizler vaktinde payi­
taht burada idi. Etraf şehirlerin ve yine bir merkez olan
Bayat’ın(b suları buradan dağılırdı. Bu sulardan birinde
bulunan âb-ı hayatı krallardan biri bulmuş, içmiş. İçtiği
için ebedî yaşamak belâsına uğramış, ölemez, sinek gibi
küçülmüş, bozulmuş. Bir nefes bir kafes yaşar. Bunu İs­
tanbul’da nerede ise pamuk içinde saklarlar. Zavallı kral,
kıyameti bekleyecek, ayaklar altında kalacak, yılda bir ke­
re hangi gün ise gözlerini açar, vızıltı perdesiyle bağırarak
sorar: “Minasin’im Ağlusun’umO) duruyor mu? Fanda’-
sımö), Findos’um('^), Ağros’umü), Radmos’um(D duru­
yor mu? Sidre’mü), Buderome’m® duruyor mu? Karılar
oğlan kız doğuruyor mu?”
Bu hikâyeyi bütün çocuklar özene özene, üzüle üzü-
le dinlemiştir. Ben de dinlemişim de onu gençliğimin so­
nunda, kocalığımın önünde, şurada üstüne titreyerek
âleme naklediyorum.
Sözü çok mu uzatıyorum? Fazla mı söylüyorum? Mi­
nasin imiş, Ağlasun imiş, şu imiş, bu imiş. Bunlar bugün
bizim nemize gerek? İhtimâl böyle diyenler olur. Lâkin
benim de hakkım yok değil. Ah onlar da küçüklüklerini,
köy çocukları gibi, kır toyları gibi, bedevi yavruları gibi
bağlarda dağlarda geçirmiş olmalıydılar. Onlar da çocuk­
luklarında Minasin’de suya düşmüş, ağaçtan düşmüş.
0 ) Şimdi bir köy
0 ) Birer nahiye merkezi
0 ) Birer köy
(Ö Birer köy
(5) Birer nahiye merkezi
(Ö Bir çiftlik
Sayı 111
eşekten düşmüş olmalıydılar. Öyle olsalardı böyle de­
mezlerdi. Hem ben inanıyorum ki, insanı vatan denen
anaya bağlayan bağlar böyle ince ve nazik bağlardır. O
bağlardır ki Leyla’nın kara saçları gibi ben Mecnun’u her
yerde çeker, sürükler. Ben onun cazibesiyle sırasına gö­
re Bağdat’ın bile ötelerine giderek aşk ile şevk ile ölü­
rüm. Bilmem ki, ben bu özenmede bezenmede başka
şeyler de mi umuyorum? meselâ İstanbul’da boğaz içleri­
ne gömülmüş Göksu’ya Küçüksu’ya dalan cennetliklerin
meyllerini Anadolu’ya, meselâ Anadolu’nun bir Mina-
sin’ine akıtabilmek hülyasını da mı kolluyorum? Heyhat,
bilirim onlar gelemez.
Minasin şu kadar vakittir hiç de değişmemiş. Bildi­
ğim hâlinde duruyor. Sanki o bir insan yuvası değil, so-
ğulcan izbesi. Orada ne köşk var ne konak. Ancak “çar­
dak” adlı toprak ve çıplak topraklar var. “Çardak” sözünü
“Çartak” anlayıp parçalayarak mana çıkaranlar yanılır. Ha­
yır bizim “Çardak”ta “Çar” da yok, “Tak” da yok. Ne dört
duvar, ne dört kemer. Belki üç kaba duvar üstüne birkaç
direk yaslatılmış, üstüne birkaç demet kuru yaş ot ve ta­
laş konulmuş. Onun üstüne de birkaç kürek toprak atıl­
mış, olmuş çardak. Yağmurda, yaşta başınız sıkılırsa ora­
ya sokulursunuz.
Uç yerlerde, bazı bahçelerde ağaçlar kaldırılmış, tah­
ta tahta sebzelikler, tarla tarla ekinlikler ayrılmıştır. Ora­
lara patlıcan, biber göçürürler. Bamya, kabak, hıyar, bos­
tan dikerler. Arpa, çavdar, buğday, mısır ekerler. Bahçe­
lerin çoğunda duvarlar birer tümsek sırt olduğu için biti­
şik bahçeler ve bunlardaki komşular çok kere birbirini
görür. Bereket versin ki, sık ağaçlar gereltiG) hâil olur.
Şair(io) burada olsaydı, kimbilir neler görürdü, neler söy­
lerdi!
Minasin pek de kalma ve yatma yeri değil, gelme ve
gitme yeri. Pek de gece yeri değil, gündüz yeri, havâsı
gündüzün sıcak, geceleyin serin ve ıslak. Burada yılan gi­
bi, akrep gibi, arkadaşları gibi haşerat da çoktur derler.
Lâkin bunları gören olsa bile, zararlarını gören yok.
Vakit vakit, şurada burada, renk renk, biçim biçim, garip
0 ) Bir tepe
ö ) Bir mevki.
0 ) “Perde germek”teki “germek”ten isim.
Bahar olsa yine seyr-i gülistan olduğun görsen
Güzel seyreylemek uşşâka asân olduğun görsen”
diyen Nedim şair.
Sayı 111
garip böcekler, sinekler de görülür. İnsan burada bir
“mebhasü’l-hum ve’l-haşarât” âlimi olmalı. Hele öğle sı­
cakları, “çırlangıç” denen bir nevi irice ağustos çıtlağının
nöbeti zamanıdır. Bunun çıkkırı, çıkkırı, çıkkırı yolunda
tutturduğu şamata akşamlara kadar sürer, insanda kulak
ister ki, dayansın. Söylediklerine bakılırsa çırlangıçın bu
şikâyeti karıncaya karşı imiş. Çünkü karınca ona çingene
demiş, imiş. Bu sebepten “karıncacık, beli incecik, bana
çingen dedi, dedi, dedi” diye diye kırk gün çağırıp, kır­
kıncı gün çatlarmış. Bunların ağustos sonlarına doğru ci-
gara kağıdından koza gibi, incecik heyulâ zarları bazı
ağaçların dikenlerinde asılı durur, rüzgâr estikçe hafif ha­
fif sallanır.
Burada herşey boldur. Para hemen de meçhuldür.
Fasulyenin iki okkasını beş paraya sattıkları olur. Kızılcık
gibi, dut gibi müptezel yemişler para ile satılmaz. Kızılcık
yerden avuçla toplanır. Dut havadan hasır üstüne düşü­
rülür. Bunlar su gibi, ot gibi mübahtır. Evvelleri cevizin
şehre götürülmüş onbeş okkalık bir kilesi onbeş kuruş
tuttuğu nadir görülürdü.
Benim buraya dair hatıralarım var ki, yazılsa kitap
olur. Bir kere başımda kavak yelleri esmeye başlamasın,
yoksa mesele uzar uzar gider. Şu dakikada hatırımdan
neler geçiyor bilseniz! İşte şu dakikada komşu bahçede
patlıcan çapalayan, bamya toplayan, fasulye kıran, kabak
kesen, yonca biçen, bağlayan genç kadınlar görüyorum.
Burada bu işler çokluk bunların işidir. İşte şu dakikada
bir kızın kiraz ağacından dolmuş sepeti düşürüp bağır­
ması üzerine kendisini düştü sanıp ödüm koptuğunu ha­
tırlıyorum. Birkaç kızın genç vişne ağaçlarını tepeden ip­
leyip eğerek vişnesini toplarken ağacı kırdıklarını, çıkan
çatırtı sesi arasında velveleler, akabince de kahkahalar
kopardıklarını işitiyorum. Bir defada “yılan, yılan, yııııla-
aaan!” diye çığlıklar yükselmişti de, ben de koşmuş var­
mıştım. Ne var idi? Çardağın saçağındaki serçe yuvasına
upuzun kayış gibi birşey sarkmış, sokulmuş. Bunun kar­
nından büyücü boynuzu gibi efsunlu karnından boğuk
boğuk “civ, civ, civ, civ” sesler geliyordu. Şüphe yok yav­
rular diri diri yutulmuştu. Serçeler fırr fırr uçuşup çarpı-
narak, ciyak ciyak bağrışıyorlar, kıyametler koparıyorlar­
dı. Derken pat dedi, yılan ayaklarımızın dibine düştü. Biz,
( b “Anber-i bâris” dedikleri ağaç.
( b Testinin yapıldığı köy. Mamak testisi, Göksu testileri gibi suyu süzer, buz gibi tutar.
TÜRK YURDU 103
biz de beş kız, bir de ben altı, hepimiz birden cesaretle,
hulus ile, sıdk ile uzaklara kaçtıydık. Yılan ise bizim em­
salsiz cesaretimizin önünde korkak, salak, allak bullak sü­
rüne sürüne savuşup gitmişti. Şimdi bunu da hatırlıyo­
rum. “Ağlarım, hatıra geldikçe gülüştüklerimiz” diyece­
ğim geliyor.
Hafızamda bu hatıralar toplaşırken bir taraftan da
yollarda dolaşıyordum. Yollar pek geniş değildir. İki ta­
raftaki duvarcıklar, bunlara yardım eden bari ağaçları,
saygısız kızılcıklar, dikenli kırambıklarfb, sümsük fındık
ağaçları, sırnaşık böğürtlenler birbirine el kol uzatmış,
yolları bir kat daha kapatmış, daraltmış. Duvarların bir ta­
raflarında bahçelere çevrilmiş sular. Altımızdaki hayvan­
lar yürüdükçe körpe dallar, arsız dikenler yüzümüze çar­
parak, zevzek sular üstümüze başımıza sıçrayarak bir sa­
at kadar dolaştık.
Geldik, bekçi yatağı çardağın yakınında bir bahçeye
girdik. Seccadeleri serip serpildik, oturduk. Heybeyi açıp
nevaleyi ortaya yaydılar. Bu tarafta söğüş, köfte, patlıcan
dolması, lop yumûrta, yoğurt, peynir, ^kmek, tuz, biber.
Bu tarafta haşhaşlı çörek, tahinli katmer, bal, reçel. Şük­
rü Efendi bunları sırasına korken Hacı Mehmed Efendi
üç okkalık bal gömeci kavunu yardı. Çekirdekleri atıp ka­
buk içinde löp löp dildi. Bekçi Baba geceden ayarlamış
su dolu, kiraz gibi MamakG) testisini getirdi. Yedik yedik,
içtik içtik, konuştuk konuştuk, yirmi yıldır adı anılmamış
eski yarenlikleri tazeledik. İstanbul’da iken yıl orucu ka­
dar sürgün ve ince perhiz kovalayan hasta ben, herşeyi
unutmuştum. En sonra da Bekçi Ağa yalandan sepet biçi­
mine konmuş ceviz yaprakları arasında ahu gözü böğürt­
len dutu getirip önümüze bıraktı. Bir vakit onları da iğde
dikeninden benzettiğimiz tek parmaklı çatal ile kovala­
dık, elledik belledik.
Güneşi görmüyoruz. Saate bakmıyoruz. Birine, üstü­
müzde dallardan yapraklardan gerilmiş yeşil perde mâni,
birine altımızda çimenlerden çiçeklerden serilmiş yeşil
seccade mâni. Fazlaca da ayak ucumuzda lâtif bir şırıltı ile
yavaşçacık akan dereciğe kendimizi kaptırmışız. Takılmış
kalmışız, su akıyor, biz bakıyoruz. Ama geçen ömre değil
kazanılan ömre bakıyoruz. Peki, lâkin gerek biz felekten
çalmış olalım, gerek felek bizden çalmış olsun. Saatin he-
104 TÜRK YURDU
men üçü geçti, şüphesiz güneş kuşluktan öğleye doğru
kayıyor. Ne çare, bu kadara da bereket deyip kalkmalı,
Kalktık, yine bahçeler arasından değirmene doğru
aktık. Buralarda da illik şenlik az. Çünkü bu sene Rûz-ı
Hızır’da pek vakitsiz gelen soğuk çiçekleri yakmış. Ye­
mişleri doğarken boğmuş. Kiraz olmamış. Vişne olma­
mış. Badem, erik, zerdali olmamış. Kış elmaları, kış ar­
mutları, cevizler sadece titreyen yapraklarıyla boy göste­
rip duruyor. Bunun için illik şenlik hemen yok. Fasulye
bile olmamış. Hülâsa, yaş da yok, kuru da yok. Herkes
kurumuş kalmış. Ortada yaş yalnız birşey var: Gözler.
Sağa sola bakarak değirmene vardık. Değirmen bina­
sını yadırgadım. İçini hiç tanıyamadım. Eski, başa doku­
nan basık, örümcek tellerine konan un tozlarıyla saçı sa­
kalı ak ihtiyar değirmen damı yerine; temiz, yüksek, yep­
yeni fabrika tavanı gelmiş. Değirmen fabrika olmuş. Eski
değirmenci Haberanlamaz Celiloğlu yerine. Patlak Hacı
Mustafa Ağanın oğlu ve amcalarından birinin küçük toru­
nu genç Lütfü Efendi fabrikayı kullanıyor. Fabrikanın bü­
tün cihazları, âletleri yeni tertipte. “Oh” dedim. Gözüm
gönlüm açıldı. Ruhum biraz güldü.
Sordum. Hayli şey öğrendim. Fakat onları burada
yazmayacağım. Şu kadar söyleyeceğim ki, fabrikada he­
nüz bir Rum işbaşı. Lütfü Efendi gerçi rüştiye tahsili gör­
müş, Lâkin fabrikanın ince taraflarına akıl erdirememiş.
Galiba tutulan deftere filân da pek sokulamıyor.
Fabrikaya su veren oluğun kurulduğu tepeciğe çık­
tık. Oluk kenarına, üzerine kilim serdiler. Nokta nokta
oturduk. Kenar, dar ve uzunduruk olduğu için birbirimi­
zi pek iyi göremiyoruz. Aramızdaki fidancıklar da olduk­
ça mani. Uzaklarsa ağaçlardan, yapraklardan dolayı hiç
görülmüyor. Akan suyun hışırtısı da başkaca mani. Zaten
ben de kimseyle konuşmak istemiyorum.
Lütfü Efendi, leğen içinde biraz elma, biraz pek
kararmamış kızılca kızılcık getirdi: “Efendim, Minasin’in
elması bu sene böyle oldu.” diyerek yanımıza koydu. Su
akıyor, ben aralıkta bir bir-iki kızılcık, bir elma yiyorum.
Çekirdekleri, işikleri suya bırakıyorum. Su onları götürü­
yor. Nazarım bir iki saniye onların arkasından bakıyor,
Böylece ne kadar kaldım bilmem. Saati değil, cebim­
de saat olduğunu bile, günün ne gün olduğunu bile
unutmuştum. Neye dalmıştım? Neler düşünmüştüm? Bir
büyük kütüphanede oldukça kocaman ciltler süzmüş de
Sayı 111
çok sersem olmuş bir adam gibiydim. Ses mi ettiler, yok­
sa bana mı öyle geldi, ne oldu anlamadım. Yüzümü dön­
dürüp baktığımda arkadaşlarımın yanındaki yamaçta tu­
tunup bana baktıklarını gördüm. Gülüyor, lâtife yapıyor
gibiydiler. Sıkıldım. İşi filozofluğa bozup sordum: “Bu su
nereden geliyor, nereye gidiyor? Biz nereden gelip nere­
ye gidiyoruz?” Hacı zerafetle cevap verdi: “Su yukarıdan,
Ayazma’dan doğru geliyor. Biz de müsaadenizle oraya
doğru gidiyoruz, efendim.”
Kalkıp hayvanlara bindik.
Isp a rta lı H a k k ı
E D E B İY A T
faik ALI
Yahya Kemal’e
Bütün iklîm-i eş'ârın mevaşisiyle ağnâmı
İçer fikrinde ibhâmı müşemmes çağlayanlardan;
Gören ser-i şâhik şiirindeki mürgan-ı ilhâmı.
Senin kartalların azmış sanır hep saksağanlardan!
Sayılmaz gunnezâr nazmının elhân-ı şebdârı
Öter bin karga âfâkında yüz bin lahn-ı mübhemle;
Cenab-ı Hamid’in hep sırma kaplı taht-ı efkârı
Senin divan-ı asârında olmaz belki iskemle
Ezel ağlâk-ı manadan ebed-gerdân ta’kîde
Sükût eyler bakan şiirindeki tayfun-ı ânâta
Olur dâim müsadif gözlerim afâk-ı fikrinde
Huyût-ı kehkeşânât ve hutût-ı mehveşânâtaü
Geçen gün bir de şi'r-i nağme-fâm ve bî-sadâ duydum
Tezâdistan-ı elhanın cibâl-i per ü hûşundan
Anın aksiyle yüzbin ra’d hicv ü iştikâ duydum.
Siyye-ta’riz-i âtinin zebân-ı pür-hurûşundan!
Bu ses şiir-i bülendindir senin ey dâder-i "Eşber"
Bu ses aksi taninindir senin ey tıfl-ı eflâkî
Ki daim sırr-ı bî-âmak-ı zülâl inkisar eyler
Bütün esmân okyanus ve okyanus esmânı!
Serir-i sanatın, re’sindedir ihrâm-ı idgamın
Çıkar her dem semâya zihninin vâveyl-i terhîbi
Bütün azdâd-ı âlem ser-be-ser sükkân-ı ilhamın
Bütün vâdi-i fikrin haymegâh-ı vasf-ı terkibi!
F a zıl AJomed
Sayı 111 TÜRK YURDU
DİLİMİZ
GEÇEN YILDA TÜRK DİLİ NE KAZANDI?
Türkçülüğün pîşvâlarmdan muhterem bir zat hitabe­
lerinden birisinde: “Bir milletin vücudu diliyle, edebiya­
tıyla malûm olur. Millet diliyle doğar, dilini kaybetmesiy­
le ölür. Dilsiz milletleri tarih bilmiyor. Dilleri kullanılmaz
olan milletlere tarih ‘ölmüş milletler’ diyor. Dil ile millet
birbirinden ayrılmaz. Millet dildir, dil millettir.” diyordu
ki, pek doğrudur. Çünkü dil bir İçtimaî müessese olduğu
gibi milletin de ancak dil, din ve an’ane gibi müessesele-
ri sayesinde tam manasıyla millet olabildiği malûmdur.
Evet, dil bir İçtimaî müessesedir. Onu milletlerin dehâsı
ve tabiatın telkini tesis eder. Dil bir İçtimaî eserdir. Onu
milletlerin ahvâl-i ruhiyesi ve muhitle münasebâtı icâd ve
ibda eder. Bir milletin dili, kelimeleri, lügatleri, edebiyatı
bütün teferruatıyla o milletin tabiata irtibatını, tabiatla
münasebâtını, tabiata karşı bütün ince ve kaba, derin ve
sathî bakışlarını gösterir. Bir milletin ince kaba her sözü
“varlığa” karşı olan anlayışından “varlığı” kendine mahsus
duyuşundan “varlık”tâ işittiği ses ve sadâları kendi uzvî is­
tidadına, kendi kulağının telakkisine göre taklidinden ge­
lir. Bunların üzerine iklim ve muhitin ihtilâfı ve bundan
doğan “yaşayış tarzf’mn türlülüğü asırlardan beri damla­
ya damlaya toplanan “ırsî tesirler”, hicret, harp gibi bir­
çok İçtimaî âmiller çökerek dillerin ihtilâfını, dillerin dal
ve budaklarını yaratır. İşte bu cihetledir ki, bir milletin di­
li o milletin tarihini, eski günlerdeki İçtimaî hallerini, es­
ki duygu ve heyecanlarını, eskide geçirmiş olduğu buh­
ran ve inkılâblarını gösterir. Bir milletin dili âdeta o mil­
letin mükemmel bir tarihidir. Eakat yalnız savaşlarının,
göç ve hicretlerinin tarihi değil, aynı zamanda bütün ru­
hî hâllerinin, tabiatı anlayışının, tabiata bakışının, tabiatla
alış verişinin de tarihidir. İşte bunun içindir ki, bazen bir
kelime bile büyük bir İçtimaî müessese kıymetini hâizdir.
Bir kelime bile bazen koca bir tarihin karanlık bir faslını
aydınlatır. İşte bunun içindir ki; bir millet eğer benliğine
doğru gitmek isterse, eğer kendini duymak, kendini bil­
mek dilerse, her zaman, her şeyde, her meselede kendi
diline, kendi sözlerine en sıcak bir sevgi ile en inatçı bir
taassupla bağlanmak lâzım gelir. Böyle bağlanmak için
dilin fakirliği bahane olamaz. “Dil fakir” demek yalana
105
Başı yıl 5, cilt 10, sayı 5 ’dedir.
benzer. Hele Türk dili husununda! Türklerin tamamen
efsanelerden ayrı yirmi-otuz asırlık efsaneleriyle kırk-
beş-elli asırlık bir hayatı vardır. Böyle uzun bir asırda
Türkler elbette hayalden, düşünceden, duygudan mah­
rum olarak yaşayamamışlardır. Onların da kendi benlik­
lerine, kendi muhitlerine, varlığa karşı hayalleri, düşün­
celeri, duygu ve heyecanları olmuştur. Beşer bundan
mahrum olamaz. İşte bu üç esas bize kâfidir. Hayal, dü­
şünüş, duygu! Zaten ulûmun, fünûnun, beşerî bilgilerin
bütün temelini kuran da bunlar değil midir? Türklerde
bunlar vardır. Binaenaleyh bunların anlaşılmasında
husûle gelen ihtilâflardan, aralarında gayet ince ayrılıklar­
dan, derinlik ve sathîliklerinden hâsıl olan ıstılâhları çı­
karmak da imkânsız değildir. Türk dili iptidaî de değildir.
Beş bin yıllık bir dildir. Dilin “elsine-i terkibiye” den ol­
ması onun ibtidaîliğine, İlmî ıstılâhlar için kifayetsizliğine
delil olamaz. Bu hassa bilakis terkip ile lügat ve ıstılâh
yapmak için bize kolaylık verir, yardım eder. Nazariyat-ı
lisaniye taksimatı cihetinden en aşağı tabakadan olan Çin
dili başka dillerden çok evvel bir medeniyetin tefsirine,
büyük bir medeniyet-i maneviye ve mücerredenin tefsiri­
ne yarayabilmiştir. Bu bizim için çok dikkate değerli bir
misaldir. Türklerin dili muhtelif muhitlerde muhtelif me­
deniyetlerin tercümanı olmuştur. Uygur, Çağatay, Öz­
bek, Nogay, Kırgız, Tatar, Türkmen kabilelerinin lehçele­
ri bize bu hususta pek zengin hazine mesabesindedir.
Büyük Ai'ap edebiyatı yapan, mükemmel Ai'ap dili kuran,
büyük Arap milleti tesis eden, bir Şamlı ile bir Yemenliyi
anlaşamamak beliyesinden kurtaran Arap lügavîlerini, İs­
lâm ulemâsını görmeliyiz. Ai'ap edebiyatının Aı*ap lügati­
nin tarihinden hisse almalıyız. Muhtelif lehçelerde konu­
şan, muhtelif şivelerle mana anlatan Arap kabilelerinin
içinde gezerek lügatlerini toplayan, bütün teferruatıyla
kamuslara “müdevvenât-ı lugaviye”yi koyan onlardır. Bir
aslan için bilmem kaç yüz ad bulmaya muktedir olan ve
“El-Arab yagribü küllemâ fî zamirihî” dedirten Arap edip­
leri, Ai'ap fasihleri, Arap şairleri hep bu yolda çalışmışlar­
dır. Müberridlerin, Siboviyelerin, Ahfeşlerin tercümeleri­
106 TÜRK YURDU Sayı 111

ni, Arap lisan ve edebiyatının teşekkülündeki tesirlerini
mülâhaza etmek bu husus için kâfidir. (Ü
Şivemizin “dehâsı kaybolacak” davası batıldır. Lisan,
şive bir İçtimaî eserdir. Eserde dehâ olmaz. Eserin mües­
sire tâbi olduğunu tâ Aristo zamanından beri söyleyip du­
ruyorlar. Müessir dâhi olursa, eser dahiyâne olur. Dehâ
müessirin, sanatkârın hâssasıdır.
Eski Türkçede olan bir kelimenin, bugün biz vaz et­
mekle müterakkî ve mütekâmil bir manayı ifade edeme­
yeceğini düşünmek bir vesvesedir. Şimdi seve seve aldı­
ğımız, iftiharla yazdığımız, göğüs kabartarak söylediğimiz
ecnebî lügatlerin, ecnebî ıstılâhların da asılları, kökleri
pek iptidaî bir manayı ifade ettiğinden gaflet etmektir.
Evet kelimelerin manaları her vakit değişir. Milletlerin,
fertlerin ruhu ve İçtimaî hallerinde vukua gelen tekâmül
bunu müstelzemdir. Eğer bu noktayı mülâhaza edip bun­
dan sakınmayı kendimiz için lâzım diye düşünürsek yal­
nız ıstılâhlardan değil büsbütün dilden de mahrum ol­
mak, dilsiz yaşamak icap eder. Çünkü cemiyet ve millete
nisbeten zamanın geçmesiyle değişebilen her kelime ve
lügat, ferdlere nisbeten de değişir. Sanatta, ilm-i ahvâl-i
ruhta mantık çerçevesine sığmayan diğer mevzularda,
his ve zevk meselelerinde ve felsefede olan ferdiyet,
umûmî şuûnda meşhûd olan tebeddül ve tekâmül en
tam manasıyla lisanda hüküm sürer. Zaman ve fert ne ka­
dar teaddüd ederse kelime ve lügatlerin mana ve mef-
fumları da o kadar tebeddül eder.
Meselâ, benim İstanbul kelimesinden anladığım ma­
na, aldığım duygu ana kucağında iken başka, mektepte
iken yine başka, hayat âlemine çıktıktan sonra daha baş­
kadır. Gelip gördükten sonra ise büsbütün başka bir ma­
na vermiş olabilirim. İstanbul’da durdukça bu mananın
değişeceği de yine tabiîdir. Aynı İstanbul kelimesini hu-
rafâtçı bir mutekidin, hayalci bir şairin, iyi düşünücü bir
feylesofun anlayışları başka başka olur.
Bu maddî bir misal. Maneviyata delâlet eden kelime­
lerdeki farklar ise daha fazladır. Sözlerimizle, lügatleri­
mizle ancak gayet sathî bir sahada, yanlız sûretlerde anla-
şabildiğimizi, mana ve mazmunlarda zannettiğimiz anlaş­
maların yalnız şahsî tahminlerimizden ferdiyetimiz esası­
na bina edilen tefsirlerimizden ibaret kaldığını artık anla­
mak; filân milletin müterakkî ve mütekâmil ıstılâhâtı bü­
tün ince ve derin manaları ifade eder gibi boş ve manasız
laflardan vazgeçmek zamanı gelmiş olmalı idi.
Yalnız böyle yaparsak, yalnız bu hakikatlere imanı­
mız olursa, İlmî bir ıstılâh, millî bir dil vücuda gelebilir.
Eski manası bugünkü yeni ve müterakkî bir ilim veyahut
fennin bir şeyine bir mefhumuna azıcık delâlet edebilen
bir kelimeyi doğrudan doğru o mefhuma tayin etm ek bi­
zim iktidarımızda neden olmasın?
Istılâh itibardır, ittifaktır. G) O pek beğenerek aldığı­
mız Garp veya Arap ıstılâhlarında da eski manasıyla şim­
diki manası arasında büyük farklar, âdeta uçurumlar
mevcut olduğunu hiçbir vakit unutmamalıyız. Biz Türkle-
ri yaklaştırmak, Türkleri birleştirmek istersek Osmanlı di­
lini muamma hâline getirmeye değil, Türkçeleştirmeye
çalışmalıyız. Biz çürük temele değil, büyük emele bağlı
isek gidecek ak yolumuz bu, ancak bu olabilir.
Maarif Nezaret-i Celîlesinin himmetiyle teşkil edilen
■“Istılâhât Komisyonu” geçen 1331 yılını hayli çalışarak ge-

( b Edebî Ai'ap lisanının başlıca mehazları Kays, Temim ve Esecl kabilelerinin lehçeleridir. İmam Süyutî “El-Müzehher”de “El-Elfâzü’l-Hurûf’tan
naklen diyor ki: “Çünkü bu kabileler (yani Kays, Temim ve Esed kabileleri) kabilelerin en büyükleridir. Arap lisanı garib lügatlerin hallinde
iğrab ve tasrîfde hep bunların şivelerine istinat eder. Bunlardan başka Huzeyl kabilesiyle Kenane ve Tâi kabilelerinden bazıları gelir. Bunlar­
dan başka kabilelerden, bilhassa şehirlilerden ve başka kavimlere komşu olan “Lahm” ve “Cidam” dan çoğu İbranî dil okuyan Hristiyan Şam­
lılarla temasta bulunan Kuza’a, Gassan ve İyâd kabilelerinden cezirede Yunanlılarla komşuluk etmiş olan “Tağlib” ve “Yemen” kabilelerin­
den Kıpt ve Earslara mücavir olan “Bekr” kabilesinden Bahreyn’de Hind ve Farslara ihtilât eden Abd-i Kays ve Ezed Umman’dan, Hind ve
Habeşlilerle münasebâtta bulundukları için Yemen ahalisinden lügat alınmadığı gibi Yemen tüccarları ile hemen hemen beraber yaşayan Ye-
mamelilerden. Benî Sakif ten, Ehl-i Tâif ten de alınmamıştır. Lügat-ı nâkil câmileri işe başladıkları vakit hariçten gelen çok kavimlerle ihtilât-
ta bulumuş olduklarından hazarîlerinden lügat alınmamıştır. Mezkûr kabilelerden Arap lisan ve lügatini nakledip, toplayıp kitaplara geçiren,
ilim ve sanat hâline sokan başlıca zatlar Arap şehirlerinden olan Basra ve Küfe uleması, nahvî ve lugavîleridir.” (Akrabü’l-Mevarid Fî Fasi-
hü’l-Arabiyye ve’ş-Şevarid, cild-i evvel, sayfa 16)

G) Bunu eski İslâm âlimleri de biliyordu; “El-Istılâh: İbaret-i an-ittifak kavmi alâ tesmiyeti’ş-şey’i bi-ismi mayenkılü an mevziühü’l-evvel.
El-Istılâh, ihracı li-lafz-ı min mana lugavî ilâ beynehuma ve kıyle’l-ıstılâh, ittifak taifeti alâ vazi’l-lafzı bâriü’l-mana ve kıyle’l-ıstılâh ihracu’ş-şey’i
an-mana-lugavî ilâ mana ahirü’l-beyanü’l-murad. Ve kıyle’l-ıstılâh lafz-ı muayyen beyne kavmi muniyeyn”. (Tarifât, Seyyid Şerif, sahife 18)
Sayı 111
çirdi. Yılın sonlarına doğru mesaîsinin çiçeklerinden bir
kısmını küçük küçük demetier hâlinde millete takdim de
etti. Yukarıki mülâhazalarımızı kendimize yoldaş etmek
şartıyla gelecek makalelerimizde bu risâlelerden bahse­
deceğiz.
Bitmedi.
U fak T o k ta m ış
BÜYÜK HİKAYE
BABÜRHAN
Muharriri: Flora Annastil
Mütercimi: Halide Edib
Başı yıl 3, cilt 6, sayı 9 ’dadır.
Babür onları tabiî açık vakarıyla karşıladı. Yüz kırk se­
neden ziyade Semerkand, ecdadına payitahtlık etmişti.
Nihayet bir yabancı gelmiş haksızca şehre sahip olmuştu.
Fakat kâdir-i mutlak olan Allah onun yağma edilmiş viran
şehrini kendisine iade etmişti. Onu şimdi imar edecekti.
İstediği gibi imar etti. On dokuz yaşında bulunuyor­
du. Ve oğlunun doğması da yaklaşmıştı. Her şey bu taht
vârisinden evvel hazırlanmalıydı.
İki ay hazırlık ve tebriklerle geçti. Kılıcı kadar kuvvet­
li olan kalemi ile Babür etrafındaki rüesaya, hanlara niha­
yetsiz mektuplar yazıyor, onlara kendi dostluğunu vaat
ediyor ve onlardan aynı şeyler talep ediyordu. Bunlar gül
kokulu, altın işlemeli torbalarda gidiyor, fakat gittiği ka­
dar cevap gelmiyordu.
Sulhperver teşebbüslerin kıymetini anlamayan Mo­
ğolistan, Şeybanî Han gibi kurnaz bir düşmanı şaşırtan
bu genç kumandanın bir arzuhalci gibi mektup yazmaya
ehemmiyet vermesine hayret ediyorlardı.
Fakat genç hana kalbini pek saf bir sevinçle dolduran
bir cevap geldi. Bu Horasan’daki Ali Şîr’dendi. Her keli­
mesi bir haz, ihtidasından intihasına kadar bir zevk olan
bir mektup. Genç han buna cesaretle cevap verdi. Hatta
bir iki mısra bile tanzim etti ki, pek fena değildi. Artık di­
mağı da vücudu gibi tekâmül ediyordu.
Her şey bir düğün şetaretiyle devam edip duruyor­
du. Büyükannesi, annesi beklenilen veliahdın annesi An-
dican’dan geldiler ve hükümdarların doğup öldüğü Yeşil
TÜRK YURDU 107
Saray’a indirildiler. Ensevgili beyaz esvapları ile geldi. En-
sevgili teyze olacaktı. Babür’ün her matem ve ziyafette
bulunan birçok teyzesi vardı. Çağataylarda şerefli bir
mevki addedilirdi.
Birgün kendisini kadınlar dairesinin balkonundan
elemle aya bakar buldu. Koşan ayaklar, fısıltılar saatler­
den beri devam edip duruyordu. Nihayet bir çift ayak
geçmedi, durdu.
Annesi, sesi yaşlarla dolu:
- Bir kız, sefil bir kız diyordu. Ayşe bunu nasıl yapa­
bildi. Hiç affedilir bir kusur değil.
İhsanüddevle:
- Fazla söylemeyelim, dedi. Bir kadın kendi kaderini
tenzil edince ne kadar az ondan bahsedilirse o kadar iyi­
dir. Sana daha iyi vazifesini bilir bir kadın alırız.
Ensevgili’nin yüzü tamamen sarkmıştı. Babür:
- Bir kız mı? dedi. Sonra hararetle ilâve etti.
- Görmeyeyim mi? Anneciğim. Benim her hâlde ilk
çocuğum.
Pamukluya sarılan çıplak yeni doğmuş bir çocuk gös­
terdiler. Babür mütefekkir bir çehre ile:
- Çok zaman evvel doğmuş gibi ihtiyar görünüyor,
dedi. Sonra kuvvetli genç elleriyle küçük sıkı parmaklara
dokundu.
- Küçük solucana benziyor, dedi ve genç neşeli kah­
kahasıyla güldü, güldü. Benim kızım fena değil. Onun
adını Zaferünnisa koyacağım.
Her gün mutlak bir aralık hareme gidip kızına bakı­
yordu.
Fakat bir ay sonra Zaferünnisa Allah’ın rahmetine ka­
vuştu.
O ilk çocuğu idi ve Babür de o zaman on dokuz ya­
şında idi.
SEKİZİNCİ BAB
B ir la h za -i teehhür. - B e y a b a n k u y u s u n d a n b ir
la b za -i h a y a tı iç m e k ! - S o n ra h eyhat! H a y a l
o la n k e r v a n h a re k e t ettiği çiçekle h e m e n vâ sıl
olur. -
Ö m er H a y y a m
108 TÜRK YURDU
Kader Babür’ün hayatına bir teehhur-ı âni yapmış­
tı. Semerkand padişahı sıfatıyla etrafına bir saray ve Andi-
can’dan pek başka bir ruh ile yeni medreseler etrafını al­
mıştı. Bu halk kendini kılıçtan ve kalkandan pek uzak
birşeylerle işgal ediyordu.
Şair Molla Benaî sesini sahte tevazuu ile titreterek:
- İşte hanın müşa’şa zaferine şu âciz kelimelerle bir
tarih bulabildim, diyordu.
“Söyle ruhum diyorum Fatih Bahadır Babür’ün fetih
gününü.”
O riyakâr ve müdafaakâr saray erkânı arasında bu fe­
na şiir pek güzel addediliyordu.
Sade her zaman açık olan Kasım Bey dedi ki:
- Eğer doğru ise pek âlâ, fakat onu da yalnız Allah bi­
lir. Sen büyük muharebeleri noktalarla hıfzediyorsun,
ben de kılıcımın üzerindeki kesiklerle.
Bitmedi.
SEYAHAT
ALTAYLARA DOĞRU
Başı 1. yılın 12. sayısmdadır.
Yıl3, cilt 6, sayı 9 ’da inkıtaa uğramıştı.
Agleb-i ihtimaldir ki, Kazakistan’ın nur-ı hidayeti ihti­
da Altınordu taraflarında tulü etmiştir. Malûm olduğuna
göre Cuci ulusu hanlarından Cengiz’in hafidi yahut hafi­
dinin oğlu “Burka Oğlan” ihtida din-i mübin-i İslâm’ı ka­
bul ederek. Nasıruddin Ebü’l-Meali Berke Han unvanını
almıştı. İşte Berke Han devrinden itibaren Cuci ulusunda
din-i İslâm intişar etmeye başlamıştır. Filvaki bu devrin,
İslâm’ın daire-i nüfuzu henüz pek vâsi değildi. Saray şeh­
ri ordu mensubîni bir taraftan yavaş yavaş İslâmiyet ile ül­
fet peyda ettikleri gibi diğer taraftan da temasta bulun­
dukları kabâili telkıh-i itikat ediyorlardı. Bu sûrede İslâ­
miyet için ulusun tarafında bütün kabile ve hatta aileler
içinde m u’tekidler bulunmaya başladı. Fakat eski din ve
itikatlarına, Şamanlığa sadık kalanlar da yok değildi. Fa­
kat bu sadakat çok devam edemedi. Eskilik yeniliğe, cehl
de ilme karşı dayanamadı, söndü.
( b Özbek hanının lâkabı Gıyaseddin olup Tuğrul bin Mengü Timur Han’ın oğludur. 741 sene-i hicriyesi Saray şehrinde vefat etmiştir.
Sayı 111
Berke Han’dan rub asır kadar bir zaman sonra ordu
merkezi Saray şehri velev muvakkat bir zaman için olsun
âlem-i İslâm’ın şimaldeki Bağdat’ı olmuş idi. Buraya İs­
lâm dünyasının her tarafından bir çok ekâbir-i ulemâ ge­
lerek tavattun ettiler. Seyyid Celâleddin, Kutbeddin
er-Razi, Ahmed bin Muhammed el-Cündî gibi müellifler
en nefis eserlerini burada meydana getirdiler. ÖzbeklÛ
Han’ın sarayı ulemâ için daima açık bulunurdu. Büyük
ilim meclisleri sarayın geniş salonlarında, han huzurunda
teşekkül ederdi.
İşte Özbek Han devrinde bütün kabile büyükleri, bü­
tün il uluğları din-i mübin-i İslâm ile müşerref oldular. İs­
lâmiyet az bir zaman içinde tamamiyle taammüm etti.
Kazaklardan Kapçaklılar ile Alçmiılar arasında İslâmi-
yetin duhûlü de bu devirlere ait olduğu zan ve tahmin
olunmaktadır. Çünkü Cuci ulusu bütün mukadderâta Al-
çınlar, Kapçaklar ile beraber katlanmıştır. Çağatay ulu­
sundan bulunan Argun, Nayman Kazakları da Alçın ve
Kapçaklar ile daima temasta bulunduklarından İslâmi­
yet’i kabul hususunda onları takip etmiş oldukları düşü­
nülebilir. Bu hâle göre Kereylerin İslâmiyeti daha sonra­
ları vukûa gelmiş olmak lâzım gelir. Çünkü onların yurt­
ları İslâmiyetin takip ettiği yolun daha uzaklarında bulu­
nuyordu. Bu devirlerden birbuçuk-iki asır sonra vukûa
gelen Kazak ittihadı da İslâmiyetin bilumûm Sarı Arka’da
(Kazakistan’da) taammümüne yardım etmiş olabilir.
Şu mütalâaya göre Onyedinci asrın iptidalarında
Ebulhayır Han devrinde başlayan Rus istilâsı İslâmiyetin
Kazakistan’a bidayet-i nüfûzundan dört asra karîb bir za­
man sonra vukûa gelmiş demektir.
İşte Kazakların İslâmiyeti Asm Risalet’e, Hulefa-i Ra-
şidîn devrine kadar uzanmamakla beraber Rusların istilâ­
sına müsadif olacak kadar yeni de değildir. Şu kadar var
ki, Kazakların ahvâl-i diniyelerindeki gevşeklik altı yedi
asırlık Müslüman oldukları hakkındaki itikada nakisa ve­
riyor. Fakat bu gevşekliğin esbâbmı başka zeminlerde
başka hâllerde aramak daha münasip olur fikrindeyiz.
Göçebelik hayatı Kazakları harice, hariçten gelen te-
sirâta karşı lâkaytlığa, diğer taraftan da an’anât ve ilha-
mât-ı ırkıyeye karşı sadakate sevketmiştir. Onun için Ka­
zaklar kendi örf ve âdetlerini, düşüncelerini, tarz-ı
Sayı 111 TÜRK YURDU
ve maişetlerini muhafaza etmek hususunda pek muhafa­
zakârdırlar, İşte bu muhafazakârlık din, itikat hususunda
da kendisini göstermekten hâlî kalmamış, Kazakların İs­
lâmiyet ile ülfet peyda etmeleri de asırların geçmesine te­
vakkuf eylemiştir.
Kazak kadınları eskiden ibadât-ı İslâmiye ile teşe’üm
ederlermiş. Gelen kaza ve belâları erkeklerinin ara sıra
kılmış gibi oldukları namazların şeametinden addeder­
lermiş. Vaktiyle Kazakların dini olan Şamanî mezhebinin
ruhanîleri bakayâsından oldukları maznun Baksılar el al­
tından kadınlara yardımda bulunurlarmış.
Fakat bütün bunlara rağmen din-i mübin-i İslâmın
Kazaklar arasında pek metin bir mevki işgal etmekte ve
gittikçe de ikinci tabiatları hâline girmekte bulunduğu
görülüyor. Şimdilik Kazakistan’ın her tarafında dine kar­
şı büyük bir teslimiyet, samimî bir ihtiram peiTerde edil­
diği her vesile ile kendini gösterir.
Dindeki kusur ve noksanları her tarafta itiraf olunu­
yor. İşte bu itirafın neticesiyledir ki, hemen rub asırdan
ziyade bir zamandan beri Kazaklar tahsile pek ziyade
ehemmiyet vermektedirler. Maişeti az çok temin edilmiş
bulunan aileler oğullarını mutlaka şehirlerdeki mektep
ve medreselere göndererek terbiye ve tahsil ettirmeyi
kendilerine borç biliyorlar. Kendi illerine muallim celbe-
derek oğul ve kızları okutturmak da bugün pek ziyade
şâyi olmuştur. Astrahan, Orenburg, Veterovsk, Kargalı ve
hatta Hive, Buhara, Türkistan... gibi Kazakistan hudu­
dundaki şehir ve vilâyât medreseleri talebesinin üç-dört
aylık eyyâm-ı tatiliyede Kazaklar arasına dağılarak hususî
muallimlik ile hayli hizmette bulundukları da şâyân-ı tez-
kârdır. Meşayihin dahi dinin yerleşmesi hususunda pek
büyük yardımları olduğu söylenmektedir. Fikrime göre
yirmibeş-otuz seneye kadar Kazak gençleri arasında oku­
yup yazmak bilmeyen kimse kalmayacağı muhakkak gibi
geliyor. Şu hale nazaran hissiyât-ı diniyenin hakkıyla inki­
şafı sayesinde bütün Kazakların yavaş yavaş daire-i mede­
niyete dahil olmaları da şüphesiz addolunur.
D â r ü lfü n û n
Tarih-i D in -i İslâ m M ü d errisi
H a lim Sabit
109
MATBUAT
İKTİSAT HA2İNE-İ EVRAKI
“İktisat Mecmuası” müterakkî bir tekâmül ile intişar­
da devam ediyor. Her nüshasında müfid malûmat ve
mütalâata müsadif oluyoruz. Hele son çıkan sayılarında
okuduğumuz İsmail Rıfkı ve C. imzalı sıra makaleler cid­
den kıymetli ve ehemmiyetli eserlerdi. Almanların mem­
leketimize dair İktisadî teşebbüslerinden İktisadî makale,
risâle ve kitaplarından bâhis şuûn ve hülâsalar da pek
şâyân-ı dikkattir. Bizim ceride ve mecmualarımızın da ar­
tık yalnız siyaset ve fikir cereyanlarını ihdas ve idare ile ik­
tifa etmediklerini, İktisadî hayatın inkişafında da birmü-
essir olmak istediklerini hissediyoruz. “İktisat Mecmuası”
nın 13. sayısında gördüğümüz “İktisat Hazine-i Evrakı
(Weltwirtschafliches Ai'chiv)” adlı Almanca esere dair
tahlilî ve tenkidî mütalâalar, biraz acele yazılmış olmakla
beraber Osmanlı Türklüğüne ve bütün Türklüğe taalluk
ettiği cihetle kârilerimizin istifadesini mucip olacak gibi­
dir. Bunun için aşağıya aynen naklediyoruz:
“İktisat Hazine-i Evrakı” üç ayda bir 250 sayfalık mec­
mua hâlinde intişar ve bütün dünyanın ahvâl-i iktisadiye-
sinden bahseder. Almanya’nın en mühim İktisadî neşri­
yatından olan mezkûr mecmua Kiel’de Profesör Harms
tarafından çıkarılıyor. Hemen her nüshasında Türki­
ye’nin ahvâl-i iktisadiyesine dair mühim tetebbular var­
dır.
Nisanda intişar etmiş olan son nüshada iktisad-ı
âlemde Türkiye’nin vaziyet-i müstakbelesi mevzuuna da­
ir Gustav Herlist’in mahsul-i kalemi olan bir tetebbu
münderiçtir. Mösyö Herlist, Japonya ve Amerika’nın ikti-
saden terakkî ve teâlîsinden sonra Avrupa milletlerinin
aksa-yı şark ile Amerika’da alâkaları mahdut bir derecede
bulunduğunu ve artık bundan sonra İktisadî gayelerin en
ziyade şark-ı karibe doğru müteveccih olması lâzım gele­
ceğini izah ettikten sonra, Türkiye’nin vaziyet-i müstak-
belesini şu iki nokta-i nazardan muhakeme ediyor:
Evvelâ, Alman ve Avusturya-Macaristan iktisatlarını
tamamlamak.
Saniyen, İslâm ve Türk devlet ve milletlere rehber ve
pîşrev olmak.
Birinci nokta-i nazar Hariciye Nazırı Halil Beyefen­
di’nin Meclis-i Mebusanda irâd ettiği şu meâldeki sözle­
riyle hülâsa olunabilir:
110 TÜRK YURDU
“Bu muharebenin neticesi olmak üzere öyle bir kuv­
vet husûle gelecektir ki, Şimal Denizi’nden Bahr-i Mu-
hit-i Hindî’ye kadar imtidad edecek ve insaniyeti İngilte­
re’nin tahakkümünden, Rusya’nın ihtirasâtından, Fran­
sa’nın kindarlığından kurtaracaktır.”
Halil Bey başka bir münasebetle demiştir ki: “Sanayi
memleketi olan Almanya ile ziraat memleketi olan Türki­
ye birbirini tamamlayacaktır,” İşte makalenin muharriri
bu meseleyi tetkik ediyor ve Vasatı Avrupa memleketle­
rinin birbirinin ihtiyaçlarını ne sûretle tamamlayacağını
isbata çalışıyor ve Almanya’nın Türkiye’den ne gibi mad­
deler celbedebileceğini tadâd ediyor. Bunlar meyanında
mevadd-ı gıdaiye olmak üzere muharrer zeytin, haşhaş,
susam gibi nebatî yağlar, limon, portakal, incir gibi mey­
veler zikrolunuyor.
Sanayice mahsus en mühim mevadd-ı ibtidaiye me-
yanında pamuk ve yün nazar-ı itibara alınıyor, Türkiye’de
pamuk ziraati o kadar tevsî olunabilir ki, Mısır’la beraber
Almanya’nın en büyük ihtiyacını tesviyeye kifayet eder.
Bu maksada vusûl için Irak’ta lâzım gelen irvâ ve İska
ameliyatını ikmal etmelidir.
Terbiye-i hayvanata fazla ehemmiyet vermekle yün
mahsûlünü kat kat artırmak mümkündür. Deri için aynı
hâl vâkidir. Afyon için denilebilir ki, bütün Avrupa’da in­
hisara mâliktir. Orada başka rakip yoktur. Balkan Muha-
rebesi’nden sonraki Balkan devletleri ve Türkiye’den Al­
manya’ya boya istihsaline medar birçok nebatlar celbolu-
nabilir. Tütüne gelince Türkiye Balkan memâliki ile bera­
ber Almanya ve Avusturya-Macaristan’ın bütün ihtiyacını
tesviye edebilirler.
Madeniyât hususunda makalenin muharriri yalnız
bakır ve kurşun madenlerini şâyân-ı ehemmiyet görüyor.
Hâlbuki bu hususta muharririn pek büyük bir hatası var­
dır. Gazetemizin beşinci sayısında muhterem C. Bey tara­
fından izah olunduğu veçhile memleketimizde kurum
madenleri pek mebzul ve zengindir. Bugünkü ihracatı­
mız da 30.000 tondan aşağı değildir. Bu ihracatı kat kat
artırmak pek kolaydır. Zımpara, borasit, çinko, manga­
nez, kükürt gibi daha birçok madenler vardır ki, Alman­
ya sanayii için pek kıymetli hazineler teşkil eder,
Türkiye bu ihracata mukabil Almanya ve Avustur­
ya’dan kömür, demir, alât ve edevât, makineler madenî
ve haşebî mamûlât, sırça masnuatı, ispirto, ince iplik ve
mensucat, deri mamûlâtı, kibrit, şeker ve emsali mallar
Sayı 111
celb edecektir. Muharrir muharebeden sonra Türkiye’de
inkişaf edecek sanayiye az ehemmiyet vermekle çok ha­
ta ediyor. Bâ-husus iklimin yübûsetinden dolayı Türki­
ye’de şeker pancarının yetişemeyeceği ve binaenaleyh
şeker sanayiinin inkişaf edemeyeceği yolunda ki
mütalâaları serapâ yanlıştır. Çünkü bunun aksi bilhassa
Konya’da tecrübe ile sabit olmuştur.
Bundan sonra muharrir şu musîb mütalâayı derme-
yan ediyor: Muharebeden evvel İtalya ile beraber İttifak-ı
Müselles âlem-şumûl bir zümre-i düveliye teşkil edemez­
di. Fakat şimdi Türkiye’nin iştiraki sayesinde Vasatî Avru­
pa devletleri âlem-şumûl bir siyaset takip edebilirler. Tür­
kiye Arabistan tarikiyle Vasatî Avrupa’ya, vâsi denizlere,
Bahr-i Muhit-i Hindî’ye kapı açar. Bundan"böyle Almanya
şimal-i şarkî ve şark denizleri tarikiyle yapamayacağı tica­
reti Adriyatik, Bahr-i Sefid, Bahr-i Siyah, Bahr-i Muhit-i
Hindî tarikleriyle yapabilecektir. Basra, İstanbul, Triyeste
Almanya’ya Hamburg, Bremen ve Stetin limanları kadar
hizmet görebilecektir. Almanya, Avusturya-Macaristan ve
Türkiye bütün seyr-i sefâin mesâilinde birbirini tamamla­
yabilecektir.
Makalenin muharrriri bu meselede diğer bir âmil-i
mühimmi tetkik ediyor:
İslâm ve Türk akvam ve memâlikinin Türkiye ile bir­
leşmesi.
Bu yeni âmil Enver Paşa’nın şu sözleriyle hülâsa
olunmuştur:
“Bugün her bir Türk askeri yalnız 30 milyon Osman­
lI için değil, 300 milyon Müslümanın hürriyeti için harp
ettiğini biliyor.”
Muharrir-i makaleye göre bu hususta Türkiye’nin iki
maksadı vardır. Henüz istiklâllerini tamamiyle kaybet­
mek tehlikesine maruz olan İran, Afganistan ve Fas gibi
Müslüman memâlikin tamamiyet-i mülkiyesini muhafaza
etmek ve aynı zamanda bütün dünyadaki Türkler meya-
nında harsî bir vahdet husûle getirmek, eski bir mesele
olan ittihad-ı İslâmdan bahsettikten sonra yeni Türki­
ye’nin en mühim âmâlinden olan İttihad-ı Etrâk hakkın­
da diyor ki:
İttihad-i Etrâk zümresine Doktor Şorts’a göre şu ka­
vimler dahil oluyor: 1-Tatarlar, 2-Sibirya’daki Yakutlar,
3-Kırgız veyahut Kazaklar, 4-Özbekler, 5-Türkmenler, 6-
Sayı 111 TÜRK YURDU 111

Kıpçaklar, 7-Karakalpaklar, 8-Nogay-Tatarlar, 9-Kafkasya A lm anların D enizde M ühim M uvaffakiyetleri -

Türkleri, 10-Tarancı ve Dunganlar, 11-OsmanlıTürkleri. Cihan cengi Müttefiklerin menfaatlerini ve zararlarını bir­

OsmanlI Türklerinden mâada iktisaden pek mühim birlerine o kadar bağladı, giriftleştirdi ki, yalnız birinin ka­
zancını bile müşterek saymakta haklıyız. Almanların ef-
âmiller teşkil eden diğer kavimler vardır. Meselâ Kırgızla­
renci temmuzun birinci gününde muvaffakiyetle hitama
rın hayvanat serveti fevkalâdedir. Onlarda mecmuan altı
erdirdikleri büyük deniz muharebesi biz Türkler için de
milyon bargir, sekiz milyon hayvanat-ı bakariye vardır.
bir galebedir. Türklük şuûnunda Skaggerak muharebe-i
Kırgızların altın, gümüş, bakır ve kömür serveti de pek
bahriyesinden kısaca bahsetmeyi yerinde buluyoruz.
mühimdir.
Eğer talihlilik talihsizlik sözlerinin manası var ise, ci­
Hemen cümlesi Müslüman olan akvam-ı Türkiye ara­
han çenginde talih İngilizlere hiç yar olmuyor. İngilizle-
sında esasen revâbıt-ı diniye pek sıkıdır. Genç Türkler
rin kara kuvvetleri Almanlarınkinden aşağı olmakla bera­
buna revabıt-ı milliyeyi ilâve etmek istiyorlar. Beynlerin-
ber, deniz kuvvetleri maddî bir sûrette ölçüldüğü zaman
de harsı bir vahdet tesis etmeye çalışıyorlar. Akvam-ı Tür­
Almanların iki misli olduğu malûmdur. İngilizler bu harp­
kiye’nin kâffesi Türkçe konuşur. Lisan ve edebiyatın inki­
te maddî tefevvuk kendilerinde olduğu yerlerde dahi ye­
şafıyla beynlerindeki küçük farklar yavaş yavaş zâil ola­
niliyorlar. Bizim Çanakkale ve Kutülammare zaferlerimiz
caktır. Türkiye, İran ve Afganistan istiklâlini muhafazaya
bunun en bariz misalleridir. İngiliz gazeteleri bir sürü saf-
muvaffak olursa bu tarik ile bütün Türk akvamı beyninde
safa ile işi ne kadar karıştırmaya çalışırlarsa çalışsınlar, ar­
İktisadî vahdet de teessüs edebilecektir. Genç Türkler
tık bugün şu tahakkuk etmiştir ki, Jutland kurbünde 3
muharebeden sonra gerek kendi memleketlerinde ve
Mayıs akşamından 1 Haziran sabahına kadar yekdiğeriyle
gerek sair Türk memâlikinde ahvâl-i iktisadiyenin terakki
çarpışan Alman ve İngilizler donanmalarından İkincisi bi­
ve teâlîsine çalışacaklardır. Bağdat şimendiferi inşaatı bit­
rincisine ton, top, sürat ve yenilik itibarıyla fâikti.(b Sani­
tikten sonra Bağdat-Hanikin hattının Tahran’a kadar
yen müsademenin neticesinde İngiliz donanması Alman­
temdidine teşebbüs olunabilir. Tahran’dan Hazar denizi­
ne olan mesafe büyük değildir.
larınkinden çok fazla hasara uğradı.G) Skaggerak muha­
rebe-i bahriyesinde Alman donanması adetçe kendisine
İttihad-ı Etrak bahsinde muharrir-i makale Türklerle
mütefevvik İngiliz donanmasına galebe çalmıştır demek
Macarların uhuvvet-i ırkıyesinden bahisle bu uhuvvet-i ır-
tahakkuk eden şu iki vâkıanın diğer bir tarzda ifadesin­
kıyenin pek mühim bir âmil-i İktisadî olacağı kanaatini iz­
den başka birşey değildir.
har ediyor ve: “Muharebeden sonra Mongol ırkı aksa-yı
Alman-İngiliz muharebe-i bahriyesi yalnız cihan çen­
garptan aksa-yı şarka kadar yükselecektir.” diyor.
ginin değil, cihanda şimdiye kadar vukua gelen muhare-
bât-ı bahriyenin de en büyüğü olmuştur. Tarih-i beşeri­
yet bu derece azîm bir deniz harbini daha kayd ve hikâ­

TÜ RKLÜ K ŞÜÜN Ü ye etmemişti. Amiral Togo’nun Rus donanmasını âdeta

mahvetmesiyle nihayet bulan meşhur Tsusima muhare­
E nver P aşa’n ın H ukuk-ı A m m e D o k to rlu ğ u -
besi bile gemilerin cesamet ve kuvveti, topların miktarı
Budapeşte Dârülfünûnu, Başkumandan Vekili ve Harbi­
itibarıyla Skaggerak muharebesinden çok küçük kalır.
ye Nazırı Enver Paşa Hazretlerine hukuk-ı âmme dokto­
ru fahrî unvanını tevcih etmiştir. Macar kardeşlerin bu Bu muharebede İngilizlerin verdiği mühim zayiat,

cemilesine mukabeleten teşekkür ve paşa hazretlerini İngiliz maddî tefevvuk-ı bahrîsinin artık hitam bulduğuna

tebrik ederiz. hüküm verdirtmez. Zaten Almanlar da bunu iddia et-

( ü Müteaddit menbalardan gelen haberlerin hülâsasına nazaran Skaggerak muharebesine Alman tarafından büyük çaplı (28 ve 30,5 santimet­
relik) 220 ve orta çaplı (17, 15 santimetrelik) 164 top iştirak ettiği hâlde İngiliz tarafından büytik çaplı (30,5 ve 38 santimetrelik) 290, orta
çaplı (20 ve 10,15 santimetrelik) 266 top bulunuyordu.

G) Resmî tebliğlerine göre İngilizler 117,750 tonluk gemi zâyi ettikleri hâlde son resmî tebliğlerine nazaran Almanların mecmu zayiatı ancak
60,720 tondur.
112 TÜRK YURDU Sayı 111

miyorlar. Gelibolu, Skaggerak ve daha böyle birkaç mu­ mûl meseleye bizim de alâkamız var, demektir. Sahilleri­
vaffakiyetli darbeden sonra o meselenin de münakaşası­ miz etrafında kendi gemilerimizi serbest dolaştırabilmek
na başlanılabilir. Son galebe Alman bahriyesinin talim, hakkımızın istirdadı için bile Kıbrıs’ı, Süveyş’i, Ba-
terbiye, maharet ve cesaretçe, yani manevî cihetlerle İn- bü’l-Mendeb’i, Hürmüz Boğazı’nı, yani sahillerimizin İs­
gilizlerden çok yüksek olduğunu itiraz kabul etmeyecek tanbul boğazlarından gayri bütün kapı noktalarını elinde
bir sûrette bütün âleme ve en ziyade İngilizlere karşı tutan Büyük Britanya kudret-i bahriyesinin ezilmesi
ispat etti. Bundan husûle gelen tesir-i manevî azîmdir. lâzımdır.
Artık İngilizler okyanusların meleke-i müstakili olmak id­
İngiltere’nin kurnaz siyasetçileri, Almanları âlem na­
diasından vazgeçmek zamanının yaklaşmakta olduğunu
zarında kötü göstermek için Alman İmparatorluğu’nun
itiraf etmeseler bile hissediyorlar. Alman ve Avusturya ri­
militarizmasından (tahakküm-i askerî) bütün Avrupa’ya,
calinin bu noktaya ehemmiyet verdikleri anlaşılıyor. Viya­
hatta bütün dünyaya bu militarizma sayesinde hâkim ol­
na şehremini Alman elçisine geçtiği tebrik telgrafnâme-
mak fikrinde bulunduğundan uzun uzadıya bahsettiler
sinde, “Milyonlarca âdemoğullarının denizlerden serbest
ve ettirdiler. Almanlar bu tehlike-i müstakbele iddiasına
istifadesine mâni demir zinciri kırmakta olan genç Alman
bir emr-i vâki ile cevap veriyorlar. İngilizlerin Navalizma-
bahriyesinin kudretine zabit ve neferlerinin kahramanlı­
sı (tahakküm-i bahrî) elyevm mevcuttur. Vâkıa bu böyle-
ğına hayran olduğunu” bildiriyordu. Alman başvekili son
dir ve bunu en zararlı değilse bile en acı bir sûrette ken­
nutukta: “Bu zafer Almanya’nın denizde müstakillen mü-
di sırtında duyan bir devlet de Osmanlı Devleti’dir. Bina­
savât-ı kâmile-i hukuk kazanacağına, küçük milletlerin de
enaleyh kudretli ve kahraman müttefikimizin bu tahak­
İngiliz tahakkümüyle mahmm edildikleri deniz yolların­
küm-i bahrîye indirdiği her darbeyi biz de kendi sahille­
dan serbest istifade hakkının devamlı bir sûrette temin
rimize gerilmiş demir zincirin bazı halkalarının koparıl­
olunacağına bir emaredir.” dedi.
ması tarzında telakkî ederek muzaffer Alman bahriyesi
Büyük deniz yollarından bir ikisi Osmanlı İmparator- şerefine üç defa “hurraa!” çağırmaktayız.
luğu’nun sevâhiline dokunarak geçtiğinden bu cihanşü-

Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf “K ader” Matbaası

 m m ^ - '

T ûkk M v im
Tûr^leritt Taiiîe^ttıe CcdiSir

YIL; 4 SAYI: 112 (16 Haziran 1332-29 Haziran 1916)

^ fc d e ^ U ^ e d c ^ ç c T

E d e b iy a t: A ş k Y a sa sı / D o ğ a n

£■5^ / / Y u s u f Z iya

S ü tu n la r : M a n s u r î z â d e S a id B e y e T e ş e k k ü r / R ıza T e v fik

T erb iye: M a a r i f i m i z H a k k ı n d a (2) / N âfi A tu f

M a tb u a t: V iy a n a 'd a M illî B u lg a r T e m a ş a H e y e ti / T.Y.

V efeyât: B ü y ü k Z iy â

Ş u û n : G o l t z P a ş a ’n m C e n a z e s i- K itc h n e r ’in B a tm a s ı /
Sayı 112
TÜRK YURDU
T ü rk le rin fâ id e s in e ça lışır
EDEBİYAT
AŞK YASASI
Uzaktan geçiyor, uçuyor bir kırat
Üstünde dumandan kanatlı bir hayat
t-
Sen kimsin? Nereye? Ey yiğit genç atlı!
Kalplere verdiğin heyecan pek sâri
Şu genç kız, siliyor gözünün yaşını
Ey yolcu! Azıcık, çevir bak başını!
Bakmadan bir defa bu mahzun güzele
Çalıyor kamçıyı acele acele...
Çok uzak, koşuyor, uçuyor bir kırat
Üstünde, dumandan kanatlı bir hayat...
Ey genç kız! Sen söyle, bu genç yiğit kim?
Utanıp indirdi gözünü: -Sevdiğim!
O zaman göğsünü bastırdı güzel kız
Hissettim, çırpındı, sanki bir kuşcağız...
Yavaşça yanından çekildim kenara
O gitti, dayandı yeşil bir çınara...
Seyretti, uzakta küçülen bir kırat
Üstünde buluttan kanatlı bir hayat...
*
Silindi ufuktan gölgeler ansızın
Gözüne inciler asıldı genç kızın
Oyalı mendili elinde yürüdü
Benim de kalbimi bir elem bürüdü
Eminim pek dalgın dururken gözleri
Duymazken söylenen yüksek sözleri
Kalbine çarpardı nalını bir kırat
Ruhunda uçardı kanatlı bir hayat
TÜRK YURDU 115
O nbeş g ü n d e b ir ç ık a r
Pek çoktan sevişmiş bu kızla o yiğit
İhtiyar babası demiş ki hadi git
Kafkas’ın yasası böyledir ey oğul
Kızımı istersen bir güzel nişan bul
Nenesi demiş ki, vereyim ben, ancak
Kızıma verirse bir güzel al sancak
Meğer ki bu imiş gördüğüm o kırat
Üstünde o yiğit kanatlı, şen hayat
D oğan
ESKİ AŞK
Geldim seni ilk gördüğüm eski beldeye
Aşkımızı çamlıklarda yaşadık diye!
Saçlarının kokusu var esen rüzgârda
Gel, kulan vur ey güzel kız salıncaklarda!
Ah, hâlâ sarhoşuyum o son bûsenin
Dizlerine düşüp nasıl yalvardım senin!
Saçlarımdan bir iki tel alıp ağladın
Hicran seni sararttı mı ey beyaz kadın?
Mehtap ufka alçalıyor, bak ağır ağır
Gür sesinle aşka dair türküler çağır
Bir efsane kızı gibi inle kalbini
Yad ettinse ayrıldıktan sonra hiç beni
Gözlerimden hâlâ gölgeni
Bir İlâhî şair yaptı ayrılık beni
Geziyorum şimdi böyle hep diyar diyar
Ey kalbimde yadı kalan elâ gözlü yâr!...
Y u s u f Z iy a
116 TÜRK YURDU
A Ç IK SÜTU N LAR
MANSURIZADE SAİD BEYE TEŞEKKÜR
Kamus-ı Felsefe’yi nasıl yazmakta olduğumu kariîn-i
kiram bilemez. Yalnız bir iki yakın dost beni çalışırken
görmüşlerdir. Her hâlde tarz-ı sa‘yime dair bir fikir ver­
mek isterdim ki, bunca sıkıntılı meşguliyetler içinde baş­
lı başına böyle bir işi idare etmekteki müşkilâtı bir dere­
ceye kadar anlatmak mümkün olabilsin.
Onun için dostlarımdan rica etmiştim ki, eserimi mü­
talâa ettikleri zaman her hâlde beyan-ı mülâhaza ve müm­
künse kat’iyyen tenkit etsinler. Zira bu sûrede hareket
ederlerse bana karşı pek dostâne hareket etmiş olurlar.
Eserimin kemaline hizmet için bî-diriğ-i himmet etmek
ancak bu sayede mümkün olabilir. Kusurları varsa ıslâh
olunur. Kusur olabilmek de tabiî ve zarurîdir. Çünkü:
“Bir eserin ki sânii insan ola mümkün müdür ki on­
da noksan olmaya!”
Bu ricamı en evvel hüsn-i telâkkî edip dostluğunu is­
pat eden refik-i muhteremim mebus-ı sâbık Hamdi Efen­
di olmuştu. Hemen onu müteakip yine bir eski arkada­
şım Mansurîzâde Said Bey aynı sûretle dostâne davrana­
rak Kamus’un bir makalesinde eser-i zühul olmak üzere
bir yanlışlık olduğunu gösterdi. Gerek Hamdi Efendiye,
gerekse Mansurîzâde Said Beye -an samîmi1-kalb- be-
yan-ı teşekkür ederim. Çünkü, tenkitlerinde haklıdırlar
ve sahîhan bir eser-i zühul olarak “Arz” bahsinde hata vâ­
ki olmuştur.
Bu gibi eserlerin kemaline tenkit kadar hizmet eden
birşey yoktur. Mili gibi, Spencer gibi zamanımızın en bü­
yük feylesofları en mühim eserlerini meydana çıkardıkla­
rı zaman otuz kırk kişi tarafından şiddetle tenkit edilmiş­
lerdi. Bu mütalâat-ı tenkidiyenin pek çoğunu ben oku­
dum. Cevaplarını da dikkatle okudum ve her defasında
gördüm ki, tenkidat-ı halisanenin kemal-i esere büyük
bir yardımı olmuştur. Meselâ Spencer’in şaheseri sayılan
Mebadî-i Ûlâ nâm kitabın ilk tab‘ı ile son, yani altıncı tab‘ı
arasında sûret ve madde itibariyle o kadar tebeddülat gö­
rülür ki, -akide-i esasiye aynı kanun-ı tekâmül olmasaydı-
birinci nüsha-i kitap ile akıncısını aynı eser zannetmek
yek-nazarda müşkil olurdu.
Bunun pek çok emsali vardır.
Sayı 112
Ben, hüsn-i niyet ve muhabbet-i hakikatla icra edilen
tenkidâta karşı pek mahzuz olurum ve dostlarımdan an­
cak onu beklerim. Tenkidât-ı vâkıa bunun en güzel misa­
lidir. Devamını rica ederim.
Yalnız, keder ettim ki, İslâm Mecmuası lütfen ben-
dehâneye muntazaman gönderiliyor iken, asıl beni mem­
nun edecek olan nüsha-i mahsusa gönderilmemiş ve
fart-ı meşguliyetten dolayı Mansurîzâde Said Beyin maka-
le-i tenkidiyesinden evvelce haberdar olmaklığıma imkân
bulunamamıştır. Eğer tenkitten hazzetmeyeceğime zâ-
hib olarak -nezaketen- o nüsha gönderilmemiş ise keder
ederim. Zira dostlarım benim tabiatımı hâlâ lâyıkıyla an­
lamamışlardır, demek çıkar.
Asıl hatanın mahiyetine gelince, iki noktaya taalluku­
nu görüyorum ve ikisi de irâd olunan misallere aittir. Ka­
musun esas iddiasını rahnedar etmez. O misaller tayye-
dildiği taktirde makale-i asliyenin bir kelimesini bile te­
beddüle hacet görmeden aynıyla muhafaza etmek müm­
kündür. Başka misaller getirmekle de makale-i asliyeyi
olduğu gibi muhafaza etmek kabildir.
Şimdi biraz izahat vereyim:
Cevher ve arz bahsi bugün antika bir meselenin mü­
nakaşası demektir ve filhakika skolastik devrinden beri
bize yâdigâr kalmıştır. Zamanımız felsefesi cevherle a‘ra-
zını kâmilen ihmal etmemiş ise bile büsbütün başka bir
şekle koymuş ve büsbütün başka bir nokta-i nazardan
telâkkî etmiştir. Buna sebep nazariye-i ilim (Theorie de la
connaissance), yani mebhas-i marifet meselesinde felse-
fe-i hâzıranın bütün bütün ilm-i ruh talimatına göre bir
vaziyet almaya mecburiyeti ve ilm-i ruha tabiiyetidir. Bu­
gün ilim nazarında yalnız hadisât var. Keyfiyât-ı asliye ve
keyfiyât arziye dediğimiz bilcümle şuûnât, hep bu umma­
nın içinde dahildir, onun dalgalarıdır. Hâdisât, enfüsîdir
(subjectif). Kâinat hakkında hissen hâsıl edebildiğimiz
suver-i İlmiyeden ibarettir. Bu suver-i İlmiyenin hakikat-i
eşyaya aynen mutabakatı meselesi bile bertaraf edilmiş­
tir. Çünkü yine psikolojinin tahkikatıyla sabit olmxUştur
ki, suver-i İlmiyemiz demek olan hadisatın hakayık-ı eşya­
ya mutabakatı bir zann-ı batıl ve muğfeldir. Ben havanın
Sayı 112 TÜRK YURDU
ihtizazât-ı muayyenesini sadâ sürelinde hissediyorum.
Esirin ihtizazat-ı muayenesi elvan şeklinde görülüyor. Cil­
dim üzerinde mevzu bir çok halimat (papilles) bana yine
-esirin madde-i sakileye naklettiği- bir nevi ihtizazâtı ha­
raret sürelinde ihsas ediyor. Binaenaleyh benim her vası­
ta ile her suretle telâkki ettiğim şeyler ihtizazât-ı müteha-
life ve muayyeneden ibaret kalıyor. Hâlbuki bütün malû­
matımın madde-i esasiyesi malzeme-i inşaiyesi, bu müd-
rikât-ı havâstır. O hâlde nasıl olur da benim, hariçten ih-
tizazât sürelinde telâkki edip kendi nefsimde hissiyat ve
hâlât-ı vicdaniye şeklinde idrak ettiğim bu teessürât, il-
let-i failesinin aynı olabilir? Bu ewel emirde bir hakikat-ı
ilmiye olduğu için bunu bugün inkâr eden kalmamıştır.
Keyfiyet-i ilimde havâssın delâlet ve şehadetini inkâr
edip de makulâne itimat edilirse yine ilmin malûma ay­
nen mutabakatını ispat eder hiçbir rabıta bulmak müm­
kün değildir. Benim zaman ve mekâna ilmim, zaman ve
mekânın hakayıkına aynen mutabık olsaydı, en dâhi fey­
lesoflar bu meseleyi çoktan halledip hakikat-ı zaman ve
mekân bahsini kapamış bulunurlardı. Hâlbuki bu husus­
ta bir çok nazariyat-ı mütehalife var ve denilebilir ki,
hiçbiri kudret-i iknaiyeyi hâiz değildir.
Binaenaleyh zamanımızın en muhkem itimad-ı felse­
fîsi şudur:
İlmimiz, sırf İzafî ve enfüsîdir. Bildiğimiz ve -şu hil-
kat-ı hazıramızın icabına nazaran- bilebileceğimiz ancak
hâdisâttır. Hem ne görebilirsek ve ne düşünebilirsek yi­
ne ancak hâdisât nevinde dahildir. Cevher-i maddî diye
düşündüğümüz şey, ancak havass-ı zâhiremizle telakki
edebildiğimiz teessürât-ı vâkıa ve hazıramızın illet-i faile-
si (cause efficiente) olmak üzere -hasbe’l-insaniye- vücu­
dunu farz etmekten kendimizi alamadığımız illet-i meç­
huledir (cause inconnue). Ve bu türlü düşünüş bir farzi-
ye-i zaruriyedir. O illet-i mefruzanın hakikatına dair bize
zerre kadar bir ilim vermez. İşte eski feylesofların -cevher
nâmıyla- hariçte müstakillen mevcut zannettikleri veya­
hut öyle itikat ettikleri şey (objet) budur. Bu ise bugün
teessürât-ı vâkıamızın illet-i meçhule ve mefruzasına ver­
diğimiz bir isimden (norm) başka birşey değildir.
A'raza gelince, onun hariçte istiklâl-i vücudu büsbü­
tün inkâr olunmuştur. Çünkü: “Onlar münhasıran bizim
duygularımızdır.” diyenler pek çoktur ve asıl bu iddiada
bulunan psikolojidir.
117
Bugün bütün mevcudâtı -biz insanlar için- hâdisâttan
ibaret gören ulûm, onları nefs-i insaniyeye atfen telakkî
edince hissiyat nâmıyla yâd ediyor. Hariçte istiklâl-i vü­
cutlarını farzedince keyfiyyat diye tesmiye ediyor. Keyfiy-
yatı da alâ-meratibihim taksim ediyor.
Cevher ve arz taksimi tamamen metruk ve âtıldır.
Yalnız mantık da arz tabiri ıstılâh olarak bâkîdir. Fakat bu­
gün felsefe, mantık demek değildir. Felsefe mantığın ne
olduğunu ve ne işe yaradığını daha iyi biliyor ve tasnif
için arz tabirinin ibkasında bir mahzur olmadığını da tes­
lim ediyor, Fakat arz, hariçte müstakillen mevcut birşey
imiş gibi, “Bir yerden diğer tarafa intikal eder mi, etmez
mi?!” yahut “Arz arzla kaim olabilir mi olamaz mı?!” gibi
suallere ve meselelere karşı “Eder desek de yanlıştır, et­
mez desek de batıldır. Çünkü öyle birşey yoktur ki, inti­
kal edip edememesi mevzu bahis olabilsin. O bir isimdir
ki, müsemma-yı hakikîsi yoktur. Biz şimdi kurûn-ı vüstâ
feylesofları gibi realist değiliz. “Nominalist”iz diyor. Böy­
le dediğine delil olmak üzere bütün zamanımız feylesof­
larını işhad edebilirim.
İşte ben, kariîn-i kiramı arz meselesinde skolastik ha­
tasına meyil etmekten vikaye ve hatta tahzir maksadıyla
arzın intikaline ait münakaşhat için -bililtizam- misal ge­
tirmek istemiştim. Kadı Azudyanımda değildi. Acele ile
galiba bir not kâğıdından o sözleri nakletmişim ve o gün
pek dalgın ve yorgun olduğumdan dolayı Kadı’ya isnad
olunamayacak bir mütalâayı ona isnat etmişim. Zannede­
rim dalgınlığa tesadüf etmiş bir yanlışlıktır ki, tamiri için
yalnız tashih-i nakil kifayet eder. Çünkü bugün hikmet-i
tabiiyenin talimatına bakılırsa, hararetin intikali ne Ka-
dı’nın dediği gibidir, ne de hükemânın zannı gibidir.
Bitmedi..
R ıza Tevfik
TALİM VE TERBİYE
MAARİFİMİZ HAKKINDA
2
Birincisi 332 yılının 6’ncı sayısındadır.
Çocukluk devrinin evsâf-ı mümey)dzesi menfî ve
müspettir. Menfû olanlar zayıflık ve adem-i mükemmeli­
yettir. Müspet diyebileceğimiz vasıflar ise kuvvet, ihti-
118 TÜRK YURDU Sayı 112

yac-ı harekettir. Bu vasıflar, çocukların bedenî, fikrî ve
hissî kabiliyetlerinde hiç değişmez ve muhtelif milletlere
ait çocuklar arasında da büyük farklar irâe etmez. Çocuk
ikmal edilmiş bir eser, teşekkül etmiş bir vücut değildir.
Bilâkis tarîk-i teşekkülde bir şahıs, bir mebde-i teşekkül­
dür. Faaliyet, kıskançlık, hodbînî, taklit, tecessüs, obur­
luk,., gibi daha ziyade çocuklarda tesadüf ettiğimiz ahvâl,
büyümek ve yetişmek için tabiatın çocuklara verdiği vası­
talar ve âletlerdir.
Terbiye bu âletleri kullanmasını biliyorsa çocuk tekâ­
mülünü takip edecektir. En iyi terbiye şüphesiz, bu vası­
taları en iyi kullanmasını bilen bir terbiyedir. Ve muhtelif
milletlerin gençleri arasında büyük farklar açan âmiller
daha ziyade aile, muhit, m ekteptir...
Sâtı Bey, Tedrisat-ı İbtidaiye mecmuasındalÜ Uşşakî-
zâde Halid Ziya Bey de Tanin gazetesindelü müşahede­
lerini kaydetmişlerdi. İki sene kadar Japonya’da kalan ve
orada ibtidaî mekteplerini tetkik eden bir arkadaşımdan
da Japon çocukları hakkında malûmat aldım. Bütün bun­
lar şu fikri verebilir ki:
Çocuklarımız çocukluk hususunda sair milletlerin
çocuklarından büyük farklar göstermemektedir.
Altı senelik talim ve terbiye hayatımda bütün müşa­
hedelerim beni ikna etti ki, anormal (gayr-i tabiî) çocuk­
lar müstesna olmak şartıyla diğer bütün çocuklar, mele-
kât-ı fikriye ve hissiye hususunda henüz hiç de kötürüm­
leşmiş değildirler. Zekânın ve hissin sönmesi daha ziyade
beş altı yaşlarında başlıyor. Çünkü çocuk bu yaştan son­
ra ebeveynin, muhitin ve mektebin fena şerâitiyle fazla
temastadır. Zekâvet ve hassasiyet bizde sin ile makûsen
mütenasiptir. Çocuk yaşlandıkça ve terbiye denilen he-
yülâ ile teması arttıkça zekâ ve hassasiyetinden kaybedi­
yor. Çocuk donuklaşıyor, sersemleniyor.
Bursa’da ne zeki ve hassas köylü çocuklara rast gel­
dim. Keşişin eteklerinde, arkasında çalı çırpı taşıyan bir
köylü çocuğuna rastlamıştım. Bu çocuk sevimli idi. Göz­
leri donuk değildi. Bizi nezaketle selâmladı. Oturduk ve
konuştuk. Bizim kim olduğumuzu soruyor, nasıl okudu­
ğumuzu, neler okuduğumuzu ve öğrendiğimizi anlamak
istiyordu. Ve nihayet: “Âh” dedi, “Bizim hoca hiç de sizin
söylediğiniz gibi değil. Otururken uyukluyor, dershane­
mizde sigara içiyor. Bizi okutmuyor, bizi sevmiyor.”
Bu, zavallı masum çocuğun ne manidar feryat ve işti-
kâsı idi!
Hungara, Fethiyekızık, Arabayatağı... köylerinin
mektepleri bütün manasıyla birer in idi. Zekânın ve has­
sasiyetin buralarda değil inkişafı, hatta tevakkufunu bile
beklemek doğru değildir. Bu yerlerin ve buradaki hoca­
ların yaptıkları birşey vardır: Zekâyı, hassasiyeti derece
derece söndürmek. Köylerde bu tedricî sönüklük ne ka­
dar mahsustur. Küçükler size daha ziyade sokulurlar, da­
ha göz ederler. Sizi severler. Sizin şefkatinizden müte­
hassis olurlar ve sizi ararlar. Büyükler, bilâkis sokulmak
istemezler. Sizden şüphelenirler, konuşmakta çok mü-
messiktirler.
Silsile-i hatıratım arasında beş sene evveline ait bir
çocuk tanıyorum ki, anlayışı, ifadesi, faaliyet ve cevvaliye-
ti hayırkâr bir arkadaşımın nazar-ı dikkatini celbetmiş idi.
Çocuğu köyünden ayırmış ve adam etmek için Edirne
mekteplerinden birine getirmişti. Bu çocuğu iki sene
sonra gördüm. Fark beni tedhiş etti. Bu üç sene evvelki
daima düşünen, kımıldayan, söyleyen çocuk hiç değildi.
Durgun durgun bakıyor, sözlerini bağlamakta pek çok
müşkilât çekiyor, kımıldamaktan çekiniyor idi. Tanıyan­
lar soruyorlardı ki, bu çocuk neden böyle oldu?
Bunun cevabını bundan bir buçuk asır evvel Salzman
(1744-1811) pekâlâ vermiştir. Salzman diyor ki: “Talebe­
sinin bütün fenalıklarının ve hatalarının sebebini müreb-
bi kendisinde aramalıdır. Muallimler talebesinin ahvâlin­
de tebeddül gördüklerinden dolayı şikâyet etmektedir­
ler. Hâlbuki muallim kendisini iyi yoklayacak olursa bu
tebeddül ve tahavvülün sebebini kendisinde bulacak-
tır.”(3)

( ü Numara 4, s, 103. “Bir seyahatim esnasında elliden ziyade müessese-i talimiye ziyaret ettim. Yüzden ziyade derste hazır bulundum. Bütün
bu memleketlerdeki, bütün bu derslerdeki müşahedatım neticesinde büsbütün kat’î bir kanaat hâsıl ettim ki, çocuklar dünyanın her yerinde
çocuktur ve bizim çocukların çocukluk hususunda başka milletlerin çocuklarından farkı yoktur.”

G) Numara 2681, sekizinci sene, “Burada söylemek isterim ki, Alman mektep çocuklarım Türk mektep çocuklarının fevkinde addettirecek bir
hasisa-i mümtazeye mâlik bulmadım. Hatta umumiyet itibariyle bihakkın iddia olunabilir ki, bir Türk çocuğu aynı derecede bir Alman
sınıfının en parlak şakirdânı arasında temayüz edebilir.”

G) Histoire de I’instruction et de l’education. Par Francois Guex, page 256.

Sayı 112 TÜRK YURDU 119

Bizde gayr-i tabiî çocukların vaziyetleri pek acıklıdır.
Hemen her mektepte maddî ve manevî hayattan az nasi-
bedar bu gibi çocuklara tesadüf olunur: Aptal, çılgın, sa­
ğır... Bu zavallıların yegâne melceleri ve terbiyegâhları
hâl-ı hazırda yine mekâtib-i ibtidaiye-i umûmiyemizdir.
Tedrisat-ı İbtidaiye Kanun-ı Muvakkatinin 2’nci maddesi
bu çocuklar için hususi müeseselerin küşâdını vadedi-
yor: “Ruhan ve bedenen zayıf olan çocuklar ile sağır, dil­
siz ve amâ çocuklara tahsil-i ibtidaî vesaiti idâd edecek
bir nizâmnâme yapılacaktır.” diyor.
Türk Ocağı konferanslarında çok güzel şerbettiler. Sarı
benizli, zayıf ve hastalıklı talebemiz umûmiyetle açlık
hastasıdırlar. Mekteplerimize terbiye-i bedeniye, tenez-
züh, cevelanlar girdiği günden beri yemek meselesi daha
büyük bir ehemmiyet kazandı. Çocuklarımızın sıhhat-i
fikriye ve bedeniyelerinde büyük bir inkılâp yapmasının
en iyi çaresi, hiç olmazsa öğleyin talebemizin karınlarını
doyurmaktır, (b Fikren, bedenen uğraşan çocuğun bir
günlük gıdası bir dilim ekmek ile iki zeytin tanesinden
ibaret kaldıkça onda salim bir dimağ ve vücut aramak

Ruhiyat sahasını genişleten beşeriyetin bu alîl uzuv­ muvafık-ı insaf değildir.

larını ihmal etmemek insaniyetin her hâlde büyük bir va­ Temizlik ve iktisat... Asrımızda ahlâkın bir unsuru ha­
zifesidir. Umumî mekteplerin vazifeleri tabiî çocuklarla line girdi. Şâyân-ı şükrandır ki, mekâtib-i ibtidaiye-i
meşgul olmaktır. Anormaller ayrı bir terbiye ister. umûmiye talimatnâmesi temizliğe büyük bir ehemmiyet

İstanbul mekteplerinden birinde tanıdığım bir çocuk vermiş, hatta günde iki defa muallimleri temizlik yokla­

vardır. İbtidaî ikinci sınıftadır. Bütün arkadaşları okurlar, masına m ecbur tutm uştur. Mezkûr talimatnâmenin

yazarlar. Bu zavallı çocuk yalnız dinler. Bir parçayı beş al­ 15’inci maddesi diyor ki: “I^â-mevcutlar işaret edildikten

tı kişi okuduktan sonra bu çocuğa okutsanız yanlışsız ve sonra muallim talebenin elleri, yüzleri ve kulakları yıkan­

dürüst okur. Tamik etmezseniz, çocuğun hakikaten oku­ mış, saçları taranmış, tırnakları silinmiş olup olmadığını

duğuna kani olursunuz. Fakat oradaki kelimeleri birer bi­ ve elbise, kunduralarının nezafetini muayene eder.” Te­

rer sorunuz, okuyamaz. Evvelce okuduğunu da size ez­ mizlik yoklaması çok iyi neticeler verdi. Ebeveyni ikaz et­

ber okumuştur. Heyet-i umûmiyesiyle size çocuk bir ap­ ti. Onları çocukları ile daha alâkadar bir hale getirdi. Beş

tal kanaati verir. sene evvel bir iibtidaî mektebinde bulunuyorken kehleli
bir çocuğu temizlenmek için.evine göndermiştim. Vali­
Böyle çocukların tedkiki ruhiyatın sahasını genişlete­
desi geldi: “Â yavrum! Çocuklarda böyle şeyler bulunu­
ceği gibi bu malûl çocukların kuvvet ve kabiliyetlerinden
yor. Bupun için çocuk eve yollanır mı?” dedi. Kadın âde-
istifade etmek ve bu sûrede cemiyetimize bir fert daha
tâ kızmıştı. Tırnaklarının arası kir dolu, ötesi berisi yırtık
kazandırmak imkânını hasıl edecektir.
çocuklara, mekteplerde sık sık tesadüf etmiyoruz.
Gıda, libas, mesken... itibarıyla talebemiz atalet ve
Bazı mekteplerde çocukları küçükten tasarrufa alış­
fakr-ı umumîden çok müteessirdirler. Doktor Bahaeddin
tırmak için Mektep Tasarruf Sandıkları vardır. Bu sandık-
Şakir Bey Anadolu’muzun gıdasını, libasını, meskenini

d ) Gıda, ruhî ve bedenî neşv ü nemanın esası olduğundan bir çok memleketlerde kâfi miktarda gıda almaya kudret-i mâliyeleri müsait olmayan
çocuklara muhtelif suretlerle muavenet edilmektedir. Ezcümle M. Rahmî Bey’in Türk Yurdu’na gönderdiği bir mektupta deniliyor ki:
“Cenevre’de erbab-ı hayırdan üç beş zat fakir ve amele çocuklarının öğlende evlerinde iyi yemek bulamadıklarını düşünerek bunlara mek­
tepte öğle yemeği vermeyi düşündüler. Maarif İdaresi de iki mektep binasında mutfak yeri göstermekle muavenet etti. 24 Teşrin-i Evvel
1887de ilk yemek verildi. Çocuklar muhtelif mekteplerden birer muallimin riyaseti altında bu iki mektebe gelerek yemeklerini yiyorlar.
Verilen yemek: Çorba, et, sebzedir. Ebeveynden alınan para yevmî üç metelik kadardır. Fakat çoğu bunu da vermez. Paranın mühim kısmını
cemiyet tediye eder. Köylerde ikamet eden zengin adamlar, bahçelerinde yetiştirdikleri sebze ve meyveden bu yavrulara hediye gönderir.
Şehrin bakkal esnafı pirinç vesaire verir, herkes muavenet eder.”

Cemiyetin 1896’da neşredilen bir de nizamnamesi vardır. Mezkûr kantonda şimdiye kadar on iki mektep lokantası açılmıştır. Lokanta
tedrisat devam ettiği müddetçe açıktır. Amele çocukları için daha hayırlı bir hizmet de ifa olunur. Bazı çocuklar evlerine ancak akşamın saat
yedi buçuğunda giderler. Çünkü o zamana kadar ebeveyn hariçte çalışıyor. Bu çocuklar akşam üzeri mektep dağılma zamanı olan saat dört­
ten yediye kadar mektepte kalırlar. Bir muallim onlara ertesi günkü derslerini hatırlatır, oynatır, gezdirir. Bu sınıflara classe gardienne
deniliyor. Fakir mektep çocuklarının iaşesini deruhte eden cemiyet bu çocukların öğleden akşama kadar birşey yemeksizin kalmalarını
muvafık bulmadığı için bu çocuklara ekmek, çikolata ve meyveden mürekkep bir ikindi kahvaltısı da vermektedir.
120 TÜRK YURDU
larm şekli henüz taayyün etmediğinden mektepler ayrı
ayrı usûllere müracaat etmişlerdir. Kimisi her çocuk için
kumbaralar ayırmış, onlarda para birikiyordu. Bazısı her
çocuk hesabına bir defter açmış, verilen parayı işletiyor­
du. Bu sandıkların ehemmiyetini takdir için Fransa’nın
mektep tasarruf sandıklarının muhteviyatını kaydedece­
ğim. Fransa’da ilk mektep tasarruf sandıklarının tarih-i
tesisi 1834’tür. 1907’de bütün Fransa’da tasarruf sandık­
larına mâlik olan mekteplerin adedi 11.351, para yatıran
çocukların adedi 243.569, biriktirilen paranın miktarı da
7.353.485 frank idi.
Çocuklarımızın devamı iyidir denilebilir. İstanbul’da
nâ-mevcut miktarı günde % 5-15 arasındadır. Mecburiyet
tahsili tatbik olunan yerlerde bu miktar % V e iniyor. Bur­
sa şehri hatırımda kaldığına göre yedi maarif mıntıkasına
ayrılmış, her mıntıkada bir maarif encümeni teşekkül et­
mişti. Encümenlerde nâ-mevcutlar tahkik edilmekte ol­
duğu ve mektebe bir sebeb-i meşru olmadığı halde gel­
meyen çocukların ebeveyninden Tedrisat-ı İbtidaiye Ka-
nun-ı Muvakkatinin 83’üncü maddesine tevfikan ceza-yı
nakdî alındığı cihetle devam pek şâyân-ı memnuniyet bir
hâlde idi.
Devam keyfiyeti mektep binalarının azlığına mebnî
şimdilik yalnız mektebe mukayyed talebe hakkında tat­
bik olunabilmektedir. Mezkûr kanun-ı muvakkatin 87’in-
ci maddesi tahsilin mecburiyet ve meccaniyeti esasını fi­
ilî bir hâle sokmak istemiştir. Lâkin taşralarda mektep bi­
naları sinn-i tahsildeki çocuklara nispetle o kadar azdır ki
bizzarure madde-i mezkûrenin tamamen tatbiki müm­
kün olmuyor.
1863’te bir istatistiğe nazaran İstanbul’da 289,
vilâyetlerde de 14.782 ibtidaî mektebi varmış. Bu mek­
teplere müdavim kız ve erkek 600.000 talebe varmış. Bu
mekteplerden 12.509’u Müslüman mektebi olup bunlara
müdavim talebenin miktarı da 135.229 imiş.(Ü
En yeni malûmatı ise Maarif Nezareti’nin ahîren neş-
reylediği İhsaiyat Mecmuasından alabileceğiz. Bu mec­
muaya göre mekâtib-i ibtidaiye-i umûmiyemizde 200.776
erkek, 41.293 kız, mekâtib-i ibtidaiye-i hususiyemizde de
126.284 erkek, 61.571 kız ki ceman 429.924 şakird vardır;
Gayr-i müslim ibtidaiye m ekteplerinde de ceman
( ü Nouveau dictionnaire de pedagogie, Ar, Turquie,
Sayı 112
152.744 talebe vardır. Diğer mekteplerde de talebenin
miktarı şöyledir: Dârülmuallimînlerde 1.518, mekâtib-i
tâliyede 10.010, mekâtib-i âlîyede de 6.688.
Milâdî 1863 istatistiğiyle hicri 1328-1329 istatistiği
tetkik edilince arada 17.332 kadar bir noksan görünmek­
tedir. Bu noksanı birkaç sebebe atfedebiliriz. Evvelen
1328-1329 ihsaiyatında Avrupa ve Afrika’da elimizden çı­
kan vilâyetlerin talebesi tabiî dahil değildir. Saniyen, bu
istatistik bilhassa maarif idarelerine merbut mekâtib-i ib­
tidaiye-i umûmiye talebesinin miktarını ihtiva etmekte­
dir. Meşrutiyetten evvel maarif idarelerine m erbut mekâ-
tib-i ibtidaiye pek azdı.
24 Cemaziyelûlâ 1286 tarihli Maarif-i Umûmiye Ni-
zamnâmesi’nin ikinci maddesi tahsil-i ibtidaîyi sıbyan ve
rüşdiye diye ikiye ayırmıştı. Bunlardan sıbyan mekteple­
rinin masârıf-ı inşaiye ve tamiriyesi ve muallimlerinin mu-
hassesâtı ile masârıf-ı sairesi dördüncü madde mucebin-
ce mahalle ve karye cemaatlerinin heyet-i umûmiyesi ta­
rafından tesviye olunacaktı. Bunun için yine mezkûr ni­
zâmnâmenin 9’uncu maddesine göre altı yaşından on ya­
şına kadar kız, yedi yaşından on bir yaşına kadar da erkek
çocukların devama mecbur oldukları sıbyan mektepleri
Cemaat-i İslâmiye İdarelerine merbuttu. Maarif idareleri­
nin kaza, liva, vilâyet merkezlerinde ekseriya rüşdiyesi
bulunuyordu. Meşrutiyetin ilânına kadar Edirne vilâyeti
merkezinde maarif idaresinin idadiyeye merbut rüşdiye
sınıflarından mâada ancak üç sınıflı bir rüşdiye mektebi
daha vardı.
1863 ihsaiyatında mahalle ve sıbyan mektepleri tale­
besinin büyük bir yekûn tutmak ihtimali vardır. Çünkü o
zaman mekâtib-i ibtidaiye daha ziyade mahalle mektep­
leri idi. Hâlbuki, 1328-1329 ihsaiyatında mahalle, sıbyan,
vakıf mekteplerinin talebesi miktarı dahil değildir.
Bilecik, İzmir, Edirne, Çatalca havalisinde beher bin
zükûr nüfusta 50 veya daha fazla talebe mektebe devam
etmektedir. Talebesi nüfusuna nisbetle en az olan yerler
Musul, Urfa, Diyarbakır, Tokat havalisidir. Buralarda bin
zükûr nüfusta ancak 1-10 talebe vardır.
Talibâtın miktarına gelince; bin kadın nüfûsa nispet­
le talibâtı en çok olan mahaller ancak Kırkkilise, Çatalca
havalisidir ki burada da 1.000 kadın nüfusta 31-50 tâlibe
Sayı 112 TÜRK YURDU
bulunmaktadır. Urfa, Kerkük, Tokat, Kastamonu havali­
sinde 1.000 nüfusta ancak bir tâlibe bulunmaktadır.
Süleymaniye, Hakkâri Havran, Çankırı livalarında ise
inas mektebi ve talibâtı yoktur.
Son senelerin istatistikleri neşrolunduğu zaman ora­
larda dârülmuallimâtlarımızın, kız sultanîlerimizin ve
dârülfünûnumuzun tâlibâtı miktarının da yer tuttuğunu
görmekle iftihar edeceğiz.
Tevfik Fikret Bir Kız Mektebi İçin yazdığı şiirinin ba­
şına şu iki satırı koymuştu:
“Kızlarını okutmayan millet, oğullarını manevî ök­
süzlüğe mahkûm etmiş demektir. Hüsranına ağlasın!”
Millî intibahımızın en büyük nişanelerinden biri şüp­
hesiz son senelerde kızlarımızın tahsil ve terbiyesine ver­
diğimiz ehemmiyettir. Tevfik Fikret, açılamayan kız mek­
tebi için, “Hâlâ açılamadı, yazık!” demişti. Bugün hususKb
ve resmî teşebbüslerle kızlarımızı yetiştirecek müessesse­
ler vücuda geliyor. Bunu öksüzlükten kurtulmak istediği­
mize bir alâmet olarak düşünmekte haklı değilmiyiz?
N â fi A tu f
İlâve: Geçenki makalemde mevzu bahis olan Dârül-
muallimîn Nizamnâmesi’nin I6’ncı maddesi şudur: “Zü-
k ü r m e k â tih -i su lta n iy e d e m e c c a n e n tahsilde b u lu n a n
ş a k ir d a n o n y e d i y a ş ın ı ve in a s m e k â tib -i su lta n iy e d e
k e z a lik m e c c a n e n tahsilde b u lu n a n ş a k ir d a n d a h i on-
d ö r t y a ş ın ı ik m a l e ttik te n so n ra h e rh a n g i sın ıfta b u lu ­
n u rsa b u lu n s u n la r r ız a la r ın a b a k ılm a k s ız ın İsta n b u l
D â r ü lm u a llim în D â r ü lm u a llim â tın ın ib tid a îsin e n a k ­
ledilirler. F a k a t b u n la r d a n a liy y ü İ-a la dereced e terfi-i
s ın ıf e d e n le r d â r ü lm u a llim în d â r ü lm u a llim â ta n a k li
a r z u e tm e d ik le ri ta k tird e b u lu n d u k la r ı m e k â tib -i su l­
ta n iy e d e ik m a l-i ta h sillerin e m ü s a a d e o lu n u r. ”
( ü Bilgi Yurdu, Yeni Mektebin Dârülmürebbiyâtı.
G) Hilal-i Ahmer’in Senelik Müsameresi, Türk Yurdu, cilt 1, sayı 2, sahife 2979.
(3) Tasvir-i Efkâr, 1 Haziran 1332.
121
fVlATBUAT
VİYANA’DA MİLLÎ BULGAR TEMAŞA HEYETİ
İki üç ay evvel Hilâl-i Ahmerimizin yıllık müsamere-
sinden bahsederken müsameredeTürk sanat ve sanat­
kârlarının hiç yer tutmamış olmasına canımız sıkılarak
Bulgarların kendi sanat ve sanatkârlarının ve bunlar vası­
tasıyla medeniyet derecelerini Avrupa’nın daha mü-
Terakkî milletlerine irae ve ispat için her fırsattan istifa­
dede kusur etmediklerini söylüyorduk. (2) Misal olarak
Peşte’deki Bulgar Sâlib-i Ahmer’inin tertip ettiği müsa-
merede Sofya’dan sanatkârlar celbedilmiş olduğunu gös­
teriyorduk. Tasvir-i Efkâr’ın Viyana’da bulunan muhabiri,
Bulgarların Avusturya-Macaristan’da kendilerini, medeni­
yetlerini tanıtmak, sevdirmek, milliyetlerine, millî mede­
niyetlerine takdir ve hürmet celbetmek için daha büyük
mikyasta yaptıkları ve muvaffak oldukları şeylerden bah­
sediyor, (ü Türk milliyetperverliği nokta-i nazarından pek
mühim zannettiğimiz cihetle A. Sabit Beyin Viyana Millî
Bulgar temaşa Heyetine dair gazetesine yazdığı mektu­
bun kısm-ı azamim aynen Türk Yurdu’na naklediyoruz:
Millî Bulgar Tiyatrosu Heyet-i Temsiliyesi geçenlerde
Viyana’ya geldi ve Bulgar Facianüvisi Petko Todorofun
Ofriyet Düğünü unvanlı eserinden bir sahne oynadı,
temaşada hazır bulundum. Size düşündüklerimi söyleye­
ceğim.
Evvelâ şurasını tasrih edeyim: Millî Bulgar Tiyatrosu
Heyet-i Temsiliyesi Viyana’ya Bulgar Hükümdarı ve
hükümeti tarafından gönderildi. Zahiren buradaki Kon-
kordiya Cemiyet-i Edebiyesi’nin davetine icabet etmiş ol­
du. Fakat hakikat-ı hâlde Bulgar Terakkîyatının bir eser-i
diğerini göstermek için bililtizam davet edildi.
Bulgar hükümdarı mahir ve faal bir siyasî olduğu için
yalnız mükemmel bir ittifak akdi ve Cenubî Sırbistan’ın
fethi ile iktifa etmiyor, Avusturya-Alman efkâr-ı umûmi-
yesinin teveccühünü de fethetmek istiyor, esbâb-ı siyasi­
ye ve iktisadiyeye mebnî muhitte zaten fevkalâde istidad
mevcut, temayülât-ı hazırayı teşvik ve tevessü için de el-
hak hiç fırsat kaçırılmıyor.
 122 TÜRK YURDU
Berlin’de bir Bulgar meşheri açılıyor ve Bulgarların
sanayi-i nefise sahasında vücuda getirdikleri en mühim
âsâr-ı nakşiye ve tasviriye, hatta kısmen saray-ı hükümda-
rîden iare edilmek şartıyla burada züvvârın enzar-ı takdi­
rine arzediliyor, Cerâide de bittab lisan-ı sitayişle Bulgar
Terakkîyatından, asar-ı faaliyet ve kabiliyetinden bahsedi­
yor.
Bir taraftan da Viyana’da büyük bir sinema şeridi ha­
zırlanıyor. Mevzuu MakedonyalI bir Bulgar kahramanının
hürriyet ve vahdet-i milliye uğrunda fedakârlıkları! Bul­
gar ve Avusturya Sâlib-i Ahmerleri menfaatine bu şerit
bütün sinemada gösterilecek. Bogdan (Bulgar kahrama­
nının ismi) rolünü Hofburg Tiyatrosu’nun en muktedir
bir sanatkârı temsil etmiş. Menazır-ı itina-yı mahsusla Ma­
kedonya’da alınmış ve şeridin mükemmeliyeti için hiçbir
fedakârlıktan çekinilmemiş. Şimdiden mahirane ilânlarla
ahalinin merakı tahrik ve ilerideki rağbet-i umûmiye
ihzâr ediliyor. Bu şerit evvelâ Bulgar kralına gösterilmek
üzere Sofya’ya gönderilmiştir.
İşte bu silsile-i faaliyete bir lâhika-i lâyıka teşkil et­
mek üzere Sofya Bulgar temaşahane-i Hükümdarî ve Mil­
lîsi Heyet-i Temsiliyesi dediğim gibi davete icabetle bura­
ya geldi ve Bulgar sanat-ı temaşasından bir nümûne gös­
terdi. Tesir-i matlûbu mükemmelen temin için bu defa
da hiçbir şey ihmal edilmemiştir. Esna-yı temsilde kulla­
nılacak Bulgar köylü kıyafetlerinin Sofya Millî Müze-
si’nden istiaresine reis-i nüzzar müsaade ediyor, temaşa­
dan evvel burada günlerce sanatkârların tarz-ı istikbâlin­
den, Bulgar sanat-ı temaşasının Terakkîyatından, burada
temsil edilecek eserden bahs ve bütün bunlara dair mü-
lâkatlar neşredilerek kariîne mufassal malûmat veriliyor.
Velhasıl bütün teşebbüsât ve neşriyat-ı mümasilenin
zemin-i müştereki daima Bulgar kabiliyet-i milliyesi, Bul­
gar Terakkîyat-ı medeniyesi, Bulgar iktidar ye kuvveti,
hepsinin de telkin ve takviye ettiği ihtar-ı şeffaf: Bulgar
milleti Balkan istikbâlinin unsur-ı hâkimi!
Gördünüz mü millî propaganda nasıl olurmuş? Her
türlü hesabat ve tesirattan tecerrüt ederek derin bir ibret
ve teyakkuzla düşününüz: Bulgaristan sebatkâr bir hırs-ı
istilâ ile her fırsattan istifade ederek kırk senede nihayet
meramına eriyor.
Bulgar sanatkârlarının Viyana’ya yevm-i muvasalatın­
da heyet reisinin Presse muharririyle vukû bulan mülâka-
tından öğreniyoruz ki, Sofya’da yirmi beş seneden beri
Sayı 112
bir millî Bulgar tiyatrosu var. On sene evvel bin kişilik
mükellef bir bina inşa edilmiş. Elyevm kırkbeş sanatkârı,
yüz kadar da memurîn ve müstahdemini işgal eden bu ti­
yatroda yalnız Bazof, Todorof, Straşemirof ve Yaverof gi­
bi Bulgar erbab-ı kaleminin eserleri değil, aynı zamanda
edebiyat-ı cihanın tamaşaya ait eserlerinin en maruf nü-
mûneleri de temsil ediliyor. Yaverof un “Yıldırım Durur­
sa da” ve “Vitoş Dağı’nın Eteklerinde” nâmındaki faciala­
rı halkın bilhassa mazhar-ı rağbeti olmuş, fakat meselâ,
İbsen’in Nora’sı da son dört mevsimde otuz defa oynan­
mak derecesinde mühim bir muvaffakiyet kazanıyor.
Tolstoy, Gorkiy, Çehov, Gogol gibi Slav esatizesinin asa­
rı da bittab çok oynanıyor. Bulgar tiyatrosunda büyük
klasiklerin de bir mevki-i mahsusu var. Moliere, Sebiller,
Shakespeare Bulgar temaşagerinin fikir ve zevkini terbi­
ye ediyor. Klâsiklerin temsiline en çok ehemmiyet veren
bizzat hükümdardır. Zaten nasıl Viyana’da Hofopern ve
Burg Teatr Avusturya imparatorunun taht-ı himayesinde
bulunuyorsa da Sofya’daki millî tiyatro da Bulgar kralının
muavenet ve teşvikinden müstefid oluyor. Bunun için
arasıra hükümdar, kraliçe, prens ve prenseslerle millî ti­
yatroda ispat-ı vücut etmeyi unutmuyor.
Ben bunları okurken zihnim bilâ-ihtiyar maziye rücû
etti. Cennetmekân Sultan Abdülmecid Han saray-ı hümâ­
yunları civarında temayülat-ı teceddüt-perverâneleriyle
mütenasip muhteşem bir temaşahane-i hükümdarî inşa
ettirmişler. Avrupa’dan meşhur musikişinaslar celbedile-
rek bir de mükemmel orkestra vücuda getirilmiş, sonra
zamanın dest-i tahribi bizde buna da yetişmiş. O kadar ki,
Bulgarlar millî tiyatrolarını ihdas ettikleri zaman bizim te-
şebbüs-i mütekaddemimizden eser kalmamış... Ve bu­
gün onlar ihtiyaçlarıyla mütenasib yeni bir tiyatro sahibi,
müretteb bir heyet-i temsiliyeleri, millî ve mütercem bir
edebiyat-ı temaşaları var. Bizse hâlâ Tepebaşı barakasıyla
iktifa ediyoruz. Edebiyat-ı temaşadan hemen hemen
mahrumuz. Muhtaç olduğumuz erbab-ı temsil de ancak
bundan sonra yetişecek!
Bulgar sanatkârlarının burada ilk sahnesini oynadık­
ları eser Makedonya’da Bulgar köylü hayatını tasvir edi­
yor. Petko Todorof Ofriyet Düğünü’nün mevzuunu eski
bir Bulgar masalından iktibas etmiş. Bir köy dilberi civar­
daki bir mağarada ihtiyar-ı ikamet eden bir dağ adamına
âşık oluyor. Köylüler Ofriyet tesmiye ettikleri bu adamın
tesir-i menhusuna kani, kızı bu sevdadan geçirmeye çok
Sayı 112 TÜRK YURDU
çalışıyorlar, Fakat nafile. Bir mehtap gecesi dağ adamı
gizlice köye iniyor ve sevgilisini nihayet razı ederek inine
kaçırıyor, İşte ilk sahnenin mevzuu, sizi merakta bırak­
mamak için hikâyenin akıbetini de söyleyeyim: Kızın kar­
deşi bir gün hemşiresini dağda buluyor ve ibtilâsıyla aile­
sinin ve köy halkının başına felâket getiren mücrimeyi
kendi eliyle öldürüyor.
Mevzu hakkında fikir dermiyan edecek değilim. Ma­
kedonya’nın hakikî fecialarına pek benzeyen bu kanlı ef­
sane Bulgar temayülât-ı milliye ve ruhiyesine mülâyim
geliyor. Bu, onların bileceği şey. Bizim dikkat edeceğimiz
cihet başka. Mevzu Bulgar hikâyesi, müellifi bir Bulgar fa-
cianüvisi. Mümessil bir Bulgar heyet-i temaşası. Lisan
Bulgar lisanı. Elbise millî Bulgar kıyafeti. Manzara bir Bul­
gar köy meydanı. Hülâsa baştan aşağı Bulgar hayatı ve
mahsûl-i millîsi. İşte muvaffakiyetin ruhu burada.
Sanatkârlar, vazife-i temsiliyelerini maharetle ifâ etti­
ler ve şarkısıyla, horasıyla, hatta kavgasıyla Bulgar köylü
hayatını sahnede yaşattılar. Bilhassa köy dilberini ve dağ
adamını temsil edenler hakikat-i hissiyeye çok yaklaştılar.
Taaccüb etmeyiniz. Kimisi Münih’te, kimisi Berlin’de se­
nelerce çalışarak sanatlarına hazırlanmışlar. Onun için
perde inince muvaffakiyetlerinin mükâfatını dinmek bil­
meyen müselsel alkışlar, çiçek demetleri ve defne eklille-
riyle iktitaf ettiler. Mazhar oldukları takdirât-ı mebzûle
belki arzu-yı nümayişin de tesiri var idi. Fakat şüphesiz
en büyük hisse, temaşagirâna ihsâsa muvaffak oldukları
Bulgar iktidar ve terakkisine aitti.
Tesadüfün garabetine bakınız, yanıma bir Bulgar ai­
lesi isabet etmiş idi. Yaşlıca bir valide ile yetişmiş oğlu ve
kızı. Mükâlemelerinden buradaki Bulgar cemaatına men­
subiyetlerini anladım. Kadın nemnâk-ı tahassüs gözlerini
sahneden ayıramıyor, gençler ise her an kendi lisanlarıy­
la iftihar-ı millîlerini ilân ediyorlardı. Kendi kendime “İş­
te bir Bulgar muvaffakiyeti daha!” dedim. Komşularım
sevinmekte pek haklı idiler. Çünkü kendilerini bu akşam
Viyanalılara Terakkîyat-ı milliye ve içtimaiyenin nur-ı mü­
zehhebi altında göstermeye muvaffak oldular. Garbın en-
zar-ı takdir ve teveccühünü isticIâb için bundan müessir
çare var mı?”
Muhabir A. Sabit Bey bir aralık karilerini, her türlü
hissiyat ve tesirâttan tecerrüd ederek derin bir ibret ve
teyakkuzla düşünceye davet ediyor. Sade yazılmış, yalnız
vak’aları sayan bu kıymettar mektupta hakikaten çok ve
123
pekçok düşünülecek, uyuklar gibi duran düşünce mele­
kemizi şiddetle silkip gözümüzü dört açtıracak ibretli
noktalar çok var. Biz kendimizi AvrupalIlara, hatta Avru­
palIların bugün müttefik ve silâh arkadaşımız olanlarına
bile müsavî haklı bir yoldaş sûretiyle tanıtmak istiyorsak
yalnız askerliğimize, askerî kuvvetimize ne kadar fedakâr
ve kahraman olursa olsun güvenmek kifayet etmez. Me­
deniyetçe de kavi, hiç olmazsa kavî olmaya müstaid oldu­
ğumuzu göstermeliyiz. Biz maalesef, mevcut medenî
kuvvetlerimizi bile hakkıyla izhar edemiyoruz. Bunda
teşkilâtın, taazzuvun, hatta biraz da reklâm yapılmanın
hayli dahi ve tesiri vardır. Niçin hakikati gizlemeli? Bugün
Bulgar silâh arkadaşlarımızın, kendilerinin medeniyetçe
bizden daha kuvvetli olduklarına müttefiklerimizi iknaya
muvaffak oldukları bir emr-i vâkidir...
A. Sabit Bey Bulgar sanatının bir muvaffakiyeti olmak
üzere o sanatın iliğine kadar millî olduğunu gösteriyor.
Bulgar sanatı millet ve halk sanatıdır. Irkın mütefekkirle­
ri bu noktaya cidden çok ehemmiyet verirler. Çalma çırp­
ma, ithal ve taklit olan eserlere hiç aldırmazlar. Bir kav-
min dehâsını kendinden, kendi böğründen çıkarabil­
mekte, doğurabilmekte bulurlar, Edebiyat-ı Cedîde’nin
moda olduğu, bu satırları yazanın da o zaman gençleri­
nin hepsi gibi o edebiyata bayıldığı bir sırada Şarkı, Şark
edebiyat ve medeniyetini en çok belki en iyi tetkik eden
üstadlardan birine Çaylak Tevfik’in İstanbul Geceleri ile
o kadar uğraştığı halde Mai ve Siyah’ı bir kere olsun eli­
ne almamasının hikmetini, biraz tenkit ve serzenişi ifade
eden bir edâ ile sormuştum. O da takriben şöyle bir ce­
vap vermişti: “Çaylak Tevfik, son gelenler arasında olduk­
ça millî, şahsî bir muharrirdir. Kitabının tamamen edebî
diyemezsem de etnoğrafik bir kıymeti var. Lâkin Mai ve
Siyah’ta ben bir Fransız romanı taklidinden başka birşey
bulmadım.” Edebiyat mütehassısı olmadığım için müte-
bahhir muhatabımın haklı veya haksız olduğuna dair
birşey diyemem. Fakat sonradan rast geldiğim müsteşrik­
lerin hemen hepsinden aynı mütalâayı işittim. Garb
ulemâsı Arapça fitne, hikmet ve kelâm kitaplarından ilti-
kat olunarak sözlerinin yarısından çok fazlası Arap dilin­
de yazılmış olan dinî kitaplarımızın kıymetini ne kadar az
bulurlarsa fikri, hayatı hatta bir dereceye kadar muhiti bi­
le Fransız edebiyatından alınma şiir ve romanları da o ka­
dar hiçe sayıyorlar.
124 TÜRK YURDU
Biz öteden beri, öyle zannediyoruz ki, Osmanlı Türk­
lerinin edebiyatı cidden millî olmak için mücerred ol­
maktan, şehrî olmaktan, kitabî olmaktan kurtulmalı, mil­
letin, halkın içine gitmeli, Anadolu’da kasabalarda, köy­
lerde, vatanımızın dağları yamacında, ormanları içinde,
ırmakları kenarında yaşamalıdır, Bizim şiirlerimizde, ro­
manlarımızda, temaşalarımızda da lisan Türk dili, elbise
Türk kıyafeti, manzara Türk köyü meydanı, hülâsa baştan
aşağı Türk hayatı, hem de geniş tabiat içinde vatanın ge­
niş tabiatı içinde, hakikî bir Türk hayatı olmalıdır. İşte o
zaman bizim de muvaffakiyetimiz muhakkaktır. Millî
dehâ vatanın, halkın bağrından, böğründen fışkırır...
Milliyetperverlerce pek mühim bir mevzuyu, pek
açık ve pek müfit bir tarzda yazdığı için A. Sabit Beye çok
müteşekkiriz. Osmanlı matbuatında iyi bir muhabirlik
tarzı teessüs etmekte olduğunu görerek seviniyoruz.
Tanin’de Ahmed Şerif Bey Anadolu Mektupları ile
Ahmet Emin Bey Almanya Mektupları ile bu iyi tarza mi­
saller göstermişti.
A. Sabit Bey de o iyi usûl dairesinde muvaffakiyetle
yazıyor. Gazete muhabirlerimiz artık bilmelilerdir ki biz
onlardan bizzat gördükleri vâkıalarm, muayyen bir gaye­
ye hizmet edecek surette dizilip karii bıktırıp usandırma­
yacak veçhile açık, tatlı ve kısa nakil ve hikâyesini bekli­
yoruz. Ve nihayet anlamalıdırlar ki, lâf kalabalığı, söz
oyuncakçılığı, Fransız muharrirlerinin seyahat ihtisasatın-
dan toplanma veya seyahat rehberlerinden alınma edebi­
yat ve malûmat satıcılığı modası artık geçmiştir,
T. Y.
UEFEYAT
BÜYÜK Zİ yA: Kastamonu Mebusu ve Dârüley-
tamlar Fahrî Müdür-i Umûmîsi İsmail Mahir Efendi Ma­
yıs’ın ...’inci Pazartesi günü akşamı sabaha karşı vefat et­
ti. Ölümü memleket için büyük bir ziya olan merhumun
resmiyle tercüme-i hâlini gelecek sayımıza dercetmek
üzere hazırlamaktayız. O zaman vereceğimiz tafsilât ile
karilerimize bütün bir sa‘y ve hamiyet hikâyesi olan haya­
tını anlatacağımız merhum-ı muhterem emsali pek nadir
bir vatanperver, hayr u hasenatı ve vazife için fedakârlığı
hayatın teneffüs gibi bir faaliyet-i tabiiyesi addeden kâmil
bir insandı. Kendilerine ferdî bir muhabbetle merbut ol­
duğumuz insanların ufûlüne acır, ağlarız. Ölümlerinin
Sayı 112
tarzı ve hayatta bıraktıklarının hâli feci olanlar için içimiz­
de derin bir elem canlanır. Fakat merhum için duyulan
acı bunların hiçbiriyle kıyas edilemez. Çünkü o kendisini
her tanıyanı ebedî bir meclubiyetle varlığına bağlayan sa­
mimî ve müstesna bir adam, daha kırk sekiz yaşında iken
dünyaya altı yavaılu bir garip yuva terkederek uçan kıy­
metli bir aile babası olduktan başka aynı zamanda bütün
hayatını vatanının ve milletinin uğruna vakfetmiş, zevk ve
saadeti yalnız bunlar için çalışmakta, uğraşmakta bulmuş
emsalsiz bir fert, hudutlarda memleket için çarpışarak
can vermiş muazzez şehitlerin bize canlı bir yadigâr ola­
rak bıraktıkları binlerce yetimlere müşfik bir baba idi. Sa­
lı günü lâyık olduğu ihtifal ve tazîm ile kaldırılan cenaze­
sinin arkasında bu matemî alayı derin bir teessürle takip
eden kadirşinas büyüklerin yanısıra yürüyen bini müte­
caviz yetimin kızarmış gözleri ve solgun yüzleri onun
ebedî ayrılığıyla bu küçük kalplerin uğradığı mahrumiye­
tin derecesini gösterir en celî bir delildi.
Gazetemiz bu büyük ziyâdan dolayı en samimî tees­
sürlerini izhar ile merhumun muhterem ailesine taziyet-
lerini takdim eder.
ŞÜ Ü N
Goltz P aşa’n m Cenazesi: Yurd’un 21 Nisan tari­
hinde çıkan nüshasında ziyâından haber vererek teessüf
ettiğimiz ve kısaca tercüme-i halini yazdığımız Müşir von
der Goltz Paşa’nın uzaklarda olan akrabası için geciktiri­
len cenazesi 11 Hazirana müsadif Cumartesi günü müte-
vaffanın büyüklüğüyle mütenasip ayin ve merasim ile ic­
ra olundu. Garbın en kahraman soyundan gelerek şarkın
en cengâver bir soyu arasında hizmetle ömrünü geçiren
büyük kumandan ve müşire son taazzum ve ihtiram vazi­
felerini ifâ etmek için olan bu ayine İstanbul’da olan
herkes bütün samimiyetle, derin bir teessürle iştirak etti.
Halife ve Hakan Hazretleriyle veliahd-ı saltanat efen­
di hazretleri tarafından vekiller hazır olduğu gibi Alman
imparator ve imparatoriçeleri tarafından tevkil olunan
zatlar da bulunuyordu. Bundan başka bilcümle vükelâ-yı
fiham hazerâtıyla Ayân ve Mebusan reisleri, Meclis-i Me-
busan ve Ayân azalarından bir çok zevat Başkumandanlık
ve Erkân-ı Harbiye memur, erkân ve ümerâsı, Dersa-
adet’te mevcut ordu kumandanları, memurîn-i mülkiye
Sayı 112 TÜRK YURDU
ve askeriyeden bir çok zevat, müttefik devletlerin süferâ,
erkân-ı sefaret ve ataşemiliterleri ve İstanbul’da mevcut
müessesat-ı maliye ve iktisadiye müdürleri hazırdı. Cad­
de ve sokaklarda büyük müşire en samimî tazimlerini ifâ
için pek çok halk toplanmıştı.
Harbiye Nezareti meydanında bir ayin icra olunduk­
tan sonra Alman Sefarethanesi rahibi tarafından kısaca
bir sitayişnâme söylenildi ve bunu müteakip Başkuman­
dan Vekili ve Harbiye Nazırı Enver Paşa Hazretleri tarafın­
dan bir nutuk irâd edildi. Nutkun hitamında: “Goltz Paşa
gerçi öldü. Fakat ordunun ve Osmanlılığın kalbinde ebe­
dî olarak yaşayacaktır. Ordumuza, memleketimize ettiği
hidemat hiçbir zaman unutulmayacaktır. İyi bir kalp ve
sarsılmaz bir sebat ile ordumuza vâki olan hidematını
tebcil ederken istirahat-ı ebediyesini Cenab-ı Hak’tan
temenni ederim.” diyorlardı. Bunu müteakip tabut kaldı­
rılarak Divanyolu ve Gülhane Parkı tarikiyle Saraybur-
nu’na, Sarayburnun’dan Tarabya’ya getirilerek orada se­
farethane binası içerisinde hazırlanan medfen-i mahsu­
suna nakledilmiş, kendi ata toprağı kadar sevdiği Türk
vatanının bir köşesinde son ve ebedî yurduna tevdî olun­
muştur.
K itch n er’in Batm ası: Alman Bahriyesi şerefine ba­
ğırdığımız horaların akisleri henüz ufuklarda çınlarken
İngiliz talihsizliğinin başka bir delil-i feciini daha gördük:
Büyük Britanya Devleti’nin Harbiye Nazırı Feld Mareşal
Ford Kitchner ile maiyeti erkân-ı harbiyesinı hâmilen
Rusya’ya gitmekte olan Hemempeşayir zırhlı kruvazörü
Lorkatay adalarının garbında bir torpile çarparak yahut
bir torpil darbesine uğrayarak batmıştır. İngiltere Bahri­
ye Nezareti’nin, İngilizler için pek meş ‘ûm olan bu hâdi­
seden bâhis resmî telgrafnâmesinde gemide bulunanlar­
dan hiçbir kişinin kurtarılmış olduğuna ümit kalmadığı
zikredilmektedir.
Şarklılar, Müslümanlar, bilhassa Mısırlı ve Sudanlı
kardeşlerimiz fırtınalı bir denizin kara ve korkunç dalga­
lar içinde mağrur milletinin bir çok iddia ve ümitleriyle
beraber batıp giden bu uzun boylu vahşî güzeli İngiliz ge­
neralini pek iyi tanırlar. Kitchner Harbiye Mektebini biti­
rip çıktıktan üç sene sonra genç bir mülâzim iken şarka
gelmiş (1874) ve o zamandan bu zamana, cihan cengi
ilân olunup Büyük Britanya askerliğinin en yüksek man­
sıbına, Harbiye Nazırlığı’na irtika edinceye kadar hayatı­
nı, hayat-ı askeriye ve siyasiyesini, cüz’î fasılalarla hep
şarkta geçirmiştir. Kitchner evvelâ Osmanlı hizmetinde
125
olarak Filistin’de bulunuyor, sonra İngilizler 93 Muhare­
besinde bize gösterdikleri muavenetin bahşişi olmak
üzere 'Kıbrıs’ı aldıkları zaman Kıbrıs’a gidiyor. Kıbrıs’tan
Mısır'a geçiyor. Ve Mısır Osmanlı Ordusu’nun erkânın­
dan bir zabiti oluyor. Kendisine İstanbul’dan fermanlar,
nişanlar gidiyor. Serdar Kitchner Paşa 1896 senesinde
cüz’î İngilizlerle küllî Mısırlılardan mürekkep bir kuvve-i
seferiyenin kumandanı olarak Gordon Paşa’nın istikame­
tini almak ve Sudan’ı tekrar güya Mısır’a ilhak eylemek
üzere Hortum üzerine yürüyor. Hortum’u Ümm-i Der-
manî istirdat ediyor. Ve Godon’u mağlûp ve maktul eden
Afrika-yı İslamînin en yüksek simalarından mütemehdî
Ahmed Muhammed’in türbesini topla yıktırarak merhu­
mun cesedini çıkartıp alâ-melei’n-nas yaktırıyor. Vatanla­
rını, Afrika-yı İslâmî menafiini müdafaaya uğraşan müca­
hitlerden bir çoğunu öldürttürüyor. Kitchner’in Su­
dan’daki harekâtı o kadar şedit, kanlı ve mugayir-i insani­
yet idi ki, kendi vatandaşları İngilizler arasından bile hun-
rizliğini tenkit edenler çıktı. Diğer medenî milletler,
Kitchner’e: “Ümm-i Derman Kasabı” unvanını verdiler.
Fakat insaniyet-peiTerliği hiç kimseye "kaptırmak isteme­
yen İngiliz hükümeti Sudan icraatını takdiren Kitchner’e
30.000 lira mükâfat-ı nakdiye ile lortluk payesini tevcih
etti. Lord Kitchner Paşa MIsır’dan yine istiklâllerini mü­
dafaaya uğraşan küçük bir milletin hürriyetini mahvet­
mek vazifesiyle bir müddet için ayrıldı. Transuval Muha-
rebesi’ni de muvaffakiyetle hitama erdirdikten sonra
âlem-i medeniyetten Yurtlar Celladı unvan-ı mefharetini,
bütün akvam-ı cihanın hatta siyahilerin bile temin-i hür­
riyeti yolunda o kadar mesaî sarfeden Londra Hükûmet-i
necibesinden de 50.000 Sterlin ile Vikontluk payesini ka­
zandı. Racaları, sahipleri, şeylhleri, şahlarıyla beraber İn-
gilizlerin paryası olan yüz milyonlarca Hintliler arasında
biraz insanlık haysiyeti, biraz din ve milliyet şuuru uyan­
dığını kemal-i teessürle görmeye başlayan hürriyet-per-
ver İngilizler, hürriyetleri milliyetleri imhada tecarüb-i
adide ile maharet ve muvaffakiyet sahibi olmuş olan gü­
zide generallerini derhal Hindistan’a seğirttirdiler. Şarkı
ve şarklıları tahkir ve tazyikten zevk duyan Ümm-i Der­
man Kasabı Hind’i de mahmuzlu çizmeleri, ağır kılıcı al­
tında ezerek yatıştırdı.
Yakın şark meselesi alevleniyor. Cihan cengi yaklaşı­
yor. En mühim tarik-i bahrî üzerinde bulunan Mısır’ın
ehemmiyeti arttıkça artıyordu. Mısır’da Cromer gibi fey­
lesof meşrepli, Elden Gorest gibi )oışan elli siviller değil.
126 TÜRK YURDU
yalnız kuvvetten korkan şarklılara demir yumruğunu
gösterebilecek batş ve şiddet sahibi bir asker lazımdı. Su­
dan seferiyle bütün şimal-i şarkı ve Merkezî Afrika’nın gö­
zünü yıldırmış olan serdar Kitchner tekrar Mısır’a gönde­
rildi. Resmen İngiltere’nin Kahire Başşehbenderi denilen
pek mütevazı, hakikatte ise Mısır Eyalet-i Mümtaze-i Os-
maniyesi’nin irsî hakimi olan hidivden daha nüfûzlu olan
bu vazife-i garbiyesini ifâ ederkendir ki, cihan cengi açıl­
dı ve Kitchner başşehbenderlikten Harbiye Nazırlığı’na
geçti.
Harb-ı hazırda belki en kuvvetli hasmımız olan bir
devletin batan harbiye nazırından bu kadarcık olsun bah­
setmemiz fazla görünmemelidir. Bâhusus bugün düşma­
nımızın harbiye nazırı olan bu general yirmi yıl kadar ev­
vel OsmanlI Ordusu’nun bir paşası idi! Tercüme-i hâlin­
den şahsiyetin memleketince derece-i ehemmiyeti açık
anlaşılıyor. Yerine aynı kıratta bir başkasının bulunması
İngiltere’ce biraz zor olacaktır.
M ü d ü rü : Akçuraoğlu Yusuf
Sayı 112
Kitchner’in hayat ve mematı galiba herkese mukad-
derat-ı ilâhîyeyi vekayi ve şuûna hâkim bir yed-i kudretin
vücudunu biraz düşündürdü. Bu satırları yazan, İngiliz
Harbiye Nazırı’nın tarz-ı feci vefatında kavmi arasında va­
li tanınan mütemehdinin kabrine, naaşına karşı gösterdi­
ği barbarlığın, Ümm-i Dermanlılara ettiği canavarlığın bir
ceza-yı İlâhîsini görür gibi oluyor. Vakıadan bahseden bir
refikimiz de hemen aynı mütalâalarda bulunuyor: “Son
günlerin vekayii, İngilizlerin bir kısmına olsun, mukadde-
rat-ı ilâhîyyenin vücudunu, vekayi-i ahîre ile o mukadde­
ratın kendi kuvvet ve kudretini izhar ve ispat eylediğini
hatırlatacaktır.
Evet, başta talihsizlik dediğimiz kudret ve celâl-i İlâ­
hînin tecellîsi olmalıdır. Asırlarca Benî Âdem’in ve alelhu-
sus ümmet-i Muhammed’in kanını emen pek Büyük Bri­
tanya’nın denizlere ve karalara sığmayan gurur ve nahve-
ti, eski Firavun ve Nemrutların azametleri gibi artık gay-
retullaha dokunmuş olsa gerektir...
‘K ader” Matbaası
 TÛ KK ^ U K D U

Tur£leritt 'Vâiâes'mz- Çalışır

YIL: 4 SAYI: 113 (30 Haziran 1332-13 Temmuz 1916)

û ^ e ^ ^ ^ d e d e r ç c d a r

A n a d o lu 'm u z : K ö y ü m d e n G e liy o r u m 'd a n :

M in a s in A y a z m a n a ’y a G id e r k e n / İs p a r ta lı H a k k ı

E d e b iy a t: H ü ly a / C e lâl S a h tr

B ü y ü / Y u s u f Z iya

A ç ık S ü tu n la r ; M a n s u r î z â d e S a id B e y e T e ş e k k ü r / R ıza T ev fîk

T e r c ü m e - i H â l: İ s m a il M a h ir E fe n d i / C.S.

Ş u û n u : D a h ilî I s lâ h a t E tr a fın d a - L o z a n T ü r k Y u r d u ’n u n

B e y a n n â m e s in d e n - M u s ik i C e m iy e ti /
Sayı 113
TÜRK YURDU
T ü rk le rin fâ id e s in e ç a lışır
ANADÛLÜM ÜZ
KÖYÜMDEN GELIYORUM’DAN: 21
MİNASİN'DEN AYAZMANYA'YA GİDERKEN
Biz üç kişi... Hacı Mehmed Efendi, Şükrü Efendi, ben
şimdi de Minasin’den Ayazmana’ya gidiyoruz. Biliyo­
rum... Ben Ayazmana’nın kucağı içine düşmek için Mina-
sin’in kolları arasından ayrılıyorum. Lâkin bilmiyorum,
nenin neden ayrıldığı gibi ayrılıyorum, nenin neye düştü­
ğü gibi düşüyorum. Vâkıa at üstünde... Lâkin, yokuşa sü­
rülmüş yüklü beygir gibi gidiyorum.
Tuttuğumuz yol sapa bir yol. Kestirmedir, dediler.
Uysallık ettik. Bu taraflarda bağ yolları, bahçe yollarından
daha dardır. Bundan fazla da herkes bağı kenarına duvar
yapamaz. Duvar yerine barı ağacı diker. Bu mübarekler­
se arsızca şeylerdir. O yıl uslu dursalar bile ertesi yıl bir-
biriyle yaka paça olurlar. Aralarından geçenlerin vay hali­
ne! Elleriyle yüzleri, kedi ile şakalaşmış çocukların elleri,
yüzleri gibi olur.
Bu yolların çok işlek ve genişçe olanlarında bile yük­
lü hayvanların karşılaşması çapariz bir iştir. Vakıa töre
pek sadedir. Yüklü geçer, yüksüz geri döner. Alarga bir
yere kadar gider. Lâkin bu kaide bazı kere çapraşır. Bağ­
dan dönen hayvan üzüm ve karpuz yüklü ise bağa gelen
hayvan da yatak ve saire yüklüdür. Bu hâlde yol hangisi­
nin? Çiğlik ederlerse hır bile çıkar.
Oh! Bunun için bu sene merak etmemeli. Bağlarda
kimler var ki? Kimler olsun? Üzüm yok, birşey yok... Ne
kadar yok? Hemen hiç yok. Yolun darlığı bahanesiyle ar­
kadaşlar hep yürüdü. Ben de hemen hemen on kere in­
dim. Bindiğim zaman da çokluk dizgini alıp atımla beni
TÜRK YURDU 129
O nbeş g ü n d e b ir ç ık a r
yeddiler. Bağlar içinde yürüdük. Çok baktık, bir salkım
bile üzüm görmedik. Tilki: “Kendim için söylemem, lâkin
bağlar üzümsüz yakışmıyor, demiş.” derler. Hakikat ya­
kışmıyor. Asmalar ve tangan, boyunları bükük bakıyor.
Ağustosun sonlarından eylülün ortalarına kadar bi­
zim bağların bozum mevsimidir. Bugünlerde bağlar, bağ
yolları pek civcivli olur. Bağ bozumu yaklaşınca “henik
kesme” işi başlar. Al kırmızı giyinmiş taze gelinler, yetiş­
miş kızlar, bağlara düşer. Yeşil yapraklar arasına serpilip
dağılır. Beyaz örtüler ve yaşmaklar altında nazlı ellerle kı­
nalı parmaklarla henikte dayanacak üzümleri seçerler,
keserler, incitmeden bağlayıp sepetlere oturturlar.
Omuzlarda aheste-beste evlere naklederler. Ertesi sene­
nin baharına kadar taze taze saklarlar. Ev kadınları olur
ki, iki yıllık üzümünü birbirine kavuşturur.
Bağ bozumu günlerinde bağ araları çok çok kalaba­
lıktır. Dolu, boş küfeler, hayvanlar gider, gelir. Hayvanı
olmayanlar hayvan ve kiracı arayıp kıvranır. Büyük ço­
cuklar silâh atar, barut patlatır. Şurada hayvan ürker, yük
devrilir. Burada boş küfelerde mini miniler bağırışır. Öte­
de çocuklar silâh tutmayı, silâh atmayı öğrenip barutla
oynarken kaza çıkarır. Hay u huy her tarafı doldurur.
Bağ bozumu olmuştur ki, bir semtte dört çocuk bir­
den yaralanmıştır. Biri o anda, ikisi birer gün sonra öl­
müştür. Biri de sakat kalmıştır.
Bağ bozumu tavsarken pekmez kaynatma haftası ge­
lir. Herkes halli hallince, üzümünün birazını hevenge kal­
130 TÜRK YURDU
dırır, birazını sergiye serer, kalanını pekmeze ayırır. Bu
da ayrı bir âlemdir. Evlerde kocaman suluklariÜ yıkanır,
mükellef pekmez ocakları hazırlanır. Gençler türkü söy­
leyerek, gülerek, eğlenerek ayaklarıyla üzüm ezer. Sulu­
ğun oluğundan akan ham şıra kaptan kaba, kazandan ka­
zana aktarılır. Fırın gibi yanan ocağın yanında ham kaza­
nı ağır ağır kaynar. Yan yana oturtulup araları çavdar ha­
muruyla sıvanarak birleştirilmiş pekmez tavalarında kay­
nayıp kabaran pişkin şıra saplı taslarla savurulur. Adi pek­
mez, dökme pekmez, ekşi pekmez, erik reçeli, zerdali re­
çeli, şeftali, elma, ayva, armut, kabak, ceviz reçelleri dik­
katlerle, itinalarla tavalara, çömleklere, küplere alınır.
Yalnız kabak reçelinin beş altı türlüsü ve bunların her bi­
rinin elli altmış türlü üzüntüsü vardır.
Bundan sonra da pekmez dökme devranı... Ocaklar
bozulup kap kacak kalkınca, akşamları kolları sıvayıp kol­
lardan bilezik gibi, helhel (halhal) gibi ağırlıkları çıkara­
rak büyük tavaların kenarına iskemlelere otururlar. Ter­
temiz yıkanmış ellerle yarı gecelere kadar, bir hafta, iki-
üç hafta deli pekmeze vurarak, şak şuk, şakşak, şukşuk,
şakşak, şukşuk mahalleyi şenlendirirler.
Hevenk kesme günlerinden pekmez dökmesine ka­
dar bunların her biri kadınlar için ayrı ayrı âlemlerdir.
Çok yorgunluklu günlerdir. Hayır hayır, yorgunluklu
günler değil, arıların yıllık azıklarını topladıkları bal bay­
ramlarıdır. Bunları yakından görmeyenler anlayamaz. Bu
sene görülecek birşey de yok ya!
Minasin bahçeliktir. Ayazmana bağlık... Orada ağaç,
burada asma. Orada tek tük asma da varsa, burada da tek
tük ağaç var! Sebze yerleri, bostan yerleri var. Kıyılarda
zerdali, badem ağaçları, bilinmedik atsız ağaçlar... Bunlar
gibi ben çocukken bizim bir çift de atsız komşumuz var
idi: Çifte kumrular. Bunlara bu adı mahalle kadınları ver­
miştir. Çünkü bunlar karı koca iki can bağa, bostana er­
ken erken daima beraber giderler. İkisi de giderken de
yüklü, gelir ken de... Ne götürürlerdi? Ne getirirlerdi? Ad­
ları ne idi? Yüzleri nasıl idi? Ne oldular? Ne vakit öldüler?
Bilmiyorum. Ben o zamanlar işitmişim ki. Çifte Kumrular
Çakal DeresiG) kıraçlarına bağ dikmişlerdi. Bağın ucuna
çardak kurmuşlardı. Hep kendi çabalarıyla, kendi kolla­
rıyla çalışmışlar, hep kendi omuzlarıyla, çardak duvarı
için heybe içinde taş, duvar çamuru için testi içinde su ta­
(i) içinde ayakla çiğnenerek üzüm ezilen anbar gibi, oda gibi büyük sandıklar, şarapmaneler (şaraphane).
G) Çakal Deresi, kır bir bağlık.
Sayı 113
şımışlardı. Çocukları var mıydı? Bilmiyorum. Yalnız şunu
biliyorum ki, kadın komşu çocuklarını severdi. Bir defa
benim cebime kebap kavurulmuş taze mısır taneleri dol­
durmuştu. Bir defa da bizim evde: “Adamı vergi borcu
için hapsetmişler.” diye hıçkırıp ağlamıştı. Bunlar için bil­
diğimin hepsi bu.
Böyle içleyip gidiyorum. Bağlar boş, bağ araları boş,
gönlüm boş... Ortadan birşey kaybolmuş, aranıyorum,
arıyorum, bulamıyorum. Ne arıyorum? Onu da bilmiyo­
rum. Bağlar yerinde, lâkin üzüm yok, kimseler yok. Kim­
seler nerede? Gitmişler.. Uzaklarda çalışıyorlar, düşman­
larla çarpışıyorlar. Kadınlar, kızlar, ihtiyarlar, çocuklar ne­
rede? Gelmemişler? Niçin gelmemişler? Niçin gelsinler?
Böyle içlenip gidiyorum. İçlenip giderken birşey gö­
rüyoruz: Bir kadın, bir bağın girilecek yeri yanında... Ye­
şil yaprakları üstünde, yaş asma çubuklarını toplamış,
bağlayıp yüklenecek hâle getiriyor. Bağın dışarısında se­
kiz, on yaşlarında iki kız çocuğu.. Büyüğün sırtında beyaz
ve mor çiçekli bir yığın ot... Küçüğün arkasında, kaç ya­
şında ise bir çocuk. Büyüğün ayaklarında, ayaklarından
çok büyük, eski kunduralar... Küçüğün ayaklarında toz­
dan, çamurdan nasırlar. Aralarında kel bir oğlak.. Vakit
vakit sırttaki ota sataşıp yarım tutam koparıyor. Ben de
gördüm, arkadaşlar da gördü. Lâkin ne ben birşey de­
dim, ne onlar birşey dedi. Yalnız ben kendi kendime dü­
şündüm: Kadın anaları, çocuklar kızları olacak. Babaları
var mı? Belki var, belki yok. Eğer varsa, herhâlde yakın bir
yerde olmamalı.
Böyle şaşkın, somurtgan giderken, bir dakika içinde
birşey olmuşum, birşey düşünmüş gibi, birşey isteyecek
gibi sordum: “Şükrü, sen “Deveyi deveye çattım” türkü­
sünü söyleyebilir misin?” Şükrü Efendi şaşaladı. Hacı
Mehmed Efendi: “Efendim, bendeniz söyleyebilirim.” de­
di, güldü. Arkadaşını sıkıntıdan kurtardı, hafifletti. Mey­
danda idi. Bunu ikisi de yapamazdı. Ben daha birşey ol­
dum, olmalı... Yavaşça bir hey hey deyip çıktım:
D eveyi d eveye çattım ... B a b a m of, o f o f o f o f
Çılbırın b o yn u m a attım... N enni, nenni, nenni, b a b a m of!
K o lu m d a beşik kazığı, b a b a m o f o f o f o f o f
K a r m e m e le r y o l azığı, n en n i, n en n i, n en n i, b a b a m of!
Sayı 113 TÜRK YURDU 131

Çıldırmış gibiydim. Yolun öte tarafında türküdeki yü­
rük kızı yürüyüp gidiyor gibiydi: Develerini birbirine çat­
mış, baştakinin çılbırını boynuna atmış. Beşik kolunda.
Beşiğin kumrusu, arkada bağlı kundak içinde mışıl mışıl
uykusunda. Azığı anasının kar memelerindeki helâl süt.
Sanki kendimden geçmişim. Sanki ninni diye yüksek
sesle çıkan ben değildim, başka biriydi. Bu bir ses de de­
ğildi. Havada, yerle gök arasında bulut gibi, alev gibi dal­
ga dalga açılıp açılıp dağılan anlaşılmaz birşeydi. Yine bu
coşkunluk hali içinde sordum: “Çek deveci develeri”yi
kim söyleyecek?” Sıkıldılar mı, tereddüt mü ettiler? Dik­
kat de etmedim, vakit de vermedim. Alışık hânendeler
gibi makamını buldurup tekrar aldım:
Hacı Efendi Şükrü Efendiye dönerek: “Hakkı Efendi,
dedi. O vakitler gökler de bulutlar gibiydi. Hafız bir kere:
B ilm e m e d â sın d a n , b ilm e m n a z ın d a n
A ğ la d ık ç a s ü rm e le r a k a r g ö z ü n d e n
deyip tutturdu mu hazretim yerlere düşerdi.” Şükrü
Efendi başını sallayarak: Bilirim, dedi... Peder her vakit
söylerdi.” Bundan sonra da
“E v le rin in ö n ü su sa m
Su b u lsa m ç e v re m i y u s a m !
türküsünü de çok severdiniz değil mi. Zayi Efendi?” dedi.
Gözlerimin içine baktı, ben de kendi nöbetime başımı
salladım.

Çek d e v e c i d eveleri Ç o ru m 'a Minasin’den ayrıldığımızdan beri içimde bir keder,

Y ük v u r m u ş la r altı a y lık to r u m a d ) bir garipseme artıp gidiyor. Yüreğimde mi, kanımda mı
bende birşey ağlayıp duruyor. Minasin’den ayrıldığımız­
Bu delice hal, belki bu kadarla da kalmazdı. Bereket
dan mı? Yollardan sıkıldığımdan mı? Bağlarda üzüm ve
versin ki. Hacı yollu davrandı. Benim beşiğinde belinle-
kimseler görmediğimden mi? Yoksa bağlar arasında taze
yip(2) sıçrayan sevdamı yatıştırdı. “Hatırlar mısınız efen­
ve gevrek bir genç sesin, meselâ, “Ayazmana Minasin’in
dim? dedi. Bir bağ bozumu haftası Yıldızan’al^) gelmiştik.
Arasf’G) türküsünü Kestanelik^) dağlarına doğru çınlattı­
Hafız Mustafa merhum da beraberdi. Akşam sonu meh­
ğını işitmediğimden mi? Neden? Bilmiyorum. Bunda
tap altında donuyorduk. Hafız: “Armut dalda bir sıra” de­
bunların birer payı olsa bile, gönlümdeki üzüntünün asıl
di, bir koptu.. Ardınca kıyametler de koptu. Yıldızan’dan
uçan ses. Kundaklı Ebe(^)’den Sidre’ye® Sidre’den Kara- sebebini bulamıyorum. Acaba, acaba ne olmalı? Ne ola­
cak, ya Rabbi? diyorum.
tepe’ye(^) çın çın vurup, ne bileyim, nerelere kadar gidi­
yordu. Hafızla beraber: Böyle deyip at boynunda süzülüp giderken, Ayazma-
na’nın umum için yapılmış eski büyük köşkü çok azalmış
Y a rim g itti M ısır’a
binasıyla yeşil ağaçlar arasında göründü, karşımıza çıktı.
O y a r k e k lik ben p a la z, a m a n
Lâkin gönlüm çok hoplamadı. Buna soğuk soğuk bak­
G iderim a rd ı sıra
makla kaldım.
deyip hep bir ağızdan bağırışıldıkça bağlar, dağlar inil inil
Isp a rta lı H a k k ı
inliyordu.”

(Ü Türk Yurdu, Yıl; 1, Sayı: 17, Çamaşırcı Havva Ana, Sahife: 510:
“Dedim: Havva Ana, ben Anadolulu Türk’üm. Torumu bilirim. Deve yavrusudur. Fakat taylak nedir? Güldü. Cevap verdi: Yavrum bunların
hepsi de deve köşeğidir. Devenin mini mini civeliğine doğduğu vakit köşek derler. Altı aylıktan iki yaşına kadar taylak olur. Ondan sonra
yük vuruluncaya kadar torumdur.”
G) Belinlemek; Çocuğun uykuda iken sıçraması, sıçrayıp bağırması.
G) Yıldızan: Ayazmana üstlerinde bir dağın yamacında bir bahçelik. Yüksek, sanki yıldızlara yakın bir yer.
G) Kundaklı Ebe: Bu da oralarda bir tepedir. Tepeye bu adı verdiren birkaç kaya parçasıdır. İnsana benzeyen bu kayalar için derler ki, bunlar
bir ana ile çocuklarıdır. Ana yufka yaparken, yufkayı bez gibi kullanmış. Nimete hürmetsizlik etmiş. O sebeple hepsi de birden taş olmuş.
(5) Sidre: Küçücük bir dağdır, Bunun da ayırıcı alemi olur.
(G Karatepe, bir dağdır.
G) Yaktı beni kaşlarının karası
Onulmuyor telli kurşun yarası
Yaktı beni kaşlarının karası
(^) Kestanelik: Ayazmana’nın üstünde çok ve sık kestane ağaçlarıyla dolu bir yer.
132
EDEBİYAT
H Ü L Y A
Bir sadef gerdanlık gibi kolların
Daima boynuma asılı kalsın
Sevgiden kanatlar takan nazarın
Mavi gözlerimin göğüne dalsın
Pembe dudakların bir kadeh olsun
İçinde köpürsün aşkın kımızı
Hepsi bir busede ruhuma dolsun
Uyuşsun içimde bu derin sızı
Gece... Korkunç bir ev altı, yıkık duvarlar
Karşıda bir mermer sütun, eski hisarlar
Ay bir tozlu kandil gibi gökten sarkıyor
Kovuklar birşeytan gözü gibi bakıyor
Bağdaş kurmuş sedire bir kumral saçlı genç
Karşısında oturmuş bir ihtiyar, iğrenç
Yüzlü kadın, elinde bir şimşirden asa
Dedi: Söyle, yüreğinde ne derdin varsa!
Genç hıçkırdı: Bilmiyorum, bu aşkım nedir?
Benim derdim kalbe ait bir efsanedir
Matem giymiş dullar gibi ufka akşamlar
Diz çökerken bana ağuş açardı çamlar
Dolaşırdım ağlayarak dağ başlarında
Gecelerin ufka düşen göz yaşlarında
Kalbi durmuş ümidime hayat arardım
Yanık matem küllerini alnıma sardım!
Dualarım yere düştü, gök işitmedi
Ah, böyle yıllar geçti, derdim bitmedi
Dün kırlarda geziyorken gördüm bir seyyah
Gözlerime bakıp dedi: Ey bahtı siyah
Âdemoğlu! Sevdalısın hüznün aşikâr
Bir afetin gamzesine olmuşsun şikâr
Ufukları hep karanlık içinde gören
Sevgi için göz yaşından bir çelenk ören
Mecnun gibi duruyorsun, mateme girmiş
Dinle, dinle, yol göstersin sana bu derviş
Tarif etti yavaş yavaş bana burayı
Sonra demir asasıyla gösterip ayı
İşte, dedi. Mehtap çıktı, her taraf beyaz
Şu dağları aşıp sola sapınca biraz
TÜRK YURDU Sayı 113
Gecenin başından dökülmüş kadar
Karanlık saçının ipek telleri
Bağlasın beynimi sıkan elleri
Kalbimin evinde titresin sesin
Öksüz köşeleri onu dinlesin
Uyansın, ağlasın eski duygular!
C elâl S a h ir
B U Y U
Mezarlıklar arasından geçip gidersin
“Aç kapıyı beni derviş gönderdi” dersin
Mutlak senin bu derdine bir çare bulsun
Yürü evlât, bütün ruhlar yardımcın olsun
Kadın güldü: Ey sevdalı
Bir afete gönlün bağlı
Gözlerine bakıp derviş
Kalbindeki derdi bilmiş
Durma artık sedirden in
Perilerin evi şu in
Kapısından çek sürgüyü
Biz yapalım şimdi büyü
Cinler kursun meclisini
Bekleyelim ney sesini
Gidip biraz çalı çırpı yaktı ocakta
Sonra durdu ateşlere karşı ayakta
Alevlerin kızıl aksi yüzünde korkunç
Dalgalarla kıvrandıkça bir kırmızı tunç
Heykel gibi bakıyordu büyücü kadın
Birden gence dönüp sordu: Niçin sarardın?
Ben buradayken ziyan gelmez sana cinlerden
Korkma sakın öten kızıl güvercinlerden
Şimdi porsuk duvardaki siyah kovukta.
Başlamıştı bir kıvrılan gölge feryada
Sonra izbe yuvasından çıktı bir yılan
Çöreklenip ayın soluk rengi yayılan
Nemli toprak üzerinde ıslıklar çaldı
Ay yakından görmek için ufka alçaldı
Sevdalı genç hemen geri kaçtı ürkerek
Büyücünün gözlerinden taştı bir şimşek
Sayı 113 TÜRK YURDU
Birden kansız dudağında kalbi korkutan
Bir inilti parçalandı: Ey kızıl şeytan
Bak gümüşlü buhurdanda tütsüler yaktım
Yeşil gözlü ejderhayı serbest bıraktım
Bekliyorum seni artık nerede isen gel
Kırılmasın nâmın için diktiğim heykel
Dalgalandı mızraklar içinde derin
Bir tunç sesle, ürpertici vahşî bir enin
Selvilerin arasından bir tabut kalktı
İki parlak, kıvılcım göz uzaktan baktı
Şeytan çıktı, ayağında çedik papuçlar
Ve alnında çepçevre al tüylü sorguçlar
Kıvrılarak karanlıklar içine daldı
Uzaklarda bin bir sesli bir düdük çaldı
Kadın baktı mezarlığa çökük duvardan
Sonra çirkin sesi çıktı: Ey kızıl şeytan
Üfle sırlı düdüğünü, toplansın cinler
Kesilecek ziyafette ak güvercinler
Muradına ersin artık bu genç sevdalı
Bu sefer de alnıma sar bir defne dalı
Bin bir sesli düdük öttü karanlıklarda
Bu efsunlu nağmelerden coştu rüzgâr da
Kadın çaldı hazin bir ney, kıvrandı yılan
Uzuyordu ayın beyaz rengi yayılan
Ev altında selvilerin siyah gölgesi
Dinliyordu ölülerin sakin ülkesi
Terennümler içerisinde çalkandı meydan
Her tarafta tütüyordu bir çok buhurdan
Şamdanlarda yavaş yavaş mumlar ufaldı
Kadın kalkıp mezarlıklar içine daldı
AÇIK SÜTUNLAR
MANSURÎZÂDE SAİD BEYE TEŞEKKÜR
Şu kadar var ki hata, zühul sebebiyle vâki olsun veya­
hut herhangi bir sebebe matuf bulunursa bulunsun
hadd-i zatında mühim bir hatadır; zira kadıya öyle bir fi­
kir isnat olunmuş oluyor ki, bu zattan öyle bir fikrin ihti­
mal sudum cidden müstebaddır. Ben kadı’mn ve bilcüm­
le mütekellimîn-i ehl-i sünnetin ve eşairenin bu mesele­
lerde siyak-ı nazarından gafil değilim. Takriben on yedi
sene evvel bu bahislere dair Asır gazetesinde basılmış
mütalâalarım var ki bunu ispat eder.
133
Birden koştu, gözleri bir cam gibi parlak
Koltuğunda içi yeşil sırlı bir çanak
Baktı şeytan gözleriyle dört bir etrafa
Koydu yeşil çanaktaki büyüyü rafa
Sonra güldü: Ey sevdalı, şimdi bunu sen
Sevgilinin kapısına gidip dökersen
Sarar kızın benliğini çılgın bir sevda
Genç haykırdı, öyle ise artık elveda
Çekip demir kapıdaki paslı sürgüyü
Karşı yola doğru koştu elinde büyü
Mezarların arasından geçti sevdalı
Bir heyulâ pençesiydi her selvi dalı
Kimseler yok, set üstünde bazı bir çirkin
Baykuş sesi karanlığa üflüyordu kin
Birden çarptı ayağına bir mezar taşı
Karşısında şimdi korkunç bir ölü başı
Bir ebedî tebessümle kararmış eski
Dişlerini göstererek gülerdi sanki
Dudağında çatladı bir çılgın kahkaha
Bir ses geldi: Buralardan geçme bir daha
Etrafını aldı birçok al külâhlı cin
Çanak düşüp parçalandı elinden gencin
Daldı ürkmüş gözleri bir gizli noktaya
Sonra ölü gibi baktı kızaran aya
Bir çılgınlık tufanıyla artık sarhoştu
Saçlarını demet demet yolarak koştu
Beylerbeyi, 13 Mayıs 1332
Y u s u f Z iya
(Başı cilt 10, sayı 8 ’dedir.)
Herhâlde insan kelimesi metn-i aslîde olmadığı hal­
de ve fail-i muhtar sıfatını insana izafe etmek ve bunu ka­
dı gibi bir adama isnat eylemek kat‘an yakışık almadığı
hâlde böyle bir hata vâki olmuştur.
Ben tab olunan formalarda -ufak tefek mürettip ha­
talarından sarf-ı nazar- bazı yanlışlıklar daha gördüm ki,
onlar da benim kusummdur. Meselâ bir yerde ilhad keli­
mesine ait tafsilâtta İbn-i Sina’nın bir şiirini Ebü’l-Alâ’ya
134 TÜRK YURDU
atfetmişim. Formayı ilk defa okuyunca yanlışlığı anladım.
Fakat o formanın müsveddesini yazarken ve sonra tas­
hihleri yaparken nasıl olup da anlamamışım? Buna hayret
ettim. Zahir çok yorgun ve dalgın imişim!
Kezalik yine bir yerde bir maruf kitaptan bahsetmi­
şim. Fakat onu sahib-i hakikîsine atf ile zikredeceğime
bir başka müellife isnat edivermişim. Hâlbuki o eseri bu­
rada herkese en evvel teşhir ve tavsiye eden ben idim!...
Bir insan her gün altı yedi saat yazı yazarsa, aynı za­
manda dört mektebe derse giderse, birçok mektuplara
cevap yetiştirir, birkaç dostun hatırına binaen eserlerini
de okuyup mülâhaza beyan ederse, sonra sebzevatçı he­
sabını da kendi görürse bu kadar hata vukuu zarurî gibi­
dir. O da olmazsa nazar değer.
İş hata vukûunda değil, hatayı ihtar ve sahibini tashi­
he davet ile minnettar etmektedir. İşte buna teşekkür
ederim. Bu gibi şeyleri ihtar eden dostlar Kamus’un teli­
fine bir veçhile iştirak etmiş oluyorlar, demektir.
Şimdi misallere taalluk eden bu ihtarât ve tenkidât-ı
hayırhâhâneden vazgeçilmemesini dostlarımdan rica et­
mekle beraber asıl mesâil-i felsefiye hakkında da bazı
tenkidâta muntazır bulunduğumu arzederim. Bence en
ehemmiyetli mülâhazat Kamus’un esasî iddiasına taalluk
edebilecek olan tenkidâttır. Misal değiştirilebilir. Yahut
nakilde yanlış olmuşsa tashih olunarak yine ibka edilebi­
lir. Esasî davaya dokunmaz. Hatta doğrusunu söyleye­
yim, Kamus’ta irâd olunan misallerin bir kısm-ı küllîsi tay
ve ilka edilip yerlerine daha muvafık ve daha güzelleri
ikame edilebilirdi. Benim defterlerimde zabt ve kaydet­
miş olduğum misaller arasında pek güzelleri vardır. Fakat
mevzuat-ı İlmiyeden intihab ve irâd olunması lâzım gelen
bu emsile arasında pek çoklarını ekseriyet-i kariin mahi­
yet-! hakikiyeleri üzere anlayamayacakları için bi’l-iltizam
gayet sade ve idrak olunması kolay şeyler tercih edilmiş­
tir. mesâil-i felsefeyi ve onları izah için misal olarak irâd
olunan bazı hâdisât-ı mühimmeyi çok kişiler biraz aykırı
ve başka mana ile telakkî ve idrak ediyorlar. Ders ver­
mekle biraz tecrübe görmüş olduğum için bende böyle
bir fikir hasıl olmuştur. Onun içindir ki verdiğim izahat
lâyıkıyla anlaşılabilsin diye çok defa âdi misalleri tercih
etmişimdir ki, inşaallah kısmet olur da ikinci tab'ına mu­
vaffak olursam onlara bedel daha hususî ve İlmî olanları­
nı ikame ve irâd edeceğim.
Sayı 113
Meselâ, ikinci tarize vesile ihzâr eden misal bu kabil­
dendir. Yani arz-ı âm olmak üzere Balıkçılık vasfını zikre-
dişim böyledir. Ben ona pek İlmî bir misal bulabilirdim.
Bir değil, birçok bulabilirdim. Fakat mutlaka söylediğim
sözlerin lâyıkıyla anlaşılmasını ve beyanatımda müphem
bir nokta kalmamasını isterim. Bu bence en büyük mak­
sattır ve mizacımın iktizasıdır.
Evet, daha iyi bir misal bulabilirdim ki, mahiyeten
ondan farklı değildir. Faraza bu sefer madde ile şekl-i bil-
lûrîyi tetebbu edeyim:
Şekl-i billûrî eski mantıkıyyûna göre arz-ı âm olamaz.
Çünkü madde-i câmide iÇin bile âm değildir.
Fakat nedir? Aristo’nun iddiasına göre âlemde cev­
herle ahazdan gayri hiçbirşey yoksa, elbette şekl-i a‘raz
sınıfında dahil bir makule olmak lazım gelir. Her ne ka­
dar üstad-ı Yunanî şekil nâmıyla bir makule ihdas veya
zikretmemiş ise de şekil her hâlde birşeydir ve şüphesiz
cevher değildir. Çünkü cevher burada billûrun maddesi­
dir. O hâlde şekl-i billûrîyi arz olarak kabul edeceğiz ve
ihtimal ki, hal (maniere d ’etre) yahut keyf (qualite) ma-
kulesinden sayacağız. Olsa olsa bu iki makuleden birine
girebilir. Sairlerine hiç münasebet almaz.
O hâlde, şu elimde tuttuğum avize parçasının mad­
desi cevherdir. Şekl-i billûrîsi dahi arzdır. Lâkin arz-ı âm
mıdır, arz-ı hâs mıdır? Ben iddia ediyorum ki, bu süale
kat‘î bir cevap vermek mümkün değildir. Çünkü nokta-i
nazara göre hem öyle hem de böyle olabilir. Zira cevher
ve arz tasavvuru -ister hâcda ve hakikat-i müstakilleye dâl
olsun isterse olmasın- mutlak (absolu) birşey değildir.
İzafî bir fikirdir. Meselâ alelumûm maddiyata nispetle
arz-ı âm olamaz. Bu bedihîdir. Çünkü birçok mevâdd-ı
câmide var ki billûrî değildir. Mevâdd-ı uzviyeye gelince
billûrî olamamak onların sıfat-ı kâşifesidir. O hâlde şekl-i
billûrî arz-ı hâstır, diyeceğiz.
Lâkin zerrâtı kabil-i istiktab (polaris ables) olan bil­
cümle mevâdd-ı unsuriye (matieres elementaires) ve
mürekkebât (composees) için arz-ı âmdır. Çünkü o cins­
ten olan mevâd ve mürekkebâtın cümlesinde bilâ-istisna
(?!) görülen bir hâl ve keyfiyettir ve bugün kanunları
malûmdur. Maamafıh maddeler kimyada evsaf-ı tabiiyye
ile, yekdiğerinden mümtaz sınıflar (classes) teşkil eder­
ler. Bu da itibarî birşey değildir. Dumas’nın, Meyer’in tas­
nifleri tahkikat-ı mühimme neticesidir ve atomicite naza-
Sayı 113 TÜRK YURDU
riyesiyle sıkı sıkıya alâkadardır. Hatta keyfiyeti bu nokta-i
nazardan tetebbu eden allâme-i şehir Mendeleef in keş­
fettiği ve Meyer’in ıslâh ve ikmal ettiği Kanun-ı Devri (La
loi de Periocite) bunun böyle olduğunu o kadar parlak
bir sûrette ispat etti ki, tarih-i ilimde gösterilen kudret-i
dehânın bundan güzel bir misali yoktur, diyebilirim.
Mendeleef, eski tasnifi alt üst etti ve yekdiğerine ya­
kın gösterilen anasır-ı maddiye arasında daha birçok be-
sait (corps simples) bulunması lâzım geleceğini iddia ey­
ledi. Hatta bazılarının vezn-i zerrîlerini (poid atomipue)
müvellidü’l-humuza ve müvellidü’l-ma ile kaç nevi mü-
rekkebât vücuda getirebileceklerini de söyledi. Bu ana­
sını mefruzanın henüz ortada ismi bile yoktu. Sonra Pro­
fesör Crooks bir ikisini keşfetti. Daha bilmem kim bir di­
ğerini buldu ve Mendeleef in her dediği tahakkuk etti.
Demek ki bu zamanımızın en mühim keşfiyât-ı İlmi­
yesinden biridir ve anasır-ı maddiyenin bazı evsaf-ı müte-
şâbiheye binaen hakikî ve tabiî sınıflar teşkil ettiğini sara­
haten gösterdi.
Sonra şekl-i billûrînin bu sınıflarla münasebeti oldu­
ğu da anlaşıldı ve keyfiyeti ciddî sûrette tetkik ve tetebbu
eden Mitcherlitch bunun kanunlarını keşfetti ki, ismine
nispetle maruftur.
O hâlde anlaşıldı ki, mebhas-ı billûrât (cristallograp-
hie) fenninde evvelâ bir takım sabit ve kat‘î kanunlar var­
dır. Saniyen muayyen sistemler (systeme defini) vardır.
Yani eşkâl-i billûrîye dahi takım takım, sınıf sınıftır. Cüm-
le-i mükeabiye (systeme cubipue) var. Cümle-i zü-sitte-
ti’l-idlâ (systeme hexagonal) var. Systeme rhomboedri-
que var, var, var! Mitcherlitch ispat etmişti ki, bu tesadü­
fi birşey değildir. Herhangi bir sınıfta dahil olan anasır,
mutlaka her hangi bir sistemde tebellür eder. Meselâ so-
dium cümle-i mükeabiyede tebellür eder. Fazla olarak
mürekkebat-ı unsuriyenin nevine göre hâsıl olup tekâsüf
eden madde, aynı cümlenin bir nevi şekl-i billûrîsini tem­
sil eder... Ve ilâ ahîre!
Şimdi zihnimizi toplayıp toplayıp yeniden düşüne­
lim!...
Şekl-i billûrî ne oluyor? Alelumûm maddeye nispetle
arz!.. Tebellûra kabil maddelere nazaran arz-ı âm!.. Lâkin,
alelumûm şekle, yani eşkâl-i gayr-i hendesiyeye göre arz-ı
hâs!.. Çünkü şekilsiz madde tasavvur edilemez ve şekl-i
billûrî tenazur-ı zevâyâ ve ıdlâ ve tenasüb-i etraf itibariyle
135
alelumûm eşkâl-i maddiye makulesinde dahil bir sınıf-ı
hususî teşkil ediyor. Bu haysiyetle arz-ı hâstan başka
birşey olamaz.
Maamafih cümle-i mükeabiye, cümle-i zü-sitteti’l-ıd-
lâ ve ilâ âhire gibi sınıfları tayin ve bunları yekdiğerinden
temyiz ve tebyin eden envâ-ı mahsusa-i eşkâlin ale’l-ıtlâk
şekl-i billûrîye nispeti nedir denilirse, ne diyebileceğiz?
“Ale’l-ıtlâk şekl-i billûrî arz-ı âmdır. Şekl-i muakkibî,
şekl-i müseddesi ilh. ilh... ona nisbetle arz-ı hâs olmak lâ­
zım gelir. Çünkü bütün billûrât aynı şekil üzere tebellür
etmiyor.” demekten başka çare yoktur. Temin ederim.
Bitmedi.
R ıza Tevfik
TERCUME-f HAL
İSMAİL MAHİR EFENDİ
Bazı büyük adamlar vardır ki, büyüklüklerini idrak
için vekayi ile dolu olan hayatlarının karışık ve derin taf­
silâtına nüfûz etmek, o vekayii ayrı ayrı tahlil ve tedkik et­
mek, bütün ef âl-i hayatiyelerinin zevahiri arkasında sak­
lı hakikî simalarını bulup ona göre haklarında hükümler
vermek lâzımdır. Onları diğer insanlardan ayıran büyük­
lük cevherleri kıymetli madenlerinki gibi yabancı madde­
lerle karışıktır. Bütün parlaklığıyla meydana çıkmak için
ayıklanmak ister. Merhum İsmail Mahir Efendi bunlardan
değildi. Bütün varlığı, bütün hayatı parlak ve şeffaf bir
cevherdi. Vatan için derin bir sevgi, serbest muhitinde
ara sıra İstanbul’dan esen zehirli rüzgârlara bakmayarak
idare ettiği Selânik Dârülmuallimîninde gerek hocalık,
gerek müdürlük sıfatıyla yapmaya çalıştığı yegâne şey ta­
lebenin fikirlerindeki pası silmek, dillerindeki kilidi çöz­
mek oldu. Onun idaresi altında Selânik Dârülmuallimîni
zamanın müsaadesi nisbetinde serbest bir tedris ve terbi­
ye muhiti olmuştu. Genç beyinlere hürriyet için derin bir
aşkın ilk tohumlarını atarken yakın bir istikbâlin henüz
gözlere görünmeyen sıcak tulûu hem onun hem talebe­
sinin ruhunu ısıtıyordu.
Sekiz on sene bu vazifeyi büyük bir sa‘y ve himmet
ile ifâ etti. 1322 tarihinde faaliyetini gören ve o zamanda
bile memleketine hiç olmazsa küçük mikyasta faydalar
temin etmeye çalışanların muzaheretiyle Mekteb-i Sana­
136 TÜRK YURDU
yi Müdürlüğü’nü de uhdesine aldı. Evvelâ pek makbul
bir maksatla açılan ve hayli terakki eden bu mektep o za­
manlar metruk ve perişan bir hâlde idi. İsmail Mahir
Efendinin cevval ve azimkâr ruhu oraya yeni bir hayat
nefhetti. Avrupa’nın müterakkî memleketlerinden prog­
ramlar getirtti, tercüme ettirdi. Onlara tevfikan mektebi
ıslâh için uğraştı. Avrupa’dan bir motor ve sair levazım
celbederek demirhanesini, marangozhanesini tanzim ve
tevsi etti. Mektep onun sayesinde az zamanda bir nümû-
ne sanayi mektebi hâline gelmişti.
Onun ihtimamıyla, azmiyle metruk hayatından kur­
tulup eski ehemmiyetini alan mektep bir gün, bütün Os­
manlI vatanının zincirlerini dişleriyle kırıp ilk halâs nefe­
sini ferah ve sevinç ile aldığı büyük bir gün başka bir
tecellîye nâil oldu. Uzun yıllardan beri dillere telâffuzu
yasak edilen kendi adından mahrum, iğreti bir isimle ya­
şamaya mahkûm iken ona tekrar kavuştu.
Altındaki eski levhanın yerine neşesi yüzünden par­
layan yeni bir levha geldi: Hamidiye Sanayi Mektebi, ye­
niden Mithat Paşa Sanayi Mektebi oldu.
Ve son Selânik’teki hayatını yakından bilenler onun
hakikî meziyetlerini daha iyi takdir edebilirler. O bir ka­
naat ve rıza adamıydı. Memuriyetlerinden o zaman için
mühimce sayılan bir maaş aldığı halde bunun ancak pek
küçük bir kısmını kendisinin ve ailesinin maişetine sarfe-
derek bir mahrumiyet içinde yaşardı. Ve kalan parasıyla
akrabasından olan gençleri tahsil ettirirdi. Vatanın istik­
bâlini yetişecek mütefekkir unsurlarda gören merhumun
bu himmeti sayesinde kemal sahibi olan bu gençler bu­
gün onun canlı eserleri gibi yaşayıp çalışıyorlar.
İsmail Mahir Efendi ruhunu vatan ve hürriyet sevgi­
sinin ateşiyle tutuşturanlardandı. Onun için bu iki büyük
sevginin ateşleriyle yanmak üzere açılan ocağa ilk önce
kendi alevini getirenlerden biri de oldu. Selânik’teki hür-
riyetperver Türk gençliği daha hariçdeki İttihad ve
Terakki Cemiyeti’yle temas edip aynı adı almadan evve
OsmanlI Hürriyet Cemiyeti iken İsmail Mahir Efendi ona
ilk iltihak edenlerden biriydi. Beyaz sarığının lekesiz göl­
gesi altında saf çehresi ve içinde vatanının ateşi ile dolu
bir kalp, onun yükselmesi ve büyümesi için en ciddî dü­
şüncelerden, en engin hülyalara kadar her türlü tasavvur­
larla dolu bir fikir, işte İsmail Mahir Efendinin varlığı. O
kendini bildiği ilk dakikadan son nefesini âsûde bir tesli­
miyetle lâkayd ufuklara üflediği son ana kadar ruhunun
Sayı 113
bütün aşk kabiliyetiyle vatanını sevmişti. Diyebilirim ki,
onu böyle vakitsiz öldüren de bu aşk oldu.
İsmail Mahir Efendi 1284 tarihinde doğmuştu. Med­
rese tahsilinden sonra asıl meslekî tahsilini İstanbul
Dârülmuallimîninde ikmal etti. Onu Meşrutiyetten evvel
ilk önce Selânik’te Dârülmuallimîn müdürlüğünde mes­
leğinin faal bir devresinde görürüz. Selânik’in o zamanlar
payitahta nisbetle pek çok parlayan parlak gözleriyle bü­
yük ocağın bu küçük nuru ölümün rüzgârı onu sürünce-
ye kadar mutlaka sadık kaldı. Merhumun her hâlinde gö­
rünen azm ü sebat siyasî fikir ve kanaatlerinde de onu
tuttuğu doğal yoldan ayırmadı. İnkılabı takip eden dağ­
dağalı senelerin pek mütehavvel talihli siyasî hayatında o
daima elinde aynı maksadın bayrağı, beyninde aynı dü­
şüncenin ateşi, dilinde aynı emelin nakaratıyla dolaştı. O
ne fikrî rüzgârlara tâbi bir yelkovan, ne siyasî hayatın tali­
hine fazla bağlı bir sersemdi. Onu hiç kimse mensup ol­
duğu siyasî zümrenin ikbalinde mağrur, mütehekkim, id-
barında mütevakkî, hatta ihtiyatkâr görmedi.
İlk Meclis-i Mebusana intihab olunarak iştirak etmiş­
ti. Ölünceye kadar aynı mevkii muhafaza etti. İttihad ve
Terakki Cemiyeti’nin meclisteki fırkası henüz tam bir si­
yasî fırka teşkilâtını, pek tabiî ve mazur olan yenilik ve iti-
yatsızlık tesiriyle alamadığı ve harekâtını muntazam bir
hâle ifrağ edemediği zamanlarda mecliste bir takrir me­
rakı vardı. Herkes uzun zamanlardan beri kalbindeki sak­
lanan bütün emellerin bir anda hakikat olması için duy­
duğu sabırsızlıkla fikirlerini ârâ-yı umûmiyeye teklif edi­
yordu. O zamanlarda İsmail Mahir Efendiyi yine bunların
başında, en çok ıslâhat ve teceddüd taraftarı olarak görü­
rüz. En genç ve en ateşli dudaklarından beklenilen bu ye­
nilik, bu terakki susuzluğu onun bütün benliğini kavu-
rurdu.
Merhum üç sene evvel önce fahrî olarak Dârülmual-
limât M üdürlüğü’nü almış, orada eski mesleğinin
mesaîsine başlamış, bir müddet sonra 1330 senesinin
Teşrîn-i Sanîsi’nde ise yine fahrî olarak dârüleytam Mü-
dürlüğü’nü deruhte etmişti. İşte fikrimce İsmail Mahir
Efendinin manevî varlığının altın tacı ölünceye kadar eş­
siz bir gayret ve emsalsiz bir fedakârlıkla vatanına ifa etti­
ği bu son hizmettir. İsmail Mahir Efendi m üdür olduğu
zaman darüleytam Kadıköyü’nde küçük bir bina dahilin­
de yalnız yirmi beş talebeli bir mektepti ki, bugün o bina
darüleytam’ın Kadıköy İnas Şubesinin bir kısmından iba­
Sayı 113 TÜRK YURDU
ret ve darüleytam böyle müteaddit şubelere ayrılmış ve
binlerce öksüz çocuğa melce olmuş muazzam bir mües­
sesedir. Vatan uğrunda hayatlarını feda eden büyük şe­
hitlerimizin bir himaye kanadına muhtaç kalan sayısız ye­
tim yavrularını kucağında toplayan büyük ve mukaddes
yuvalar kalabalığı. Bu yuvaların hepsini tesis için ayrı ayrı
uğraşmak, içindeki yavruları harp hâlinin müşkilâtı ara­
sında beslemek için çabalamak, sonra onları kendilerini
bekleyen hayat mücadelesine hazırlanmış bir adam ola­
rak yetiştirmek için çalışmak hayatı yarım asra yaklaşmış
fakat ruhu genç olan merhumun en sevgili işiydi. O saye­
de bu mümkün darüleytam müesseseleri muhasım dev­
letlere ait olup zabtedilen İstanbul’un muhtelif yerlerin­
de, Bebek’te, Kadıköyü’nde, Yedikule’de, Beyoğlu’nda,
Galata’da kâin bir çok mebanîyi işgal ediyor. Bu binaları
yeni telâkkiye muvafık bir mektep hâline getirmek için
merhum canla başla uğraştı. Bu müesseseden birkısmın-
da yetimler ibtidaî tahsil görüyorlar, birkısmında elekt­
rikçilik, matbaacılık, marangozluk, demircilik, tenekeci­
lik, ekmekçilik, telgrafçılık, mücellitlik, düğmecilik, kutu­
culuk, terzilik, dokumacılık, sobacılık, dericilik, göncü-
lük gibi türlü türlü sanayii öğreniyorlar, satın alman ve ki­
ralanan fabrikalarda çalışarak malûmatlarını ameliyatla
takviye ediyorlar. Arasıra sokaklarda yetim esvapları, bir
biçimde başlıkları, muntazam yürüyüşleri ve halleriyle
tahsin ve takdir nazarları celb eden bu yavrucuklar bu
müesseselerde bir ana kucağında gibi rahat yaşıyorlar. Ve
vatanın istikbâli için yetişiyorlar.
İsmail Mahir Efendinin bu darüleytam işlerine nasıl
aşk ile alâkadar olduğunu anlamak için onu hayatında ya­
kından görmüş olmak lâzımdır. Meclis-i Mebusanda
Darüleytamlar için tahsisat meselesi münakaşa olunur­
ken onun nasıl hararet ve heyecanla dolu günler yaşadı­
ğını, ayandan bir zatın şüphesiz fena bir maksatla olma­
yarak Dârülmuallimâttaki talebeye fazla iyi bakıldığını, es-
vabları, eşyaları, yiyecekleri müfrit bir itina ile hazırlandı­
ğını söylediği zaman merhumun nasıl tâ canının içinden
müteessir olduğunu ve bunu anlatırken nasıl hüngür
hüngür ağladığını, sonra iyi giyinmiş ve iyi bakılmış bes­
lenmiş çocuklarının heyetleri karşısında nasıl gözlerinin
sevinç ve saadetle parladığını bilmeyenler, görmeyenler
bu aşkın derecesini takdir edemezler.
Hayatının son günlerinde çocuklarının Fatih İhtifali
için yeni kıyafetlerle hazırlanmasına çalışmıştı. O günü
137
sabırsızlıkla bekliyordu. Talihin ne garip bir tecellîsidir ki,
o ihtifal için hazırlanan yeni başlıkları çocuklar ilk önce
onun cenazesinde giydiler. Onlar küçükleri küçük bir ve­
sile ile içinden yaşlar taşacak gibi duran müteessir gözler­
le, büyükler kirpiklerinde titreyen giryelerle onun cena­
zesini takip ederlerken başlarının üstünde sanki onun
müşfik eli hâlâ duruyor ve okşuyor gibiydi.
Onun bu son zamanlannda iki büyük heyecanı ol­
muştu. Biri sevinç, biri keder, heyecanı. Ecnebi bir şirket­
le bir mukavele akdine muvaffak olmuştu. Bu mukavele
sayesinde hem memlekette birçok fabrikalar vücut bula­
caktı, hem yetimler sanayi tahsillerini Avrupa memleket­
lerinde ikmal ederek bu fabrikalarda iş sahibi olacaklardı.
Bu mukaveleyi yapmaya muvaffak olduğu gün hayatının
en büyük saadetini idrak etmiş ve bununla müteheyyic
olmuştu. Diğeri ise Arnavutköyü’nde bir binanın darü­
leytam için işgaline uğraşırken düçar olduğu mania idi.
Bu onu ruhunun en ince yerinden vurmuştu. Sağlığında
göremediği bu muvaffakiyet de öldükten sonra hasıl ol­
du. Bugün o bina İsmail Mahir Darüleytamı adını altında
iftiharla taşıyor.
Evet, İsmail Mahir öldü. Cenazesinden dönen onun
en yakın mesaî arkadaşına: “Büyük babamız ne oldu?” di­
ye sızlayarak soran zavallı yetimciklere ne yazık! O haki­
katen büyük baba kendi evinde altı, sa‘y ve aşk evinde
binlerce yetim bırakan her faninin son gittiği yolda göz­
lerimizden kayboldu. Zaten herkes ölecek. Ai'asıra gaflet
içinde ebediyen kendimizin sandığımız dünya evinden
hepimiz bir gün çıkıp gideceğiz. Fakat ne mutlu o ölüle­
re ki, vücutları topraklar altında ebedî uykusunu uyur­
ken sevimli ve mübarek hatıraları insan kalplerinde, da­
ima çarpan bu canlı türbelerde uyanık durur!
C. 5.
TÜ RKLÜ K ŞÜ Ü N Ü
D a h ilî Islâ h a t E trafu ıda- Ahkâm-ı Adliye Mecelle-
si’nin medenî ihtiyaçlarımızla mütenasip bir sûrette tadil
ve ikmali için Kastamonu Mebusu ve sâbık Adliye Nazırı
Necmeddin Molla Beyefendinin riyasetleri altında muk­
tedir ve mütehassıs birkaç zattan mürekkep bir encümen
teşkil edilmiş ve bu encümen 9 Mayıs 1332 Pazartesi gü­
nü Adliye Nazırı Vekili Halil Beyefendi Hazretlerinin ma­
kamına münasip bir nutkunu müteakip mesaîsine başla­
mıştır. Aza-yı kiram:
138 TÜRK YURDU Sayı 113

Sadeddin Bey : Şûra-yı Devlet Tanzimat Mehmed Celaleddin Efendi: Dârülfunûn fahrî mü­
Dairesi Reisi derrisi, Şûra-yı Devlet aza­
sından
Şerif Bey : Ticaret ve Ziraat Nezareti
Müsteşarı Kostaki Vayani Efendi : Dârülfünûn fahri müderrisi

Âlî Bey : İlâmât-ı Şer’iye Müdürü Stepan Karayan Efendi: Sâbık Mahkeme-i Temyiz
azalarından
Abdurrahman Münib Bey : Beyoğlu Sulh Hâkimi
Ali Kemal Bey : Hukuk Fakültesi
Yusuf Ziya Bey : İstinaf Hukuk Azasından
müderrislerinden
Hralambos Efendi : Umûr-ı Hukukiye Müdür
Mişon Efendi : Hukuk Fakültesi
Muavini (Kâtip)
müderrislerinden
Hukuk Fakültesi müderrislerinden: Memduh Bey : Adliye Nezareti Heyet-i
Ebü’l-Alâ Bey Meşihat-ı Ulyâ Müsteşarı Teftişiyesi’nden (Kâtip)

Seyyid Bey İzmir Mebusu Mahiyeten pek büyük olan bu işlere bol bol muvaffa­
kiyet dileriz.
Seyyid Haşim Bey Burdur Mebusu

Mustafa Fevzi Efendi Saruhan Mebusu L ozan T ü rk Y u r d u ’n u n B e y a n n â m e sin d e n - Lo­

zan Türk Yurdu ikinci küşâdı münasebetiyle Lozan’da
Mimar Raşid Bey Karahisar Mebusu
bulunan Türklere hitaben bir beyannâme dağıtmıştır. Bu
Mişon Efendi (Kâtip) beyannâmenin yalnız Lozan’da değil, başka yerlerde olan
Erih Nored Bey (Re’y-i istişarî ile aza) Türklere de yarayacak bazı kısımlarını dere ediyoruz:

Hukuk-ı medeniyemizin henüz bir kanun şeklinde

tedvin kılınmamış olan münakehât, müfarekat ve nafakat
gibi ahvâl-i şahsiye ve aileye ait kısımlarını tanzim etmek
üzere Hukuk Fakültesi Müderrisleri Reisi ve esbak Şey­
hülislâm Mahmud Esad Efendi Hazretlerinin riyaseti al­
tında adları zikrolunacak zatlardan mürekkep diğer bir
encümen daha teşkil edilmiş ve zikri geçen birinci encü­
menin ilk içtimaında hazır bulunmuştur. A‘zam-ı kiram:
Mansurîzâde Said Bey : Hukuk Fakültesi müderrisle­
rinden Menteşe mebusu
“Türkler!
“A ta la r ım ız ın T ü rk k a n ıy la y a zd ığ ı T ü r k ’ü n şanlı,
a n lı ta rih i h u so n y ılla r d a v a ta n ım ız ı istilâ e d e n ve bi­
z e b ü y ü k ve şerefle d o lu m illiy e tim izi u n u ttu r a c a k k a ­
d a r h â k im ve n â flz o la n ceh l ve ta a ssu p sa ik a sıy la si­
y a h la r a b ü rü n d ü . T ü r k ’ü n y e rle rd e k a la n sem â-bü-
le n d n â m u s u n a , R u m ellerin d e, K a jk a sla rd a b a lta la ­
n a n ö ksü zlerin , d u lla rın , ih tiy a rla rın g ö z y a ş la r ın a
dağlar, taşlar, m elekler, in s a n la r ağladı...

Hafız Şevket Efendi : Fetvahane-i Âlî K albi y a l n ı z m illiy e t sevgi ve saygısıyla v u r a n h a ­

mümeyyizlerinden z ır d a k i h ü k ü m e tim iz in b a şa ç ık a r m a y a çalıştığı b ü ­
Mustafa Efendi : Evkaf-ı Hümâyun kadısı y ü k çe n g in sa b a h ı a r tık u z a k değil! A le m in d eğ işm ek

Ali Başhemba Bey : Şura-yı Devlet azasından ü ze re b u lu n d u ğ u b u b ü y ü k ve ta rih î sa a tle r ç a lışa n la ­

ra saadet, u y u y a n la r a fe lâ k e t v a a t ediyor.
Kara ticaret kanunlarımızın son ticarî ihtiyaçlarımıza
uygun bir sûrette tadil ve ıslâhı için lâzım olan kanun lâ­ A ğ la ya n v a ta n ım ız hep b izd e n im d a t b e k liy o r ...

yihaları ihzâr ve tanzim etmek üzere İstanbul mebusu ve Türkler!

esbak Nafia Nazırı Hallaçyan Efendi Hazretlerinin riyase­
K â b e n ize k o şu n u z, o ra d a in le y e n v a ta n ın elem le­
ti altında yine bir encümen teşkil edilmiş ve bu encümen
r in i d in le y e re k d e r m a n y o lla r ın ı b u lu n u z. T a n rı h ep i­
16 Mayıs 1332 Pazartesi günü ilk defa içtima ile Adliye
m iz in y a rd ım c ısı o lsu n !”
Nazırı Vekili Halil Beyefendi Hazretlerinin beyanatını mü­
teakip işe başlamıştır. Bunun azalan: M u sik i C em iy e ti- Kale-i Sultaniye gazetesi Biga’da
bir musiki cemiyeti teşekkül ettiğini yazıyor. Gayretli
Sayı 113 TÜRK YURDU
gençler tarafından teşkil olunan bu cemiyetin bir mual­
lim efendinin taht-ı idaresinde olacağını da kaydediyor.
Maşaallah, gençler §âyân-ı tebriktir. İyi çalışıyorlar. Fakat,
biz daha Biga’nın yalnız musiki cemiyetinden mahrum
olduğunu, bütün ihtiyacı bundan ibaret kaldığını zannet­
miyoruz. Herhalde ahalinin iktisadî-ziraî ahvâli ve sıhhî
ihtiyaçları üzerinde gençler için yapılacak vazifeler yalnız
var değil, pek çoktur. Hele gençlerin, çocukların talim ve
terbiyesi hususunda olan umûmî ve mübrem ihtiyacın
Biga’da da hüküm sürdüğüne herkesin imanı vardır. Öy­
M ü d ü rü : Akçuraoğlu Yusuf
139
le olduğu hâlde gençlerin kendi zevkleri meselesiyle uğ­
raşmaları, bilhassa bir muallim ve mürebbînin kendi vazi­
fesi varken, vazifesinden büsbütün hariç bir işle vakit ge­
çirmesi ne şâyân-ı tebrik ve ne de şâyân-ı teşekkür, belki
şâyân-ı muahezedir. Keşke muallim efendi o pek hassas
arkadaşlarıyla teşrik-i mesaî ederek Biga hanımlarına,
Türk kız ve kadınlarına yazlık dershane açmak gibi bir te­
şebbüste bulunsa idi, ne vazife ihmal edilmiş olurdu, ne
Türk Yurdu muaheze ederdi!
“K ader” Matbaası
 . «o 9

TÜKK :^URÜU
Tûrfeleritt Fâif^esttıe Cctltstr

YIL: 4 6AYI: 114 (17 Temmuz 1332-30 Temmuz 1916)

û f€. d e ^ ^ cl fic d e d c ^ ç c d a

A m dolum uz: Köyümden Geliyorum’dan:

Ayazm ana ve A yazm ana’da / Isp artalı H ak k ı

Ölmeyen Sevgi / Y u su f Ziya

İçtimaiyât: Türk Kadınlığının Terbiyevî Mevkii / Z iy n e tu lla h N u şirevan

Mansurîzâde Said Beye Teşekkür / Rıza T evfik

/ Flora A n n astil

Adaylara Doğru / H alim Sabit

Türklük Şuûnu: 10 Temmuz-Yine Eskişehir'de / ***

Sayı 114
TÜRK yURDU
T ü rk le rin fâ id e s in e ça lışır
Ş d ^ r bayramı %ut[u ve iMüSarefgOCsunl
ANADÛLUMÜZ
KÖYÜMDEN GELIYORUM’DAN: 22
AYAZMANA VE AYAZMANA'DA
Ayazmana’ya geldik. Bahçeler tarafına giden ana
arkın (hark) yanında bükülerek havuza doğru yürüdük.
Ben pınara gelmiş dili sarkık koyunlar gibi suya koşmalıy­
dım. Ağır ağır gidip soldaki oluğa yanaştım. Ellerimle yü­
zümü yıkadım. Avucum içine su alarak birkaç damla iç­
tim. Oh, ya Rabbi, diyordum. Lâkin gönüllü ve gönülden
değil. Candan bezmişlerinki gibi, gönülsüz gönülsüz.
Gördüm, Ayazmana yerinde ve eski hâlinde: Karşı
karşı iki mermer oluk, karşı karşı akmakta. Olukların ar­
kalarıyla ön tarafta adam boyundan yüksekçe, kaldırılmış
setler. Sola düşen şeddin ucunda, ayak ayak merdiven
basamakları.. Ortada uzundurukça dört köşeli bir havuz.
Havuzun üç tarafında havuzla setler arasında, gezilmek
için darca güzel taşlık kenarlar. Karşıda, sundurma
hâlinde ve altında seksen, yüz kişi barınabilecek büyük
bir saçak bina... Bu saçaktan elli yüz adım solda, yüksek­
te büyükçe bir köşk. Sağda ihtiyar çınarlar. Çınarların al­
tında açık mescit yeriyle mihrap taşı. Onun önünde de
etrafı çevrik bir taş mezar...
Oluk başında suya dokunuyorum, oynuyorum. Etra­
fa bakınıyorum. Ai'anıyorum. Büyük sundurma saçak es­
kisi gibi.. Yahut yeniden yeniye biraz daha eskimiş. Pek
yakında galiba altında oturan olmamış. İlerdeki sıvaları
TÜRK YURDU 143
O nbeş g ü n d e b ir ç ık a r
Idürl^y^urcC ıı
dökük büyük köşk, iri bir baykuş tavrıyla aç gözlü çerçe­
vesiz pencereleriyle yukarıdan aşağıya bize bakıyor gibi.
Gözlerimi indirdim, havuza baktım. O da galiba çoktan
ayıklanmamış.. Fakat sular ayna gibi duru. Üstündeki ulu
çınarların uzun uzun dalları, delikli zarif yaprakları, yu-
varlacık düğmeleri, kaytanları, bıyıkları havada oynadıkça
suda onların aksini titretiyor. Bunları gülümsüyor, benim
gönlümün kederiyle eğleniyor sandım. Biraz küskün sağ­
daki oluğun yanına gittim. Kolluklarımı azıcık yukarı çe­
kip kollarımı sığamış gibi yaptım. Mendilimi suya batır­
dım. Uçlarını alnıma dokundurup boynuma sardırdım.
En sonra da sağdaki şeddin üstüne çıktım. Koyu gölge
ortasında bağdaş kurup oturdum.
İşte mesireye asıl -Ayazma’dan bozulmuş olarak-
Ayazmana dediren parça burasıdır. Burasıdır ki, kiraz kı-
zarımından, üzüm alacasından başlayarak bağ bozumu
sonlarına kadar, ceviz ve kestane silkimine kadar zevk ile,
şevk ile çalkanır. Burada su yetişen yerler bahçeliktir,
öteleri bağlıktır. Bahçelerde mutlaka asma bulunur. As­
malar çokluk ağaçlara ağdırılır. Ayazmana, Minasin gibi
uzak değildir, yakındır. Bu sebeple daba şenliklidir. Bu­
rasını mevsimin perşembeleri, pazarları erkekler ve
üzüm mevsiminin cumaları kadınlar hayatla, velvele ile
doldurur.
144
Suyun menbaı hemen oracıkta, olukların arkasında­
dır. Uzak olmadığı ve künk gibi su n i ve sınaî cihetleri bu­
lunmadığı için su yolunun bozulması, yapılması külfeti
yoktur. Oluklar süt gibi beyaz mermerden oyulmuştur.
Büyükçe birer top ağzı gibi sevimli duran iki oyuktan yaz,
kış harıl harıl gayet berrak ve saf sular akar. İlk bağ tıma­
rı sıralarında Ayazmana’ya gelenler suya dikkat ederler.
Eğer su bol ise o yıl bolluk yılıdır. Zaten o hafta leylek de
gelmiştir. Yılın nasıl olacağına alâmet olarak birşey de ge­
tirmiştir. Ayazmana’ya giden tımarcı: “Sular baldır gibi
akıyor, bolluk olacak.” derse, Parabağlar tarafında ilk ley­
leği gören budacı da: “Evet, leylek buğday başağı getirdi,
gördüm.” diye haber verir. Maahaza kadınlar ve çocuklar
arasında aralık aralık dedikodu olmaktan kalmaz... “Hayır
başak getirmemiş, kırmızı bez getirmiş... Çok düğün ola­
cakmış, kızlar gelin olacakmış... Yok muharebe olacak­
mış, kan dökülecekmiş.. Hayır, hayır, kırmızı bez getir­
miş, zincir getirmiş.. Çok deli olacakmış. Yok yok, ak bez
getirmiş... Yıl kefen yılı ölet(b yılı imiş.”
Bu sene acaba leylek ne getirmiş? Çocuklar, kadınlar
acaba bunun için neler diyor? Yoksa o da gelmemiş mi?
Yoksa o da birşey getirmemiş mi? Çocuklar yok ki, haber
alalım!... Kimseler yok ki, soralım!...
Suya gelen giden yok. Ne insan, ne hayvan, ne kuş,
ne birşey. Sundurmanın sol yakasına yürüdüm. Yıkılmış
duvarı aşıp arkaya dolaştım. Baktım, yerler yanık, otlar
kuru, yapraklar renksiz, ağaçlar hasta... Hemen geri dön­
düm, eski yerime geldim. Ai'kadaşlar hayvanları bağlayıp
önlerine yonca atarak yanıma geldiler. Ben alnım geril­
miş, dargın gibi oturuyorum. İçimde gâh sam yelleri esi­
yor, gâh alevler, kıvılcımlar savruluyor, gâh sağnaklar,
karlı fırtınalar kopuyor. Hacı, “Bahçelere doğru bir gezin-
ticik yapmayacak mıyız, efendim?” dedi. “Hayır.” dedim.
Ne yapalım? Vâkıa sabahtan “Kadıbağı’na uğrayalım.” de­
miştim. “Rahmetli dayım Kadıoğlu Ahmed Efendinin eliy­
le aşılayıp yetiştirdiği kirazları görelim.” demiştim. “Ana­
mın İstanbul’da bile senasını unutamadığı, yufka kabıklı.
( ü Ölet; Salgın ölüm. Bu kelime Şimal Türkçesinde de bu manada ve koleraya yakın manalarda kullanılıyor. Türk Yurdu.
(2) Kala: Bir nevi gelinciktir. Yufka kabuklu cevizlere çok musallat olur. Onu kırmadan maharetle delerek içini tertemiz boşaltıp ayıklar.
0 ) Sohbet: Bu taraflarda ahbap arasında yapılan sıra ziyafetlerinin yazmkilerine sohbet derler, Kışınkilerine gezek derler. Bundan sonraki 24
rakamlı sahifede tafsilât var.
Çökelek: Sütün, yoğurdun iki kere üç kere, yağını aldıktan sonra yaptıkları toz peynir. Galiba bu imansız denen kireç peynirden de züğürt-
• tür,
( 0 Ahşaptraş: Elmastraşı hatırlatmak için olacak,
TÜRK YURDU Sayı 114
sakız bademli kalaU) cevizini görelim.” demiştim. “Belki
yarım salkım üzüm de buluruz.” demiştim. Lâkin şimdi
anladım ki, saçma söylemişim. Diyelim ki. Ayazmana cen­
nettir. Bu hâlinde neye yarar? Ben de herifin dediği gibi,
“Tutalım cennet imiş, adam yok!” diyordum.
Anladık, Ayazmana hâlâ eski Ayazmana. Lâkin hâli
hiç eski hâli değil. Buraya can veren şeyler nerede? Sa­
bahtan beri beni arandıran, içlendiren meğerse bu imiş.
İşte şimdi yavaş yavaş anlıyorum. Hacı bir iki lâtife, bir iki
söz tutturmak istedi. Olamadı.. İşitmiyordum da dinlemi­
yordum da., birşey mi istiyordum? Sordular, hiç dedim.
Hacı bir aralık arkadaşına yavaşça “Efendi, birşeye alındı,
ama bilmem.” dedi.
İçten içe kaynarken ansızın sordum: “Eski Ayazma-
nacılar, sohbetciler® nerede?
Hacı cevap verdi: “Kalmadı, efendim, kalmadı. Şimdi
herkes paranın gümüş olduğunu anladı.” Bu sırada az
ötede kireç tozu gibi beyaz çökelek(^) döküntüsü gördü­
ler. Şükrü Efendi, “Çökelek değil, basbayağı ak toprak,
dedi. Üstüne ne bir sinek konuyor, ne bir karınca geli­
yor.” Ben böyle bir bahane bekliyormuş gibi daha tutkun
olup çıkıştım. “Eğer paranın gümüş olduğunu anlamış­
larsa zengin olmuş olmalılar. Zengin olsalar burada toz
çökelik mi yerler? Siz ne olmuşsunuz, ne söylüyorsunuz,
ya Hacı? Saçma söylüyorsunuz, abuk sabuk söylüyorsu­
nuz!”
Onlar daha sıkıldılar. Şükrü Efendi aşağı inmiş imiş.
Şamşak denen saplı tenekecik gibi kocaman ağaç maşra­
paya su doldurmuş, ayaklarının ucuna basarak geldi. “Bu­
yurun efendim, dedi. Ayazmana’nın ahşaptraşfU peyma-
nesiyle bir dolu selsebil.” Hacı da katıldı, “Canım,-haya­
tım olsun sebil!” dedi. Ben birşey demeden avuçlarımı
açtı. Şükrü döktü. Yüzümü tekrar yıkadım. Mendilimin
yarısını tekrar ıslattım. Üç yudum da içtim. O zâhir lâf ol­
sun diye olmalı, “Şamşak ne olacak, efendim?” dedi, mı­
rıldandı. “Çamçak olmalı.” dedim.
Sayı 114 TÜRK YURDU 145

-Çamçak ne olacak? Acemin çemçesi mi? Gülistan’ın ateş karşısında, ter içinde, su içinde, yük altında, kol kuv­
şu “G a rib î kert-m ast-i p îş-â vered ! d ü -p e y m â n e âbest vetiyle, el maharetiyle, göz nuruyla çalışan her sınıf kim­
vîk-i ç e m ç e d u g ” beytindeki çemçe? seler... Demirciler, kalaycılar, bakırcılar, cezveciler, çilin­

-Belki bu, belki bunun aksi. girler... Çulhalar, terziler, keçeciler, hallaçlar, yorgancılar,

-Acaba kim kimden almış? Biz Acem’den mi, Acem urgancılar, mutaflar, çulcular, kazzazlar, debbağlar, pa-

bizden mi? Yoksa... puçcular, çizmeciler, mestçiler, kunduracılar, çarıkçılar,

-Aydın abasıdır, kısa kes! dülgerler, yapıcılar, bakkallar, ekmekçiler, kasaplar, hel­
vacılar, yağcılar, balcılar, bağcılar, bostancılar, hacılar, ho­
Şükrücük tıkandı. Suyun kalanıyla yavaşça oraları su­
calar, ağalar, beyler, memurlar, askerler, esnaf esnaf, ak­
ladı, serinletti. Ne yapacağını bilemiyor gibi, yere bakı­
ran akran, genç ihtiyar, zengin züğürt, herkes... Üç gün
yor, göğe bakıyor. Hacı ise büsbütün şaşkın. Var gibi, yok
evvel perşembe idi, cuma idi, dünkü gün pazar idi. Hani
gibi. Onlara mı sordum, kendime mi? Onlarla mı söyleşi­
yanmış bir ocak alâmeti? Hani dökülmüş bir yemek kırın­
yorum, kendimle mi? Ben de bilmiyorum. “Hani, hani?”
tısı? Ne olmuş? Çalışmıyorlar mı? Yorulmuyorlar mı? Yor­
dedim...
gunluklarını dinlendirmiyorlar mı?
Hani bu mevsimlerde buralarda on beş yerde, otuz
Yalnız burada değil, bütün mesirelerde, bağlarda,
yerde ateşler yanardı... Büyük kuzu tencereleri, kazanlar
bahçelerde perşembeleri çokluk bu taraflarda, çay bo­
kurulurdu.. Her sınıf halk, herkes kendi alayıyla, ahbap
yundan, Paşabahçesi’nden, Minasin’den, Eblahlara, Para-
ahbap, esnaf esnaf, arasta arastalü, takım takım, onar on-
bağlara kadar Damdanpınarlara, Ahupınarlarına, Yıldı-
beşer kişilik birer salkım hâlinde kilimler, seccadeler, ha­
zanlaraG) kadar. Pazarları çokluk daha yukarı taraflarda.
lılar üstünde öbek öbek otururlardı. Kahveleri alırlar, ci-
Hacı Şaban Bahçesi’nden Zanbaklılara,'Be2irgânpınarları-
garaları dumanlatırlar, nargileleri tokurdatırlardı. Yerler­
na kadar, Yenice Mahalle su açıklarından Gölcük kenar­
di, içerlerdi.. Türküler, mâniler, şarkılar söylerlerdi. İlâhî­
larına kadar, Öküzbattı’dan SidrelereO kadar bahçeler,
ler okurlardı... Gâh cemaat cemaat, gâh büyük cemaat
bahçeler... Gökçay bahçeleri. Doğancı bahçeleri, Dere
hâlinde ikindi, akşam namazları kılarlardı. Şakalar, şama­
bahçeleri... Bağlar, Bağlar, Kumbağlar.. Kadın yerleri, Ça-
talar, sesler, haylar, huylar etrafı tutardı.
kalG) dereleri.. Her su başı, her ağaç gölgesi birer cennet.
Akşam olunca gâh alaca karanlıklarda, gâh yarım ve­ Halkın en düşkünleri bile birer adam. Gelirlerdi, şenle-
ya bütün mehtaplarda, kimi cübbesini veya Şam hırkası­ nirlerdi, şenletirlerdi. Gelemeyenler bu şenlikleri olduk­
nı omuzuna atarak yaya, kimi palan veya eğer üstündeki ları yerlerde, evlerinde, kendi bahçelerinde, bağlarında
post örtü üzerine kurularak atlı, eşekli evlere dönerlerdi. yaratırlardı. Bunlar yalan mı? Allah aşkına söyleyin! Allah
Dönüşte de, “Alıverin kır atımın gemini” gibi, “Berga­ aşkına, şuradaki çınarlar söyleyin! Ötedeki kestaneler,
ma’nın köprüsünü sel aldı” gibi, “Ey gaziler...” gibi, “Ce­ söyleyin!
zayir’in gemileri...” gibi, “Ey garip bülbül, diyarın kande-
Buralarda Kavukçu Deli Haşan Ağa güldüğü vakit,
dir” gibi dalga dalga sesler yerle gök arasını doldururdu.
Bostan Çelebi Ağa(D cinlenip bağırdığı vakit kahkahaları,
Ağaçları, ağaçlardaki yuvaları, yuvalardaki kuşları aşka ge­
velveleleri yukarıdaki delik kayayı çınlatırdı. Burkutmaza-
tirirdi, cezbeye düşürürdü. Bunlara ne olmuş, niye gel­
de Halil Efendi, Gülenin Mehmed Ağa, Sarraç Abdi Ağa
memişler? Niye gelmiyorlar?
ince ince nükteleriyle, kinayeleriyle kızdırdıkları vakit,
Şu setlerin üstünde, şu sundurmanın altında, şu köş­ Camiz Ağa’nınlD pıtır pıtır gevrecik halleri taşları patlatır­
kün içinde, şu çınarların gölgesinde, şu taşın arkasında, dı. Delik kayadaki Kundaklı Ebe’yi güldürürdü. Yesarî
şu duvarın dibinde, ötelerde, uzaklarda, yakınlarda mah­ Hoca Halil Efendi’nin çuvaldız gibi sarakalarıyla Davulcu
şerler toplanırdı, kıyametler kopardı. Bütün bir haftada. Veli Ağa çıldırırdı, yerlerde yuvarlanırdı, kendini sulara

( ü Ai'aste, Arasta: Esnaf çarşısında mahalle gibi belli başlı sokaklar, sıra vardı. Dükkânlar ve buralarda çalışan esnaf
ü ) Birer mesire, birer mevki, bağ, bahçe. [Metnin orijinalinde her üç not için aynı referans numarası kullanılmıştır.]
ö ) O zamanın belli başlı şenliklerinden birer merhum. [Metnin orjinalinde her iki not için aynı referans numarası kullanılmıştır.
146 TÜRK YURDU Sayı 114

atardı. Bir defa yollamış(i) diye gaziler helvasını ağzına Aman!... Hicran geliyor bak, elinde oku
doldurdular, doldurdular. Veli Ağa tıkandı. Zavallı öle­ Gel aşkımı gözlerimin içinde oku.
cek. Telâş ettiler. Boğazına ağaç kaşığının sapını soktular. Ağlıyorsun, âh böyle daha âfetsin
Boynuna şamşak dolusu su attılar. Kurtuldu, kurtuldu. Ağla... Biraz kalbindeki coşkunluk dinsin
İlk söz olarak “Bırakın, helva şehidi olayım!” diye bağırdı. Şimdi matem dakikası, gündüz sönüyor
Bak sürüler yavaş yavaş kırdan dönüyor
Bunu ben gözlerimle gördümdü, kulaklarımla işittimdi.
Yorgun kaval sesleri var uzak dağlarda
Gözümü kaldırınca gördüm... Arkadaşlar suçlu gibi Kahkahalar yükseliyor karşı bağlarda
oturuyorlar. Başlar eğilmiş, yüzler düşmüş dinliyorlar. Şu yamaçta ateş yakmış bir çoban kızı
Benimse eski hatıralar başıma vurmuş. Boğazım kuru, se­ Bak derinden gülümsüyor akşam yıldızı
sim kuru, gözüm kuru, yüzüm kuru, ruhum kuru söyle­ Ey sevgili, eğlenelim bu gece biraz
niyorum. Yırtılır gibi, yırtar gibi, of, Allahım! Şu havuza Artık yeter değil mi, bu ettiğim niyaz
atılsam da boğulsam, gitsem! Gel istersen dolaşalım biraz denizde
Sandal bizi bekliyor bak körfezimizde
Böyle dedim... Bilmedim. Bir anda birşey oldu. Göz-
Kumral başın bürünsün bir havaî tüle
yaşlarımı tutan setler yıkıldı, gözlerim şakır şakır boşan­ Benze, sisler içinde bir sarışın güle
dı. Benimle beraber arkadaşlar da ağlıyordu. Bizimle be­ Aşkımızı düşünelim loş dalgalarda
raber sular da, taşlar da, ağaçlar da ağlıyordu. Ne kadar Barışalım, kollarını boynuma sar da!...
ağladıksa ağladık. Bunun hesabını tutan olmadı. Güneş *
batarken bizi işte bu hâl içinde bırakmış. Ortalık kararsa Geldi, yüksek göğsünde bir kırmızı lâle
belki de daha ziyade bu hâl içinde kalacaktık. Bir ilâhe gururuyla baktı hilâle
Rüzgâr esti, enginlere açıldı yelken
Ispartalı H a k k ı
Biz bir gönül rüyasına dalmış gülerken
♦ Ufukları sarhoş etti coşkun sesiyle
EDEBİYAT Hayalime kanat verip bir busesiyle
Ey şairim, gönül çağı geçmeden, dedi
ÖLMEYEN SEVGİ Biz ölümle aşkımızı etsek ebedî
Celâl Sahir Beye
Ya sevgimiz yaşamalı ya biz bu ilde
Kalbimizle dua ettik mehtaba karşı
Bana mezar olsun artık bu mavi belde
Duamızın füsunuyla titrettik arşı
Sevgi denen âfeti biz bir rüya sandık
Gözlerime bir ürperme çöktü ansızın
Eski çıplak yaşayıştan artık usandık.
Dalgalarda soldu beyaz gölgesi kızın
Kalbimizde dalgalandı İlâhî ışık
Deli gibi yumruk sıkıp, haykırdım durdum
Âh, ey gökten “Serendib”e düşen ilk aşık
Ufuklara gözlerimin gayzıyla vurdum
Cennetteki bahçelerden seyret bizi sen
Eeryadıma neden cevap vermiyor sesi
Dinle yanık bağrımızın üstünden esen
Yalnız suda gülümsüyor ayın gölgesi
Coşkun gönül türküleri bir füsunlu saz
Âh bildim, ben o kızdan artık uzaktım
Buse bilmez bir genç kızın kalbinden beyaz
Kâinata bir lânetli vedayla baktım
Biz sevgiyi Tanrı bilip gönül bağladık
Sinirlerim büründü bir sarhoş uykuya
O âfetin dizlerine düşüp ağladık.
* Bir asabî kahkaha ile bağırdım suya
Ey sevgili unutmadım o son buseni
Niçin dargın bakıyorsun kalbime ey yar?
Aramaya geliyorum denizde seni!...
Ruhundaki elemleri hayalim duyar!
Seninle ben sevgi için vuran bir kalbiz Beylerbeyi, 3 Nisan 332
Gel sevgilim darılmadan barışalım biz! Y u s u f Z iya

( b Yollamış: Bir nevi ziyafetlerde yemek yerken, sofrada bulunanların sofraya hizmet edenlere ikram ettikleri helva gibi, baklava gibi tatlı lok­
malarıdır. “Bunu yavuklun yollamış, yârin yollamış” diye ikram olunan kimsenin ağzına korlar. Esas bu olmalıdır. Bazan da sofradakilere ve­
rilir ki bu törenin müstesnasıdır. Coşkunluk eseridir.
Sayı 114 TÜRK YURDU
içTimivm
TÜRK KADINLIĞININ TERBİYEYİ MEVKİİ
Türk kavminin hayat-ı içtimaiyesinde tâ eskiden beri
kadınların büyük bir mevki-i İçtimaîleri vardı. Türk kadı­
nı zevcinin tam manasıyla bir hayat arkadaşıydı. Eski
Türklerde harp ve askerlik işleri tamamen erkeklere, aile
işleri ve başka maişet umûru bütün bütüne kadınlara ve­
rilmiş gibiydi. Bu usûl gitgide değişti.
Türk kavmi arasında başka muhitlerde zuhur eden
dinlerin intişarı, medeniyetlerin temessülü bu an‘aneyi
alt üst etti. İslâmiyetin kadınlara verdiği hukuk-ı medeni­
ye pek yüksekti. İslâmiyet nokta-i nazarınca kadınlar bü­
tün hukuk-ı medeniyeyi hâizdi. Bazı istisnalar var idiyse
de bu istisnalar ancak kadınların müstakil bir sınıf-ı İçti­
maî itibar edilmesinden ileri geliyordu. İslâmiyetin ka­
dınlara bahşettiği hukuk-ı medeniye hicretin ilk asırların­
da masun kalmıştı. Fakat maatteessüf bu hâl çok devam
edemedi. İslâmiyete seciyece nazariyat-ı enfûsiye sahibi
olan İranîlerin duhulü ve medeniyet-i İslâmiyenin nazari­
yat derecesinden yükselip amelî hayat sahasına çıkması
ile başlayan İçtimaî sınıflar ve bunlar dolayısıyla gelen
ihtilâfât ve münakaşaları teâkub eden merkeziyet ve is-
tibdad fikirleri gibi efkâr-ı mütezâde mezkûr hukuk-ı me-
deniyenin eksilmesine sebep oldu. Türklerin İslâmiyete
girişleri veyahut Türkler arasında İslâmın kökleşmesi işte
bu hâdiselerden sonra idi. Bunun için Türk kadınlığı es­
ki hayat-ı içtimaiyesindeki mevkiini kaybetmeye başladı
ve aynı zamanda hukuk-ı İslâmiyeden de tamamen istifa­
de edemedi. Bazı Türk kabileleri müstesna olmak üzere
bu hâl bugüne kadar devam etti. Türk kadınlarının en
acınacak hâlde bulunduğu yer İran’a en yakın olan Orta
Asya’dır, Türkistan’dır.
Bu zavallı ana ülkede kadınların mevkileri öyle fena
ve berbat bir hale geldi ki, nükte-perdaz bir âlimden riva­
yet olunduğuna göre zamanıyla Buhara-yı şerifte kadınla­
ra namaz farz mı, değil mi mesele-i fıkhıyesi (!) mevki-i
müzakereye konulmuştur. Demek ki kadınların insan ol­
duğuna bile şüphe ediliyordu.
Ora hâllerini yakından tedkik edenlerin buna inana­
cağına şüphe etmiyoruz. Tabiîdir ki, bu kadar sarih bir
147
Kadınlarımızın açtıkları sergiler münasebetiyle
hakları olan dinî mevkilerinden de verilen kadınların İçti­
maî hukukları olamazdı. Ve binaenaleyh onlar için oku­
ma yazmanın da lüzumu yoktu. Zaten müteahhirîn tara­
fından yazılan ahlâk-ı mutasavvıfâne kitapları da kadınla­
rın okuyup yazmasını men ediyordu. Onların kendi ahlâ­
kî ve felsefî mebdelerine göre uydurdukları hadisleri, de­
lilleri bile vardı!...
Fakat Türkistan’da gayret ve hürriyet erbabından ba­
zı kimseler tarafından teşkil edilen kadınlara mahsus mü­
esseseler de büsbütün yok değildir, meselâ bugün Tür­
kistan’ın birçok yerlerinde gördüğümüz Bibi Sehşenbe
kadınlara talim ve terbiye vermek, vaaz ve nasihat kılmak
için ihdas olunan bir cemiyet gibi birşeydir. Bu gitgide
millî bir âdet hâlini almışsa da İçtimaî ve ahlakî kıymetini
kaybetmiş, eskideki maksadının tamamen aksine hizmet
eder bir hâle gelmiş ve bugün bile bu hâl üzere berde­
vam bulunmuştur.
Gaznevîler, Selçukîler gibi cenubî Türk hükümetle­
rinde kadının mevkii ahvâl-i içtimaiye üzerine pek fena
tatbik edilmiş olan ahkâm-ı dahîle, cemiyetin haricinden
gelen kavanîn ile tayin edilmiş olması ihtimalini ileri sür­
mekten başka bir söz söyleyemeyiz. Gerçi bu hükümet­
lere dair yazılan âsârda kadınlığa dair az çok rivayetlere
tesadüf ediyorsak da bunlardan daha bir hükm-i tarihî çı­
karamıyoruz. Tetebbuumuz noksandır.
OsmanlI Türk kadınlığı hakkında söyleyeceğimiz
sözler de mevzu bahis şehirliler olmak şartıyla Gaznevî­
ler, Selçukîler hakkında söylediğimizin aynıdır. Şüphe
yok ki OsmanlI Türk kadınlığının en ezilen, erkeklerden
en çok fenalık gören sınıfı şehirlilerdir. Bu hükmümüz az
çok tarihe karışmış bir mazi için olmakla beraber hâl ve
bugün için de bir hisse çıkarılabilir. Şu son dört beş yıl ve
hele şu umûmî harp yılları içinde yapılan birkaç teşebbü­
sümüzü istisna edersek, kadınlara daha bir hayat adamı
gibi bakamadık. İçtimaî bir mevki vermek istemedik.
Nasıl baktık ve istedik, diyebiliriz ki, aile teşkilâtımız, aile
kanunlarımız kadınlarımıza, bugüne kadar muasır ve ha­
yatın icap ettirdiği muhit-i hukukîyi vermiyordu. Geçen
148
sayının Şuûn kısmında bu babda tadilât ve ıslâhat yap­
mak maksadıyla bir encümen teşkil olunduğunu yazdık.
İnşaallah bu encümen asrın icap ettirdiği sûretle hareket
eder.
Köylü OsmanlI kadınlarının mevkii hakkında alelace­
le iyi bir hüküm vereceğimiz anlaşılmasın. Bu imkân ha­
ricindedir. Fakat şu kadar var ki, onların çektiği, onların
gördüğü, zannımıza göre, ekseriya zevçlerine bir hayat
arkadaşı olamamaktan ötürü değil, hayat ve daha doğru­
su dâr-ı mihnet ve zahmet arkadaşı olmaktan ileri geli­
yor. Taşra kadınlarının hukukuna, mevki-i İçtimaîsine do­
kunanlar zevçleri değil, daha başkalarıdır. Onlar zevçle­
riyle beraber eziliyorlar...
Bunun için Anadolu kadınları bir şahsın mağdum ol­
maktan ziyade cemiyetin ve tarihin mağdurudurlar.
Hamdolsun Osmanlı Türk cemiyeti bu gadrini az çok an­
lamaya başladı. Hükümet Anadolu kadınlarına da mek­
tepler açıyor, onları da İçtimaî hayata hazırlıyor.
Biz makalemizle Türk dünyasının muhtelif yerlerin­
de, muhtelif kabilelerinde gelip geçen veyahut bugün
yaşayan mümtaz kadın simâlarından bahsedecek deği­
liz... Bahsimiz halk ve umûm üzerinedir. Böyle hususî
şahsiyetleri saymak, onlardan bahsetmek istersek hâki­
miyetlerini saklayabilen tarafların ağır geleceği bellidir.
Çünkü büyük simâları yetiştirebilecek taksim-i âmâl, hu-
kuk-ı içtimaîyeden mahrum olan mahkûmlarda değil,
bunlara mâlik olan hâkimlerde de olabilir.
Mahkûmiyet ziraat ve mahallî ticaret gibi aileyi daima
hâl-i itidalde tutmaya meyyal olan sanatları terakkî etti­
rip, hâkimiyet ise bilâkis bu sanatlardan uzaklaştırmaya
mütemayil ve inkısam-ı âmâl ve ihtisasa bâis olduğundan
hâkimlerde umûmî aile hâlleri hâl-i itidalde kalamaz ve
bunun tesiriyle mümtaz şahsiyetler yetişir.
Aralarında İran medeniyeti an‘anelerinin yayılması
nisbeten yakın zamanlarda olan ve bunun dolayısıyla es­
ki Türk hayat-ı içtimaiyesinden daha pek çok uzaklaşma­
yan Kırgız-Kazak Türklerinde kadınların mevkii Orta - As-
yalılarınkine nisbetle daha iyiydi. Kazak kadınları daha
çok hukuk sahibi idiler. Hayata daha yakın yaşıyorlardı.
Bunlar “Bay’larımn, zevçlerinin bir hayat arkadaşı gibiy­
di. Bugün de öyledir. Yavaş yavaş erkekleriyle beraber
yükselmektedirler.
Bitmedi.
Z iy n e tu lla h N u şire v a n
TÜRK YURDU Sayı 114
AÇIK SÜTUNLAR
MANSURÎZÂDE SAİD BEYE TEŞEKKÜR
(Başı cilt 10, sayı 9 ’dadır.)
Dahası var!
Bu şekil meselesi, meselâ, arz-ı lâzım mıdır?.. Arz-ı
mufarık mıdır?...
Benim zannıma kalırsa alelumûm şekil (hendesî,
gayr-i hendesî, billûrî, gayr-i billûrî olsun!) arz-ı lâzımdır.
Zira, -her ne olursa olsun- şekilsiz bir madde tasavvur bi­
le olunamaz. Aristo vakıa öyle bir madde tasavvur etmiş
ve ismine “heyulâ” demiş, fakat bilmem nasıl buna mu­
vaffak olmuş? Bugün aklı başında olan hiçbir feylesof
yoktur ki, maddeyi şekil ve sûretten ârî ve berî olarak ta­
savvur edebilsin!...
Demek ki, şekl-i arz lâzımdır. Şekl-i billûrî dahi -te­
bellüre kabil olan maddeler için- öyledir. Fakat biz bazı
maddeler biliriz ki, allotropie hâdisesi arzederler. Yani
bazan şekl-i billûrî üzere tasallub ederler. Bazan da bî-şe-
kil (amorphe) olarak tasallub ederler. Meselâ kükürt gi­
bi, fosfor gibi...
Bu hâlde şekle ne diyeceğiz? Elbette arz-ı mufarıktır,
diyeceğiz. Daima şekl-i billûrî üzere tasallub eden mad­
deler için dahi -aynı şey- arz-ı lazım olmak icap edecek.
Sonra -aynı madde- meselâ su için şekl-i muayyen ol­
mayacak, fakat su tasallub edip de buz hâlini aldığı za­
man şekl-i billûrî -bir nokta-i nazara göre- arz-ı hâs ola­
cak. Çünkü eşkal-i billûriyesi sırf kendine mahsustur. Di­
ğer bir nokta-i nazara göre arz-ı lazım olacak. Zira su ta­
sallub etsin de şekl-i billûrîden ârî olabilsin. Bu görülmüş
birşey değildir. Aynı suyun eşkâl-i billûriyece arzettiği te-
nevvüât-ı garibeyi kale almıyorum.
Bu kadarı kâfi!.. Fakat rica ederim. Cevher-i maddîye
nisbetle arz olması lâzım geldiğine bilmecburiye kani bu­
lunduğum bu şekl-i billûrî nasıl arzdır? Arz-ı âmmı? Arz-ı
hâs mı? Ai'z-ı lâzım mı? Arz-ı mufarık mı?
Başka bir cins arz da yok ki, onu da sorayım. Nedir?
Kim buna kat‘î bir cevap verebilir?
Bunun içinden çıkabilmek için bir cevap var, bir yol
var. O da arz, cevher ve daha bunun gibi kelimat ve tâbi-
rat-ı ıstılâhiyyeyi belli başlı birşey zannetmemeli ve
alelhusus Aristo’nun ve hele kurûn-ı vüstâ skolastikleri­
Sayı 114 TÜRK YURDU
nin telakki ettiği gibi alel-ıtlâk kabul etmemeli. Bunun
bazı kifayet-i müştereke ve evsaf-ı müteşabiheyi tesmiye
için vaz olunmuş bir kelime-i ıstılâhiyeden başka birşey
olmadığını kat’iyyen hatırdan dûr tutmamalıdır. Hele
tasnifi teshil etmekten başka bir işe yaramadığına ve fel-
sefe-i hazıra mesaili ile zerre kadar bir alâkası kalmadığı­
na inanmalıdır.
Bunlar hep İzafî (relatif) fikirlerdir. Eğer muayyen bir
sınıf efradının cümlesinde görülen bir sıfat-ı müştereke-
ye ıtlâkı sahih olabilirse yalnız o sınıfa izafetle neden arz-ı
âm olmasın? Pekâlâ olabilir. Bir kâğıda “kâğıt olmak key­
fiyeti” arz-ı âm mıdır? Hiç de değil! Hem o kadar değil ki,
kâğıt münhasıran medeniyet mahsulüdür. Tabiatta bizim
bugün kullandığımız kâğıt yoktur. Bugün dünyanın en
büyük mantıkıyyûnundan olan Venn, Banka kaimesini
nazar-ı dikkate alınca “kâğıt olmak keyfiyetini” arz-ı âm
addediyor. Fakat kaime misalini alacağına kitabı misal ge-
tireydi yine olurdu. Lâkin ceylan derisi üzerine yazılmış
kitapları da hesaba dahil ederseniz o vakit kâğıt olmak
arz-ı âm addedilemez. Bunlar tekmil itibarî ve nisbî şey­
lerdir. Şaşırmamak için sınıf meflaurnunu daima mülâha­
za etmeli ve o sınıfa nispetle keyfiyeti muhakeme eyle­
melidir. Dediğim gibi başka türlü içinden çıkılır yol yok­
tur. Ben de biliyorum ki, muallim-i evvel Aristo böyle de­
memiştir. Fakat benim bu dâhi feylesofa pek çok şeyler­
de ittiba edemeyeceğimi de dostlarım bilseler gerektir.
Nitekim Aristo hocası olan Eflâtun’a hiçbir şeyde ittiba
etmemiş ve “Hakikati hocama nisbetle daha çok seve­
rim.” demişti.
Hem Aristo’nun irâd ettiği misal o kadar İyi mi bil­
mem? Ben zannetmiyomm.
Teneffüs etmek, kaide ve kaim olmak bilmem hayva­
natın cümlesinde arz-ı âm mıdır? Bugün mikroplar dahi
zî-hayattır. Fakat onların bazısı auaerobie, yani havâsız
yaşar. Havada ölür. Kezzaz (tetanos) mikrobu gibi. Sonra
bu mikrobun nasıl kaid ve kaim olabileceğini de düşüne­
miyorum.
Muhtelif ecnasa mensup bir çok hayvanat vardır ki,
kışın mutlaka ujmşurlar. Yemezler, içmezler, kımılda­
mazlar, hatta teneffüs bile durur. Engourdissement hali­
ne girerler. Bunlara ne diyeceğiz? Hatta bu uyuşmak ka­
biliyeti bütün o hayvanlara nisbetle ben bir arz-ı âm ad-
detsem bana Aristo ne diyebilirdi?
Hülâsa:
149
Banka kaimesine nispetle “kâğıt olmak” arz-ı âm sa­
yılabilirse, bir insan sınıfına nispetle “balıkçı olmak” dahi
arz-ı âm sayılabilir ve bütün balıkçıları şâmil bir sıfat-ı
müştereke ve mümtaze addolunabilir, sanırım.
Kezalik herhangi cinse ait olursa olsun kışın uyuşan
ha]/vanlar, cümleten bir sınıf-ı mümtaz addolunursa uyu­
şukluk yalnız o sınıf efradı için bir arz-ı âm addedilebilir
sanırım...
Bu misaller biraz âmiyâne ise billûr misaline diyecek
yoktur.
Binaenaleyh Kadı’nm ibaresine müteallik olan yanlış,
itirafı lâzım noktadır. Onu ve daha bazı emsali tashih et­
mek zarurîdir. Lâkin ikinci tarizde o kadar kuvvetli birşey
görmedim ve fikrimi değiştirmek için bir delil-i kâfi bul­
madım.
Zaten İslâm hükemâsı da Aristo’nun makulâtını ay­
nen kabul etmeyip uzun uzadıya tenkidine sarf-ı himmet
etmişlerdir. Bu tenkidat bizzat Kadı’nın eserinde münde-
riçtir. Kezalik Kant’ın makulât taksimi büsbütün başka,
Mill’inki ise daha başkadır. Şurası da muhakkaktır ki, en
iyisi Aristo’nunki değildir.
Her hâlde ve an-samimî’l-kalb münekkitlerime,
muhterem eski arkadaşlarıma teşekkür ederim ve bu
dikkat-i dostânenin ziyadesiyle minnettarı olduğumu ar-
zederek devam buyurmalarını istirham eylerim. Vâkıa
bütün tenkidâta ve her türlüsüne cevap verebilecek hâl­
de olmadığım cümlenin malûmudur. Pek çok meşgu­
lüm. Fakat cümleyi halisâne temin ederim ki, bana tevcih
olunacak tenkidât ve tarîzâtın bir harfini bile ihmal etm e­
yeceğim ve ne kadar mümkünse onlardan o kadar istifa­
de etmeye çalışacağım!
R ıza Tevfik
♦
B Ü Y Ü K H İK A Y E
BABÜRHAN
Muhaniri: Flora Annastil
Mütercimi: Halide Edib
(Başı yıl 3, Cilt 6, Sayı 9 ’dadır.)
Birkaç ay sonra Kasım’ın korkuları tahakkuk etti.
Şeybanî yeni bir ordu ile Babür’ün âleminde bir daha be­
lirdi.
150 TÜRK YURDU
Fakat Şeybanî gelince genç han da her şeyi bir tarafa
bıraktı. Büyük bir hevesle kılıncını kuşandı. Büyük ecda­
dı Timur’un hatıratından harp sanatını tetkik ettiğinden
yeni bir meydan muharebesine hevesli bulunuyordu.
Şeybanî’nin ordusu görünür görünmez genç kumandan
askeriyle karşı çıktı. Beş bin kişilik ihtiyat kuvveti kendi­
ne erişmeden muharebeye atıldı.
Bu Babür’ün ilk meydan muharebesiydi ve bunu kâ­
ğıt üzerinde güzel hatlarla pekâlâ hazırlamıştı. Münec­
cimler de yıldızların müsaadekâr olduğunu söylüyorlardı.
Sağ ve sol cenah muntazam yürüyüşle düşmanın hü­
cumunu karşıladılar. Bu Babür’ü muntazam hareketlere
muarız olan eski askerlerinden biraz ayırmakla beraber
kendisi merkezden Özbekleri perişan edebilecek bir şid­
detle hücum etti. Fakat Şeybanî mağlûbiyet kabul etmi­
yordu. Zabitleri zaman varken ric’at etmesini tavsiye et­
melerine rağmen kaldı ve düşmanın cenahına vahşî sah­
ra usûl-i harbiyle mütemadî hücumlar ve çekilişler yapı­
yordu.
Babür’ün harpte emelleri muhtelif yarı muntazam
askeri karışmaya başladı. İtaat etmeyi bilmeyen Moğollar
eski kıtal ve yağma âdetleriyle orduyu perişan ettiler.
O gece bir taraftan en yüksek beylerin büyük asker­
lerinin sadık dostlarının bu muharebede şehadetleriyle
bir taraftan büyük emelinin izmihlâli ile genç başbuğ kal­
bi ağrırken yine sakin ve şedit bir askerî meclis topladı.
Bazı şeraitle teslim olmak mı, yoksa hiçbir şarta tâbi ol­
mayan bir müdafaa mı?
Başbuğlarına emniyet ve Andican asillerinin sadaka­
ti, miskin Semerkandlılar aleyhine olan kararı intihab et­
tirdi. Şehri ölüme kadar, son damla kana kadar müdafa­
aya karar verdiler. Bu kararla faaliyeti artan Babür istih­
kâmları takviyeye başladı. Hiç olmazsa burada sözünü
dinletiyordu. Toprak ve taş itaatsizlik edemezlerdi. Ko­
nulduğu yerde duruyorlardı.
Asillerin birçoğu ailelerini gizli olarak şehirden çıkar­
dılar. Babür’ün anası ve kardeşi sevgililerini bırakmadılar.
Onun talihini her vakit takip etmişlerdi. İhtiyar nine İhsa-
nüddevle de kaldı. Cesur ihtiyarın kalbi muhasarayı isti­
yordu. Torununu mağlûp eden Özbek’ten sahralarda do­
ğan bir Çağatay nefretiyle nefret ediyordu.
Bu mesele üzerinde Babür’le epeyce kavga ettiler.
Bubür mağlûbiyeti Moğollara atfediyor, nenesi ecdadının
Sayı 114
eski usûldeki harplerini bırakıp yeni şeyler icadını takbih
ediyordu.
Ayşe Begüm çoktan çocuğun vefatını sebep göstere­
rek akrabasına avdet etmişti. Fakat Babür asıl sebebini bi­
liyordu. Ayşe Begüm kendisini sevmemişti. Kocasının
kendini sevmediğini iddiası belki daha doğru bir mazeret
olabilirdi. Genç kocası acı acı gülerek bu hareketi takdir
ediyordu. Neticesi gözyaşı ve rahatsız olmayacak mıydı?
Hususuyla erkekler için rahatsızlık muhasaranın ilk
günlerinden belirdi. Hisarları muhafaza bile yürüyerek
oluyor, bütün gecenin uykusunu alıyordu. Teftiş o kadar
uzun sürüyordu ki, akşam başlayınca ancak sabaha kadar
istihkâmlar dolaşılabiliniyordu. Babür bir avuç maiyeti ile
düşmanı tutuyordu. Fakat birkaç defa hemen hemen
mağlûp oluverecekti. Bir defasında İğneciler tarafındaki
kapıyı Şeybanî zorlamış, hatta muhacimlerin dördü duva­
rı atlamış ve on ikisi de atlamak üzere bulunuyorlardı. O
aralık Kuş Bey isminde kanı ve kalbi asil bir asker kılıcını
çekmiş, atılmış, arkasından da kendi gibi dört kahraman
daha yetişmişti. Fakat bu dört kişi on iki kişiye karşı idi­
ler. Bununla beraber şedîd hücumlar, cesur atılışlarla
tehlikeyi bertaraf ettiler. Muhacimler birkaç ölüleri ile
beraber duvarların öbür tarafına düştüler.
Kasım Bey tekrar tekrar düşman karakollarına hü­
cum ediyor, başlar getirerek duvarların üstüne asıyordu.
O zamanlarda ne sıhhiye, ne de Sâlib-i Ahmer vardı.
Muharebe muharebe idi.
Fakat iki kadın istihkâmların arasında dolaşıyor, yara­
ları sarıyor, ilâç yapıyordu. Babür’ün anası hanım acıya
tahammül edemezdi. İhsanüddevle muharip bir ırkın
evlâdı olduğu için hummaya ve yaraya karşı irsî bir çok
ilâçlar bilirdi. Fakat adam bir defa ölür, diyor ve âdi asker­
lere bir asil gibi bakmayı adi buluyordu. Ensevgili de
gençliğine rağmen hayır işlemek için dünyadan geçmişti.
Böylece ihtiyarın hazırladığı, döğdüğü ilaçları alıyorlar,
ana kız beyaz örtüleriyle sevgililerinin hanlığını muhafa­
za için yaralanan cesur askerlere bakıyorlardı. Ana kız ko­
yun koyuna gece hücum bekleyerek titrerken bundan
fazla birşey yapamayacaklarını söylüyorlardı.
Bitmedi
Sayı 114 TÜRK YURDU
SEYAHAT
ALTAYLARA DOĞRU
sayı 12, cilt Vdedir.
Kazaklar pek eski devirlerden beri dillerine ziyade
ihtimam etmiş, ümmîlik ile bir lisanı ne kadar işletmek
kabil ise onu yapmışlardır. Türkçenin bir şivesi demek
olan Kazak dilinin asırlarca işlenmiş olan Osmanlı şivesin­
den daha vâsi olacağında şüphe edilemez, Kazak hayatın­
da tesadüf edilecek hiçbir şeyin ve bu hayatın ilham ede­
bileceği hiçbir mananın ifadesi için hariçten bir kelime
dilenmeye ihtiyaçları yoktur. Filhakika tarihi pek de
malûm olmayan zamanlarda Arapçadan hayli kelime al­
mış iseler de onları da tamamıyla kendi şivelerine uydur­
muşlardır. Bir Kazak ağzından çıkan kelimelerin hepsini
kendi malı olarak kullanır. Zaten hariçten girmiş olduğu­
nu hatırına bile getirmez, Kazak lisanında Arapçadan baş­
ka nadiren de Farisîceye tesadüf olunur. Son günlerde
pek az olmak üzere bazı Rusça kelimeler de alınmış. Fa­
kat bunlar da Kazaklaştırılarak kabul edilmiştir. Onun
için Kazak lisanının halis Kazakça olduğunu iddia etmek
hususunda zerre kadar tereddüt etmez.
Erkek, kadın için muhtazam, düzgün söz söylemek
bir nevi gaye-i emeldir. Bir Kazak çocuğu dili açılır açıl­
maz gönlünde inkişaf eden bu emeli hissetmekte gecik­
mez. Ata anasından, yakınlarından gördüğü natıka-per-
dazlığa derhal meyleder. Oynarken, malları toplarken...
Çocuk, Kazak genci daima arkadaşıyla söz güreştirir. Söz­
lerin düzgünlüğü, cevabın çabukluğu ile galip gelmek
büyük bir muvaffakiyet sayılır. Hatta bu muvaffakiyetler
ata ananın aferinlerini kazanmak için de en münasip bir
vesile teşkil eder. Onun için çocuk kendinin ve muhata­
bının sözlerini aynen naklederek iftihar etmekten de ge­
ri durmaz. Hele kız ve oğlan az çok hissiyat sahibi olma­
ya başladı mı sözlerinin zemini değişir. Tatlı, hissî vâdiler-
de dil oynatmaya başlarlar. Oğlan ve kız hususî ve umû­
mî eğlence yerlerinde karşı karşıya gelerek dil yarışı
ederler. Bittabi muvaffakiyet ibraz edenler alkışlanırlar.
İşte bu hissî alkışlara muzafferiyet de her genç için gaye-i
emeldir. Hakikaten dili düzgün olan yiğit ve kızları bütün
akran ve emsalleri arasında gıpta edilecek bir şöhret ka­
zanırlar. Fakat bu şöhrete herkes nail olamaz. Nâil olan­
lara da “çiçen” nâmı verilir. Edip demektir. Çiçenler kabi­
le içinde müstesna mevki işgal ederler. Bunlara ihtiram
olunur. “Biy’ler alelekser çiçenlerden intihap olunur.
151
Onun için çiçenlerin istikbâlleri de parlak demektir. Ve
bir de çiçenlerin bazı cümleleri kailine isnat olunarak du-
rub-ı emsal sırasına geçirilir ki, bu da ayrıca bir şöhret te­
min eyler...
Düzgün ve iyi söz söyleyenlere çiçen denildiği gibi
bu sözleri manzum olarak irâd etmek melekesi bulunan­
lara da “akün” nâmı verilir ki, şair demektir, Akunlar çi­
çen de olurlar. Fakat her çiçenin nazm yapmak melekesi
olmayabilir. Onun için akunluk müstesna bir mevki-i fa­
zilettir, Akunların söylediği ülenkler (şiir) kabile gençle­
rince derhal hıfzolunur. Parlak parçaları sözlere zinet ol­
mak üzere umumun diline girer. Akunların mevkileri
pek yüksektir. Her Kazak akunlara karşı kalbinde büyük
bir ihtiram hisseder. Zaten bu ihtiram bazan mecburî de
oluyor. Çünkü bazı ateşîn ağızlı akunlar beğenmedikleri
kimseyi hicvetmekten hoşlanırlar.
Kazak akün ve çiçenleri ülenk ve sözleri düşünerek,
yazarak değil, daima irticalî olarak söylüyorlar. Onun için
akün ve çiçen olamayan kimse bunlar ile söz güreştire-
mez. Adamın bir sözüne karşı muntazam ve makul olmak
şartıyla yüz söz bulurlar. İşte şu maharetleri sayesinde
bunlar kabileleri için pek mühim bir unsur teşkil ederler.
Başka bir kabile ile bir nizâ oldu mu vekâlet-i mutlaka çi­
çen ve yahut akunlara havale edilir. Onlar dillerinin işlek­
liği sayesinde hasmını iskât ile alelekser davayı da kaza­
nırlar. Bu da çiçen ve akunların kabileleriyle tefahur yol­
lu söyledikleri söz ve ülenklere bir zamime-i maddiye
teşkil eyler. İşte şu hale göre kabilenin akunlarıyla, çiçen-
leriyle iftihar etmeye hakkı var demektir.
Akunların ülenkleri alelekser enfüsî olmaktan ziyade
âfâkîdir. Ülenkler de ekseriya kavim ve kabile büyüklüğü,
kuvveti, mal ve davarlarının kesreti mevzu bahis edilir.
Müddealar da az çok hayal ile karışık maddî ve hissî de­
liller ile teyit olunur. Bazan cûş u hurûşa gelerek büsbü­
tün vâdi-i hayale düşer, kabilesini, yurdunu, ilini yükselt­
tikçe yükseltir. Fakat beri tarafta hasmı olan kabile ve il­
leri de esfel-i safilîne kadar indirir. Bazan akün pek yük­
sek mevzular intihab ederek sevgili kabilesinin veyahut
büyük Kazaklığın bütün sünûhât-ı milliyesini canlandır­
maya çalışır. Timsal-i fazilet olan “batırların” muhayye-
rü’l-ukul, harikulâde şecaatlerini hayalin alabildiğine
i'zâm ederek vukûat-ı maziye ile istişhad ederek mucize­
li, kerametli bir kahramanlık tasvir eder. İşte bu kahra­
manlık önünde bütün Kazaklar lal ve mebhût olur. Bir
152 TÜRK YURDU Sayı 114

müddet için mazide batır ata babaların mefahiri içinde geçiriyomz. Türkiye bu harbse hayat ve memat meselesi
yaşarlar. olduğunu bilerek iştirak etmiştir.

Akunlar bazan âlem-i aıhaniyete dalar, cennet ve ce­ Bu harbin her bir günü ve hatta her bir saati Türki­
hennemden, azap ve rahmetten dem vuaır, enbiya ve ye’nin istikbâli ve tarihi nokta-i nazarından pek büyük bir
mürselîni yâd, evliya ve salihînin ezkâr ve ibadetlerinden ehemmiyeti hâizdir. İşte bu sûretle ehemmiyet ve kıyme­
bahseder. Takva ve vera‘ı, iman ve İslâmî tasvir ederek ti daha ziyade büyüyen sekizinci ve dokuzuncu On Tem­
Kazakları iyiliğe davet eyler. Ahireti, ölümü canlandırır­ muzlar, bundan evvel geçen On Temmuzlardan daha zi­
ken ağlar ve ağlatır. yade muazzam sayılabilir. Sekizinci On Temmuzla doku­
zuncu arasında herkesin gözüne çarpacak bir fark var.
Vakit olur ki, akün aşk ve muhabbet vâdilerinde pû-
Geçen yıl bütün Osmanlılar On Temmuz bayramını geçi­
yan olmaya başlar. Aşıkların ruhlarına, hislerine tercü­
rirken düşman topları Çanakkale’yi, İstanbul’un kapıları­
man olmaktan ziyade onların ağızlarından çıkan sözleri
nı döğüyordu. Bağdad’a yakınlaşmak istiyordu. Bal­
teşrih eyler. Maşukun hüsn ü ânından ziyade kabilesinin
kan’da en yakın komşularımız tarafından şüpheli rüzgâr­
büyüklüğünden, batırlarının fevkaladeliğinden bahseder.
lar esiyordu. Bu yıl kahraman askerlerimiz sayesinde me­
Hele sevgilinin çiçenliği pek uzun tasvirler için zemin it­
deniyetin en son moda tahrip vasıtalarıyla gelen düşman­
tihaz edilir. Akım bu zemin üzerinde dilinin bütün kuv­
larımızı, dünyanın en vahşî kavimlerini bizim üzerimize
vetini sarfeder. Sunkar ve curga at sâbahat ve melâhatin
saldıran en medenî düşmanlarımız İngiliz ve Fransızları,
timsalidir. Şu hâle göre sevgili, sunkar ve yahut curga ata
Çanakkale ve Gelibolu’dan tard etmekle İstanbul’un
teşbih edilirse bütün güzellik esaslarını cami olduğu söy­
Türk elinde Türk bayrağı altında kalacağını fahurâne ilân
lenmiş olur, demektir.
eylemekle Darülhilafe Bağdat civarından anud düşmanla­
Zaten akunlar tabiattaki güzelliklere pek az ehemmi­
rımızı koğmakla doğan sevinçlerimizden gözlerimiz pa­
yet verirler. Dağlar, bağlar, nehirler, yeşillikler, çiçekler,
rıldayarak, göğüslerimiz kabararak geçirdik.,. Geçen yıl
ağaçlar... onlar için hiçtir. Bu isimlerin delâlet ettiği mü-
şüpheli rüzgârlar esen yerlerden bu sene muavenet ve
semmâdan başka bunlarda ayrıca bir hüsn, fazla bir bedia
yoldaşlık selâmları geliyor.
hissetmezler. Onun için akunlar şairliklerini mehasin-i
tabiata medyun değildirler. Ölüm, akunlar için bazan pek Bu senenin 10 Temmuz’u azametiyle mütenasip
istikbâl olundu. Birçok zamanlar maddeten de paydar
iyi ülenkler ilham eder. Akım ölümü, ölümün mukadde-
kalacak hatıralarla teyit kılındı. Her yılda olduğu gibi bü­
melerini, ihtiyarlığı gözünün önüne getirerek hayatı,
tün şehir donatıldıktan başka Donanma Cemiyeti tarafın­
gençliği hatırlatır. Ölümü varlık ile yokluk arasında mad­
dan iki yerde iki heyet tarihî vazifelerini ifâ ettiler. Bir he­
dî bir musibet olarak tasvir eder. Yokluğu canlandırır,
yet Gelibolu’ya gidip orada Rumeli’nin ilk fatihi Şehzade
varlığı ağlatır. Fakat ölümün ilham ettiği ülenkler
Süleyman Paşa’nın türbesine ve bir mutantan ihtifal Be­
ekseriya mersiye ve yahut iştikâ ve feryat şeklinde mey­
şiktaş’a giderek büyük Kaptan-ı Derya Barbaros Hay-
dana çıkar.
reddin Paşa’nın türbesine fevkalâde donanma altın ma­
Bitmedi.
dalyası astılar. Bu münasebetle nutuklar söylendi.
H a lim Sabit
Harbiye nazırı paşa hazretleri tarafından Yaralı Zabit­
ler Yurdu ve zamanımızın harp usûllerini şehirlilere de
göstermek maksadıyla yapılan İstihkâm Bahçesi’nin
TÜRKLÜK ŞUUNÜ resm-i küşâdı icra olundu. Nafia Nezareti tarafından Sir-
keci-Ayastefanos İkinci Hattı merasim-i mahsusa ile açıl­
1 0 T e m m u z- Osmanlı Türk saltanatının tekâmülün­
dı. Bütün bu ihtifal ve ayinlerin memlekete hizmet eden­
de mühim bir hatve olan ve Meşrutiyet tarihinin birinci
lere, tarihimizde yer kazananlara ve askerlere hürmet ve
günü sayılan 10 Temmuz’u dokuzuncu defa yaşayarak
muhabbet, askerliğe rağbet, memlekete merbutiyet ala­
sevindik. 10 Temmuz’un sekizinci ve dokuzuncu defala­
metleri olduğunu söylemek fazladır. Bu faydalı işleri bize
rını dünyanın en büyük hâdisesi Cihan Harbi içerisinde
gördüren ümittir. Yaşamak ve ilerlemek ümididir. Bunun
Sayı 114 TÜRK YURDU
için diyebiliriz ki, bu iki Temmuz arasında izah ettiğimiz
veçhile ne kadar büyük muvaffakiyetlerimiz olurla olsun
gözlerimizle göremediğimiz fakat duyduğumuz büyük ve
daha mühim bir kazancımız vardır: Ümit! Bu bizim için
hayat usaresidir. Sebatla kucaklaşan ümit, bizi daha se­
vinçli On Temmuzlara eriştirebilir.
Y in e E s k işe h ir ’d e- Bu sene Yurd’un “Şuûn” kıs­
mında birkaç defa bahsettiğimiz Eskişehir, Anadolu’nun
bu vazî kasabası, kendisinden yine bahsettiriyor. Böyle
bahsedişimiz elbette çalışkanlığı, uyanıklığı için kendisi­
ne mükâfat olmaktan ziyade başka şehirlere örnek gös­
termek içindir. Başka şehirlerimizde de nisbî bir uyanık­
lık eserleri duyuyoruz, yahut duyuyor gibi oluyoruz. Fa­
kat henüz kâfi derecede değildir.
Eskişehir’de bir alâim-i cevviye ve havaiye rasathane­
si tesisine karar verilmiş ve on bin kuruşluk bir tahsisat
konulmuştur. Evet, şehrin belki başka ihtiyaçları çoktur.
Bu teşebbüs belki biraz fazladır. Belki de zinet kabilin-
dendir. Fakat konulmuş şu az tahsisatla başa çıkarılabilir­
se bundan ziraat ve sanayi itibariyle edilebilecek faydaya
tekabül etmiş olabilecektir. Bir de millî bir kütüphane te­
Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf
153
sis edilmek üzere otuz bin ve damızlık aygırlar tedariki
için de otuz bin yekûnü altmış bin kumşluk iki nevi tah­
sisat ayrılmıştır ki, bunların ehemmiyeti derkârdır. Bil­
hassa gayet maddî olan sonrakisinin ehemmiyeti bizce
hepsinden büyüktür.
Başka şehirlere de örnek olmak üzere bahsedeceği­
miz madde mektepler bayramıdır. Eskişehir’de bütün
mekteplerin imtihanı bittikten sonra umûm talebe tara­
fından Maarif İdaresi’nin de iştirakiyle bir mektepler bay­
ramı yapılmıştır. Talebenin terbiye-i fikriye ve bedeniye-
sine çok tesiri olabilecek bu bayramda Eskişehir’in bütün
ileri gelenleri ile beraber mutasarrıf bey de bulunup ko­
şu ve spor yarışlarını kazananlara kendi eliyle mükâfatlar
tevzi etmiştir. Saf bir Anadolu çocuğuna bu usûller ne ka­
dar müessirdir! İşlek olmak lâzım olduğu hâlde sessiz ya­
şayan, ıssız kalan şehirlerimizde değil, her cihetten mer­
kez olan ve ikişer sultanî, dârülmuallimîn ve dârülmualli-
mâtlara ve yüze karib muallimlere mâlik bulunan büyük
beldelerimizde bile böyle ittifakla ve hüsn-i intizamla ya­
pılan bayramlar olduğunu bilemiyoruz. O Eskişehir ör­
nek olmaya şâyândır ve bu hâliyle iftihara hakkı vardır!
“K ader” Matbaası
 ili y

T û kk M K m

Türelerttt Tai^lesttte Caltsır

YIL; 4 SAYI: 115 (4 Ağustos 1532-17 Ağustos 1916)

^ fit. d e ^ ^ tt fit (fiC e d t ^ ç c d a. ^

Ocaklılara / H am d u llah S u b h i

Türk Kadınlığının Terbiyevî Mevkii / T.Y.

Talim ve Terbiye: M aarifimiz H akkında (3) / N âfi A tu f

BabürH an / Flora A n n astil

Matbuat: “M uallim ”ve “H ande”! S.

Türklük Şuûnu: Savaşın İkinci Yıldönüşü ve Bayram-

Tamburi Cemil Beyin Vefatı /* * '’'

Sayı 115
TÜRK YURDU
T ü rk le rin fâ id e s in e ça lışır
m iL l HUTBELER
OCAKLILARA
Türk Ocağı’nda Şeker Bayramı’mn ikinci günü reis
tarafından ocaklılara söylenilen nutuk:
Aziz Arkadaşlar!
Bayram günleri, kalplerimizin bir duyduğu, dimağ­
larımızın bir düşündüğü müstesna, mübarek günlerdir.
Bayram günleri, sevinçlerimizde, kederlerimizde, ümit­
lerimizde ve hasretlerimizde müşterekiz. Şimdi biz, mah­
fuz bir şehrin emin, müsterih bir köşesinde kendi
aramızda toplanmış bulunuyoruz. Bizim burada idrak et­
tiğimiz bayramla, uzaklarda ateş ve duman içinde demir
kasırgaları altında çarpışan, boğuşan kardeşlerimizin id­
rak ettiği bayram arasında ne kadar fark var? Onlar şimdi,
saçları taranmamış, sakalları uzanmış dağ ve kır adamları
hâlinde heyecanlarla dolu, soluk soluğa bir bayram
geçiriyorlar. Aramızda hangimiz bu büyük muharebede
uzaktan yakından bir akrabasını, bir kardeşini, candan,
yürekten bir dostunu, bir arkadaşını kaybetmedi? Düş­
manlarımız hiçbir veçhile istihkar ile görebileceğimiz
kimseler değillerdir. Fransa, İngiltere, Rusya, bütün bu
devletler ve milletler, en büyük davalarını ortaya atmış­
lar, kendi haklarının, kendi büyük ümitlerinin tahakkuk
etmesi için, bizim hürmetimizi davet edecek bir inat ve
ısrarla kahramanlık diye yâd edilmek lâzım gelen gev­
şemez bir sebat ile boğuşup duruyorlar.
Balkan Muharebesi’nden beri kendisine karşı duy­
duğumuz nefret ve husumet ne kadar derin olursa olsun
Fransa’nın her avuç toprağını nasıl adım adım müdafaa
ettiğini görmüyor muyuz? İngiltere, cihan yollarını elinde
tutan yüz milyonlarca tebaanın cebinden ve kanından
TÜRK YURDU 157
O nbeş g ü n d e b ir ç ık a r
parasını ve kuvvetini alan bu memleket rakipsiz bir istik­
bâl için her ne mümkünse yapıyor. Ateşten ve sudan iki
çember içinde tazyikini artıra artıra askerini boğmaya uğ­
raşıyor. Sonra, denizlerin medd ü cezri gibi dalgaları uza­
yan, çekilen ve kırıldıkça tekrar tekrar harekete gelen en­
gin, koskoca bir Rusya var. Bunların karşısında biz dün­
yaya kafa tutan, ezici, korkunç kuvvetiyle muhteşem Al­
man satveti, vazifesini kutsî bir işin imanıyla yapan Avus-
turya-Macaristan, genç ve iştiha ile dolu Bulgaristan ve
biz. Biz hiç kimsenin bizden beklemeye cesaret ede­
meyeceği kendimizin bile kendimizden en iyi bir hayal
ile ummayacağımız bir kudretle, tarihin neslimize
emanet ettiği vazifeyi yapıyoruz. Türk ruhunun en derin
suları karışmış, en eski kabiliyetleri baştan başa uyanmış­
tır. Balkan Harbi’nin Türkiyesi’ni, onun karanlık ve tut­
kun çehresini düşününüz, O sima nasıl değişti? Bugün
memleketimiz bütün dünyanın gözleri önünde şan ve
şerefin ışığı altında nasıl parlıyor? Bununla beraber
muharebenin daha bir müddet uzaması ihtimalini zihin­
lerimize yerleştirmek icap ediyor. Arkadaşlar, sevgili kar­
deşler, milletin istiklâli, namusu ortaya konulduğu vakit
vereceğiniz kurbanların adedini sayar mısınız? Yüz bin,
iki yüz bin delikanlı daha feda etmeyi kıskanır mısınız?
Bir de yarını düşününüz, kardeşlerin İstanbul’a döneceği
şan ve şeref gününü gözünüzün önüne getiriniz. Zafer
borularının, kurşunlarla yırtılmış mübarek bayraklar
arasında mütehassir İstanbul’a kavuşma saatini tebşir
edeceği o büyük günü tasavvur ediniz! O mesut gün için
bize tehditsiz, tehlikesiz bir istikbâl verecek olan o necat
günü için her ne çeksek, her ne versek azdır. Sevgili ar-
158 TÜRK YURDU
kadaşlanm! Ruhumuz, hayalimizin ufkunda duran bu
tecellî karşısında titrerken Ocağınız ilk tebriğini, bize o
günü hazırlayan ve cenk meydanlarında bizden uzak
kalan sevgili kardeşlerimize yolluyor ve sonra sizi tebrik
ediyor ve sizin için o hayal ettiği bayramları diliyor.
23 Temmuz 1332
H a m d u lla h Subhi
İÇTİMAİYAT
TÜRK KADINUGININ TERBİYEYİ MEVKİİ
cilt 10, Sayı lO’dadır.
İdil-Ural boylarında yaşayan Şimal Türklerinde de
kadınlar, Ondokuzuncu asrın sonlarına kadar Kır-
gız-Kazak Türk kadınlarının hâiz olduğu bütün İçtimaî ve
ailevî hukuk ve imtiyazlara mâlik bulunuyorlardı. Şu
kadar ki. Şimal Türklerinde veraset, nikâh, talâk gibi ah-
kâm-ı aile nisbeten örf ve an‘aneye istinat ettiği hâlde
dinî eseslara da merbut olduğundan daha muntazam ve
daha kati denilebilecek bir mahiyette idi.
Ondokuzuncu asrın son çeyreklerinde başlayan
teceddüt ve intibah hareketleri. Şimal Türklerinde, er­
kekler ile beraber kadınlara da tesir etti ve aynı zamanda
erkekler de yalnız kendi ihtiyaçlarını düşünmeyip kadın­
ları da birlikte düşündüler. Erkekleri okutmak, ilerlet­
mek, yükseltmek ne kadar düşünüldü ise kadınları da
okuma yazma bilir, kendi hukukunu anlar ve müdafaa
eder, İçtimaî ve ailevî vazifesini bilir bir hâle getirmek için
o kadar uğraşıldı ve tafsilâtı uzun sürecek hayli muvaf­
fakiyet de elde edildi.
OsmanlI Türklüğünde, hükümetin şu bir iki senelik
kızlar mektebi açmak gibi teşebbüslerini istisna edersek
kadınlar için çalışan, kadınların ilerlemesini, yüksel­
mesini isteyen erkekler çok yoktur. Kadınlara bir İçtimaî
mevki vermek, onları da hayata tam manasıyla ortak kıl­
mak hususlarında hâlâ ihmallerimiz vardır. Bugün bile
kadınlarımıza bir hayat arkadaşı nazarıyla bakmaya tenez­
zül etmemek istiyoruz. Bereket versin ki, şu son iki üç yıl
içinde bizim şu nokta-i nazarımızı değiştirmek için uğ­
( b Mezkûr mısra Şimal Türklerinin halk şairi Abdullah-ı Tokadı merhumundur.
Sayı 115
raşan iki âmil meydana çıktı: Hükümetin mektepleri,
kadınlarımızın şahsî teşebbüsleri.
Fakat eskiden halk maarifi bir an‘ane hâline gel­
meyen cemiyetler için hükümetin sıkı şerâite tâbi, kati
nizamnameli mektepleri kâfi değildir. O m ektepler
maarifçe pek aşağı derecede bulunan ve derbeder bir
maişete mecbur olan sınıfları kendilerine çabuk ısın-
dıramaz. Öyle sınıflar bunun feyzinden bilmecburiye
mahrum kalır. Maarifçe daima aristokrat olmuş olan
Şark-İslâm cemiyetleri, Türkler için de ister kadın, ister
erkek olsun halkımız arasında maarifin yapılması için
geniş ve seyyâl nizamnameli, basit şerâitli okul yurtlarına,
dershanelere mütevakkıftır. Erkeklerimiz için gerçi
vereceği şeyler meslek malûmatından ibaret ise de son
cenk yılları içinde terzi, kunduracılık, çırak mektepleri
gibi serbest ve basit şerâitli mektepler açılmıştı. Fakat
kadınlarımız, o zavallı kadınlarımız hemen yalnız kendi
teşebbüslerine, kendi gayretlerine bırakılıyordu. Bizim
taraftan hemen ihmal ediliyordu. Son ayın içinde, maal­
memnuniye, bu ihmalimizin bir zaman biteceği alâmeti­
ni gördük. Aramızdan muhterem bir zatın bir teşebbüsü
istikbâlde bizim de, Osmanlı Türklerinin de kadınlara,
“Ey mukaddes yartıbız biznik”(Ü diye bacağından beşaret
verdi. Maarif Nezaret-i Celîlesi tedrisat-ı ibtidaiye m üdür­
lerinden Ahmed Edib Beyefendi tarafından tahsil zamanı
geçmiş olmak hasebiyle mektebe gidemeyen veyahut
mektep tahsilini noksan bırakarak aile içerisine karışmış
bulunan hanımların arzu ettikleri fenler ile dikiş, biçki,
nakış gibi sanatları ve Almanca, Fransızca, İngilizce lisan­
larını ve musikiden musiki-i savtî ile piyano, keman, ud
gibi çalgılarla fenn-i idare-i beytiye ve fenn-i tabbahati öğ­
renmelerini temin ve teshil eylemek üzere Bilgi Yurdu
nâmıyla bir müessese küşâd edilmiştir.
Bu müessesenin derslerine devam için her hangi fen
ve sanat veya lisan arzu olunuyorsa yalnız onlara muay­
yen gün ve saatlerde devam edileceğinden bilcümle aile
reisleri için kabiliyet ve sühûlet vardır.
Yurdun dersleri şehrî gayet cüzi bir ücret mukabilin­
de ise de hiç okuyup yazması olmayan ve nasılsa şimdiye
kadar tahsili ihmal edilmiş bulunan hanımların elifbadan
Sayı 115 TÜRK YURDU
başlayarak okuyup yazma öğrenmeleri kâmilen mec-
canendir.
Bundan başka Bilgi Yurdu’nun kadınlara münhasır
bir müessese bulunması hasebiyle kadınlığın ve bâhusus
bizde nüfus çoğalması meselesinin en ziyade alâkadar ol­
duğu çocuk hıfzussıhhası, çocuk büyütmesi, çocuk bes­
lenmesi de yine yurtta muntazam bir sûrette kâmilen
meccanen tedris olunacaktır.
Bilgi Yurdu’nun mahdut bir programı, şehadet-
nâmesi, diploması yoktur. Burası yalnız hanımların ten-
vir-i fikrine, Türk kadınlığının muhtaç olduğu ilm ü mar­
ifet ve sanatın itâsıyla onları yükseltmeye hizmet eder ve
müdavimînini muallimelik, telefonculuk, mağaza hizmet­
leri, ticaret muamelâtı, ev idaresi, çocuk terbiyesi ve saire
gibi bir çok mesleklere hazırlar ve bir kere devama baş­
layan tâlibesini ale’t-tedric yükselterek tahsilini istediği
noktaya kadar takip eder.
Bilgi Yurdu’na devam için mahdut bir müddet-i tah­
sil olmadığından şehadetnâme verilmiyorsa da Yurd’u
terkedenlere yalnız bulundukları müddet ile devam et­
tikleri ders hakkında bir tastiknâme îtâ olunur.
Ahmed Edib Beyefendiyi bu güzel teşebbüslerinden
dolayı tebrik eder ve hemşirelerimizden de bitmez,
tükenmez mesaî ve içtihatlar bekleriz.
Bilgi Yurdu kadınlar hususunda bizim nazarlarımızın
değişeceğini, bizim yükseleceğimizi haber veriyor. Fakat
iş bununla da bitmez. Biz yükselir ve yükseltirken yük-
selebiliciler de, yükselmeye müstaid kadınlık da lâzımdır.
İşte o kadınlık teşebbüs-i şahsîleri, gayretleri ile yukarıda
zikrettiğimiz Türk kadınlığıdır. İşte onun maddî delilleri
Biçki Yurdu, Esirgeme Derneği!
T ü rk K a d ın la n B iç k i Y u rd u T arafın d an Y ap ı­
la n S ergi- 27 Haziran’a müsadif Pazartesi günü Maarif
Nazırı Şükrü Beyefendinin huzurunda küşad edilmiştir,
küşâd merasiminde merkez kumandanı. Maarif Nezareti
Müsteşarı, İstanbul Maarif Müdürü, Sanayi Müdürü Veki­
li ve zevat-ı saire bulunmuştur. Resm-i küşada Türk Yur­
du, Türk Ocağı, Türk Bilgi Derneği gibi millî cemiyetleri­
mizden de murahhaslar davet olunmuştu. Tâlibâtın ser­
giye konulan eşyayı imal hususunda gösterdikleri istida­
dın derecesini takdir için Alman Biçki Muallimesi Matma­
zel Beauvoir ile Madam Cloche ve Terziler Cemiyeti
Kâtib-i Mesulü İsmail Baha Beyden mürekkep bir heyet
teşkil edilmiş ve bu heyet imal olunan eşyayı birer birer
159
tetkik ederek fevkalâde maharet gösterenlere mükâfatlar
tayin etmiştir.
Biçki Yurdu bu yıl üçüncü devre-i tedrisini ikmal et­
miş ve ikinci sergisini tertibe muvaffak olmuştur. İlk sene
otuz kadar hanıma dikiş ve biçki öğretip şehadetnâme
vermiş olan bu müesseseye bu yıl iki yüz elliden fazla
genç kız ve hanım devam etmiştir.
T ü rk K a d ın la n E sir g e m e D e m e ğ i S erg isi- Haki­
kî bir esirgeme ve şefkat derneği olan bu müessesenin
feyzinden müstefid olarak yetişen muhacir, fakir ve şehit
kız ve çocukları tarafından işlenmiş bu sergiyi ziyaret
ederken insanın kalbi ne kadar sevinçle çarpıyor ve göz­
leri ne kadar sürurla parlıyor. Sergi, Türk Ocağı’nın geniş
iki salonunda, ramazan-ı şerifte açıldı. “Mazhar olduğu
rağbet-i umûmiyeye binaen 29’uncu Ramazan’a kadar
temdid olundu. Sergide gösterilen eşya her biri kadın,
erkek ve çocuğa mahsus olmak üzere üçer sınıflı üç kı­
sım eşyadan ibaretti: Eski Türk-kârı hesap işleri, dikiş ve
biçki işleri, sarma işleri. Bu son iki kısımda olan mamûlât
da her hâlde şâyân-ı takdir idi. Hesap işlerinden imal edi­
len eşya perdeler, buluzlar, örgüler, çamaşır, çay takımla­
rı, çantalar ve sairedir ki, eski Türk âsârınm zarafet ve ne­
fasetine, mazideki Türk kadınlığının müşkilpesend seci­
yesine birer maddî delil olduğu gibi bugünkülerin de sa‘y
ve istidadına birer şahitti.
Sırf teşebbüs-i şahsî ile çalışan ve analar mer­
hametinin mücessem bir timsali bulunan bu cemiyetten
gazetelerimiz pek az bahsediyor. Biz bu noksanı biraz
doldurmak için biraz da cemiyetin kendisinden bahset­
mek istedik. Esirgeme Derneği on iki kişiden mürekkep
bir heyet tarafından idare olunur ve iki yüzden fazla
azaya mâlik bir kadınlar cemiyetidir. Cemiyetin
kâtibesinin beyanına göre azalar meyanında hariçteki
Türk dünyasından meselâ şimal Türk dünyasından da
birkaç kadın aza bulunmaktadır. Cemiyetin maksadı ök­
süzlük veyahut yoksulluk dolayısıyla okuma yazmadan,
sanattan mahrum kalan Türk-İslâm kızlarını terbiye et­
mek ve onlara aile sanatları öğretmektir. Cemiyet bu
maksadına yetişmek için Dört Yıllık Tedrisat Nizâm­
nâmesi tertip etmiştir. Her yıllığı birer kısım olan bu ted­
risat hesap işleri, sarma işleri, dikiş ve biçki işleri ile tah­
sil-! nazarîdir. Bu yıl cemiyet üçüncü yaşını yaşamıştır.
Birinci senede yirmiden eksik talebe kabulüyle işe baş­
160 TÜRK YURDU
lamışken bu yıl yüze yakın talebeyi terbiye ve talim et­
mekle meşgul olmuştur.
Cemiyetin dört sınıf azası olup senevî azalık parası da
buna göre tertip olunmuştur ki, bu noktada cemiyete aza
kaydolunmak isteyen herkes için bir kolaylık yapılmıştır,
Birinci sınıf aza senevî bir lira, ikinci sınıf aza 50 kuruş,
üçüncü 20, dördüncü de on kuruş azalık parası verir.
Heyet-i idare her hafta bir gün toplanıp müzakerede
bulunur. Cemiyetin muallimeleri arasında bir ikisi maaş
ile alınmış olup kısm-ı diğerini fahrî olarak talim ederler.
Derneğin varidatı azalık vergisi, tertip olunan sergi,
piyango, müsamere gibi şahsî teşebbüslerle gelen hasılât
ile hayrat sahipleri tarafından verilen az çok hediyeler­
den ibarettir. Şair Nigâr Hanım’ın derneğe hediye etmiş
olduğu bir şiir mecmuasını da hâsılat olur belki diye neş-
retmişlerdir ki, Elhan-ı Vatan unvanlı bu mecmuayı oku­
malarını kârilerimize tavsiye ederiz (Fiyatı ancak beş ku­
ruştur).
Cemiyetin daha şâyân-ı takdir bir maddesi vardır ki,
o da tâlibâtına mahsus bir Yatırma Sandığı tesis et­
mesidir. Tâlibâtın kendi mamûlâtının satış parasından bir
kısmı derneğin mahsus bir kasasına teslim edilir ve bu
sûrede her tâlibenin tahsil müddeti olan dört sene için­
de hayli parası toplanılmış olur, Tâlibât mektepten çıktığı
zaman evlenmek ister veyahut hasta olursa veya buna
mümâsil bir ihtiyacı olursa para kendisine verilir. Gayet
güzel olan bu usûlün diğer belli başlı mekteplere de teş­
mil olunması arzu olunurken Dârülmuallimîn talebesinin
bir kısmı buna teşebbüs ettiği hâlde idaresi tarafından
men edildiğini işittik!.,.
Esirgeme Derneği’nin masaîsini daha ziyade tevsi
ederek programlarına yemek pişiricilik, ütücülük, kolacı­
lık gibi daha birçok aile sanatı şubelerini ilâve etmek fik­
ri varsa da bugün bulundukları dairenin adem-i kifayesi
dolayısıyla bu tasavvuru akîm kalmıştır. İstikbâlde tahak­
kuk edeceğine ümitvar oldukları bu tasavvurlarının da
fiiliyete çıkmasını temennî ederiz.
Biçki Yurdu’yla Esirgeme Derneği tarafından açılmış
olan sergiler bize İstanbul Türk kadınlığı hakkında pek
iyi fikir ve ümitler verdi. Her ikisinin müteşebbis ve
müdürlerine milliyetperverâne hizmetlerinden dolayı
( b Histoire de la pedagogie, G, Compayre, p. 703.
Sayı 115
arz-ı şükran eder ve çalışkan hemşirelerimizi de muvaf­
fakiyetli mesaîlerinden ötürü tebrik eyleriz.
Z iy n e tu lla h N u şire v a n
K ad ın lan Ç alıştın n a C em iyet-i İslâm iyesi- Bu
makale dizilip bittikten sonra kadınlarımız için şu isimle
bir cemiyet teessüs ettiğini işittik. Pek hayırlı bir teşebüs-
tür. Şimdiye kadar ihmal etmiş olduğumuz vazifelerimi­
zin birisini anlamak demektir. Bu bizim için pek sevinçli
bir beşarettir. Müteşebbis ve müessislerini tebrik eder ve
devamlı muvaffakiyet dileriz,
T. Y.
♦
TALİM UE TERBİYE
MAARİFİMİZ HAKKINDA-3
Makalenin İkincisi ÎO’uncu cildin 8’inci sayısındadır.
Komenyus bundan bir buçuk asır evvel tahsili dört
dereceye ayırmıştı:
1. Ana Mektepleri, 2. Mekâtib-i İbtidaiye-i Umûmiye,
3. Jimnazlar, 4. AkademilerlÛ
Bu taksim aşağı yukarı bugünkü teşkilâtın da
ruhudur. Bizde tahsil-i ibtidaî, tâlî ve âlî derecede ayrıl­
mıştır. Tahsil-i ibtidaî ana mektepler ve sıbyan sınıfların­
da, mekâtib-i ibtidaiye de el işleri ve ihtiraf mekteplerin­
de verilir. Nümûneler ile darüleytamlar ve Kayseri, Sivas
gibi bazı mahallerde açılan öksüz yurtları hep mekâtib-i
ibtidaiyedendir.
Tâlî mektepler, idadiler, dârülmuallimînler, dârül-
muallimâtlar, bazı sanayi mektepleri ile sultanîlerdir.
Bunların fevkinde dârülfunûn ile dârülfünûn teşkilâtının
haricinde ticaret, ziraat, sanayi-i nefise, baytar gibi muh­
telif mekâtib-i âliyemiz daha vardır.
Teşkilât-ı maarife ait tetkikatımızı diğer bir makaleye
bırakalım. Burada m uhtelif derecelerdeki muhtelif
mekâtibin ders programlarını sıra ile bir gözden geçire­
lim:
Ana M ektepleri- Ana mektepleri hakkında henüz
bir program ve talimatnâme neşredilmiş değildir. Yalnız
sekiz on maddelik muhtasar bir nizâmnâmesi vardır. Bu
nevi müesseselerin bizde resmen açılması henüz iki üç
Sayı 115 TÜRK YURDU 161

senelik bir meseledir. Yalnız Tedrisat-ı İbtidaiye Kanun-ı
Muvakkati’nin dördüncü maddesi bu mekteplerde neler
gösterilebileceğini işaret etmektedir: “Ana mektepleri ve
sıbyan sınıflarbb çocukların sinleriyle mütenasip olarak
faydalı oyunlar ve tenezzühler, el işleri, İlâhîler, vatanî
manzumeler, dürûs-i eşyaya müteallik mükâleme ve
musahabeler ile nümâ-yı ruhî ve bedenîlerine hizmet
eden müesseselerdir,” Madde-i sâlife ana mekteplerinin
hutût-ı esasiyesini çizmiş olmakla beraber bütün meş­
guliyetlerini ve derslerini göstermiş değildir. En yeni ve
son ana mekteplerinde meşguliyetleri kaydedersek fark
derhal göze çarpacaktır:
A. Bahçe işleri, tabiatı müşahede -küçük tenezzüh­
ler- çocukların en çok kullandıkları eşyayı ihzâr eden
müesseselerin ve yahut tezgâhların ziyareti, -birşeyin
küçük nümûnesini yapmak- tebeşirle, boyalı kurşun
kalemle, fırça ile tabiî resimler, -sağ ve sol el ile tersim-
kesme, ölçme, yapıştırma işleri, -mukavva işleri, tezyinata
müteallik friselerin ve küçük oyuncakların imali-
doğramacılık.
B. Hikâyeler, masallar, şarkılar, manzumeler, oyunlar
ve jimnastik.
C. Kil veyahut kum ile coğrafya hakkında pek ibtidaî
malûmat.
D. idare-i beytiye hakkında oyunlar ve oyuncaklarla
malûmat.
çok yanlış tefehhümler oldu. Ana mektebi her şeyden ev­
vel ana kucağıdır, çocuk orada anasının lisanını, anasının
şefkatini, anasının ihtimamını duymalıdır. Ana mektep­
lerini 4-7 yaşındaki yaramazları, söz dinlemezleri bir
araya toplayarak analarını evde rahat bırakacak mües­
seseler telakki eden bazı yerler bu mektepleri ve bu
çocukları yetmişlik ihtiyar kadınların ve hatta erkeklerin
ellerine verdiler. Bir kısım yerde de çocuklar lisanı ve
duygusu itibariyle kendisinden büsbütün ayrılan kadın­
lara teslim edildiler...
Ana mekteplerinin kısm-ı azami Frubel hediyelerine
pek çok bağlanmışlardır. Erubel’in hediyelerindeki kıy-
met-i terbiyeviye kabil-i inkâr olmamakla beraber ana
mektepleri meşguliyetlerinde onları merkez olarak kul­
lanmak da hiç doğru değildir. Esasen Frubel de
hediyelerindeki kuruluğu bahçe işleri, tegannî, oyunlar...
ile tahfif etmiştir. Hatt-ı müstakim, hatt-ı münhanî, dört
zaviye. Sekiz dıl‘ gibi şeyler 4-7 yaşındaki çocukların hoş­
larına gitmese gerek. Ana mekteplerinin ruhunu teşkil
eden neşe ise ancak çocukların mektep meşguliyetlerin­
de zevk bulmalarıyla temin olunabilir.
İtalyalı Doktor Maria Montessori’nin Çocuk Evleri
(Case dei bambini)’nde çocuk daha iyi inkişaf edebiliyor.
Çünkü Montessori, çocuğa mümkün olduğu kadar çok
hürriyet vermiştir. Onun zevklerine, arzularına müdahale
etmez. İhzar edilmiş vesait içinde çocuğun kendiliğinden

E. Heceleme, yazı, hesap (6-7 yaşındaki çocuklar neşv ü nemasını takip eder. (2)

için). Maamafih ana mekteplerinde program yok, müreb- Ana mektepleri şimdiye kadar bizde tanınmamış ol­
biye vardır. Çocukların maddî ve manevî inkişaf ve duğu cihetle bu müesseseler! idare edecek müreb-
nemalarını temin etmek program işi değil, mürebbiye biyeleri hazırlamak üzere mekteplerde vücuda getirilmiş
işidir. Her yeni şeyde olduğu gibi ana mekteplerinde de değildi. 1330 senesi Dârülmuallimât programı, Dârül-

( b Ayrıca ana mektebi bulunmayan yerlerde beş ve altı yaşındaki çocuklar için mekâtib-i ibtidaiye dahilinde açılan sınıf-ı mahsuslardır.

0 ) Bu müesseseler! daha iyi anlamak için bir günlük meşguliyetine bir göz gezdirelim:
Saat Saat
9 - 10 : Mektebe girmek, selâmlaşmak, temizlik yoklaması, hayat-ı rûzmerreye ait bazı işler, soyunmak, göğüslük­
leri giymek, sınıfı gözden geçirerek intizamsızlıklar varsa tashih etmek, toz varsa almak, bir gün evvelki
vekayii anlatmak, ahlakî nasihatlar, müştereken dua.
10 - 11 : Fikrî temrinler, eşya dersleri, lügat, havas temrinleri.
11 - 11,5 : Basit jimnastik, eğlenceli hareketler, sıra ile yürüyüş, mangalar arasında yüıiiyüş.
11,5 - Öğleye kadar : İstirahat ve kısa bir dua.
Öğleden - 1 ; Serbest oyunlar.
1 - 2 : Mümkün olduğu kadar açık havada oyunlar, hayat-ı rûzmerreye ait işler: Oda temizlemek, toz almak, eşyayı
tanzim etmek, umûmî temizlik yoklaması, mütalâa.
2 - 3 : El işleri, kil işleri ve sair nevi el işleri.
3 - 4 : Mümkün olduğu kadar açık havada müştereken jimnastik ve tegannî, hayvanları ve nebatları ziyaret.
162
muallimâtlara merbut olmak üzere Ana Muallime Mek-
tepleri’nin de programım ihtiva etmektedir. Müddet-i
tedrisiyesi bir seneden ibaret olan bu mekteplerde;
ulûm-ı diniye, ulûm-ı ruh, fenn-i terbiye, Frubel tedrisatı
ve el işlerinin nazarî kısmı, imlâ, kıraat, ulûm-i tabiiye,
hıfzussıhha, hesap, hendese, gına, piyano, tarih-i Os-
manî, coğrafya, terbiye-i diniye, resim gösterilmektedir.
Tatbikatlarını ana muallime mektebine merbut bir ana
mektebinde görürler.
İmlâ ve kıraat dersleriyle meşgul bir hanıma ilm-i
ahvâl-i ruh ve fenn-i terbiyeden bahsetmek oldukça zor
bir iştir. Bilhassa ibtidaî terbiye-i fikriyesini henüz al­
mamış bir hanıma psikoloji ve pedagoji bahislerini haz­
mettirmek ve onu çocukların ahvâl-i ruhiyelerine vâkıf
bir hâle getirmek herhâlde gayr-i mümkün birşeydir.
İnsanın küçüklüğü nisbetinde terbiyesi nazik ve
mühimdir. Meslek ve sanatın ruhuna gayr-ı vâkıf ellerde
sönen o kadar çok çocuklarımız vardır ki, küçüklükte ve
gençlikte aldığı fena ruhî ve bedenî itiyatları iradesiyle
kırmaya muktedir olmayanlar ebediyen o muzır itiyat­
ların netayicini taşımaya mahkûmdurlar. Bundan birinci
derecede şüphesiz onun gençliğini ve çocukluğunu ter­
biye edenler ebeveyn ve mektep mesûldürler.
Küçüklerin ruhları ve bedenleri daha narin ve
seri'ü’t-teessür olmak itibariyle onların terbiyesini deruh­
te edeceklerin herhalde çok büyük bir itina ve ihtimam­
la yetişmiş bulunmaları lâzımdır. Pek muhterem bir
kadın bana demişti ki: “Bir zaman gelecek, mini minileri
idare etmek isteyenlerin mutlaka dârülfünûnlardan yetiş­
miş olmaları icap edecektir. O zaman ise o kadar uzak
değildir.”
Bitmedi.
N â fi A tu f
BÜYÜK HİKAYELER
BABÜRHAN
Muhaniri: Flora Annastil
Mütercimi: Halide Edib
Başı yıl 5, cilt 6, sayı 9 ’dadır.
İhsanüddevle kırmızı gözleri için onları tekdir edi­
yordu.
TÜRK YURDU Sayı 115
-Bir erkek muharebeden gelince, diyordu, başı dar­
belerle sersem, midesi aç ve boştur. Gözyaşı veyahut
gözyaşına benzeyen şeyler onu müteselli edemez. Sen
oğlun için fazla birşey yapamayacağını söylüyorsun kızım
öyle mi? Ben yapabilirim. Ben onu hiddetlendirebilirim.
Ve hiddetlendirdi. O kadar ki, Babür yemekten,
yumuşak kalbi hiddetle gidiyordu.
Ensevgili büyük annesinin cesaretini takdir ediyor­
du. Sevdiği adamın iyiliği için olsa bile ona elem vermek
cidden büyük birşeydi. Ellerini kopararak kendi ken­
disine:
Ben ona eskiden onun için her şeyi yapabileceğimi
söyledimdi. Fakat birşey, birşey yapamıyorum. Böylece
aylar geçti. Hasat geldi, gitti. Mahsurlara imdat ve zahire
gelmedi. Genç, cesur düşmanından biraz korkak Şeybanî
açık müsademeden çekinerek muhasara ile iktifa etti.
Atların yemi bitti. Fakat ot yaprakları, gül ağaçlan, is­
tihkâm olan bahçelerde devam ettikçe toplayıp hayvan­
lara verdiler. Fakat kış rüzgârları bunu da bitirdi. Ve
birkaç atı yaşatabilmek için odun parçalarını yontup ıs­
latıp tuzluyorlardı. Bu sefil yiyecekle atların görünüşü
pek zavallı bir hâlde idi. Fakat Babür’ün atı efendisinin
ekmeğine iştirak ediyordu. Hâlbuki koca kemikli Babür’e
bu büyük fedakârlıktı. Çünkü herkesin yiyecek hissesi
müsavi olduğu gibi her gün de bu hisse azalıyordu. Ölen
atları kestiler. En nihayet sıra kedi ve köpeklere geldi,
ahvâl bu dereceye gelince adamlar, hatta cesurları, birer
birer gece yarısı duvarlardan atlayıp kaçmaya başladılar.
Solgun genç han harp meclisi toplayışında hangi
m utem et, hangi nâmuslu simânın eksik olacağını
düşünüyordu. Eakat kanının son damlasıyla kendi
muvafakat ediyordu. Eskiler bir istihkâmın baş, el ve
ayakla müdafaa edilebilinir olduğunu söylerdi. Yani iyi
kumanda, hariçte bir imdat ümidi, içerde su ve zahire ile
demek isterlerdi. Fakat Babür yemin etmişti ve yeminine
sadık kalacaktı. İsterlerse ötekiler gidebilirlerdi.
Ensevgili’ye:
-Senin, annemin ve büyük annemin selâmetini bir
temin edebilirsem, diyordu. Bir de öteki birkaç kadın
da... Eakat onlar mühim olmadığı için tehlike yok. Şey-
banî’nin ordusu kendisine muti idi. İşte ondan dolayı
kazandı. Âh büyük annemin çapkın Moğolları itaat et­
selerdi! Bir adam öldürünce hemen yağma istiyorlardı.
Sayı 115 TÜRK YURDU
Hâlbuki buhranlı bir dakikada bu ne demektir. Âh şey­
tanlar, şeytanlar.
İşte böylece uzun genç han yalvarır gibi kollarını
açıyordu. Babür daima sinirlerinin son kabiliyeti ile yaşar­
dı. Şimdi de sinirleri bitmek üzere idi.
Hiç de rahat etmiyordu. Gece gündüz bekliyordu.
Geceleri Şeybanî Han karanlığı dehşetlendiren davul ve
boru çaldırmaya başlayınca bu Babür’e ötekilere olduğu
kadar tesir etmedi. Bununla beraber genç han şimdi
karargâhını Âşıklar Mağarası’na yaklaştıran düşmanına
yumruklarını sıkarak Ensevgili’ye diyordu ki:
-Bu doğru değil, doğru ya! Ben de onun yerinde ol­
sam öyle yapardım. Bilirim, belki de yapmazdım. Asabı
son gerginliğini muhafaza ediyordu. O her vakit istih­
kâmın üzerinde elinde oku her canlı şeyi vuruyordu.
Allah’ın bütün dilsiz mahlûklarına son derece müşfik
olan Babür bir gün gözlerinde muzaffer bir lema ile kız
kardeşine:
-Ben bugün soluk, beyazımtrak bir at vurdum.
Hemen düştü, öldü. Âh, bir insan olaydı, diyordu.
Ve Ensevgili sapsarı oluvermişti. Bu ölümden de, her
şeyden fena, bu geniş dünyada her şeyden fena idi.
O gece annesinin yanında kurşunî seher gelinceye
kadar düşündü, düşündü, düşündü ve sonra kalktı
yanında uyuyan annesine baktı.
Evet, hazırladığı planı bir defa tecrübe edebilirdi. Ve
bundan sade kendisi zarar görecekti.
Sonra yine yattı. Başını uyuyan, yumuşak, müşfik
göğsün üstüne koydu. Ve ana kollan uykusunda onun
üzerine sarılarak o yorgun ve bitap uyuyuncaya kadar
onu tuttular. O sabah büyük nenesi ile birkaç saat kapan­
dı. Öğle vakti ihtiyar kadının gözleri kırmızı idi. Fakat
Ensevgili’nin gözleri parlıyordu. Bir defa bir şeye karar
verince gözyaşları neye yarardı.
Akşam fırtınalı idi. Şarkın acı rüzgârı istihkâmların
üstünden geliyor, kör edici toz bulutlarını herkesin
gözüne dolduruyordu. Düşmanlar bile patırtılarını kes­
tiler ve bir çok nöbetçi neferi nöbet yerinde uyuya kaldı.
Aşıklar Mağarası yanındaki kapıyı bekleyen uyudu
mu? Karanlıkta beyazlarıyla geçip Özbek reisinin çadırına
gideni kimse görmedi mi?
163
Yoksa Ensevgili sade bir haber mi gönderdi?
Solgun genç hana gelen ültimatom ertesi gün bir
tesadüf mü idi? Kim bilir! Herhalde ültimatom geldi.
Bu kadar cesur iki düşmanın dost olmamalarına
sebep ne olduğunu Şeybanî yazıyordu. Kimse Semer-
kand padişahının cesaretini inkâr edemezdi. Kendi de
öyle cesur idi. O hâlde niçin dost olmasınlar? Bir izdivaç
sulh için en iyi bir çare idi. Babür hemşiresi Hanzade
Begüm’ü düşmanına Allah’ın emriyle versin. -Zaten zor­
la alacak kadar kuvvetli değil mi idi?- Ve bu sûretle ebedî
bir sulh yapsınlar. Babür çılgın bir hiddetle bağırdı.
-Benim kardeşim mi? Git, git o vahşî haydut Özbek’e
söyle, Zahirüddin Mehmed onun küfvü değil, efen­
disidir.
Bunu söylerken pek güzeldi. Açlıktan donmuş olan
kanı kalbe ve dimağa bir feyezan gibi hücum ediyordu.
Fakat murahhas gittikten sonra hâlâ kendine sadık kal­
mış ve açlıktan bitik bir hâlde olan endişeli simâların acı
ye’sini görünce hareme gidiyor, sükûnet içinde başını
kollarına dayıyor ve bir kadının haysiyetini, saadetini ve
kalbini pek az ehemmiyetli addeden bu sakallı beylerin
yerine kendisini koymaya çalışıyordu.
Elbet muvafakat edemezdi. Fakat muvafakat ede­
memesi de şâyân-ı esefti.
Böyle yorgun ve bitap otururken Ensevgili de geldi.
Güzel başını kardeşinin omuzuna dayadı, oturdu.
-Babür, dedi. Ben haber aldım. Gel konuşalım. Tıpkı
eski günlerdeki gibi, zavallı elini ver tutayım, her vakit ne
iyi dosttuk, değil mi Babür?
Her kelimesinin uyandırdığı yaşlara rağmen ses
sakin ve kavî idi.
-Bundan bahsetme kardeş. Muvafakat edemem,
dedi. Ses boğuk ve kesikti. Benim bu kadar âdi ol­
duğumu düşüneni yumrukla yere sermek isterim.
Ensevgili bir saniye çekildi. Sonra dedi ki:
-Birçok adamlara bu çok tabiî gelir. Bunun sana ne
kadar azîm bir faydası olduğunu düşünmelisin.
-Düşünmeyeceğim, diye haykırdı. Zorla birşey yap­
mayacağım. Ben Babür kendi başıma neticeden mesu­
lüm.
164 TÜRK YURDU
Ve kardeşini müteheyyic fakat bir iki güne kadar
meseleyi tekrar etmek niyetinde sabit bıraktı. Açlık gün­
lerinde bir iki günün azîm manası vardı. O kadar ki, kız
şiddet ve kat’iyyetle söylüyordu:
-Babür, azametinle ananı öldürecek misin? Dinle,
çok zaman evveli sana senin için her şeyi yapabilirim
demedim mi?
-Evet, ben de senden birşey istemeyeceğimi söy-
ledimdi.
Fakat kardeşinin ateşin cevabını dinlemeden devam
etti:
-Şimdi seni kurtarmak hakkını benden alıyor musun?
Benim o kadar az mesut olduğum şeyler var! Kalbimin
aşk için ölü olduğunu biliyorsun. Bu adam -bu Şeybanî-
0 kadar fena değil. Ben, ben fena olmadığını söylüyorum.
Kardeşim, kadınlar muhabbetleri için nelere katlanmaz­
lar! Eğer bu iş fena neticelenirse ninem beni nikâhsız da
alabileceğini söylüyor. O hâlde o kadar fena değil.
Babür sövdü,
-O da, ninem de benim aleyhime ha! Fakat kalbinde
ihtiyar kadının haklı olduğunu, izdivaç teklif eden Şey-
banî’nin iyi bir sûrette hareket ettiğini hissediyordu.
-Olamaz, istemem, diye haykırdı. Seni de kendimi de
daha evvel öldürmeyi tercih ederim.
Kız sadece:
-Sen hepimizi öldüreceksin, dedi. Sonra hıçkırarak
boynuna atıldı.
-Benim hatırım için Babür, yapabileceğim hiçbir şey
yok. Bırak bunu yapayım.
Babür’ün yanaklarından yaşlar akıyordu. Kardeşini
tamamen anlamıştı. Fakat yine başını salladı, çekildi.
Bitmedi.
MATBUAT
"MUALLİM" VE "HANDE"
Şeker Bayramı matbuatımıza iki hediye getirdi: Mual­
lim ve Hande. Kimse inkâr edemez ki, Muallim’e çok
muhtacız. Fakat Hande’ye ihtiyacımızın daha az ol­
duğunu kim iddia edebilir?
Sayı 115
Muallim’in şöyle bir kıyafetine bakınca Türkçülerden
olduğu derhal seçilir. Bizim Yurtla aynı aileden. Serlevha
rika olsa, belki daha uygun düşerdi. Muhteviyatı dolgun,
sağlam, faydalı niyete dair birkaç sözü pek hoş, müteşeb­
bislerin, muharrirlerin ciddiliklerini gösteriyor. Ticaret
kastıyla çıkan mecmua mukaddimelerinin reklâmcılığı
yok. Niyetini pek mütevaziyâne anlatıyor: muallim, ken­
disini alıp okuyanlara birşey öğretm ek iddiasını
taşımıyor, diyor... O, ancak terbiye ve tedris âleminde
yaşayanların fikirlerine, arzu ve niyetlerine bir makes ol­
mak hizmetini görmek şerefiyle iktifa edecektir. Tam bir
hüsn-i niyet! Daha aşağıda makes olmak fikri tahlil ve
izah edilmiştir: Memleketin her tarafına dağılmış mual­
limler, vazifelerini ifâ ederken tuttukları usûlleri, bu usûl­
lerin tatbikinden çıkan neticeleri, mesleklerine ait her
türlü müşahede ve tecrübeleri yazacaklar. Muallim’in
sahifeleri, muallimlerin fikir ve mütalâalarının mübadele­
si, müzakeresi, münakaşası sahası olacak. Fikirler yan
yana gelerek bazan çarpışarak toplanacak, birleşecek,
taazzuv edecek, mütecanis olacak. Bu gaye pek maslub
ve çok müfittir. Çünkü milletlerin bu hayat âlemindeki
muvaffakiyetlerinin birinci esası toplulukta, tecanüstedir.
Sonra Muallim terbiye ve tedris âlernine ait hadiseleri de
günü gününe takip edip en mühimlerini seçerek karile­
rine bildirecek.
Biz öteden beri, ceridelerimizin, mecmualarımızın
cansızlığından şikâyet eder dumruz: Matbuatımızın muh­
teviyatı ekseriyetle yaşamaz. Zira hayattan, hayatımızdan
alınmamıştır. Alınsa da içinde hayat yoktur. İçtimaî, hatta
siyasî hayatımızın hakikî safhaları yazılarımızda görün­
mez. Hakikî cereyanları yazılarımızda telâkkî veya
tesadüm etmez... Daha ileri giderek hakikî ihtiras­
larımızın bile matbuatımızdan istiknahı pek zordur, diye­
biliriz. Gazetelerimiz, ekseriya cansız haberlerin, sırf laf­
tan ibaret makalelerin küfesi gibidir. Mecmualarımızı
başka memleketlerin sönük levhalarıyla başka adamların
fikir, ihtiras ve ihtisaslarının kuvvetsiz aks-i sadâları ve bir
sürü tercüm eler doldurur. Biz, Türk Yurdu’nda
vatanımızın, yurdumuzun yaşayışını söyleyen canlı ses­
ler, hatta feryatlar işitmek, işittirmek çok istedik. Mem­
lekette yaşamış, memleketi görmüş, memleketi duymuş
sandığımız herkese bunun için, birkaç defa yalvardık.
Fakat itiraf ederiz ki, pek az muvaffak olduk. Yazan­
larımızın çoğu söz ve fikir tercümesini, hayatı tercüme
etmekten çok kolay buluyor ve ona meylediyor. Tan­
Sayı 115 TÜRK YURDU
rı’dan dileriz ki, kardeşimiz Muallim bu işte bizden daha
talihli olsun, memleketin her tarafına dağılan muallimler
evvelen ona yazsınlar. Saniyen, yazdıkları İsviçre veya
Fransa mekteplerinde yapılan tecrübelerin kendilerine
mal edilerek ifadesinden ibaret de kalmasın,.,
Muallim mukaddimesinin iddiasız edâsı, sade ve tat­
lı Üslûbu, bütün ciddî neşriyata Örnek olacak gibidir. An­
cak bir terkip, muallimîn ordusu terkibi o edanın, o üs­
lûbun âhengini bozuyor gibi. Muallimîn ordusu pek tum­
turaklı, pek kemalce, pek 25-26 edebiyatını hatırlatan bir
tabir... Neden her şeyi kendi ismiyle söylememeli, neden
sadece muallimler demeli? Acaba, Osmanlı Türkçesini en
çok bozan, yabancı lügatlardan, ecnebî terkiplerden
ziyade böyle şişman, müteazzım ve kof tabirler merakı
değil midir?
Muallim, mukaddimedeki esaslardan bazılarına ilk
sayısında sadık kakmamış. Zaten kalamazdı ki: “Kendisi­
ni alıp okuyanlara birşey öğretmek iddiasını taşımamak”
nasıl mümkün olur? Birinci ve ikinci makaleler, kendile­
rini alıp okuyanlara birşey değil, birkaç şey öğretmek id­
diasını pekâlâ taşıyorlar. Fakat bu iki makale ile Mual-
lim’in bir münakaşa sahası olacağına dair vâdinin bariz
bir misalini de görmüş oluyoruz: Millî Terbiye muharri­
riyle Asrımızın Terbiye Gayeleri muharriri birbirine pek
zıt iki davayı ortaya atıyorlar.
Millî Terbiye makalesinin muharriri her milletin me­
deniyetinde bir hususiyet olduğunu ve bu hususiyetin
her hangi bir zamanda, meselâ 14’üncü asr-ı hicrî ortala­
rında, o milliyetin yaşayan dinî, ahlâkî, lisânî, bedîî, hukû-
kî, İktisadî, ilh... müessesâtında tecellî ettiğini ve terbiye­
nin millî olması için bu müessesâta uygun gelmesi icap
eylediğini söylemek istiyor. Mebhus müessesâtın neden
ibaret olduğunu muharririn dediğine göre, “Ancak içti­
maiyatın İlmî usûlüyle millî harsı” keşfettikten sonra an­
layabileceğiz. Anladıktan sonra da millî terbiyenin “kat‘î
bir sûrette” esaslarını koruyabileceğiz.. Demek millî ter­
biyenin esasları henüz İlmî ve kati bir sûrette malûmu­
muz değildir.
Asrımızın Terbiye Gayeleri muharriri ise maküs bir
fikirdedir: Milletin muayyen bir zamana mahsus, ayrı bir
terbiye gayesi olamaz. “Her asır gibi yirminci asrın da
(Ondördüncü asrın değil!) terbiye gayeleri var. Hatta Yir­
minci asırda yaşayan her cemiyetin (Meselâ Türk
cemiyetinin) asır nâmına gaye temsil etmeye bile hakkı
165
yoktur. Çünkü asırlar sahiplerinindir. Asırların sahipleri
daima en kavî, en medenî olan milletlerdir.” Meselâ yir­
minci asrın sahipleri en kavî ve en medenî olan Almanlar,
İngilizler ve Amerikalılardır. Biz daha az kavî, daha az
medenî olan kavimler onların gayelerini benimsemeliyiz.
Çünkü asrın terbiye gayeleri bu milletlerin gayelerinde
gizlidir.”
Bu asrın terbiye gayesini aramaya taramaya lüzum
yoktur. O artık taayyün etmiştir: “Çocukları müstahsil
yetiştirmek”, “Kazanıcı, çıkarıcı eller, kafalar yaratmak...”
İşte yirminci asırda yaşayan milletlerin İngiliz, Alman,
Rus, Türk kim olursa olsun bütün milletlerin terbiyesin­
de parlak gaye bundan ibarettir. Asırların pedagojisi, is­
tihsal pedagojisidir. İstihsal pedagojisinin netayicinden
biri ferdiyetçiliktir. Yirminci asırda terbiye ferdin
tamamiyet-i hayatını haykırarak istiyor: “Bedende, zihin­
de hayat, bu hayatta tamamiyet, bu tamamiyette aza-
miyet, işte asrın gayesi!” muharririn bu son mütalâaların­
dan anlıyoruz ki, onun nazarında yirminci asrın sahibi bil­
hassa Anglo-Saksonlardır. Amerika pedagogları gibi o da
ferdin azamî inkişafını, terbiye ve talimin gayesi telâkkî
ediyor. Ferdin azamî inkişafı ile “korku ve inkiyad” bir
araya gelemez. Terbiye sahasından “hayvani inkiyad, kör
itaat kovulmalıdır.” “Yirminci asır terbiyede korku,
dayak, açlık ve zahmet yerine ikna, ispat, akıl ve vicdanı
koyuyor ve “Yaşa!” diyor.”
Ferdiyetçilik meselesinde Asrımızın Terbiye Gayeleri
makalesiyle Millî Terbiye makalesi arasında sarih bir tezat
yoktur. Millî terbiyede esas ve gaye millî harsın keşfine
talik edilmiştir. Fakat fazıl müderrislerin başka yazdıkları­
nı tahattur ve onlardan istiâne edersek hiç korkmadan
birincisine “Cemaatçi”, İkincisine “Ferdiyetçi” diyebiliriz.
Birincisi Alman teşkilât-ı içtimaiyesine, Alman nazariyat-ı
siyasiyesine taraftardır. İkincisi ise, Anglo-Sakson terbiye­
sine meftundur. Bu son müşahede bizi maalesef “Asırla­
rın Sahibi” nazariyesine hak verdirecek bir vâdiye sevke-
diyor...
Muallimin diğer makaleleri daha mahdut ve tatbikî
meselelerden bâhis olduğu için onların tahlilinden sarf-ı
nazar ediyoruz. Ancak Tabiat Terbiyesinden makalesinde
-ki, pek nâfi olduğunu derhal söyleyelim- memleketimiz­
de mebzul olan denizlerden, çöllerden hemen hiç bah-
solunmadığı hâlde binnisbe daha az olan ormanlara çok
yer verilmiştir. Bunda acaba tesirat-ı hariciye var mıdır?
166 TÜRK YURDU
Az çok okuyanlar bilirler ki, kıymeti ve ehemmiyeti
olan eserler tenkit olunur. Hatta bazı lisanlarda bir eserin
kıymetsizliğini ifade etmek üzere “Tenkide değmez.”
derler. Sahifeleri pek mahdut olan Türk Yurdu’nda Mual­
lim in tenkidine bu kadar yer ayırışımız ona verdiğimiz
ehemmiyetin derecesini gösterir. Muallim şimdiye kadar
memleketimizde çıkan talim ve terbiye risalelerinin
iyilerindendir. Niyeti itibariyle en iyilerinden de diyebili­
riz. Kendisine uzun ömür ve tam muvaffakiyet diliyoruz.
Mizah gazeteleri terakkinin kıymetli âmillerindendir.
Müstaid ve serbest bir kurşun kalemle resmolunan bir iki
karikatür, birkaç uzun ve beliğ makaleden fazla tesir gös­
terir. Hürriyet-i matbuat ilânından beri İstanbul’da galiba
bir iki, vilâyet merkezinde de üç beş mizah gazetesi çık­
tıydı. Çok teessüf olunur ki, bunların hepsi yalnız siyaset­
le ve hatta yalnız gündelik siyasetle uğraştılar, durdular.
Gördükleri, gösterdikleri ufuk gayet dardı. Maişetimizin
her köşesinde yakalanıp alay edilecek binlerce mevzu
varken kabine ve mebusandan dışarı çıkamadılar! Niçin?
Çünkü, diyorlardı, karilerimiz böyle istiyor. Yok, karile­
rinden ziyade kendilerinin kalemleri, fırçaları böyle isti­
yordu. Tuttukları yol doğru değildi. Hepsini uçuruma gö­
türdü. Yuvarlandılar ve çıkamadılar...
Nihayet Hande çıktı. Hande’nin doğduğu an, uğurlu
bir saatti: Herkes oruca hitam veren sevinçli şeker bay­
ram namazını kılıp yüzlerinde hafif bir hande, yekdiğer-
lerini tebrik ederken müvezziler bütün İstanbul’a Hande
dağıtıyorlardı. Fakat zamanımız pek maddîdir: Eşref saat­
te tevellüd kifayet etmez, yaşamayı da bilmek lâzımdır...
İlk âdem çiftiyle tecellî edip şimdiye kadar yaşayan
fakat hep genç kalan koca Hande bu mini mini yav­
rusunu karilerine takdim ederken, ona bir hayli baba
nasihatları veriyor. Evamir-i aşereyi müteahhirîn yalnız
bir emirde toplu gördükleri gibi biz de bu satırları bir
öğütte sıkıştırılmış bulabiliriz:
“Sakın gülünç olma, güldürücü ol!”
Sonra yaşayan hande bize dönüyor ve “Hande’nin
tılsımlı aynasına gözlerinizi dikiniz!” diyor. Emrini tuttuk,
gözlerimizi diktik, hayli zaman diktik. Lâkin doğrusu, çok
gülmedik. Hande isim babasının nasihatim iyi tutmuş,
gülünç olmamış, gülünç olmak korkusuyla olacak, gül­
dürücü de olamamış...
Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf
Sayı 115
Bir sual: Mizah gazetelerinin mutlaka bilingue olması
bir kanun-ı İçtimaî midir? “Kalem” ve “Cem”in Eransız-
caları vardı. Hande’nin de Almancası. Resim, derler ki,
müşterek bir dildir. Tıpkı Esperanto ve Volapuk gibi. Yal­
nız Hulusi Efendi resimleri bu kaidenin istisnası olsa
gerek. Bazan karikatürlerin altına birşey yazmazlar. Bizde
resimli gazeteler, resimlerinin yalnız Türkçe izahının bile
galiba kifayet etmeyeceğini zannediyorlar? Lâkin kaç dil­
le tercüme olunursa olunsun resim kendini anlatmamak-
ta inat etti mi, nafile! Meselâ göğsü bağrı açık bir Alman
Bahriye neferinin başına şilik fes giydirip de eline bir tır­
pan verdikten sonra üstüne altına Türk Gençliği dersek
de Die Turkische jugende dersek de. La jeunesse Turque
dersek de Türk’ü bir türlü bulamayız vesselâm.
“Fiske ve Çimdik”te tesadüf ettiğimiz bir iki gayr-i
mesut misal neden itiraf etmeyelim, bize fiske ve çimdik
gibi gelmedi, yumruk gibi geldi...
5.
TÜRKLÜK ŞUUNU
Savaşın İkinci Yıldönüşü ve Bayram- Ramazan
bitti. Bayram geçti... Hayat ve memat mücadelesinde tec­
rübe ile geçirmiş olduğumuz bu iki yıl bize iman, ümit ve
azîm vermek hususunda çok müessir oldu. Bizim
imanımızı te’kid, ümidimizi teyid, azmimizi teşdid ede­
cek büyük teşebbüslerimiz, azîm muvaffakiyetlerimiz
ekserisi bu iki sene içinde vukua geldi. Bunun için öksüz
yavrulara, yoksul ellere, arkadaşsız dul ve nişanlılara
bakıp kalplerimiz acırken bize iman, ümit ve azîm veren
teşebbüslerimize, muvaffakiyetlerimize, hayat için gös­
terdiğimiz istidada bakarak sevinmek, gözlerimizi daha
parlak muzafferiyetlere, galip sulhlara dikmek lâzımdır.
Türkün iman ve ümidi, gösterdiği azm ü sebatı bunları
yetiştirecektir.
Tanburî Cemil Beyin Vefatı- Osmanlı musiki üs­
tatlarından Tanburî Cemil Bey irtihal etti. Cemil Bey, yal­
nız Osmanlılığın değil, hatta şarkın büyük bir musiki-şi-
nası idi. Türkler arasında yetişen çok istidatlı, nadir sa­
natkârlardandı. Henüz kırk üç yaşlarında olduğu hâlde
vefatı zayiattandır. Türk Yurdu keder görmüş ailesine ve
Osmanlı Türk sanatı âlemine beyan-ı taziyet eder.
“K ader” Matbaası
 j'iJLjJlo- Jals i] y
m m ^ ^

T ûkk M kvü
Tur£leritt Taidesitıe Calıstr

YIL: 4 0AYI: 116 (16 Ağustos 1332-31 Ağustos 1916)

û d e ^ ^ ^ (C c 't ç c d d 'i

Edebiyat: Gülnuş Sultan / H alid e Edib

Nazire / Fazd A h m ed

Dilimiz: Edebiyatımıza Dair / H ü se y in C ahid

Terbiye: M aarifimiz H akkında (4) / N âfi A tu f

Dünyasında: Nemçe ve İran'da Osmanlı Orduları / S.A.

Türklük Şuûnu: Tevfik Eikrefin İrtihalinin Yıldönümü-

Ü sküdafda Türk Ocağı-Genç DernekleriMekteb-i Bahriye-i

Şahânenin Islâhı-Türkistan ve Sibirya Türklerinin Askerliği /

Vefeyât: Ömer N aci’nin Vefeyâtı

Sayı 116 TÜRK YURDU
TÜRK yURDU
Türklerinfâidesine çalışır
EDEBİYAT
GÜLNÛŞ SULTAN
Azîm bir divan odasıydı. Odanın üç tarafında birbiri­
ni temadi eden alçak al atlas sedirler, pencerelerde aynı
renkte saçaklı kalın perdeler vardı. Yere mavi zeminli ka­
lın yekpare bir halı serilmiş, altın ve mavi işlemeli tavan­
dan billûr büyük bir avize asılmıştı. Aynı altın ve mavi iş­
lemeli duvarlar Rüstem Paşa’nın -bilhassa İtalya’dan ge­
tirtilmiş büyük ressamların tersim ettiği- kavuklarında
ekseri üç tuğ olan körüklü, derin ve sert gözlü, ciddî ve
âmir yüzlü ecdadının resimleriyle süslenmişti. Sedirsiz
boş duvarların arkasında pembe mermerlerle işlenilmiş
bir şömine, yanında da çifte açılır oymalı ceviz oda kapı­
sı vardı.
Konakta yemek yenmişti. Rüstem Paşa zât-ı şaha­
nenin vüzeraya verdiği bir ziyafetten henüz avdet et­
memişti.
Gece saz gecesiydi. Sultan efendinin sazendeleri,
hanendeleri bu gece paşaya ve sultana büyük bir eğlenti,
bir muzıka ziyafeti hazırlıyorlardı.
Şöminenin önüne sazendelerin küçük yer minder­
lerini sermek için sultan efendiden izin almaya gelen
hazinedar usta sultanın şahane kaşlarının yüksek in­
hinalarının derin bir düşünceye delâlet ettiğini bildiğin­
den hürmetkâr ve sakin ellerini kavuşturmuş gözleri yer­
de bekliyordu. Fakat sultanı kolları arasında büyütmüş
olan bu ihtiyar Çerkeş’in yanak kemikleri içine gömülen
derin, siyah, küçük gözleri bakmadan her şeyi görüyor­
du. Elli mumun pırıldadığı ve bu renk ve güzellik ahengi
169
Onbeş günde bir çıkar
ortasında yeşil, uzun etekleriyle dolaşan bülent, sarışın
sultan, giranbaha zümrütlerle süslenen tabiî altın tacı al­
tındaki biçimli başıyla iki atılmaya müheyya yay gibi yük­
selen kumral kaşların resmedildiği beyaz alnı ile, uzun
beyaz boynuna, ince beyaz bileklerine hatta kadife terlik­
lerine kadar yapılan zümrütlerden parlak zümrüt göz­
leriyle derin derin düşünüyordu. Gülnûş Sultan
düşünürken mutlak böyle dolaşırdı.
Onu ihtiyar hazinedar bakmadan sultanın küçük
ayaklarının kıvrılarak takip eden entarisinin üç eteğinde
de hissediyordu. Şalvarının üstünden beline kaldırdığı iki
yan etekleri de belinden yanlarına düşmüş arka eteğiyle
beraber sultanın zarif ve edâlı bir yılan gibi kımıldayan
uzun beyaz vücudunu itmam eden sihirli birer kuyruk
gibi kıvrılarak gidip geliyorlardı.
Gülnûş Sultan Şahbabasının en sevgili çocuğu idi.
Gülnûş Sultan bütün Âl-i Osman ailesinin hatta şehzâde-
lerin aklına, vakarına, şiddetine hürmetle, hayretle bak­
tıkları bir genç sultandı. Gülnûş Sultan küçük parmağını
kaldırıp emir verebildiği ilk andan beri bütün etrafına is­
tediğini yaptırmıştı. Şimdi de hayatta kendine yegâne eş,
hayatta kendinin de yegâne dinleyeceği kocasına bütün
esasatına mugayir bir iş yaptırmayı kuruyordu.
Rüstem Paşa uzun asırlardan beri padişahın yanında
daima şerefine, servetine, ismine ve şaşaasına ilâve
ederek pâyidar olan eski bir ailenin son çocuğu idi. O
bütün bu meziyetlerine Tanzimatın müjdecisi olan bir
170 TÜRK YURDU
devrin birkaç müstesna ruhta ve dimağdaki kabiliyet ve
zenginliğini ilâve etmişti. O Selim-i Sâlis’in şahsıyla
uyanıp da şahsiyetlerde inkişaf eden garbın âdetlerine
hasıl olan temayülü pek şiddetle ve esaslı bir sûrette his­
setmişti, Rüstem Paşa devrinin parmakla gösterilecek
kadar garp medeniyetine aşina olanlardan en mümtazı
idi. Dürüst ve asil zevki onun aile ocağını garbın ucuz eş­
yasından sıyanet etmiş, zahirî hayatında ve zevklerinde
Türk kalmıştı. Onda Garp fikrinin en şiddetle hüküm
sürdüğü nokta itiyadâtında bilhassa kadına karşı nokta-i
nazarında idi. Şiddet ve taassubu bilhassa saray ve konak­
ları istilâ eden çok evlilik ve odalık modasıyla kadına sırf
zevk ve haz oyuncağı diye bakışa karşı çevirmişti.
Şuuruna sahip olduğu günden beri duvarlarda sert bakış­
lı paşa ecdadı nasıl odalıklar ve kadınlar içinde yaşamayı
irade edinmişlerse oda hayatında bir tek kadından baş­
kasına bakmamayı irade edinmişti. Babasının bütün
cariyelerini, sultanın bütün kadın maiyyetini evinin eş­
yasından fazla görmemişti.
Zamanının en güzel ve en hâkim bir kadın sultanıyla
evlenmesi de taassup derecesine varan kararını icra-ı tes­
hil etmişti. Sultan o kadar onun fikir arkadaşı, o kadar
bütün asil zevkini tatmin edecek güzel ve yüksekti ki!
Yalnız çok anud, çok hâkim, çok kadirdi. O sultanın be­
yaz altında iki sarışın hattın yükseldiği zamanlar bütün
ecdadının bir kadın karşısında duymadığı korku lerzesini
cümle-i asabiyesinde duyardı. Çok zaman esasatını mu­
hafaza, eski kılıç kahramanlığına muadil bir kahramanlık
olduğunu Gülnûş Sultan’a anlatmak için zahmet çekmiş­
ti. Fakat on senelik bir izdivaçtan sonra yine en birbirinin
küfüvvü, en birbirine muhabbetli ve kibar çift şüphesiz
onlardı. Fakat hayatlarında bir eksiklik, senelerle artan
endişe veren bin noksan vardı.
İşte Gülnûş Sultan da hazinedar ustanın girdiğini
duymayacak kadar dalgın ve şedit dolaşırken bu noksanı
düşünüyordu. Gülnûş Sultanla Rüstem Paşa’nın çocuk­
ları olmamıştı. Gülnûş Sultan’ın çocuğu olamayacağı an­
laşıldıktan sonra her şey, herkes Rüstem Paşa’yı §an ve
şerefini, ismini ve servetini bırakacak bir varis edinmeye
sevkediyorlardı. Hâlbuki Rüstem Paşa herkese hatta
Gülnûş Sultan’a bile bu işte boyun eğmemiş, sert ve kavî
çocuksuz ölmeye karar vermişti. Paşa’nın bu kararıyla içi
çok sevinmiş olan sultan şimdi artık bu kararı bozdur­
mak mecburiyetinde bulunuyordu. Bir defa ailesi arasın­
Sayı 116
da gülünç oluyordu. Ne için olursa olsun Rüstem Paşa’ya
yaptıramayacağı birşey mevcut olduğu başka saraylarda
söylenmişti. Amcazadesi Nurbanu Sultan açıktan açığa
gülüvermişti. Sonra en nihayet zat-ı şahane onu çağırmış,
Rüstem Paşa’ya halâyıklarından birini vermesini irade et­
mişti. Ve bugün aynı iradeyi Rüstem Paşa’ya tebliğ ede­
cekti. Sultan böyle bir irade alan Rüstem Paşa’ya karşı
içinde fırtına, tecessüs hatta ilk aşka benzer birşeyler his­
sediyordu. Ya mümanaat eder de gazaba uğrarsa! Beyaz
göğsü altında pek az zamanlar atmış olan kalbi olanca
kuvvetiyle buna karşı çırpınıyordu. Ya kabul ederse! Bu
fikrin karşısında hadid ve yılankavi vaz’larla vücudu salla­
narak divan odasının mavi halısı üzerinde yürüyor, yürü­
yordu.
. Nihayet zümrüt tacı altından sarı saçlarının dibinden
süzülen bir terle gitti, kırmızı atlas sedirin tâ ortasına
oturdu. Alnı hâlâ buruşuk, kaşları hâlâ kalkıktı. Kuvvetli
burnunun açık kanatları titriyordu. Kırmızı dudaklar yal­
nız garip ve hâkim bir tebessümle kımıldıyor, yeşil göz­
leri elli mumun inikâsıyla pırıldıyordu. Hazinedar usta
biraz cesaret alarak başladı:
-Arslanım!
-Dadı sen misin, ne var?
-Sazendeler için minderleri getirsinler mi? Paşa efen­
di şimdi gelir.
-Getiriniz, paşanın koltuğunu da!
Uzun etekleri bellerine iliştirilmiş, sivri uçlu terlikleri
üzerinde mütemevvic ve çalak peri alayı gibi halayıklar
şöminenin önüne küçük minderler diziyor, bir kısmı da
Paşa’nın yaldızlı büyük koltuğunu getiriyordu.
Çok sürmeden pembe canfes şalvarları, beyaz tül
gömlekleri üzerinde yine pembe uzun entarileri, hotuz-
ları, hotuzları üstünde pırıldayan elmasları ile ellerinde
sadefle işlenmiş defleri, sazları, rübabları hanendeler ve
sazendeler geldiler. Gülnûş Sultan’ı derin bir ihtiramla
selâmladıktan sonra yerlerine iliştiler ve sazlarının akort­
larını hazırladılar. Gülnûş Sultan’ın ağır ve uzak bir işare­
tiyle hemen fasıllarına başladılar.
Rüstem Paşa’nın geldiğini haber veren harem ağası
ceviz kapıların ikisini de ardına kadar açtığı vakit saz takı­
mı “evc-ârâ” faslının ortasında idi. Sultan harem ağasının
geldiğini işitmiş, halâyıkların yanında paşaya kıyam ettiği
Sayı 116 TÜRK YURDU
anlaşılmasın diye daha evvel ayağa kalkmıştı. Paşa Kaplan
Ağa’nın arkasında girerken gülgûn canfeslerin cazip bir
hışıltısı ile kızlar dizildi. Paşayı selâmladılar. Paşa Gülnûş
Sultan’ın önünde yerlere kadar eğilerek ubudiyetkâr bir
temennâdan sonra koltuğuna oturdu. Sultan yine işareti­
ni verdi. Saz başladı ve bu iki kişi odadan, sazdan, ziya­
dan bütün dünyadan uzak birbirleriyle karşı karşıya kal­
dılar.
Rüstem Paşa’nın tepesi geniş, uzun püsküllü Mah­
mudiye fesi altında yüksek alnının endişe hatları vardı.
Derin siyah gözleri biraz bulutlu, kesik bıyıkları ile beyaz
dişli kuvvetli ağzı biraz düşüktü. Esmer yanakları azıcık
sararmış görünüyordu. Gülnûş Sultan’ın pek dakik ve acı
bir ısrarla araştırdığı bu başın bu akşamki düşüklüğü al­
tında omuzlarının duvardaki ecdadının salâbet-i gururu
kadar kavî bir gururu vardı. Sütresinin üstüne doğru
bütün boynunu saran siyah yumuşak ipek bağ her vakit-
ki sanatkâr hatlarını muhafaza ediyordu.
Paşa her zamanki vakur nezaketi ve resmiyeti ile
Gülnûş Sultan’ın hatırını sorarken siyah gözleri biraz
mütecessis biraz da korkak bir ateşle Gülnûş Sultan’ı ted-
kik ediyordu.
Esmer, asil ellerini dizleri üstüne koyarak sultanın
pek alışık olduğu samimî ve açık tavrıyla hemen söze
başladı.
-Efendimiz bugün beni huzurlarına çağırdılar. Ve
biraz garip bir irade tebliğ ettiler...
-Niçin susuyorsunuz paşa?
-Şevketmeab efendimizin bu kadar hususî ve şahsî
bir mesele ile alâkadar olacağını zannetmiyordum.
-Siz ne cevap verdiniz?
-Sultan efendi hazretleriyle bu mesele üzerine müza­
kere etmek için müsaade-i seniyelerini istirham ettim.
-Efendimiz buna karşı ne buyurdular?
-Sultan efendimize de aynı iradenin tebliğ edildiğini
ve meselenin karar verilmiş ve bitmiş olduğunu söy­
lediler. Tabiî ayaklarını öperek çıktım. Eakat bu iradeye
sebep acep nedir?
-Ne mi? Paşa, bilmiyor musunuz? Sizin gibi nâmdar
ve şerefli bir ailenin son çocuğu ve benim gibi Âl-i Os­
man’ın şanlı bir kızı evlâtsız ve varissiz olabilir mi?
171
-Sultan efendimiz tabiî bir halâyıkın çocuğu ken­
dilerinin olmayacağını tahmin ederler...
Rüstem Paşa’nın sararmış yanaklarına yavaş yavaş
kan çıkıyordu. Kendisi bütün yeni gelen garp efkârına
rağmen vezirlerin başı henüz cellât satırından masun ol­
madığını bildiğinden padişahtan bu garip iradeyi telâkkî
edince bütün esasâtının isyanına rağmen mümanaat ede­
memişti. Eakat karısı! On sene bütün mevcudiyeti ile
bağlandığı bu güzel kadın nasıl oluyor da sırf kemikleri
çürüdükten sonra fani eşyaların, adi altınların varisi olsun
diye onu başka kadının kolları arasına atabiliyordu. Asır­
larca saraylarda hüküm süren odalık âdeti bu müstesna
kadını da kadınlığından tecrit mi etmişti?
Gülnûş Sultan’ın sarışın yanakları vezir sofralarının
en mutena şarapları gibi yanıyor, gözleri sihirli bir pırıltı
ile Rüstem Paşa’yı deliyordu. Eakat şimdi resmiyeti bırak­
mış, daha kadın ve insan ihtirasıyla söylüyordu.
-Dinle paşa! Bu çocuksuzluk, bu kısırlık zaten bütün
hayatımı zehirleyen birşey. Saray hergün benimle eğleni­
yor. Nurbanu Sultan bunu her yerde söylüyor. Kardeşle­
rimin, amcalarımın ziyafetlerinde, sazlarında taçlı başlar­
dan birbirine benim bu kusurumu teşhir ederek giden
bir fısıltı var ki, beni yakıp bitiriyor. Sizin bana okuduğu­
nuz kitaplarda, sözlerinizde sultanların, zevcelerin raki-
besi olmamalı fikri güzel, bunu seviyorum. Sizi de seviyo­
rum. Eakat ben mutlak ana olmak istiyorum. Mutlak mut­
lak!
-Eakat halâyıkınızın çocuğu ile kabil mi?
-Kabil paşa! Ben düşündüm. Nurbanu Sultan’ı,
bütün sarayı hayrete düşürecek, benim kadınlık mev-
kiimi düzeltecek bir fikir buldum...
Gülnûş’un yeşil gözleri şimdi sarı yüzüne kakılmış iki
zümrüt yıldız gibi parlıyordu. Nefesi kesik, devam etti:
-Size benim cariyem Târândil’i vereceğim. Eakat
durunuz, bundan kimsenin haberi olmayacak. Yalnız siz,
ben, hazinedar usta bilecek. Sonra o gebe olur olmaz
ben de olacağım.
-Nasıl anlamıyorum?
-Dinleyiniz. Târândil gebe olur olmaz kimse
gebeliğini hissetmeden hususî bir eve çıkaracağız. Aynı
zamanda benim de gebe olduğumu saraya ilân edeceğiz.
Târândil doğurunca çocuğu alınıp gizlice saraya getirile­
172 TÜRK YURDU
cek, O çocuğu ben doğurmuş olacağım. Merak et­
meyiniz, bunlar büyük bir maharetle idare edilecek...
Rüstem Paşa acı bir tebessümle saray hayatının Gül-
nûş’a yaptıracağı bu garip ve isimsiz cinayeti düşünüyor­
du. Ağır ağır:
-Ya Târândil, o ne diyecek?
-O mu? O hiçbirşey söylemeyecek. Onu zaten sükû-
tü, hilmiyeti, itaati için intihap ettim. Emin olunuz, onu
ben öldürsem sadık büyük gözlerinde bir damla yaş, bir
serzeniş görünmeden gözlerini kapar. Fakat siz muvafa­
kat etmiyor musunuz? Niçin? Esasatınızı yine muhafaza
etmiş olacaksınız. Küçük, cılız TârândÜ’i sevmeyeceksi­
niz. Benim sarayda alnım yükselecek. Nurbanü çocuğum
olduğunu görecek ve Târândil’i de zengin yapacağız. Gü­
zel ve zengin bir kocaya vereceğiz.
Rüstem Paşa’nın gözlerindeki acı hayret henüz zail
olmamıştı. O şimdi yaptığı şeyin bir cinayet olduğunu
fark edememesinden, fark edemeyecek kadar an’anesi-
nin, mazisinin esiri olmasından dolayı Gülnûş’a bir gayz
duyuyordu. Arkada minderleri üzerinde çalıp söyleyen
Çerkesler şimdiye kadar onun bir alay beyinsiz kuş, his­
siz dişi sürüsü diye düşündüğü kızlar, ona hayatları mu­
ammalar ve facialarla dolu zavallılar gibi geliyordu. Paşa
derin ve dalgın onlara bakarken Gülnûş Sultan:
-Şimdi Târândil,
Esti nesîm-i nevbahar, açıldı güller subh-dem...
Kasidesine kendi uydurduğu bir raksı bize oynayacak,
dedi.
Ve o zaman yirmi telli sazın, on defin ve otuz billûrî
sesin tekrar ettiği bu muhteşem kasidenin âhenkdar,
tannan muzıkasıyla hem-âhenk küçük rakkase Târân-
dil’in avizenin altına doğru geldiğini Rüstem Paşa gördü.
Bu küçük, sessiz Çerkeş dilber ufak oyuncu da birden bi­
re şiddetle dikkat edilecek bir âlem oluvermişti.
Târândil arkasına ipek burmacıktan uzun şeffaf bir
gömlek giymiş, küçük ayakları beyaz atlas terlikler için­
de, kesik, dalgalı çocuk başından tâ yerlere düşen uzun
şafak renginde bir tüle bürünmüş ağır adımlarla geldi. İn­
ce çocuk yüzünün sevimli hatları üzerinde iki sıcak kes­
tane renginde tatlı derin gözleri vardı. Kıvrık çenesi üs­
tünde Afrika ormanlarının en ateşli bir köşesinde açmış
Sayı 116
gibi görünen kadifemsi koyu kırmızı garip bir çiçek gibi
açılan ağzı vardı. Mumların pırıltısı ile kısa saçlarının
kumral uçları yanıyor, sarımtrak omuzlarının sevimli tüy­
leri, göğsünün iki açılmamış çiçek gibi kabaran taze hat­
ları bütün vücuduna nadir ve kıymettar bir çiçek yaprağı
güzelliği veriyordu.
Sonra Nefî’nin Bahar Kasidesi’ni o kadar sanatkâr bir
pandomima raksı ile bütün baharı, bezmi, mıtrapları,
sakileri, sazları ihtişamıyla o kadar canlı ve güzel temsil
ediyordu ki, talihi üzerine o kadar lâkayd ve müthiş bir
karar verilen bu güzel sanatkâr çocuğa karşı Rüstem
Paşa’nın şimdiye kadar tanımadığı bir merhamet lerzesi
bütün kuvvetli vücudunu sarstığı hissediyordu. Kuvvetli
kalbi bu kimsesiz bedbaht için ikiye bulunuyordu. Göz­
leri avizenin altında tüllerinin içinde şafakta ölen bir yıl­
dız gibi uzaklaşan Târândil’e bakarak:
-Gülnûş Sultan, dedi. Ya ben bu istediğiniz şeyi yap­
mayacak olursam ne olur?
Gülnûş azıcık kadınlığı okşanmış, fakat sultanlığı çok
rencide, sesinin tavrında anlaşılmaz bir mana ile:
Efendimizin daha küçük bir fikr-i mübayeneti için
merhum Seyfullah Paşa’yı idam ettirdiğini düşünüyorum
da, maazallah.
Rüstem Paşa siyah gözlerini bütün kabiliyet-i hayatıy­
la Gülnûş’un muhteşem yüzüne çevirdi.
-Hükümdar ve hükümdar kızlarının daima irade et­
meye hakları vardır... Bu raksı tamam olmadan sultan
efendimizin müsaadesini istihsal etmek mecburiyetin­
deyim. Sultan efendimizin emrini yerine getireceğim...
Rüstem Paşa birden bire aynı hürmetkâr itina ile
Gülnûş Sultan’ı selâmlayıp çıktı, gitti.
Gülnûş Sultan bu ani tevazu ve itaatta, kardeşlerinin
kocalarına bilhassa Nurbanu Sultan’ın kocası Esat Paşa’ya
bir benzeyiş buldu. Büyük Rüstem Paşa! Eğilmez Rüstem
Paşa! Zavallı bir mahlûk gibi on senedir müdafaa ettiği,
yaşadığı esasatını ölüm korkusuna mı, yoksa Gülnûş’un
ısrarına mı feda etmişti?...
Gece yarısından bir saat evvel Rüstem Paşa’nın yatak
odasının kapısı yavaşça açılmış, ihtiyar hazinedar ustanın
arkasında Târândil yanan yanakları, kırmızı gözleriyle
getirilmiş, paşaya etek öptürülmüştü. Hazinedar usta
kapıyı kapar kapamaz paşa yatağının yanındaki koltuktan
Sayı 116 TÜRK YURDU
ayağa kalkarak Târândil’in küçük yüzünü ellerine aldı.
Yumuşak tatlı gözlerine siyah gözlerinin en merhametli
büyük nazarlarıyla baktı. Sonra kızın gözlerini yaşla dol­
duran bir sesle dedi ki:
-Kızım, sultan efendi senin kendisine ne kadar sadık
olduğunu, geceleri bilhassa uykusu kaçtığı vakit nasıl
onu küçük ninnilerle uyuttuğunu, bazan da bin bir gece
hikâyeleri okuduğunu söyledi. Bende de bir uykusuzluk
hastalığı var. Ben masal sevmem. Fakat çok musiki seve­
rim. Rica ederim bana küçük sesinle şarkılarını oku, ol­
maz mı? Susma kızım, senin yanaklarındaki hicap rengi
göreceksin ki, kendi kendine zail olacak. Bir zaman son­
ra bana emniyet edecek, beni büyük bir kardeş, belki ta­
nımadığın, görmediğin bir baba gibi göreceksin.
Ağlıyorsun, Târândil, niçin? Peki, ağla ağla... Yalnız
senden birşey rica edeceğim. Bana yemin eder misin?
Peki... Bak, bu odaya akşamları geldiğini hazinedar usta
ile Gülnûş Sultan’dan başka kimse bilmeyecek. Onlar
seni istintak ederlerse, kızım, onlara burada geçen şeyler
için bir tek kelime söylemeyeceksin emi? Yemin ediyor­
sun kızım... Teşekkür ederim. Bu yemininden, ben ölür­
sem, sen halâs olursun, o vakit Gülnûş Sultan’a her şeyi
söylersin. Olmaz mı? Bu gece şarkı da söyleme kızım.
Ben kitap okuyacağım. Nöbetçilerin çekildiği koridorlar­
dan yavaşça çekil, git!
Târândil yatağında bu harikulâde gecenin garabeti
ile titrerken Gülnûş Sultan saçlarını hazinedar ustaya ör­
dürüyordu. Sultan’ın sarı yanaklarından bütün hayat
çekilmiş, beyaz uzun vücudu donmuştu. Kuyudan gelir
gibi boğuk bir sesle:
-Dadı, dedi. Destaviz Kalfa hani herkesten gizli bir
kutudan afyon çıkarıp yediğini sen bana bir defa söy­
lemiştin. Git bana o haptan çabuk bir tane getir.
-Peki arslanım!
Hazinedar usta Gülnûş’un emrine itaat için giderken
yanaklarından yaşlar sızıyordu. Bu geceden üç ay sonra
Rüstem Paşa Karadağ Muharebesi’nde şehit oldu.
Gülnûş Sultan Târândil’den Rüstem Paşa’nın kendin­
den başka bir kadın sevmediğini, paşanın ruhuna mev-
lûd okuttuğu akşam haber aldı...
10 Mayıs 552
Halide Edih
173
nazire
Yahya Kemal’in lâ tiftir şarkısına
Râkib oldum da aruzun bir küheylân tayına
Derakab koydum sihamı hücumun ben yayına
Gitmeyip Fazıl gibi hem herkesin alayına
Eyledim yârânı davet işte akşam çayına!
Kaldı târ-ı zülf-i nazmım şimdi her bir şanede
Allah Allah cezbe verdim Cahid-i zîşânede
Hem Nizam kurbünde hayli hoşça bir kâşânede
Eyledim yârânı davet işte akşam çayına...
Dâsitân-ı şöhretim olmuş nazir-i efsaneden
Destgâh-ı sanatım farksız hele tersaneden
Bezm-i şevke gelmemek ey Fazıl-ı tersa, neden?
Eyledim yârânı davet işte akşam çayına!
Fazıl Ahmed
mimiz
EDEBİYATIMIZA da ir
Ottomanischer Lloyd gazetesinin 7 ve 8 Temmuz
1332 tarihli nüshalarında Hüseyin Cahid Beyin Türk ede­
biyatının hâl-i hazırına dair bazı mütalâalarının Almanca
ve Fransızca tercümeleri intişar etmişti. Tanin Gazetesi 9
Temmuz nüshasında Cahid Beyin beyanatından bazı kı­
sımlarını Fransızcadan Türkçeye tekrar tercüme etmek
sûretiyle dercettiği gibi o beyanatına kendi tarafından bir
hayli mütalâalar da ilâve eylemişti. Cahid Bey, okur yazar
gençlerimizin en ziyade alâkadarlık gösterdiği bir mese­
leden, edebiyat meselesinden bahsettiği için Tanin’in
makalesi gençlerimizi epey harekete getirdi. Onlar top­
landılar, konuştular. Bahse dair nokta-i nazarlarını izah
eden bazı makaleler yazmaya da karar verdiler. Bu maka­
lelerden bir ikisi Türk Yurdu’nun gelecek sayılarında çı­
kacaktır. Fakat kısmen Cahid Beye cevap mahiyetinde
olacak olan bu makalelerin neşrinden evvel “Kavgalarım”
muharrir-i muhtereminin neler dediğini tercümeden ter-
cüle ederek değil, kendisinin Türkçe yazdığı metinden
alarak karilerimize bildirmek istedik.
Ottomanischer Lloyd’un tercümelerine asıl olan
Türkçe metni, Hüseyin Cahid Beyefendiden aldığımız
müsaade ile işte aşağıya dercediyoruz:
174 TÜRK YURDU
1- Türk Edebiyatı bugün gayet durgun bir hâlde,.. Şu
sırada memlekette canlı bir hareket-i edebiyeden bahset­
mek hiç doğru olamaz. Bunu ahvâl-i haziranın tesirine at­
fetmek haklı değildir. Maatteessüf edebiyatımız Meş­
rutiyet ile hürriyet-i matbuatın iadesinden sonra ümit
edilen inkişafı gösterememiştir.
1312 seneleri ihtidasında bir Edebiyat-ı Cedide hare­
keti oldu. Bu bir inkılâp, bir Avrupalılaşma idi. Bu hare­
keti yapanlar Avrupa’yı doğrudan doğruya taklit değil,
Avrupa usûllerini edebiyatımıza tatbik ile cihanın bu kö­
şesinde de millî bir edebiyat uyandırmak istiyorlardı. İlk
defa olarak hikmet-i bedayi ve tenkit bahisleri ciddî bir
sûrette ortaya atılıyor, Avrupa edebiyatının künhüne,
mahiyetine dair tetkikat neşrediliyor, nümûneler verili­
yordu. Ve aynı zamanda şiirler, millî küçük hikâyeler ve
Romanlar yazılıyordu. Aynı zamanda gerek şiir gerek ne­
sir lisanı yeni fikirleri ifade edebilecek bir genişlik alıyor,
sadeleşiyor, sanatkârâne işlenmiş bir hale giriyordu.
Fakat bu 1312 hareket-i edebiyesi milletin ruhunun
derinliklerinden taşan berrak ve mebzul bir nehr-i zî-ha-
yat olmaktan çok uzaktı. Biraz sun‘î bir edebiyat idi. Ha-
yat-ı milliye ile alâkası pek azdı. Çünkü sansür vardı. O
zamana yetişmemiş olanlar, hele AvrupalIlar edebiyata da
şamil olan bu müthiş sansürü kabil değil zihinlerde layı-
kıyla tasavvur edemezler. Hatta edebiyatın efkâr ve ahlâ­
ka tesirini düşünerek esas itibariyle ale’l-ıtlâk edebiyat
aleyhinde olan sansürün nasıl olup da birkaç sene için bu
kadar lütufkâr davrandığına hayret etmek lazım gelir.
1312 edebiyatı vatanperverâne olamazdı. 1312 edebiyatı
mesâil-i ictimaiyeye, fecayi-i ahlâkiyeye temas edemezdi.
Onun için yalnız âşıkâne ve hayalperverâne olmak mec­
buriyetinde idi. Şair “bahar olsa” temennîyatı ile hürriyet
ve Meşrutiyete bir imada bulunduğunu zannettiği gün
kendisini bahtiyar addedebilirdi. Servet-i Fünûn ile meş­
gul olan sansürün hususî müsaadekârlığı semeresi olarak
bu kadarcık meydana çıkan edebiyat Fransızca’dan tercü­
me ettiğim bir makalenin jurnal edilmesi üzerine günün
birinde sûret-i kat’iyyede mahvolundu. Artık ondan son­
ra ne şiir yazıldı. Ne hikâye, ne roman. Zaten evvelden de
tiyatro için bir teşebbüs bile olmamıştı.
Bu derin sükût Meşrutiyete kadar devam etti. Eğer
idaredeki inkılâp ile edebiyattaki inkılâbın tarihleri bir­
Sayı 116
birine tesadüf etse idi hiç şüphem yok, Edebiyat-ı Cedîde
hareketi pek derin, köklü ve canlı bir şekil alırdı. Sekiz
on senelik atalet ve sükûn 1312 şairlerinin, romancıları­
nın ruhunu âdeta kurutmuş idi. Hepsi bir tarafa dağılmış,
gençlik hülyalarına veda etmiş, ümitlerinin birer birer sü­
kûtunu görmüştü.
Meşrutiyetin şu ölü topraklara düşen ilk hararetin­
den yanlız siyasiyât tohumları filizlendi. Ve bu birdenbire
o kadar kuvvet ve mebzuliyet ile tenebbüt etti ki, sanatı,
edebiyatı boğdu. Halid Ziya’yı bile o güzel kalemini Sa­
bah gazetesinin yevmî makalelerine esir etmiş bir hâlde
görürüz.
Edebiyat-ı Cedîde hareketiyle fikirleri ve ruhları bes­
lenen gençler, bu edebiyatı takip eden nesil vardı. Meş­
rutiyet edebiyatının bütün ümidi bunlarda idi. Bunlar
şimdi gaye-i hayal ile sarhoş olacak bir yaşta, memleket
için açılan geniş ve hür ufuklar karşısında bize hülyaları­
nı, ümitlerini, elemlerini, aşklarını terennüm edecekler­
di.
Onlar buna mukabil kendilerinden evvelki nesle söv­
meyi tercih ettiler. Mevcut, nâ-tamam binayı genç ve hür
saclarıyla itmamdan ziyade yıkmaya çalışmayı münasip
gördüler, bütün maziyi inkâr eylediler. Siyasiyatın gürül­
tüleri arasında pek kulağa ve göze çarpmayan bu teşeb­
büs-! edebînin telâşı içinde de edebiyatta nazariyeden,
nutuktan, makalelerden ziyade bir eser-i edebî meydana
çıkarmak lâzım geleceğini unutuyordular. Bu gençler
arasında sanatkâr mizacına mâlik şahsiyetler vardır.
Ötede beride şâyân-ı dikkat şiirler, hikâyeler ve hic­
viyeler intişar etmiştir. Fakat bunlar birer vaattan başka
birşey değildir. Bu vaatları tutmak icap ederdi, yaşayan
bir eser, velûd bir muharrir... Bunu maatteessüf pek
göremiyorum. Fakat şiirsiz şairler, romansız muharrirler,
tilmizsiz üstadlar, bunlardan az çok meşhurları var.
Fakat Türklük izzet-i nefsi nâmına çok teşekkür ki,
bütün bu gürültülerden hariç ve uzak olarak şu çorak ve
karanlık edebiyat sahasının üstünde sanatkâr bir sima az
vakit içinde yükselmeye ve parlamaya başladı: Halide
Hanım. Bugün Türk edebiyatı, daha doğrusu Türk
romanı Halide Hanımın edebiyatıdır. Bu yalnız Türk’ün
edebiyatı değil, bütün cihanın da edebiyatı olabilir.
Halide Hanım’ı ortadan kaldırınız, son zamanlarda Türk
edebiyatından bahsedemezsiniz.
Sayı 116 TÜRK YURDU 175

2- Edebiyatı tefrik eden Türklük ve İslâmlık cereyanıçok işlerlerse bu kabiliyetin de o kadar artacağı şüphesiz­
yoktur. Bu bahis edebiyatımıza, âsâr-ı edebiyemize gir­ dir.
memiştir. Yalnız ortada Türkçe’yi eskisi gibi yazmak veya Resmî kitabet ile edebiyat arasındaki farka gelince
İstanbul Türkçesi denilen şekilde kabul etmek taraftarı pek büyüktür. Fakat her memlekette resmî üslub ile ede­
olanlar arasında bir ihtilâf vardır. Bu ihtilâfın zail olacağı­ biyat arasında bir fark yok mudur? Bir tüccar mektubu,
na dair de hiçbir alamet görmüyorum. Esasen bu ihtilâfı bir mahkeme ilâmı ile bir gazete makalesi arasında fark
Türklük, İslâmlık cereyanları nâmı altında toplamak doğ­ görmez misiniz? Resmî kitabet ıslâha muhtaçtır. Fakat
ru değildir. kendi nevi dairesinde.
Türkçe yazı lisanımız ile konuşma lisanımız arasında 4-Şimdiki harbin edebiyatımız üzerinde ne iyi ne fe­
pek derin bir uçurum var... Edebiyatın sırf havâssa hitap na hiçbir tesiri olmamıştır. Zaten memleketimiz yedi se­
eder bir nevi oyuncak hâlinden çıkması için bu uçurumu neden beri hep harp içinde yaşıyor. Şu buhranlı devre
mümkün olduğu kadar doldurmak lüzumu vardır. Zaten geçer de memleket bir sükûn ve refah devresine nâil
bu lüzum kendisini hissettiriyor. Lisan-ı tahrir sadeliğe olursa belki o zaman bir edebiyat inkişaf eder.
doğru hızlı adımlarla ilerliyordu.
Hüseyin Cahid
Edebiyatı herkese hitap edebilir bir hale getirmek,
lisanı sadeleştirmek isteyenlerden bir kısmı her teşebbüs
ve harekette görülebilecek bir ifrata, bir sade-bînliğe
kapılarak Türkçeden Arapça ve Farisî kelimeleri çıkar­
maya, eski Türkçe kelimeleri ihya etmeye kalkıştılar.
mim ü£ TERBİVE
Aruz veznini bırakarak parmak hesabını vezn-i millî diye MAARİFİMİZ HAKKINDA
tercih ettiler. Esas itibariyle pek doğru ve zarurî olan bu 4
hareket taraftarlarının beceriksiz ve lüzumundan fazla Makalenin üçüncüsü 10’uncu cildin İV inci sayfaşındadır.
ola gayretkeşliği bittabi bir aks-i amel tevlîd etti. Cenab
İb tid a î M e k te p le ri- Tedris ve terbiye-i ibtidaiye
Şehabeddin, Süleyman Nazif gibi sanatkârların temsil et­
meselesini müdafaa-i milliye meselesi hâlinde düşünmek
tiği bu aks-i amele İslâmlık cereyanı nâmı verilmekte
her hâlde yanlış değildir. İbtidaî mekteplerinin vazifesi
hiçbir hikmet yoktur. Onlar Arabî ve Farisî kelimeleri
yekûn kabiliyât ve malûmatına nazaran hayat çarkında kı­
bırakmıyorlar, parmak hesabından zevk akmıyorlarsa bu
rılmayacak halk, vatandaşlar yetiştirmektir. Tedrisat-ı İb­
İslâmlık taassubundan değil sanat ve güzellik endişesin-
tidaiye Kanun-ı Muvakkati’nin beşinci maddesi mekâtib-i
dendir. Maamafih zannetmiyorum ki, mahirane iş­
ibtidaiyenin vazifesini şu sûretle izah ediyor: “Mekâtib-i
lemeleriyle fikri ve hayali eğlendiren bu güzel yazılar da
ibtidaiye, çocukların bir sûret-i mütevazenede küşâyiş-i
istikbâlin lisanı olabilsin. Bu lisan şu iki ucun ortasını
ezhânını temin eyleyecek esasları vaz eden ve herkese lâ­
takip edecek ve bu mücadele şüphe yoktur ki, sadelik
zım malûmata mükesseb olan mekteplerdir.”
cereyanını teshil eyleyecektir. Her hâlde Türkçülük
nâmıyla hülâsa edilebilen hareket teklif edilen yenilikleri 2 Temmuz 1331 tarihli Mekâtib-i İbtidaiye-i Umûmi­
sevdirecek ve o türlü yazılardan bir zevk husûle getire­ ye Talimatnâmesi ise maksadı daha iyi izah ederek diyor
cek bir şaire ve sanatkâra sahip oluncaya kadar pek ki: “Mektep sıralarındaki yeni nesil hem an‘anât-ı diniye
sönük ve ehemmiyetsiz kalacaktır. ve milliyeyi muhafaza ve hem de şerait ve ihtiyacat-ı ha­
zıra ile telif-i nefse alıştırılır.” Buna binaen ibtidaî dersle­
3- Türk lisanının hâl-i hazırından size uzun uzadıya
rini ve meşguliyetlerini seçmek, onları birbirlerinin kuv­
bahse şurada imkân görmüyorum. Şimdi lisanımız faraza
vetlerini izale edecek değil, heyet-i mecmuasıyla daha
Edebiyat-ı Cedîde lisanına nazaran şâyân-ı hayret bir
büyük bir kuvvet yapabilecek bir hâlde telif ve tensik ey­
sûrette sadeleşmiştir. Bu sade şeklinde her türlü efkârı
lemek ne büyük bir iştir!
ifade edebilecek bir kabiliyete de mâliktir. Üdebâmız,
makaleleriyle değil, yaşayan eserleriyle bu lisanı ne kadar İbtidaî Mektebi tabiri bu müesseselerin maksadını
tamamıyla izah edemiyor. İbtidaî mektepleri diğer dere-
176 TÜRK YURDU
cat-ı tahsiliyeye bir geçit değildir. Bunun yanlış telâkki­
sidir ki, bizde ibtidaîler, nümûneler, sultanîlerin ibtidâî
sınıfları gibi renk ve şekilce ayrı ibtidaîlerin doğmasını
mucib olmuştur ve biz de her ibtidaî mektebi kendisini
sultanîlere talebe yetiştirmekle mükellef biliyor. Hatta bir
çok kaza ibtidaî muallimleri gördüm ki, birincilik yahut
ikincilik ile şehadetnâme alan köylü çocukları için:
-"Yazık, bu kadar tahsili boşa gidecek. Çünkü şimdi
babasının bakkal yahut amcasının nalbant dükkânına
girecek. Bir çare olsa da bu çocuğu şehre yollasak..."
diyorlardı.
Niçin kanunlar tahsil-i ibtidaîyi mecburî tutuyor? Her
millet için umumî ve millî bir terbiye vardır. Milletin
bütün efradı bu umûmî terbiyeyi almış bulunmalıdır.
Herkes hâl-i İçtimaînin icabatına, vatandaşlık hukukunun
tahmil edeceği vezâife boyun eğmeye mecburdur.
Kezalik her millet için an'anât sırasına geçmiş bazı
hatıratı ve vekayii olur ki, bunlar o milletle beraber yaşar
ve bazan da o milleti yaşatacak bir iktidar kazanırlar. İşte
vâzı’-ı kanunlar, ibtidaî mekteplerinin bu umûmî ve millî
terbiyeyi verebileceğine kanaat hasıl etmişlerdir.
Hükümet vatan için düşünebilecek, vatanının mu­
kadderatına iştirak edecek, muhitinde yaşayabilmek için
vesait-i lâzime ile mücehhez olarak hayata karışacak un­
surları mekteb-i ibtidaî terbiye ve tahsilinin verebileceği
kanaatindedir. Bu kanaat dolayısıyladır ki, hemen her
devlet ibtidaî tahsilinin fevkini tevsi-i malûmat vesaitin­
den addeder ve ibtidaî mekteplerinde esasat-ı terbiye ve
tahsili verdikten sonra ötesini efradın kendi ihtiyarına ve
servetine bırakır.
Bu itibarla ibtidaî mektepleri halk mektepleridir. İb­
tidaî mekteplerinin gayesini çok iyi anlayan Cermen
memleketlerinde İhtilâl-f Kebir’in zadesi olan ibtidâî
mektebi tabiri yoktur. Onlar ibtidaî mekteplerine Halk
Mektepleri (Volks Schulen) diyorlar.
1286 tarihli Maarif-i Umûmiye Nizamnamesinde sıb-
yan ve rüşdiye mektepleri mekâtib-i ibtidaiyeden madut-
dur. Fakat bunlardan yalnız sıbyan mekteplerine devam
nizamen mecburidir. Mezkûr nizamnamenin altıncı mad­
desinde deniliyor ki: “Mekâtib-i sıbyaniyenin müddet-i
tahsiliyesi dört sene olup zîrde muharrer dersler tedris
olunacaktır. Usûl-i Cedide Veçhile Elifba, Kur’ân-ı Kerîm,
Tecvid, Ahlaka Müteallik Mesâil, İlm-i Hal, Yazı Talimi,
Sayı 116
Muhtasar Fenn-i Hesap, Muhtasar Tarih-i Osmanî, Muh­
tasar Coğrafya, Malûmat-ı Nafiayı Câmi Risâle.”
Yirmi üçüncü maddede de: “Mekâtib-i rüşdiyenin
müddet-i tahsiliyesi dört sene olup zirde muharrer ders­
ler tedris olunacaktır: Mebadî-i Ulûm-ı Diniye, Lisan-ı Os­
manî Kavâidi, İmlâ ve İnşa, Tertib-i Cedid Üzere Kavâid-i
Arabiyye ve Farisiyye, İlm-i Hesap, Defter Tutmak Usûlü,
Tersim-i Hutut, Mebadî-i Hendese, Tarih-i Umûmî ve
Tarih-i Osmanî, Coğrafya ve Jimnastik" deniliyor. Dör­
düncü sene içinde istekli olanların Fransızca tahsilleri
caizdir.
Nizâmnâme, terbiye meselesine, tedrisin ve
mekâtib-i ibtidaiyenin ruhuna hiç temas etmemiştir. O
devrin maarif hakkında hâkim olan düşüncesi okutmak­
tan ibaretti. Ve maarif meselesi yalnız okutmak meselesi
telakki olunuyordu. Elan mevcut bu tarz-ı telakkiyi 1331
mekâtib-i ibtidaiye-i umûmiye talimatnamesinin bir iki
fıkrasını silmeye muktedir değildir. Maarif ve terbiye
manzumesinde rol sahibi olanlar ve nihayet muallimler
ve mürebbiler okutmayı bir terbiye meselesi haline sok­
maya mecburdurlar. Terbiyesiz, gayesi anlaşılmayarak
verilen tahsil emel-şikeste ve sınıfsız halk yetiştirir. Bu
halkın heyet-i içtimaiyeye faydadan ziyade zararı vardır.
İlân-ı hürriyeti müteakip ellerimizdeki mekâtib-i ib-
tidaiye programı biraz daha vâsidi. Müddet-i tahsiliyesi
üç seneden ibaret olan bu devrin ibtidaîlerinde Elifba,
Kur’ân-ı Kerim, Tecvid, İlm-i Hâl, Kıraat, İmlâ, Muhtasar
Sarf ve Nahiv, Hesap, Tarih, Coğrafya, Malûmat-ı Diniye
ve Ahlâkiye, Malûmat-ı Fenniye ve Sıhhiye, Hüsn-i Hat
gösteriliyordu.
Şimdi altı sınıfı ihtiva eden mekâtib-i ibtidaiye-i
umûmiyemizde tedrisat üç devreye ayrılır:
Devre-i İbtidaiye: Yedi ve sekiz yaşındaki çocuklara
mahsus.
Devre-i Mutavassıta: Dokuz ve on yaşındaki çocuk­
lara mahsus.
Devre-i Aliye: Onbir ve oniki yaşındaki çocuklara
mahsus.
Gösterilen dersler de şunlardır: Kur’ân-ı Kerîm,
Malûmat-ı Diniye, Kıraat ve Hat, Lisan-ı Osntanî, Hesap
ve Hendese, Durûs-ı Eşya, Malûmat-ı Tabiiye ve Tat­
bikatı, Hıfzussıhha, Malûmat-ı Medeniye ve Ahlâkiye ve
Sayı 116 TÜRK YURDU
İktisadiye, El İşleri ve Resim, Gınâ (İlahî ve vatanî man­
zumeler), Terbiye-i Bedeniye ve Mektep Oyunları, Etraf-ı
Zükûra Talim-i Askerî, Etfal-i İnasa İdare-i Beytiye ve
Dikiş İşleri.
Altı dershaneli mekteplerimizden farkları daimî
muallimlerden mâada beş seyyar muallim ile bir m üdür
muavinine ve inzibat ve muallimin meclislerine mâlik ol­
masından ibaret olan nümûne ibtidaîlerinin diğer bir far­
kı da programlarında ecnebî lisanının mevki tutmakta ol­
masıdır.
Mekâtib-i ibtidaiyede tedris olunan derslerin müf­
redatı da 1329’da neşrolunmuştur. Bu müfredat bir ve iki
dershaneli ve muallimli mektepler için ayrı, üç, dört, beş,
altı dershaneli ve muallimli mekteplerle nümûneler için
ayrıdır.
Meselâ, devre-i mutavassıta birinci sınıf için “İkiyüze
kadar adetler üzerine tadad ve terkim gösterilecektir.”
denildiği hâlde aynı sınıf için, “Üç dört haneli adetlerin
bir ve iki haneli adetlerle taksimi” denilmesi gibi bazı
noksanları ile beraber işbu müfredat, muallimlere
üzerinde işlenmesi lâzım gelen kıymettar bir kanavadır.
Çocuklarımızın zekâlarına, memleketin ihtiyacına göre
bu müfredat üzerinde daha pek çok oynanabilir.
Bilhassa şunu da kaydetmek isterim ki, muallim, bu
müfredatla çocukların zihnini here ü merc etmemelidir.
3/4 ile 7/8’i cem‘, 3.7’yi 8.9 ile doğru darb edemeyen ib-
tidaî son sınıf talebesini müfredatta vardır diyerek faiz, is-
konto meseleleri ile meşgul etmede hiçbir fayda muta­
savver değildir.
İbtidaîlerimizde hesapçı, tarihçi, lisancı değil fikrî
terbiye almış kafalar yetiştirmek isteriz. Program fikrî in­
zibatı temin için muallimin elinde bir rehber olursa mü-
fiddir. Yoksa muallim oradaki mevâddı çocuklara okut­
mak için programı bir kitap telâkkî ederse şüphesiz
program pek muzır birşey olur. Pek çok maddeleri cid­
den vakıfane olan 1331 Temmuz Talimatnâmesinin
ü l ’inci maddesi bilhassa şâyân-ı dikkattir. Bu madde
dersleri takımlara ayırmıştır:
(Kur’ân-ı Kerim ve Ulum-ı Diniye), (Türkçe: Kıraat,
İmlâ, Sarf ve Nahiv, Tahrir, Manzume Ezberi, Yazı), (Mu-
sahabit-i Ahlâkiye), (Hesap ve Hendese), (Tarih ve Coğ­
rafya), Eşya Dersleri ve Ziraat), (İdare-i Beytiye ve Tabba-
hat: -Kız mektepleri içim), (Resim ve El İşleri), (Ecnebî
177
Lisan -Nümûne mekteplerinde-). Not takdirinde bu
takımlar nazar-ı dikkate alınacaktır.
İbtidaî mekteplerinin gayesi bir daha düşünülünce
takımlar teşkilinin ne kadar ehemmiyetli olduğu tezahür
eder. Halk mektepleri hesap mektebi, coğrafya mektebi,
resim mektebi, Jimnastik mektebi... değildir. Bir mektep­
te hesaptan “on” alan çocuk coğrafyadan bir almışsa o
mektep vazifesini anlayamamış ve yapamamış demektir.
Derslerin ibtidaîlerde heyet-i mecmuasıyla ancak bir kıy­
meti vardır. Teker teker hiç biri çocuğu hayat için, cemi­
yet için hazırlamaya kâfi değildir. Takım meselesi bu
maksatla atılmış hayırkâr bir adımdır. Ümit ederiz ki, mu­
allimlerimiz bu meseleye lâyıkıyla ehemmiyet verirler. Ve
çocuklarımızı israf-ı kuvhadan, muvazenesizlik derdin­
den kurtarmış olurlar.
Nâfi Atuf
TÜRK DÜNYASINDA
NEMÇE VE İRAN’DA OSMANLI ORDULARI
Cihan Cengi başlanalı biri Avusturya ve Alman tebliğ-
nâmelerini dikkatle takip edenler Lublin, Lwow hususuy­
la son zamanlarda çok geçen Bucaş isimlerini okudukça
elbette bir heyecan, gurur ve tesirden mütevellid bir he­
yecan duymaktadırlar. O isimler delâletiyle hepimiz ida-
diyede iken ezberlediğimiz Köprülüler devrinin Lehistan
Sefer-i Hümayunu ve Bucaş Muahedesi faslını hatırlıyo­
ruz: “Mevkeb-i hümayun İsakçı’dan Tuna’yı geçerek Ho-
tin tarikiyle hudûd-ı Lehistan’a dahil olup o diyarın en
metin kalesi addolunan Kamaniçe taht-ı tazyik-i asker-i
zafer-rehberde el-aman niyazını isal ve sem ‘-i âlî etmekle
sulhen feth ve işgal ve ceyş-i mansur Podolya eyaletine
idhal edildi. İliyev yani Lümberg ve Lublen belde-i meş-
hureleri ve etraf ve cevanibde kâin palangalar averde-i
dest-i satvet ve mamureler kaide-i zamane veçhile yağma
ve garet edilerek a‘dâ havf-ı kahr ile musalaha istidasında
bulunmakla ikametgâh-ı hümayun olan Bucaş mevkiine
murahhaslar vürûduyla akd-i muahede ve tecdid-i müva-
lat kılındı (1083). Şerait-i esasiyesi Podolya Eyaleti Dev-
let-i Aliye’ye ve Ukrayna Kazaklara terkolunmak ve Leh
Krallığı tarafından senevî yirmi iki bin altın verilmek idi.
Doroşenko rûymâl-ı atebe-i ulyâ olarak hükümete İk‘ad
178 TÜRK YURDU
olunduktan sonra mevkib-i hümayun Edirne’ye Selim Gi­
ray Kırım’a avdet ettiler.”
Birkaç sene sonra (1089), Çehrin seferi vukû buldu,
Elyevm Poltava vilâyetinin Dnyeper civarında bir kaza
merkezi olan Çehrin (Cigirin), o zamanlar Sarıkamış
Kazaklarının merkez-i hükümeti idi. Evvelce canib-i sal-
tanat-ı seniyyeye dehâlet eden Sarıkamış Kazakları Hat-
manı Doroşenko müzevvir ve mütelevvin bir herif ol­
makla bu kere de nakz-ı ahd ve biat ile Rusyalı’ya temayül
ve dârü’l-hükûmeti olan Çehrin Kalesini çara teslim ey­
lemiş idi.” OsmanlIlar Çehrin üzerine yürürken Moskof-
ların 100 bin sayılı bir ordusu da orayı müdafaa ediyordu.
OsmanlI Ordusu Çehrin Kalesini zabtetti. Burada Os­
manlI Ordusu Moskof Ordusu ile ilk defa çarpışmıştı.
Görülüyor ki, Osmanlı büyük fütuhat devresi desta­
nının hatimesi buralarda, Lehistan’da, Galiçya’da, Ukray­
na’da ateşle, kanla yazılmıştır. Yine görülüyor ki, asırlar­
ca devam edecek Osmanlı-Moskof musaraası da buralar­
da başlanmıştır. Osmanlı Türklerinin yeni bir hayata geç­
mek azim ve emeliyle çırpındıkları sırada patlayan cihan
çenginde Osmanlı Ordusu’nun en amansız ve en tabiî
düşmanı olan Ruslarla vuruşmak için onlarla ilk kavgaya
giriştiği kıtada Lehistan ve Ukrayna’da tekrar saff-ı harbe
dahil olması, tarihin teemmüle şâyân tesadüflerindendir,
İlk müsademe OsmanlIların galebe ve fethiyle hitam bul­
muştu. Allah’tan niyaz ederiz ki, bugünkü savaş da Mos-
kofların kahr ve tenkil olunmasıyla nihayet bulsun!
Osmanlı tarihinin parlak devirlerinde iki askerî
an’ane vardır. Ordularımız daima Nemçe ve İran seferle­
riyle uğraşırlar. Bu seferler, şüphe yok, orduya fütühat,
şan ü şeref kazandırdı. Ordu ve belki devlet hâzinesinin
mühim bir varidat menbaı bu seferler oldu. Fakat bu se­
ferler istikbâl gözde tutularak iyi düşünülmüş bir siyase­
tin, siyaset-i dahiliye ve hâriciyenin icabatından idi, deni­
lemez. Macaristan akın ve istilâlarının Osmanlı Devle-
ti’nin kökleşmesi, sağlamlaşması için ne gibi faydaları do­
kunduğunu arayıp bulmak hayli zordur. Yavuz Selim,
İran’a muayyen ve esaslı bir maksatla harp açmıştı. Fakat
oğlu ve hafîdleri, geçici ve ehemmiyetsiz vesilelerle, ne­
reye ermek istediklerini belki kendileri de açık tayin ede­
meden İran’la cenkleştiler, durdular, Nemçe ve İran se­
ferlerinde Osmanlı orduları ırkdaş Macarlarla, dindaş
Acemlerle muhasama ediyorlardı. Vâkıa sonraları, bir ta­
Sayı 116
kım Macar beyleri Osmanlı padişahının vassalı olmayı ka­
bul ettiklerinden, Avrupa-yı merkezîye ilerleyen orduları­
mız, Macar askeri ile birleşip harbi yalnız Nemçe çasarına
karşı devam ettirmiş ise de İran-Osmanlı münasebatı, tâ
son zamanlara kadar tam dostane bir şekil alamamıştır,
İki en kuvvetli İslâm devleti arasında evvelleri bazı dinî
sû-i tefehhümlerin, sonraları bazı ecnebî telkinlerin neti­
cesi olarak tekevvün eden ve idame olunan soğukluk,
her iki devlete son derece zararlı olmuştur. Türkiye ve
İran’da mütefekkir ve samimî hiçbir fert bu hakikati in­
kâr edemez. Osmanlı saltanatı ile Habsburglar devletinin
iştirak-i menafii 9’uncu asır ihtidalarından itibaren anla­
şılmıştır. İran, Türkiye ve Avusturya-Macaristan, bir bu-
çuk-iki asırdan beri aynı tehlikeye, Moskof tehlikesine
maruzdurlar. Rusya’nın sıcak denizler arayan savleti, ilk
önce merkezde olan Türkiye’ye çarptı. Cenahları teşkil
eden İran ve Avusturya, evvelleri Türkiye’ye ciddî muave­
net etmedilerse de sonraları Viyana kabinesi coğrafî, et-
noğrafî ve siyasî vaziyet ve münasebâtı pek iyi takdir etti.
Artık bizde de büyük Süleyman’dan kalma İran ve Nem­
çe seferleri an'anesinin değişmesi iktiza ederdi. 18’inci
asırda Fransızlar Türkiye, Lehistan ve İsveç’ten mürek­
kep bir ittifak-ı müselles şeddi ile Rusya’nın taşmasına
mâni olmak istedikleri gibi, 19’uncu asırda aynı âfete kar­
şı Avusturya-Macaristan, Türkiye ve İran’dan mürekkep
bir ittifak-ı müselles husûle gelmeliydi. Osmanlı orduları,
Süleyman-ı Kanunî ve haleflerinin orduları gibi hasım
olarak değil, müşterek düşmana mukabele için müttefik
ve muavin olarak, Nemçe ve İran’a dahil olmalıydılar. Ya­
zık ki, 19’uncu asır bunu görmeden geçti, gitti. Ancak
20’nci asrın rub‘-ı evvelinde, şu cihan cengi esnasında bu
tabiî vaziyetin tahaddüsünü görüp sunuyoruz: Bugünler­
de Osmanlı ordusu bir taraftan İran şahlığının istiklâlini
Rus taarruzundan muhafaza için dindaşlarımız İranlı mü-
cahidlerle bir arada Bağdat’tan ilerleyerek Hemedan’a
dahil olduğu gibi, diğer taraftan ırkdaşlarımız Macarlar ve
dostlarımız Germenlerle birlikte Habsburg kayserlerinin
memâlikini Moskof hücumlarına karşı müdafaa etmekte­
dir. Bugünün Nemçe ve İran seferleri devr-i şükuh ve ik­
balimizdeki aynı seferlerden, siyaset cihetiyle Osmanlı
menafi-i hakikiyesine daha muvafık bir gaye takip ettiği
muhakkaktır.
Osmanlı siyaset-i hâriciyesinin 18’inci asr-ı milâdîde
teessüs eden bir an’anesi de Moskoflara karşı Lehistan’ın
Sayı 116 TÜRK YURDU 179

muhafaza-i istiklâli idi. Bu iyice yerleşmiş, adetâ akide ha­
line gelmiş bir tarz-ı siyaset idi. Bir aralık Osmanlılar Le­
histan’ı kurtarmak emeliyle kendi istiklâllerini tehlikeye
düşüreyazdılar. Kırım’ın ziyaı, Karadeniz’in Ruslara tama­
men açılması, nihayet gayet muzır Kaynarca Muahedenâ-
mesinin imzalanması, hep Lehistan’ın muhafaza-i istikla­
li uğrunda girişilen Moskof seferlerinin meş’ûm neticele-
rindendir. Vâkıa Lehistan kurtarılamadı. Devlet-i Osmani­
ye’de çok şeyi kaybetti. Lâkin şu da şüphesizdir ki, Lehis­
tan’ın vücudu, Türkiye’nin tamamiyet-i mülkiyesi için lâ­
zımdı. Lehistan’ın istiklâlini müdafaa için Ruslara açılan
harp, siyasetçe musib idi. Matlûb netâyicin istihsal edile­
meyişi, harbin siyasî bir hata olmasından değil, askerî na-
kâyıstandır. Bir müstakil Lehistan’ın lüzum ve ehemmi­
yeti Devlet-i Osmaniye için bugün de zail olmamıştır. Le­
histan istiklâlini kazanıp Rusya’dan ayrılırsa Moskof tehli­
kesi eksilmiş olur. Hele eski zamanın Sarıkamış ve Zapo-
rog Kazakları memleketi demek olan Ukrayna muhtari­
yetini elde ederse, Moskof tehlikesi pek ziyade eksilmiş
olur. Bilâkis Moskoflar, Avusturya-Macar tebaası olan
Slavları Rusya İmparatorluğu’na ilhaka muvaffak olurlar­
sa Devlet-i Osmaniye için son derecede büyük bir tehli­
ke baş göstermiş olur. Bu cihetle Galiçya’da Habsburglar
memleketini müdafaa eden, Lehistan ve Ukrayna’yı Mos­
kof boyunduruğundan kurtarmaya çalışan Osmanlı kah­
ramanları, aynı zamanda memâlik-i Osmaniye’yi de mü­
dafaa ediyorlar. Kafkasya ve Kırım’ı da kurtarmaya çalışı­
yorlar, demektir.
Gazetelerimiz, bugünlerde Lehlilerin tl^r tefe’ülünü
çok tekrar ettiler. Lehliler diyorlarmış ki: “Türk atlıları
Visle’den su içtikleri gün Lehistan kurtulacaktır.” Allah’a
çok şükür olsun, bugün ikiyüz, ikiyüz elli sene evvel ol­
duğu gibi Türk atlıları Visle’den su içerler, inşaallah
Lehistan yakında kurtulacaktır. Fakat Türklerin de bir
tefe’ülü var: Lehistan kurtulduğu gün Moskoflar
Karadeniz kıyısından çekileceklerdir...
AA
TÜRKLÜK ŞUUNU
T e v fik F ik r e t’in İr tih a lin in Y ıld ö n ü m ü - Tevfik
Fikret geçen yıl Ağustos’un 6’ncı Cumartesi günü sabah­
leyin vefat etmişti. Bu yıl aynı günde merhumun dostları
ev sahibesinin davetiyle gidip Aşiyân’ı i ziyaret ettiler. İs­
tanbul’un gündelik gazeteleri o günkü ve ertesi günkü
nüshalarında büyük Osmanlı şairini anarak makaleler
yazdılar. Darüşşafaka talebesi gidip kabrini ziyaret etti.
Halkımız ve matbuatımız büyük ölülerini unutmamak yo­
luna girmeye başlamıştır.
Ü sk ü d a r ’d a T ü rk O cağı- Türklerin millî terbiyele­
riyle uğraşmak ve İlmî, İçtimaî, İktisadî seviyelerinin yük­
selmesine çalışmak ve İstanbul Türk Ocağı’nın programı­
na tâbi olmak üzere Üsküdar’da da bir Türk Ocağı’nın
kurulduğu istihbar kılınmıştır. Osmanlı Türk memleke­
tinde asıl merkez sayılan İstanbul Bayezid Türk Ocağı’n-
dan başka 24 Türk Ocağı var idi. Bu Üsküdar Türk Ocağı
yirmi beşinci ocaktır. Bu son ocağın da müessislerine
muvaffakiyet dilemek Türk Yurdu’nun borcudur.
G e n ç D e m e k le r i- Türk gençliğini gürbüz yetiştir­
mek için üç-dört senedir çalışılıyor. Türk güçleri, izci
ocakları, idman yurtları kurulmuştu. Bu hareketin son ve
bi’n-nisbe daha mükemmel neticesi “Genç Dernekle-
ri”dir. Başında Miralay Von Hoff Bey ile Selim Sırrı Bey
bulunmaktadır. Genç Türkleri Teşkilâtı şimdiye kadar
edilen teşebbüs ve tecrübelerin en ciddi ve sağlamıdır.
Bu sene Genç Dernekleri rehber ve muallimlerine Dârül-
fünûn konferans salonunda on beş gün kadar nazarî
dersler verildi. Sonra rehber ve muallimlerin şifahî ve
tahrirî imtihanları edildi.
Genç Dernekleri tatbikatına dair sinema gösterildi.
Dernek teşkilâtı muvakkat bir kanun ile resmîleştirilmiş-
tir. Ekser memleketlerde olduğu gibi, Harbiye Nezareti
bu teşkilât ile alâkadardır. Genç Derneklerinin kanunu
ile talimatnamesi bir mecmua şeklinde basılıp dağıtıldığı
gibi ayda bir defa Genç Dernekleri Mecmuası adlı bir ri­
sale de neşredilmektedir. Osmanlı Genç Dernekleri

UEFEVAT
Ö m er N a c i’n in V efatı- Türklerin ateşli ve imanlı hatibi büyük emelli siyasîsi Ömer Naci Bey büyük emeline er­
mek için hayatı boyunca cihat sahası olarak intihab ettiği Kafkas ve Azerbaycan civarında kahraman Osmanlı ordusu için­
de Tanrı’ya ulaşmıştır. Allah ganî ganî rahmet eylesin. Türk Yurdu’nun teessüsünde yardımı dokunan merhumun şah­
siyetinden, hizmetlerinden ileride uzun uzun bahsedeceğiz. Şimdilik yalnız bu elemli haberi verip ailesine taziyet-
lerimizi bildirmek vazifesini ifa ediyoruz TÜRK YURDU
180 TÜRK YURDU
Müfetti§-i Umûmîsi Miralay Von Hoff Bey matbuata gön­
derdiği bir beyannamede Genç Dernekleri talimat­
namesinin herkes tarafından ve hususuyla mektep mual­
limleri, zabitler, zabit nâmzetleri, küçük zabitler, tabipler
ve askerî memurlar tarafından alınıp okunulmasını tav­
siye ediyor. Mecmua gayet ucuz, birinci cüzü yalnız 15
para, İkincisi de 30 para fiyatıyla satılmaktadır. Biz de
kendi tarafımızdan yaşamak kavgasında yenilmemeye az­
meden milletimizin Genç Dernekleri teşkilâtına lâyık
olunduğu ehemmiyetle bakmasını şiddetle tavsiye et­
meyi Türklük vazifelerinden bilmekteyiz,
M ek te b -i B a h riy e-i Ş a h â n e n in Islâ h ı- Heybali-
ada’da bulunan Mekteb-i Bahriye-i Şahânenin asrımızın
ihtiyacat ve teceddüdatına muvafık sûrette ıslâhına karar
verilip bütün ders programları tevsi olunmuş ve talebe­
nin şerâit-i hayatiyesi inkişaf-ı bedenî ve fikrîsine daha
uygun bir hâle konulmaya çalışılmış ve daha ciddi mes­
lek adamları yetiştirilmek istenilmiştir. Bunun için mek­
tebi iki şubeye ayırmak icap ettiğinden Heybeli’deki
mektep yalnız güverte zabiti yetiştirmeye tahsis kılınmış,
harp gemilerinin türlü makinelerini harpte idare ve hâl-i
sulhta imal edebilecek çarhacı zabiti yetiştirmek için de
şimdilik Haliç’te Tersane-i Âmire dahilinde bir âlî mektep
tesis olunmuştur. Her iki şubenin bütün hazırlığı ikmal
edilmiş olup derslere başlanılmak üzeredir. Bahriye Ne-
zaret-i Celîlesinin bu mühim teşebbüsünde muvaffak ol­
masını diler ve Türk gençlerine de fırsattan istifade ede­
rek büyük yurdumuzun etrafını kuşatmış denizde ata ve
babaları gibi nâm ve şan almak için bu denizliler yurduna
girmelerini tavsiye ederiz.
T ü rk ista n v e S ib irya T ü rk le rin in A sk e rliğ i- Pe-
tersburg’tan gelen bir habere göre Rusya Çarı bir emirnâ-
me neşrederek Avrupa Ve Asya kıtalarında sakin Rus te­
baası göçebelerin 19 ilâ 43 yaşında bulunan erkeklerini
silâh altına çağırmıştır. Mebhus göçebelerin çoğusu Türk
cinsindendir. Rusya’da sakin Türk-İslâm kavimlerinin İdil
havzasından ticaret ve sanatla dağılıp çoğu muhtelif şe­
hirlerde yerleşmiş olan şimal Türklerinden gayrisi şimdi­
ye kadar hizmet-i mükellefeye tâbi değildiler. Türkmen,
Özbek ve Kırgızların göçebeleri değil oturmuş olanları da
M ü d ü rü : Akçuraoğlu Yusuf
Sayı 116
askere çağırılmadığı gibi Sibirya’da yaşayan ve Buharist
nâmı alan birkısım tüccar Tatar kabileleri de askerliğe
alınmazdı. Vâkıa Türkmenlerden milis denilen bir nevi
yarı muntazam süvari askeri tertip edilmiş idiyse de bu
teşkilât, hizmet-i mecburiye esasına istinat etmiyordu.
Yazdığımız telgraf haberi doğru ise bundan böyle bu kar­
deşlerimiz de Rus ordusunda muntazam askerliğe icbar
ediliyor, demektir. Orta Asya Türk kabileleri altı milyon,
Rusya tabiiyetindeki Kırgız-Kazaklar altı ve Buharîler de
lâ-ekal bir milyon olduğuna göre on üç milyon İslâm
Türklerin arasından seçip alacaktır ki, bunun yanına Si­
birya’da sakin gayr-i İslâm Türk kabilelerini de zamme­
dersek büyük bir yekûn teşkil eder.
Orta Asya ve Sibir Türklerinin askerliği meselesi, bir­
kaç seneden beri şimal Türkleri arasında konuşulmakta
idi. Bazı kimseler, onların askerliğini Türklüğün menafi-
ine muvafık zannettikleri hâlde bazı kimseler de aksini
iddia ediyorlardı. Dindaş ve kandaşlarımıza hizmet-i as-
keriyenin teşmilini Türklüğün menafiine muvafık gören­
ler vazife-i askeriyeye mukabil ehliyet hakkının talebine,
meselâ mebus intihabı hakkının istirdadına yol açılacağı­
nı zannediyorlardı. Aksini düşünenler, harplerde içtinabı
gayr-i kabil zayiatı göz önüne getirmekte idiler. Bugün
pek büyük ve pek korkunç bir harp içinde bulunduğu­
muzdan bu kardeşlerimizin askerliği aleyhinde düşünen­
lerin delili elbette daha kuvvetlidir. Çarın emirnamesi
harp saflarında açılan boşlukları doldururken mümkün
olduğu kadar asıl Rus unsurunu esirgemeye matuftur.
Hele şu sıralarda harp sınıfına çarçabuk asker yetiştirmek
mecburiyeti talim ve terbiyede isticali muciptir. Zavallı
ırkdaşlarımız harb-ı hazırın her türlü ilcaatına hakkıyla
hazırlanmaksızın ateş önüne sevkedilecekler ve bundan
dolayı bi’n-nisbe daha ağır zayiata uğrayacaklardır. Hasılı
Rus çarının bu emirnâmesi de Rus hükümetinin en çok
icraatı gibi, Türk ırkının zararını müeddî olmak üzere ter­
tip olunmuştur. Daha son gelen telgraflardan Orta As­
ya’da bu emirnâmeye karşı nâ-razılık hisleri gösterildiği
ve bunun üzerine meşhur General Kuropatkin’in oralara
vali-i umûmî tayin edildiği anlaşılıyor.
‘Matbaa-i O rhaniye’'
TÜRK YURDU
On Birinci Cilt
 TÜRK YURDU
Türklerin fâidesine çalışır Onbeş günde bir çıkar

N aşiri: Türk Yurdu

Müdürü : Akçuraoğlu Yusuf

On Birinci Cilt
1916-1917

İstanbul - "Kader” Matbaası

 TÜRK YURDU 185

ON BİRİNCİ CİLDİN FİHRİSTİ

(Elifba sırasıyla)

EDEBİYAT
Sevgili Hakanımız Hazretlerinin Neşide-i Hümâyunları
Anadolu ve Çengimiz..................................................................................Emin Âli
Esirgeme D erneğine...................................................................................Yusuf Ziya
İntikam Perisi [Kars Heykeline Karşı: 1]................................................... Mehmed Emin
Uçarken........................................................................................................ Ruşen Eşref
Ölüm Var, Ayrılık Y ok.................................................................................Hakkı Süha
İlk İlham....................................................................................................... Hakkı Süha
İki H ançer.................................................................................................... Yusuf Ziya
Bayılma......................................................................................................... Ruşen Eşref
Bana Kevser Sunana [Kars Heykeline Karşi:2)......................................... Mehmed Emin
Turan Yıldızı................................................................................................. İzzet Ulvi
Coşkun......................................................................................................... Ruşen Eşref
Hanın Sazına: Tatar Kardeşlerime............................................................. Mehmed Emin
Haliç............................................................................................................. Ali Haydar
Denizin Çocukları........................................................................................Falih Rıfkı
Recaîzâde Ekrem .........................................................................................Fazıl Ahmed
Sultan Osman'ın Rüyası..............................................................................Yusuf Ziya
Süprüntülük ve Akvam...... .........................................................................Ruşen Eşref
Kardeşlik Türküsü [Arap Gerıçlerine] ....................................................... Celâl Sahir
Karpatlara Doğru.........................................................................................Yusuf Ziya
Kafkas Evleri.................................................................................................Tufan
Kahramanlar Yurdu.....................................................................................Süleyman Sami
Geçen Sevgi.................................................................................................Haşan Zeki
Göz Aşinalığı............................................................................................... Rıza Tevfik
Lâle Devri..................................................................................................... Yahya Saim
Musiki Gecesi ..............................................................................................Yusuf Ziya
Naci............................................................................................................... Fuad Hulûsi

İNTİKAD VE TAKRİZ
"Akından Akına"..........................................................................................Haşan Zeki
Finten........................................................................................................... Yusuf Ziya
Millî Şairimiz Mehmed Emin Beyin Şiirlerinin Tahlili............................. Haşan Zeki

BÜYÜK HİKÂYE
Babür Han.................................................................................................... Flora Annastil-Halide Edib
186 TÜRK YURDU

TARİH
Turan Harsı Tarihine Dair Taslaklar.......................................................... A. Siefeldt-S.
Meskûkat-ı Osmaniye Tarihi...................................................................... [Halil Edhem]

TALİM VE TERBİYE
1332 Senesi Vakıf Kız Mekteplerinin Senelik Raporu..............................Halide Edib
Terbiye-i Bediiye 1-4...................................................................................İbrahim Alaaddin

TÜRKLÜK ŞUÛNU
Âsâr-ı Nefise Müzesi
İttihad ve Terakki Cemiyeti’nin 1332 Senesi Kongresi
Ecnebi Müesseselerde Türk Dili
Eskişehir'de Elektrik Tesisatı
Enver Paşa Hazretlerinin Seyahati ve Kendisine Almanya İmparatoru Tarafından Eahrİ Askerlik Rütbesi Verilmesi
Bükreş'in Zabtı ve İttifak-ı Murabbaın Sulh Teklifi
Bolu'da Tasarruf Sandığı
Biga'da Ziraat ve Sanayi Sergisi
Paris ve Berlin Muahedenamelerinin Eesih ve İlgası
Takvim-i Arabi'nin Parlamento Müzakeresi
Türkistan'da Askerlik
Hukuk Komitesi
Dârülfünûn ve Umûmî Kütüphane Binaları
Dalgıçlık Şirketi
Romanya'nın Harbe Girmesi
Sevgili Hakanımızın Şiirinin Tercümesi
Şark ve Şimal Türklerinde
Talat Bey'in Sadrazamlığı ve Heyet-i Vükelâ'da Tadilât
İzzet Ulvî Bey
Bakirler İçin
KafkasyalIlar Dayanamıyorlar
Kastamonu Osmanlı Hanımları İş Yurdu
Kuruluş Bayramı
Konya'da Elektrik.ve Tramvay
Kırgız ve Kafkas Türkleri ve Askerlik
Meclis-i Umûmî'nin Açılması
Maarif ve Medeniyet Haberleri
Millî İthalât Kantariye Anonim Şirketi
Millî İstiklâl
Millî Banka
Millî Türk Şairi Emin Beyin Mebusluğu
Musiki Encümeni ve Darülelhan
Hilâl-i Ahmer Sergisi
Yeni Bir İmalâthâne
 TÜRK YURDU 187

TÜRK ^ e m in d e

Almanya'da Müslüman Esirier Ordugâhında Kurban Bayramı............... A. E.

Eskişehir Sancağında Nüfus Hareketi....................................................... Ziynetullah Nuşirevan
Paris ve Berlin Muahedenamelerinin Fesih ve İlgası.................. ............S, A.
OsmanlI Türklerinde İktisadî H areket........... ...........................................Z. N.
Hakanlık Haricindeki Türkler.....................................................................Z. N.

DİLİMİZ
Edebiyatta Yaptıklarımız: Aruz ve Hece Vezinleri Hakkında.................. Yusuf Ziya
Ecnebi Müesseselerinde T ürkçe............................................................... Z. N.
Bir Mübahase............................................................................................... Ruşen Eşref
"Bozla" Kelimesine Dair..............................................................................A. Aka ve Süleym Han
Nazmın Ahengi............................................................................................Nüzhet Haşim

SEYAHAT
Altaylara Doğru. .Halim Sabit

SİYASET
Arap Nazarında Şark Meselesi....................................................................Safes
Kurban Bayramı ve H arp ............................................................................T. Y.
Müttefiklerimizin Düşündükleri: 1-Türkiye ve Arabistan........................Franz Stuhimann-R. M; Fuad

SANATKARLARIMIZ NEZDINDE
Abdülhak Hâmid'de Bir Gün .Ruşen Eşref

MEKTUPLAR VE CEVAPLAR
"Bozla" Kelimesine Dair............................................................................. A. Âgâh
"Bozla" Kelimesine D a ir ........................................................................... Süleym Han
"Türk Yurdu" M üdürüne...........................................................................A. Kemal
Aruz ve Hece Vezinleri Hakkında............................................................. Y. Z.

MİLLÎ HUTBELER
Kuruluş Bayramı....................... ....................................................... ...........Hamdullah Subhi
Millî Bayram..................................................................................................Hamdullah Subhi

MATBUAT VE YENİ ESERLER

"Alman İhracat Mecmuası Balkan ve Şark Nüshası"
Matbuatımızda Alman Tesirleri................................ S.
"Edebiyat-ı Umûmiye Mecmuası"...................................................... S.
"Talim-i Lisan-ı Farisî".'........................................................... Z. N.
"Cihad Hakkında Ehl-i İslâma Bir H itabe....... .................... S.
"Dicle Ö nünde"................................................................................,.......... S.
"La pensee T urque"............................................................................ ...S.
"Meskûkat-ı Osmaniye Tarihi".................................................................... S.
"Musavver Çöl" Mecmuası................................................................ ...S.
 «■ *■ l|^

T ûkk M w \İ
Türfeleritt Tâicl^stııe Calıstr

YIL; 4 SAYI; 117 (1 Eylül 1332-14 Eylül 1916)

û fit- d e ^ fit d e d c ^ ç c d

E d e b iy a t: H a k a n ı m ı z ı n B ir Ş iir i / ***

K a r p a tla r a D o ğ r u / Y u s u f Z iy a

B a y ılm a / R u ş e n E ş re f

D ilim iz : A r u z v e H e c e V e z in le r i H a k k ı n d a / Y. Z.

A d a y la r a D o ğ r u / H a lim S a b it

T ü r k l ü k Ş u û n u : R o m a n y a 'n ı n C ih a n H a r b in e İ ş tir a k i / ***

T e r c ü m e - i H â l İ s m a il M a h ir E fe n d i / C. S.
Sayı 117 TÜRK YURDU 191

TÜRK VURDU
T ü rk le rin fâ id e s in e ça lışır O n beş g ü n d e b ir ç ık a r

YIL: 5 SAYI: 1

EDEBİYAT

HAKANIMIZIN BİR ŞİİRİ

Sevgili hakanımız, gazi padişah babamız efendimiz hazretleri, asker evlâtlarının Çanakkale’de "Ehl-i İslâmın iki hasm-ı
kavisini birden" yenip kaçırması üzerine, bu zaferi ihsân eden Kâdir-i Mutlak’a şükran ve kahraman askerlerini taltif ve
teşvik yolunda şahâne bir neşide tanzim buyurmuşlardır:

Savlet etmişti Çanakkale'ye bahr u herden
Ehl-i İslâmın iki hasm-ı kavisi birden
Lâkin imdâd-ı İlâhi yetişip ordumuza
Oldu her bir neferi kale-i pulâd-beden
Asker evlâtlarımın pişgeh-i azminde
Aczini eyledi idrâk nihayet düşman
Kadr ü haysiyeti pâmâl olarak etti firar
Kalb-i İslâma nüfûz eylemeye gelmişken
Kapanıp secde-i şükrâna "Reşad" eyle dua
Mülk-i İslâmî Hüdâ eyleye daim müemmen.

KARPATLARA DOĞRU
1
Şimendifer

Karanlıklar dağılırken sükûn ürperdi, Akşam, güneş tutuşarak gurûb ederken

İstanbul'a veda etti bir acı feryat! Ufuklara açtı kızıl Türk bayrağını!
Gönüllerin dalgalandı oğuşmuş derdi. Bulutlar nur olup pembe buselerinden
Sevgililer göz yaşıyla edilirken yâd! Andırdı bir genç kızın al yaşmağını!

Al çevreler sallanarak her pencereden Gece olur, yıldızlarla konuşurlardı,

Tren kalktı yavaş yavaş bir gelin gibi! Ay bir gümüş yol açardı çimenliklerde!
Yeşil kırlar arasından geçip giderken Ah hepsinin gönlünde bir öksüzlük vardı,
Ağaçların helecanla çırpındı kalbi! Yavuklular, yeşil tarla, koyunlar nerede?

Beylerbeyi, 28 Temmuz 1332

Y u s u f Z iya
192 TÜRK YURDU
BAYILMA
Pencere sürüldü. Yarıya kadar sarkmış eczacının çat­
lak, uykulu sesi homurdandı: -Yavaş ol yahu, yavaş ol!.„
Gecenin yarısında çıngırağı koparacağın! Mahalle uyandı!
Telâşlı el yine çıngırağı bırakmadı. Birbirini boğan sık
nefesler arasında genç adam telaffuz edebildi: - Çabuk...
Hasta fena... Çabuk... Çabuk!..
=1:
Gıcırtılı merdiven tahtaları üzerinde terlikler şıpırda­
dı. Eczahane kapısının anahtarı çevrildi. Kanat açıldı. Dı­
şarıdan eczahaneye sokulan mehtap, eczahaneden soka­
ğa uçan kesif ve mahbus kokular, genç adamın çiğnediği
eşikte karşılaşıyordu. Eczacı, mumu, siyah muşambalı
masaya, eski ciltli kitapların üzerine koymuştu. Fazla sı­
kılmaktan buruşmuş reçeteyi o ışıkta okudu.
-Fenadır dersiniz? Allah, Allah! Canım biraz evvelisi
gazellerin bağırtısını duyuyorduk: Düğün arası şu müna­
sebetsizlik de nereden geldi ki? Yine hanım efendidir, öy­
le değil?
-Evet... Ne olacak, mülehham vücut, çok yorgun­
luk... Fazla üzüntü... Boğazına da düşkünce... Az evvel
baygınlık geldi. Merdiven başına yığılıverdi. Ev alt üst...
İsterik bir şey olmasa gerek!
Eczacı kısa muhaverenin bitmesini beklemeden raf­
lara doğru gitti. Geceliğini muttasıl belinden çekiverdi:
Sarkan ve ayaklarının bileklerinde toplanan bol -patiska-
don paçaları adımlarına takılıverdi.
Şamdanı şişelerin önünde gezdirdi. Eğilip kalktıkça
kıvrılan, uzayan mum, kokulu odaya karanlıktan daha ha­
zin bir ziya veriyordu. Her şeye büyük ve titrek bir gölge
veren müphem bir ziya! '
Mor camlı bir dolabın kapağına resmedilmiş beyaz is­
kelet kafası o müphem ışıkta canlanıyor, oynuyordu.
Onun çukur ve boş gözleri kırmızı ve mavi su kavanozları
bulunan camekânlara korkunç, siyah bir nazar atıyordu.
Dolabın üstünde duran ayrı bir kartal, o kemik başı kapa­
cak, bu gecenin ortasında ta uzaklara kaçıracak gibi ka­
natlarını açmıştı.
Dolap camları sırayla sağa sola çekildi. Beyaz şişele­
rin arasında aranılan o şey bulunamıyordu. Her yoklanan
dolap, keskin kokularını bu basık tavanlı odaya sessizce
Sayı 117
Pek sevgili kardeşim ReşadNuri’ye,
îlk edebî tecrübelerini üstadına takdim eden bir şâkird gibi.
döküyordu: Öyle kokular ki hatıra bütün hastalıkları, bü­
tün ölümleri üşüştürerek doluyordu. Tabiatin esirgeme­
diği hastalıklara, yalnız şu birkaç şişede, şu birkaç kutuda
saklı çarelerle mi karşı koyabilecektik? Çekinilmesi kabil
olmayan ölüm kuvvetine mukabil, asırlarca uğraştıktan
sonra sıralayabildiğimiz şu birkaç tedbirle mi hayata bağ­
lı kalacaktık? Ve insanın acziyle ölümün kudreti arasında­
ki nispetsizlik, genç adamın zihninde büyüdü. Bu müthiş
tezat, onun yeisli ruhuna bir korku ürpermesi getirdi. Mi­
desine bir bulantı, kalbine bir çarpıntı verdi. Herkesin şi­
fa, hayat umduğu bu yerde o, tarifsiz bir esef, bir boşluk
hissediyordu. Bütün bir ilmin, bütün bir fennin tatbik va­
sıtaları olan bu ilâçlar, nazarında avutucu birkaç oyuncak
kadar küçülmüştü.
Bulanmış gözlerini, duvarda kütürdeyen eski saate
kaldırdı. O, ucundaki topuzu hiç değişmeyen bir itidalle
sağa sola eğiyordu. Genç adam, o iniltili sallanmada, o
muttarit belâgatte, felâketleri, acıları sayarak çırpman bir
ihtiyar kadın hâli sezmişti. Oturamıyordu:
-Biraz çabuk eczacı efendi, lütfen biraz çabuk!
-Efendim... O nitrite d’amil ampullerini de nerede
saklamışız? Bilirsiniz? Bunları ordonanssız vermeyiz!
Ve altından ipi çekilmiş bir kukla gibi yine siyah, al­
çak bir dolabın önüne çömeldi. Rüzgârlanmadan şişen
entarinin eteği çıplak ayaklarını örtmüştü. Yine kutu ka­
pakları okumaya başladı. Arada, eliyle çıplak başını yelpa­
zeliyordu. Bu derin sükût ve alaca karanlık içinde yalnız
esrarengiz vızıltıları duyulan sivrisinekler, parlak ve ger­
gin derisini çimdikliyordu.
Kalktı:
-Buyurun bir kutu verelim! İcabınca kullanırsınız. Fi­
yatını sonra görüşürüz.
Genç adam, cümlenin belki yarısını bile duymadı.
Köşeden saptı.
Sıcak ve aydınlık ağustos gecesinin içinde her taraf
uyuyordu. Tarlalardan gelen hafif böcek cırıltıları bu ge­
cenin hışıltılı nefesleriydi.
Bağlarbaşı'nın geniş ve tenha caddesinde yalnız genç
adamın sükûtu tekmeleyen adımları tozlarla birlikte ha-
Sayı 117 TÜRK YURDU
yalanıyordu. Sık ağaçları bahçeler arasında dağınık köşk­
ler ve hatta ormanlarda pusu kuran canavarlar gibi dikil­
mişti. Adım gürültüleri bu hayvan sürüsünün gövdesine
çarpıyor ve onların içinden dökülen birer homurtu şek­
linde yine geri dönüyordu!... Ve genç adam o kadar hız­
lı, o kadar hızlı koştu ki bu homyrtulardan ürkmüş, bu
homurtulardan kaçıyor sanılırdı.
"Tophanelioğlu'nda" bir köşkün bahçesine daldı. Lü­
kslerle parlamış hıyabandan bir meydana geçti. Ayağı,
orada bir çadır direğine takıldı. Çadırda bir kaç sofracı
kız, bir kovanın temizliği şüpheli suyuna avuç avuç çatal
bıçak daldırıyor, temizliği şüpheli bir bezle kuruluyor;
sonra bu güya temiz takımlar, mumları eriyip eğrilmiş kol
şamdanların dibinde duran bir kutuya yerleştiriliyordu.
Mahallenin bekçileri, tulumbacıları, tabaklarda kal­
mış baklava parçalarını, yolunmuş üzüm salkımlarını
obur obur yutuyordu. Bazısının şıpırdayan dudakları
sofracı "matmazeller"e söz atıyor: Bazısının artık yalayan
parmakları, pantalonlarına, mintanlarına silinerek mat­
mazellerin omuzuna yılışıyordu. Çadırı sarsan bu ani düş­
me hepsini ürküttü. Genç adamı kaldırdılar. O, ceketinin
cebini muayene ettikten sonra bir harf bile söylemeksi-
zin yine koştu. Yamalı mintanı, sivri külahıyla uzun sakal­
lı hokkabaz, alnını tefine dayamış, kapının eşiğinde sız­
mıştı. Genç adam onu dürttü. Merdivenleri üçer, dörder
basamak atladı. Fakat hasta odasının medhalini bir kadın
çitiyle örülü buldu. Baş örtüleri düşmüş hanımlar cıvılda­
şıyorlar, birbirlerini itiyorlar, o deliğe sokulmaya çabalı­
yorlardı. Bu merak ortasında hiç ^imse, bir erkeğin arala­
rına daldığını fark etmemişti. Omuzundan çekilen bir ih-
tiyor kadın: “Düğün evinde de kaç göç olur muymuş! Ha­
tun içeride can çekişiyor! Geç yavrum geç!” diye yol açı­
yordu.
Fakat genç adam, onlara cevap veremeyecek kadar
telâşlıydı. Hatta etrafındakiler! dirsekleyerek kendine yol
açabilmek için zahmet çekiyordu.
Zavallı halasını, yeni eniştesinin kucağında "göğsüm,
göğsüm" şikâyetleriyle döğünüyor, yırtınıyor buldu. Da­
ha on beş saat evvel, apoletli, sırma kayışlı forması, haki
astragan kalpağıyla koltuk yapan, maşallahlar kazanan
damat, dik bıyıklı, uzun ve tunç yüzlü bir süvari yüzbaşı­
sı, çığlıklardan uyanmıştı. İpekli geceliğiyle, kadife terli­
ğiyle koşmuştu. Yarısına kadar beyaz alnından, yarısına
193
kadar beyaz boynundan iri terler sızıyordu. Hastanın ağır
vücudunu kucağında tutabilmek için çökmüştü!
Çatık siyah kaşlarının altında uyuklayan gözleri sık
sık kapıya çevriliyordu. Delikanlıyı görünce açıldı:
-Aman Remzi Bey! Buldunuz mu azizim?... Lokman
ruhu, limon, oğma filân para etmiyor. Doktor pek temiz
bir mendil emrediyorlar azizim!
Fakat bu kargaşalık arasında onu bulmak hemen ka­
bil değildi.
Konsolunun üstünde büyük ve kuvvetli bir lamba ya­
nan bu odada kimler yoktu!
Hokkabaz marifetlerini bırakarak sızlayan yaraları,
kanlı entarileriyle koşuşmuş iki sünnet çocuğu, Remzi
Beyin iki kardeşi! Eğilmekten, hastanın kalbini oğuştur-
maktan yorulmuş, terlemiş doktor. Titrek ellerinde birer
boş bardak, ağlaşan iki akraba hanım. Hiçbir iş görmek­
sizin fıldır fıldır dolaşan besleme.
Yazın uzamaya başlamış son gecelerinde sabaha kar­
şı çıkan serince rüzgâr, açık pencerelere çarptıkça perde­
leri birer yelken gibi şişiriyor, büyük ve kuvvetli lambayı
tüttürüyordu. Hararetten gevremiş ayna ansızın şedit bir
çatırtıyla dağıldı. Bardak tutan iki hanımdan biri bunu
hayra alâmet görüyordu: Hasta hanımefendinin başında
dolaşan felâket şu aynaya gelen kaza ile inşallah savuşup
gitmişti.
Sofadaki minderin köşesinde iskambil falı açan natır
hanım da iyi haber veriyordu. Fakat daha bu akşam at
kestanesinin dalında üç defa öten "kukumav" kuşu, iki
gecedir ulumasını kesmeyen, terlikler tersine çevrildiği
hâlde yine susma bilmeyen arsız köpekler! Evdeki ha­
nımlardan herbirinin dikkat ettiği bu fena şeyler de olma­
saydı ah! Baksanız â hasta bir türlü açılamıyor! Fakat ho­
ca hanımın bir ihtarı bütün bu kehanetleri bastırdı. "Hay­
ra yorun hanımlar, hayra yorun!" demişti. Sade, aşağı gi­
derken bir aralık Remzi Beye işaret etmişti: "Ah yavrum,
şimdiki kafalarsınız, söz anlamazsınız. Sultam Mektebi de
bitirdik ama, daha cahillik var. İki düğün bir arada iyi say­
mazlar! Bunu babana da dinletemedik. Bak o aşağıda kör
kütük. Dünyadan haberi yok. Bu da burada geçti. Bu si­
nir bayılmasına benzemiyor. Nicelerini görmüşüzdür biz!
Hemen mevlâm şifalık versin!" demiş ve inmişti.
194 TÜRK YURDU
Fakat fennin ulviyetine fevkalâde bir ciddiyetle iti­
mat eden doktor bu fikirde miydi? O, Remzi Beyden sade
bu kalabalığı dağıtmasını, hava cereyanını temin etmesi­
ni istiyordu,
Hastanın yambaşına bir diğer lamba getirttiler.
Doktorun, kendi mendilinde koklattığı nitrite d ’amil,
deriye aşıladığı eter, kadına nisbî bir rahatlık vermişti:
Tepinmeleri ağırlaştı. Fasılaları intizamsız nefesler
gırtlağında gurulduyordu. Uçları morarmış tırnaklarına,
parça parça mor lekeler birikmiş ihtilâciı yüzüne yavaş
yavaş bir kehribar uçukluğu çıktı. Hareketleri gittikçe
dindi. Bakışları, karşıda asılı bir levhaya takıla kalmıştı.
Burnunun delikleri bozuluyor, kaşları çatılıyordu.
Hırıltılar seyreldi, seyreldi. Birden gözleri patlayacak
kadar büyüdü. Göğsü dışarıya uzun bir hava salıverecek
gibi körüklendi. Ve başı sağ omuzuna düştü.
Doktor, samutî bir esefle doğrulmuştu. Gözlerinde
yaşlar donmuş damat beye:"-Rahat bırakınız beyim, Allah
bakide kalanlara ömür versin! Asabı bir "akse" gibi
başladı, fakat bir "anjin" yaptı, bir "anjine dejenere oldu",
aman siz küçük hanımı teskin edin!" dedi.
Duvarları çınlatan keskin çığlıklar arasında gelin
hanımınkini tanımak ne kadar zordu!... O çığlıklar evden
taşıyor, ıssız tarlalarda koşuyor, ötelere ötelere varıp
nihayetsizlik içinde eriyordu.
Davetli hanımlara tuhaf ve müthiş bir ürkeklik
gelmişti. Büyük ve ani yangınlar, felâketler karşısında
kalan insanlardakine benzer bir ürkeklik! Erkekler
arasına dekolte elbisesiyle inenler, gerdanlığını sökerek
bileziğini kopararak kaçışanlar, baş örtüsüz sokağa
fırlayanlar, yeldirmesini değiştirenler, maşlahlarını ters
giyenler olmuştu. Çantası ve defi ayaklar altında ezilmiş
hokkabaz hem korkak hem gülünç vaziyetlerle:
"Korkmayın hanımlar, ölüm yukarıda kapandı, aşağı kaç­
maz. Size kovalamıyor. Allah, Allah ne telâş!" diyordu.
Fakat epey azar işitti, hanımın birinden suratına bir yel­
paze bile yedi.
Yukarı sofa birden tenhalaşıvermişti. Yenge hanım
ölünün düşük ve zucretli çenesini bir tülbentle bağladı.
İki akraba hanımın yardımıyla yeni tül esvabı kollarından
yırtıp sıyırdılar, odaya küçük bir idare mumu yakarak
lambayı dışarı aldılar.
Kadının üzerine uzun ve beyaz bir çarşaf çekmişler,
karnına çaprazvarî iki bıçak koymuşlardı. Yenge hanım
Sayı 117
yarı bağdaş kurmuş, dirseğini dizine, şakağını avucuna
dayamış düşünüyordu. Ölünün, beyaz sıvalı duvarda
kıpırdayan şüpheli hututuna dalmıştı. İçini çekti.
Yanındaki hanıma yavaşça söyledi: "Rabbim, hik­
metinden hâşâ sual olunmaz! Bu ne hâldir bu! Şuracıkta
gülüp eğlenirken hanımcığım, insan kuş misali... Bir
varmış, bir yokm uş... Ne çare! Emir büyük yerden, git­
memek olmaz! Hepimizin olacağı bu!... Azrail gelince
lebbeyk, lebbeyk diyeceğiz!"
Ve iki kadın loş odada, ölünün başı ucunda ağlaya
ağlaya dertleştiler.
"Paşa merhum öleli on yıldır şu genç dul dünyayı
kendine zindan etmiş, yavrumu üvey baba hırpalar diye
yüzüne bir daha dudak kodurmamış! O bir tek kızcağızı
uğruna hastalıklara uğramış, aylıklarını kırdırmış, feda­
kârlıklara katlanmış, çeki düzenini hiç bozmamış, baba
yoksuzluğunu o tazeye hiç bildirmemiş! Kahırlandıysa da
hep içine akıtmış, bir kimseciğe yanıp dökülememiş!
Matmazeline, piyano ustasına varıncaya kadar hiçbir şey-
ceğiz eksik etmemişti! Tam mürüvvetini göreceği gün
başına şu iş gelsin! Ne tecellîsi kapalı bir kadınmış! Öyle
de özendiydi ki! Son eğlencesi olacakmış zahir! Aman ne
yalan dünya, ne yalan dünya! Didin, didin, didin!.. Sofra
şöyle olsun, mezeler böyle tertiplensin, ağabeyim hiç
üzülmesin! Ne de saygılı, düşünceliydi!.. Hanımcığım, bu
ölüm biz kullara bir ibret! Allah’ın tokmağı yok! Bak böy­
le görünmedik bir belâ verir! Dünya bu, güler yüz tatlı
dil! Ötesi hep boş!"
Bu cümleler, dışarıda kendini eşiklere çarparak yu­
varlanan kadının hıçkırıklarıyla aralanıyordu. Genç ka­
dın, beyine yalvarıyor, kapıdan bir defacık daha anasının
hayalini olsun görmek istiyordu: Ne olur, benim tatlı ni-
neciğim, ah nasıl ayrılırım, ah bir defacık öpeyim, sarıla­
yım! Anneciğim, anneciğim!
Bir saat önce çalgıların ahenkleri, lambaların beyaz
ışıklarıyla mehtaba nazire yapan bu sevinç menbaı ne ça­
buk süzülmüş, sönmüş, kuruyuvermişti!
Şimdi o evin bir odasında bir cenaze, kapısında, en
tesellisiz bir keder içinde tutuşup inleyen daha henüz ka­
dın bir genç kız vardı!
Sazendeler, çengiler, hokkabazlar Remzi Beyin pe­
deriyle görüşemeden ayrılmışlardı! Aşçılar ve sofracılar
takımlarını yüklenmiştiler. Zerde kazanı devrilmiş, yarı­
nın gasi kazanı ocağa oturmuştu.
Sayı 117 TÜRK YURDU
Her kıyafetten ve her seviyeden davetli beyler, koku­
lu ağızlarında sendeleyen sarhoş cümleleriyle damada,
Remzi Beye taziyetler ederek çıkıyorlardı.
Yolda biri: "Keyfin sonu cılk oldu" diye sayıklıyor,
öteki: "Damadın kaynanasına ilk ve son hizmeti" diyerek
sahnede konuşan bir aktör vaziyeti alıyor, cümlesine ib-
ret-âmiz bir mahiyet vermek istiyordu.
Aklarına kan oturmuş gözleri, kıvırcık saçları, düşük
pos bıyıklarıyla akşamdan beri kimsenin tahammül ede­
mediği bir kılıksız, arkadaşının kulağına eğildi: “Fena mı
be! Delikanlı daha ilk gecesinden selâmete çıktı. Başın­
dan kaynana dırıltısı eksildi. Ne mutlu ona! Dansı bütün
evlilerin başına!" diye soğuk, hayvani bir kahkaha salıver­
di.
Diğeri cevap verdi: "Bu işte en kârlısı imamla bekçi.
Hem karınlarını doyurdular, hem ceplerini doldurdular,
hem sevapları kazandılar. Yarın da bir parti. Ooh canım!
İbrahim Bey... Ne dersin ha!"
Sarhoşlar tozlu yollarda bu esassız sohbetleri gevele­
yerek yürüyorlardı. Bir parçası kırpık ay, ufkun kenarın­
da kızarmıştı. Uzaktaki nefti denize yassı ve turuncu akis­
ler serpiyordu. Ortalık, lambasız kulübe ocaklarında çıtır­
dayan odunların yaytığı ışığa çalar bir renkle aydınlanı­
yordu.
Ay, şarkta belirsiz belirsiz büyüyen kirli, bir beyazlı­
ğın karşısında indi, kısıldı. Lacivertleşen sulara, petrol le­
keleri sanılacak kadar fasılalı, hareli, uçuk birkaç ziya da­
ha dökerek yok oldu. Onun arkasından sokak köpekleri
sersem ve tezyifkâr havlıyorlardı. Duvar diplerine sokul­
muş kümeslerin ince tüneklerindeki horozlar öterek, çır­
pınarak yeni sabahı karşıladı. Yol kenarlarına seyrek sey­
rek dizilmiş akasyalardan, çınarlardan, ilk cıvıltılar birer
şebnem gibi damlıyordu. Sonra her ağaçtan birkaç kuş
hayali, sabah rüzgârının sarsmasıyla kopmuş nahif birer
yaprak gibi döküldü.
Herşey, herkes, güğümleriyle sütçü, gıcırtılı teker­
lekleri, bezgin öküzleriyle köy arabaları denizin ötesinde­
ki adadan yükselen düdüğüyle vapur, herşey, herkes
uyanmıştı.
Yalnız hasta hanımefendi bütün bu ışıklara, bütün
bu seslere katı, inatçı bir uykunun dalgınlığı içinde lâ-
kayd kalmıştı. Gülen ve hayat vaat eden bu güzel sabah­
ta o genç kız pencerenin önünde parmaklarını saçlarına
195
gömmüş, için için ağlıyor, her damlasını anasıyla birlikte
geçmiş hayatının bir safhasına akıtıyor, dünyanın zevkle­
rindeki, saadetlerindeki aniliği düşünerek bahtsız varlığı­
na küsüyordu.
Birden dayısı omuzuna dokundu! Yorgun dimağlı bir
sesle: "Neriman yavrum, dedi! Avunmaya çalış! Kızım
bak, Allah büyüktür, birini verdi, birini aldı.”
Ve yeni gelinle sakallı dayı sarılıştılar.
Her akşam çekilirken sağ bıraktıklarından birçoğunu
ertesi gün doğunca bulamayan güneş, bu sabah da hasta
hanımefendinin naaşına rast gelmişti. O da, hoca hanı­
mın dediği gibi: "Oda üzerine gün doğunca kırk yıllıklar­
la bir olmuştu!"
Nuhkuyusu, 21 Mayıs 1332
R u şen E şref
DİLİMİZ
ARUZ VE HECE VEZİNLERİ HAKKINDA
Bütün cihan, kızıl bir fırtınanın korkunç dalgaları
içinde sarhoş ve hummalı çalkanırken "Sanatkârlar buh­
ran devrelerinde kara bir rüyadan ürkmüş gibi susar!" di­
yen değişmez kanun, süngüsünün huzurunda düşmana
secde ettiren Türk gençliğinin kalemi önünde diz çöktü!
Şiirin mukaddes tanrısına, menfaat beklemez, temiz
bir aşkla gönül bağlayan edebiyatın bugünkü çocukları,
en müşkil manileri aşarak kazandıkları birkaç saati hep
bu ulvî maksada hasrediyorlardı.
Ben bu makalemde, her hafta "Türk Ocağı’nda" top­
lanarak birbirlerine şiirlerini, hikâyelerini okuyan, bediî
düşüncelerini söyleyip konuşan bu gençliğin, aruz ve he­
ce vezinleri hakkında yaptığı münakaşaları anlatacağım
ki bu sûrede de, bizce tamamen malûm olan bir hakikat,
hecenin Türk vezni olduğu hakikati, herkesçe, hatta fır­
sat düştükçe bizi tenkide çalışan bütün o "Nâ-hüdâ-yı hü-
dâ nâ şinas"cılarca da anlaşılmış olsun!
Malûmdur ki memleketimizde edebî bir inkılâp ol­
du. Bunun ilk soluk sesini biz epey evvel duymuştuk. O,
ufuklarımızı. On Temmuz’da esen siyasî inkılâp rüzgârıy­
la beraber dolaşmıştı. Bugün ise daha sağlam ve temiz
şeklini aldı.
196 TÜRK YURDU
Bu inkılâbın hâdimleri ilk evvel lisanı sadeliğe doğru
götürmekle işe başlamışlardı. Gitgide bazı muayyen ka­
ideler koymaya uğraşarak Arabî ve Farisî kaidesiyle yapıl­
makta olan terkipleri attılar ve yaşayan dilin haricindeki
kelimeleri de edebiyat hududunun dışına kovmaya çalış­
tılar. Bunların birkısmı, evvelâ ellerindeki aleti kırmayı, o
bizim ince dilimize hiç de uymayan aruzu değiştirmeyi
unutmuşlardı. Fakat bir müddet sonra bu kudsî uyanık­
lık bütün gençliği sarınca bu da düşünüldü ve yapıldı ki
asıl maksadım da aruzun tard edilmesindeki sebebi izah
etmekten ibarettir.
Bundan pek çok yıl evvel memleketimizde açılan
"Acem-perestî" devrinde lisanımıza giren birçok kelime­
ler ile beraber İran'ın uzun ahengi de girmişti. Şairler
"baş, paşa" gibi kelimeleri bile dört elif mikdarı çekerek
okuyorlardı. Lisanın hakikî şivesi, böyle sun’î bir ahenkle
bozulup, yabancı kelimeler ile kaynaşınca mecburî ola­
rak onların aleti olan aruz da girmişti.
Hâlbuki aruz bizim dilimizin vezni değildi. O, Arab'ın
Acem'in ve Acemleşmiş olan sahte ''Osmanlıca!"nın vez­
ni olabilirdi. Çünkü bizim lisanımızın, Türkçenin bünye­
sinden doğmamıştı.
Bu hakikat eski kafalara giremedi. Veznin lisanın
bünye-i asliyesinden doğduğunu kimse düşünmüyor,
kimse bilmiyor gibiydi. Hâlbuki hiçbir vakit uydurma bir
vezin yapılıp da zor ile içerisine kelimeler doldurularak
şiir söylenemez!
Vezin lisandan doğar, nitekim aruz veznini de bir
Arap mütefekkiri Halil İbn-i Ahmed, Arapça şiirleri tetkik
ederek bulmuş ve sonra "fiil" madde-i asliyesini alıp bu­
gün bildiğimiz umûmî örnekleri vücuda getirmiştir.
Büyük bir ifratla Acemleştirilen Türkçemizde o vakit­
ler en ağır bir ahenge mâlik olan "failâtün, failât...", "Me-
fâilün, mefâilün...", "Müstefilâtün, müstefilâtün..." ilh. gi­
bi uzun heceleri çok vezinler kullanılmaya başlanmıştı.
Hâlbuki, Türkçe tamamen kısa hecelerden mürekkep bir
dil olduğu için pek çok seneler sonra yavaş yavaş bu ma-
razî hâl kalkıp da Acem'in tesiri sönmeye başlayınca aru­
zun nispeten kısa heceli olan "Feilâtün mefâilün fa'lün",
"Mefûlün failâtün mefâilün fâilün", "mefûlün mefâilün
mefâilün faûlün" gibi şekilleri kesretle kullanılmaya, di­
ğer ağır ahenkli vezinler de yavaş yavaş unutulmaya baş­
ladı.
Sayı 117
Fakat bir müddet sonra bu da kâfi gelmedi, çünkü
aruzun en kısa ahenkli vezni bile bizim bugün kabul ede­
rek kullandığımız konuşulan dili hakikî şeklinde teren­
nüm edemeyecek kadar uzun heceli kelimelere muhtaç
bir vezin idi. İşte bunun içindir ki mezkûr alet artık bü­
tün bütün terk edilerek bizim lisanımızın kalıbından doğ­
muş olan hece vezni kabul edildi.
Aruzun kusurları pek çoktur. O meselâ "Adalar deni­
zi, Anadolu, geliyorum, gideceğim, seviyorum ilh..." gibi
kelimeleri kat’iyyen kabul etmemekte ve bir çok güzel
kelimelerimizi de bozarak almakta ısrar ettiği gibi kitaba
geçirmek istediğimiz hayat dilinin haricindeki birçok es­
ki kelimelerin de yaşamasına sebep oluyor. Meselâ, eski­
den aruzun en hararetli bir müdafii olduğu hâlde bugün
ona "mısraları bir Prusya askeri gibi dimdik yürüten sıkı
bir korse" diyen Yahya Kemal Beyin bu vezinle söyledik­
leri en güzel mısralarda bile saydığımız o kusurlara tesa­
düf edebiliriz. İşte:
İç in d e b u sed en ö lm ü ş " v ü c u t'İa r b ü k ü lü r.
mısraındaki vücut kelimesi her hâlde konuşulan dilde
bunun yarısı kadar bile çekilmiyor.
Sonra İstanbul'da konuşulan Türkçeyi aruz vasıtasıy­
la kitaba geçirmek için en çok uğraşanlardan yine Yahya
Kemal ve Halid Fahri beylerin son yazılarında bile ecnebî
kelimelere -pembe ve narin bir dudak arasından sırıtan
çürük bir diş çirkinliğiyle- tesadüf ediliyor:
K ız v ü c u d u n s a n g ü lle r g ib i "ter":
Sicilya g e n ç le ri "ü rya n " o m u z la r ın d a "sebû"...
Y a ya r b u "m ahfele" "a sa b ı"g evşeten b ir "bû".
A lın la r ın d a n d a çep çevre g ü ld e n "efser'İer,
"Girye"yle b iz v ed a e d iy o rk e n o beldeye
Yahya K em a l
"Şeb çera ğ la r" y a k a r d ı "Sadabad".
K a n a d ın d a n "n esim "in a k d i "melâl".
B a b a e v lâ d arar, k a d ın "m aşuk"...
K im i "zu lm ette" b ir k e fe n bekler,
G ü lü n ü z d a im a "ser-âzâde":
H iç d ü ş ü n m e z k i in le y e n "bâd"ın
H a lid F ahri
Bu misalleri yazdıktan sonra fazla birşey söylemeye
hacet kalmıyor. Çünkü üzerlerinde uzun bir sa’y ve mu­
Sayı 117
kaddes bir sanat endişesiyle çalışıldığı hâlde yine böyle
lekeli mısralann çıkması iddiamızda ne kadar haklı oldu­
ğumuzu ispat için kâfidir.
Saniyen aruz öyle bir âlet ki, şairler onunla güzel, te­
miz birşey yapacağım diye uğraştıkça bütün bütün batak
bir vâdiye sapıyorlar ve o zaman mana, düzgün kafiye,
düzgün kelime hatırı için hemen hemen feda ediliyor!
İddiamı ispat için Halid Fahri Beyin "Hancı" adlı bir
manzumesini gösterebilirim ki mısralar teker teker pek
güzel ve kafiye itibariyle de gayet zengin olduğu hâlde
dikkat eder isek mana itibariyle aralarında sıkı bir akraba­
lık değil, samimî bir komşu münasebeti bile bulamayız.
Onda, benim duyduğum ve gördüğüm yalnız gayet güzel
kafiyeler ile musiki ve nihayetsiz bir ibhâm karanlığıdır!
Aruzun diğer büyük bir kusuru daha vardır ki o da,
bu aletle terennüm edilen şiirlerde mutlak veznin kulağa
çarpmasıdır.
Aruzla söylenen şiirlerde Yahya Kemal'in ritm (na­
zım) dediği derunî ahenk vezne galip gelemiyor. Misal is­
teyenlere aruzla yazılmış bütün şiirleri okurum! Yalnız
büyük şair Nedim'in bazı mısraları bana cevap olmak üze­
re gösterilebilirse de, bunlar da kat’iyyen aruz ile söylen­
miş değildir!
Ben hece vezninin kârına olarak büyük bir memnu­
niyetle görüyorum ki vezin sezilmeden söylenen her
aruzla yazılmış şiir hecenin malıdır. Meselâ Nedim'in:
N îm su n p e y m â n e y i s â k î ta m â m ettin b e n i
Veyahut:
A ya ğ ın s a k ın a r a k b a sm a a m a n s u lta n ım
D ö k ü le n m ey k ır ıla n şîşe-i r in d â n o lsu n
mısraları katiyen aruzun değildir. Birinci mısraı okurken
biz hiçbir vakit:
N îm s u n p e y -m â n e y i sâ -k î ta m â m e t -tin b e n i
F â ilâ tü n -fâ ilâ tü n -fâ ilâ tü n -fâ ilü n
Ahengini duymayız. Mısra yalnız bir yerde kırılmıştır, yal­
nız bir yerde durmak ihtiyacını hissederiz:
N îm s u n p e y m â n e y i - s â k î ta m â m ettin b e n i
gibi.
Hâlbuki ne "nîm sun peymâneyi" ne de "Sâkî tamâm
ettin beni" parçaları ayrı ayrı taktî’ edildikten sonra bir
TÜRK YURDU 197
araya getirilince aruzun malûm bahrlarından hiçbirini ifa­
de etmez!
Diğer mısralar da tıpkı böyledir.
O hâlde anlaşılıyor ki aruzla yazıldığı hâlde bile ken­
disinde şiiriyet bulunan, derunî ahenk hissedilen her
mısra aruza değil, Türkçenin vezni olan, Türkçenin bün-
ye-i asliyesinden doğmuş olan hece veznine, yani hakikî,
millî veznimize aittir!
Sonra şu da unutulmamalı ki bizim bugün kullandı­
ğımız hece vezni bizden evvelki neslin arasında yetişen,
bazı hakikati görmek saadetine nail olmuş, talihli şairle­
rin kullandığı vezin de değildir. Biz gençler, o, kuru ve
katı alete bir ruh, bir ahenk verdik. Artık onu istediğimiz
gibi bugün kırıyor, istediğimiz gibi inletebiliyoruz.
Beylerbeyi 18 Ağustos 1332
Y .Z .
SEY A H A T
ALTAYLARA DOĞRU
Başı cilt 1, sayı 12’dedir.
Kazak ölenlerinden bazı parçalar:
Cengiz ahfadından Devletyar isimli töre ile Naymanlı
Beteş nâm kız arasında:
Beteş-
Kuday da bir ölgenin Kuranda bir
Kuday salgan cel söz eki mende bir tur
Üyde cangan mınav kattı şakir Beteş
Cüregindi carayın asıkpay tur!
Kuday: Huday. Kuran: Kur'ân-ı Kerim. Tür: Renk, nevi, vaziyet.
Cürek: Kalp. Cüregindi: Kalbini. Carayın: Yarayım, açayım, şık
edeyim. Asıkpay tur: Acele etm e. Cel: Rüzgâr. Mınav kati:
Kaygılı.
Devletyar-
Mingen atım astimda arandayma
Mambet’tin "Ayagoz" degi talandayma
Suygen Beteş aldımda kez kelgen son
Kuvangandan curegim carılmayma.
Mingen atım: Bindiğim at. Arandayma: Geri çekiliyor mu?
Mambet: M ehm ed, isim. Ayagoz: Bir şehir ismi. Talandayma:
198 TÜRK YURDU
Dalı gibi mi? Kez kelgen: T esad ü f etm ek , K uvanmak;
Sevinmek.
Beteş-
Kuday da bir ölgenge Kuran da bir
Kuday salgan cıl soz ki ende bir tur
Suygen kişi Devletyar men bolsam
Atın dev aydab Kudayga savırday tur.
Men: Ben. Süygen: Severmiş. Kişi: Kişi, adam. Dev: Cin, peri.
Sıvırdamak: Fısıldamak, gizli yavaş sesle konuşm ak.
Devletyar-
Kuvanadı Beteş kız külgen bolsam
Arlanbay düz süygen bolsan
Atım turgay bar halıdı men aytayin
Magan kelip kalınsız tiygen bolsan
Kuvanmak: M em nun olm ak. Kuvanadi: M em nun oluyor.
Ardanbak: Arlanmak, nam uslanm ak. Bet: Bit, yüz. Süymek:
O kşam ak, öpm ek. Magan: Bana. Kalın: M ühür. Kalınsız:
M ühürsüz. Tiymek: Nikâh etm ek, izdivaç. Tiygen bolsan: Bana
gelir isen.
Beteş-
Mınav kalay töre edi sasbağanday
Saskan kişi burmndan ustagandı
Şaşının eteğinde koy caylap
Töbesinde bir taypa il kastaganday.
Mınav: Bu. Kalay: Nasıl. Töre: Asıl. Şaşmak: Şaşırmak. Saspa-
ganday: Şaşmamış gibi. Ustamak: Tutmak. Şaşının: Saçının.
Eteğine: Eteğine. Caylap: Dağılıp. Töbe: Tepe. Taypa: Taife.
Kıstaganday: Kışlaganday, kışlayacak gibi.
Devletyar-
Beteş ölen aytadı oylaganday
Ebin tavip kız biz men uytaganday
Ak tös üstüne düken korup
Kalın karaşatma caylaganday.
Aytadı: Söylüyor. Oylaganday: D üşünüldüğü gibi. Ebin tavip
Çaresini bulup. Ak tös: Beyaz göğüs: Düken: Dükkân. Korıp
K urup. Kalın karaşatm a: Karanlık köşesine. Caylaganday
Yaylamış gibi.
Beteş-
Esti bolsan yurasin iman bagip
Ulan menan yuraginsin ilke cagıp
Karap birevdın kıstavdan
Ziyanındı tiygizbe kıyı çakıp.
Sayı 117
Es: Eş. Bagip: Bakıp, bakm aktan. Menan: İle. Cagıp: Sevdirip.
Çakmak: Sevdirm ek. Birevdin: Birisinin. Kıstav: Kışlak.
Ziyanındı tiygizbe: Ziyanını dokundurm a. Kıyı cagıp: Tezek
yakarak.
Devletyar-
Minip cürgen astımda töri camtık
Bu Beteş'den cıgılmaymın ölegim köp
Azgan kün çalgının capırmasam
Köp kalavlı koyuna zararim cok
Töri camtık: At ismi. Cıgılmaymın: Yenilmeyeceğim. Köp:
Çok. Cürgen: Y ürümek. Azgan: Azdığım. Gün: Yeşil otunu.
Çapırmasam: Toplam az isem.
Beteş-
Kuday da bir ölgenin Kuranda bir
Kuday salgan dİ soz eki mende bir tur
Akındık pen aytasm bakir törem
Ketkenşe könlindi kötöre tur.
Akındık pen: Şiirlik ile. Bakir: Eakir, Törem : T ürem (asilza­
d em ). K etkenşe: G idinceye kadar. Könlindi: G ö nlündü.
K ötöre tur: Tesliyet ver.
Devletyar-
Pismildadin pismilda değen soydı I
Kökadaydap öligim kelgen soydi
Munluk pen tiyip Beteş kız aytap tuymay
Beteş kızdin şeşesi ölgen soydu.
Pismilda: Bismillah. Soydı: Benziyor. Kögadaydap: G ögaday
deyip on d an istiâne eder, Kögaday evlâd-ı C engiz'den bir
kah ram an , K elgen soydu: G elene, b itm ey en e benziyor.
Munluk: Kaygılı. Tuymay:Duymuyor. Şeşe: Valide.
Beteş-
Kesilmeydi ölenin netken deymin
Kökadaydap ulenin cetken deymin
Akindik bir aytasm bakir törem
Menin sesem kelmekse ketken deymin.
Kesilmeydi: Kesilmiyor, N etken: Nasıl. Aytasm: Söylüyorsun.
Deymin: Diyorum. Menim: Benim. Kelmekse ketken: G elm e­
yecek yere gitmiyor, ölm üştür.
Devletyar-
Ak sakalı avlanmın Tamtar tegi
Kiygen tonı üstinde samtar degi
Şeşem şeşem desende köp koymaysın
Köti boktı bi lugin kempir tegi.
Sayı 117 TÜRK YURDU 199

Tam lar Tegi: İsim. Ton: Üst kat elbise. Sam tar degi: Samlar Esikten kirip keldin közin kögi
olacak. Samtar: Bir nevi kumaş. Koymaysın: Bir türlü dilekten Karap tursam süyegin sunkar tegi
bırakamıyorsun. K em pir tegi: Bunamış karı koca olacak.
Kirip kelip betime karay kaldın
Beteş- Körüp pen bunan burin Tavtanbekti?
Ak sakalı avlanırım Tamlar eken Eşik: Kapı. Kök: Gök, kavi. Karap turm ak: Bakıp durm ak.
Kiygen tonı üstinde samtar eken Süyegin: Aslın. Sunkar: Bir nevi güzel kuş. Tegi: Gibi. Karay
Ölip kalgan şeşemdi ülen kıldav kalmak: Baka kalmak. Körüp pen: G örm üş m ü idin? Bunan
Mınav türi sen dinsiz kapir eken. burın: B undan evvel.
Men Kabandm balasi Tavtanbek pin
Eken: İmiş. Kalgan: Kalmış. Ölen kıldav: Hiciv, m izah etti.
Mınav: İşte bu. Şın: Hakiki. Kapir: Kâfir. Ölen küy irken cuyrik kara köz bin
Tur attın töbelindi balay Kerey
Devletyar-
Cavlasan os künde senen koppin
Taktay şavıp moldadan kelam cazgan
Kara koşar bavrındı bu tek tusip
Sırat’ta camandı könül buzgan
Kos ayaktap tabantab başka teptim.
Karap turgan türindi kapir kaldin
Kanday molda özündi oturgızgan? Bitmedi.
H a lim Sabit
Taktay şavıp: T ahtadan levha ve sahife yapıp. Moldadar:
Kelâm. Cazgan: Kelâm yazmış. Gaman: Yaman, fena. Karap
turgan: Birinci iyi (göz ö n ü n d e tutadık). Türindi: Türeği. Kan-
dal molda: Hangi molla. Özindi: Seni. Oturgızgan: Sünnetle-
TÜRKLÜK ŞUUNU
miş, hitan etmiş.
R o m a n y a 'n ın C ih a n H a rb in e İştira k i.- Nihayet
Beteş-
Romanya da hep beklediğimiz veçhile, tıpkı İtalya gibi,
Ölen ayıtın ku türi kırın kırın
verdiği sözlere hıyanet ederek düşmanlarımız tarafına
As belime tüsedi aydar tolam geçip Avustutya-Macaristan'a harp ilân etti (İT Ağustos
Akındık pen aylasın bakir törem 1332). Avusturya-Macaristan'm müttefikleri Almanya,
Oturgızgan moldadar bizdi burın. Türkiye ve Bulgaristan, silâh arkadaşlığı vazifesini ifa ede­
Ku: Elilekâr, zeki. Kırın: Başını çevirerek. As belim e: Belin tam rek, birbirini müteakip Romanya ile hâl-i harp üzere bu­
orta yerine. Aydar tolam: Zülüflerim. Bizdi: Bizi, yani kız ve lunduklarını bildirdiler. Saltanat-ı Osmaniye'nin Roman­
kadınları. Burın: Evvelleri, ilk, zaman-ı kadim de. ya Krallığı'na ilân-ı harp tarihi, 16 Ağustos'tur.
Devletyar- Romanya, Cihan Harbi’nin ihtidasından itibaren ye­
Buna danuk kuyruğu şolak eken rinde rahat duramıyordu. Kâh bir tarafa, kâh diğer tarafa
Azgan kün Beteş kız konak eken meylediyordu. Çünkü Romanya'nın ittifak ve itilâf mem­
Kaskır tartagan koyday cirim cirim leketlerinde hırs ve iştihâsını davet eden maddî ve mane­
Seni oturgızgan molda mulak eken. vî menfaatleri vardı: Besarabya ahalisinin ekseri Ro­
men'dir. Bu kıta Paris Muahedesi’yle Memleketeyn’e, ya­
Şolak: Kısa. Konak: Misafir. Kaskır: Kurt. Tartagan: Ağzına,
ni Romanya'ya verilmişti. Ruslar, Romenlerin 93 Muhare-
pençesine düşm üş. Koyday: Koyun gibi. Cirim cirim: Parça
besi’nde kendilerine ettikleri muavenete mükâfat olarak,
parça. O turgızgan molda: S ünnet e d en molla. Mulak eken:
Sahib-i sanat diğilmiş.
Berlin Muahedesi’yle Besarabya'yı çarlığa ilhak ettiler.
Romenler, milliyet esasına ve tarihî hukuka istinaden bu
ilhakı haksız buluyorlar, istirdadını millî bir emel sayıyor­
Akın Tavtanbek ile kerey kabilesine mensup Akın lardı. Erdel kıt’ası ahalisinin de yarıdan biraz fazlası Ro­
ceksenbay arasında: men'dir. Romenler buraya da milliyet esasına dayanarak
Tavtanbek- hak iddia ediyorlardı. Böylece Romanya'nın da, İtalya gi­
bi irridentası vardı. "Romanya irridenta"nın da, yine İtal­
200 TÜRK YURDU
ya gibi bir parçası itilâfçılar memleketinde, diğer parçası
ittifakçılar memleketinde kalmıştı. Gündelik gazeteler­
den tafsilâtını okuduğumuz Bükreş patırtılarında, iki ga­
ye, düvel-i merkeziyeye dayanıp Besarabya'yı Ruslar'dan
istirdat ve itilâf zümresine takılıp Erdel'i istilâ gayeleri
çarpışmakta idi. 14 Ağustos'ta toplanan meclis-i kralî, ek­
seriyet-! ârâ ile ikinci gayeyi takibe karar verdi ve Erdel'in
(Transilvanya'nın) sahib-i hâzırı Avusturya-Macaristan
Devleti'ne Romanya tarafından harp ilân olundu.
Romanya'nın bu sûretle harbe iştirakiyle şarktaki
bî-taraf devletlerden birisi daha düşmanlarımız tarafına
geçmiş oluyor. İttifak kitlesi, dokuz devletle muharip
iken (Monako'yu tabiî saymıyoruz), Romanya'nın itilâf
zümresine iltihakı hasımlarımızın miktarını ona iblağ edi­
yor. İttifakın husamâsı dokuz devletten mürekkep idiyse
de, Devlet-i Osmaniye bunlardan yalnız üç en büyüğüyle,
İngiltere, Rusya ve Eransa ile fiilen muharip bulunuyor­
du. Çanakkale zaferiyle Fransızları da kaçırmış olduğu­
muzdan, o zamandan beri saff-ı harbimiz önde yalnız Rus
ve İngilizler kalmıştı. Hatta Galiçya'ya giden ordumuz da,
tarihî düşmanımız Ruslarla döğüşmektedir. Birkaç yıl ev­
vel ihanet ve hıyanetle müstevli oldukları Trablusgarbı-
mızdan İtalyanları sürüp çıkarmak vazifesini, yerli müca­
hitler deruhde etmiş olduklarından, Osmanlı ordusu İtal­
yanlarla henüz karşılaşmış değildir. Romanya'nın müda­
halesi, münasebât-ı harbiyemizi değiştireceğe benzemi­
yor. Biz, yine asıl Rus ve İngilizlerle başbaşa kalacağız. Ro­
manya ile müşterek hududumuz yoktur. Romen askeri­
nin Tuna'dan, Bulgaristan'dan geçip, Balkan hatt-ı müda­
faasından aşıp bizim Rumeli hududumuza yakınlaşmak
ihtimali, gayet mütebaiddir. Bizim ancak müttefiklerimi­
ze muavenet tarîkiyle Romanya toprağında Romenlerle
karşılaşmamız kabildir. Allah’tan niyaz ederiz ki kahra­
manlar yatağı Balkanların, ordular yatağı kanlı Tuna'nın
şimalinde çamur ve bataklıklardan yaratılan Bükreş sefa-
hetgedesi, bahadır Cermen, Macar, Türk, Bulgar askerle­
ri tarafından silinip süpürülür de. Tuna havzası mütefes-
sih Lâtin medeniyetinin Şarka atılan bu tereddî töhme­
tinden kurtulur.
Sayı 117
İL A U E
MERHUM İSMAİL MAHİR EFENDİNİN TERCÜME-İ HÂLİ
Bu tercüme-i hâl “Türk Yurdu”nun cilt 10 sayı 9 nüs­
hasında münderiçtir. Fakat mürettiplerin dikkatsizliğin­
den mana çıkarılamayacak kadar bozuk ve karışık dizil­
mişti. 10. cildin son nüshasında yeniden dizdirip ilâve et­
meyi lâzım ve muvafık bulduk.
M ü d ü r lü k
T E R C Ü M E -İ B A L
İSMAİL MAHİR EFENDİ
Bazı büyük adamlar vardır ki büyüklüklerini idrak
için vekayile dolu olan hayatlarının karışık ve derin tafsi­
lâtına nüfûz etmek, o vekayii ayrı ayrı tahlil ve tetkik et­
mek, bütün efâl-i hayatiyelerinin zevâhiri arkasında saklı
hakikî simâlarını bulup ona göre haklarında hükümler
vermek lâzımdır. Onları diğer insanlardan ayıran büyük­
lük cevherleri kıymetli madenlerinki gibi yabancı madde­
lerle karışıktır; bütün parlaklığıyla meydana çıkmak için
ayıklanmak ister. Merhum İsmail Mahir Efendi bunlardan
değildi. Bütün varlığı, bütün hayatı parlak ve şeffaf bir
cevherdi. Vatan için derin bir sevgi ile dolu bir kalp,
onun yükselmesi ve büyümesi için en ciddî düşünceler­
den en engin hülyalara kadar her türlü tasavvurlarla do­
lu bir fikir, işte İsmail Mahir Efendi'nin varlığı. O kendini
bildiği ilk dakikadan son nefesini âsûde bir teslimiyetle
lâkayt ufuklara üflediği son ana kadar ruhunun bütün aşk
kabiliyetiyle vatanını sevmişti. Ve diyebilirim ki onu böy­
le vakitsiz öldüren de bu aşk oldu.
İsmail Mahir Efendi 1284 tarihinde doğmuştu. Med­
rese tahsilinden sonra asıl mesleği tahsilini İstanbul Dâ-
rülmuallimîninde ikmâl etti. Onu Meşrutiyetten evvel ilk
önce 1304'te Selânik Dârülmuallimîn muallim-i ulâlığın-
da ve sonra müdürlüğünde mesleğinin faal bir devresin­
de görürüz. Selânik'in o zamanlar payitahta nispetle pek
çok serbest muhitinde ara sıra İstanbul'dan esen zehirli
rüzgârlara bakmayarak idare ettiği Selânik Darülmualli-
mîninde gerek hocalık, gerek müdürlük sıfatıyla yapma­
ya çalıştığı yegâne şey talebenin fikirlerindeki ye'si sil­
mek, dillerindeki kilidi çözmek oldu. Onun idaresi altın­
da Selânik Darülmuallimîni zamanın müsaadesi nispetin­
de serbest bir tedris ve terbiye muhiti olmuştu. Genç be­
yinlere hürriyet için derin bir aşkın ilk tohumlarını atar­
Sayı 117
ken yakın bir istikbâlin henüz gözlere görünmeyen sıcak
tulûıı hem onun, hem talebesinin ruhunu ısıtıyordu.
Sekiz on sene bu vazifeyi büyük bir sa'y ve himmet
ile ifa etti. 1322 tarihinde faaliyetini gören ve o zamanda
bile memleketine hiç olmazsa küçük mikyasta faydalar
temin etmeye çalışanların müzaheretiyle mekteb-i sanayi
müdürlüğünü de uhdesine aldı. Evvelâ pek makbul bir
maksatla açılan ve hayli terakki eden bu mektep o za­
manlar metrûk ve perişan bir hâlde idi. İsmail Mahir
Efendinin cevval ve azimkâr ruhu oraya yeni bir hayat
nefh etti: Avrupa'nın müterakkî memleketlerinden prog­
ramlar getirtti, tercüme ettirdi. Onlara tevfikan mektebi
ıslâh için uğraştı. Avrupa'dan motor vesair levazım celb
ederek demirhanesini, marangozhanesini tanzim ve tev­
si etti. Mektep onun sayesinde az zamanda bir nümûne
sanayi mektebi hâline gelmişti. Onun ihtimamiyle, az­
miyle metrûk hayatından kurtulup eski ehemmiyetini
alan mektep bir gün, bütün Osmanlı vatanının zincirleri­
ni dişleriyle kırıp ilk halâs nefesini ferah ve sevinç ile al­
dığı büyük bir gün başka bir tecellîye nail oldu. Uzun yıl­
lardan beri dillere telâffuzu yasak edilen kendi adından
mahrum, iğreti bir isimle yaşamaya mahkûm iken ona
tekrar kavuştu. Altındaki eski levhanın yerine neşesi yü­
zünde parlayan yeni bir levha geldi: "Hamidiye Sanayi
Mektebi", yeniden "Midhat Paşa Sanayi Mektebi" oldu.
1323 senesinde müessis ve sahibinin vefatıyla idare­
siz kalan Selânik Ticaret Mektebini satın alıp ıslâh ve ida­
re etmek merhum için büyük bir emel olmuştu. O zaman
Selânik'te bulunan şimdiki Aydın Valisi Rahmi Beyi gör­
dü, ikna etti ve maksadına muvaffak oldu. Bu sayede ye­
niden tesis ve ıslâh olunan mektep memleketin büyük
bir ihtiyacına tekabül ediyordu.Ch
Merhumun Selânik'teki hayatını yakından bilenler
onun hakikî meziyetlerini daha iyi takdir edebilirler. O
bir kanaat ve rıza adamıydı. Memuriyetlerinden o zaman
için mühimce sayılan bir maaş aldığı hâlde bunun ancak
pek küçük bir kısmını kendisinin ve ailesinin maişetine
sarf ederek mahrumiyet içinde yaşardı. Ve kalan parasıy­
la akrabasından olan gençleri tahsil ettirirdi. Vatanının is­
tikbalini yetişecek mütefekkir unsurlarda gören m erhu­
(’") O zaman Selânik, Manastır ve Üsküp Posta ve Telgraf İdaresi başkâtibi iken bir jurnal üzerine Anadolu’ya tayin edilen ve Selânik’i bırakıp
gitmek istemeyen Dahiliye Nazırı Talât Beyefendi yeni memuriyetinden istifa ederek bir müddet bu mektebin müdürlüğünü ifa etmişti.
TÜRK YURDU 201
mun bu himmeti sayesinde kemâl sahibi olan bu gençler
bugün onun canlı eserleri gibi yaşayıp çalışıyorlar.
İsmail Mahir Efendi ruhu vatan ve hürriyet sevgisinin
ateşiyle tutuşanlardandı. Onun için bu iki büyük sevginin
ateşiyle yanmak üzere açılan ocağa ilk önce kendi alevini
getirenlerden biri de o oldu. Selânik'teki hürriyetperver
Türk gençliği daha hariçteki İttihad ve Terakkî Cemiye-
ti'yle temas edip aynı adı almadan evvel, henüz "Osman­
lI Hürriyet Cemiyeti" iken İsmail Mahir Efendi ona ilk il­
tihak edenlerden biriydi. Beyaz sarığının lekesiz gölgesi
altında saf çehresi ve içinde vatanının ateşi yanan parlak
gözleriyle büyük ocağın bu küçük nuru ölümün rüzgârı
onu söndürünceye kadar matlaına sadık kaldı. Merhu­
mun her hâlinde görünen azim ve sebat, siyasî fikir ve ka­
naatlerinde de onu tuttuğu doğru yoldan ayırmadı. İnkı­
lâbı takip eden dağdağalı senelerin pek mütehavvil talih­
li siyasî hayatında o daima elinde aynı maksadın bayrağı,
beyninde aynı düşüncenin ateşi, dilinde aynı emelin na­
karatıyla dolaştı. O ne fikrî rüzgârlara tâbi bir yelkovan,
ne siyasî hayatın talihine fazla bağlı bîr sersemdi. Onu hiç
kimse mensup olduğu siyasî zümrenin ikbâlinde mağrur,
mütehakkim, idbarında mütevakkî, hatta ihtiyatkâr gör­
medi.
İlk Meclis-i Mebusana intihap olunarak iştirak etmiş­
ti. Ölünceye kadar aynı mevkii muhafaza etti. İttihad ve
Terakkî Cemiyeti'nin meclisteki fırkası henüz tam bir si­
yasî fırka teşkilâtını, pek tabiî ve mazur olan yenilik ve iti-
yatsızlık tesiriyle, alamadığı ve harekâtını muntazam bir
hâle ifrağ edemediği zamanlarda mecliste bir takrir m e­
rakı vardı. Herkes uzun zamanlardan beri kalbinde sakla­
nan bütün emellerin bir anda hakikat olması için duydu­
ğu sabırsızlıkla fikirlerini ârâ-yı umûmiyeye teklif ediyor­
du. O zamanlarda İsmail Mahir Efendiyi yine bunların ba­
şında, en çok ıslâhat ve teceddüt taraftarı olarak görürüz.
En genç ve en ateşli dudaklardan beklenilen bu yenilik,
bu terakkî susuzluğu onun bütün benliğini kavururdu.
Merhum üç sene evvel önce fahrî olarak Darülmual-
limât müdürlüğünü almış, orada eski mesleğinin mesa­
îsine başlamış, bir müddet sonra 1330 senesinin Teşrîni-
sânîsinde ise yine fahrî olarak darüleytâm müdürlüğünü
deruhde etmişti. İşte fikrimce İsmail Mahir Efendinin
202 TÜRK YURDU
manevî varlığının altın tacı ölünceye kadar eşsiz bir gay­
ret ve emsalsiz bir fedakârlıkla vatanına ifa ettiği bu son
hizmettir. İsmail Mahir Efendi müdür olduğu zaman da-
rüleytâm Kadıköyü'nde küçük bir bina dahilinde yalnız
yirmi beş talebeli bir mektepti ki bugün o bina darüley-
tâmın Kadıköy inas şubesinin bir kısmından ibaret ve da-
rüleytâm böyle müteaddit şubelere ayrılmış ve binlerce
öksüz çocuğa melce olmuş muazzam bir müessesedir.
Vatan uğrunda hayatlarını feda eden büyük şehitlerimi­
zin bir himaye kanadına muhtaç olan sayısız yetim yavru­
larını kucağında toplayan büyük ve mukaddes yuvalar ka­
labalığı. Bu yuvaların hepsini tesis için ayrı ayrı uğraşmak,
içindeki yavruları harp hâlinin müşkilâtı arasında besle­
mek için çabalamak, sonra onları, kendilerini bekleyen
hayat mücadelesine hazırlanmış bir adam olarak yetiştir­
mek için çalışmak... Hayatı yarım asra yaklaşmış fakat ru­
hu genç olan merhumun en sevgili işiydi. O sayede bu­
gün darüleytâm müesseseleri muhasım devletlere ait
olup zabt ve yahut sair sûretlerle elde edilen İstanbul'un
muhtelif yerlerinde, Bebek'te, Kadıköy'de, Haydarpa­
şa'da, Yedikule'de, Beyoğlu'nda, Galata'da kain bir çok
mebaniyi işgal ediyor. Bu binaları yeni telâkkiye muvafık
bir mektep hâline getirmek için merhum canla başla uğ­
raştı. İstanbul haricinde de Bahçecik'te, Ermişe'de Darü­
leytâm şubeleri var. Bu müesseselerden bir kısmında ye­
timler ibtidâî tahsil görüyorlar, bir kısmında elektrikçilik,
matbaacılık, marangozluk, demircilik, tenekecilik, ek­
mekçilik, telgrafçılık, mücellitlik, dökmecilik, kutuculuk,
terzilik, dokumacılık, sobacılık, dericilik, göncülük gibi
türlü türlü sanayii öğreniyorlar, satın alınan ve kiralanan
fabrikalarda çalışarak malûmatlarını ameliyatla takviye
ediyorlar. Ara sıra sokaklarda tiz esvapları, bir biçimde
başlıkları, muntazam yürüyüşleri ve hâlleriyle tahsin ve
takdir nazarları celbeden bu yavrucuklar bu müesseseler-
de bir ana kucağında gibi rahat yaşıyorlar ve vatanın istik­
bâli için yetişiyorlar.
İsmail Mahir Efendinin bu dârüleytâm işlerine nasıl
aşk ile alâkadar olduğunu anlamak için onu hayatında ya­
kından görmüş olmak lâzımdır. Meclis-i Mebusanda dâ-
rüleytamlar için tahsisat meselesi münakaşa olunurken
onun nasıl hararet ve heyecanla dolu günler yaşadığı,
ayândan bir zatın şüphesiz fena bir maksatla olmayarak
dârüleytamdaki talebeye fazla iyi bakıldığını, esvapları.
M ü d ü rü : Akçuraoğlu Yusuf
Sayı 117
eşyaları, yiyecekleri müfrit bir itina ile hazırlandığını söy­
lediği zaman merhumun nasıl tâ canının içinden m ütees­
sir olduğunu ve bunu anlatırken nasıl hüngür hüngür ağ­
ladığını, sonra iyi giyinmiş ve iyi bakılmış beslenmiş ço­
cuklarının heyetleri karşısında nasıl gözlerinin sevinç ve
saadetle parladığını bilmeyenler, görmeyenler bu aşkın
derecesini takdir edemezler.
Hayatının son günlerinde çocuklarının Eatih İhtifali
için yeni kıyafetlerle hazırlanmasına çalışmıştı. O günü
sabırsızlıkla bekliyordu. Talihin ne garip bir tecellîsidir ki
o ihtifal için hazırlanan yeni başlıkları çocuklar ilk önce
onun cenazesinde giydiler. Onlar, küçükleri küçük bir
vesile ile içinden yaşlar taşacak gibi duran müteessir göz­
lerle, büyükleri kirpiklerinde titreyen giryelerle onun ce­
nazesini takip ederlerken başlarının üstünde sanki onun
müşfik eli hâlâ duruyor ve okşuyor gibiydi.
Onun bu son zamanlarında iki büyük heyecanı ol­
muştu. Biri sevinç, biri keder heyecanı. Ecnebî bir şirket­
le bir mukavele akdine muvaffak olmuştu. Bu mukavele
sayesinde hem memlekette birçok fabrikalar vücut bula­
caktı, hem yetimler sanayi tahsillerini Avrupa memleket­
lerinde ikmal ederek bu fabrikalarda iş sahibi olacaklardı.
Bu mukaveleyi yapmaya muvaffak olduğu gün merhum,
hayatının en büyük saadetini idrak etmiş ve bununla mü-
teheyyic olmuştu. Diğeri ise Arnavutköyü'nde bir bina­
nın dârüleytâm için işgaline uğraşırken düçar olduğu mâ­
nla idi. Bu, onu ruhunun en ince yerinden vurmuştu.
Sağlığında göremediği bu muvaffakiyet de öldükten son­
ra hâsıl oldu. Bugün o bina "İsmail Mahir Darüleytâmı"
adını altında iftiharla taşıyor.
Evet, İsmail Mahir öldü. Cenazesinden dönen onun
en yakın mesaî arkadaşına "Büyıjk babamız ne oldu?" di­
ye sızlayarak soran zavallı yetimciklere ne yazık! O haki­
katen büyük baba kendi evinde altı, sa'y ve aşk evinde
binlerce yetim bırakarak her fâninin son gittiği yolda göz­
lerimizden kayboldu. Zaten herkes ölecek. Ara sıra gaflet
içinde ebediyen kendimizin sandığımız dünya evinden
hepimiz birgün çıkıp gideceğiz. Eakat ne mutlu o ölülere
ki vücutları topraklar altında ebedî uykusunu uyurken
sevimli ve mübarek hatıraları insan kalplerinde, daima
çarpan bu canlı türbelerde uyanık durur!
C. Y
‘K ader” Matbaası
 m m ^

T ûkk M kdu
T ür^leritt Vâidesme- Calisır

YIL: 4 SAYI: 11Ö (15 Eylül 1352-26 Eylül 1916)

e ^ ^ 6^ d e d c ^ ç c d ^

E d e b iy a t: N a c i / F u a d H u lû s i

Ö/wm V(2r, A y r ılık Y o k ! / H a k k ı S ü h a

7â!/2m T e rb iy e / H a lid e E d ib

S e y a h a t: A lta y la r a D o ğ r u / H a lim S a b it

M a tb u a t: A l m a n İ h r a c a t M e c m u a s ı n ı n Ş a r k v e B a l k a n N ü s h a s ı / S.

Af M e k tu p la r : D â r ü l f ü n û n C o ğ ra fy a M ü d e r r is le r in d e n

E d ik S a b r i B e y e fe n d iy e / (A ynı) Agâh

T ü r k l ü k Ş u û n u : E n v e r P a ş a H a z r e tle r in in S e y a h a ti-

K e n d is in e A l m a n y a İ m p a r a t o r u T a r a fın d a n

E a h r i R ü tb e -i A s k e r iy e V e r ilm e s i-Ş a r k v e Ş im d i T ü r k le r in d e -

M e d e n iy e t v e M a a r i f H a b e r le r i /
Sayı 118 TÜRK YURDU 205

TÜRK yURDU
T ü rk le rin fâ id e s in e ça lışır O nbeş g ü n d e b ir ç ık a r

EDEBÎVAT
NACİ

Nezahat çiçeği firakınla soldu, Muazzez vücudun toprakta kaldıysa,

Fazilet mülkünün gözleri doldu, O büyük ruhunu yaratan aldıysa,
Hürriyet melikesi karalar giyip Bize yadigârın dahi pek büyüktür:
Hasretinle, Naci, saçlarını yoldu. Adın, sanın kaldı tekrim ve takdise.

Tabutuna karşı her Türk el bağladı, Gönlümüzde daim muazzez, mübeccel

İranlı göğsünü döğerek dağladı; Bir nümûnesin sen Türklüğe, mükemmel.
Vatan için çarpan her yürek kanıyor. Hayatında pek çok tevazu gösterdin;
Mateminle, Naci, vatan kan ağladı. Şimdi tacını giy ol kemale heykel!

Nutkuna hasretiz, bizleri terk ettin: Sinesinde böyle yüksek bir kahraman
Çünkü cenk olunca durmayan yiğittin. Yetişip kendini vatanına kurban
Ya halâs ordusunu Tahran yolunda Eyleyen bir millet, dünya düşman olsa.
Ne sebep bırakıp uzaklara gittin? Bir zaman mahv olmaz, evet hiçbir zaman.

O silâh ki sana lâyık arkadaştı Sen tek başına bir orduya bedeldin.
İstediğin gibi uğraştı savuştu. Erler meydanında yükseldin, yüceldin.
Hilâl seni bekler alnından öpmeye, Türk, Arap, İranlı nasıl ağlamazlar?
Hemedan'a girdi, Hemedan'ı aştı. Özünle büyüktün, sözünle güzeldin.

Uyan uyudunsa, ey asil kahraman. Böyle kurbanlarla zafer bak edilir:

Tahammül olunmaz uzadı bu hicran. Şan asil kanların içinden yükselir.
Yoksa Muhammed mi yanına istedi. Eedakârlık boşa gitmemiştir asla:
Ona mı kavuşmak nasip etti Mevlân? Can ekilen yerde elbet şan biçilir.

Öyle ise, kardeş, sen murada erdin. Naci, budur Tanrımızdan hep dilekler:
Vatanın uğruna canını da verdin. Zaferle tetevvüc eylesin emekler!
Bizlere gelince hep ağlar ve deriz: Yaşasın bu vatan, yücelsin bu devlet!
Elveda ey Naci, sen er oğlu erdin. Kabrini ziyaret eyleyip melekler.

Toprağında açsın gufrandan çiçekler!

A n ta ly a M eb u su
F u a d H u lû si
206
ÖLÜM VAR, AYRILIK YOK
Ayrıyım bir baharın, en güzel goncasından;
Yok boynumda kolların, gözlerin benden uzak;
Ah ey kirpiklerinden müskir bir nigâh akan!
Dün akşam dizlerinde yatan bahtiyara bak.
İşte sabah başlıyor... Fakat hâlâ gelmedin.
Dün gecenin yâdıyla kanadıkça hasretin,
-Bastırarak göğsümde pek yaralı bir yeri-
Kokladım yastığımda bıraktığın izleri...
Almaz ihtirasımın yüksekliğini feza;
Korkarım kâfi değil bir ömür aşkımıza.
Benimçin en güzeldir, dudakların solsa da,
Gel ve salın bir ölüm mukabili olsa da;
Son nefeste buseler, her vakitten daha çok.
Son fedakâr nağmemiz: Ölüm var ayrılık yok...
14 Ağustos 1332
H a k k ı Sü h a
m im U£ TERBİYE
Altı yedi ay evvel "Yeni terbiye usûlleri"ne dair bir
makalenin başına ilâve ettiğimiz mütalaalar arasında
"Türk Yurdu"nun talim ve terbiye meselelerine ne kadar
ehemmiyet verdiğini ve bu meselelerde ne gibi esaslara
istinat etmek istediğini biraz,anlatmaya çalışmıştık^). Sırf
terbiye ve talimden bâhis bir meslek mecmuası olmak
üzere intişar eden "Muallim" refikimizi karilerimize tanı­
tırken, Osmanlı-Türk matbuatının fikrimizce en büyük
kusuru olan istikrâî (Inductif) ve ibdâî (Original) olama­
yışını hatırlatarak, genç arkadaşımızın bu kusurdan icti-
nab etmesini tavsiye ediyorduk ve diyorduk ki matbuatı­
mızın muhteviyatı hayatımızdan alınmıyor; mecmuaları­
mız başka memleketlerin sönük levhaları, başka adamla-
( b Türk Yurdu, cilt 9, sayı 13, sahile 194.
ü ) Türk Yurdu, cilt 10, sayı 11, sahile 173-
TÜRK YURDU Sayı 118
rın fikir ve hislerinin kuvvetsiz aks-i sadâları ve birçok da
öteden beriden tercümeler ile doluyor. Muharrirlerimi­
zin çoğu söz ve fikir tercümesini, hayatı, hayatımızı tercü­
me etmekten kolay buluyor ve ona meylediyor^). Şu yaz­
dıklarımızdan da anlaşılıyor ki biz, asıl hayatın, kendi ta­
lim ve terbiye hayatımızın müşahedesinden çıkarılan ne­
ticelere kıymet vermekteyiz.
Bu sayımızla geçen talim yılındaki (1331-1332) mesa-
îin birkısım mekteplerimizde verdiği semereleri göste­
ren pek kıymetdar bir vesikanın neşrine başlayabilmek
bahtiyarlığında bulunuyoruz. Vesika "1332 senesi vakıf
kız mekteplerinin senelik raporu"dur.
Karilerimize okumalarını şiddetle tavsiye ettiğimiz
bu "rapor" kırtasiyât (evet, her türlü "iyat" oluyor da, bü­
rokrasiyi ifade etmek üzere bir de "Kırtasiyât" neden ol­
masın?) mahsulü ağır, ruh sıkan, usanç veren bir vesika-i
resmiye hâlinde asla değildir. Taşarak yaşayan bir dil, çok
cevval, çok renkli bir üslûp ile yazılmış bir edebî parçadır.
Zaten muharririnin ismini söylemek, yazının mahiyetini
derhal gözlerde parlatmak için kifayet eder: Raporun
muharriri Halide Edib Hanımefendidir.
Bu vesika bir kaç nokta-i nazardan hâiz-i ehemmiyet­
tir: Muallime ve muallimler, bundan mesleklerine dair
birçok nâfi ve müfid fikir ve mütalâalar toplayabilirler;
Memleketin istikbâliyle alâkadar kimseler istikbâli en zi­
yade hazırlayacak olan kız mekteplerinden birkısmının
-en eski, en ananevi, en çok halk arasına sokulmuş vakıf
kız mekteplerinin- hâl-i hâzırına dair bir fikir edinirler.
Aynı zamanda kadın hayatı, kadın ruhiyatı, kadın pedago­
jisi mesâilinde en samimî ve en nâfiz nazarlı müstesna bir
muallimemizin çok kıymetli müşahede ve tavsiyelerini
öğrenmiş olurlar. Nihayet bu rapor, tarih-i Osmanî'nin
gayet ehemmiyetli olan şu değişme ve geçme devresinde
Müslüman kız mekteplerinin ahvalini gayet doğru ve pek
canlı bir levha hâlinde çizip gösteren ve bununla beraber
OsmanlI Türklüğünde teâlî-i nisvân hareketinin pîşvâsı
olan bir kadının müstakbel Türk kadınlığına vermek iste­
diği simanın takriben neden ibaret olduğunu bildiren bir
vesika-i tarihiyedir. Biz eminiz ki, zamanımız Osmanlı ta-
Sayı 118
rihini hakkıyla yazmak isteyen ciddî bir müverrih bu mü­
him vesikaya müracaattan müstağni kalamayacaktır.
Biz, "1332 senesi vakıf kız mekteplerinin senelik ra­
poru "nu işte aynen aşağıya dere etmeye başlıyoruz. An­
cak raporda ismi geçen muallime hanımların isimlerini
tasrih etmeyeceğiz. Ve raporun sonunda sırf idareye ait
bazı ferî ve muvakkat tavsiyelere ait kısmını terk edeceğiz.
‘*
1332 S en esi Vakıf Kız M e k te p le r in in S e n e lik
R aporu:
Bu sene mekteplerdeki meşhudâtımı üç sınıfa ayırı­
yorum:
1-Tedris; 2-Terbiye-i Fikriye; 3-Terbiye.
Tedris- Okutulan derslerin tarzı ve çocuğa verilen
malumatın kemmiyeti ve keyfiyeti.
Terbiye-i Fikriye- Çocukların okudukları ders üzeri­
ne olduğu gibi, kendi fikir âlemlerine ve cemiyet hayatı­
na ait nazarlarının evzâ u etvârı.
T erb iye- Çocuğun maddî ve manevî harice karşı et-
vârı.
Bu sene mektepleri geçen seneden ziyade seviye iti­
bariyle yeknesak olmaktan pek uzak ve yukarıda saydı­
ğım üç nokta-i nazardan da birbirinden çok farklı bul­
dum. Onun için mektepleri ayrı ayrı almak mecburiyetin­
de bulunuyorum ve tabiî olarak küçük mekteplerden
başlıyorum:
Küçük mekteplerden Salih Ağa, Habbazân Mehmed
Efendi Mektepleri pek sene sonunda başlandığı için bu
tasnife girmesinin doğru olamayacağına kaniim, binaena­
leyh onlardan bu raporumda bahsetmeyeceğim.
Elimizde küçük mektep şimdilik Şehzadebaşı Muh­
telit Mektebi ile Cihangir ve Selim Ağa ve Ahmed Çelebi
küçük mektepleri bulunuyor.
Küçük mektepler heyet-i umûmiyesiyle büyüklerden
daha muvaffak olmuşlar, daha iyi bir âtî vaat ediyorlar.
Selim Ağa- Burada tedris zararsızdır. Çocuklar Türk­
çe, Coğrafya, Din ve Hesap derslerinden hem kemmiyet
hem de keyfiyet itibariyle vasattan yukarı tedrisât gör­
müşlerdir. Eşya ezberletilmiş, tarih hiç okutulmamış, re­
TÜRK YURDU 207
sim fena, ezber bilâ-istisna her mektepte olduğu gibi pek
fenadır. Terbiye-i fikriye zararsızdır. Terbiye vasat görü­
nüyor.
Muallime-i ulâsı hanımın tedris nokta-i nazarından
bilhassa Türkçede ve din derslerinde pek muvaffak oldu­
ğu meşhuddur. Eski mekteplerden yetişmiş bir hanımın
bazı mahzurları olmakla beraber esasen terbiyeli bir ha­
nım olduğundan çocukların terbiyesi üzerine hüsn-i tesi­
ri olduğu görünüyor. O civarda Selim Ağa yegâne küçük
mektep olduğundan nazar-ı itibara alınmaya ve noksan­
ları ikmal edilmeye şâyândır. Muallimesizlikten, oda mev­
cut olduğu hâlde, iki sınıf bir arada bulunuyor. Bu sene
oraya lâzım olan şey biraz yeni ve genç iki hanımın mual­
lime-i ulâ hanımın maiyetine tayinidir. Jimnastik, musiki,
resim derslerine itina edebilecek hanımlar seçilmesi el­
zemdir.
C ih an gir- Küçük mektepler arasında pek hususî ve
cazip bir simaya mâliktir. En ziyade eski Türk an’anesi ve
terbiyesinin iyi tedrisatla beraber küçük kızlarda yapabi­
leceği şekli gösterdiği için şâyân-ı dikkattir. Okutulan
derslerden Hesap vasat, Türkçe ve eşya pek iyi tedris
edilmiş, coğrafya en ziyade şehir coğrafyası nazar-ı itiba­
ra alınarak tedris edilmiş. Çocukların umûm okudukları
şeylere karşı dürüst görüşleri var. Terbiye-i fikriye pek iyi
olduğu gibi bütün mektebin asil ve vakur bir tarz-ı terbi­
yesi var. Muallimesi eski muallimeler arasında eski Türk
hanımının en akl-ı selime mâlik, en kibar bir nümûnesi-
dir. Yalnız idareye ait küçük noksanları çok ihmal edil­
mesinden biraz münkesirdir. Bu sene mutlak takdir ve
teşvikle beraber noksanlarının sürüncemede bırakılma­
ması elzemdir.
Ş eh z a d e b a şı- Tamamen yeni tarzda terbiye-i fikri-
yesi ile Cihangir kadar iyidir. Kız-erkek çocukların bera­
ber bulunması bütün talebede daima uyanık ve canlı bir
hâlet-i ruhiye yapıyor. Erkek çocuklar kadın hocaların te­
siriyle ibtidâî çocuklarına mahsus olan biraz bariz huşu­
net ve gürültüden kurtulmuşlar, faaliyetleri düşünüşle­
rinde olanca kuvvetiyle tecellî ediyor. Kız çocuklardan
geri kalmamak için meşru bir rekabet hissiyle beraber kız
arkadaşlarına sınıfta çalışırken tebeşirlerini vermek, siyah
tahtaları temizlemek gibi yeni ve medenî efendilikleri hiç
208 TÜRK YURDU Sayı 118

ihmal etmiyorlar. Çocukların ayrı ayrı tahsiline en çok man hocası teneffüs zamanları daha müşkil ve faydalı
uğraşılan şüphesiz bu küçük mekteptir. Bu mektebin er­ oyunları çocuklara talim etmeli ve çocuklarla beraber oy­
kek çocuklarını kız çocuklarına fâik buldum. Belki hiç namalıdır.
alışmadıkları yeni bir tarz-ı tedrisin tesiriyledir. Herhalde
II. Küçük mekteplerde muzıkadan sonra resim na-
Cihangir'in küçükleriyle konuşurken insana verdikleri sa­
zar-ı itibara alınmalıdır. Küçüklerde resim doğru çizmek­
kin ve ince bir hiraset ihtidasına mukabil bunlar da olan­
ten ziyade doğru ve güzel görmek içindir. Kendi yaptık­
ca kuvvetleriyle Yirminci asrın faal fikirlerini bilhassa mil­
ları resimlerden başka küçük mekteplerin duvarlarında
liyet ve memleket nokta-i nazarından çok işletilmiş dü­
hareketli, canlı ve güzel birkaç levha mutlaka bulunmalı
şündürülmüş fikirlerini veriyorlar. Bu kadar iyi bir netice
[çok olmamalı, tesiri kaybolur] ve hayvanlara, seyahate,
veren bu mektebi mutlak iki seneye iblağ etmek hem ço­
tarihe, esatire ait güzel resim albümleri bu küçük mek­
cukları hem de müdiresi için pek iyi olur, hatta elzemdir.
teplerde bulundurmalı ve muallimeler bunları arada kü­
Yeri de zaten müsait. Kubbeli büyük dershaneye şube ile
çüklere gösterip bunlar üzerine çocuklarla konuşmalıdır.
birinci sınıf beraber konulunca diğer küçük dershanede
III. Bahçesi olan küçük mekteplerde [mekteplerin
ikinci sınıf başlatılabilir. Şehzadebaşı müdiresi kuvvetli
mutlak bahçesi olmasına gayret etmeli] küçükleri fayda­
iradesi ve fıtrî kabiliyet-i tedrisi ile erkek ve kız çocukları
lanmaya ve güzelliğe alıştırmak için çocukların birkısmı-
bir arada idare için bilhassa yaratılmış gibi görünüyor,
nı çiçek yetiştirmeye, birkısmını da sebze yetiştirmeye
onun için idarenizin bu mektepteki tedrisi behemehal iki
alıştırmalıdır. Ve tedrisat-ı ibtidaiye tamamen vakfın ol­
seneye iblağı için nazar-ı dikkatini celbederim. Mektebin
duğu vakit bunu biraz daha büyüterek balıkları, kuşları,
yegâne mahzuru bahçesizliği olmakla beraber onu da ar­
tavukları, tavşanları ile bahçenin sırf çocukların meşgul
kasındaki medreseden biraz almakla telâfi etmek kabildir
olup baktığı yerde hayvanat kısmı olmalı. Bunlar küçük­
zannındayım.
lerde hissî mesuliyet uyandırır, merhamet ve insaniyet
P ir A h m e d Ç ele b i- Hususî bir simâsı olmamakla
öğretir, aynı zamanda muntazam ve amelî olmaya alıştı­
beraber bir sınıflı mektep için iyidir. Terbiye-i fikriyeleri
rır.
Cihangir ve Şehzadebaşı derecesinde olmamakla bera­
IV. Küçük mekteplerde mutlak gelecek sene tatbik
ber tedrisi kusursuz, çocukların terbiyesi de iyidir. Bil­
edilecek şeylerden biri on beş günde bir hocalarla bera­
hassa Türkçeleri çok kuvvetli.
ber gezinti yaptırmaktır. Ellerinde bayrak çocukları so­
kak sokak bağırtarak dolaştırmak ne kadar fena ise her
Küçük mektepler için gelecek sene icrası lâzım olan on beş günde bir iyi havalı açık bir yere götürmek, hoca­
küçük şeyler: larıyla, bütün arkadaşlarıyla müşterek [collectifl eğlence
yapmak, müşterek bir iş, bir hayat parçasını yaşamak o
I. Umumiyetle bu küçük mekteplerde şetareti tezyid
kadar faydalı ve elzemdir. Bunun diğer faydavî bir netice­
etmek icap eder. Çocukların sıhhati ve fikri üzerine şeta­
si de çocuklara fayda ve ders kısmını sezdirmeksizin coğ-
retin gıda kadar, hatta gıdadan fazla elzem olduğunu fen-
rafya-yı tabiî ve şehir coğrafyalarını yaptırmaktır. Zararca
nen biliyoruz. Hususiyle bütün neşesi mütemadi felâket­
olan coğrafya tedrisatının en bariz kusuru çocukların
lerle solan bizim gibi bir millet içinde yaşayabilmesi için
kendi memleketlerinden, bilhassa şehirlerinden pek
ittihazı lâzım ilk tedbirlerden biri küçüklerin hayatına iyi
uzak kalmalarıdır. Afrika ve Amerika berzahını, kanalını
gıda ile beraber şetaret verebilmektir. Bunun çareleri: 1,-
bilmekten ziyade çocuğa adaların mevkii, Haliç'in iskele­
Muzıkaya birinci derecede ehemmiyet verelmemelidir.
leri, Boğaziçi köyleri, İstanbul dağları, dereleri hatta so­
Küçük mekteplerin mutlak birer piyanosu ve muallime-
kakları lâzımdır.
leri arasında birer tane piyano çalanı olmalıdır. İdman
derslerini kuru hareketlerden ziyade şarkılı ve az çok Tahsil bilhassa ibtidaîsinde zihne kat kat malûmat
müzikali oyunlarla yaptırmalı. İdmanın haricinde de id­ yerleştirmekten ziyade hayatta kullanacağı ve müşkilât
Sayı 118 TÜRK YURDU 209

karşısında kendisine silâh edineceği, işine yarayacak şey­ hakemesine güvenmek, yıkmaktan ziyade bina etmek,
ler öğrenmektir, Devre-i ulâ mektebini bitiren küçük eli­ yaratmak kabiliyeti uyandırılmış olmalıdır.
ne aldığı kitabı okur, küçük mektuplarını yazar, benliği­
Küçük ibtidaî çocuklarıyla konuşunuz, hepsi büyü­
ni, hüviyetini biraz tanır, şehrinde bilerek vazıh bir kafa
yünce harbe gidecek, hain düşmanları kahredecek, dün­
ile etrafını beller, nefsine azıcık itimat ederse ve küçük
yayı alt üst edecektir. Fakat içinden yolları yapacak, köp­
ruhunu eğlendirecek, teselli edecek kadar da şarkı söyler
rüleri yapacak, mektepler açacak, tüccar olacak veyahut
ve şen olursa lâzım olan şeyi öğrenmiş demektir.
yeni bir güzellik yaratmak için ressam, musiki-şinas ve sa­
Ezber Dersleri- Bu umûm ibtidaî tedrisinin bugün en
ire olacağını söylemez. İbtidaîler ve âtîmiz için bundan
çirkin yarasıdır. Bizim memleketimizde ezberlerin tarzı
fena birşey tasavvur edemem. İşte ekseri ezberlerden al­
yani inşad, hiç bir ciddî memleketin tahayyül edemeye­
dıkları bu muzır tesiri izale için Allah’ı, tabiatı, insanları,
ceği kadar fena olduğu gibi inşad ettirilen manzumeler
refahı, güzelliği, çalışmayı, ve sadece vatanı sevmeye sevk
de pek tedbirsizce intihap edilmiş, ellerinde Türk insan­
edecek şiirler ayırmalı ve yalnız onları çocuklara talime
lığının en nazik ibtidaî ve bâkir ruhu olduğu nazar-ı itiba­
ra alınmamıştır. Küçük mektepler kendilerini gösterebil­ muallimeleri mecbur etmeli ve ezber tarz-ı tedrisini de

mek için küçük yaşlı çocuğa en tumturaklı manzumeler mutlak ıslâh etmelidir. Bütün bu güzel ve yüksek şeyleri

Şehzadebaşı tiyatrolarından daha mütereddi ve sokak hi­
tabeti tarzıyla öğretiliyor. Küçük bu gayr-i tabiî ve çirkin
tavrıyla her yabancıya manzumelerini bağıra bağıra tekrar
ediyor. Aldığı alkış ona romantik tarzın en rokoko şive­
siyle konuşmak ve inşad etmek itiyadını bırakıyor. Bugün
bilhassa genç kızların tahsilde olanlarında tavır, eski va­
kur Türk tavrından pek uzaktadır. Filhakika biz çocukla­
rımızdan eski hayatsızlığa bedel canlılık, şetaret ve hayat
bekliyoruz. Fakat bunu sahte tavırlarda, aktrisvarî evzâ'da
değil oyunlarında, düşünüşünde, yaşayışında istiyoruz.
Kavilerin faaliyeti sakin ve vakurdur: Faal bir cenuplu İtal­
yan ile faal bir şimalli HollandalIyı mukayese edersek bu­
çocuğa sevdirirsek, ve çocuk memleketinde sade bunla­
rı yaratmakla uğraşırsa şüphesiz lâzım geldiği vakit bom­
ba, silâh, barut edebiyatının yetiştireceği çocuklar kadar
belki daha vakur ve sakin memleketi için ölmeyi bilir...
Bitmedi.
V a k ıf K ızla r M ekteb i
F a h rî M ü fettişi H a lid e E dib
SEYAHAT
ALTAYLARA DOĞRU

nu pek alâ anlarız. İtalyan bağırtkan, çığırtkan, telâşçıdır; Başı cilt 1, Sayı 12’dedir.
Şimalli hâkim, kavî, faal fakat evzâı dürüst ve sakindir.
Men kabandın balası tavtamban pin
Ezber dersinin sırf zahiri kısmından çocuğun ruhuna Ölen ki irken cuyirik kara kün bin
bu kadar amîk tesir iddia etmem tasavvurî değildir: Yeni
Tur attin töbelindi balam Kerey
ruhlar halk önünde yaptıkları şeylerden pek derin ve da­
Cavlasam os künde senden köppin
imî izler alırlar.
Karaköşer bavırındı bütün tüsip
Sonra intihab edilen mevzular, bunlar şüphesiz daha Kos ayaktap taban tap başka teptim.
mühimdir. Ben terbiyede milliyet hislerinin verilmesine
İrken cuyirik: K oşmakta birinci. Töbel: Atın alnındaki küçük
yalnız taraftar olmakla kalmıyorum, bir de bunu kendime
beyazlık (kaşka). Balam: Zavallı, biçare oğlum . Kerey: Bir
pedagojik bir düstur telakkî ediyorum. Milliyetini öğren­
kabile ismi. Cavlaşmak: Kavgaya tutuşm ak. Os künde: İşte bu
mek, nâfi bir milliyetçi olmak bugün tedris ve terbiyede
tutulan yolla kabil değildir. Nâfi bir milliyetçi yetiştirmek günde. Senen: Senden. Köppin: Çoğum , yani kabilem büyük,

için çocuklara milliyetini öğrettikten sonra onda sırf ken­ Karaköşer: Yer ismi. Bavur: Dağın yamacı. Tüsip: D üşüp. Kos:

di milleti için bile olsa nümayişkâr olmaktan ziyade mu­ Çift. Kos ayak: İki ayak. Tabandap: Taban ile. Teptim: Teptim.
210 TÜRK YURDU Sayı 118

Kutandamay ku bala beri kara Ayru Cögit, Tolugalu, Balıkdak, Isir Bigit: Yer ve dağ isimleri.

Turatur; D uruyor. Sögit: Bir tarafta, b ir yanda. Balıkdak’tin:

Şapkan aldan köp cuyirik oymen sana
Balık D ağ’ın.
Maktanba körmegendey balam Kerey

Kökaday'in öltirgen Tauke bala. Eylemedin bir mekeni Barak çıkkan

K utandam ay: K ımıldanm ayarak. Beri; Buraya. Kara: Bak. Tumsıgın küşük barıp carga tıkkan

Şapkan: K oşan. M aktanba: İftihar etm e. K örm egendey: Tamam tavdın barinen biyu gebin dep
G örm em iş gibi. Oy: Akıl. Sana: D üşün (O ym en sana: Akıl ile Ayulı adrayıp cunga şıkkan.
hesap et). Kökaday: Kazak asilzadelerinden kahram an bir
Barak çıkkan; Yer ismi. Tumsık; Burun. Banp: Vararak. Carga:
töre. Öltirgen: Ö ldürm üş. Tauke: Bir isim.
Yara, kıyıya. Tıkkan: Sokmuş. Tam am tavdın: B ütün dağların.

Barinen; H epsinden. Ayulı: Dağ ismi (Ayılı). Adrayıp: Ziyade,

Ceksenbay:- Menin atam surasan esitedi yükselerek, göğüs gererek. Cunga: Zâhire, meydana. Çıkkan:

Çıkmış.
Asemlikke minemin corga taydi

Külmey catip aldımdan ölen aytıp

Eylemedin bir mekeni Bala Barak
Körüp biyik mman buran Ceksenbaydi? Ibreli’ni el konar tübin canip
Menin: Benim. Asemlikke: Güzellikle. Minemin: Çıkıyorum. Igurtas, Sarurtan, mayday dala
Corga taydi: Yorgotay (Yorgotay üzerine) Aldımdan: Ö nüm ­ Malımız semiredi kün kün sanap.
den.
Bala Barak, İbreli, Igustas, Sarurtan: H epsi yer isimleri. Tübin

canip: Aşağılarını yanaşarak. Mayday dala: D üm düz bir sahra.

Canindas kıyıp alıp sadak kıldım Malımız; Hayvanlarımız. Semiredi; Semiriyor. Kün kün sanap:

G ün b e gün.
Sav kayındı cılmıdıp cas iydim

Kokadayım ülkende günde cesrip

Eylemedin bir mekeni İmel Baktu
Togız katın, toksan kız ölşekledim. Cay Töbe ortasinda turar taktı
Canindas: Bir nevi ağaç. Kıyıp: Boylu boyuna yarıp. Sadak: Ok. Calgızın Cay Töbe’nin el biledi
Sav kayındı: Sağlam kayın ağacı. İydim: Büktüm . Cılmıdıp: Da- Kıştaydı Gavur Baybur Manner Aktı.
m ağ ile yum uşatarak. Togız; Dokuz. Katın: Kadın. Ölşekledim:
İm el Baktu, Cay Töbe, M anner Akü: Yer isimleri. Gavur Bay­
İğnitam ettim (ölşe: ganim et)
bur; M üslüman olm ayan Moğol kabilesinin adı. Turar; D uru­

yor. Taktı; Tak-ı zafer gibi. Calgızın: Yalnız olduğunu. El biledi:

Eylemedin bir mekeni Ayru Cögit B ütün el biliyor. Kıştaydı; Kışlıyor.

Turatur, Tolugalu, Tavdan, Sögit

Ülken cav, Tarbagatay ulu deymin
Özüm bilgen cer sudı ölen kılsam
Karatay, el kıstavda celi deymin
Balıkdak’tin üstünde Isir Bigit.
Cer sudu özüm bilgen ölen kılsam
Ayagöz, Kös Ağaş’tin koli deymin.

( ü Naymanlı olan Tavtambak, ilinin kızlarından biriyle alaka peyda etmiş ise de Kazak ırkına göre nigâhları kabil olamayacağından kızı alarak
Giray kabilesine dehalet etmiştir. İşte Cigğebay bu vak’aya işaret ediyor.
Sayı 118 TÜRK YURDU 211

Tarbagatay: Karatav. Ayagöz, Kos Ağaş: Dağ ve yer isimleri. Ül­ Maşan, Şıngıs, Kalba, Kinet, Kazılgan, Coşalı, Dalda, Sar Cagal-
ken: Büyük. Cav: Düşm an. Ulu: Büyük. Deymin: Diyorum . Ce­ gan, Şalbar Kesken, Şıbar Aygır, Corga: H epsi yer ve dağ isim­
li: Sıcak, m utedil ve latif hava. Koli: Kolu, şubesi, budağı.
leri. Şalşık Köl: Bir gölün adı. M enen: İle. Turadi: Duruyor.

Karacayık turatur Kaykan menen

Cutas Tarbagatay el kıstagan
Bir kempir koy kaytarıp tas tastagan
Kempirdin koy kayirgan tas urçagı
Bitipti keremetpin bir tostagan.
Cutas: D ağın sırtı, arkası. Kıstagan: Kışlamış. Kem pir:
Senşulı, Eki Tintik, Şaykan menen
Oy caylavdin basına şığa keldim
Sarı Teyrak körinedi oypan menen.
Karacayık, Kaykan, Şenşulı, Eki Tintik, Şaykan, Sari Teyrak:
Yer, dağ, n eh ir isimleri. Şığa keldim: Çıkıyordum. Körinedi:

Kocakarı. Koy: Koyun. Kaytarıp: Çevirip. Tastagan: Atmış. G örünüyordu. Oypan: Ova.

Urçak: Öreği, ip örm eye m ahsus alet. Bitipti: Bitmiş, hasıl

olmuş. K erem etpin: K eram et ile. Tostagan: Kepçe (Kefçe).

Bitmedi.

Körüngen mınau bilay tarbagatay H a lim Sabit

Ketipti cavgan karı cazın altay
Ibray men Esen Hoca, Kökşe Toygan
Konadi Sandık Tas’ka Kandagatay.

Körüngen: G örünm üş. Ketpek: Giymek. Ketipti: Gitmiş. Cav­

gan kari: Yağmış karı. Ibray, Esen Hoca, Kökşe Toygan, Sandık

Tas: Yer isimleri. Kandagatay: Bir kabilenin adı. Konadi: Yer­

leşiyor, iniyor, konm aktan.

Savır, Şaykan, Toktav, Kalın Şege

Akşatav men Şıngızka tipti tiyme
Altay men Tarbagatay davlı bolıp
Cükünsip barıptı Kalba Bi’ge.

Savır, Şaykan, Toktav, Kalın Şege, Akşatav, Şıngıs, Altay,

Tarbagatay, Kalba: Dağ ve yer isimleri. Tipti tiyme: Hiç de

dokunm a. D avlı: Kavgalı. C ükünsip: H akim in h u z u ru n a

vararak m üracaat edişm ek. Bi’ge: Beye, hakim e.

Maşan, Şıngıs turadi Kalba menen

Kinet Kazılgan, Coşalı, dalda menen
Şalşık Köl, Sar Cagalgan, Şalbar Kesken
Şıbar Aygır turadi Corga menen.
212 TÜRK YURDU
MATBUAT
ALMAN İHRACAT MECMUASININ ŞARK VE BALKAN
NÜSHASI(i)
Matbuâtımızda Alman Tesirleri.
Cihan çenginin 42’likleri, Tesibliyenleri, Doyçlandla-
rı ile artık öğrenmeyen kalmadı: Almanlar her vadide pek
çok ve çok iyi çalışıyorlar. Küremizin her tarafından İngi­
liz ticaret ve sanayiini kovarak, zamanımız Fenikelilerini
kudurtup çılgın bir muharebeye saldırtan Alman faaliyet
ve mahareti, korkarım ta İstanbul'un içinde Türk matbu­
atına muzafferâne rekabet edecek!.. İşte önümde Alman­
ya'da basılmış Türkçe resimli bir mecmua: "Alman İhra­
cat Mecmuası'nm Şark ve Balkan nüshası". Bu nüsha, İs­
tanbul'da yazılan ve basılan resimli mecmualarımızdan
tertip ve tab cihetiyle çok üstündür. Almanlar tarafından
dizilmiş Türkçe metninde tek bir mürettip hatası bile
yok; İstanbul'da tertip olunan hiçbir mecmua, hiçbir ki­
tap, hatta yüz binlerce basılan bir ders kitabı bile henüz
böyle bir talihe mazhar olmuş değildir. "Alman İhracat
MecmuasCnın önünde ve sonunda, yirmi otuz sayfa, gü­
zel resimli ilânlar var. Metin, gayet amelî, hep sanayiden,
ticaretten, hasılı iktisadiyâttan bâhis makalelerden terek-
küb ediyor. Resimler, Alman sanayiinin son terakkiyâtın-
dan mükemmel nümûneler. Alman erbab-ı sanayiinin en
ileri gelenlerden bazı enmûzecler gösteriyor. Mecmua bi­
raz ticarethane kataloglarını andırmıyor değil; Fakat
mündericâtı, tatlı tatlı olmasa bile, faydalı faydalı okuna­
bilir. Makaleler, hatta havadisler (Havâdis, Türkçede gali­
ba müfrettir.) bizim şiir ve hayalle yoğurulmuş, terbiye-
lenmiş beynimizi biraz yoracak gibi çok rakamlı, çok ista-
tistikli şeylerdir. Ama biz de artık müderris ve mürebbî
İsmail Hakkı Beyin dediği gibi "İstihsal Pedagojisine" alış­
malı mıyız?. Dimağımızı böyle çetin ve çetrefil mevzular-
la ünsiyet peyda ettirmeli miyiz?.
İtiraf etmeliyiz ki Almanlarla münasebetimiz artalı
"İstihsal Pedagojisine" alışmaya başladık. Bir iki yıl içinde
Türk'ten az mı tüccar türedi? Fiiliyatta böyle olduğu gibi,
zihniyâtta da iktisadiyât hayli yer tutmaya başladı. Türklü­
ğün cidden terakkisini isteyenler, buna sevinmelidir. Biz
de, müsaadenizle büyük mütefekkirlerimiz gibi bir düs­
tur koyalım: "İstikbâl zengin milletlerindir." Yakın za­
( b Türk Yurdu kapağının üçüncü sayfasında bu mecmuanın ayrıca bir ilânı vardır,
( b “ikdam”, 17 Temmuz 1332, Numara 6993.
Sayı 118
manlara kadar düşüncelerimizin bağları şiir ve hayal ip­
likleri idi. Umûmî hayata nazarî bakarken, hep romantik
gözlüğünü takardık. Vâkıa evdeki pazar çarşıya uymaz di­
yerek, ferdiyetimize ait "şe'nî meselelerde romantikliği
hayliden hayli yana itiyor idiysek de, millî hayatımızın
umûmî nâzımı, maddî ve şe'nî muhakemeler olmuyordu.
Hele siyasetimiz, 18. asrın ibtidâları gibi siyaset-i mahza
hâlinde kalmıştı. Siyasetin dahilî olsun, haricî olsun İkti­
sadî münasebetleri örten bir kabuktan ibaret olduğu an­
laşılmıyor gibiydi. Şimdi hamd olsun, edebî ve hayalî ter­
biye yerine, ağır ağır ve çok pahalıya mâl olarak, maddî
ve İktisadî terbiye geliyor. Artık yazılarımızda ve sözleri­
mizde bile, daha maddî, şe'nî malûmata dayanarak müta­
laa yürütmekten haz almaya başladık. Vekayi ile "Alman
harsı" bize istihsal pedagogluğu ediyor. Gündeliklerimiz­
de, arasıra, sırf İktisadî makalelere rastlıyoruz. Siyasî ma­
kalelerde bile iktisadiyâtın hakkı veriliyor. Bu yolda yazı­
lan makalelerin en iyi ve en faydalıları, şüphe yok ki he­
nüz tercüme makalelerdir. Meselâ "Wirtschaftszeitung"
risalesinden tercüme ettirilerek "İkdam"ın neşreylediği
"Türkiye Hakkında İktisadî ve Siyasî Mütalaalar", ne ka­
dar dikkate lâyık ve istifadeyi mucib bir makaledir^),
"Avrupa'nın muharebeden sonra yeni bir şekil ikti-
sab edeceği ve bütün umûr ve hususât-ı iktisadiye ve si-
yasiyenin tertibat ve teşkilât-ı cedidenin tesiri altında bu­
lunacağı şüphesizdir. Bu tertibat ve teşkilât-ı cedide ve
icabât-ı ahvâl dolayısıyla Almanya ile Türkiye daimî sûret-
te yekdiğerinin muavenetine müftekir bir hâlde buluna­
cak ve binaenaleyh bunların arasında teessüs eden ittifa­
kın pâydâr olmasını icab ettirecektir. Henüz hâl-i harpte
bulunduğumuz esnada bile gerek Almanlar Türkleri ve
gerek Türkler Almanları daha iyi görüp tanımaya çalıştı­
lar.
Türklerle Almanların temas ettikleri her yerde bu it­
tifakın, tarafeynin menafii dolayısıyla teessüs eylediği te-
beyyün etmiştir. Almanya'nın Türkiye ile olan râbıtası bi­
ri İktisadî ve diğeri siyasî olmak üzere iki kısımdan mü­
rekkeptir. Almanya gibi sanayii fevkalâde terakkî eden bir
memleketin, mevâdd-ı ibtidâiye ihraç eden memleketle­
re menfaat itibariyle merbut olması pek tabiî bir keyfiyet­
tir. Almanya sınaî bir memleket olduğu için behemehal
Sayı 118 TÜRK YURDU
ham malzemeye ihtiyacı vardır. Bir memleket ise şüphe­
siz ki lüzum olan bilumûm ham malzemeyi bizzat istihsal
edemez. Binaenaleyh Almanya harp ve sulh zamanların­
da ham malzeme tedarik edebileceği müstahsil memle­
ketlere muhtaçtır. Almanya ise bittabi bundan sonra di­
ğer müstahsil memleketlere Türkiye'ye itimat ettiği ka­
dar itimat etmeyecektir. Bu sebeple bilhassa sanayii ile
yaşayan Almanya muhtaç olduğu ham malzemeyi daima
ve bilâ-tehlike tedarik edebilmek için, doğrudan doğruya
kendi menfaati icabı olarak Türkiye'nin kuvve-i istihsali-
yesini ve kabiliyet-i hayatiyesini tezyid etmeye mecbur­
dur. Almanya muharebeden ewel binlerce tehlike ve
mezahim ile memâlik-i ecnebîyeden tedarik ettiği malze­
meyi bundan sonra bilâ-müşkilât ve emniyetle tedarik
edebilmek üzere Türkiye'nin kabiliyet-i iktisadiyesini tez­
yide elbette çalışacaktır. Almanya ham malzeme tedariki
hususunda az çok diğer müstahsil hükümetlerin keyifle­
rine tâbi olmaya mecburdur. Hâlbuki bundan sonra ihti-
yacâtını Türkiye mahsulâtı ile temin edecek olursa hari­
ce karşı istiklâliyetini daha güzel muhafaza etmiş olacak­
tır. Evvelce ham malzemeyi ancak İngiltere ve Ameri­
ka'nın kontrolleri altında tedarik edebiliyor idik. Bina­
enaleyh bu iki hükümet her ne zaman Almanya'ya saha-i
iktisadiyede daha iyi rekabet etmek isterlerse, Alman­
ya'ya ham malzeme ithali hususunda bin türlü müşkilât
ikâ ederlerdi. Alman müşavir-i iktisadiyünundan Leopold
Von Ranke daha bundan pek çok seneler evvel "Alman­
ya'nın istikbal-i İktisadîsi, Dersaadet ile alakadârdır" de­
miş idi. İtilâf devletleri Türkiye ile Almanya saha-i
iktisadiyede tevhid-i mesaî eyledikleri takdirde kendileri­
nin Almanya'ya kolay kolay rekabet edemeyeceklerini
çok zaman evvel takdir ederek, Türkiye ile Almanya ara­
larında kat’î bir mukarenet-i iktisadiye husülüne daima
mani olmaya çalışmışlardır. Türkiye'yi müstemleke mesa­
besine indirmeye çalışan İngilizler, Türkiye'nin düvel-i
ecnebîyenin muaveneti ile iktisaden kesb-i kuwet etm e­
sine meydan vermezlerdi."
Karilerimize baştan aşağıya kadar okumalarını çok
tavsiye ettiğimiz bu makale şu sözlerle bitiyor:
"Muharebeden evvel kendisini bu kadar azîm tehli­
keler karşısında gören hükümet-i Osmaniye bir daha bu
gibi mehâlikin tekerrürüne meydan vermemek için dü­
vel-i merkeziyeye istinaden her hâlde kesb-i kuvvet et­
meye gayret edecektir. Hükümet-i Osmaniye âlem-i
213
siyasiyâtta olduğu gibi iktisadiyât âleminde dahi düşman­
larına karşı müstakil olmaya çalışmalıdır. Eğer Türkiye ik­
tisaden düşmanlarına muhtaç olmayacak derecede
kesb-i kuvvet ederse, o zaman başını yükseğe kaldırıp bi-
lâ-fütur herkese sesini işittirir."
Ah, biz de siyasî mütalaalarımızı hep böyle İktisadî
gayelere çevirerek yürüyebilsek...
A
AÇIK MEKTUPLAR
D â r ü lfü n û n Coğrafya M ü d e rrisle rin d e n
F a ik S abri B eyefen d iye
Edebiyat Eakültesi mecmuasının ikinci sayısında
"Coğrafyanın İlmî Usûlleri" nâmındaki makale-i fâzılâne-
lerini okudum. Müsaade duyurulursa Eransızca bir keli­
menin Türkçe mukabili hakkında bir mütalaa arz edece­
ğim.
Glassier malûm olduğu veçhile gla (buz) aslındandır.
Fransızcasında kelimenin sonundaki ier ismi mekân ma­
nası veriyor. Türkçede buz aslından buzluk, buzhane,
buz kuyusu kelimelerinden birincisi bir dereceye kadar
yakınlaşırsa da diğerleri glasya kelimesinin karşılığı ola­
maz. O hâlde buna (buzla) ismini vermeyi münasip görü­
yorum. Meselâ tariğ (igün) aslından tarla, tuz aslından
tuzla gibi. Tarla sırf insan eli ile olursa da tuzlanın birkıs-
mı glasya gibi tabiî olduğundan lâ edâtının kullanılması­
na örnek olur. Bunun gibi İzmit taraflarında kumla ismin­
de bir mahal (kum, zamme-i makbuza) hatırlıyorum. Bu
hâlde misal ikileşiyor; yayla da şayân-ı tetkiktir. İşte şu
misaller buzla kelimesini şayân-ı kabul gösteriyor. Zât-ı
âlilerinin vazife ve vaziyetleri kelimenin, münasip görül­
düğü hâlde, kabul ve tamimine müsaittir. Tetkiki müna­
sip olur zannındayım, efendim.
n. Agâh
♦
TÜRKLÜK ŞÜ Û İÜ
E n ver P aşa Hazretlerinin S ey a h a ti K e n d isin e
A lm a n y a İm p a ra to ru T arafm d an B ir Kırmızı Rüt-
b e -i A sk e riy e V er ilm esi. Sevgili Harbiye Nazırımız En­
ver Paşa Hazretleri, şanlı silâh arkadaşlarımızın bazı harp
cephelerini, karargâhlarını görmek ve Galiçya'cla Türk
214 TÜRK YURDU
kıt’alarının yiğitliğini müşahede etmek üzere bir seyahat
icra ederek Avusturya-Macaristan cephesini, Avustur-
ya-Macaristan Ordusu Başkumandanlık KarargâhTm Al­
man Karargâh-ı Umûmîsini ziyaret etmişlerdir. Alman
İmparatoru haşmetli Wilhelm Hazretleri bu ziyaret mü­
nasebetiyle, Paşa Hazretlerini Hassa Fuziliye Alayı erkânı
miyanına tayin buyurmuşlardır. Türkler, Enver Paşa'yı
müttefik Alman ordusunun muharebelerde parlak imti­
hanlar geçen meşhur bir alayı erkânı miyanmda görmek­
le iftihar ederler.
Ş ark ve Şim al Türklerinde.-Türkiye haricindeki
Şark, Şimal ve Kafkas Türkleri hakkında millî ajans
telgrafları âtîdeki haberleri getirdi: "Taşkent'te münteşir
Golos nâmındaki gazetenin iş’ârına nazaran Çar tarafın­
dan ısdar olunup ahali-i Müslimenin 27 Ağustos'ta silâh
altına celbini nâtık olan emirnâme üzerine Taşkent Müs-
lümanlarından bin kadarı şehr-i mezkûr polis idarelerini
basarak birçok zabıta memurlarını cerh etmişlerdir. Po­
lislerden biri vefat eylemiştir. Zabıta 25 Müslümanı tevkif
etmiştir. Bunlardan beşi idam cezasına, lO'u küreğe mah­
kum olmuş, diğerleri salıverilmiş veyahut hafif sûrette
cezalandırılmıştır."
Bu, 15 Eylül efrenci tarihiyle Berlin'den gelen telgraf­
tı. Aşağıki ise 16 Eylül efrenci tarihli olup yine aynı men-
badandır: "Kafkasya'da ve Türkistan'da İslâmların hiz-
met-i askeriyeye davetlerinden dolayı İslâmların arasında
zuhur eden iğtişâşâtın ne kadar vahim bir şekil aldığı Kaf­
kasya Başkumandanı Grandük Nikola’nın Tiflis’te duvar­
lara yapıştırdığı beyannâmeden anlaşılmaktadır. Gran­
dük beyannâmesinde kendi tarafından itâ olunan rapor
üzerine Çar’ın 25 Haziran emirnâmesi mucebince taht-ı
silâha celbi lâzım gelen akvâm-ı İslâmiyenin hizmet-i as-
keriyeden affedilmeleri için evâmir-i lâzıme verdiğini be­
yan eylemiştir. Eergana valisi dahi ahali-i mahalliye-i İslâ­
miyenin hizmet-i askeriyeye cebren muhalefet edecekle­
Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf
Sayı 118
rini ilân eylemeleri üzerine şimdilik teşrinievvelin birine
kadar kabâil-i bedeviyenin celblerinden sarf-ı nazar edil­
diğini beyannâmesinde bildirmiştir." Çarın 25 Haziran ta­
rihli emirnâmesine dair malûmât almak için "Türk Yur-
du"nun cilt 10, sayı 12'sine bakılmalıdır.
M edeniyet ve M aarif H aberleri.- İstanbul'da bir
ziraat sergisi açılmak için Anadolu mahsûlâtından nümû-
neler gönderilmesi ziraat müdürlüklerine yazılmıştır.
İdadî mekteplerinin bazılarında muallim ve talebe­
nin mahallerinde topladıkları nebât ve hayvan nümûne-
lerinden kolleksiyonlar varken bazılarında böyle bir usû­
lün varlığına dair bir fikir bile yoktur. Maarif Nezare-
ti'nden idadi müdürlerine yazılan bir tamim ile böyle kol­
leksiyonlar yapılması için teşvikatta bulunulmuştur. Vâ-
kıa vilâyet idadiye veya sultaniyelerinde, Avrupa'dan geti­
rilen birkaç nümûneye uydurarak, o mahallin madenle­
rinden nebatlarından, hayvanlarından mürekkep olduk­
ça mükemmel kolleksiyonlar yapılabilir. Yafa civarında
Musevîlerin "Medrese-i Hertesliye"sinde bütün Filistin'in
mevâlid-i selâsesini gösteren ve sırf muallim ve müteal-
limlerin himmetiyle vücuda gelen gayet mükemmel bir
Tabiiyat Müzesi görmüştük. Öyle bir müze ki Avrupalı
tabiiyûn bazı İlmî tetkikler için oraya müracaat etmekte­
dir. Maarif Nezareti'nin teşvikleri tatbik edilir ve tatbik
edilip edilmediği de arasıra teftiş olunursa, müfid netâyic
hâsıl olabilir. Artık öğrenmekte esas kitaplardan ezberle­
me değil, hayat ve tabiattan çıkarma olduğu anlaşılmış ol­
sa gerektir.
Önümüzdeki sene-i tedrisiyede, İstanbul ibtidaî
mekteplerinin fakir çocuklarına lâzım kitaplardan bedava
dağıtılacağını gündeliklerde okuduk. Bu iyi usûl Anadolu
mekteplerinin fakir çocuklarına da tamim olunmalıdır.
‘Kader” Matbaası
 m, m ^

T ûkk M ı^ m
'Xûvk\zır\tı Taiiİ0 5 İtte CcıUsır *\.

YIL: 4 5AYI: 119 (29 Eylül 1352-12 Ekim 1916)

û d e ^ ^ ^ d e d e r ç c d et r

Siya set: K u r b a n B a y r a m ı v e H a r p / T. Y.

E d e b iy a t: S ü p r ü n t ü l ü k v e A k ş a m / R u şen E şref

İ k i H a n ç e r / Y u su f Ziya

/ A li H aydar

İ332 V a k ı f K ız la r M e k te p le r in in S e n e lik R a p o r u / H alid e Edib

M ü tte fik le r in D ü ş ü n d ü k le r i: T ü r k iy e v e A r a b is ta n / (V on Franz S tu h lm an n ) R. M. Fuad

E serler: C ih a d H a k k ı n d a E h l-i İ s lâ m a , A s k e r -i İ s lâ m a

K ü rsî-i î s l â m d a n B ir H ita p / S.

T ü r k l ü k Ş u û n u : İ t t i h a d v e T e r a k k i C e m iy e ti’n i n 13 3 2

S e n e s i K o n g re si-M illî İ t h a l â t K a n ta r iy e A n o n i m Ş irk e ti-

İ z z e t U lv î B e y / ***
Sayı 119 TÜRK YURDU 217

TÜRK yURDU
TürUerin fâidesine çalışır Onbeş günde bir çıkar

Kurban Bayram Kutlu ve Mübarek Olsun!

“Türk Yurdu”

SİYASET
KURBAN BAYRAMI VE HARP

1334 Sene-i Hicriyesi Kurban Bayramının ilk günün­
de Arabi hesabıyla cihan çengine iştirakimizin ikinci se­
nesi hitam buldu. Hakân-halifenin kahraman orduları,
OsmanlI vatanının bugün sınırlarında akıllara hayret ve­
ren bir metanet ve şecaatle iki senedir harp ediyorlar.
beraber tepelemektedir. Osmanlı ordularının asırlardan
beri cevelângâh-ı hamaseti olan dârülharplerin cümlesin­
de, zaferlerle başları yükselmiş, muvaffakiyetlerle göğüs­
leri kabarmış Osmanlı dilâverlerini, bugün de görüyoruz.
Harbin ikinci senesi, Osmanlı ordularına birinci seneden

Geçen Kurban Bayramında bir senelik vekayii hatır­ daha fazla şeref ve şan iklilleri kazandırdı. Kahraman or­

larken "bu bir sene içinde, diyorduk Tanrı Teâlâ Osman­
lIları utandırmadı! Bu bir sene içinde Osmanlılar, Balkan
mağlûbiyetlerini bile unutturmaya muvaffak oldular".
İkinci harp senesinin vekayii OsmanlIların yüzünü daha
ziyade ağarttı: Dünyanın iki en büyük devletinin beni ve
dumuzun, harbin üçüncü senesinde, kendisine mevdû
büyük vazifeyi ikmale muvaffak olmasını Allah'tan dua ve
niyaz ediyoruz. Gelecek bayramın kurbanlarım, inşallah
dinî, millî ve vatanî emellerimizin tamami-i husûlüne
şükrâne olarak huzur-ı Rabbâniye takdim eyleriz.

bahrî kuvvetlerini Çanakkale'de yendik ve kovduk. Mağ­
rur Büyük Britanya'nın bir kolordusunu Kûtülammare'de
esir ettik. Bugün Osmanlı ordusunun sağ kolu İranlı din
kardeşlerimizin hürriyet ve istiklâli için, Hemedan'ın şi­
mal ve şark taraflarında Moskof Kazaklarıyla çerhalaşır-
ken, sol kolu kadîm ve talihsiz dostumuz Lehistan'da Ma-
carlı kan kardeşlerimizin güzel vatanlarım Moskof istilâsı­
na karşı koaımaya çalışırken, bir merkez kolu da Dobru-
ca'dan Balkanlara ve Boğazlara sarmak isteyen Moskof ve
Ulah sürülerini Alman ve Bulgar silâh arkadaşlarımızla
Böyle mübarek günlerde, din ve vatanımızı şeref ve
namusumuzu, refah ve saadetimizi canları pahasına mu­
hafaza ve müdafaa eden mücahidlerimizle o yolda kur­
ban giden şehitlerimizin yavrularını asla unutmamalıyız:
O muazzez vücutların temin-i hayat ve istirahat! için, ba­
zı müessesât-ı milliye tarafından ihzârına teşebbüs olu­
nan hediyelerin tedariki zımnında yalnız zevk ve safamız
masraflarından alarak değil, hatta ihtiyaçlarımızdan kese­
rek, muavenette bulunmalıyız.
T Y.
218 TÜRK YURDU
EDEBİYAT
SÜPRÜNTÜLÜK VE AKŞAM
Bu yazıyı seven kadına
Eriten güneşe, savuran rüzgâra, toprağa gömen yağ­
mura karşı hep kendi cinsinden artıklarla beslenerek ka­
barmış o yığın... Yakınındaki nefesleri zehirleyen, üzerin­
den aşan rüzgâra bile iğrenç kokusunu bulaştıran o yı­
ğın!... Başında kargalar, birkaç köpek, bir de insan!
Siyah kargalar leşleri seven katı gagalarıyla, cılız kö­
pekler halsiz tırnaklarıyla, zavallı insan. Sırtında kirli, çar­
pık tenekesi, -paçavra gömleğinin kolundan fırlamış çir­
kin elinde- kalın, uzun maşasıyla bu hayat posasını didik­
liyorlar. O çürük hayat kokuları içinde yeni bir hayat ayık­
lıyorlar.
Kavuşacak günün boşluğunda çöplükten çıkan kesik
öksürük daha açık duyuluyor, son baygın ışıklar bu hırs­
lı gölgeleri daha fecileştiriyor.
Bu aç gözlüler arasında o sefalet gölgesi hepsinden
aç gözlü: Eski bezleri o topluyor, delik pabuçları o toplu­
yor, iplikleri tükenmiş makaraları o topluyor, köpeklerin
kemiklerini o çalıyor.
Şimdi, iri bir kemik için, demir maşasını kabahatsiz
köpeğin başına indirdi. Hayvan inledi ve kaçtı, kargalar
öğürtülü çığlıklarla havalandı.
Ve dirseği dizinde o, çömelmiş, maşalı elini yorgun
şakağına dayamış ufka bakıyordu.
Karşıda güneş, bu akşam kanlı bir baş, esrarlı bir bu­
luttan damladı ve dindi. Çömelmiş insan diz çöktü. Uzun
maşasını dolmuş tenekesine attı. O süprüntüleri parmak­
larıyla, tırnaklarıyla eşeliyordu. Dizleriyle yürüyor, eşeli­
yor, yürüyor, eşeleniyordu.
Bu insandan, benden, bizden iğrendim ve bana, bize
acıdım.
Gökteki seyrek bulutlar sönecek bir yangının ölgün,
dumanlı alevleriydi. Sonbahar akşamının titiz nefesi alev­
leri üfledi, dumanları dağıttı. Ve semânın tirşesine takılı
zühre bir mine çiçeği gibi titriyor.
Ve yalnız zühre, karanlıklarda yaşayamayan, fakat sa­
bahlara da kavuşamayan o ışık yıldızı titriyor...
Gece çöplüğe, bütün kirlere, bütün kirlerimize ağır
ağır örtüldü.
Şişli, 25 Eylül sene 1331 Ruşen Eşref
Sayı 119
İKİ HANÇER
İki hançer gördüm, birinin gümüş
Kabzasına yakut güller örülmüş
Alevden bir hilâl gibi asabî,
Kan dökmek aşkıyla yanıyor kalbi!
Altın kını yakut, zümrüt içinde,
Öyle inciler ki, ne Hint ne Çin'de-
Eşine tesadüf edilmez asla!.
Diğeri örtülmüş bir kızıl pasla!
Sapı tutulmaktan kararmış, eski,
Fakat öyle mağrur duruyordu ki.
Murassa hançer de bakıp kıskandı!
Çünkü onun süsü bir damla kandı!..
Beylerbeyi
Yusuf Ziya
HALİÇ
Biraz istirahat etmek lüzumunu hissettiğim zaman
evimin Haliç'in ağuşuna, İstanbul'un zarif ve ince minare­
li kubbelerine, alçak basık evlerine nâzır serin cephesine
gelir ve orada beni bekleyen taraçamda saatlerce kendi
kendime kalırım. Ben bu durgun ve bulanık sulara bak­
maktan bilmem neden zevk alırım. Orada her zaman gör­
düğüm manzara daima yeknesaklığını büyük bir inatçılık­
la muhafaza eder.
Gözlerimi daha ötelere, Marmara'nın mavi ve şeffaf
ufuklarına uzanan Fatih ve Sultan Selim camilerinin yük­
sek kubbelerine çevirdikçe sanki ben bunları her zaman
nazarımda muhteşem ve parlak bir maziyi canlandırmaya
dikilmiş birer abide zannederim. Bu kirli sulardan he­
men hiç eksik olmayan vapurcuklar birbirine sürünerek
geçerken veyahut keskin ve hırçın düdüklerini parçalaya­
rak iskelelerine, etrafı beyaz köpüklere bulayarak yanaş­
maya çalışırken bacalarının siyah ve mahzen gibi derin
noktalarından çıkan kara kara dumanlar buradaki biçare
evleri siyah bir sis altında bırakır.
Marmara'nın derin sularına kadar imtidâd eden ter­
sane sahilinde mütemadi bir faaliyetten haber veren tik
tak sadâları burada an-ı ihtizârını bekleyen hasta ve kam­
bur gemilerde akisler tevlit eder. Lâtif bir kırmızılıkla tit­
reyen gurup, gözlerini bu uzun ve zarif kurdelaya dike di­
Sayı 119 TÜRK YURDU
ke E>âib'ün uzun ve ince belli servileri arasında büsbütün
gözükmez olurken biraz sonra her cihetten akşamın bu
tatlı saatinde işitilen ezan sesleri ileride Bizans surlarının
vahşî enkazı arasında kaybolur.
İstanbul'un velveleli gündüzü mevkiini gecenin koyu
karanlıklarına terk ederek serin bir akşam rüzgârıyla
uzaklara ta... uzaklara kaçar. Artık gece uzun ve büyük fır­
çasıyla her yeri siyahlara boyar.
Biraz sonra ufuktan bâkir ve şuh bir kız gibi çıkarak
yükselmeye başlayan ay, bu siyaha boyanan yerler üzer­
ine donuk ziyasını serper. Uykuya dalan Haliç, o zaman
tekrar canlanır, uzaktan İstanbul'un her köşesinden geç
kalmış yolcularını alarak son iskelesine çıkarmak için isti­
cal eden gece vapuru projektörünün keskin ziyasını evle­
rin karanlık odalarına kadar aksettirir. Ve semâda ince ve
münevver bir kavis çizerek sahili parlak ve baygın ışıkla­
ra boyarken diğer sahili yine karanlıklara boğar, semâda
beyaz bulutçuklar arasına girmekten korkarak daima
yükseklere yükselen ay buralara en parlak ışıklarını gön­
derir. Billûr kırıntıları gibi suyun sathında parlayan, ya­
nan bu akisler ileride Tekfur Sarayının yıkık pencerele­
rinden içerisine çöken esrarengiz karanlıkları zayıfça ay­
dınlatır.
Sütlüce, 4 Ağustos 332
Ali Haydar
TALİM m TERBİYE
1332 SENESİ VAKIE KIZLAR MEKTEPLERİNİN
SENELİK RAPORU
Ba§ı cilt 11, sayı 2 ’dedir.
İki Devreli Büyük Mektepler:
Beylerbeyi.- Büyük Mektepler arasında şube dev-
re-i ulâ kısmı en iyi olan mekteplerden biridir. Üçüncü ve
dördüncü sınıfları tedrisat nokta-i nazarından fakirdir.
Tarih tedrisatı pek fena, adetâ yok derecededir. Hesapla­
rı fakirdir. Coğrafyayı yalnız senenin son üç ayında oku­
duklarına nazaran pek fena değildir. Lisan vasattır. Eşya
vasattan büyüktür. Fakat heyet-i talimiyesi arasında ço­
cukların terbiye-i fikriyelerine, tedrisâtın yükselmesine,
mektebin devamını -bir aralık kapanmak tehlikesine ma­
ruzdu- temine büyük bir heves var. Mektebin derslerinin
tevziinde gelecek sene biraz tadilât yapılırsa âtîsi olan bir
mekteptir.
219
Bu heyet-i talimiye -yanan Cihangir'den geçmiştir-
mektebi 1331'de ellerine aldıkları vakit mevcut 31 oldu­
ğu hâlde, 1332 senesi sonunda mektebin mevcudu 57'ye
çıkmıştır. Heyet-i talimiye arasında şâyân-ı takdir bir im­
tizaç ve mektebe cidden bir tedris evi şekli vermek için
gayret görülüyor. Sınıfta çocukların muhtelif kabiliyetle­
riyle ve tezahürat-ı ahlâkiyeleriyle hepsi ayrı ayrı meşgul
oluyor, her çocuğun maddî-manevî hayatı hakkında ol­
dukça malûmât edinmek kabil oluyor. Terbiye vasat, ter­
biye-i fikriye ilk iki sınıfta pek iyi; üçüncü, dördüncü de
hiç yoktur.
TavÜ Piyale Paşa.- En şâyân-ı dikkat çocukları bu
mektepte gördüm. Çocuklar tahsil ve zeka itibariyle
mektebi ve tedrisâtını ikinci derecede bulunduruyorlar.
Bununla beraber tedrisat umûm sınıflarda pek iyidir. Ta­
rih, coğrafya pek iyi, hesap vasat, eşya iyi, lisan pek iyidir.
Terbiyeleri iyice boşluklar ihsas eden bu çocukların ter­
biye-i fikriyeleri bilhassa şahsiyetlerinin hususiyeti ile et-
vâr ve hareketlerinin noksanlarını unutturuyor. Heyet-i
talimiyeden ziyade şahıslarına medyun oldukları bu par­
lak hususiyeti hiç olmazsa söndürmemiş, ferdiyetlere
hürmet etmiş olmak cihetiyle heyet-i talimiye şâyân-ı tak­
dirdir. Çocukların büyük bir cesaret-i ruhiyeleri var. Şa­
hıslarına itimatkâr ve unvanlarla ihafe edilemeyen bu kü­
çük kadınlar insanın gözlerinin içine cesur gözleriyle ba­
karak düşündükleri, hissettikleri şeyleri büyük bir itimat­
la tekrar ediyorlar.
Halk mekteplerini idame ve halk çocuklarını terbiye
ve talimle mükellef olan Evkaf Nezareti bu civarı istidat
ve kabiliyet itibariyle nazar-ı dikkatten dûr tutmamalıdır.
Her hâlde iyi bir bina ile iyi bir bahçeye daha yeni âlât-ı
tedrisiyeye mâlik ve daha çok talebe alabilecek üç devre­
li bir mektep mutlak bu civarda meydana getirilmelidir.
Üç Devreli Büyük Mektepler:
Sultan Ahmed.- Bu sene geçen seneden daha bü­
yük bir farkla Sultan Ahmed üç devreli mektepler arasın­
da birinciliği muhafaza ediyor. Tedris, terbiye-i fikriye ve
terbiye birbirine müvazi ve aynı derecede ehemmiyetle
telâkki edilmiş. Medenî ve şuurlu bir milletin en şuurlu
mektebine, nereye gideceğini ve gideceğini en iyi bilen
mektebine yaklaşan Türk ibtidaî mekteplerinden biri de­
nilebilir.
220 TÜRK YURDU
Eşya, tarih ve coğrafya birinci derecede iyi okutul­
muş, hesap, hendese, tahrir onlara yakın derecede iyi;
yalnız Türkçe üçüncü sınıftan sonra öteki dersler derece­
sinde mevkiini muhafaza edemiyor. Sultan Ahmed'in bu
büyük tefevvuku yalnız dersleri iyi okutmakta ve terbiye-i
fikriye ve terbiyeye pek itinakâr olmasından değil, mü-
dekkik ve vazifeşinâs bir tarzda en küçük şubeden itiba­
ren bütün bu üç noktaya pek ziyade ehemmiyet verme-
sindedir.
Zincirlikuyu Nakşıdil Valide Sultan Mekte-
bi.-Üç devreli mekteplerde Sultan Ahmed'den sonra bü­
yük sınıflarında tedrisatı en iyi cereyan eden mekteptir,
İkinci sınıftan itibaren Türkçe iyi, tarih iyi, eşya ve
tahrir vasattır, Hesap ve coğrafya Sultan Ahmed dere­
cesindedir. terbiye-i fikriye vasat, tedris pek iyi, terbiye
de iyicedir.
Mektebin şubeleri ve birinci sınıfı pek fenadır. Elifba
tedrisatı bilhassa en fena olan mekteplerden biridir.
Mektep birkaç tane pek iyi hocalara mâlik olmasın­
dan tedrisat tabiî sûrette iyi gidiyor, müdire hanım ken­
disi iyi hoca olduğu gibi mektepler tedrisatıyla da alâka­
dardır. Fakat mektebinin manevî muhiti pek ahenkdar
değildir.
Mektebi terk eden çocukların adedi bu mektepte en
yüksek dereceyi buluyor: Bu sene zarfında 95 çocuk
mektebi terk etmiştir. Bunların 44'ü sınıflardan, diğerleri
şubelerden çıkmıştır.
B eşiktaş Esma Sultan.- Yeni tesis edildiğini pek
hissettirir bir mektep olmakla beraber müdire tedris ve
idare ile çok alâkadar ve pek kabiliyetli bir unsurdur. Bu
mektebi yabancı gözlere cazip bir tarzda gösteriyor. Ter­
biye-i fikriye "Nakşıdil Valide Sultan" kadar iyi değildir.
Tedris de heyet-i umûmiyesi itibariyle Nakşıdil'den son­
ra geliyor. Terbiye Nakşıdil derecesindedir.
Şube tedrisatı Nakşıdil'den çok iyidir. Bilhassa bir şu­
besi umûm vakıf mekteplerinin en genç ve canlı şubesi­
dir. Sınıflarda eşya tedrisâtı Sultan Ahmed'le beraber
umûm mektepler arasında birinciliği muhafaza ediyor.
Riyaziyat iyidir, Türkçe de tahrir çok iyi, fakat diğer kısım­
ları biraz eski usûlde ve cansızcadır. Coğrafya sıfır dere­
cesinde, tarih pek fena tedris edilmiştir. Ezber ber-mutad
fenadır. El işleri çok iyidir. Resim pek fenadır.
Mektebin geçen sene 279 mevcudundan on altısı
mektebi terk etmiştir. Bu sene 39 çocuk yeniden
kaydedilmiş, 62 çocuk mektebi terk etmiştir. Geçen sene
Sayı 119
ile bu sene arasındaki müterakkî fark mektebin tabiî ve
iyi bir tekâmüle yürüdüğünü ve âtisinin emin olduğunu
gösteriyor.
Kırkçeşme Beyhan Sultan.- Bu sene geçen sene­
ye nispeten mütedennî ve karışık bir hâlde bulunuyor.
Mektebin binası ve muhiti hakkında birşey söylemeyi, bi­
nanın bu sene değişeceğini bildiğimden zâit buluyorum.
Müdire bu sene idare ve tedriste son derece alâkasız
davranmıştır. Tedrisat itibariyle Beşiktaş derecesinde ol­
mamakla beraber bazı derslerde mektep iyi başlamış ol­
duğunu ihsas ediyor.
Eşya dersleri hemen hiç verilmemiştir, Türkçe vasat­
tır. Riyaziyât vasattır. Tarih ve coğrafya Nakşıdil'den son­
ra en iyi olanıdır. Ezber yok gibidir. Resim fenadır. El iş­
leri vasattır. Terbiye-i fikriye bütün bu karışıklığa rağmen
iyicedir. Terbiye vasattır. Fakat herhâlde gelecek sene
daha alâkadâr ve canlı bir tarzda mektebin idare ve tedri­
si ile meşgul olmak için Müessesât-ı İlmiye İdaresinin
müdireyi ikaz etmesi ve gelecek sene yakın ve kıskanç
bir teftiş yapılması elzemdir.
Bu sene 19 çocuk çıkmış, 35 çocuk yeniden kayde­
dilmiştir. Herhâlde bütün mahzurlarına rağmen bu civa­
rın evkaf mekteplerine rağbeti ziyade olduğunu ispat
eden bu hâdise nazar-ı itibara alınmaya şâyândır,
Üsküdar Gülnuş Sultan.- Geçen seneye nispeten
geridedir. Heyet-i talimiye arasında iştirak, ahenk, mek­
teple alâka pek şâyân-ı dikkat derecede olmakla beraber
idaresinde biraz zaaf ve bâriz bir acemilik görünüyor.
Tedrisat fenadır. Terbiye-i fikriye de iyi değildir. Terbiye
vasattır. Eşya ve riyaziyat vasattan yüksektir. Türkçe va­
sattır. Tarih ve coğrafya çok fena okutulmuştur. Ezber
mevzu intihabı ve tarz itibariyle iyicedir. Geçen sene ba­
şında talebe miktarı 94, nihayetinde 73; bu sene başında
198, nihayetinde 172 olmasına nazaran mektebe rağbet
azalmış değildir.
Umum Vakıf Mektepleri İçin Mülâhazalarım:
Tedrisat.- Mukabelevî ve nisbî bir nokta-i nazardan
dersler tetkik edilirse muallim derslerinin bilhassa bir
kısmının m e’mûlün fevkinde fayda vermiş olduğu görü­
lüyor. Bu sene vakıf mekteplerinde umûmî bir nokta-i
nazardan birinciliği muhafaza eden ve geçen sene sıfır
derecesinde bulunan hesap dersi hemen her mektepte
bu sene iyidir. Bunu da tabiî hesap muallimi efendinin
derslerine borçluyuz. Muallim efendinin muallimelere
Sayı 119 TÜRK YURDU
pek ziyade suiistimale uğrayan hesap usûl-i tedrisi birine
a'mâl-i erbaayı kuvvetli ve vazıh bir sûrette öğretmesi bu
mesut neticeyi vermiştir. Bilhassa bu dersin ötede beride
birkaç kabiliyetli muallime sayesinde parlak okutulduğu
görülmediği hâlde en mütevassıt hocanın da mutevazın
bir tarzda muvaffak olması dersin umûm mekteplerde
yükselmesini intaç etmiştir. Hesap dersi geçen sene yük­
sek sınıflardaki çocuklar tarafından bile hayretle telâkkî
edildiği hâlde bu sene en küçük mekteplerde bile, en kü­
çük şubelerde bile çocukların etraflarıyla memleketin pa­
rası, vezni ihtiyacatı ile mütenasib hesap üzerinde düşün­
dükleri görülüyor. Yalnız hendeseyi hesaba yabancı bir
sürü kaide ezberletme hâlinde gördüm. Hendese ibtida-
îlerde hesabın bir parçası, etraflarındaki eşya ile münase-
bâtı düşündürür bir mahiyeti hâiz olmazsa bîlüzumdur.
Zaviye ve kaidelerini idadilerde de ezberlerler. Bunu
nazar-ı itibara alarak diyorum ki 1) Gelecek sene mutlak
hendese derslerini aynı muallimeye vermelidir. 2) Mual­
lim efendi bu nokta-i nazardan muallimelere ders verme­
lidir. 3) Bilhassa küçük sınıflar için basit ve hayata yakın
olanları, muallimelerin çocuklarla beraber imal edebile­
cekleri kadar mekanizması sade olmak şartıyla muallim
efendiden bir liste isteyerek hesap ve hendese âlâtı
celbedilmelidir.
T ü rk ç e mukayeseyi ve nisbî nokta-i nazardan geçen
sene sıfır derecesinde olduğu hâlde bu sene umûmiyet-
le iyi olan tahrirdir. Geçen sene dördüncü sınıf talibâtı
verilen mevzuu anlatamıyorlardı. Bu sene ikinci sınıf ço-
, cukları (devre-i ûlâ) küçük hikâyeleri en dürüst ve tabii
bir çocuk lisanıyla yazıyorlar. Türkçenin tahrir kısmında­
ki umûmî muvaffakiyeti şüphesiz geçen sene Hüseyin
Cahid Beyin verdiği derslere medyunuz. Fakat Türk­
çenin diğer akşamı hiç terakki etmemiş ve yenileşmemiş-
tir. Kıraat ve sarf birbirlerine örülü bir Türkçe dersi gibi
değil, zeytin yağıyla su gibi birbirlerinden ayrılıyorlar. Kı-
raatta birinci, ikinci sınıflar umûmiyetle iyi olduğu hâlde
sınıflar yükseldikçe en çok düşünmeye, umûmî terbiye-i
fikriyeye hâdim olması lâzım gelen kıraat alelâde tarzda
cereyan ediyor, çocuklar lisanlarına kat’iyyen hâkim bu­
lunmuyorlar.
^Mekteplerimizde umûmiyetle Türkçenin şube kısım­
ları, elifbacılık çok fena gidiyor. Türkçe okumayı yani elif­
ba ve kıraat öğrenmeyi vasati zekâda bir çocuk vasati bir
hocadan azamî olarak dört ayda bellemesi icap ederken
221
en iyi mekteplerimizde bile bir sene aynı şubede kalmış
çocuklara tesadüf ettim. Halk mekteplerinde çok mühim
olan elifbacılık meselesini gelecek sene biraz daha iyi bir
hale sokabilmek için mutlak yeni usûlde elifbacılıkta mü­
tehassıs bir zat bularak yalnız şube hocalarını toplayıp
birkaç ay için tatbikî dersler yaptırılmalıdır.
Eşya geçen sene de zaten umûmî tarzda dersler ara­
sında iyi olan eşya bu sene de umûmiyetle iyidir. Muka-
yesevî ve nisbî bir nokta-i nazardan hesap, tahrir ve coğ­
rafyanın attığı azîm hatveyi atlamamıştır. Eşya müfredat
programında çok fenadır. Tabiî ve amelî mevzular üze­
rinde biraz durmuyorlar. Eşya dersleri hayatta her şeyi ih-
tivâ eden bir fihrist ezberlemesi tarzında gidiyor. Gerçi
ibtidaî tedrisatında umûmî malûmât olarak herşey hak­
kında azıcık fikir edinmek mi, yoksa hayatına taalluk
eden en yakın mevzuları zihinlerine vâzıh bir tarzda yer­
leştirmek mi lâzım olması bütün muallimler arasında pek
de karar verilmiş bir mesele değildir. Fakat ben pek sat­
hî anlayarak her şeyden biraz öğrenmeyi bizim zihniyeti­
miz ve ihtiyac-ı zihniyemiz için ziyanlı buluyorum. İlmin
anlayışın hakikî tekâmülü her şeyden ayrı ayrı tetkik ve
vazıh sûrette anladıktan sonra umûmîleştirmek (genera-
lisation) usûlünün tatbikinden sonra başlamıştır. Küçük
zihinler evvelâ gördükleri şeyi vazıhan ayrı ayrı [adedi az
olsa bile] anlamayı itiyad edilmeli. Bir nevi tetkik edici,
hakikati arayıcı ve görücü bir zihniyet gelmeli, sonra sı­
nıflar yükseldikçe bu iyi anladıkları hususî şeylerden
umûmî şeylere doğru gitmelidirler. Herhalde ibtidaî
programındaki eşya tedrisatının öğrettiği mevzuların
adedi fazla, fakat öğrettiği şey azdır. Dediğim gibi ekseri
ezberlenmiş bir sıra isim olarak küçük zihinlerde kalıyor.
Ve bu küçük zihinler yalnız ciddî bir sûrette birşey öğren­
memiş olarak kalmıyorlar; Her gördükleri mevzuu ve eş­
yaya yalnız ismini öğrenmekle iktifâ eden sathî bir zihni­
yet ediniyorlar ki bence muzır olan asıl budur. Fakat bü­
tün bu mülahazaya karşı vakıf mekteplerinin yapacağı
birşey yok olduğunu görüyorum; Çünkü programı tan­
zim Maarif-i Umûmiye Nezareti'ne taalluk ediyor. Bu
derste bir yenilik yapabilenler için, erkek kadın iyi eşya
hocalarıyla vakıf usûl-ı tedris mütehassıslarıyla bir küçük
istişare cemiyeti toplayarak müzakere etmelidir. Çünkü
buna mahsus âlât-ı tedrisiye mi getirilecek, çocuklara
tabiî ameliyat mı yaptırılacak, bu kadar mebzul olan ders
ve isim fihristinden hangisini nazar-ı itibara alacaklar,
bunlar hep tayin etmemiş birer meseledir. Vuzuh ve mü­
şahede bizde pek az oluduğundan, ibtidaî zihinlerinde
fen dersleri bunu takviye edeceğinden eşya dersleri hat­
222 TÜRK YURDU
ta riyaziyattan da çok mühim ve canlı bir unsurdur. Riya­
ziyat faydalı malûmatla kuru bir mantık yapabilir; Fakat
eşya bütün tabiat ve muhiti, oradan da hayatı görüşte
pek lâzım zihnî itiyadlar verebilir.
Tarih Sultan Ahmed'deki pek parlak ve şahsî muvaf­
fakiyette Nakşıdil ve Beyhan Sultan’daki vasatî tedrisat is­
tisna edilirse mekteplerimizde tarih bu sene de okutul-
mamıştır, diyebilirim. Gelecek sene de okutulmayacaktır.
Belki İhsan Şerif Beyin tarih kitapları daha iyi ezberletile­
cek, fakat tarih okutulmayacaktır. Terbiye-i fikriye için
umûm medenî memleketlerin mektep programlarındaa
çok mühim bir mevki tutan tarih bizde de mevkiini alabil­
mek için mutlak kat’î bir adım atılmalıdır. Burada tarih
tedrisâtının mefkudunu beni onların iyi fena noktalarının
tenkidinden men ettiği gibi, bu mühim mevzu için en
yüksek mekteplerden en küçüklerine kadar yapılacak şe­
yin henüz ne tavazzuh ne de takarrür ettiğine kaniim.
Coğrafya, bu mevzuda hesap ve tahrirle en büyük
adımını atmıştır. Geçen sene yok olan bu mevzu bu sene
yaratılmıştır denilecek kadar farklıdır. Bu farkı biraz da
memlekette evvelce coğrafya tedrisi için hiç kitap yok­
ken muahharan Faik Sabri Beyin yazıp neşrettiği iyi ki­
taplarına medyunuz. Yalnız tedrisât biraz küçüklerde şe­
hir coğrafyasına ve büyüklerde teşkilât-ı sınaiye, medeni­
ye ve insaniyeye matuf olabilir. Tabiî kısmında zaten
m e’mûl ettiğimden fazla tevakkuf edildiğini gördüm. Bu­
nu daha ziyade müşahede üzerine bina ettirmek hem ka­
bil hem nâfidir.
Sanayi dersleri, bu sene geçen seneye nispeten çok
müterakkîdir. Fakat musiki ve resim ber-mutad hiçtir.
Küçüklerin şetaretini, bediî hislerini ve o vasıta ile bütün
öteki dersler ve hayat üzerine hislerini canlandırmak için
bunlarda bu sene çok tevakkuf etmek icap eder. İbrahim
Beyin resim derslerine bu sene devam edilmeli, her mek­
tebe bir piyano gönderdikten sonra ehemmiyetlice ve
büyücek mekteplere [bizimkiler yetişinceye kadar] mü­
tehassıs hocalar almalıdır. Bu büyük mekteplerde iyi ses­
li çocuklardan mürekkep bir mütehassıs nezaretinde
muhtelif sesli birer koro mutlak tesis etmelidir.
Hülâsa.- Dersleri ve noksanlarını sathî bir tarzda
gözden geçirdikten sonra iki mühim mesele karşısında
(Ü Burada mukaddimede bahsolunan muvakkat ve feri meselelerden bahsolunduğu cihetle müdürîlik tarafından tay olunmuştur.
Sayı 119
bulunuyoruz; 1- Bu sene bütün bu noksanları mehmâ
emken telâfi için azar azar hepsine temas etmeli mi? 2-En
fena olanı ele alarak onunla ciddî ve derin sûrette meş­
gul olmalı mı?
Bunlardan her hangisi ihtiyar edilecek olsa yine biraz
düşünmek ve müzakere etmekle kabil olur. Birkaç ders­
le meşgul olunacaksa ne sûrette, hangi nokta-i nazardan
meşgul olmalı, bir dersle meşgul olunacaksa diğerleri
için yapılacak hazırlıkları bu seneden düşünerek ihzar et­
memeli mi? İşte bunları yapabilmek için isimlerini âtîde
zikrettiğim zevattan mürekkep bir komisyon teşkilini,
bunların bu meseleler üzerine müzakere edip bir karar
aldıktan sonra kararlarını rapor şeklinde Müessesât-ı İl­
miye İdaresine vermeleri için Müessesât tarafından davet
olunmalarını teklif ediyorum.
(1)
Gelecek sene mekteplerde daha büyük bir terakkî
göreceğimizi ümit ve temenni ile sözümü keserim.
Vakıf Kızlar Mektebi Fahrî Müfettişi
Halide Edib
♦
MÜTTEFİKLERİMİZİN DÜŞÜNDÜKLERİ
19. asrın ortalarından biraz sonra, uzaktan gören ba­
zı muharrirîn-i askeriye, müstakbel muharebelerin yalnız
ordular arasında değil, milletlerin heyet-i umûmiyeleri
beyninde vukua geleceğini yazmışlardı. "Millet-i müsella-
ha" denmekle ancak hizmet-i askeriyenin bütün efrâd-ı
millete teşmili murat edilmiyor, belki milletin tekmil kuv­
vetlerinin, galebeyi temin için tanzim, tensik ve sarf olu­
nacağı da ifade edilmek isteniliyordu. Cihan çenginde
"Seferberlik" tabiri, ordunun hazırlanıp, toplanıp cephe-i
harbe dahil olmasına münhasır kalmadı, milletlerin mad­
dî ve manevî her nevi faaliyetine tamim ve tatbik edildi.
Ordu ile beraber vesâit-i nakliyenin, büyük küçük sanayi­
in, ziraatin, ticaretin, sanayi-i nefise ve tahrir erbabının,
hâsılı her şeyin... Hatta bîtaraf, milliyetlerden yüksek, va­
tandan müstağni sanılan ilmin bile “Seferberliği" ilân
olundu! Milletlerin 18 yaşından 40 yaşına kadar eli iyi
Sayı 119
silâh tutan bütün erkekleri "ordu" hâlinde hudutlara, va­
tanlarını silâhla müdafaaya koşarken, vesâit-i nakliye, or­
duyu vaktinde lüzumlu noktalara yetiştirmek için uğra­
şırken, büyük ve küçük sanayi ordunun mühimmat ve le-
vazımâtını, ziraat ve ticaret bilhassa levâzımâtım tedarik
ve temine çalışırken şairler, muharrirler, ressam ve hey-
keltraşlar da şiirleri, hutbeleri, tiyatroları, resimleri, hey­
kelleri, hikâyeleri, her çeşitten kitapları, alelhusus gazete
ve mecmuaları ile kendi milletini bu muazzam ve kanlı
davada haklı göstermeye, orduyu teşci ve teşvik etmeye,
cephe gerisinde kalanlara sabır ve metanet vermeye, or­
dularının muzafferiyetinden yalnız kendi milletlerinin
değil bütün beşeriyet-i mütemeddinenin kazanacağını
âleme izhar ve ispat etmeye ve aynı zamanda düşmanla­
rın her cihetle haksızlığını, galebeye kabiliyetsizliğini an­
latmaya galebeleri takdirinde beşeriyet ve medeniyetin
düçar olacağı mesâib ve hasarâtı tadad ve izah eylemeye
giriştiler... Ağır başlı "ilm" de bu umûmî hareketten hariç
kalmadı. Düşmanın başına gökten ateş ve demir yağdır­
mak, yer ve su altından yanardağlar kışkırtmak için türlü
türlü vasıtalar keşfettikten, dinamit, top ve tüfeklerin
tahrip kuvvetlerini son derece artırdıktan başka, iktisadi­
yât, hukuk, tarih ve felsefe nâmına, hatta müsbet ilimler
nâmına, serbest sanatkârların ve İlmî kayıtlardan azade
muharrirlerin yardımına koştu. Top tarrakalarından kor­
kar, kan kokularından titsinir zannolunan felsefe, bu
harpte kadîm Atena-Pallas gibi başında miğfer, elinde
süngü adeta bir Prusya onbaşısı kıyafetinde tecellî edi­
yor. Almanya'nın, Fransa'nın, İngiltere'nin, Avustur­
ya'nın, hatta Rusya ve İtalya'nın kitapçı camekânlarına,
yeni çıkan fihrist elkütüplerine göz gezdirilirse görülüyor
ki neşriyatın her şeye yalnız siyaset ve askerliğe değil be-
diyata hukuka, iktisada, felsefeye ait neşriyatın mübala­
ğasızca % 90’ı harbe dairdir, harpten bâhistir, harple alâ­
kadardır...
Muharrirler, âlimler, sanatkârlar alayı, harp eden or­
dunun bir nevi imdat müfrezesini teşkil etmekle iktifa et­
miyor; harbin ertesini, yarınını düşünüyor, siyasîlere,
diplomatlara da arz-ı muavenet eyliyor. Kitap pazarını
dolduran neşriyatın birçoğu, harpden sonra milletlerin
tefevvuk ve teâlîsini temin için düşünülen çare ve tedbir­
d ) Millî Şair Emin Beyin “Ey Türk Uyan”ı, “Tak Sesleri”, “Orudunun Destanı”, “Dicle’ye Karşı”si; Gökalp Ziya Beyin “Cenk Destanları”; Yusuf
Ziya Beyin, Doğanın harp şiirleri davamızın delilleridir. Millî şairler vatanî vazifelerini az çok ifa ettiler, gönüllü olarak “seferber” oldular.
Ancak “bonbon, muhallebi, keşkül-i fukara” mübtelâsı, “Hind-i Şarkî-kârî âsâr-ı tirâşîde” meraklısı, “Enfesin de fevkinde” eser yazan ince ve
“patricien” şairler, bu kaba ve “pek pliecien” mevzulara tenezzül bu^oırmadılar...
TÜRK YURDU 223
lerden bâhistir. Bugün hiç kimse inkâr edemiyor ki bu
müthiş harpden çıkan her millet, -galip olsun, mağlûp ol­
sun- mutlaka epey yorgun düşmüş olacaktır. Yaraları sar­
mak, yorgunluğu gidermek, galebeden azamî istifade et­
mek, fedakârlık nispetinde kazanmak için şimdiden ne­
ler yapılmaya başlanmalı, sulhün şartları nelerden ibaret
olmalı, musalâha hengâmında nasıl hareket etmeli, har­
bin ertesi günü ne yolda davranmalı?., ilh... İşte bütün bu
meseleler, iktisat, siyaset, hukuk noktalarından uzun
uzun tetkiklere, tefekkürlere, teemmüllere müzakerele­
re, hatta münakaşa ve münakadelere mevzu olmaktadır.
Matbuatımız birkaç defa, şair ve ediplerimizin harple az
meşgul olmalarından şikâyet etti. Bu şikâyet tamamen
haklı değildi: Erbâb-ı tahrir arasında en çok harbie alâka-
darlık gösteren şair ve ediplerimiz oldu(Ü. Bir iki resim
sergisi, ressamlarımızın da vekayie büsbütün yabancı kal­
madıklarını bildirdi. Fakat harbe, harbin ferdasına dair İk­
tisadî, siyasî, hukukî, tarihî, felsefî hiçbir kitap, risale, hat­
ta şâyân-ı dikkat makale intişar etti mi acaba?..
Biz de iş böyle ama, dostlarımız,ve düşmanlarımız
yalnız kendi millet ve memleketlerini düşünmekle kalmı­
yorlar; Bizim memleketimizin hâl ve istikbâline dair de
birçok şeyler görüyorlar, birçok şeyler düşünüyorlar ve
görüp düşündüklerinin birkısmını da yazıp meydana ko­
yuyorlar. Düşmanlarımızın yazdıklarından da fayda ve ib­
ret alınabilir; Fakat bunlar ekseriyetle hakkı görerek ha­
kikati arayarak yazılmamıştırlar... Dostlarımız, tabiî, ken­
di menfaatleriyle beraber, o menfaatlerle mu'telif ve
müşterek olan bizim menfaatlerimizi de gözeterek düşü­
nüyor ve kalem yürütüyorlar. Biz, işte harp edebiyatının
bu nevinden bazı nümûneleri, "Türk Yurdu" sayfalarında
kârilerimize arz etmek istiyoruz. "Müttefiklerimizin Dü­
şündükleri" unvan-ı umûmîsi altında, müttefik memle­
ketlerde intişar ederek harp dolayısıyla Devlet-i Osmani­
ye'nin hâl ve istikbâline taalluk eden meselelerden bâhis
kitaplara dair bir miktar malûmat vermeye çalışacağız.
Bugün, ilk defa olarak, Almanya'da çıkan ve Osman­
lI İmparatorluğu'nun Arabistan kısmından bahseden bir
eserle işte başlıyoruz. Tanrımız yardımcı olsun!
224 TÜRK YURDU
TÜRKİYE VE ARABİSTAN(i)
Arabistan kıt’ası hakkında birkaç ay evvel Almanca
bir eser neşredilmişti, unvanı "Der Kampf um Arabien"
yani "Arabistan İçin Mücadele"dir. Tasrihe hemen ihtiyaç
bırakmayacak kadar ayândır ki, bu cidal bir taraftan Hare-
meyn-i Şerifeynin tarihî ve tabiî hâdimi bulunan Devlet-i
Osmaniye ve diğer taraftan her ümmetin mukaddesatın­
dan kendine bir menfaat hissesi koparmak yolunu bilen
mürâî ve dessas İngiltere arasında vukû bulmadadır. Mü­
cadele hakikî manasıyla mücadele olmayıp, İngiltere'nin
hırsına ve gasp arzularına Türkiye'nin gayet haklı ve tabiî
olan müdafaasından ibarettir.
Mukaddimeden maada üç yüz kırk sayfayı ve zeyl
sûretinde iki büyük ve üç küçük haritayı havi bu kitap,
"Hamburgische Forschun" yani "Hamburg Taharriyâtı"
nâmıyla vücut bulacak bir silsilenin "ilk defter"! olarak
çıkmıştır. Çıkaran cemiyet İlmî ve İktisadî bir gayeye hiz­
met kasdıyla kurulmuş olup, şimdilik başlıca azasından
olmak üzere Doktor "Cari Ratkin" ile Doktor "Franz
Stuhimann" Cemiyeti temsil etmektedirler. Franz
Stuhimann, eserin müellifidir; fakat neşrinde her ikisi
müşterek bulunuyorlar; Kitabın başında "Ne İstiyoruz?"
serlevhasıyla yazılan mukaddimeye beraberce imza
atmakla fikirde iştiraki izhar etmiş oluyorlar. Maksatları
Hamburg şehrinin şerâit-i hayatiyesini teşkil eden ve
dünyanın her tarafına erişen siyasî ve istisadî rabıtaları
tahkim ve terakki ettirmektir. Bunun için şu sırada had
bir şekil alan meselelere dair tetkikatta bulunacaklar, ve
tetkikat neticelerini neşr ve teşhir eyleyecekler ve böyle-
ce Hamburg ile kardeş mersaların menfaatine yarayabile­
cek İlmî ve amelî, tarihî ve muasır "malûmat" husûlünü
mümkün kılacaklardır. Bu meyanda şu sözleri bilhassa
dikkate şâyândır: "Biz zamanımıza hizmet etmek istiyo­
ruz. Vukûf-ı İlmîyi mezkûr sahalarda tergib ve terakki et­
tirmekle maziye ihtiramımızı ve hâl-ı hâzıra takdirimizi
arz eyliyoruz ve mesâilin seyir ve istidâdını araştırmakla
istikbâle isal eden yolu tutmuş oluyoruz."
Mukaddimeden sonra Cihan Harbi esnasında Aı*abis-
tan gibi ücra bir memleketten nasıl olup da bahse lüzum
görüldüğünü izah sadedinde Doktor "Franz Stuhimann"
( b “Der kampf um arabien zwischen der Türkei und England”, Yon Franz Stuhimann-Verlag von George Westermann, Elamburg. Braunsch-
weig, Berlin.
ü ) Hatibi: Sinop Mebusu ulemâdan Haşan Fehmi Efendi, Matbaa-i Amire’de basılmış, 33 Sayfa.
Sayı 119
diyor ki: "Arabistan harbe yalnız mevkian uzaktır. Şu say­
falarda bu ülkenin müttefikimiz Devlet-i Âliye için büyük
bir ehemmiyeti ve başlıca düşmanımız olan İngiltere için
de ne mertebe azim tehlikeyi hâiz bulunduğunu göster­
meye muvaffak olurum ümidindeyim. Zira İngiltere bel­
ki Avrupa'da olduğundan ziyade orada hassas ve kabil-i
cerhtir."
Bitmedi
R. M. Fuad
YENİ ESERLER
Cihad Hakkında Ehl-i îslâma, Asker-i îslâm a
Kürsî-i İslâmdan Bir HitâpC).- Az çok okuyabilenlerin
okuyup, manasını anlayıp fayda alabilecekleri kitaplara
son derece muhtacız. Bu çeşit kitapların mevzuları, hal­
kın öteben beri alışık oldukları mevzular olmalıdır. Yalnız
kelimelerin Türkçe olması, ibarenin Türkçe tertip olun­
ması kifayet etmez; halkın hiç işitmediği, düşünmediği,
alışmadığı meseleler üzerine ne kadar açık ve sade Türk­
çe yazılırsa yazılsın halk onları okuyup anlamaz. Ve anla­
madıkça okumak da istemez. Halkın en çok alâkadar ol­
duğu iki mevzu vardır: Biri din, İkincisi hergün işlediği iş.
Dinî risalelerle halka vezâif-i ahlâkiye, vezâif-i vataniye ve
milliye, vezâif-i medeniye öğretilebilir. Her gün işlediği
işlerden, meselâ ikincilikten, hayvan yetiştirmekten süt­
çülükten, dokumacılıktan bâhis risâlelerde halka sanatla­
rında ilerlemek, sanatlarını mükemmelleştirmek yolları
gösterilebilir. Kısa, sade bir iki formadan fazla tutmaya­
cak ve okunması kolay olsun için harekeli harflerle bası­
lacak olan bu risalelerle halka okumak hevesi de verilebi­
lir. Halkın sevdiği ve bildiği mevzular üzerine, ahlâkî ve­
ya amelî bir gaye gözetilerek yazılmış manzumeler, des­
tanlar, hikâyeler, yukarıda saydıklarımıza ilâve olunabilir.
Bu nevi halk edebiyatının -çocuk edebiyatında olduğu gi­
bi- mizah, karışık hayvan masalları yahut evliya ve kahra­
man menkıbeleri şeklinde olması, zannederiz ki maksadı
daha iyi temin eder.
Sayı 119 TÜRK YURDU
Sinop mebus-ı muhteremi Haşan Fehmi Efendi'nin,
bu günlerde neşrettiği "Cihad Hakkında Ehl-i İslâma, As-
ker-i İslâma Kürsî-i İslâmdan Bir Hitap" unvanlı risâlesi
halka, alelhusus halkın en aziz bir kısmı olan askere ah­
lâk ve maneviyat dersleri vermek için çok işe yarayacak
bir risâledir. Kelimeleri, cümleleri üslûp ve şivesi tam ve
iyi Türkçedir. Halka anladığı ve bildiği bir dille hitap edi­
yor. Mevzu da halkın an’anevî bilgisine, duygusuna en
uygun bir mevzudur. Müslümanlara cihadın faziletlerini
anlatıyor; cihad zamanındaki vazifelerini öğretiyor. Hati­
bin hiç tükenmeyen, bereketli, dolu, hatta coşkun bir di­
li var. Konuşurken olduğu gibi, yazarken de mu'tekidâ-
tından, gaye-i âmâlinden ilham almaya başlayınca taşıyor,
coşuyor... Bazı kavâid meraklıları, muhterem hatibin iba­
relerinde kavâid hataları arayıp bulabilirler. Fakat bunun
ne ehemmiyeti olur?. Tabiî ve canlı bir belâgat hiçbir za­
man sarf ve nahvin, hatta mantıkin ölü kaidelerinden ya­
pılmış bir tabut içine girip yatmaya razı olamaz ki...
Haşan Fehmi Efendi, bu yolda bir kaç eser daha neş­
redeceklerini tebşir ediyorlar. Muntazırız, çıkacak eserle­
rin harekeli harflerle basılması ve matbaa tashihlerinin
itina ile yaptırılması şâyân-ı temennidir. Sonra da halk
arasına, asker arasına çok dağılması temin olunmalıdır.
Halka muhabbeti malûmumuz olan Sinop mebus-ı muh­
tereminin eserine diğer İslâm âlimlerinin de iktifa etm e­
leri pek arzu olunur. Ulemâ-yı İslâm evvelden olduğu gi­
bi, şimdi de halkın mürşidi, mürebbisi, tesliyetkârı kal­
mak istiyorsa, salih-i seleflerinin izlerini bırakmamalıdır...
S,
TÜRKLÜK ŞUÛNÜ
İttihad ve T erak ki C em iyetinin 1332 Senesi
Kongresi - İttihad ve Terakki Cemiyeti'nin 1332 senesi
kongresi Eylül'ün 15. günü öğleden sonra saat ikide,
Nûr-ı Osmâniye kulübünde reis-i umûmî Sadrıazam Said
Halim Paşa Hazretlerinin riyasetleri altında içtimaa başla­
dı. Cemiyete mensup Meclis-i Ayân ve Mebusan azasıyla
payitaht ve vilâyetler ve müstakil livalardan kongreye in-
tihab olunan murahhaslar ve cemiyetin merkez-i umûmî
ve meclis-i umûmî azalan hazır idiler. Kongrenin açılma­
sını müteakip meclis-i umûmî raporu okundu. Sonra
kongrenin riyaset heyeti intihabâtına başlanarak birinci
225
reisliğe Said Halim Paşa Hazretleri, ikinci reisliklere Da­
hiliye Nazırı Talat Beyefendi ile cemiyetin kâtib-i umûmî­
si Midhat Şükrü Beyefendi ve kâtibliklere Çorum Mebu­
su ve "Tanin" Başmuharriri Muhiddin, Antalya Mebusu
Fuad Hulûsi ve Bursa Mebusu Memduh Beyler intihab
olundular.
Bu kongre İttihad ve Terakkî Cemiyeti'nin altıncı
kongresidir. 1330 ve 1331 senelerinde, harp dolayısıyla
kongre içtima edememişti. 1332 kongresi, bütün matbu­
atın müştereken beyan ettikleri veçhile şimdiye kadar
inikad edenlerin en mühimidir.
Kongre müzakerâtına zemin olan meclis-i umûmî ra-
yoru üç kısma ayrılabilir: Birinci kısım, vekayi ve icraat ta­
rihçesidir. Bu kısmın ihtidasında Harb-i Umûmî başlar­
ken Devlet-i Osmaniye'nin Avrupa devletleriyle münase-
bâtı, ikiye bölünen Avrupa devletlerinin Devlet-i Osmani­
ye'ye nazarları izah edilmektedir. Rusya'nın Devlet-i Os­
maniye aleyhindeki tasavvurât-ı istilâkârânesi, İngiliz si­
yasetinin aleyhimize dönerek Ruslarla uyuşması, Eransız
ve İtalyanların memleketimizden birer parça koparmak
emelleri ve binnetice Türkiye'nin taksimi ve menâtık-ı
nüfûz tayini meselelerinin meydana çıkması açık ve mu-
kanni anlatılıyor ve deniliyor ki; "Balkan Harbi’ni müte­
akip Anadolu'nun taksimi için bugünkü İtilâf Devletlerin­
de görülen isticâl ve asabiyet memleketin başında büyük
felâketin dolaşmakta olduğunu hissettirecek derecede
idi."- Sonra imtiyazât-ı ecnebiye (kapitülasyon)un tarih­
çesi, hayat-ı dahiliye ve münasebât-ı hâriciyemize tesirle­
ri izah edilerek, Avrupa konseri inhilâle uğradığı zaman
Hükûmet-i Osmaniye'nin birinci işi onları ilga etmek ol­
muş olduğu beyan olunuyor. Daha sonra seferberliği is­
tilzam eden esbabdan, ilân-ı harbi intaç eden vekayiden,
ordu ve donanmanın kahramanca muharebelerinden,
Bulgaristanla tashih-i huduttan bahsediliyor. Siyaset-i ha­
riciye ve harp meselelerinden sonra onlarla alâkadar me-
sâil-i dâhiliyeden olan Ermeni meselesine intikal oluna­
rak, tebaa-i Devlet-i Osmaniye'den birkısım Ermenilerin
vatan-ı Osmanî aleyhinde bulunmuş oldukları, 16 mad­
dede cem ve telhis edilen ihtilâl ve hıyaniyet vekayiiyle
izhar ve ispat ediliyor. Ermeni meselesini müteakip Suri­
ye ve Hicaz hâdisâtına geçiliyor. Şerif Hüseyin'in ihdas et­
tiği fitneye pek haklı olarak "Hainâne ve mühej^inâne"
deniliyor. Siyasî meselelerden sonra mühim bir mesele-i
iktisadiye, payitahtın iaşesi meselesi tenvîr olunuyor.- Ni-
226 TÜRK YURDU
hayet ordumuzun harp meydanlarında kahramanlıkla
müteradif medenîliği, şefkatkârlığı, lâyık olduğu sûrette
fahr ve mübahat ile yâd edilip, müttefiklerimizle hare-
kât-ı askeriyece olduğu gibi münasebât-ı siyasiyece de bir
ittihad ve vifâk-ı tam içinde bulunuşumuz hatırlatıldıktan
sonra umûr-ı nâfia, ziraiye ve maliye ile adliye teşkilâtın­
da ve maarif işlerinde yapılmış olan tensikat, ıslâhat, tadi­
lat ve tebdilât sayılarak raporun tarihî kısmına hitam ve­
rilir.
İkinci kısım, memleketimizde derhal vaz ve tedvini
ve İttihad ve Terakkî Cemiyeti meclis-i umûmîsinde
lâzım görülen kavanînin esaslarına dair kongrenin nazar-ı
tetkik ve müzakeresine arz olunan teklifâtı muhtevidir.
Birinci ve ikinci teklifler yalnız Devlet-i Osmaniye'nin de­
ğil, bütün âlem-i İslâm'ın istikbâline icrâ-yı tesir edebile­
cek gayet mühim bir meseleye Meşihat-i Uİyâ-yı İslâmiye
teşkilât ve vezâifince bazı tadilât icrasına ve mekâtib-i Os­
maniye'nin tevhidine dairdir. Üçüncü teklif idare-i mülki­
ye teşkilâtında bazı tadilât yapılmasını mutazammındır.
Teşkilât-ı devlete taalluk eden işbu tekliflerden başka, ce­
miyet nizâmnâmesinde dahi bazı tadilât teklif olunmak­
tadır.
Raporun üçüncü kısmında muzafferiyet-i nihaiyeye
itimad-ı tam izhar ve beyan olunduktan sonra, cemiyet
azasından vefat edenlerle bütün şühedâ-yı ızâm rahmet­
le yâd olunup, elyevm harp meydanlarında din, vatan ve
padişah uğrunda fedâ-yı cana müheyyâ olan guzât-ı mü-
becceleye şanlı zaferler ve selâmetler temennî edilmek­
tedir.
Kongre Eylül'ün 15'inden 22'sine kadar imtidad etti.
Ve raporda beyan olunan siyasî hatt-ı hareket tasvip ve
teklifler kabul olundu.
Heyet-i mahsusa-i ticariye hesâbâtına ait rapor tetkik
ve maa’t-takdir tasvip edildi, bu heyetin muamelâtından
husûle gelen temettuun vakıf süreliyle ve mütevelliliği
Evkâf nazırları uhdesinde bulunmak üzere bir millî ban­
ka teşkili zımnında murahhas Kemal Bey tarafından vukû
M ü d ü rü : Akçuraoğlu Yusuf
Sayı 119
bulan teklif kabul olundu. Nizâmnâmede icrası teklif
olan tadilât da kabul olundu. Sonra intihabât yapıldı. Re-
is-i umûmî Said Halim Paşa Hazretleriyle kâtib-i umûmî
Midhat Şükrü Beyefendi ibkaen intihab edildi. Merkez-i
umûmî azalıklarına Bahaeddin Şakir, Doktor Nazım,
Eyüb Sabri, Doktor Râsuhi, Kemâl, Talât, Ziya, Rıza bey­
ler ibkaen ve Emrullah Efendinin vefatı ile münhal kalan
mevkie de Erzurum Murahhaası Hilmi Bey intihab olun­
du. Meclis-i umûmî azalığına, nizâmnâmede icra edilen
tadilât mucebince, heyet-i teşriiye azasından Meclis-i Me-
busan Reisi Hacı Adil Bey, Şeyhülislâm-ı Sâbık Hayrı
Efendi, Maliye Nazır-ı Esbakı Cavid Bey ve Meclis-i
Mebusan Reis-i Sânisi Cahid Bey, Kale-i Sultaniye mebu­
su Atıf Bey intihab edildi. İntihâbâttan sonra kongre nâ­
mına reis-i umûmî tarafından hâk-i pây-ı şahâneye arz-ı
tazimat edilmesi kararıyla kongrenin içtimaatına hitam
verildi.
İttihad ve Terakkî Kongresi'nin muvaffakiyetini teb­
rik ve müstakillen de muvaffak bilhayr olmasını Cenab-ı
Hak’tan niyaz ederiz.
Millî İthalât-ı Kantariye Anonim Şirketi-. Mer­
kezi İstanbul'da olmak, gerek İstanbul ve dışarıdan ve ge­
rek memleket haricinden bakkaliye eşyası bularak sat­
mak ve bu maddeler üzerine komisyonculuk etmek üze­
re yukarıki nâmla bir şirket kurulmuştur. Sermayesi be­
heri on OsmanlI lirası kıymetinde yirmi bin hisseye mün-
kasem ve iki yüz bin liradan ibarettir. Hisse senetleri nâ­
ma muharrer olup hâmillerinin Osmanlı şubesi olması
şarttır. Şirketin müddeti -esbâb-ı mücbire çıkmadığı tak­
dirde- otuz yıldır. Bu iki şirkete de devamlı muvaffakiyet­
ler dileriz.
İzzet Ulvi Bey-. Türklerin millî edip ve şairlerinden,
"Türk Yurdu"nun meslektaş ve yardımcılarından İzzet
Ulvi Bey, ahîren Mekke Emiri tayin olunan Şerif Ali Hay­
dar Paşa Hazretlerinin maiyetine divan kâtibi tayin edil­
miştir. Arkadaşımızı yeni memuriyetlerinden dolayı teb­
rik ederiz.
‘K ader” Matbaası
 m m

T ûkk ^ K m
Tür£leritt Taidesınc CaUsır

YIL; 4 5AYI: 120 (13 Teşrînieml 1332-26 Ekim 1916]

û ft- d e ^ ^ ^ (C c ^ ç c ^ a- ^

Edebiyat: İntikam Perisi / M eh m ed E m in

Turan Yıldızı / İzzet U lvî

Türkiye ve Arabistan / R.M. Fuad

Takriz ve întikad: Finten / Y u su f Ziya

Seyahat: Adaylara Doğru / H alim Sabit

Yeni Eserler: Talim-i Lisan-ı Farisî / Z. N.

Türklük Şuûnu: Kırgız ve Kafkas Kürkleri ve Askerlik-

Kafkasyalılar Dayanamıyorlar /
Sayı 120 TÜRK YURDU 229

TÜRK yURDU
Türklerin fâidesine çalışır Onbeş günde bir çıkar

EDEBİYAT

Kars heykeline karşı: 1

İNTİKAM PERİSİ

Bir geceydi; mezarlar, harabeler karanlıktı.

Sarı yıldız! Türk kızısın.
Dört yanımda ölüler, akbabalar uyuyordu.
Yüreğimde bir sızısın;
Lâkin benim gözlerim baykuş gibi uyanıktı.
Dış Turan'da inledin
Kulaklarım çığlıklar, fırtınalar duyuyordu.
Esir Türk'ün yıldızısın.

Ben geçmişin acıklı seslerini dinliyordum;

Sarı yıldız sarı güle
Yırtıyordu, kalbimi doksan üçün tırnakları.
Renk serpiyor güle güle;
Can evinden vurulmuş asker gibi inliyordum;
Bu gülüşte kaygı dolu.
Gülüyordu, karşımda Melnikof un Kazakları.
Sor istersen şu bülbüle!

Bu sırada baktım ki, önümde bir güzel kız var.

Sarı yıldız durmaz yürür,
Gözlerinde yangınlar, saçlarında kızıl kanlar;
Türk ilini ışık bürür;
Uzatıyor, bir altın tas parlayan nur elini:
Görülmeyen, bilinmeyen
Kardeşler hep onu görür.
"Bu intikam aşkının kevseridir; al, iç!" diyor;
Eğilerek öptüğü kılıcımdan kan istiyor
Gökler Türk'e bir gök sancak,
Ve işaret ediyor, bana Kars'ın heykelini.
"Türk Birliği" gibi parlak...
Mehmed Emin Sarı yıldız bir "dilek"tir.
Nuru ruhta, kendi uzak..,

Şu parlak ay, elmas ülkeler.

TURAN YILDIZI Çok yıllar var seni gözler;
Ekrem Tok Bey kardeşime! Yüksel, jdicel sarı yıldız
Gün doğudan sarı yıldız Çabuk kavuş, gülsün her yer!.
Yükseliyor sessiz, ıssız. Bursa, 1 Nisan 1332
Çinle Moskov zincirinde
Sanki bağlı solgun bir kız.
İzzet Ulvi
230 TÜRK YURDU
M Ü T T EFİK LERİM İZİN
DÜŞÜNDÜKLERİ
TÜRKİYE VE ARABİSTAN
Birkaç satır aşağıda şu cümleleri okuyoruz:
"İngiltere için her şey Hindistan etrafında dönüp do­
laşır. Hindistan İngiltere'nin göz bebeğidir. Arabistan ise
Hindistan'ın müdafaaca ileri arazisi makamındadır. İngil­
tere'nin Arabistan'da yiyeceği her darbe derhal Hindis­
tan'da duyulacak kadar şedîd bir tesir hasıl eder. İşte bu
türlü mülahazata binaendir ki İngiltere Arabistan'ın müs­
takillen hâkimiyetine göz dikmiş ve Avrupa'dan Hindis­
tan'a giden ticaret yollarını ele geçirmeye çalışmıştır. Eil-
hakika Bahr-i Ahmer ve bâ’husus Basra Körfezi bugün
kapalı birer İngiliz gölü hükmünü almıştır. Diğer devlet
sefinelerinin oralarda işleyebilmesi İngiltere'nin müsa­
adesine bakar. Bu hâl ise İngilizlerden maadâ her millet
için pek ağır bir yüktür. Denizlerin serbestîsini İngilte­
re'nin istibdad-ı mutlakından kurtarmak bizce harbin
"alenen m uterif gayelerinden biridir. Buna isal edecek
yollar Arabistan'da hangileridir? Ve biz Almanlara orada
kuvvetli bir Türkiye'nin müttefikimiz olarak mevcudiyeti
ne derece şâyân-ı arzudur? Bunu aşağıdaki satırlar beyan
ve izah edecektir."
Şimdi kitabın fihristini kısaca gözden geçirelim:
On dört bâba ayrılan kitabın uzunluk ve ehemmiyet
itibariyle her babı bir değildir. Birincisi Arabistan'a ait
coğrafî ve etnografı malûmatı havidir. İkincisi kadîm Ara­
bistan'ın tarihi hakkında mevcut bazı malûmattan bahis­
tir. Bunu üçüncü bab olarak "İslâm'ın Zuhuru" takip edi­
yor. Dördüncü babda Türkleri görüyoruz. Önce halifele­
rin silâhşorleri, sonra Osmanlı nâmıyla İslâmiyetin pişdar
ve müdafileri... Müellif hilâfetin Âl-i Osman'a intikaliyle
"Arap Meselesi"nin hudûsu arasındaki irtibata nazar-ı
dikkati celbeyliyor ve bazı ledünniyâtı açık bir lisan ile or­
taya koyuyor. Kari burada birtakım malûmat-ı ibtidaiyeye
muttali oluyor ki Mısır'dan tâ Hint mâverasına kadar uza­
nan koca bir iklimde riyakâr İngiltere'nin büsbütün key­
fince hükümran olmak gayesini takiben verdiği "Arap Hi­
lâfeti" parolasını ve çevirdiği ve çevireceği entrikaları bu
sayede iyice anlayabilecektir. Beşinci bab Devlet-i Aliye
ile İngiltere arasında Sina Yarımadası’na dair imtidad
Sayı 120
Başı yıl 5, cilt 11, Sayı 3 ’tedir.
eden ihtilâfı musavverdir. Bunun en mühim safhaların­
dan birini "Akabe Vak‘ası" teşkil etmekle bizce bu nâm
ile daha maruftur. Altıncı bab Hicaz'a mütealliktir. Hare-
meynü'ş-şerifeyn'in hulefâ zamanından beri bugüne dek
geçirdikleri edvarın tarihçesi, kutsiyet ve ehemmiyet iti­
bariyle hâiz oldukları müstesna mevki telhis olunduktan
sonra Hicaz Demiryolu'nu düşünüp döşeten sâbık sulta­
nın bu teşebbüsü dinî ve siyasî ne gibi esbaba müstenit
bulunduğu ve bunun askerî kıymeti etraflıca zikr edili­
yor. Sonra Maan'dan Akabe'ye inecek kolun İngiltere'nin
müdahalesi yüzünden nasıl geri kaldığı mevzubahis edi­
liyor. Akabe kolunu uzatmak imkânsızlığına karşı düşü­
nülen diğer projeler, harp esnasında bu hattın almış ola­
bileceği şekil, umûm masarif ve varidata mütedair takribi
bir hesap cetveli, henüz temeddün etmemiş Bedeviler
arasından geçecek demir yollarının emniyet ve sıyaneti
hususunda ittihazı icap eden en ucuz ve kestirme tedâ-
bir mütalâa kılındıktan sonra Hicaz hattının mutlaka Ye-
men'e geçmesi ve fakat Hudeyde veya Aden'e değil an­
cak Bahr-i Muhît-i Hindî'de kâin Şeyh Said'e inmesi lüzu­
mu öne sürülüyor. Vesâit-i nakliye mevcut oldukça ve
memurinin mah be-mah tediye-i maaşâtı Hicaz'da berde­
vam bulundukça intizam ve asayişin orada karargîr olma­
sı memûl iken eski Türkiye'nin buna muvaffak olamadığı
zikrolunup, yeni Türkiye tarafından Medine'de bir dârül-
fünûn açılması Mösyö Stuhimann'ca istikbâl için bir fâl-ı
hayr addediliyor. Müellifin zannına göre Arap meselesi­
nin ref i memlekete garp ilim ve fenninin idhaline ve di­
ğer bazı tedabire vâbestedir. Bu sayede yerli ahaliden bir
tabaka-i münevvere yetişecektir ki, memur ve hekim gi­
bi anâsırı -gerek akıl ve terbiyeleri, gerek menfaat-i zâti-
yeleri sâikasıyla- imparatorluğa sıkıca gönül bağlayacak­
lardır. Oraya merkezden gönderilecek memurlar bahsin­
de "En iyi memur Arabistan için ancak kâfi gelir" mütala­
asına zamimeten "Kuvvetli bir Türkiye Arabistan mesele­
sinde temayülkâr bir vaziyet alabilir" diyor, ve "Almalıdır"
demek istiyor. Bu babın mühim bâhislerinden biri de
"Mâvera-yı Arabistan hattı"dır. Bu babda deniliyor ki:
Sayı 120 TÜRK YURDU
"İngiltere müstemlekeleriyle bittabi emniyetli bir
muvasalaya pek çok ehemmiyet verir. Bunlardan en kıy­
metlisi ise Hindistan'dır. Kesb-i nüfûz gayesiyle Süveyş
Kanalı senedâtının satın alınması, Mısır'ın istilâsı ve zaptı,
Bahr-i Ahmer'in diğer mahrecine de tahakküm için Aden
ve Pirim'de donanma istinat noktalarının tesisi, Basra
Körfezi medhaline el uzatması, Kuveyt'in taht-ı himayete
alınışı, hep bunlar, bu meyil ve gayretin neticeleridir, Lâ­
kin, muvasalanın her hâlde müste'men bulundurulması
için bu tedâbir bile kâfi görülemedi! Bir de "karadan" bir
hatt-ı muvasala olması isteniliyor. Kuşlardan dolayı bu
hat Acemistan'dan geçemez. Binaenaleyh Mısır'ı Arabis­
tan üzerinden uzanan bir hat ile Hindistan'a bağlamak en
kısa ve muvafık tedbir olacaktı".
Bundan sonra müellif yapılan ilk projeye sözü intikal
ettirerek diyor ki:
"Eğer İngiltere, mâvera-yı Arabistan hattını inşaya
muvaffak olursa kuvveti fevkalhat tezayüd edecektir.
Türkiye'nin o havali-i mübarekede, dolayısıyla İslâm âle­
minde, nüfûzu azalacaktır. Bundan dolayıdır ki, İngilte­
re'nin şu gayeye kavuşmaması için her tedbire başvurul­
malıdır. Böyle bir hat yapmak ancak Devlet-i Aliyeye dü­
şer. Daha doğrusu bu hat değil, fakat Hicaz hattının mü­
nasip bir noktasından Bağdat şimendiferine bir "iltisak
hattı" veyahut yine buradan "Kuveyt" veya "Bahreyn"e
doğru bir kol uzatılmalı ve bu teşebbüs behemehal Al­
manya'nın muavenetine mazhar olmalıdır. Bu sayede
Türkiye'nin nüfûzu Arabistan'da sağlamlaştırılmış, İngil­
tere Devletinin kuvveti orada sarsılmış olur. Bundan bi­
rinci derecede menfaatdar olacak Devlet-i Osmaniye'dir;
Almanya da istifade eder..."
Yedinci bab Yemen ve Asir'den bâhistir: Şöylece bir
tarif; sonra tarihî muhtasar bir nazar ve Yemen ve Asir'de
vuku bulan son kıyamlar daha mufassalca zikredilmiş ve
İmam Yahya ile münakid itilâfnâme dikkatle tercüme
olunmuştur, İtalyanlarla muharebe esnasında "Hudey-
de" demir yolu malzemesini top ateşiyle tahrip etmeleri,
Hudeyde-Sana şimendiferinden bahse münasip bir vesi­
le teşkil ediyor. Hat’ta mütedair bazı malûmâtı müteakip
deniliyor ki:
"Hicaz Hattı varidatlı olmak hem siyasî ve sevkülcey-
şi büyük bir ehemmiyet kazanmak için Asir'den geçerek
San’a'ya ve oradan da daha aşağıya inmek sûretiyle it­
mam edilmelidir... Devlet-i Osmaniye Yemen'de hâkimi­
231
yetini muhafaza için mutlaka orada kuvvetli bir orduya
sahip ve Medine'den Arabistan cenubuna kadar mümted
bir demir yoluna mâlik bulunmalıdır. Ancak bundan son­
radır ki kargaşalıklar kesilir. Süveyş Kanalı'na müftekir
kalmaksızın tâ Bahr-i Hindî'den her türlü nakliyat icrası
mümkün olur. İşte bu vekayiin muktezasına binaen hat­
tın müntehası da asla Hudeyde veya "Aden" olamaz. An­
cak Bahr-i Hindî kenarında Devlet-i Aliye'nin yed-i tasar-
rafu altında bir mevki, meselâ "Perim" adası karşısındaki
"Şeyh Said" intihaba şâyândır. Cihan Harbi'ni müteakip
akd edilecek musalahada Yemen Hattı meselesiyle, Fran-
sızlar'ın Yemen'de elde ettikleri imtiyazât ciddî bir sûret-
te nazar-ı itibara alınıp hâl ve ref edilmelidir. Bu vesile ile
diğer bir hususta inzarı tevcih etmek isterim: Yemen'de
hayli dağlık arazi ve üç bin metreye kadar yükselen tepe­
ler vardır. Elverişli bir noktada telsiz telgraf durağı (İstas­
yonu) kurarak Yemen'i, Şam'ı, İstanbul'u ve Almanya'da
"Naven"i birbirine bağlamak lâzımdır. Böylece merkez-i
hilâfet bir taraftan Bahr-ı Hind'e, diğer taraftan Alman­
ya'ya kadar temdîd-i irtibat etmiş olur. Dost bir arazide,
kuvvetli bir Türkiye'nin himayesi altında Alman erbab-ı
ihtisası muavenetiyle işletilecek böyle bir müessese mad­
dî ve manevî bir çok faydaları kendinde cem eylemekle
beraber âlemi de İngilizlerin kablo inhisarından kurtarır.
İngilizler Mısır'dan Bahr-ı Hind'in tâ nihayetlerine kadar
kablo vazına yarayan noktaları hükmü ebedî mukavele­
lerle elde etmiştir. Bu esaretten ancak dediğimiz tarzda
bir tedbir ile kurtulunabilir. Şüphe yok ki "telsiz merke­
zi" emniyet altında bulunmalıdır. Bunun husûl bulması
için dahilden Suriye ile şimendifer irtibatı icra edilmiş ol­
malı, Yemen'de kuvvetli bir kıt’a-i askeriye bulunmalı,
Şeyh Said'deki tahkimat ve inşaat tevsîan itmam edilme­
lidir."
Yemen'in harp esnasında geçirdiği vukuat, bunun ci­
han çengiyle alâkası, bugünkü hâl-i me'mûlü, İmam Yah­
ya'nın sadakatle hizmeti zikr edildikten başka "Ümit olu­
nur ki muzaffer bir Türkiye bu memlekete tabiatındaki
terakki ve refah istidadı nispetinde atf-ı ehemmiyet ve
bezl-i himmet eyleyerek bihakkın intizar edildiği veçhile
oraları ihyâ eyler" sözleri esirgenmiyor. Müellif İmam
Yahya'ya devletçe verilen imtiyazât hakkında takdirkârâ-
ne bir memnuniyet göstererek, bunu doğru yolun artık
sezildiğine dair bir emare olarak telakkî etmektedir.
Doktor Stuhimann'ın pek mühim gördüğü diğer bir hu­
sus da harpten sonra sulh masasına geçildiği vakit Arabis­
232 TÜRK YURDU
tan'a müteallik her türlü yabancı nüfuz ve imtiyazların ref
ve izalesinden başka Yemen'de "İngiliz-Osmanlı" hudu­
dunun tashihi ve Devlet-i Osmaniye'ye mutlaka Şeyh Sa-
id'in iktiza eden mantıki emniyet ile beraber terk ve tas­
dik lüzumudur.
Bitmedi
R. M. Fuad
t a k r iz UE İNTİKAD
FINTEN
Finten çıktı... Hâmid'i seven her sanat âşığı gibi, bu­
nu ben de büyük bir sevinçle karşıladım. Doğrusu ya,
emsalsiz bir gaile ile geçen bugünlerin müthiş ve sarhoş
edici fırtınaları arasında, bu hayırlı işi ifa ve ikmale muvaf­
fak olan Maarif Nezareti'yle diğer hâdimlerini tebrik et­
meyi bir vazife biliyorum.
Her şeyde olduğu gibi, edebiyatta da talih bize vâsi
bir ufuk açmamıştır. Garba karşı, göğsümüzü bir iftihar
havasıyla şişirerek, işte bizim şairlerimiz diye gösterece­
ğimiz şahıslar, eminim ki beşi, altıyı geçmez!
İşte bu beş, altı yıldızın içinde, bir mehtap şaşaasıyla
parlayan, hiç şüphesiz ki Hâmid'dir! Onun bü)/üklüğünü
iyi anlamak için yaptığı işi bütün genişliğiyle görmek
lâzımdır. Biraz izah edeyim:
Bizde, nesirde eski kayıtları kıran Akif ve Reşid Paşa­
lar ile Şinasi, Kemal ve Ziya Paşa idi. Onlar, Mütercim
Âsım'ın açtığı ince yolu genişleterek yürümüşlerdi. Fakat
nesirde görülen bu doğru, projesiz gidiş, nazımda başla­
mamıştı. Nazım, lisanı ve şekliyle hâlâ eski kayıtların elin­
de bir ojomcak gibi duruyor, gül ve bülbül, mey ve hey
heyden kendisini kurtaramıyordu.
Gerçi Akif Paşanın meşhur mersiyesi. Pertev Paşa ile
sair birkaç mümtaz çehrenin tercüme sûretiyle vücuda
getirdikleri bazı mevzun parçalar yeni çığırda birer misal
olabilirse de, bu yazıların sahipleri pek de kendilerinde
her zaman aynı cereyanı takip etmek kudretini göremi-
yorlardı.
Nihayet bu mesut teceddüdü, müstesna dehasıyla
Hâmid yaptı ve şiiri gerek mh, gerekse şekil itibariyle
yepyeni bir vâdiye götürdü ki bu sûretle Türk edebiyatı
Sayı 120
su n i ve sahte bir cereyandan kurtulmuş oldu. Dört beş
zekânın -evvelce hazırlanan bir yolda- el ele yürüyerek
nesirde yaptığı bir terakkiyi, daha büyük bir kuvvetle tek
başına vücuda getiren Hâmid, ancak bütün bir neslin
meydana koyabileceği bir teceddüdün hâlikı olmuştur ki
bu da onun büyüklüğünü, dehâsını ispata kâfi deliller­
dendir.
Esasen "Vaveylâ"sıyla Hamid'e biraz yaklaşan Namık
Kemal Bey merhum da bunu itiraf ediyor. 1267 senesin­
de gözlerini hayata açan Hâmid Bey bugün altmış beş ya­
şında bulunuyor. İlk eserleri olan "Macera-yı Aşk"ı yirmi
yaşında yazdıklarına nazaran, otuz cilde yakın olan bütün
muhallidâtım kırk sene kadar bir zaman zarfında yarattık­
ları anlaşılıyor ki, bu da büyük şairin ne feyyaz bir velûdi-
yete mâlik olduklarını gösterir!
Bugün, son yazmakta oldukları "Tayflar Geçidi"nin
bir ilham hâlikından Türklük daha pek çok şeyler bekle­
mekte kendini haklı bilsin!
Yalnız bu vesile ile de anlaşılan birşey var ki o da ya­
şayışın şair üzerinde pek sihirkâr bir tesiri olduğudur.
Eğer Hâmid, daha dokuz yaşında iken Paris'e gitmese, üç
dört yıl sonra. Tahran sefiri olan pederi Hayrullah Efendi
ile beraber İran'ın kulları arasına girmese, daha sonra
mühim hizmetlerle Londra, Lahey, Brüksel, Paris, Bom­
bay... gibi birçok yerlerde senelerce dolaşmasa idi, emi­
nim ki onu karşımızda bugünkü şaşaalı şekliyle göremez­
dik...
Bugün temiz ve zarif kıyafetiyle kütüphanelerimizi
süsleyen "Finten" Hâmid Beyin, eserleri arasında en ziya­
de sevdiğidir. BibTik şair bunu Londra'da iken yazmış.
Eser umûmiyet itibariyle bir temaşa olmaktan ziyade,
coşkun bir şiir denizidir ki kavs-ı kuzahlarla süslü dalga­
larım yükselttiren, yetişilmez bir hayal rüzgârıdır!
Ruhumuzun gözleri önünde yeni ve bilmediğimiz bir
hayatın ufuklarını açan bu eserde en canlı olarak iki tip
görüyoruz:
Finten, Davalaciro.
Fakat hayatta böyle muazzam lâflar söyleyen bir Fin­
ten, bir Davalaciro var mıdır?
Buna şüphesiz hayır diyeceğiz. Yalnız muhakkak ki
bütün dâhiler gibi beşerî olan Hâmid'in de yarattığı bu iki
şahsın seciyesini hâiz insanlar her millette vardir.
Sayı 120 TÜRK YURDU
Her şair mazisinden, az çok istifade eder, Bu, onun
hakkıdır,
Biz de, Hâmid Beyi, bu eserinde "Shakespeare"den
mülhem olmuş görüyoruz. Esasen bu pek tabiîdir,
Shakespeare'in vatanında yıllarca oturmuş, o büyük
dâhiyi severek okumuş olan Hâmid gibi yüksek bir şairin,
kısmen Londra hayatına temas eden bir eser vücuda ge­
tirirken, mütalâa ve müşahede ile ruhunda biriken ser­
mayeden istifade etmemesi, pek de mümkün olmasa ge­
rek,,.
Biz neticeye bakalım: Hâmid bu eserinde muvaffak
olmuş mu, olmamış mı? Kalbimle de düşünüyomm, di­
mağımla da, İkisi de aynı sözü tekrar ediyor:
Hâmid çok, hem de pek çok muvaffak olmuş!., "Fin-
ten"de iki mühim şahıs var demiştim. Biri "Finten", diğe­
ri "Davalaciro" idi,.. İşte asıl "Hamlet"in büyük şairini ha­
tırlatan bu iki tiptir.
"Finten" kim?... "Finten" yaptığı zulümden, cinayet­
ten muzdarip, ihtiraslı bir kadın ki geceleri uyku içinden
kalkıp dolaşıyor, yazılar yazıyor, sokaklara fırlayarak ka­
ranlıklar içinde gördüğü meçhul hayalleri kılıcıyla tehdit
ediyor!
Ben bunu okurken gözümün önüne "Shakespe-
are"in "Lady Macbeth"i geldi... Lady Macbeth... O da böy­
le., Kendisi kral olmak için kralı öldüren kocası ‘Mac-
beth"in cinayetine yardım eden bu kadın da "Finten" gibi
ihtiras içinde... Gözleri uyku ile örtülü iken kalkıp dolaşı­
yor, yazılar yazıyor, hayaletler içinde ürpererek bağırıyor:
“- Oh bu ellerde hâlâ kan kokusu var, bütün Aıubis-
tan'ın ıtriyâtı bu küçük eli temiz ve muattar edemeye­
cek!,,"
"Davalaciro"ya gelince... "Finten"in uşağı olan bu
Hintli, hanımının emriyle "Mister Cross”u -ki Finten’in
kocasıdır- öldüıüp de gelirken, bulutlara kadar yükselen
dalgaların arasındaki bir gemiden söylediği şu manzum
sözlerle m hta yüksek bir heyecan bırakıyor:
Öyle bir şiddet-i tasmim ile çıktık ki yola.
Karşıma çıksa eğer seng-i mezarım dönmem!
Bahr-ı Zehhar değil, ebr-i şerir-bâr değil.
Hep yanardağlar ile dolsa civarım dönmem!
Dalgalar, oymayınız bâd-ı taannüd-kâre.
Siz kılın naaşımı isâl kenâr-ı yâre!
233
Çıkıyor kanlı yüzü karşıma, ummânda bile.
Sönmüyor meşale-i lâneti tufanda bile!
Deşt ü deryayı aşıp tâ iki aylık yoldan.
Geliyor nâleleri gûşuma sağdan soldan!
Dalgalar, bende olan derde ölümdür çare.
Siz kılın naaşımı isâl kenâr-ı yâre!
Bu yüksek ve coşkun şiiri okuduğum zaman, karşım­
da hayali canlanan "Davalaciro"yu görürken, hatıramda
ona pek benzeyen diğer bir gölge daha uyanıyor:
Shakespeare'in "Otello"su!„.
Davalaciro... Bu bir insan değil, kocaman bir dağ par­
çası, kahraman ruhlu ve çok kıskanç bir âşık... Efendisi­
nin katili ve hanımı "Finten"in âşığı!..
"Otello" da hemen buna yakın... O da bir kahra­
man... Yalnız o, hanımını değil, dostlarından büyük bir
zatın -Venedik senatosu azasından "Odalberi'in- kızını,
"Desdemona"yı seviyor.
Bir de şu fark var ki "Davalaciro" bir uşak, Otello ise
-onun kadar vahşî bir hayat yaşamış ibtidaî bir adam ol­
makla beraber- Venediklilerin hürmet ettiği büyük bir
Arap generali... Yalnız bu iki tip arasında, ruh itibariyle
benzeyiş inkâr olunamayacak kadar fazla.. O da "Davala­
ciro" gibi kıskanç, hem de vahşî bir kıskanç!.. Yalnız ruh
itibariyle değil, cismen de Avrupa’ya yabancı bu iki adam
birbirine benzerler. Her ikisi de gayet kuvvetli, kara yağız
tenli ve dev cüsselidirler.
Davalaciro, bu ibtidaî tabiatının cezasını çekiyor.
Onu sâbık hanımı ve bugünkü maşûkası olan "Finten" bu
tahammül olunmaz kıskançlığı için öldürüyor; "Otel-
lo"da ise cinayet aksine oluyor: Kıskançlığın verdiği sar­
hoşlukla "Otello" sevgilisi "Destemona"yı öldürüyor...
"Finten" "Davalaciro"yu vurduktan sonra hayaletler,
buhranlar, hezeyanlar içinde gözlerinin önünde açılan
mezara doğru gidip, ruhunu Azrail'in pençesine veriyor;
maşukasının kâtili olan "Otello" ise kendini vurmak süre­
riyle hayatını nihayetlendiriyor...
Davalaciro'nun Finten'e kıskançlık heyecanları için­
de sorduğu sualler, nasıl deli bir ruhun mahsulleriyse,
Otello'nun suallerinde de aynı kıskanç kalbin çarpıntıları
var!
Shakespeare'in "Otello"su nasıl kanlı ve feci bir sah­
ne ile nihayetleniyorsa, Hamid'in "Finten"! de karii aynı
heyecanlar içinde titreterek bitiyor...
234 TÜRK YURDU
Sonra, Finten'in en güzel kısımlarından biri ve belki
de birincisi mezarlıktaki muhavere-i ervâhtır. Gecenin
sessizliği, mehtabın beyaz ışıkları altında "Ecsâm-ı mâyi-
adan addolunacak heyet ve kıyafette, sim-âbevâri elbise
iktisâ etmiş olan bu mahlûkattan" birinin söylediği şu
sözleri dinlerken kalp ve dimağ nihayetsiz ve ürpertici
bir mesti içinde uyuşuyor. Aynı zamanda bu sözlerde de­
rin ve felsefî bir düşüncenin manalı izleri de var:
"İşte bir sırıtmış kelle ki yer altından bütün kâinata
gülüyor! Bu benim başımdır! Bilmem dünyadaki hayali­
me benziyor mu? Yirmi yaşında bir güzel kızın başı!,. Bu
kemik parçasının karşısında bütün cihan titriyor; fakat
biz gülüyoruz! Bir zaman benim olan bu başla benim
şimdi hiçbir münasebetim yoktur. Başım bu hale gelmiş,
fakat ben gülüyorum... Beynimi kurtlar yiyip bitirmiş, fa­
kat ben düşünüyorum. Şeklim, simâm, kıyafetim, tefer­
ruatım olan hep bu şeyler fena bulmuş; fakat aslım baki,
benliğim daimîdir. Ruh-ı ebedînin âşiyân-ı mazisi olan bu
kemikten kafada şimden sonra hiçbir fikir ve hayal besle-
nemez; Hiçbir akrep veya çıyan tegaddî edemez, fakat yi­
ne bir mana-yı ulvînin makamdır. Bu da cihan-ı fanî, bir
kürre-i türâbdır. Azamet-i ilâhiyenin had ve hesabı olma­
yan taçlarından biri!
Her biri bir küçük küre demek olan zerreler... yahut
her biri bir büyük zerre demek olan kürelerden en son­
ra çıkan meal, aynıyla bu nâsiye-i tehî ender tehîde mün­
demiçtir. Şems, kamer, zühre ne ise bu nihayetsiz çirkin­
lik de odur"."
Bu güzel kısımda da "Shakespeare"! andırış var:
"Hamlet'Teki "Mezarlık" sahnesi esas itibariyle bundan
pek çok farklı değil... "Finten"de kuru bir kafaya ruhların
hitabı var. "Hamlet'Te ise mezarcıların ve "Hamlet"in hi­
tapları var.
Her hâlde umûmî benzeyiş seziliyor!..
Fikrimce "Finten"de güzel görünmeyen yalnız bir
şey var:
Ucube!...
"Finten"in nâ-meşrû çocuğu olan bu "Ucube"nin
hizmetçilerin birbirlerine titreye titreye anlatışlarına na­
zaran pek korkunç birşey olması lâzım geliyordu. Hâlbu­
ki o, alnındaki tek gözü, iki burnu, kocaman ve sarkık di­
liyle okuyana ürperm eden ziyade gülme veriyor!
Sayı 120
Bir de Hâmid Beyin bu eserinde de -diğer yazıların­
da olduğu gibi- yalnız "fon" var, "form" yok. Ne yazık ki
bizde bu iki hassayı geniş bir muvaffakiyetle bir araya ge­
tiren bir şaire tesadüf edemiyoruz! Meselâ, merhum Tev-
fik Fikret, Hâmid'in aksi idi. Onda yumuşak bir kadife
düzgünlüğü vardır ki üzerinde kanatlı bir ruh gibi uçuşan
kuşlar, kelebekler ekseriyetle nâdir bulunur. Hâmid Bey
bunun zıddına olarak pek muazzam bir şâhikadır ki üs­
tünde kartallar, akbabalar uçuşur, kovuklardan büyük yı­
lanlar ıslıklar çalarak bakar, kaya kenarlarında ruhlar geç­
miş günlerden bahseder, bulutlarla kucaklaşan yüksekli­
ğinde yıldızlar yanar... Fakat bu dağ, bütün azametiyle
beraber sisler ve karanlıklar içindedir. Onun her tarafın­
da gezebilmek için muntazam, düzgün yollar yoktur, bü­
tün muhitini kucaklayan yıldızsız bir gece ile nihayeti gö­
rünmez uçuaımlardır! Bir de bazı yerde lisan -Hâmid'de
her zaman olduğu gibi- pek de iyi olmayan bir şekil alı­
yor. Ve meselâ şu parçadaki "ki'ler, heyecanın şiddetini
göstermekte belki de bir müessirdir, fakat herhâlde gü­
zel değil:
"İster misiniz ki Sahra-yı Kebîr'in kasırgalarını devir­
meye gideyim; ki Ehrâm-ı Mısır'ı yıkmaya başlayım; ki Ni-
yagara nehrinin şelâlelerini durdurayım; ki Benara Mabe-
di'nin direklerini Saint Paul Kilisesi'nin kubbesine çarpa­
yım; ki Süveyş Kanalı'nı ecsâd ve emvât ile doldurup ak-
vam-ı âlemin harp ve ticaret gemilerini durdurayım; ki
zulmet yüzü görmeyen memâlikte şemsin envârına karşı
durup ahali ve hayvanata bir leyl-i zulmanî göstermeye
çalışayım; ki hiç gündüz olmayan iklimlerde, beyaz Alple-
rin arasında sâikaları donduran buzdan kalelerin, şeffaf
dağların tepesinde sizin hararetinizle yanayım! İsterseniz
emredin, bunların hepsine razıyım"
Hâmid'in en güzel eseri "Einten"dir, diyen çok var.
Hâlbuki bu yanlıştır. Hâmid'in eserleri yekdiğeriyle mu­
kayese edilemez. Çünkü onların hepsi de muazzam, ne­
fis olmakla beraber güzellikleri başka başkadır. Meselâ
"Makber"de göz yaşları, feryatlar, tezatlar ile dolu hıçkı­
rıkların içinde boğuluruz. "Tarık"ta, Musa'nın nutkuyla,
"Tarık"ın harap olmuş bir saltanata ait yabancı bir saray­
daki elmas taçlara karşı söylediği büyük ve mutantan söz­
leriyle kahraman bir ruhun heyecanlarını yaşar, irfanlı ve
namuskâr bir milletin canlanmış tarihiyle karşılaştığımızı
duyarız.
Savı 120 TÜRK YURDU 235

Vatanı -kurtarmak ümidi olmasa bile- en kavî bir düş­
mana karşı da müdafaa etmenin yegâne vazife olduğunu,
şehrin kapısına hemşiresini asan "Eşber"de görür, onun
bütün azametiyle, eğilmeyen lekesiz alnıyla karşımızda
canlandığını hissederiz: "Finten"de ise biraz yabancı bir
hava ile dolan ruhumuz, oldukça vahşî ve çok ihtiraslı bir
şiir dalgasıyla sallanıyor...
Ağası bardın çağası bar
İnişi bardın tınşı bar.
Aga: Ağabey, büyük birader. Çağası: Yakası, yardımcısı. İnişi:
Küçük biraderi. Tınşı: Rahat balı. Bardın: Var olanın.
Bay kasına barıp kon, baymasan magan kel!
Cok kasına barıp kon, cogalmasan magan kel!

Beylerbeyi 10 Eylül 1332 Kasına: Yanına. Kon: K onm aktan em irdir, in, otur, yerleş
dem ek. Cok: Yok, fakir. Barıp: Vararak. Baymasan: Zengin ola­
Yusuf Ziya
mazsan. Cogalmasan: Yok olup gitm ez isek. Magan: Bana.

Temir kessen kıska kes, uzatu onay

SEYAHAT Agaş kessen uzun kes, kıskartu onay.
ALTAYLARA DOĞRU
Temir: Demir. Kessen: K eser isen. Kıska: Kısa. Uzatuv: Uzat­
Başı cilt 10, sayı 12'dedir. ması. Onay: Kolay.

ÇEŞEN SÖZLERİNDEN
Gaman atka cal bitse canına torsuk baylatpas
Darb-ı Meseller:
Gaman kisige mal bitse canına konsı kondırmas.
Tay atka cetgizer
Cal bitse: Yele bitse, sem irse. Torsık: Dağarcık. Baylatpas: Bağ­
At muratka cetgizer.
latmaz. Konsi: Komşu. Kondırmas: K ondurm az, yerleştirm ez.

O kozday sıyırdın sütü cok

Erdi namıs, öltüredi
Sıyır müyüzli ögizdin küşi cok
Koyandı kamış öltüredi.
Erkek daustı urgaşının uyatı cok
Erdi: Erkeği Ö ltüredi: Ö ldürüyor. Koyandı: Tavşanı. Kamış:
Urgaş daustı erkektin kayratı cok.
Kamış.
Cetgizer: Yetiştirir. Sıyır: Sığır, inek. Müyüz: Boynuz. Kişi:
Kuweti, gücü. Daustı: Sadalı, sesli. Urgaş: Dişi, kadın. Uyat: Caraktı künde cav kelmes
Haya. Kayratı: Gayreti. Caydıktı künde dos kelmes.

Caraktı: Silâhlı, hazırlıklı. Cav: D üşm an. Caydıktı: Misafir

Birin Camay yaralı bolar
yem ekleri hazır olduğu.
Minin camay bay bolar.
Ulın össe, uli caksı men avuldas bol
Cer ortağa kelgende atın olmasın
Kızin össe, kızı caksı men avuldas bol.
Er ortağa kelgende katının olmasın.
Ulın: Oğulun. Össe: Büyüse. Ulı caksı: O ğulu yahşi, oğlu te r­
Birin: Birisini, bir tanesini. Camay: Yamayarak. Yaralı: Fakir.
biyeli. Men: İle. Avuldaş: Avuldaş, köydaş.
Bolar: Olur. Minin: Bin tanesini. Bay: Zengin. Cer: Yer, m esafe,
yol. Ortağa: Yarıya. Katının: Kadının.
Atasi turıp uly söylegenden bez

Erkek, cer kuruga küşti Anasi turıp kızı söylegenden bez.

Katın, er kuruga küşti.

Semizdin ayağı segiz
Küşti: Güçlü, kuvvetli. Kuruga: Kurumaya, m uhafaza etm eye. Caksı men caman egiz
Caksı men coldas bolsan, cetersin muratka
Kalınga kosın tüspesin
Caman men coldas bolsan kalarsın uyatka.
Baksıga esin tüspesin.
Coldas: Yoldaş. Cetersin: Erişirsin. Muratka: Murada. Kalarsın
Kalın: Kalın, m ühür. Kos: Zevç ve zevce, çift. Tüspesin:
uyatka: M ahçubiyette kalırsın.
Düşm esin. Baksi: Kâhin.
236 TÜRK YURDU Sayı 120

Korkaktı köp kusan batır boladı Aşka barsan aş bar

Surkaktı köp kusan kapir boladı. Toyga barsan tok bar.
Korkaktı: Korkaktı, Koşan: Koğarsan, tazyif edersen, Surkaktı: Aşka: Ziyafete. Barsan: Varır isen. Bar: Var, git, Toyga:

Dini gevşek ve malûm at-ı diniyesi az olanı. Kâpır: Kâfir. D üğüne.

Celi celi söylese cilan inden cıgadı Zekatsizdin mali senetsiz ki kitadi
Kattı kattı söylese nadani dinden cıgadı.
Bası karanin bari iygi.
Celi celi: Yavaşça, rica ve niyaz ile. Cilan: Yılan, Çığadi: Çıkıyor.
Bası karanin: Başı karanın, başına kara giyenin. Yani erkek
Kattı kattı: Katı katı, sert sert.
çocuğun. Barı iygi: H epsi iyi, hayırlı.

Köre köre körsem boladı Bitmedi.

Söyley söyley şeşen boladı. Halim Sabit

Körsem: Terbiyeli. Şeşen: Edip ve hatip.

Kop tükürse köl boladı YENİ ESERLER

Gül suvalsa §öl boladı
Talim>i L isan-ı Farisîfb,- Bugünkü şark komşumuz
Tükürse: T ükürür ise. Suvalsa: K urur ise. Şöl: Çöl. Boladı:
Oluyor. ve din kardeşlerimiz olan İranîler, Turanîlerin, Türklerin
geldiği menşeden gelmeyip başka bir soydan, başka bir
Tüssi igiden tekülme! ırktan neş’et ediyorlarsa da hayat-ı tarihiye ve kable't-ta-
Tüssi: Rengi, yüzü. İgiden: İyi ve güzelden. Tükelm e: Meyus rihiyede bizimle en çok münasebâtta bulunan kavimler-
olma. dendir. İranîlerin millî Şehnamesi bu iki kavmi Âdem-i
sânî sayılan "Feridun"un iki oğlu sûretiyle gösteriyor.
Birevdin tüsin cisen uksas sayla! Evet, bu iki kavim Adem-i sânînin de, Adem-i evvelin de
Birevdin: Birisinin. Tüsin: Yağını k oyununun düşünü. Cisen:
babası olan tarih-i kadîmin iki ikiz oğullarıdır. Öyle iki
Yer isen. Uksas sayla: O na benzeyeni hazırla.
ikiz oğulları ki daima birbirine mütekabil tesir ederek, bi­
ri diğerinde derin izler bırakarak yaşamışlardır. Bizim
Eşikten orın tapsan törge üzbe!
Eşikten: Kapı ö n ünden , kapı yanından, Orın: Mahal, mekân,
zannımıza göre Turanîlerin İranîlere tesiri daima fiilî ve
yer. Tapsan: Bulur isen, Törge: Yukarıya, evin yukarı haricî bir şekilde, siyasî ve askerî bir sûrette; İranîlerin
köşesine. Üzbe: Geçme. Turanîlere tesiri ise bilâkis nazariyatta, enfüsî ve derunî
şeylerde vukûa gelmiştir. Meselâ dinî mevzular üzerinde
Köptin balaganı, Kudaydın kalaganı. Türkler, İranîlerden pek çok müteessir olmuşlardır^).
Köptin: Ekseriyetin, Balaganı: Baladığı, lâyık gördüğü. Kala- Pek eski zamanlarda vuku bulmaya başlayan bu tesir, bu­
gani: Kaladığı (banladığı), istediği, gün bile hitama ermemiştir. Meselâ menşe itibariyle he­
men hepsi İran seciye ve an’anesine, Acem medeniyeti­
Cayavdın şanı şıkbas
ne müstenid olan mezâhib-i kelâmiye, Türklük âlemine
Calgızdın üni şikbas.
bazı mühim tesirler icra etmiş ve Türk dünyası tesirler­
Cayavdın: Yayanın, Şanı: Tüzü, Çıkbas: Çıkmaz. Çalgızdın:
den bugün bile kurtulamamıştır. Meselâ ["Türk Yur-
Yalnızın. Üni: Ö nü, sesi, sadası.
du"nun gelecek sayılarından birisinde ayrı bir makale ile
Anasını körde kızını al! göstermeye çalışacağımız veçhile] yine menşe itibariyle

( ü Yazan Hüseyin Daniş. Üç kısım. Birinci kısım 138 sayfa olup sarf ve nahiv kaideleri; ikinci kısım 60 sayfadan ibaret olup bu kaidelerin tat­
bikatını, 337 sa)Tadan müteşekkil olan üçüncü kısım ise otuz kadar şairin iyi seçilmiş şiirlerini muhtevidir, Matbaa-i Âmire’de basılmıştır,

G) Bu hususta mufassalca malûmat almak için “Millî Tetebbular Mecmuası”mn birinci sayısında Fransız ulemâ-yı müsteşrikîninden Blochet’den
tercüme olunan “Mazdeizim ve Türkler” makalesine bakılırsa hayli müfid şeyler öğrenilir.
Sayı 120 TÜRK YURDU
İran'a çok alâkadar olan "tasavvuf Türk âleminde öyle
derin izler bırakmıştır ki bazı köşelerinde Türk'ün asıl se­
ciyesini bile değiştirmiştir, yumuşatmıştır. Türklük haya­
ta, varlığa karşı olan hâkim, mütehakkim ve amelî bakışı­
nı başka bir istikamete tevcih etmiştir, Tasavvuf Türk’ün
beşinci asr-ı Hicriden sonraki bütün Osmanlı edebiyâtma
-tâ.... Ziya Paşalara, Nacilere kadar şiddet ve kat’iyyetle
nüfûz etmiştir. Bu nüfûz, bugün tekkelere kaçmak sûre-
tiyle, geniş hayattan biraz çekilmişse de, büsbütün zeval
bulmamıştır.
Hayat-ı hâzıramızın menşelerini iyi anlamak için Fari­
sî lisan, edebiyat ve medeniyetinin Türkler tarafından iyi
bilinmesi lüzumuna binaendir ki şimdiye kadar birkaç
defa Farisî taallümüne yarayan eserlerden bahsolundu
idi. Bugün de aynı sevâik tesiriyle "Talim-i Lisan-ı Farisî"
tavsiye olunuyor, Fars edebiyat ve tarihini öğrenmenin
lüzumu ileri sürülüyor.
Bizim babalarımız, Asya'nın bütün geniş yaylalarında
yaylamış, bozkırlarında at oynatmış, şarkın mukadderatı
üzerinde kılıç ve güç denemiş bir kavim olduklarından,
Türk tarihi zaten bir Şark ve Asya tarihi demektir. Bizim
için Şark'ın, Asya'nın inkılâp ve tahavvülât-ı tarihiyesi, Av­
rupa ihtilâli tarihlerinden daha mühimdir. İşte bunun
içindir ki, biz gençlerimize Garp dilleri kadar Arap ve Fa­
risî lisanlarını da iyi öğretmek, kendi lisanlarına tahak­
küm ettirmemek şartıyla mükemmel, pek mükemmel
bildirmek taraftarıyız. Bu iki lisanda yalnız kendi ataları­
mızın, kendi geçmiş âlim, müverrih, riyazî, hukuk-şinâs
[fakih], filozof [mantıkî, mütekellim ve sûfî], edip ve şa­
irlerimizin eserleri de pek zengin bir kütüphane teşkil
edebilecek kadar çoktur.
Bu makalemize serlevha edinerek tavsiye ettiğimiz
"Talim-i Lisan-ı Farisî", bundan üç dört yıl evvel kütüpha­
ne-! irfanımıza İran edebiyatı tarihi üzerine gerçekten
mühim bir eser olan "Ser-âmedân-ı Sahn"ı hediye eden
Osmanlı Darülfünûnu müderrislerinden Hüseyin Dâniş
Beyefendinindir.
Sultânî mekteplerinin sekiz, dokuz ve onuncu sınıf­
ları için diye hazırlanan, ciddiyet ve dikkatle okunulduğu
sûrette mükemmel Farisî öğrenmeye bihakkın yarayacak
olan bu kitap "Maarif-i Umûmiye Nezareti Telif ve Tercü­
me Şubesi"nin 31. eserini teşkil etmektedir. Müellif Fazıl
Beyin bu babdaki vukûf ve ihtisasları, kitabı uzun uzadı­
ya takrîz etmekten bizi müstağni kılmıştır.
237
Şunu da ilâve edelim ki hararetli bir İran milliyetçisi
olan muhterem müellifin, dindaşı olmakla beraber, dil ve
ırk cihetince ayrı bir kavim arasında, İranîleri tanıtmaya
bu kadar muttarid çalışması üç dört yıl içinde mükemmel
bir külliyat meydana koyması, Türk gençleri için cidden
şâyân-ı ibret ve gıptadır.
Z .N .
TÜRKLÜK ŞÜÜNÜ
K ırgız v e K afkas T ü rk le ri v e A sk erlik .- "Türk
Yurdu"nun bir kaç defa bahsetmiş olduğu bu meseleye
dair, "Tasvîr-i Efkâr" refikimiz şu haberleri veriyor:
"Rusya hükümeti tarafından hizmet-i mecburiye-i as-
keriyenin Kafkasya ve Türkistan Müslümanlarına da teş­
mil edilmek istenilmesi üzerine mezkûr havalideki ahali­
nin isyan ettiklerini ve bunun üzerine General Kuropat-
kin’in Türkistan'a vali tayin edildiğini yazmıştık. Bu bab-
ta o havalide münteşir Türkçe gazetelerin Rus sansürü­
nün müsaadesi nispetinde verdikleri malûmatı bervech-i
âtî derceyliyoruz:
Bakü'de çıkan "Açık Söz" gazetesinde görülmüştür.
Kırgızların hizmet-i mecburiye-i askeriyeye tâbi tu­
tulması hakkındaki emirnâme-i çarî üzerine vukûa gelen
ahval hakkında Moskova’da çıkan "Söz" gazetesinden ik-
tibasen 9 Ağustos tarihli nüshamızda tafsilât vermiş idik.
Fakat işbu tafsilât sansür tarafından tay edildiğinden yeri
boş kalmış idi. Yalnız aynı bendi "Yeni İkbâl" gazetesinin
10 Ağustos tarihli nüshasında gördüğümüzden sansürce
müsaade olunur ümidiyle ikinci defa tertip ve neşreyliyo-
ruz:
"Rus ve Kırgız lisanlarıyla neşr olunan emirnâme-i ça-
rîyi okuyan, işiten her Kırgız hayretler içinde kalmış ve
bunun neticesinde büyük kargaşalar husûle gelmiştir.
Kırgızlar üzerinde bu haberin ne büyük ve ne fena tesir­
ler ika ettiğini anlatmak için âtideki tafsilâtı itâ ediyoruz:
Ferman-ı çarînin neşrini müteâkip yeni vaziyet karşısında
nasıl hareket edileceğini kararlaştırmak üzere Çobar
Ağaç’ta büyük bir miting akd olundu.
Müzakerât ve münakaşât esnasında mutasarrıf maiy-
yetinde yetmiş Rus süvarisi olduğu hâlde mahall-i içtimaa
gelerek Çar'ın emirnâmesini alenen kıraat etti. Bunun
üzerine azim gürültüler vukûa geldi.
238 TÜRK YURDU
Göknirek cihetinde ise hükümet at mübayaası için
Kırgızları davet etmiştir. Davete külli miktarda Kırgız ica­
bet ederek pek çok at getirilmiştir, Fakat Ruslar her at
başına fazla olarak birer eyer takımı ve bir de adam iste­
yince Kırgızlar: "Biz at vermeye geldik, adam vermeye
değil" diyerek çekilip gitmişlerdir,
"Ayagöz" cihetindeki Kırgızlar da aynı sûretle ayak­
lanmışlar.
Simi Kazaklarına daha şiddetli muamele yapıldığı ri­
vayet edilmektedir,"
Yukarıki haberleri verdikten sonra "Söz" muharriri
bütün Kazakların fikirlerini hülâsa ederek diyor ki: "Al­
lah’ın bendeleri, Peygamberin ümmeti olan bizler gidip
harp meydanlarında ölmekten ise burada terk-i hayatı
evleviyetle tercih ederiz. Ya burada ölürüz, veyahut Çin'e
kadar gideriz,"
Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf
Sayı 120
"Kazak" gazetesinde okunduğuna göre, Kırgızlar'ın
mükellefiyet-i askeriyeye tâbi tutulacakları haberi üzeri­
ne Ejderhan vilâyetinin muhtelif şehirlerinde de miting­
ler akd olunmuştur. Bunun üzerine Ejderhan valisi han
istafkasına gidip muvakkat bir meclis akd etmiştir, İşbu
meclise sâbık duma azasından Baht Kerey Mirza Gılman
oğlu dahi iştirâk eyleyerek Kırgızlar'ın metâlibini valiye
anlatmıştır.
Validen kat’î bir cevaba nâil olamayan Kırgızlar, mak­
satlarının temin-i husûlü için Petersburg’a bir murahhas
göndermişlerdir,"
K afkasyalIlar D a y a n a m ıy o rla r.- Son zamanlarda
Reşt’te binlerce Kafkas muhacirini toplanmışlar, mahallî
iskân-ı muhacirin komisyonu Kafkasya komisyonuna
müracaatla pek perişan bulunan muhacirine tevzi edil­
mek üzere un, şeker ve saire gönderilmesini talep eyle­
mişlerdir.
‘K ader” Matbaası
 Ips»- Is ^ ^
m m ^ ^

T(Ikk M m \i
Türelerin Vâiâesvn<^ C a U s ir •"w “
S.

YIL: 4 SAYI: 121 (27 Teşrinievvel 1332-9 Kasım 1916)

û d e ^ ^ 6^ et e ^ c ^ ç c 4^ et ^

Edebiyat: Bana Kevser Sunana / M eh m ed E m in

ykfzYs/^/ Gecesi / Y u su f Ziya

Kahramanlar Yurdu / S ü ley m a n Sam i

Terbiye-i Bediiye(l) / İb rah im A laaddin

Müttefiklerimizin Düşündükleri: Türkiye ve Arabistan / R.M. Fuad

Mektuplar ve Cevaplarımız! (Ayın)

Arw2r //e c e Vezinleri Hakkında / Y.Z.

Türklük Şuûnu: Sevgili H akanım ızın Şiiri-Paris ve Berlin

Muahedenâmelerinin Fesih ve İlgası-Türkistan’da Askerlik /

Sayı 121 TÜRK YURDU 241
®©

Türklerin fâidesine çalışır Onbeş günde bir çıkar

EDEBİYAT

Kars heykeline karşı: 2 Sevdalı bir gönül gibi inlerdi!

BANA KEVSER SUNANA Pınar perileri dalgın dinlerdi

Sahil boyunda bir baştan bir başa...

Ey yoluma bir melek gibi çıkan güzel peri!
Göl kuşlan birer yosunlu taşa
Senin eski Orhunlar şarabı var gözlerinde.
Gür saçların o Tanrı Dağları'nın geceleri Konmuşlar kanatlı bir matem gibi...
Musikiyle sarhoş sükûnun kalbi..'
Siyah giymiş bakire nağmesi var sözlerinde.
Musiki, musiki!. Ey ruh lisanı.
Yerin, göğün mukaddes alevleri bütün sende; Ey dehanın aşka büyük ihsânı!

Yaktı bende bozkurtlar ateşini parmakların. Bu gece ömrümün en hoş demidir.

Bozkırların o baygın çiçekleri her busende, Bu sesler acaba göklerde midir?
Sundu bana tomrisler sevdasını dudakların. Sevgilim, mızrabı artık bırak da.
Bir lahza şu solgun çehreme bak da
Masallarda duyduğum bir padişah kızısın sen; Gör, nasıl yanıyor kalbimde mehtâb!
Ben zülfünün teline gönlü bağlı bir kulunum; Gözlerimde doğan hayaline tap!..
Sen istersen dünyanın kahramanı ben olurum.
Beylerbeyi 25 Temmuz 1332

Yusuf Ziya
Ankalarla uçarım, Kaf dağları üzerinden;
Parçalarım, cinlerin tılsımlı taşlarını,
Getiririm, devlerin sana kesik başlarını!..

Mehmed Emin KAHRAMANLAR YURDU

Dün gece, tramvay çanlarından ürkmüş adımlarımla

kaldırımlar üzerinde yürürken bütün kalbimi ısıtan sıcak
m usiki g ec esi bir dost sesiyle uyandım, baktım:

Bir gece seninle yalnız kalmıştık. Göğsünde kırmızı kurdelası, başında kalpağı, elinde
Sularda jâirüyen aya dalmıştık. bastonuyla "Sadık" idi. Birden şaşırdım ve onu kollarımın
Solgun bir gül gibi titreyen elin arasında sıkmak için bir az tereddüt ettim, esmer ve zayıf
Tellerde gezdikçe, küçük mandolin yüzündeki iri gözleri ve bembeyaz gülümseyen dişleriyle
242 TÜRK YURDU Sayı 121

bu çehre, beni biraz ürpertti. Birden aramızdaki bu şaş­ ni dikkatle okuyacak olursanız, ne kadar mesut ve müs­
kın sükûnu bozarak: terih bir hayatın güneşlerine tesadüf edeceksiniz.

-Ya!... İşte böyle, dedi. O, Kafkas cephesinden gelmiş... Milletimin sönmez

bir aşk ile ruhunda yaşattığı büyük mefkûreler uğrunda
Şimdi dudaklarım onun çökük yanaklarında gezer­
kanını veren bu kahramanı, gönlümde kopan minnettar
ken kuvvetsiz eliyle beni göğsünde sıkıyordu.
bir hürmetle selâmlarken, şimdi oradaki levhalardan zi­
Artık bu gece, bu aziz ve eski dostun sayesinde her
yade mevhum bir âlemin ufuklarını gören nazarlarımın
günkü yeknesak hayatımdan kurtulmuştum. Kendimi ta­
önünden bir kafile geçiyordu:
mamen onun adımlarıma teslim etmiş gidiyordum.
Saçlarının kınaları ağarmış analar; bir zafer ve
Nihayet önünde nöbetçi bekleyen büyük bir kapıdan
selâmet duasıyla titrek, ak sakallarından yaşlar dökülen
içeri girdik. Burası genişçe bir bahçe idi. Göklere doğru
babalar; genç gönüllerinde aşkın hicranını gözyaşlarıyla
yükselen ağaçların neftilikleri arasından yıldızlar, masum
bağlamaya çalışan zevceler, nişanlılar; bir elimizle aldığı­
birer göz yaşı gibi titriyor, yorgun bir tavırla yürüyen
mız büyük, hayat verici zafer çelengini diğer elimizle
mehtap, dalların yeşil saçaklarını gümüşlüyordu. Arkada­
kendilerine emanet edeceğimiz masum bakışlı yavrular!..
şım, mukaddes bir şey söyler gibi dedi:
Ben uhrevî bir sükûn içinde bu levhayı seyrederken,
-İşte bizim yurdumuz!..
Sadık'm mahçup sesi rüyamı dağıttı:
Burası "Yaralı zâbitân" yurdu idi. Elektrik ziyalarıyla
-Artık vakit epey oldu... Yatsak değil mi?..
yıkanan geniş bir merdivenden çıkıp da büyük ve zarif sa­
Gözlerim, samimiyet ve saadetten neşeli, başım ve
londan içeri girdiğim zaman anladım ki bu yuva hayalî bir
kalbim hummalı ayağa kalkarken, manasını pek iyi ku-
bakışla görülebilen melekler âleminden bile ulvî!..
caklayamadığım çok sıcak ve çok samimî bir dua dudak­
Kimi boynunda asılı kolu, kimi elinde değneği ile dü­
larımdan yükseliyordu!..
şüncemin ufuklarında binlerce kahramanlık levhası yara­
S ü le y m a n S a m i
tan bu çehrelerde ne nihayet bulmaz ve sıcak bir samimi­
yet vardı. Nerede ve nasıl vurulduklarını sorduğumuz za­
man Öyle utangan ve solgun bir sesle cevap veriyorlar ki
ürpermeden dinlemek mümkün olmuyordu. Efsane sa­
T A L ÎM U E T E R B İY E
nılacak kadar yüksek kahramanlıkları öyle basit bir şekil­
de söylüyorlardı ki, insan dinlerken biraz sarhoşlanıyor- TERBİYE-İ BEDİYE
du. 1
Gözlerimle hepsinin gözlerine girdim ve düşündüm... Bediiyât’tan ziyade Terbiye nokta-i nazarından tetkik
Ya Rabbi, onlar ne derin ve hudutsuz birer cihandı! etmek istediğimiz terbiye-i bediiye (Education esthet-
İşte şurada salonun biraz gölgelice bir köşesinde sol­ ique) meselesine mukaddime olmak üzere evvelemirde
gun ve düşünceli bir genç... Kendisi Çanakkale'de kolun­ şu ciheti mütalâa edelim ki acaba bediî ihtiyaç, hüsn ve
dan vurulmuş! sanata karşı incizâb nerede çıkıyor? Ve ne gibi sevâik ha­
yat için vehleten bî-lüzum görülen bu faaliyete insanları
Çanakkale... Bu, bende ne gurur verici hatıralar
mecbur ediyor?
uyandırıyor. Onun efsaneler anlatan köpüklü dalgalan,
ufuklara karşı fahr ile gülümseyen yüksek ve İlâhî tepele­ Alman psikoloğu Öbeninghaus’a göre sanat insanla­
ri en küçüğü bile başlı başına büyük ve azametkâr bir rın istidlâl ve basiretlerinden ve bu basiretin intaç ettiği
destan olan ne kadar çok kahramanlıklara şahit olmuştu! uygunsuzluktan tevellüd etme bir ihtiyaçtır. Bu fikri biraz
tavzih etmek lâzım:
Sonra birden gözlerim, uzun bir masanın başında
oturan, cıgarasının dumanlarından halkalar yapan, bakış­ Garizî tezahürat gibi bütün ruhî faaliyeüerde gaye
ları donukça bir yüzbaşıya ilişti. Biraz buruşmuş çehresi­ olarak ferdin veya nev’in tahaffuz ve bekasına (Conserva-
tion) hadimdir. Muhafaza-i nefs, endişe-i tahaffuz ve be­
Sayı 121 TÜRK YURDU
ka tekmil zevi'l-ervâhın mana-yı mücadelesini bize icmal
eder. Bu endişenin taht-ı tesirinde inkişâf ve ittisâ eden
melekât-ı ruhiye hâl-i hâzırın nef ve bekasını temine gay­
retle kifayet edemeyip uzak veya meçhul alâkalarla da
meşgul oluyor ki o zaman aldığı şekil basiret (Previsi-
on)tir. Bize tecessüs ve taharri hissini veren, ilim ve fen
gibi azîm semereler doğuran hep bu basiret hassasıdır.
Fakat bizim için basiret maalesef daima mesut neti­
celer veren bir hassa değil, saadetine gıpta ettiğimiz bir
çocuk aczinden bî-haber olduğu için, anlamak, bilmek,
muktedir olmak endişesiyle çırpınan ve bütün kabiliyet
ve kudretlerinin mahdut olduğunu bilen bir insandan
memnuniyet itibariyle elbette çok farklıdır. Beşerin bü­
tün aczini, hayatın tekmil tehlikeleriyle gayr-i mer'î musi­
betlerini ve nihayet ölümün çaresizliğini bilmek basiret
hassamızın acı bir neticesi değil midir? [Rousseau] "basi­
ret" diyor. İşte bütün sefaletlerimizin hakikî menbaı. Fil­
vaki toprağın altındaki ölüleri görecek derecede nâfi-
zü'n-nazar olursak artık çiçeklere bakamıyoruz.
Endişe-i tahaffuzun tevlîd ettiği uygunsuzluk yalnız
bu basiret hassasında değil, o endişenin izhar ettiği ef âl-
de dahi görünür. Nitekim tecemmül ve tezeyyün muha-
faza-i hayat için doğrudan doğruya alâkadar görünme­
mekle beraber tamamen o seviye-i ehemmiyete yüksel­
miştir. Diğer cinsi tarafından şâyân-ı tercih görünmek
düşmanlarımıza mucib-i heybet olmak esasından başla­
yan renk ve ziynet ibtilâsı ve faaliyetlerimizin menşe-i
esasisi olan açlık ve aşka tabiî dolayısıyla cevap olan hâdi­
sedir. Ve bu hâdise tekemmül ede ede menşeini kaybet­
miş bir hâle giriyor. Bilfarz müdafaa için elzem olmadığı
hâlde bile ibtidaî insanlar âlât-ı harbiyelerine bir şekil ve
ziynet vermeyi ihtiyaç sayıyorlar.
Zekâ-yı beşer ittisâ ettikçe tahaffuza matuf olan e f âl
tebdil veya tezyin-i şekl etmekle kalmayıp diğer birtakım
mehazirin de tevlidine sebep oluyor. İşte bu cümleden
olmak üzere insan hayal-i nailiyeti bile meserret-bahş
olan maksatlarına erdikçe bunları tabiî bulmaya başlaya­
rak daima ilerisini istiyor. Arzu ettiği bir kazancı temin
eden bir tacir daha fazlasını kazanmaktan tahayyül ettiği
mevki-i İçtimaîyi bulan bir adam daha yükseği için çalış­
maktan fariğ olamıyor.
Victor Hugo "Kızıma" serlevhalı bir şiirinde bu hırs-ı
daimîyi ne güzel ifade etmiştir ki, Türkçeye şu suretle
nakledilebilir:
243
Z a va llı ö m r-i beşer d o y m a z; öyle b ir k u y u d u r
Ki b o şlu k o n d a b ü tü n g ü n m ü c e d d e d e n başlar.
İhtimal ki nâdirâttan olmak üzere hâlinden tamamen
memnun olup fazlasını istemeyenler, başka birşey bekle­
meyenler de vardır. Hâlbuki bu itminân-ı ruhî bir nok­
sandan zuhur etmiş değilse ümit ve intizar olunan bir ha­
yalin ademi de hayat için vesile-i meraret oluyor.
Hülâsa gerek elde edilemeyecek daimî gayelerin vü­
cudu, gerek bazı insanlarda olduğu gibi hayatı boş ve he­
yecansız bir hâle getiren gayesizlik bize daimî bir telhî ve
ezâ verir.
Endişe-i tahaffuzun diğer bir silsile-i mehâziri de İçti­
maî olup cemiyet içinde tabiatiyle hâsıl olan sunuf ve ak-
sâm arasında sûret-i daimede muhtemelü'l-husûl bulu­
nan her nevi uygunsuzluktur.
Bütün bu sebeplerin tesiriyle sıklet-i âlemin efkârye
maneviyat-ı beşeri eziyor görünmesine Ömer Hayyam,
Ruhî-i Bağdâdî, Hâmid, Fikret ilh. gibi Şarkta, Schopper-
hauer, Nietzsche, Spinoza, Rousseau, Spencer, Hugo,
Prodhon ilh. gibi garpta efkâr-ı umûmiye-i insaniyeti cem
ve massedip bize tebliğ eden hükemâ ve üdebânın yazı­
larında daima tesadüf etmez miyiz?
İşte tahaffuz için yaptığımız mücadelenin bize temin
ettiği fevâid ve inâm ile birlikte husûle getirdiği lâba'd
mahzurlar da var ki bunları tamamen değilse de hiç ol­
mazsa kısmen tadil ve telâfi edecek birtakım avâmil de
mevcuttur.
Öbeninghaus bu avâmili herbiri mahzurların nevi iti­
bariyle toplandığı mecmualara tekabül etmek üzere- üç
esasa irca ediyor: Din, sanat, ahlâkiyet.
Burada ne din ve ahlâkiyetin menşelerini tetkik, ne
de sanatın psikolojisini tamîk edecek değiliz. Maamafih
sanatın menâbii hakkındaki nazariyeleri telhis etmek fay­
dadan hâlî olmayacaktır zannederiz.:
Tetkikat-ı ruhiye ile uğraşanlar sanatın başlıca iki
menbaı olduğunu söylüyorlar ki onlar da tahaffuzun bir
mevlûd-ı ruhîsi olan din ile mücadele-i hayat istihzarât ve
temrinâtı olan oyundur.
Menbaın din olduğu nazariyesine göre deniliyor ki
akvâm-ı ibtidaiye te’lîh ettikleri eşya ve hayvanatı tasvîr
ve terennüm ederlerdi. Bidayeten bu tasvir ve terennüm
yalnız ruhî bir itminân hâsıl ederken bilâhare menbaın-
244 TÜRK YURDU
dan uzaklaştı ve tevlîd ettiği hüsn müstakil kaldı, yani bir
heyecan-ı bediî hâline girdi,
Kezâlik menbaın 0)oın olduğu nazariyesine göre şu
fikirler yürütülüyor ki tahaffuza ve mücadeleye matuf bir
hazırlık ve temrin olan hareket ve faaliyetler bilfarz raksta
olduğu gibi vezn ve ahengin yardımıyla müştereklerini
telzize başladı ve bilâhare menba kaybolarak hazz-ı bediî
müstakil kaldı.
Bu bâhisler pek ziyade tatvile muhtaçtır, Sanatın her
fert için bir ihtiyaç olduğunu anlatmak üzere ihtiyar edi­
len bu mukaddimeyi Anatol Franz’ın şu fikirleriyle bitire­
lim: "Başlı başına hayatı taltif eden bir şey olduğu için sa­
nat herkese ait olmalıdır. Çünkü her şeyde sanat vardır
ve her fert onu ibdâ eder. Güzellik karşısında sanatkâr ile
hırfetkâr müsavî olup sanayi-i nefise ile sınaî sanatlar (Les
arts industriels) iftirak etmezler. Sanat bütün bazların
menbaı, tekmil fezâilin çiçeği ve varlığın -kendi hesabıma
hayat-ı beşer için bir türlü keşfedemediğim- manasıdır."
Sanatın hayat için bu derecede mühim ve gayr-ı kâ-
bil-i ihmal olduğuna delil getirirken hemen şunu da ilâve
edelim ki bu satırlarda terbiye-i bediiye bütün alâik-i ha­
yattan âri, mahzâ zevk ve ziynet kabilinden olarak kabul
ve terviç edilecek değildir. Çünkü şe'niyet ve maddiyete
bigâne nesillerin yetişmesine sebep olan usûller tecrübe
edilmiş ve asırlardan beri birçok cemiyetler onların neta-
yic-i se^Yİesini çekmiştir. Nitekim Spencer "Değeri en
fazla olan hangi bilgidir" unvanlı makalesinde müze^^e-
nât ve zevâhirin bidayet-i insaniyetten beri elbise ve ha-
vâyice takaddüm ettiğini ve âlem-i maddîde görülen bu
hâlin âlem-i zihnîde de böyle olduğunu, meselâ eski Yu­
nan mekâtibinde başlıca musiki, şiir ve belâgat ile efâl-i
beşer üzerinde tesiri pek az' olan kısma münhasır bulun­
mak şartıyla felsefe dersleri tedris olunup sınaî sanatlara
kâbil-i tatbik bilgilerin pek aşağı derekede telâkki edildi­
ğini söylüyor ve bu hâlin Avrupa clârülfünûnlarıyla lisele­
rinde ve salon terbiyesinin bilhassa kadınlara ait olan kıs­
mında hâlâ devamını tenkit ediyor.
Spencer’ın Avrupa âlem-i fikrîsine ait olan tenkidâtı
bize de hatta fazlasıyla kabil-i tatbiktir zannederim. Mev-
ki-i itibarda bulunan bilgilerimiz yaşayıştaki ihtiyaçlarımı­
za daima uzak ve yabancı kalmış, maddî ve tatbikî olan
Sayı 121
fünûn her devirde ihmal ve istihfaf edilmiştir. İrfan men-
balarımız şarka münhasır bulunduğu zamanlar kavâid-i
belâgatten ve bazı nazariyat ve hikemiyâttan yani tama­
men mücerredâttan ibaret üç, beş kitap okuyanları ik-
mâl-i nüsah etmiş farz ederler ve ulemâ sınıfı hayat bilgi­
lerinden müstesna ve jYiksek addeylerlerdi.
Garptan müstefid olduğumuz zaman ise bu esas he­
men hiç değişmemiş, yalnız tebdil-i şekil eylemişti. Yine
erbab-ı tenevvür yalnız nazariyatçı kalıyor, ancak nazari-
yelerinin çeşnisi değişmiş bulunuyordu. Bugün gençleri­
mizin azîm bir ekseriyeti hiçbir kıymet-i fiiliye ve tatbiki-
yesi bulunmayan edebî ve yarım bilgileri daima iflasa
mahkûm bir sermaye hâlinde taşıyıp duruyorlar. Bilhassa
muhit-i umûmî kıymet-i irfan hakkında bir miyar (Crite-
riıım) tayin edemediği için "Dün mektebe varan bugün
üstad oluyor". Kendinden evvelkilere hücum ile sivril­
mek tarîki hiçbir kitap açmayan erbab-ı marifet yetiştir­
mektedir. Fakat biz mevzuun istikametini tahvil etme­
mek için bu istitradı uzatmayalım.
İşte böyle İlmî muhitlerin icap ettirdiği terbiye-i
bediiyede hayata nazaran tabiî pek kıymetsiz semereler
verebilirdi ki bundan dolayı bediîlik umûmîleşmemiş,
hayatın her türlü tezahüratına girmemiş, fertlerde âdet
olarak yerleşmemiş bulunuyor.
Fikren ilerlemiş ve belki incelmiş adamlar görürsü­
nüz ki zevken pek ziyade yontulmaya muhtaçtır. Nük-
te-şinâs ve meclis-ârâ gibi maruf vasıflara bihakkın lâyık
zevata tesadüf edilir ki zarafetleri ancak elfâz ve kelimâta
münhasır kalıp yaşayışlarına, âdetlerine şamil olmuş de­
ğildir, Evleri, hususiyet-i hayatları, semere-i sa'yleri zevk-i
selime, intizama, güzelliğe, bediîliğe yabancıdır. İyi yetiş­
miş farz ettiklerimizde bile bediiyet itibariyle kıymetin bu
derecede noksanı, hele kitle-i halkta her nevi zevk-i seli­
min fıkdanı bizde terbiye-i bediiyenin anlaşılmamış ve
hiçbir zaman tamimine çalışılmamış olduğuna delildir.
Zevkin ve bediiliğin terbiyesi hususundaki vesâiti tef­
rik ve tamîke başlamadan evvel istihdaf edilen gayeyi ten­
vir etmek daha münasip olur ki ikinci makalemiz buna
ait bulunacaktır.
İb ra h im A la a d d in
Sayı 121
MÜTTEFİKLERİMİZİN
DÜŞÜNDÜKLERİ
“TÜRKİYE VE ARABİSTAN”
Başı y ıl5, cilt 11, sayı j ’tedir.
Sekizinci bab, Şeyh Said'in coğrafya-yı tarihî, sev-
külceyşî ehemmiyeti, Fransızların buraya nasıl ayak basıp
iddia-yı hukuk eyledikleri ve Cihan Harbi’ne değin geçen
maceralar bu sayfalarda kısaca tasvir ve Devlet-i Osmani­
ye'ye karşı vaki muhtelif kıyamlarda gâh Fransa, gâh İtal­
ya ve gâh İngiltere'nin asilere nasıl bol bol silâh gönder­
dikleri ve cephane yetiştirdikleri zikir ve sibat ediliyor.
Bâbın sonunda Şeyh Said'in sevkülceyşî ehemmiyeti tek­
rar mevzubahis kılınarak hududun behemehal tashihi lü­
zumunda ısrar olunuyor,
Dokuzuncu bab, İngiltere'nin cenubî Arabistan'daki
müstemlekâtı, yani Aden'e tarihî bir nazar-ı ric’î, Perim
adasının ve mezkûr limanın İngilizler eline geçm esi,
müstemlekenin tevsi ve tahkimi, İngiltere'nin burada si­
yasî niyeti, yapmak istediği dahilî Arabistan şimendiferi,
Aden limanını derinleştirmek gibi siyasî ve istimarî proje­
leri muhtevidir.
Onuncu bab, Maskat ve Umman'dan bahis ve pek
uzundur. Daha uzak bir maziye ait tarihî kısım geçilince
Fransa ile İngiltere'nin rekabeti burada dikkat ve merakı
celbeden bir saha arz eder. Basra Körfezi bir kaç nokta-i
nazardan mühimdir: Maskat veya Umman ise bunun
anahtarı demektir. Hatta Rusya'da bile Basra Körfezi'ne
inmek arzusu görülüyor. Öyle bir arzu ki yalnız kuwede
kalmayıp Bender Abbas'a inecek şimendifer hattı imtiya­
zının alınması ve Maskat'ta konsoloshâne açılması, 0de-
sa-Bender Buşir vapur hattının tesisi gibi gittikçe maddî
bir şekil almaya başlamıştır. Vâkıa Ingiltere velev muvak­
katen olsun bu rakiplerinden kurtuluyor; ama yine bir
gün Rusya'nın yüz buz tutmayan bir limana mâlik olmak
hevesiyle o taraflara doğru sarkıntılık yapmak istemeye­
ceği meşkûk görülüyor, İngiltere Maskat'ta büMicek nü-
fûz kazanarak kendisi için pek mühim olan esliha ticare­
tini kontrol altına alıyor. Bununla hem bir gaileden kur­
tulmuş oluyor, hem de eline müessir bir vasıta geçiyor:
Afganistan'a girecek veya başka düşm anları d onatabile­
cek silâhlar ne kadar kendisine ziyanlı ise, Devlet-i Osma­
niye'ye karşı mesele çıkarmak üzere isyana teşvik ettiği
şakileri teslih etmeye yarayan silâhlar da o kadar müfid-
dir! Meselâ 1912-1913 senesi evrakı m eyanında İngiliz
konsolosunun bir raporu "Maskat Sultanına i'jüyük mik-
TÜRK YURDU 245
dar idhalâf'tan bâhistir. Maskat'ın ehemmiyeti bittabi bu
esliha ticaretinden ibaret değildir. Bu şehir, önünde bu­
lunan bir ada ile muhafazalı ve iyi bir limana mâliktir. Bu­
rası birinci derecede bir "Üss-i bahrî" olmak istidadını
bütün şerâitiyle hâizdir, Fransa buraya müdahale etmek­
ten vazgeçirilebilirse lâzım gelen kömür depolarını bina
ve tahkimatı inşa etmek de kabil olur. Maskat limanının
Basra Körfezi'ne sevkülceyşî nispet ve ehemmiyeti
Aden’in Bahr-i Ahmer'e nazaran nispet ve ehemmiyeti­
nin aynıdır. Yani evvelce söylendiği veçhile Maskat, Bas­
ra Körfezi'nin anahtarıdır. Bundan dolayı İngilizler bura­
ya da sahip çıkıyorlar. Müellif, İngilizlerin karşı yakada,
yani Aceınistan'da, nerelerde yer tutmuş ve nereleri kab­
lo istasyonu yapmış olduklarını irae ettikten sonra Mas-
kat'ı büsbütün istimlâk etmek istediklerini Ford "Cur-
zon"un mektuplarından alınan bir vesika ile meydana ko­
yuyor ve "Bir ticaret yolunun serbestîsi olmadıktan son­
ra boğulması düşmanın keyf ve merhametine bağlıdır"
diyor. "Binaenaleyh Basra Körfezi'nin serbestisi Bağdat
Hattı için bir mesele-i hayatiyedir. Bahr-ı Alımer'de oldu­
ğu gibi burada da açık denize selâmetçe çıkmak müm­
kün olmadığından bu amelsiz hâlin refi gerek bizim, ge­
rek başka devletlerin menfaati muktezasmdan olduğu
için herhâlde buna bir çare bulunmalıdır" sözleriyle bu
babdaki itikadını hülâsa etmiş oluyor. Bu çareyi müellif
açıktan açığa söylemiyorsa da ne kusur ettiğini büsbütün
gizlemiyor,.
Onbirinci bab, Bahreyn adalarından bâhistir. Bah­
reyn'in gayet mühim ve belki dünyanın en mühim inci
saye! ve ticaret mahalli olduğuna dair izahat verildikten
sonra İngiltere'nin bu adalar üzerindeki hukuk-ı Osmani­
ye'yi öteden beri inkâr edegeldiğini ve hatta buraları
1893'te kendi himayeti altına aldığını H ükûm et-i Osma­
niye'ye resm en ilân eylediği naklediliyor,
On üçüncü bab, Irak'a aittir. Burada Bağdat şimendi­
feri, Kuveyt m eselesi, irva ve iskâ ameliyesi. Şat ve Fırat'ın
vapur işler bir hâle ifrağı ve vapur işletmek hakkı ve im­
tiyazı, M endeli ve M uham m ere gaz menbaları gibi pek
mühim bahisler bu sayfalar içine sıkışmıştır. Her bir işte
İngiltere'nin kıskanç rekabeti, hatta mümanaatı ve gasp
arzusu az çok şiddetle m ahsustur, Tarihî kısa bir nazar-ı
ric’îden sonra siyasî ve İktisadî nukattan muhakeme edi­
len m ezkûr mesâili ayrı ayrı burada gözden geçirmeye
yer m üsait değildir. Müellifin kısaca fikri şudur: Basra
Körfezi ticarete serbest kalmalıdır. Bunun için İngilte­
246 TÜRK YURDU
re'nin mezkûr körfezdeki nüfûzu, hiç değilse mutlakiyet
ile hâkimiyeti kırılmalıdır. Ve İngiltere'nin Umman'da tü­
kenmek bilmeyen müdahalâtına ve zorla büründüğü hi-
mayet ve imtiyaz iddialarına muvaffakiyetle mukabele
edilmelidir. Bu gayeye erişmek için orada Devlet-i Osma­
niye mutlaka kuvvet bulmalıdır. Bu ise evvel emirde ora­
larını tensik ve takviye etmek ve tabiî menâbi-i serveti bir
an evvel işletmekle olur. Almanya bu hususta siyasetle,
kafa ile, kese ile yardım etmelidir. Acem sevâhilinde Rus­
ya'nın eski meylini körüklemek ve orada liman ve nüfûz
mıntıkası tesisine hayırhâhâne tarafgirlikte bulunmak; zi­
ra buna muvaffakiyet elverirse İngiltere'nin körfezde hâ-
kimiyet-i mutlakası ba'd’el-harb Devlet-i Osmaniye'ninde
kesb-i kuvvet edeceği unutulmamalıdır- yalnız rahnedar
edilmiş olmaz, belki Rusya politikasına da yeni bir vec-
he-i hareket verilmiş olur. Boğaz ve Akdeniz rüyaları ye­
rine şaşaasıyla göz kamaştıran Hindistan saltanatı daha
kolay yakalanır bir av olarak pençe-i hırs ve iştihasına arz
edilmiş olur. Bu tasavvurunun bir hayal-i hâm olmadığını
"Lord Curzon'un şu sözleriyle istişhar ediyor:
"İngiltere, Basra Körfezi'nin ecnebî ticaretine bir
"bahr-ı mesdûd" olmasını talep etmez... Fakat Basra Kör-
fezi'inde bir Rus limanı, Neva'dan Volga'ya kadar nice
gayr-i Turan'ın bu kıymetdar rüyası, körfezin hayatına
hatta sulh zamanında bile öyle bir unsur-i heyecan idhal
etmiş olur ki bunca ihtimam ile hâsıl edilen nazik muva­
zene derhal sarsılıp bozulur... Herhangi bir hükümetin
Rusya'ya Basra Körfezi'nde liman imtiyazı bahşetmesi İn­
giltere'ye karşı umûmî hakaret diye telakki ederim ve bu
hareketi ilân-ı harbe bir vesile bulmak üzere Statupuo'yı
bozmak isteyen küstahâne bir teşebbüs görürüm, ve bu­
na muvafakat göstermiş kabahati irtikab eden her hangi
bir İngiliz nazırını da memleketine hıyanetle itham eyle­
rim". (Persia, II, P 465)
"Times of Ziver"in şu mütalâası da şâyân-ı dikkattir:
"Basra Körfezi'nde İngiliz tefevvukunun bekası Hin­
distan müdafaasının en ruhlu kısmını teşkil eder. Basra
Körfezi'nde başka bir devletin yalnız zuhuru bile, ister iş­
gal ettiği mevki müstahkem ister gayr-i müstahkem ol­
sun, Hindistan'a ciddî bir rahatsızlık verir. Böyle bir mev­
kiden memleketlerinin ciddî bir sûrette tehdit edebilece­
ği ihtimalini düşünmekten Hindistan halkı kendini ala­
maz. İngiliz bayrağının üç asırdan beri tefevvukla
dolaştığı ve yüz yılı mütecaviz bir zamandan beri tahkim
ettiği bir mıntıkada başka bir bandıranan küşadı buralar­
Sayı 121
da kuvvetimizin tedenni olduğu itikadını vermeye kifayet
eder ve bizim kazanmış olduğumuz riayet derhal azalır".
On dördüncü ve sonuncu bâb, harbin başlangıcında
Devlet-i Osmaniye'ni Arabistan’da ve Irak’taki hâl ve vazi­
yetini tasavvur ediyor. İngiltere'nin kendi himayesi altın­
da tesisine çalıştığı ve “Arap Hilâfeti" unvanıyla mürâiyâ-
ne çevirdiği entrikalara nazar-ı dikkati celbediyor. Devle-
ti-i Aliye’nin nüfûzunu kırmak ve henüz tamamen ele ge-
çiremediği küçük İslâm hükümetlerini bu vesile ile bel'
etmek gayesine matuf olan bu hainâne maksat bütün İs­
lâm dünyası için pek muzır ve vahimdir. Denizlerin ser-
bestîsi yani İngiliz tahakkümünden tahlisi bu mesâil ile
şiddetle alâkadardır. Bu bir gayedir ki onun için Almanya
bugün harp ediyor.
Doktor Franz Stuhimann şâyân-ı dikkat bu eserini
Cihan Harbi münasebetiyle kendi hissesine düşen tekâlif
ve vezâif-i harbiyeden addediyor.
R. M. F u a d
M EKTUPLAR
ÜE C EU A P LA R IM IZ
Kelimelerinden, terkiplerinden, tehekkümlerinden
manzum istişhâdlarından, hâsılı bütün üslûbundan imza­
ları "A. "m mabadini istihraç pek zor olmayan üdebâ-yı
Osmaniye'den bir zat "Türk Yurdu" müdürlüğüne hita­
ben yazdıkları bir mektupla "Aruz ve Hece" vezinleri hak­
kında "Yurd"un 117. sayısında çıkan makaleyi tenkit edi­
yorlar. Mektubu makalenin muharriri Y. Z. Beye gönder­
dik. Cevaplarını yazdılar. Her ikisini aynen dere ediyoruz.
T ü rk Y u rd u M ü d ü r ü B eyefen d iye
O küçük mecmuanızın bu umûmî here ü merc esna­
sında bile böyle büyük bir intizam ile neşr edilmesi mem­
leketimize ciddî bir hizmettir. Çünkü her ne sebeple olur­
sa olsun, bu toprakta hayat-ı fikriyenin büsbütün sönme­
si her hâlde bir felâkettir. Fikirler ilâ-nihaye muattal kalır­
larsa paslanırlar. Paslana paslana da kıymetten, meziyet­
ten düşerler. Sonra bir türlü temizlenemez olurlar.
Son nüshanızı bermutat iştiyak ile gözden geçirirken
aruz ve hece vezinleri hakkında bir makale nazar-ı dikka­
time, yalnız dikkatime değil, nazar-ı ibretime de çarptı.
Bir makale ki beni uzun uzadıya düşündürdü. Düşündür­
düğü için hoşuma gitti, zevk-i edebîmi okşadı. Ekrem
Bey merhum edebiyatı, âsâr-ı edebiyeyi sade bir sûrette
Sayı 121
tarif ederken "En güzel eserler insanı en çok düşündü­
renlerdir" der. Hakikaten öyledir. Ah, düşünmek, uzun
uzadıya düşünmek, düşünebilmek yok mu, bir fikri, bir
tefekkürü ihya eden işte odur. Yine Ekrem Bey:
D em -i te fe k k ü r ü m e n hoş d e m -i h a ya tim d ir.
demekle ne doğru bir söz söylüyor..
Evet, bu makale beni düşündürdü, bilhassa lisanımı­
za dair düşündürdü. Hem de letafet o ki renk renk dü­
şündürdü. Sahib-i makalenin aklıma yatan mütalâaların­
dan biri Türkçemizin gittikçe sadeleşmesi, gittikçe Arap­
ça ve Acemcenin havşlarından sıyrılması, bir Türk safiye­
tiyle, hatta bazen safdilliğiyle açılması saçılması -yok, bu
tabir kâfi değil- inkişaf etmesidir.
Türkçenin bu tekâmülünü bu tekâmül-i mesudunu
görmemek, anlamamak için insan yarasa fıtratında olma­
lıdır. Nura karşı göz yummalıdır.
Bu hakikat bütün yazılarımızda artık parlıyor, duru­
yor. Meselâ bu sabah "İkdam"ın başmakalesini okurken:
"Adeta bir kamis-i âhenindir" cümlesine gözüm ilişti. Lâ­
kin ilişti, kaldı, içimden derhal dedim ki bu "kamis-i âhe-
nin" yerine "bir demir gömlektir" terkibini kullanmak da­
ha zemin ve zamana muvafık, daha metin, hâsılı, daha
Türkçe olurdu.
Lisanımıza bu Türklük cereyanını böyle bol boluna
inşirah ile veren siz oldunuz. Fakat o hakikati de inkâr et­
memeli ki edebiyat-ı cedidemizde böyle çığırı açan Naci
merhumdur, fasl-ı takaddüm de onundur. "Yazmış Bu-
lundum"un o basit muharriri -gariptir, Arabî ve Farisî'ye
o derin ibtilâsıyla beraber- bu lisanı en ziyade Türkleştir­
di. Ömer'in Çocukluğu nesirde bu müddeamızın saf bir
şahididir. Şiirde ise:
Tepeden n a sıl iniyor, bakın:
Şu k ız ın n işa n lısı şa n lıd ır!
Y a ra ta n n a z a r d a n esirgesin,
K oca d a ğ g ib i d e lik a n lıd ır.
kıt’asıyla başlayan "Köylü Kızların Şarkısı" Türkçemizde
mahzâ nâdirâttan olduğu için kıymetdar bir incidir.
Hâsılı, işte bu, tekâmül vâdisinde kaldıkça sizinle
müttefikiz fakat inkılâp zeminine geçince, birkaç arka­
daşlarımla beraber, sizden ayrılıyoruz.
TÜRK YURDU 247
Biz o fikirdeyiz ki evet Arabî ve Farisîden, bâhusus
haşviyât itibariyle, Türkçemizi kurtarmak gerektir, lâkin
lisanımızın bu iki bülend mehazından büsbütün müs­
tağni olamayız ve olmamalıyız da, olursak bize yazık olur,
edebiyatsız kalırız, Kemal Beyin dediği gibi, edebiyatsız
bir millet de dilsiz insan kabilindendir.
Sünbülzâde der ki:
F a risî ve A r a b id e n ik i şe h b a l ister
Tâ k i y ü k se k le r e p e r v a z ede a n k â -y ı sa h n
Bu fikri medhûl sanmayınız. Bu lisanın her türlü ga-
vamızına, dekaikine vâkıf iseniz, mazisini bihakkın bili­
yor, âtisini az çok selâmetle düşünüyorsanız, itikadımca
da bihakkın öylesiniz, bu hakikati teslim edersiniz. Emin
olunuz ki bilhassa Ahmed Paşa'dan, Necati'den, Fuzû-
lî'den beri şairlerimizin Türkçede bu iki lisandan derece
derece muvafakiyetle istifazaları olmasa idi, Türk dili şim­
di meselâ Rusya ve sairedeki hem-nesillerimizin dilleri
derekesinde öyle pest-pervâz -terkip mazur tutulsun- ka­
lırdı.
Bir lisan, hatta lisanımız gibi pek müterakkî ve pek
mükemmel olmayan bir lisan bile mahzâ asırların, o asır­
larda yaşayan dehaların, zekâların yardımıyla, himmetiyle
vücuda gelir. Şimdi istihfaf ettiğimiz, okumak istemediği­
miz eslâf-ı şuarâmız yetişmemiş olsaydılar, acaba bugün
biz bu derecede meramımızı ifade eder bir vasıta-i tebliğ
bulabilecek mi idik? Lisan bahsinde yalnız avamın değil,
havassın, bilhassa havassın ihtiyacını da göz önüne getir­
meliyiz: Felsefeye, hikmete, ulûma, fünûna da muhtacız
ya, bu meâlîyi Arabî ve Farisîden sarfen, nahven, lügaten
müstağnî bir Türkçe ile idrak edebilir miyiz?
İd râ k -i m e â li o k ü ç ü k z a r fa g e r e k m e z
Z ira b u te ra zi o k a d a r sıkleti ç e k m e z
Rıza Tevfik Bey geçenlerde Kamus-ı Felsefe münase­
betiyle galiba yine mecmuanızda -cevher, arz, heyulâ- ke­
limelerini tarif için uzun uzadıya mütalâalar bast eyliyor­
du. Demek bu kelimeleri bilmeye, öğrenmeye müfteki-
riz. Yalnız, o koca Avni Bey huceste bir beyit ile bize bu
hizmeti ne üstadâne, hususiyle ne lâtif bir tarzda ifa eyli­
yor:
Cevher-i s ö z c iğ erd en b ir a r z d ır p e y k e r im
Sûret-i a ş k ım lehib-i d il h e y u lâ d ır b a n a
248 TÜRK YURDU
Evet, lisanımızı sadeleştirin, Türkçeleştirin, lâkin is-
lâf-ı edebîmizin fazlını, faziletini inkâr etmeyiniz, onları
tetkikten, tetebbudan vazgeçmeyiniz.
Bir de zannetmeyiniz ki bu muhterem selef Arap ve
Acem'den feyz, şive, neşve, alırken Türklüğü büsbütün
ihmal eylediler. Hayır, bilakis Arapçayı, Acemceyi bir de­
receye kadar Türkçeleştirdiler.
Fuzûlî’nin:
Vasim hana hayat verir firkatin memat
Sübhâne hâlikîhaleka’l-mevti ve’l-hayat
gibi kısmen Arabi şiirlerinde hemen hemen Türklük kok­
maz mı? Tıpkı Ziya Paşa’nın;
Sübhâne men tehayyürifisun'ihi’l-ukûıl
Sübhâne men hi-kudretihî ya 'cizü 'l-fuhûl
sânihalarında olduğu gibi.
Eşârı böyle söyler üstaci söyleyince
diyen Nâilî-i Kadîm ise şiirimizi kulağımıza hiç hoş gel­
meyen amalelerden, zihaflardan mümkün mertebe sıyır­
dı Elfâzda metanetle beraber manada kudret itibariyle
bilhassa mefâhirlerimizden Galib Bey, Avni Bey, Arif Hik­
met Bey, ber-güzide bir zümrenin âdeta mübeşşiri, me-
şalekeşi oldu..
Bu bahsin vüs'ati ehemmiyeti nispetindedir. Mahiye­
tini böyle bir iki makalede izah etmek mümkün olamaz.
Sözlerime hatime vermeden evvel imkandan beri bast
eylediğim fikirleri hülâsa etmek için derim ki; Lisanımızı
sadeleştirmeliyiz. Lâkin bu endişe ile alt üst etmemeliyiz.
Mazisinden, o feyzinden mahrum kılmamalıyız, bilâkis o
tekâmülü takip etmeliyiz. Bu irfana, bu ihataya biz ancak
eslâf-ı edebimizi tetkik, tetebbu etmek ile ereriz. O neşe­
yi öyle tahsil ederiz. Meselâ bu nokta-i nazardan lisan
bahsi demeyi dil bahsi demeye tercih eyleriz. Fransız li­
sanı, İngiliz lisanı, fakat kuş dili dediğimiz gibi. Çünkü sa­
delik endişesiyle lisan lafzını büsbütün bir tarafa atama­
yız, yalnız (dil) kullanmayız. Diğer cihetten hece gibi sehl
gibi nazik gibi Farisî kelimelerin imlâlarını tarz-ı telaffu-
muza göre, değiştirmeyiz, o zaman rüzgâr’a da yüzger
hiç değilse rüzger, irfan’da irfan yazmaya kalkışırız. İşte
yine o zaman hakikî manasıyla elimizde hiç lisan kalmaz.
Güdük ve kesik bir dil kalır.
Naci Efendi der ki;
Cihan lisanla döner derler, öyledir, sevinin:
Ne irtika ediyor milletin lisanı görün!
Sayı 121
Hakikaten bir kavmin hayatında en bü)Tik bir âmil,
âmil-i terakki lisandır. Böyle olduğu için hep lisanımızı
candan severiz. Zevki tıpkı aile muhabbeti, vatan muhab­
beti gibi.
Lisan muhabbeti her kavim için cibillîdir.
Artık söylemeye hacet var mı ki refîk-i tahririniz gibi
bu bahse dair az çok müfid bir tarzda beyan-ı fikir eden­
lerin
Hâlık levh u kalem sa'yini meşkûr etsin!
Biz de o zümreden olabilirsek ne mutlu!.
A.
'I'
ARUZ VE HECE VEZİNLERİ HAKKINDA
2
Amz veznini niçin beğenmiyoruz? Hece veznini ne­
den istiyoruz?
Bunu geçen makalemde izaha çalışmıştım. "A."
Beyin lütfen gönderdikleri bir cevap biraz daha izahat
vermeye sevk etti.
Fikrimi iyice anlatabilmek için, muhterem muarızı­
mın -bilmem "A." Bey fikrimi kabul mü ediyorlar, red mi
anlayamadım!- merhum Naci Efendiden intihab ettikleri
bir kıta üzerinde çalışacağım;
Tepeden nasıl iniyor, bakın:
Şu kızın nişanlısı şanlıdır!
Yaratan nazardan esirgesin,
Koca dağ gibi delikanlıdır.
Bu dört mısraı okuduğumuz zaman bizi en ziyade iş­
gal eden şey hiç şüphesiz "vezin" yani;
Mütefâüün mütefâüün
ahengidir.
Mevzun sözde iki nevi ahenk bulunur. Bunun biri
"dahilî ahenk" yani "şiirin ahengi", diğeri de "haricî
ahenk" yani "veznin ahengi"dir.
Geçen makalemde gösterdiğim veçhile, aruzla yazı­
lan bütün şiirlerde veznin ahengi, şiirin ahengini öldürü­
yor!
Yalnız muarızlarımızın güya inadına gibi yanlış anla­
dıkları bir nokta var ki bunu "A." Beyin mektubunda da
Sayı 121 TÜRK YURDU
görüyoruz: "Kırım" yahut "Kazan" Türkçesi yapmak! Hâl­
buki böyle bir fikir bizim aklımızdan bile geçmiyor, Ede­
biyatta yapmak istediğimiz lisanı tasfiye, sırf İstanbul'da
konuşulan canlı Türkçeyi yazıya geçirmektir.
Fakat şunu da söyleyim ki bu sözümüzden "A" Beyin
dediği gibi:
"Farisî ve Ai'abîden iki şehbal isteriz" fikri anlaşılma­
sın, bunu sarsılmaz bir katiyetle reddederiz!
Sonra diğer bir mesele daha var:
"Avam", "havas"... Bize "avam için şiir yapıyorsunuz"
deniyor. Hâlbuki bizim düşüncemizce "avam", "haı^s"
yoktur, "millet" vardır. Ve herşey gibi şiir de "millet" için­
dir, Esasen edebiyat, sanatla memzûc bir kalp çarpıntısı
olduğundan, herkes tarafından en dakik nukatına kadar
anlaşılamazsa da yine ruhta bir his dalgası yapar!
Sözüme nihayet vermeden evvel muhterem muarı­
zımda gördüğüm mühim bir terakkiden dolayı kendileri­
ni tebrik edeceğim:
Evet, yirmi sene kadar evvel "İkdam" sütunlarında
Necip Asım Beye "Türk" kelimesini "t/av" ile yazıyorsun
diye "Vavlı Türk"diyen "A." Bey artık Türk’ün "vav"ını ka­
bul buyurmuşlar!
Yirmi sene kadar kısa ve küçük bir zaman içinde
"Türk’ün" "vav"ını kabul etmek kadar büyük ve mühim
Türklerinfaidesine çalınanlar.
Kastamonu Mebusu ve Darületycımlar fahrî müdür-i
umûmîsi merhum İsmail Mahir Efendi
249
bir terakkiyi vücuda getirdiklerinden dolayı memnuniye­
timizi arz ve kalemlerinin huzurunda açılan bu geniş te­
rakki yolunda yine âym seri adımlarla yürümelerini te­
menni ederim!
K Z ,
TÜRKLÜK ŞÜÛİU
Sevgili H akam iîiızuı Şiiri. - Sevgili Hakanımızın
manzume-i hümâ^mnları profesör Kraelitz tarafından Al-
mancaya terçüme olunarak, "Osterreichische Rundsc­
hau" mecmuasının 15 Teşrinievvel 1916 tarihli nüshasın­
da intişâr etmiştir.
Paris ve Berlin Muahedenâmelerinin Fesih ve
İlgası.- Hariciye Nezaret-i Gelilesi, Almanya ve Avustur-
ya-Macaristan hükümetlerine aynı metinde bir nota vere­
rek Paris ve Berlin Ahidnâmelerinin kendi nazarında ar­
tık tamamen mülga ve mefsûh olduğunu tebliğ ve ilân
eylemiştir. Münasebât-ı hâriciyemiz ve hukuk-ı düvel
nokta-i nazarından fevkalâde mühim olan bu teşebbüse
muvaffakiyetinden dolayı Hariciye Nazırı Halil Beyefen­
diyi tebrik ederiz.
Türkistan'da Askerlik. Rus gazetelerinden "Naç-
lo" şimdiye kadar askerlikten istisna edilmiş olan Türkis­
tan ahalisinin iki ay ev\ml cephenin arkasında istihdam
edilmek üzere davet edilmeleri üzerine Rusya'nın Türkis­
tan'da uğradığı müşkilâttan mufassalan bahsetmektedir.
Hükümet bunun esbabını tahkik etmeye mecbur olmuş­
tur, Netice-i tahkikatta yerli ahalinin Rusya'ya karşı hiss-i
vatanperverîden mahrum oldukları anlaşılmıştır, Türkis­
tan gazeteleri İslâm ahalinin elli beş seneden beri Rus
idaresi altında bulundukları hâlde Rus Hükümetini düş­
man olarak telakki ettiklerini yazıyorlar. Gazeteler bu te­
lakkinin yegâne sebebi olarak memleketin askerî sürette
idaresini ve onun tesiriyle saha-i iktisadiyede icra edilen
istibdadı göstermektedirler.
 T ûkk
Türelerin Fâi«le5İ.we Caltsır

YIL: 4 SAYI: 122 (10 Teşrînisânî 1332-23 Kasım 1916)

û d e ^ ^ ^ fit e!^ e d c ^ ç c ct ^

Edebiyat: Anadolu ve Çengimiz / E m in Âli

Coşkun / R u şen E şref

Terhiye-i Bediiye(2) / İb rah im A laad dm

Dilimiz: N azm ın Ahangi / N ü zh et H aşim

Yeni Eserler: ‘Dicle Ö nünde”! S.

Türklük Şuûnu: Meclis-ı Umûmînin Açılması- Yeni Bir İmalâthane-

Biga’da Ziraat ve Sanayi Sergisi / ***

Sayı 122 TÜRK YURDU 253

TÜRK YURDU
T ü rk le rin fâ id e s in e ça lışır O nbeş g ü n d e b ir ç ık a r

EDEBİYAT

ANADOLU VE ç e n g im iz Buyruk aldım büyükten

Beni yola düzünüz;
Büyük ve biricik şairimiz Mehmed Emin Beyefendiye
Şehit olup kalırsam;
Türk’ün ve Türklüğün her şeyini yaratan ve yaşatan Oğla beni övünüz.
Anadolu, büyük ve kanlı harp sahnelerinde kahramanlık­ Ölüm hak, miras helâl,
lar gösterirken şan ve şerefle dolu olan tarih ve maziyi ve Oğul şu kılıcı al!.
onun unutulmuş sayfaları arasında beliren Türk kinini de
Yerim, yurdum, vatanım
terennüm ediyor. Elinde kılıcıyla serhadde koşan genç
Dinim, canım, imanım
ve münevver bir zabitimiz orada ruh ve kalbiyle de
Atam, bacım, doğanım
Türk'ü ve Türklüğü dinlemiş; harp yürüyüşlerinde, mola­
Taze dudaklı hanım
larda efradının canlı ve heyecanlı bestelerini işiterek ih­
Sancak senin elinde.
mal etmeksizin güftelerini hıfz etmiş... İtiraf edilmelidir
Sancak da, ben de, bende.
ki müstesna ve millî bir kaç şairimizin nefis ve mahdud
olan şiirleri istisna edilince elde Türkün varlığından mül­ Kinimi unutmadım
hem, halkın ruh ve vicdanını terennüm eden böyle, halk Odu ciğerde yanar.
için yazılmış şeylere nadir tesadüf olunur. Asırların kin ve Öcümü bile aldımC)
intikamıyla dolu olan bu halâs harbinin fedakârlık neşi- Gezerken diyar diyar
desi, İlahî ve semâvî bir şiiriyet ve safvetle halk lisanından İşte geldi saati
ancak bu kadar terennüm edilebilir. Onun içindir ki bu Ey Moskof mohanatı
halk şiirinin samimi duyguları üzerinde biraz tevakkufa
Murad çayı, Murad çayı
lüzum görerek onu aynen şuraya yazıyorum:
Anadolu’nun kızı;
Yine R u s’a h a rp açtı Sinende gördüm ayı
Âl-i O sm a n Devleti, Sağı devlet yıldızı
V a rıyo ru m y a n ın a Bürünmüşsün sancağa
E y M o sk o f m o h a n a tıd ) Gece dönmüşsün bağa.
U n u tm a d ım ben seni.
İlk nazarda kayabaşı türküsüne pek benzeyen bu
T a n ırsın sen d e beni.
halk şiirinin büyük bir kusuru usûl ve kaidelere riayet

( ü Mohanat: Kaltaban, nâmert. (Lehçe-i Osmânî)

G) Bile: Beraber (Lehçe-i Osmânî)
254 TÜRK YURDU
edilmemiş ve biraz sakat olmasıdır. Meselâ taktiklerde
3 + 4 = 7 ,4 + 3 = 7 olduğu gibi, aynı parça dahilinde 2+3+2
yahut 2+2+3 yapılmıştır. Böyle iken bu kusur onun kıy­
metine halel vermiyor. Daha başlarken göze çarpan yine
edatı Türk ve Moskof un tarihî macerasını dördüncü mıs-
radaki mohanat sıfatı ise tarihî kin ve intikamı pek beliğ
izah ediyor.
Hele:
U n u tm a d ım ben s e n i . ..
T a n ırsın sen d e beni...
derken insan sağ eliyle palasını kavramış, beyaz atının
üzerinde ayaklarını üzengilerine dayayarak kahraman ve
kindar bir vaziyetle doğrulmuş bir Türk atlısının başını
sallaya sallaya tarihî ve millî düşmanına hitabındaki aza­
met ve civanmertliği görür gibi oluyor. İkinci parçada,
harp yoluna düşen Türk şehit olursa oğluna mefâhir ve
şerefinin yâd edilmesini vasiyet ederek:
Ö lü m h a k, m ira s h e lâ l
O ğul ş u kılıc ı al!
beytiyle kinini, köhneleşmeyen zafer duygularını, cündî-
liğini miras bırakıyor. Miras bırakılan bu kılıç Osman Ga-
zi'nin oğluna bıraktığı, aile mirası arasında pek kıymetli
mevkii olan eğri ve keskin Türk palasını hatıra getirmek­
le beraber, Türk'te intikam çenginin babadan oğula irsen
intikalini de göstermektedir. İşte Anadolu lisan ve vicda­
nını terennüm eden, bu şiir baştan başa -velev ki basit ol­
sun- hakikat ve güzellikleri ihtiva ediyor. Esasen onun en
büyük kıymeti de burada, sözden, kelime sanatından zi­
yade ruhî, vicdanî olan kısımlarındadır. Bir Türk köylü­
sünden öç ve elemlerimizin daha ince çizgilerini güfte ve
bestesiyle beklemek büyük haksızlıktır, bununla beraber
bu türkü yalnız tarihî ve ananevî vâkıaları anlatmıyor, ruh
hüviyetinde biraz rübabiyet de görülüyor.
M u r a t Çayı, M u r a t Çayı
parçasında ne güzel ve bize âşinâ bir hayal var... Murat vâ-
disinin -şahidi olduğu- ilk akıntısından daha yakın mazi­
lere kadar yalnız Türklüğün şuûn ve hâdiseleri itibariyle
değil; Türk’ün kahramanlık tarihinde, aşk hikâye ve ma­
sallarında da hakikaten mühim ve müstesna yeri vardır.
Murat vâdisi pek uzak mazilerin ninnilerini yaşattığı gibi
gelecek günlerin de zafer destanlarını çağıracaktır. Türk
köylüsü bunu bu kadar safcet ve samimiyetle takdis
ederken hayalen mübarek sancağının şeklini de resmedi­
Sayı 122
yor. Ona -biraz hayalî olmakla beraber, dileğine- mefkû-
resine devlet yıldızı konduruyor. İşte bu asker şarkısının
güftesindeki şiiriyet ve incelikler, bu... bunun bir de bes­
tesi var ki, Anadolu'nun bildiğimiz -yanık ve yayık- ezgisi­
ne hiç de benzemiyor, canlı ve imanlı bir beste, bir yiğit
havası çalıyor.
Balkan faciasından sonra:
“A h z a v a llı n e n e m v a ta n
S in e n y a r a la r la d o lu
Ey T ü rk g e n c i a r tık u y a n
B a k n e h â ld e A n a d o lu . ”
diye ağlayan ve inleyen Anadolu şahsiyet ve imanı kuv­
vetsizlerin bir facia telakkî ettiği bu harpte ümit ve iman­
la dolu duygularını merdâne bağırıyor ve kükrüyor...
Çû'Pa
E m in  li
COŞKUN
Tatbikat Mektebi Müdürü Muhterem İhsan Beye
Belediye Dairesinin önlerinde gezinir. Sivri başlı,
uzun boylu, çökük yanaklı, kurbağa bakışlı bir adam. On-
nik Ağa! En tuhafı yakalık, boyun bağı takar.
Bunun üzerine Ziraat Mühendisi Hüseyin Rana Bey
şu macerayı anlattı:
İyice hatırımdadır. 1319'da bir cuma günü Hünkâr-
suyu'nda gördümdü. Boynuna bir beyaz mendil atmış.
Galiba hicazkâr kürdiden gazel okuyordu. O vakit en
gözde kemanilerden olan T...'nun takımında hânendelik
ettiğini söylersem sesini, usûlünü sormazsınız değil mi?...
Sade, Onnik bağırdıkça pek bed bir vaziyet alırdı. Çene--
si, yanağına yapıştırdığı elin kuvvetiyle bir tarafa kaymış
gibi çarpılır. Üst dudağı burun istikametinde bozulur.
Meydana çıkmış seyrek ve kirli dişler üzerine mahud pa­
la bıyıklar sarkar. Hele fessiz olursa! Çünkü fevkalâde
sert saçları vardı. Alnına kadar üremişti. Öyle berberlerin
fırçasıyla, tarağıyla yola gelecek şey değil. Dostlar arasın­
da; şu süpürge otlarını hangi orakla biçmeli, ne cins tır­
mık kullanmalı ki şu baş vahşî bir tarla şeklinden kurtul­
sun? diye alay ederdik.
Sayı 122 TÜRK YURDU
Oof, cidden çirkinliğin muhalled bir nümûnesiydi:
Kuvvetli bir yumrukla ezilmiş gibi yassı, itik bir alın, kuv­
vetle öne çekilmiş gibi uzun, cüretli bir çene, derisinde­
ki elastikiyetin müsaadesi nispetinde büyük, kanbur bir
burun.
Geniş, deliksiz gölgeli ağaçlar altında bediî dakikalar
yaşamak için gelmiş müşterilerin hiddetine dokunan bu
çirkin surata ben de bakamazdım. Ve mutlak o perşem­
benin "Servet-i Fünûn"unu yüzüme siper ederek oturur­
dum, Fakat sizden saklayacak değilim â, sesini beğenir­
dim.
Hem şaşmaz mısınız, Darvin nazariyesine en inatçı
muarızlarını bile inandıracak mahiyette olan bu şempan­
ze yüzlü adam teveccüh, muhabbet kazanmıştı. Onu din­
lemek için, ta Ayastefanos'tan kalkıp Hünkârsuyu'na ge­
len aile hanımları bilirim! Onnik başlamaz mı, kalın ağaç
gövdelerine yaslı kafeslerin arkasında süzülenler, nida
edatları kullananlar, lavantalı mendillerine yaş silenleri...
Erkeklerden de ona ceviz içi gönderenler mi istersiniz,
dondurma ikram edenler mi?
Hâsılı Sarıyer mesireleri bu suratsız hanende sayesin­
de epey müşteri çekerdi, doğrusu. Onnik'in şöhreti de
oradan başlar.
Artık Makriköy, Kurbağalıdere meraklıları, Tak-
sim'deki Antalipos müdavimleri Onnik'e medihler bah­
şişler yağdırdılar. Nihayet donanma geceleri vükelâ ko­
naklarına kadar da çağırıldı. Ben, o devirde, mektebini
henüz bitirmiş, kükürtlü bağlardan, tezekli çiftliklerden
ziyade, çayır buluşmalarından, sandal sefalarından hazze­
der bir gencim! Ee, keseme damlayan biraz kırıntı da var.
Gide gele Onnik'le selâm ahbaplığı peyda ettim!
Onnik, bizde çok görüldüğü gibi hüdayî-nabit bir sa­
natkârdı. Şüphesiz, ruhunda bir sanat lerzesi mevcuttu.
Eakat hissini, zekâsını inceltecek terbiyeden tahsilden
mahrum olmuş. Nezaket, şıklık sathî bir salça kalmıştı.
Onun için altın köstek, elmas iğne filân edinince herke­
sin âşinalığına cevap vermemeye başladı. Nüfûzlu paşala­
rın yaver mahdumlarından başka hemen kimseye aldır­
maz oldu!
Yine bir hafta Kurbağalıdere'de okuyordu. Sesinde
gayet hafif bir pürüz hissettim. Sonra öğrendim ki rakıya
dadanmış; gece gündüz birkaç yüz dirhem çekmeden
255
okuyamaz olmuş. Bu haber bence Onnik'i istikbâlde bek­
leyen tehlikelerin ilk arızalan gibidir.
Hakikatte, o yazdan beri, iki sene geçti geçmedi, 322
sıraları, Onnik galiz, bir testere kadar pürtüklü sesiyle
dinleyenler üzerinde bir karga tesiri yapmaya başladı. İç­
ki, uykusuzluk, evlilik bu hanendenin hançeresini de su­
ratına döndürmüştü. Nerde o eski berrak, ihtizazlı akis­
ler, ruhu coşkunlukla gıdıklayan nağmeler! Önceleri, dut
yemiş bülbül diye hatır için dinleyenler bulunduysa da,
gitgide bu hanende halkın gözünden düştü.
Halk o kadar tuhaftır ki!... Birşey, bir adam hoşuna
gitmedi mi, onu hemen belli ediyor. Artistlerin, şairlerin
sukûtunu yüzlerine gayet katı çarpan hep halk değil mi­
dir?
Her muvaffakiyetsizliği dibine çeken hezimet, On­
nik'in de nasibini esirgemedi. Esasen çok sünepeleş-
mişti. Köstek, iğne gittikten başka buruşuk ceketinin her
karışında da rakı, zeytinyağı lekeleri iğrenç bir dereceye
vardıydı. Âdeta meze artığı kokardı. İçki takımı taşıyan
bir masa örtüsü gibi kokardı. Herkes yüz çevirdi. Nihayet
umûmî bir şikâyet üzerine Onnik, bir cuma akşamı, son
paçavra gazelini okuduktan sonra, bunca zamandır, hük­
mü altında tuttuğu terennüm âlemine, ağlayarak veda et­
ti.
İşittim ki pek sefalet çekmiş. Zaferinin İaşesini bir
kaç vakit de Galata'daki baloz çirkabları üzerinde yüzdür­
müş. O esnada karısı ölmüş, çocukları bir iki ahbap delâ­
letiyle yetimhaneye kayd ettirilmiş. Onu da bu mezbele­
den kurtarmışlar. Vilâyet vilâyet, tabiî artık zafer-âvende
değil, bir lokma ekmek peşinde gezmiş! Kim bilir kahve
peykelerinde mi, han köşelerinde mi sürünürdü!
328 Haziran 22, ben Montpelier'den dönmüştüm.
Bir sabah "..." iskelesinde buna müvezzi kıyafetinde rast
geldim. Temin ederim, yüreğim parçalandı! Koltuğunda,
eski bir mukavva cilbend, sırtında, mübalağasız altı sene
evvelki ceket, boynunda kararmış, kararmış bir lâstik ya­
ka, ayağında bir ayakkabı ki içinden çorapsız baş parma­
ğı gözüküyor.
O günkü gazetelerimi almış olduğum hâlde hepsin­
den birer tane daha istedim, Simâm hayli değiştiği için
beni tanıyamamıştı. Hatırını sordum. Şaşırdı. Elimi öpe­
cek gibi eğildi. O zaman iskarpinlerimin tozları üstüne,
onun iki yaşı damladı.
256 TÜRK YURDU
Hayatı mütelewin bir ummana benzetirler, ne doğ­
rudur! Fırtınaları durgun zamanlarından fazla bir um­
man, Ne dersiniz, bu kahırlanmış, zehirlenmiş hayatta,
yeni sanatıyla beraber, inanılmayacak bir inkılâp zuhur
edivermişti. Bu eski ayyaş, rakısını bırakmıştı. Pek ayda
yılda bir içerse ancak! O da üç dört kadeh! Eli birkaç pa­
ra tuttu, bir çamaşırcı kadınla evlendi.
Evvelki pazar, "P...” bahçesinde oturuyorum. Bu da
karısıyla birlikte, bir masa işgal ediyordu. Tıknaz karınlı
küçük sürahide çalkanan beyaz mayiden sık sık içiyordu.
Bahçede hatırı sayılır bir kalabalık vardı.
Tümsekçe köşkte oturan çalgıcılar hava aralarında
bu içkili kalabalığa bakıyorlardı. Temmuz güneşinin ce­
henneminden bu serin, ahenkli bahçeye barınmış müş­
teriler, beğendikleri hânendeler şerefine kadeh kaldırıp
onları alkışlıyordu.
Ee, takım rabıtasız değildi! Hele kemençe!,.. Allah
için ruhlu bir yaydı. Ben bizim yeknesak musikiyi dinle­
mek itiyadını çoktan kaybettiğim hâlde o genç sazende­
nin fihrist taksimine bayıldım. Bütün geçmiş günlerim,
ilk heves zamanlarım uyanıverdi. Bu ara, beni buraya sü­
rükleyen arkadaşım sâbık mebusla Adana pamuk ziraati
hakkında konuşuyorduk. Birdenbire tabiri mazur görün,
bir anırma feveran etti! Bütün iskemleler çatırdadı. Me­
raktan herkes ayağa kalkmıştı. Ne görelim? Onnik coş­
muş! Zahar (zahir) eski sanat ve zafer hatıraları, alkolün
kudreti sayesinde mübalağasız nispetler alarak bu muva­
zenesiz beyinde bocalanmış! O tazyik altında Onnik etra­
fını, sanatını falân unutmuş.
Dirsekleri mermerde, yanakları avuçlarında, diz ka­
pakları karnının çukurunda, bağırıyor, yırtmıyor, şiddetli
bir sancının burkuntusundan kurtulmak ister gibi ıkını­
yor. Karısı ayakta; onu susturmak için bir kolunu sarsı­
yor, bir ağzını kapamaya uğraşıyor. Fakat gözleri kapalı
Onnik mümkün değil kendini tutamıyordu, hâlinde çok­
tandır tutulmaya çalışılmış, fakat nihayet taşmış bir gale­
yan vardı.
Garsonlar, taksimi bozan, ahaliyi taciz eden bu sar­
hoşu çekiştire çekiştire kaldırdılar.
Zavallı Onnik kolunu silkiyor, dürüşt muhacimlerin
elinden kurtulmak istiyordu. "Paramla değil mi?... Keyfet­
meye geldik. Coştum. Ben de hânendeyim. Silsilene söğ-
medik â!" diyordu. Bırakırlar mı hiç? İstakoz kenedi gibi
Sayı 122
yapışmışlardı. "Sen onuncu defadır böyle yapıyorsun!"
diye -kapının dışına atıverdiler.
Olgun bir domates kadar kızarmış kadın, şemsiyesi­
ni o garsonlardan birinin kıvırcık tuvaletli başına indirdi.
Ve hiçbir tarafına bakmaksızın kocasının arkası sıra çıktı.
Bilmem borçlarım ödemiş iniydiler!
Herkes gülmekten kırılıyordu. Fakat ben, hayatının
hemen her safhasını bildiğim bu bedbahta öyle acıdım
ki!.
Şişli: 11 Temmuz 1332
Ruşen Eşref
TâLİM m TEİBİVE
TERBHE-İ BEDİİYE
2
Bahsin istihdaf ettiği gayeyi tenvir için mesâili tefrik
ve burada mevzu-ı tetkik olacak nokta-i nazarı tecrid et­
meliyiz. Terbiye-i bediiye meslekî ve umûmî olmak üze­
re ikiye inkısam edebilir, Sınaât-ı nefisenin herhangi bir
şubesine namzet yetiştirmeye matuf olan birinci kısım
terbiyeden ziyade becliiyât meselesidir.
Bediiyât meselesinde ısrar saded haricinde ise de bir
an için ilk makalede ihtiyac-ı bediînin mebde ve menbaı
mahkındaki izahata avdetle küçük bir istirdaci yapaca­
ğım: Filozof Rıza Tevfik Bey sezâ-yı şükrân bir eser-i him­
met ve fazilet olan Kamus-ı Felsefe’sinde sanat kelimesi
dolayısıyla "Mebde-i sanat korku hissi mi olmuştur? İn­
şamı ibtidâyı tasvîr-i hayvanata sevk eden heyecan, tehli­
ke mülahazasıyla muhafaza-i nefs endişesinden mi doğ­
muştur? Yoksa tahsil-i zevk arzusundan veyahut ihtiyaç­
tan mı doğmuştur?" suallerini irad ediyorlar. Ve cevap
olarak "Gariptir ki bu ciheti henüz lâyıkıyla tetebbu
eden olmamıştır" dedikten sonra “Esthetipue” kelime­
sinde bazı mülâhazat-ı hususiye beyan ettiklerini ilâve ey­
liyorlar, Kamuslarının diğer iczâsı intişâr etmediği için o
hususu mülâhazattan istifadeye imkân yoksa da bu cihe­
tin henüz lâyıkıyla tetebbu edilmemiş olduğu hakkmda-
ki ifade acul ve biraz sathî bir hükme benziyor. Çünkü
geçen makalemde bahsettiğim Öbeninghaus’m mhiyâ-
tında buna dair epıce mufassal ve müdellil izahat var, Ke-
zalik Ribo’nun Psychologie des sentiments’i ile Sergi’nin
Sayı 122 TÜRK YURDU
Psychologie physiologique’inde ve Braille’ın du Beau is­
mindeki kitabında bu babda hayli tetkikat mevcut. Bu
izahat ve tetebbuatm kıymet ve ehemmiyeti hakkında
hüküm vermek benim had ve salâhiyetimin fevkinde ise
de birçok fıkarât ve letâife bile yer ayırabilen Kamus-ı Fel-
sefe'de bunların da hiç olmazsa işaret edilmesi lâzım de­
ğil miydi? Maksadım kendilerine tariz ile küstahlık ve üs-
tad nâ-şinaslık etmek değildir. Fakat bir gazete makalesi
için kabil-i af olan ihmallerin bir Kamus-ı Felsefe’de ihti­
yar edilmemesi lâzım gelceğini hatırlatmak isterim. Ev­
velce vâki bir tenkide cevaben söyledikleri veçhile "pek
meşgul ve bazen sebze pazarlığına mecbur" olmaları
kendilerini üstad ve kitaplarını bir meş'al-i irşad tanıyan
gençlik huzurunda kabil-i telâkki bir hak ve bir mazeret
midir? Sevgili şair ve filozoftan istirham-ı af ederek sade­
de rücu edelim.
Bizi işgal edecek bahis terbiye-i bediiyenin mesleği
olan ciheti değil, umûmî ve her ferde şamil olmak lâzım
gelen kısmıdır. Bundaki gaye, hayata intibakı, adaptati-
onu mükemmelen temin etmek, ferdi incelmiş ve yük­
selmiş melekâtıyla kendisi ve muhiti için daha müfid bir
hâle getirmektir, suretinde hülâsa edebilir.
Terbiye-i bediiye, ihsasât ve hissiyâtın müfekkire ve
muhayyilenin inkişaf ve ittisanı mucip olduğu, hayatın
tekmil teferruatında intizam, keşf ve ibdâı tevlîd ettiği
için kıymet-ı ferdiye ve içtimaiyeyi artıran en mühim avâ-
mildendir.
Mütefekkirinden biri diyor ki: "Sanatın terbiyevî kıy­
meti, inkişâf-ı zekâya, itilâ-yı maneviyete hizmeti itiraz
götürmez bir hakikattir. Daima güzel şeylerin manzarası
garaz ve âdiyet, gılzet ve şeâmet fikirleri değil doğru, saf
ve munsaf fikirler uyandırır."
Filhakika terbiye-i bediiyyenin ahlâk için temiz ve ka­
vi bir zaman olduğu hakkında pek çok kanaatler var. Ni­
tekim şair Sebiller insanın ahlâkî mükemmeliyetini terbi-_
ye-i ahlâkiyeye değil, terbiye-i bediiyeye istinad ettirir ve
sanatkâr için: "Ahlâkî ve hissi gayeyi kendisinde cem
eden ve eserlerinde güzelliğe ve iyiliğe bir vucut ve bir
ruh veren bir enmûzec-i beşerdir" dermiş.
"İyi" ve "güzel" fikirleri öteden beri bazı filozoflarca
memzûcen mütalâa edilmiştir. Eski Yunanlılar "İyi" keli­
mesiyle "güzel" kelimesini aynı fikri ifade için kullanırlar­
mış. Hatta Eflâtun: "Bir haksızlığı irtikab etmektense ona
257
düçar olmak daha güzeldir." dermiş. Son zamanlar er-
bâb-ı tefekküründen bazısı da bu mezci ihtiyâr ederek fa­
zileti "ahlâkî bir güzellik" addediyorlar. Meselâ Herbert
de hak ve vazifenin ilmi olan ahlâkı, bediiyâta idhal edi­
yor, Fakat bir çok iyi şeylerde güzellik bulunmak m uhte­
mel ise de, her güzel şeyde iyilik taharrisi doğru olmadı­
ğından “Ahlâk” ile “Bediiyât”ı herhâlde ayrı ayrı şeyler te­
lakki etmek lâzım geliyor. Ancak her ikisi de kendi nok-
ta-i nazarından “ahenk ve mükemmeliyeti” kasdettikle-
rinden sanatın, bediiyetin birçok hususâtta ahlâk için bir
zaman teşkil edebileceğini kabul etmek mutedil ve mu­
vafık olur, zannederim.
Terbiye-i bediiyenin ruha verdiği itilâ ve incilâdan te-
vellüd eden amelî ve tatbikî netâyic ehemmiyetini daha
sarih bir şekilde meydana koyar.
Birşeyi yapmak ile iyi yapmak arasında ne kadar fark
varsa, alelıtlâk terbiye tesiri ile bediî terbiye tesiri arasın­
da da o kadar fark vardır.
En basit birkaç misal alalım: Zevki terbiye edilmemiş,
bediilikten nasipsiz kalmış bir tacir tasavvur ediniz. Emti­
asını bir yığın hâlinde bulundurmaktan incinmiyor, dik­
kat ve rağbeti mucip alacak sûrette tertip ve teşhir etme­
yi bilmiyor. Birçok masraf ihtiyar ederek vücuda getirdi­
ği ilânlar kıymet-i bediiyeden mahrum bulunduğu için
mündericât itibariyle müfid ve kârlı olsa bile muhafaza
edilmeye lâyık görülmüyor. Muamelât ve harekâtı kaba
ve zarafetsiz bulunmasından dolayı hüsn-i niyetine rağ­
men incizâb ve telkin gibi muvaffakiyet için esas olan ha­
vassa yabancı bulunuyor. Bu tacirin mesaîsindeki istifa­
desi hâiz-i zevk ve zarafet olan diğer birine nispetle elbet­
te az olur.
Ruhiyâtın sanayi ve ticarete tatbikî bahsinde ilânların
psikolojisi vâsi bir mevki işgal eder.
Bilhassa Amerika'da hangi nevi ticaret ilânlarının câ-
lib-i dikkat ve menfaat olduğu hakkında tetkikler, istatis­
tikler yapılmış, hatta bu hususta yüzlerce kitap neşrolun­
muş. Bizler için mucib-i hayret olan bu kabil meşguliyet­
lerden bahsimizi tenvîr ve tebyîn edecek cihetler bulabi­
liriz,
Amerikalı psikolog Starch ilânsız ticaret yapılamaya­
cağını ve en çok ilân yapanın en ziyade kazandığını tah­
kik etmiş. Amerika'da en çok ilân yapan Hart isminde bir
ticarethane ilân için senevî seksen beş bin dolar mikta-
258 TÜRK YURDU
nnda bir meblağ sarf ettiği hâlde bütün kazancına naza­
ran ilân için ancak yüzde üç nispetinde bir fedakârlıkta
bulunuyormuş. Hâlbuki ona nispetle daha az ilân yapan
ve bu hususta senevi yirmi dört bin dolar ihtiyar eden
Benjamen ismindeki ticarethane ise kârının yüzde yedi­
si nispetinde ilân masrafı feda etmeye mecbur oluyor­
muş, Rakamlara istinat eden bu netâyic, erbabını düşün­
meye şevketmiş, ilânların kemmiyeti kadar ve hatta on­
dan daha ziyade keyfiyetinin müessir olduğu anlaşılması
üzerine bu babdaki şerâit-i ruhiyeyi tetkik etmişler ve bu
şerâit meyanında kıymet-i bediiyenin dikkat ve rağbeti
celb hususunda pek ziyade müessir olduğunu bulmuş­
lar.
Uzak yerlerin tetkikatından istimdada pek de lüzum
yoktur. Basit bir istidlâl ile bunu biz de görebiliriz. Mede­
nî memleketlerdeki ilânların ekseri bakılmakla doyul­
maz. Öyle ilân varaka ve levhaları bulunur ki kendilerini
evlere tezyinat sûretinde kabul ettirirler. Avrupa şehirle­
rinin garlarında, ötellerinde, kahvehanelerinde, resmî ve
umûmî binalarında duvar tezyinatı alelekser fabrikaların,
ticarethanelerin nefis tablolar hâlindeki ilânları değil mi­
dir?
Şu misal de gösteriyor ki zevk-i selîm her hususta
pek mühim esbâb-ı muvaffakiyettendir, Amerikalıların -ki
maddî ve amelî olmakla tanılmışlar ve Avrupa'nın, bilhas­
sa Fransa'nın bize meşk-i taklîd olan edebî terbiyesine ta­
mamen zıt bir tarz-ı terbiye ittihaz eylemişlerdir- zevk-i
selîme ve terbiye-i bediiyeye ayırdıkları mevki ve bunun
hayatları üzerinde yaptığı tesir şâyân-ı ibrettir.
En âdi faaliyetlerimizde bile zevk-i selîmin, hiss-i be­
diînin tesiri var. Güzel kelimelerle ifade edilmiş yahut za­
rif bir şekilde yazılmış bir maksat, böyle olmayana nispet­
le cây-ı kabul ve tervîc bulmak talihine daha ziyade maz-
hardır.
Aynı kıymet ve şerâitteki iki metadan birinin zarafeti
tâlibin tercihi için elbette tereddüt vermez, İşe yarar ve
sağlam eşya imal eden öyle hırfetkârlarımız vardı ki zevk
ve muhayyilelerinin noksanî-i terbiyesi yüzünden seme-
re-i sa’yleri zamana göre kaba geldi ve ıslâh ve ibdâ husu­
sundaki kabiliyetsizliklerinden dolayı onlar da mahvolup
gitti.
Zevk-i selîm taammüm etmiş, her ferdin hiss-i bedi­
îsi az çok uyandırılmış olsaydı evlerimiz bu kadar çirkin,
sokaklarımız, mahallelerimiz böyle kasvetli, şehirlerimiz
Sayı 122
tabiatın güzelliğiyle müsabaka-i makûsede bulunuyor­
muş gibi bu derece cazibesiz kalmazdı. Refah ve servet
zevk-i bediiyeti tezyîd edebilen esbabdan olsa bile her
hâlde biri diğerinin lâzım ve mülâzımı değildir. Çünkü
asırlardan beri hazineler eriten İstanbul böyle perişan
bulunmamak lâzımdı.
İçinde mebzul servetler istihlâk edilen öyle konaklar
ve evler görürüz ki kıymetdar ve zengin eşyasında, bütün
müreffeh vesâitinde iğreti giyinmiş insanlar gibi çolpa bir
vaziyet, sizi saran hava-yı muhitinde daima bir şemme-i
gılzet vardır.
Bugünün küçük mekteplileri, dükkânının önünde
çorapsız oturan yahut mahalle kahvesine entarisinden
dizliğinin paçası sarkarak giden pederlere benzememeli-
dir. Bilhassa küçük kızların istikbâlde mesut ocaklar kur­
maya namzet olan bu yavruların bediî terbiyeden almala­
rı lâzım gelen nasip umûmî hayat için ne kadar müessir­
dir? Zevki terbiye görmüş bir kadının muntazam ve şirin
evi ailenin bir zaman-ı saadeti değil midir?
Emsâl ve delâil ile bahsi uzatmayı pek müfîd bulmu­
yorum. Bu teferruat öyle meselelerdendir ki birkaçı teş­
rih edilince kari için derhal tevsî ve ikmali kolaydır.
Terbiye-i bediiyenin gaye ve lüzumu bu sûretle tav­
zih edince nöbet tetkik-i vesâite gelir ki üçüncü makale
bununla iştigal edecektir.
İb ra h im A la a d d in
DİLİMİZ
NAZMIN AHENGİ (RYTHME)
Son zamanların edebî cereyanları arasında yeni bir
kanaat baş gösterdi. Bu yeni kanaat sahipleri "şiir ritim­
dir" diyorlar ve bu sûretle bir meslek icadına çalışıyorlar.
Fakat garp edebiyatını tetkik etmek istedikleri zaman,
gözlerini hemen hemen münhasıran Fransa'ya çeviren
gençlerimiz, pekâlâ bilirler ki, bu yeni sanılan kanaat ora­
da evvelce bazı zihinlerde yer tutmuş, sonraları unutul­
muştur. Bilhassa, "Leconte de Lisle"in açtığı çığırda "He-
redia" gibi hakikaten üstad şairler yetişince "Şiir ritim­
dir." zannı kendinden evvelki fikirlerle çarpışmaya başla­
dı. O zaman ortaya, heykeltraşlığın âbideleri gibi "şeklî"
(plastique) şiirler çıktı. Fransız "irfan" (culture)’ı daha zi­
yade "mantıkçı" olduğu için bu eserler, edebiyat âmme-
Sayı 122 TÜRK YURDU
sinde, itiraf ederim ki, yeni bir zevkin tahassülüne sebep
oldu, Ancak, Fransız ruhunun bütün bunlara muvânese-
tine yani hırfetten sanata kadar her şeyi "badesi" (intuiti-
on)’likte değil, mantikîlikte aramasına rağmen "§iir-ri-
tim" kanaati pek çok muammer olamadı. Bilhassa Belçi­
ka'da yetişen şairler, -biraz da Alman sembolizminden ir-
şad alarak- şiiri ruhun derin ve müphem hülyalarında
aramaya başladılar. İşte artık, yirmi seneyi geçmiş bir za­
mandır ki, şeklî nazımlar, Fransız âmmesinin hoşuna git­
miyor. Bugün, daha ziyade tahlilî parçalardan zevk alını­
yor.
Demek oluyor ki, "Şiir ritimdir." fikri "orijinal" bir
meslek doğurmakla kurulan iddiacıları tarafından ibdâ
edilmiş birşey değildir. Bilâkis, "evvel zaman içinde"
Fransa'da moda olmuş ve sonra bir telâkkî hatası olduğu
anlaşılarak tarihin bir köşesine katlanıp konulmuş eski
metalardandır.
Maamafih, sakın fikrim yanlış anlaşılmasın. Ben şiir­
de "derunî ahenk" (rythme) yoktur, demiyorum. Vardır;
fakat "netice"dir. Hâlbuki "Şiir ritimdir" diyenler, şiirde
ritim, "gaye"dir, demek istiyorlar. Ve işte hata, buradan
çıkıyor. Yoksa, ben de tasdik ederim ki, şiirde ritim mün­
demiçtir. O olmayınca, yazılan manzumenin ahengi, ya
akordsuz bir sazın çıkaracağı sadâlara veyahut "manga
kolunda" yürüyen bir tabur askerin muntazam, muttarit
ayak patırtısına benzer.
Bir arkadaş.
Köpektir zevk alan sayyâd-ı bî-insâfa hizmetten.
manzumesi için, "flamalı şiir" diyor.
Bana kalsa, bu iddia, eğer "Şiirde ritim neticedir."
tarzında söylenseydi, şüphesiz hem doğru hareket edil­
miş olur, hem de birtakım dedikodulara bâis olmayarak
yirminci asırda, şiirde "şeklîlik" yapmamış olurduk ki, o
bir tehlikedir.
Bugünkü değil, her zamanki şiirde ritim vardır. Fa­
kat, "gaye" değil, "netice"dir. Bunun böyle olduğunu,
pek canlı misallerle ispat edebilirim. Ta, 1100 tarihlerinin
ibtidâsında yaşayan Nedim, bittabi ritmin ne olduğunu
bilmiyordu. Lâkin biz bugün, onun ölmez eserlerini tet­
kik ediyoruz; nazmın bu füsunkâr ahengini buluyoruz.
Bakınız, işte birkaç gazelinden birkaç parça:
259
Ol büt-i tersâ sana mey nû§ eder misin demiş
El aman ey dil ne müşkil-ter suâl olmuş sana
Sen ne câmın mestisin, âyâ kimin bayramsın
Kendin aldırdın gönül, nöldun ne hâl olmuş sana
Leblerin mecruh olur dendân-ı sîn-i bûseden
La'lin öptürmek bu hâletle muhâl olmuş sana
İşte diğeri:
Sabâ ki dest ura ol zülfe müşkinâb kokar
Açarsa ukde-i pîrâhenin gülâb kokar
Ne berk-i güldür o leb çiğnesem şeker sanırım
Ne göncedir o dehen koklasam şerâb kokar
Aceh ne bezmde bu şeb-zinde-dâr sohbet idin
Lienüz nergis-i mestinde bûy-ı hâb kokar
Nedim'in muasırlarından ve hayalen bazı ona yakla­
şan şairlerden Enderûnî Sami Beyin de divanında ritmi
ayânâ göze çarpan parçalar var:
Zülf-i siyahı gerden-i billûra sarılmış
Bir perdedir ol âyine-i nura sarılmış
Mir’ât-ı binakûs kenâr hatt-ı nüde
Sansubh-ı hafâdırşeb dîcûra sarılmış
Gam merhemi kim rübze-i elmasla meshûk
Liâl-i siyahı gâriz hurşid-i ziyâda
Pervane gibi şem'a-i kâfûra sarılmış
Sami o meh ettikte nigâh gazab âlûd
İşte bunlar iddiamı iyiden iyiye ispat ediyor. Ne ha­
cet? Muallim Naci'nin bundan otuz sene evvelki şöhreti­
ne bâdi olan, yalnız klâsik edebiyatının temâdisine çalış­
ması değil, belki yazdığı eserlerde ritmin mevcut oluşu­
dur. Ona, Kâzım Paşa gibi, Avni Bey gibi ve bilhassa Her-
sekli Arif Hikmet gibi eski edebiyatın mühim uzuvlarınca
verilen kıymet, muhakkak, en ziyade Naci’nin nazmında
görülen şâyân-ı dikkat "derunî ahenk"ten mütehassıldır.
Edebiyat-ı Cedide şairlerinden Siret Beyin "Leyâl-i
Girizân"ında,
Ah o gözler ki
Şehper-i mâh-ıgirizân sürünen bir yoldan
diye başlayan parçası da, yukarıda gösterdiğim misaller
gibi, hususî bir musikiye mâliktir.
Sonra bundan beş altı sene evvel, tekellüm lisanını
tahrir lisanına yaklaştırmak için çalışan ve tekellüm lisa­
260 TÜRK YURDU Sayı 122

nıyla pekâlâ manzumeler yazılabileceğini anlatan genç­ Böyle olmayıp da, aruz gibi bir veznin iânetine sığı­
lerden Ali Canib Beyin, narak, meselâ:

Kırsın onun da kalbini bir hasta ihtiras, Gel ey mahbûbe Çin'den

Etsin zavallı ruhu yalan aşka bir temas.
Hırçınlık istesin şehevî gözler ağlasın;
Ah ağlasın. O gözleri hicran uyutmasın.
Öksüz şebâbın üstüne âzerde bir âyin
Parmaklarıyla İncili bir akşam işlesin.
şiiriyle,
Aşkın ben inledim en uzun, en hazinini
Git ah uzatma, ellerin aldatmasın beni;
Kalbimde istemem yine bir ukde kalmasın;
Git, mavi gözlerindeki rüyaya dalmasın.
Kamış bir gûşun içinden
tarzında satırlar vücuda getirirsek Acemlerin,
Tabi pür-âvâze-i bâtın tehî!
hezeline mâ-sadak oluruz. Asıl hüner, Türklerin "millî
vezni" olan "hece vezni" nin bugün şikâyet ettiğimiz
ittirâdım gidermek ve konuştuğumuz lisanla "edebiyat-ı
âmme"sinin zevkini tatmin edecek musikili bir şiir yarat­
maktır.
10 Teşrinievvel 1332

Nüzhet Haşim
diye devam eden "Git!" manzumesinde de, hem yeni bir
lisan, hem de aruzun kulakları yırtan ahengini yok ede­
cek, yutacak kadar kudretli bir "ritim" var.
YENİ ESERLER
Zaten Ali Canib, daha bundan birkaç sene evvel, Fik­
ret Bey merhumun şiirlerini tetkik ederken, onlardaki "Dicle Önünde".- Karilerimize müjde: Eşsiz millî
"hendesî"likten şikâyet eder ve arkadaşlarına "şiir, akmı­ şairimiz Mehmed Emin Bey, "Millî Destan"ın bir nağme­

yor, hareket etmiyor, yaşamıyor." derdi. Ve daha o za­ sini daha yazıp bitirdi ve bastırdı: "Dicle Önünde" çıktı.
man, "şiirde derunî bir ahengin lüzumuna" kaildi. "Ey Türk Uyan!", bütün Türkleri sarsıp uyandırıyordu.
"Tan Sesleri"nde Turan'ı kurtarmaya koşan Türk eriyle,
Filhakika, aruzun kendine mahsus o kadar âşikâr bir
ocağında kalıp ona giyecekler yetiştiren kadının şarkıları­
ahengi var ki, onu kim dinlese bir "şarkı" okunuyor sanır.
nı okuyorduk. "Ordunun Destanı" garbın iki en büyük
Onun, her "mefûlü failât"ım bir kalıptır ki, şairlerimiz,
devletinin ordularım bozup donanmalarını batıran "Ça­
kelimeleri bu kalıplara ölçüp biçerek yerleştiriyorlar. Kim
nakkale kahramanlarının" yiğitliklerini anlatıyordu. "Dic­
bilir, belki nazmımızın düçar olduğu bu tazyik, bir aksü-
le Önünde" mağrur büyük Britanya'nın bir kolordusunu
lamel yaparak "derunî aheng"e lüzumundan fazla, edebî
esir edip Bağdad'ı kurtaran "Kahraman Irak Ordusunu"
bir meslek şeklini verdi.
alkışlıyor:
Hülâsa, şiirde ritm vardır; fakat, bu bir neticedir. Şiir,
Bunu ıssız yedi çöl birbirine naki etsin;
yalnız ritim değildir. Nitekim bence şiir, yalnız ne histir,
Türkü olsun, halhallı kızlar onu çağırsın.
ne de hayaldir. Şiir, "muaddal" (complexe) bir mahsûl­
Bunu âşık çobanlar kavallarda titretsin;
dür. Onda bunların hepsi olmalıdır. Şair, her şeyden ev­
Destan olsun, alevli ocaklarda haykırsın.
vel vicdanını satır hâline ifrağı gaye ittihaz edecektir.
Nurlar yağsın, göklerden bu mukaddes yerlere;
Eğer onda, bediî bir zekâ varsa "ritim" de doğurur, "ha­
Saygılarla anılsın bu imanlı nesiller;
yal" de yaratır.
t Selâmlansın her yerde şanlı Kûtü'l-ammare;
Yok, buna rağmen "Şiir ritimdir." diyerek bir meslek
Ölmezlere karışsın o kahraman hülyalar."
vücuda getirmek istenince, yalnız "plâstik" manzumeler
"Ordunun Destanı" çıktığında millî şairimizin "Millî
meydan alır ki, Fransa'da olduğu gibi, bizde de pek az za­
Destanı" ikmal edeceğine eminiz, demiştik. Yanılmamı­
man sonra iflâsı derkârdır.
Sayı 122 TÜRK YURDU
şız. Pek yakında millî şairin bir bediasının daha intişarını
tebşir ederek sevineceğiz ve karilerimizi sevindireceğiz
5,
Edebiyat-ı U m ûm iye M ecm uası.- Tanınmış mu­
harrirlerimizden Celâl Nuri ve İsmail Hami beyler tarafın­
dan "Gurre-i Muharrem 1335"te tesis olunan bu mecmu­
anın ilk nüshası 22 Teşrinievvel 1332'de intişar etti. He-
yet-i kalemiyesinde görülen isimlerden mecmuanın pek
eklektik olacağı anlaşılıyor. Mütalâat irâdını birkaç nüsha­
sının intişarına talîk ederek şimdiden refikimize uzun
ömür ve muvaffakiyetli hayat temennî eylemekteyiz.
Y Fabrika binaları, kerestesi bol arazide ziyadar ve
TÜRKLÜK ŞUUNU
Meclis-i Umûmî nin A çılm ası.-1331 senesi 29 Şu­
batla Kanun-i Esasî'ye tevfikan bâ-irade-i seniye tatil edil­
miş olan Meclis-i Ayân ve Mebusan, bir Teşrînisânîye mü­
sadif salı günü, sevgili hakanımız hazretlerinin bir nutk-ı
şahaneleriyle açıldı. Avdet-i hümâyunu müteâkip Meclis-i
Mebusan Hüseyin Cahid Beyefendinin, Meclis-i Ayân ise
reis Rıfat Beyefendi'nin riyasetleri altında içtima ederek
müzakerelerine başladılar.
Yeni Bir İmalâthane.- İzmit sancağında Adapazarı
civarında hayli müddetten beri inşa ve ikmaliyle uğraşı­
lan mühim bir imalâthane 28 Teşrinievvel tarihinde baş
kumandan vekili paşa hazretlerinin ve sair mühim bir
çok zevatın huzuaında merasim-i mahsusa ile küşad olu­
narak işe başlamıştır.
İmalâthane başmühendisine verilen beşinci rütbe­
den Mecidî nişanı ile diğer mühendislere verilen sanayi
madalyaları Enver Paşa Hazretleri tarafından bizzat ken­
dilerine tevzi olunmuştur. İmalâthane hakkında mücmel
bir fikir verebilmek için "Tanin" refikimizden şu satırları
aynen alıyoruz:
"Aldığımız tafsilâta göre yeni fabrikanın tahrik maki­
neleri 400 beygir kuvvetindedir. Bundan başka nehir su­
yunu tasfiye edip içilecek bir hale getirmek için ayrı ma­
kineler vardır. Bu makineler Anadolu'ya ilk defa olarak
Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf
261
giriyor. Fabrikadaki tertibat ancak kendi ihtiyacına kifa­
yet edecek derecede ise de civar kışlalarla hastahaneler
de bundan müstefîd olabileceklerdir. Şimdiki hâlde fab­
rikada dört yüz amele çalışıyor. Aynı tertibât dairesinde
hem gündüz, hem de gece çalışılacak olursa sekiz yüz
amele işgal edilebilecektir.
İleride fabrika tevsî edilecek ve kereste işlerinden
başka her türlü ev eşyası, ziraat makineleri, değirmen alâ-
tı, tulumbalar ve sair ufak tefek makineler yapmak müm­
kün olacaktır. Bu takdirde 1200 kadar amele istihdam
olunabilecektir. Amelî sûrette sanat öğrenmeleri için fab­
rikaya dârüleytamlara mensup elli kadar çocuk verilmiş­
tir.
muntazam bir sûrette yapılmıştır. Ebniyenin kain bulun­
duğu arazi müessesenin her tarafa doğru tevessüüne
müsaittir. Şimdilik amele asker olarak çalışmaktadır.
Harpten sonra civarda aileleriyle ikamet edebilmeleri
için sağlık için uygun amele evleri yapılacaktır. İnşaata bir
yıl evvel başlanmış ve Almanya'dan gelen makineler dört
aydan ibaret kısa bir zamanda yerleştirilmiştir."
Memleketimiz için çok lüzumlu olan bu müessese­
nin müteşebbislerini tebrik ederek devamlı muvaffaki­
yetler arzu eder ve emsalinin çoğalmasını da Tanrı’dan
dileriz.
Biga’da Z iraat ve Sanayi Sergisi.- Kale-i Sultaniye
livasında hâsıl olan ziraî ve sınaî mahsûlâta dair bir sergi
açılacağı bundan bir iki ay mukaddem neşrolunan gün­
delik refiklerimizde bir iki defa bahs olunmuş idi. İşte
mezkûr sergi Ağustos'un yirmi beşine müsadif perşembe
günü merasim-i mahsusa ile kürşad edilmiştir. 29 Ağus­
tos tarihli Kale-i Sultaniye refikimizden okuduğumuza
göre serginin küşadı merasimine bütün Biga ve civarı fev­
kalâde şevk ve istekle iştirak etmiş ve herkes sergiyi ziya­
rete şâyân-ı memnuniyet bir tehâlük göstermiştir. Sergi
hububât, sanâyi-i milliye, meyve ve sebze, mensucat, el
işleri, orman ve maadin.. ilh. şubesi gibi mühim ve tama-
miyle hayatî ondan ziyade şubeyi ihtiva ediyor. Ziraî ve sı­
naî terakkîler mühim bir âmili olan ve mütemeddin
memleketlerde bazen millî ve hatta bazen beynelmilel ol­
mak sûretiyle ziraî, ticarî, fennî ve sınaî her nevi mamu-
lât üzerine yüzlercesi tertip olunan böyle sergilerin bizde
de yapılması her cihetle memnuniyete şâyândır.
“K ader” Matbaası
 m m ^

T ü kk VuKm
Türelerin Tâidesinc C a lis ır

YIL: 4 SAYI: 123 (24 Teşrînisânî 1332-7 Aralık 1916)

û fg- ^ e ^ H^ e d c ^ ç c 4 - O' ^

Kafkas Evleri / D o ğ a n

Lâle Devri / Y ahya S alim

r<2n/? 77e Siyaset: Garp Nazarında Şark Meselesi (1) / Safes

Türk Aleminde: Paris ve Berlin M uhadenâmelerinin Fesih ve İlgası/ ***

İntikad ve Takriz: “Akından H aşan Z ek i

Türklük Şuûnu: Millî Banka-Millî Bankanın Sermayesi-

Lîilâl-i Ahmer Sergisi /

Sayı 123 TÜRK YURDU 265

TÜRK yURDU
Türklerin fâidesine çalışır Onbeş günde bir çıkar

EDEBİYAT

KAFKAS EVLERİ
1 5
Beyaz badanalı, beyaz mermerli, Her köşesi der ki: Her derdi unut!
Beyaz duman tüten beyaz ocaklı. Taşsın yüreğinden gençlik sevinci!
Çifte pencereli, beyaz kemerli. Yerler yeşil zümrüt, gök mavi yakut,
Beyaz güğercinli, beyaz saçaklı... Kafkas’ın her evi, beyaz bir inci...
Gençliğe emeldir Kafkas evleri; Güzellik derneği Kafkas evleri;
Ne kadar güzeldir Kafkas evleri.. Saadet örneği Kafkas evleri...

2 6
Yasemin dalları, hanım elleri. Anasız, babasız, aşksız, serseri.
Lâleler, sünbüller sarmış her yanı; Yuvasız kartala döndüm âlemde;
Gelmiş perilerin en güzelleri. Kalmadı ruhumda bir nur eseri,
Yapmış buralarda beyaz Turan’ı... Kalmayı istemem artık matemde!
Perdesi ipekli Kafkas evleri; Koynunuzu açın Kafkas evleri.
Etrafı çiçekli Kafkas evleri... Ruhuma nur saçın Kafkas evleri...

Doğan
3
Akşam ezanında, güneş batarken.
Tutuşur camlarda altın yaldızlar...
Kuzular dönerken, kuşlar yatarken. LALE devri
Damların üstünde doğar yıldızlar...
Aziz muhibbim Yusuf Ziya Beye
Bahçesi ak güllü Kafkas evleri;
Dalları bülbüllü Kafkas evleri... Ne zaman ki suda mehtab
Titretirdi lâleleri,
4 Saraylılar elde rübab
Pembe bir el açar, beyaz bir perde İnletirdi bahçeleri.
Karşılar seherin pembe nurunu...
Güneş dolaşarak pencerelerde Bahçelerin gölgeleri
Arar genç kızların en mahmurunu... Mest olurdu şarkılardan
Sedirleri beyaz Kafkas evleri; Gülgûn şarab kâseleri
İçinde aşk u nâz Kafkas evleri... Nerde şimdi ey bahçevan?
266 TÜRK YURDU Sayı 123

Gözlerinde yeşil serap malûmatının ve onlardan doğma mütalâalarının, sırf

Dolaşırdı çeşmeleri garptan alınma ve gelme olduğunu anlıyor ve bunu söy­
Saçı dağınık, gönlü harap lemek ihtiyacını da duyuyor...
O şen devrin tazeleri.
“Garp Nazarında” demekle iddiakâr bir hataya düştü­
ğümü muterifim. Daha sarih ve sahih olmak için “Bazı
Yaşmakların hâleleri
Fransız ve Rus Menbalarına Göre Şark Meselesi” denil­
Uçuşurdu kayıklardan
meliydi. Lâkin ilmilik davasını görmeyen, sırf “tamimci”
Ah onların buseleri
Nerde şimdi ey bahçevan? bir mecmuanın makalelerinde böyle ince itinalara kalkış­
mak, biraz tuhaf görünür diye korktum. Hem zannet­
Süzülürken gökte şehâb mem ki İngilizlerin, İtalyanların da bu meseleye nazarları
Andırırdı işveleri, pek başka türlü olsun;
Hep ederdi aşka şitâb Şark Meselesi’nin tarifi çok zordur. Garplı müellifler,
Kadınların sineleri. Şark Meselesi’ni birkaç türlü tarif etmişlerdir. Mektep ki­
taplarına malûmat-ı mevcûdenin en çok takarrür edenle­
İpekli yaz geceleri ri geçer. Şark Meselesi’nin, en mukarrer ve en münteşir
Gülümseyen çerağlardan tarifini öğrenmek için de, mekteplerde okunan küçük ta­
Pembeleşen çehreleri
rih kitaplarına müracaat olunmalıdır. Fransız tarih hoca­
Nerde şimdi ey bahçevan?
ları arasında hayli şöhret ve itibar kazanmış muallim
Seignobos’un, Fransız idadilerinde ders kitabı olarak kul­
Sözün Gelişi
lanılan tarih-i umûmîsinde. Şark Meselesi şöyle tarif edi­
Ey şehzadem, besteleri
liyor: “Milâd’ın 18. asrından itibaren Rusya ve Avusturya
O şen devrin soldu inan!
devletleri, Osmanlı İmparatorluğu’nu istilâ etmeye ve bu
Ah o lâle desteleri
imparatorluğun Hristiyan tebaasını kıyam ve isyan ettir­
Nerde şimdi ey bahçevan?.
meye çalıştılar. Bu teşebbüsler, 19. asrın ibtidâlarında,
Kızıltoprak Fransa ihtilâl ve imparatorluk muharebeleri ile inkıtaa uğ­
Yahya Saim radı. 1815’te Osmanlı İmparatorluğu kuvvet ve vüs’atini
henüz muhafaza ediyorsa da Rusya tarafından tehdit olu­
nuyordu. Rusya’nın tehdidine maruz Devlet-i Osmani­
ye’nin ne olacağı bir mesele idi. İşte bu meseleye, bir
müddet sonra “Şark Meselesi” nâmı verildi.”(Cours de
TARİH UE SİYASET
Ch. Seignobos.-Hist. Contemporaine. p. 240) Seigno­
GARP NAZARINDA ŞARK MESELESİ bos’un kavline göre “Şark Meselesi” 18. asr-ı Milâdî’de
Şarklılar da, ara sıra Şark Meselesi’nden bahsederler. doğmuş ve ismini de ancak 19. asırda almıştır. Vâkıa bu ta­
Lâkin meseleye hemen daima Garplıların zaviye-i rü'ye­ rihî ve siyasî meseleye isim takılması, 19. asır diplomatla­
tinden bakarlar. Zaten tarih-i umûmînin hangi mesele­ rının âsâr-ı himmetinden olduğu muhakkak ise de, mese­
sinde biz, bugünün şark-ı İslâmî sakinleri, kendi nokta-i lenin 18. asırda tahaddüs etmiş olması muhtelefun fihtir.
nazarımızı tayine muvaffak olabilmişizdir ki... Yazanları­ Şark Meselesi’ne dair tetkikat-ı mahsusada bulun­
mızın birçoğu, bildiklerinin, düşündüklerinin hangi muş olmak cihetiyle bu babda Seignobos’tan daha ziya­
menbalardan akıp geldiğini anlatmaya lüzum görmüyor, de hâiz-i salâhiyet olması iktiza eden diğer bir Fransız
belki bu hususta kendi kendine bile açık hesap veremi­ muallimi, Sorel, “Şark Meselesi” unvanlı kitabının mu­
yor. Meselâ, şimdi bu satırları karalayan, bundan on dört kaddimesine şöyle başlıyor: “Türklerin Avrupa’ya ayak
yıl evvel, yine “Şark Meselesine Dair” bir makale yazmış­ bastığı andan itibaren bir Şark Meselesi tekevvün etmiş
tı. Fakat o zaman makalesine “Garp Nazarında” kaydını oldu, Ve Rusya Avrupalı bir devlet olur olmaz bu mesele­
koymak hiç de hatırına gelmemişti. Zannediyordu ki yi kendi lehine halletmek davasına kalkıştı.”(La Question
okuduğu, öğrendiği şeyler, “şey’î”dir. Bu sefer, bütün d ’Orient. p. 10) Sorel, bu ifadesiyle Şark Meselesi’nin ha­
Sayı 123
yatını maziye doğru uzatıyor. Türkler Avrupa’ya ayak ba­
sar bazmaz, yani Milâd’ın 14. asrı ortalarından itibaren
Şark Meselesi tahaddüs etmiştir, diyor. Bu müverrih Şark
Meselesi’ni zamanda uzattığı gibi, mekânda da genişleti­
yor. Şark Meselesi yalnız Memâlik-i Osmaniye’ye inhisar
etmez; Lehistan ve İsveç ülkeleri de bu meselenin oynan­
dığı sahnenin mütemmimâtındandır. Fakat en mühim
rolleri Türkiye ve Rusya ifa ederler.
Muallim Bourgeois, Şark Meselesi’nin tarihî ve coğ­
rafî hududunu, Sorel’den ziyade tevsî ediyor. Türklerin
Avrupa’ya geçip İstanbul’u almaları, Bourgeois nazarın­
da, Şark Meselesi’nin bir safhasından ibarettir: Asya’dan
gelen barbar kavimlerin def ve tard olundukları yahut
Roma ve Hristiyan medeniyetini temessül edip onu şar­
ka neşretmek üzere geldikleri tarafa teveccüh ettikleri
zamandan itibaren, eski dünyada bir Şark Meselesi mev­
cuttur. Şark Meselesi kurûn-ı vüstâ cemiyetlerinin inki-
şaf-ı haricîlerine hizmet eden mesele-i esasiye idi. Charle-
magne İmparatorluğu’nda bir şarkî Fransa vardı ki Frank
krallığına istinaden, Ren’in öte tarafında bulunan Cer-
manya müşrik akvamını kendi içine alıp temdîn eder.
Charlemagne ve haleflerinin, 9. asırda, Avarlarla muhare-
bâtı Şark Meselesi’nin bir safhasıdır... 9. asrın sonlarında
Macarlar zuhur ederek Hristiyan âlemini tehdit ederler.
Charlemagne’nin vârisleri ve Roma Papalığı’nın müttefik­
leri olan Cermen İmparatorları, Macar istilâsını Augs-
burg’ta 955 tevkife muvaffak olarak Şark hududunu tan­
zim ve şarkta askerî Alman müstamerelerini, yani Bran-
denburg ve Avusturya (Ostreich-Şark Ülkesi) çitlerini
(marches) tesis ederler. Bu askerî uçlar, şarkın fethine
memurdur. Hristiyan âleminde riyaset, yani imparator­
luk, hudud-ı şarkiye meselesini en ziyade gayret ve şid­
detle halle muvaffak olan milletin hakkıdır. Başta Klovis
ve Charlemagne’ın Frankları, sonra Almanlar.
“12 ve 14. asırda bu makam-ı şerefe istihkak, Slav ır­
kı ve alelhusus Çehler tarafından iddia olunur... Çehler,
Frankların ve Almanların misyonunu devam ettirirler.
Ve... mükâfât olarak Lüksemburg sülâle-i hükümdarîsiyle
imparatorluğunu kazanırlar: Bu da gösteriyor ki, o za­
manlar, Şark Meselesi Avrupa’nın dahilî ve haricî mukad­
deratını tayin ediyordu.
( ü Bazı yerleri atlanarak ve hülâsa edilerek tercüme olunmuştur.
TÜRK YURDU 267
Fransa’nın kurûn-ı vüstâda kazandığı mevki-i müm­
taz, Şark Meselesi’nin hallindeki dahl-i azîmî ile izah edi­
lir. Fransızlar şarka Akdeniz üzerinden yol açmışlardı.
Ehl-i salîb seferlerini Fransızlar sevk ve idare ettiler...
“...15. asrın sonlarına doğru Şark Meselesi’ni, genç bir
millet, yeni bir gayret ve savletle eline alır. Başta Avru­
pa’nın tanımaya tenezzül etmediği bu kavim, Ruslardır.
“... Rus kavminin tarihi, ormanlarda, kara toprakta,
bozkırlarda yayılmaktan ibarettir. Tûl müddet Avrupalı­
larca meçhul kalan bu tarih. Şark Meselesi’nin yeni bir
yüzünü hazırladı... Ruslar, Tatar mahkûmiyetinden kur­
tulup istiklâl kazandıktan sonra, eski hâkimlerini Şarka it­
tiler ve 15. asırdan itibaren Şarka ilerlediler. Bunların
bozkırlar üstünden Şark âlemine götürdükleri âsâr-ı me­
deniye, eski Yunanî-Roma’nın iğtikadât ve ahlâkı olmuş­
tur. Frankların Roma’dan aldıklarını, Ruslar Bizans’tan al­
mışlardı. Ruslar’ın birinci medinesi olan “Kiyev”, ilk gün­
lerinden başlayarak Bizans’ın rakibi ve şubesi olmak üze­
re, bir §ehr-i mukaddes telâkkî edilmiştir. Frank ve Rus­
lar’m mukadderât-ı tarihiyesinde bir nevi teâkub ve mu-
vâzenet vardır: Garp akvamının Şark’ı istilâsı nihayet bul­
duğu zaman, Ruslarınki başlamış ve bu sûrede Şark Me­
selesi devam etmiştir.(9,” (Manuel historique de Politi-
que etrangere.-T. L. p. 10 â 14)
Bourgeois’in Şark Meselesi’ni anlayışı kâfi derecede
derinden olmakla beraber, bu garip mesele, onun çizdi­
ği hudut içinde de kalmış değildir. Bourgeois, hiç olmaz­
sa, Şark Meselesi’ni kurûn-ı ûlâda aramaya kalkışmamış,
meselenin mebdeini, bugünkü Avrupa’nın ilk edvâr-ı
teşekküliyesine kadar götürmekle iktifa eylemiştir. Fakat
“Menşelerinden zamanımıza Kadar Şark Meselesi” diye
bir cilt yazan ve kitabı Fransa Enstitüsü tarafından mükâ­
fata lâyık görülen Edouard Driault Şark Meselesi’nin ibti-
dâsını hemen hemen Tufan-ı Nûh’a kadar çıkarıyor! Kita­
bın medhali. Şark Meselesi’nin tarifi (Definition de la Qu-
estion d ’Orient)dir: “İskender-i Kebîr, garp tarafı Akde­
niz, Karadeniz ve Sahra, şark tarafı İndüs nehriyle mah-
dud bir ülkeye, yani Avrupa’dan Hindistan’a giden yola
sahip olmuştu. İskender’den sonra. Roma İmparatorluğu
bu cihete doğru tevessü ederken nâdiren Dicle’ye kadar
vâsıl olabildi ve binaenaleyh İran bir dereceye kadar aza-
268
met ve şevketini kaybetmedi. Muahharan yedinci ve se­
kizinci asırlarda [Milâdî] Arap imparatorluğu Bahr-ı
Sefid’den İndüs’e kadar yayıldı ve hudutları, Asya’da ce­
nup tarafından biraz kayması nazar-ı itibara alınmazsa,
Makedonya İmparatorluğu’nun hudutlarıyla tetabuk etti.
Daha sonra 12. asırdan 15. asra kadar, barbar istilâları Av­
rupa’da yerleşip oturmuş iken, Garbî Asya, Avrupai oldu­
ğu nispette Asyaî dahi olan bu mıntıka, bu ileri Asya ya­
hut ileri Avrupa, büyük mikyasta muhaceret-i akvâm ile
karışıp çalkandı. Cengiz Han ve Timur’un imparatorluk­
ları Asya-ı Sugrâ’dan Ganj’a kadar bütün memleketleri
kapladı: Kostantiniye, Aksa-yı Şark’tan veya orta Asya yay­
lalarından koşuşup gelen fatihlere karşı, uzun müddet
Avrupa’nın son hisarı olarak kalmıştı. Asyalı müstevlîlerin
son bir dalgası, 1453’te İstanbul şehrinin duvarlarını,
Hristiyan dininin İslâma karşı duran bu şeddini de yıktı
OsmanlI İmparatorluğu, dört asırdan fazla bir zaman, şar­
kî Avrupa ve garbî Asya’nın Fars körfezinden Tuna nehri­
ne ve Adriyatik Denizi’ne kadar imtidad eden bir kısmı
üzerine yayıldı. 16. asırdan itibaren, İstanbul sultanı Av­
rupa işlerine karışır oldu. Ve ta o zaman Fransa ile bilitti-
fak Tuna’nm havza-i vustâsında Alman hudutlarını geri
çektirdi. Süleyman-ı Kanunî’nin devr-i saltanatı (1520-
1566), bu devletin uc-ı ikbâli oldu. Çünkü Osmanlı Türk­
lerinin hâkimiyeti fetholunan kıt’alarda, hiç değilse Avru­
pa’da derin kökler salvermemişti. Türkler, mağlûp ka-
vimlerle kaynaşıp birleşmek için hiç sarf-ı gayret etmek­
sizin onların üzerine oturup yerleştiler ve 17. asırdan baş­
layarak Saltanat-ı Osmaniye zayıfladı, hudutları geri çekil­
di... İslâm’ın Avrupa’da ve Asya’da, Bosfor ve Dardanel’in
her iki tarafında ric’ati. Şark Meselesi’ni tevlid etti. Şark
Meselesi’nin tarihi, akvâm-ı İslâmiye zararına, onlara
komşu milletlerin terakkisinin tarihinden ibarettir. Bu ci­
hetle Şark Meselesi, evsaf-ı diniyeyi hâizdir. Mehmed-i
Sânî ile Süleyman-ı Kanûnî’nin Hristiyan toprağında ka­
zandıkları muzafferiyât, hilâlin salibe galebesi idi. Asr-i
ahirde Rusların Türkleri yenmesi, Balkan küçük devletle­
rinin dirilmesi, salibin hilâlden intikâm alması oldu ve
her tarafta, Türkistan’da, Kafkas’ın cenubunda. Tuna
üzerinde, Adalar’da, Suriye’de, Nil vâdisinde, Hind’de ak-
vam-ı Hristiyaniye, İslâm sancağını ric’ate icbar ediyorlar.
( b La Question d ’Orient depuis ces origines jusqu’â nos joıırs.-Introdnetion p. 1-2.
ö ) Driault'nun bu eseri, "Mehmed Nafiz" imzasıyla Türkçeye tercüme olunmuştur. Tercümede bazı hatalar olmakla beraber okunmasını tavsiye
ederiz.
TÜRK YURDU Sayı 123
Öyle azîm bir harb-i salîbî ki kurûn-i vüstânın hurûb-ı sa-
lîbesi yanında çocuk oyuncağı kalırlB,”
Driault, Şark Meselesi’nin mahiyet-i diniyesini böyle
tasrîh ve tayin ettikten sonra evsaf-ı ırkiyesini göstermek
üzre diyor ki: "Yafes'in evlâdı olan Lâtin ve Grekler, Cer­
men ve Anglo-Saksonlar, İslav ve Ruslar, "Ban Donya"
eteklerinde, Mısır akvâmının. Irak Samilerinin, Asya-yı
Sugrâ Türklerinin etrafını sararak Hindos ile Akdeniz
arasında, birleşmeleri mukadder gibi görünen Hind ve
Avrupa ailesinin iki büyük şubesini ayırmak için ansızın
gelip girmiş bu yabancı kavimleri mahvetmek için üzer­
lerine saldırmaktadırlar.
Lâkin, asrımızda Şark Meselesi’nin tarihi bilhassa
mahiyet-i iktisadiyye iktisab etmektedir. Bu da akvamı
hatta akraba kavimleri yekdiğeri üzerine saldırtan
tenâzü'-i bekanın eşkâlinden biridir. 350 milyon Avru­
palIyı 250 milyon Hindli ile 400 Çinliye başlayan ve
maişet-i yevmiyenin muhtaç olduğu mahsûlâtı, eski
dünya üzerinde geçirerek, Muhît-i Kebîr’den Muhît-i
Atlasî’ye taşıyan eski büyük ticaret yolu, Süveyş
Kanalı'nın hafrmdan beri, buradan gelip geçiyor.
İngiltere Akdeniz, Şap Denizi ve Muhît-i Hindî üzerinde
bu yolun en alâ mevkilerini tutmaktadır. Fransa Bahr-i
Sefîd-i Garbî'nin şimal ve cenup sahillerine mutasarrıf ol­
duğu gibi onun şarkta menâfii, menâfiinden daha sağlam
an'anâtı vardır. Rusya şimalin buzlu ovalarında ve bozkır­
larında mahpus kalmaya razı olmuyor, ona serbest bir
denizde, Bahr-ı Sefîd, Okyanus-ı Hindî veya Okyanus-ı
Kebîr’de bir mahreç lâzımdır. Avrupa milletlerinin diğer­
leri de, bu büyük ticaret yolu üzerinde bir mevki edinme­
ye muhtaçtırlar. Zira bu yoldan uzakta kalanlar, yakın za­
manların faaliyet-i iktisadiyesinde büyük rol oynamaktan
vazgeçmeye mecbur olacaklar gibi görünüyor. Tarih-i be­
şerin ilk tecellî ettiği şark, bugün yine tarihin başlıca sah­
nesi hâline geldi.’’C)
Edouard Driault Şark Meselesi’nin menşelerini ku-
rûn-ı ulâya, ta İskender-i Zülkarneyn’in efsanelerle dolu
devre-i fütuhâtına kadar çıkarmakla beraber, Fransızların
müspet, sarîh ve maddî zihniyetine sadık kalarak, mese­
leye hiç olmazsa, müphem ve muğlak xMâ-fevka’t-tabiiy-
Sayı 123 TÜRK YURDU
yât karıştırmıyordu, Rus müverrihîn-i meşhuresinden
Slavyov’un Şark Meselesi’ne nazarını öğrendiğimiz za­
man, şiir ve tasavvufa çok meyyal Slav zihniyetinin bu un­
suru da, meselemize sokmakta kusur etmediğini görüyo­
ruz, Slavyov’un indinde Şark Meselesi, tarihin kayt ye ta­
hattur edemeyeceği kadar eski zamanlardan beri Avrupa
ile Asya’nın müsademesini ifade eder ki bu müsademede
Avrupa hayat ve menâfi bahş eden denizlerin, Asya ise
ölüm dağıtan bozkırların tesirlerini teşhis ve temsil eder,
Avrupa ve Asya’nın tarihin âdeta Hürmüz ve Ehrem’ini
evvelâ bu iki kuvvetin çarpışması, tarih-i cihanın en esas­
lı bir hâdise-i bâtıniyesidir. Slavyov’un bu nazariyesi, te­
rakkiperver ve Garpçı Rus müverrih ve muharrirlerinin
çoğu tarafından bir hakikat olmak üzere kabul edilmiş ve
Rusya’nın garplılaşmasına, hayat ve menfaat veren deniz­
lerden müstefid olmasına muktezî tedâbir-i içtimaiye ve
siyasiyenin izah ve tafsiliyle hayli uğraşılmıştır. Bu nazari-
yeye göre Ruslar, nihayetsiz sahralardan, kırlardan,
Ehrem’ini karanlık ve mevt-âver ülkesinden kurtulup de­
nizlere, Hürmüz’ün parlak ve hayat-bahş saltanatına ka­
vuşmalıdır, Görülüyor ki mübhemât-ı felsefiyeden gayet
maddî bir netice-i siyasiye çıkıyor-, Ruslarca Şark Mesele­
si Boğazlar’ı zorlayıp Devlet-i Osmaniye’yi ortadan kaldı­
rıp Akdeniz’e inmek ve yerleşmektir.
Bütün bu naklolunan ifadelerden Şark Mesele­
si’nin gayet açık ve sade bir tarifini çıkarabiliriz: “Avrupa
devletlerinin ve Avrupalı kavimlerin Osmanlı ülkesini ve
bütün Şark-ı karîbi, türlü usûl ve vasıtalarla zabt ve istilâ
etmeye ve Hristiyan olmayan şarklıları mahv ve ifnâ eyle­
meye uğraşmaları, diplomatlar lehçesinde “Şark Mesele­
si” nâmını almıştır,”
Safes
TÜRK ALEMİNDE
PARİS VE BERLİN MUAHEDENAMELERININ
FESİH VE İLGASI
Muasır hukukşinâslar indinde devlet, kuvve-i hâki-
meyi (Pouvoir supreme) tamamen ve yalnız kendinde
cem ve temerküz ettirir. Dahilî ve haricî kuvvetlerin reka­
betine müsaade etmez, Kuvâ-yı dâhiliyenin cümlesini ita­
at ve tabiiyete icbar eder, Kuvâ-yı hâriciyenin müdahale
ve nüfuzunu kesr eder. Binaenaleyh vahdet ve tamami-
yet-i hâkimiyetine halel getirebilecak, istiklâl hareketini
269
ve serbestî-i icraatını işkâl eyleyebilecek kuvvetler mev­
cut ise, onların izalesine çalışır, Devlet-i Osmaniye mu­
asır bir devlet olmak gayesini takibe başlayalıdan beri,
devletin bütün kuvve-i hâkime unsurunu kendinde
cem'e uğraştığı meşhurdur, Mahmud-ı Adlî ve Tanzimat,
derebeyleri, itaatsiz paşaları kaldırmaya, hükûmet-i mer­
keziye ile vilâyetleri tensîka, tebaanın hukukunu tevhide,
aynı esaslara müstenid kavanîni teşmile, istisnaî vaziyet­
leri tahdide, devlete rakip kuvvetleri kırmaya uğraşırken,
kurûn-ı vüstâî bir devletten, muasır bir devlet doğurtmak
istiyordu, Devlet-i Osmaniye'nin asrî bir devlet olmasını
en çok işkâl eden müessirlerden birisi "imtiyazât" idi, Ku-
rûn-ı vüstâî devletlerin hepsinde mevcut olan imtiyazât
Devlet-i Osmaniye'de, "İmtiyazât-ı Ecnebiye” ve "İmtiya-
zât-ı Mezhebiye” unvanlarıyla haricî ve dahilî olmak üze­
re iki büyük kısma ayrılıyor ve her ikisi devletin istiklâl ve
serbest-i hareketine azîm ve mevâni’ ihdas eyliyordu, İm-
tiyazât-ı Ecnebiye (kapitülasyon) ve Mezhebiye’nin ilgası
emeli, Tanzimat devresiyle beraber başlamıştı. Lâkin bu
maksadın istihsali uğrunda sarf olunan emekler, son za­
manlara kadar pek az semere vermiştir. Cihan Harbi’nin
ihdas ettiği beyneddüvel vaziyet, Osmanlı devlet adamla­
rını, bu yolda kat’î hatveler atmaya teşvik edecek bir ma­
hiyette idi, Makâm-ı iktidarda bulunan zatlar, zamanın is­
tediği azm ve cesarete tamamen sahip olduklarından bu
hatveleri atmakta asla tereddüt göstermediler. Harbin ilk
aylarında kapitülasyonların ilgası ilân olundu. Bu, imtiya-
zât-ı ecnebîyenin kaldırılması demekti. Fakat kapitülas­
yonlardan başka birtakım muahedât beyneddüvel daha
vardı ki Osmanlı Devleti'ni âdeta Avrupa düvel-i muazza-
masının vesayet-i müşterekesi altına sokarak istiklâl-i kâ­
milini ihlâl ediyordu, Devlet-i Osmaniye'nin kuvve-i hâki-
meyi tamamen hâiz olabilmesi için bu nevi tahdidâtın
izalesi lâ-büd idi, Devlet-i Osmaniye'yi mahmî vaziyetten
kurtarmak, Devlet-i Osmâniye'nin istiklâl-i kâmilini na-
zar-ı âlemde teyid etmek maksadıyladır ki Hariciye Nazı­
rı Halil Bey Efendi, Berlin ve Viyana sefaret-i seniyeleri
vasıtasıyla Almanya ve Avusturya-Macaristan hükümetle­
rine müşterekü'l-metin birer nota göndererek Paris ve
Berlin muahedenâmelerinin Hükûmet-i Osmaniye tara­
fından fesh edilmiş olduğunu beyan eylemiştir. Bu vâkıa,
Hükûmet-i Osmâniye'nin, harp ibtidâsından beri yaptığı
diplomatikî teşebbüsler arasında, kapitülasyonların ilgası
ilânından sonra birinci mevkii işgal edecek derecede mü­
himdir.
270 TÜRK YURDU
Kapitülasyonların ilgasıyla Paris ve Berlin Muahede-
nâmelerinin feshi, mahdut manasıyla Şark Meselesi'nin
Devlet-i Osmaniye menafii nokta-i nazarından halline
doğru geçilen büyük merhaleleri teşkil eder. Halil Bey
Notası, OsmanlI tarih-i siyasî-i hâriciyesinde en mühim
vesâikten sayılacak ve bunu itâ eden Osmanlı Hariciye
nazırının ismi Türklerin zihninde daima bir hatıra-i iftihar
uyandıracaktır.
YA
Halil Bey Notası'nm "Millî Ajans" tarafından 20 Teş­
rinievvel tarihiyle matbuata tebliğ olunan Türkçe metni­
ni aynen aşağıya dere ediyoruz:
Hariciye Nezaret-i Gelilesi Tarafından Berlin ve Viya­
na Sefaretleri vasıtasıyla Almanya ve Avusturya-Macaris-
tan Hükümetlerine İta Edilen Notanın Sürelidir:
Nazır Efendi,
Hükümetimin emriyle hususât-ı âtiyeyi zat-ı âlîleri­
nin pîş-i nazar-ı ittilâına vaz ile kesb-i fahr eylerim.
Geçen asrın nısf-ı ahirinde mütehaddis vukuat ara­
sında Hükümet-i Seniye-i Osmaniye ahval ve şerâit-i
muhtelife dahilinde iki mühim muahedenâme imza et­
meye mecbur olmuştur ki bunlar da 3 Mart 1856 Paris ve
3 Ağustos 1878 tarihli Berlin muahedeleridir. Birincisinin
vücuda getirdiği hâl ve muvazeneli İkincisi kısm-ı azamî
itibariyle ihlâl etmiş ve her ikisi de taahhütlerini gerek
alenen ve gerek sırren nakzeden düvel-i mümziye cani­
binden pâmâl edilmişti. Bir hâlde ki düvel-i mezküre Os­
manlI padişahlığı için müsait olmayan ahkâmın tatbikini
temin ettikten sonra onun lehinde mevzu ahkâma karşı
lâkayd kalmışlar ve fazla olarak ahkâm-ı mezküreye bilâ-
inkıta muhalefet eylemişlerdir.
Paris Muahedenâmesi, "Osmanlı Padişahlığımın is­
tiklâl ve tamamiyet-i mülkiyesine riayet etmek" taahhü­
dünü vaz etmiş ve "bu taahhüde müştereken ve tama­
men riayet olunmasını" tekeffül etmek taahhüdünü de
muhtevi bulunmuştu. Bundan sonra da Hükümet-i Se-
niye'nin “tebaasıyla olan münasebâtına ve Osmanlı Padi­
şahlığımın idare-i dâhiliyesine her türlü müdahaleyi men
ediyor idi.
Şu hâl Eransa hükümetini Memâlik-i Osmaniye'de
kuvve-i müselleha ile müeyyed bir müdahale icra etmek­
Sayı 123
ten ve Lübnan’da bir usül-i idare-i cedide tesisini talep
eylemekten men etmemiştir. Ol vakit düvel-i mümziye
Paris Muahedenâmesi'nin ahkâm-ı mezküresine muhalif
olan ve âmâlü'l-hâk-cüyâne korkusunu tevlîd eden
menviyatında Eransa'yı serbest bırakmamak maksadıyla
şu harekete diplomasi tarikiyle iştirake mecbur oldular.
Diğer taraftan Rusya Hükümeti dahi aynı tarîke sâlik
olarak tahrik ettiği ve kendilerine silâh, iâne, zabit ve hat­
ta asker vermekte kusur etmediği Sırbistan ve Karadağ
emaretlerine karşı Babıâlî'nin harekâtını bir ültimatom
ile tevkif etmiş ve bazı vilâyât-ı Osmaniye'de yeni bir ida­
re-i dahiliye tesisini ve bunların temşiyet-i mesâlih-i umü-
miyelerinde bir müdahale-i ecnebiye cereyanını talep ey­
ledikten sonra Devlet-i Aliye ile harbe girişmekten çekin­
memiştir.
Kezalik Paris Muahedenâmesi’nin ahkâm-ı mesrüde-
si, Fransa Hükümeti'ni Tunus'u işgal ederek Devlet-i Ali­
ye'nin asıl hıttası üzerinde kendi himayetini tesis eyle­
mekten, ne de İngiltere Hükümeti hakimiyet-i fiiliyesini
ikame etmek üzere Mısır'ı işgal etmekten ve Yemen'in
cenubunda, Necid'de, Kuveyt'te, El-Kutur'da ve Basra
Körfezi'nde hâkimiyet-i Osmaniye'ye karşı bir silsile-i te-
cavüzât ibka eylemekten men etmemiştir. Aynı ahkâm-ı
ahdiye elyevm Devlet-i Osmaniye'ye karşı harp eden dü-
vel-i erbaa Girit Adası'nda mevcut olan vaziyeti cebren ta­
dil etmek ve orada, riayetini müteahhid bulundukları ta­
mamiyet-i mülkiye ile tezad-ı âşikâr teşkil eden bir halet-i
cedide ihdas eylemek hususlarında da müşkilâta uğrat­
mamıştır.
Elhasıl İtalya hiçbir sebeb-i ciddî olmaksızın sadece
fütuhat kasdıyla ve ol vakit Afrika'nın şimalinde vuku-yâf-
te olan vaziyet-i cedide-i siyasiyeyi müteakip mücerret
kendisine tavizât tehyie eylemek emniyesiyle Osmanlı
Padişahlığı’na karşı harp ilân etmekten çekinmemiş ve
"Hükümet-i’Seniye ile ihtilâf-ı efkâr hâlinde kuvvet isti­
mâline kable'l-müracaa düvel-i müteâkideyi tavassutlarıy­
la ve müntehabı m en’e ikdâr eylemek hususunda" sebk
eden taahhüdüne riayet eylemek zahmetine bile katlan­
mamıştır.
Hususât-ı mesrüde, Osmanlı Padişahlığımın umür-ı
dâhiliyesine müdahale vukü bulan diğer bir takım ahvâli
daha zikr ve tadad etmekten muğnîdir.
Sayı 123 TÜRK YURDU
1877-78 vukûatı üzerine akdedilen Berlin Muahede-
nâmesi Avrupa-yı Osmanî'de vaziyât-ı cedide husûle geti­
rerek Paris Muahedenâmesi’ni gereği gibi tadil etmiştir,
İşbu vaziyât ise bilâhere mârruzzikr sened-i düvelinin ol
bâbdaki ahkâmını fesh eden mukavelât-ı müteahhire ile
düçar-ı tagayyür olmuştur. Fakat Berlin Muahedesi’nin
akdinden çok müddet geçmeksizin Rusya Hükümeti biz­
zat giriştiği taahhüdâta karşı ne derece hürmetkâr oldu­
ğunu gösterdi. Batum'u fethetmemiş olduğu cihetle işbu
mevki-i müstahkemi esasen ticarî bir serbest liman hâline
ifrâğ etmek niyetini alenî ve resmî bir madde-i düveliye
ile beyan etmek sûretiyle ilhak edebilmişti. İngiltere Hü­
kümeti bu esasa binaen bazı taahhüdâtı tecdide muvafa­
kat eylemişti. Maamafih Petersburg kabinesi niyâtını hay-
yiz-i fiile isal ettikten sonra muahedenâmenin ona dair
olan maddesinin mefsuhiyetini sadece ilân ederek şehr-i
mezkûru bir mevki-i harp hâline ifrâğ eylemiş, İngiltere
f lükûmeti ise evvelce ihsas ettiği tedâbir-i teeyyüdiyeden
hiçbirini istimâl etmemiştir ki bu da Hükûmet-i müşârü-
nileyhânın Berlin Muahedenâmesi’nin tayin ettiği usûle
ne dereceye kadar ehemmiyet atfettiğini ispat eyler.
Hükûmet-i Seniye-i Osmaniye muahedenin külfetli
ve ağır olan ahkâmını kemâl-i itina ile icra etmiş ise de
onda münderiç ve kendisine müsait olan bazı ahkâm ge­
rek kendisinin ve gerek dâyinlerinin ısrarlarına rağmen
devletlerden birinin Osmanlı Padişahlığı ahvâline ika’-ı
mevânide müşahede ettiği menfaat dolayısıyla lafz-ı
bî-mâna hâlinde kalmıştır.
İzahat-ı mebsûtadan müstebâan olduğuna göre Paris
ve Berlin muahedenâmelerinin Osmanlı Padişahlığı hak-
kındaki ahkâm-ı asliye-i umûmîyesi ona vaz'-ı imzâ eden
bazı devletler tarafından müstemirren ihlâl edilmiştir.
Hâlbuki bir sened-i düvelinin düvel-i müteakıdeden biri
hakkında nâfi olan ahkâmı mütemadiyen tanınmamış
iken sened-i mezkûrun o devlete tahmil ettiği mükelle-
fâtça merî olması tasavvur olunamaz. Bu hâl sened-i
mebhusün anhın devlet-i müşârunileyhâ hakkında bizati­
hi münfesih ve bâtıl olmasını icap eder. Şurası da şâyân-ı
tezkârdır ki muahedeteyn-i mezkûreteyn akd olunduğu
zaman mevcut olan ahvâl tamamen tebeddül etmiştir,
Hükûmet-i Seniye düvel-i mümziyeden dördü ile
harp hâlinde olup mezkûr muahedeler ise bu devletlerin
271
teşebbüsleri ve ısrarlarıyla onların menfaatlerine olarak
akd edilmiş olduğundan bu hâl muahedât-ı mezbûrenin
Devlet-i Aliye ile düvel-i mezkûre arasındaki münasebât-
ta kat’iyyen ilgasını intaç eder.
Bundan maadâ Hükûmet-i Seniye düvel-i mümziye-
nin diğer ikisi ile müsavât-ı tâmme esasına müsteniden
akd-i ittifak etmiştir. Şu hâlde Osmanlı Padişahlığı
nev'amâ mâdûn mevkiinden ve düvel-i muazzamadan ba­
zılarının onu ibkada menfaatdar bulundukları vesâyet-i
müştereke-i düveliyeden sûret-i kat’iyyede kurtulmuş ol­
duğundan Avrupa zümre-i düveliyesine tamamen müsta­
kil bir hükümetin hâiz olduğu hukuk ve imtiyazât ile da­
hil bulunmaktadır. Şu vaziyet-i cedide dahi mârruzzikr se-
nedât-ı düveliyenin sebeb-i vücudunu izale etmektedir.
Mütalaât-ı meşrûha-i muhtelifenin heyet-i mecmu­
ası, mârruzzikr senedâtı tamamen batıl ve her güne kıy­
met-! ahdiyeden âri kılmaktadır.
Maahazâ Hükûmet-i Seniye düvel-i müteakıdeden
kendisiyle münasebât-ı vedâdiyelerini ittifâk hâline kalb
edenlerin zihinlerinde bu babda şübühât husûlüne mey­
dan vermemek üzere mârruzzikr 1856 ve 1878 tarihli
muahedenâmeleri fesh ettiğini Almanya Hükümeti'ne ve
Avusturya-Macaristan Hükümeti'ne beyan etmekle kesb-i
mübâhât eyler.
Maamafih muahedât-ı mezkûre de kendi lehine mün­
deriç olup şimdiye kadar tanınmış olan hukuka riayet et­
tirmek için hukuk-ı düvel kavâidine istinatta kusur etme­
yeceğini ityân eylemeyi faydadan gayr-i hâli addeder.
Diğer taraftan Hükûmet-i Seniye Fransa'nın tazyiki
üzerine Cebel-i Lübnan Sancağı'na düvel-i muazzamanın
bazı mertebe müdahalesini mucib sırf İdarî ve mahdut
bir muhtariyet teşkilâtı bahş etmeye mecbur olmuş idi.
Her ne kadar livâ-yı mezkûrun şu vaziyeti ale'l-usûl
münakid bir muahede ile değil belki 1861,1864 tarihli ni-
zamât-ı dahiliye ile ihdas edilmiş ise de Hükûmet-i Seni­
ye bu babda her güne sû-i tefehhümü izale için esbab-ı
ânifeye mebnî livâ-yı mezkûrda memâlik-i şahâne ak-
sâm-ı sairesinde câri tarz-ı idareyi tesis ederek vaziyet-i
mezkûreye nihayet verdiğini beyana mecburiyet hisse­
der. Baki ihtirâmât... ilh.
272 TÜRK YURDU
İNTİKAD U£ TAKRÎZ
“AKINDAN AKINA”
"Zafer, zafer!.." diye haykıran kahraman şadalar, kâh
denizlerin daima Köklere doğru yükselen atlas dalgaları
üzerinde, kâh ehramlar memleketinin sam rüzgârlarıyla
karışan kum deryalarında ve kâh sevgili Kafkas'ın beyaz
şâhikalı fakat her vakit ebedî bir nisan içinde gülümseyen
vâdilerine doğru müjdeci ve rehâkâr akisleriyle akından
akına koşarken burada bir şair, esâtirin "ölüleri", "aşılla-
rı" arasında zikre lâyık Türk askerlerinin asil ruhlarındaki
terâneleri besteliyordu.
Ona Boğaziçi'nin taravetli rüzgârları, en samimî bir
sırdaş kalbiyle uzaklarda şehit kanlarıyla yazılmış mukad­
des şiirler fısıldıyor; yıldızlar, semâ kadar derin ruhların
umkundaki esrarı söylüyor; ufuktan ufka uçuşan şehab-
1ar kıymetli müjdeler getiriyordu:
- “Rüzgâr!
Penceremde yine kalbin çarpıyor!
Niye kalbin derin derin çarpıyor?
Söyle, ne var.
Ey muhbir?..”d)
Rüzgâr, pür-şiir bir hikâye nakline başlıyordu: "Ma­
tem giymiş, rengi solgun bir kadın bahçesinin ye'si için­
de dalgın dalgın dolaşıyor... Çehresinde habersiz inen
yeislerin gölgesi var... Bu nereden gelmişti?.. Daha dün,
aynı yollarda o sarışın zabitle elele, gülüşerek geziyorlar­
dı!”
“Al mendiller sallanarak her pencereden
Tren kalktı yavaş yavaş bir gelin gibi!
Şimdi bahçenin demir parmaklığına dayanmış, na­
zarları gurup eden güneşe matuf.. Onu düşünüyor;
Ufuklarda altınlı dumanlar, seyyal renkler içindeki semâ-
vî bir marekede birbiriyle çarpışan ziya ve zılâl kumlarım
seyrediyor ve orada daima nişanlısının kılıcını nûr şelâ­
leleri arasında parıldıyor görürken ansızın bir matem kar­
şısında titriyor, gözleri kararıyordu:
"Geçiyordu al bayrakla donatılmış bir cenaze.."
Lâkin "o kahramanlık âleminde mermilerden yapıl­
mış bir âbide vardı ki Türk'ün bütün şanlarını sinesinde
yaşatıyordu." Şair, bu ihtişam karşısında kendisi de mest
olarak elindeki "altın saz"ı Türk'ün İlâhî benliğine gömü­
( b "Akından Akına”, Şair ve Rüzgâr, sa)Ta 28.
Sayı 123
len yiğitlerin ruhlarını terennüme hasr ediyor ve taşkın
bir heyecan içinde:
"Bu canlı ölülere düşmanları bile tapsın."
diyor...
Mecmuadan tesadüfen intihab ederek tahlil ettiği­
miz "Şair ve Rüzgâr", "Yabancı Ellere Doğru" serlevhalı
parçalar Yusuf Ziya'mn en iyi şiirlerindendir. Esasen eser­
de, haiz olduğu güzelliklerle kârii esir eden cazip bir sa­
nat melekesi yaşıyor. Şiirlerden hangisini okusak karşı­
mız da munis ve nezih bir şahsiyet buluyoruz. Bugünün
lisanı üzere yazılmış eserler içinde Akından Akına pek
kıymetli bir kitaptır. Hususiyle eserde görülecek en mü­
him nokta, aruzun hendesî istibdâdından kurtulduktan
sonra şiirin ne füsûnkâr bir ruh iktisab etmiş olmasıdır.
Aruzun muttarid ve ağır ahengini şüphesiz ki "Rübâb-ı Şi­
keste" sanatkârı da yirmi beş sene evvel hissetmişti. Fa­
kat gazelden, kasideden başka bir tarzda şiir yazılamayan
o devrede hece veznini kullanamazdı. Bunun için "Tevfik
Fikret" şiirlerine yeni bir üslûb yaratarak aruzun yekne­
saklığını duyurmadan okunabilecek bir sûrette yazdı...
Eserin diğer kıymeti her manzumenin bilâ-müşkilât,
âdeta kendi kendine, zemini müstevî bir dere gibi sükûn
içinde akıp gitmesidir. Fikirler, hisler gayet tabiî bir sûret­
te yekdiğerini veli ediyor. Bu cihet, sanat hakkında “oriji­
nal” nazariyeleriyle iştihar eden “Taine”in fikrine de pek
muvafıktır: "İhtisasât, hakikî (bersamlar Images)dır. di­
yor. Filhakika şair, bir psikolog gibi hangi düşüncelerinin
sun’î veya hakikî olduğunu aramaya mecbur değilse de
Yusuf Ziya gerek tahkiyevî ve gerek tasvirî yazdığı şiirler­
de daima samimiyetini muhafazaya muvaffak olmuştur.
İşte diğer bir manzume: "Nöbetçi ve Yıldız" kitabın
belki şaheseri... Şair karanlıkların ebkem parıltıları arasın­
da, birşey söylemeyen örtülü manzaralarından pek mani-
dâr ve munis bir mevzu yaratabilmiştir:
Sükûn indi karanlıkla yorgun denize.
Ufuklarda uğuldayan rüzgâr uyudu.
Ay gecenin elinde bir sedef yelpaze.
Ölgün sular gök halkının rüyalı yurdu.
Dikkat ederseniz bu kıt’a "Boheme antique" şairi "Le
Compte de L’isle"in o madenî ve parlak manzumelerin­
deki "objektif tasvirleri hayale getirir. Fakat biraz sonra
Sayı 123 TÜRK YURDU
şiir büsbütün "lirik" bir şekil almıştır. "Ay gecenin elinde
sedef yelpaze" gibi ziyadan kanatlarını açarken göklerin
İlâhî derinliklerinden küçük bir yıldız, onun gibi karanlık­
lar içinde titreyen bir mevcuda sesleniyor:
-...Ey bayrağa şan veren asker!
Ah, anladım gözlerinde yalnız bir şey var.
Yalnız onun, nişanlının sönmez gölgesi!.
Ve sonra gelen iki mısrada Türk lisanının tekâmül ga­
yesine vâsıl olmuş denebilecek bir bediasını okuruz:
Geçen akşam harmanlıktan dönerken kızlar
"Gördüm onu, pek solmuştu penbe çehresi"
Yusuf Ziya'nın manevî şahsiyetine gelince o, ne ki­
taplar ve mecmualar içinde edebî vicdanını teşkil eden
bir şair ve ne nazar-ı dikkatini yalnız bir noktaya vakfede­
rek mevzuunu ince tahlil süzgeçlerinden geçiren bir psi-
kologtur. "Akından Akına"da bâkir bir üslûp var. Mecmu­
ada yabancı bir ses duymak, can sıkıcı bir mevzuya
tesadüf etmek muhaldir. Bir seyyar farz ediniz ki seher
vakti kalkarak inişli yokuşlu heyecanlardan geçiyor; etra­
fını gözlüyor, tecessüs ediyor, kokluyor. Kuş, hayal veya
rüzgâr sayd ediyor. Acelesi yok, fakat ruhunda titreyen
bir endişe, sürekli bir heyecan coşuyor; Bu buhran için­
de tabiatin cazip şiirlerine mülca yuvalar buluyor ki onla­
rı bir müddet seyretmeden men-i nefs edemiyor. Yaprak­
ları, çiçekli dalları kaldırarak hepsini ayrı ayrı tetkik edi­
yor; yevmiye defterine birşeyler yazıyor. Avdetinde kağıt
üstüne bakarak düşünürken hatıralar hep o dilber tema­
şaları birer birer elinden tutarak şaire takdim ediyorlar.
İşte yeni bir şahsiyete bürünmüş mevzuların menşei...
"Nöbetçi ve Yıldız", "Kan Bayramı", "Yabancı Ellere Doğ-
m" seıievhalı manzumelerin şimdiye kadar birer eşi ya­
zılmamıştır denilebilir...
Edebiyatta şahsiyet gösterebilmek eserin münhası­
ran yeni bir lisan ve bâkir hislerle örülmüş olmasına mü­
tevakkıftır. Bir filozof buna "teferrüd-i kanunî" diyor...
"Tabiatta bir mevcudun varlığı diğerinden başkalığıyla
fark olunur.." Bunun fikir ve sanat âleminde de pek çok
misallerine tesadüf ederiz.. "Rönesans" kurûn-ı vüstâdan
ayrılmış bir parça, evvelkine hiç benzemeyen büsbütün
( h “Bir saray-ı dilgüşâdır her biri ebyâtımın”: Nefî
ö ) “Bütün yazılar içinde asil bir kanla yazılmış olanları beğenirim: Kanla yaz... Çünkü kanın ruhtan ibaret olduğunu anlayacaksın”. Friedrich
Nietzsche, Zerdüşt Böyle Söylüyordu.
273
başka bir kâinat değil midir? Bu âlem şüphesiz ki üslûbun
değişikliği; duyguların, düşüncelerin, zevkin yeniliği.. El­
hasıl müstesna sanatkârların mübdi-i zekâları sayesinde
vücuda geldi. Mukallid şairler niçin inkılâpçı olamıyorlar?
Bizdeki Fecr-i Âtî şairleri neden bir inkılâp yapamadılar?
Çünkü hepsi "Tevfik Fikret" seviyesine yükselemeden
aynı yolu takip ediyorlardı... "Akından Akma"daki şiirler­
de bir hususiyet, edebî bir mahiyet vardır. Meselâ üzüle­
rek, eriyerek ağlayan bir kadının gözleri ne güzel tasvir
ediliyor:
Ey köylü kız! Gözlerin tıpkı
Yağmur dolu bir sonbahar gibi mükedder!
En iyi alınmış resimler gibi gözler önünde bütün ih-
tişâmıyla derhal bir mareke yaratan:
Bir ufuktan bir ufka kalkar süngüler
mısraı... "Gözlerinde yaşlar güldü" cümlesindeki şiir... ve
hususiyle Türklüğün vicdanından taşan:
Tanrı öyle emretmiş: Türk durmaz akınsız!
mısraındaki kuvvet ve hakikat... ve daha pek çok misaller
bize her hâlde bir sanat güneşinin füsûnkâr akislerine şa­
hit oluyor... Nakisa arayan müdekkik gözler mecmuada
pek az hata bulacaklarını zannediyorum. Okurken bana
yabancı gelen bazı cihetlerini burada zikredeceğim. Me­
selâ:
Birden bire düştü siyah gözyaşından bir deniz,
mısraındaki mana bir derece zaafa uğramıştır. Hâlbuki
ondan sonra gelen satır ne kadar selis:
Geçiyordu al bayrakla donatılmış bir cenaze
"Öldü, güldü", "göründü, söndü" gibi pek cüz’î kafi­
ye kusurları ve daha başka ihmaller eserin güzelliğine
nispetle yok mesabesindedir.
Itnabı seven edebiyat karileri bugünkü lisan ile yazıl­
mış şiirlerin her beytinde Nefî'nin tabiri veçhile "bir sa-
ray-ı dilgüşâ'kb aramamalıdır. Henüz nebüloz (Nebule-
use) hâlinde bulunan dünyalar gibi lisanımız da tekâmül
safhasına ilk adımlarını atıyor. Bu billûr kaynaklar kadar
temiz ve sade lisan senelerden beri belli bellisiz bir mev­
cudiyetle kendini ancak hissei^tirebiliryordu. Bugün artık
Arap, Acem tesirinden kurtularak kendi kanımızla(2) yaz­
maya başlıyoruz:
274 TÜRK YURDU
Bir gece şenle yalnız kalmıştık
Sularda yürüyen aya dalmıştık
Solgun bir gül gibi titreyen elin
Tellerde gezdikçe küçük mandolin
Sevdalı bir gönül gibi inlerdi
Pınar perileri dalgın dinlerdi
"Sade lisanla ince hisler tasvir olunamaz" diyenlere
bir parçasını buraya naklettiğim "Musiki Gecesi" pek kâ­
fi bir cevap olabilir.
Yukarıda söylemiş olduğum veçhile mecmuada Türk
lisanı bâki kaldıkça yaşayacak parçalar olmakla beraber
eser henüz tekevvüne başlayan yeni bir kâinatın "nebü-
loz"udur. Yakın bir âtîde ümit olunur ki henüz dağınık
yaşayan bu kitle tamamiyle tekâsüf ederek bize, bir sanat
cennetinin emsalsiz bahçelerini açar..
Çengelköyü, 3 Teşrînisânî 1332
H a şa n Z e k i
TÜRKLÜK ŞUUNU
M illî B an k a.- Birkaç aza tarafından İttihad ve Terak­
ki Cemiyeti’nin bu sene inikad eden umûmî kongresine
arz edilerek, ittifak-ı ârâ ile tesisine karar verilmiş olan
"Millî Banka"nın artık teşekkül etmek zamanı yaklaştığını
görüyoruz.
Banka, yalnız bir akçe hâzinesi ve sarraf sandığı de­
ğil, aynı zamanda iktisat âleminin, İktisadî müesseselerin
nâzımıdır. İktisat âlemi demek olan muhtelif nakliye işle­
ri kumpanyalarının maden çıkarması, elektrik işletmesi...
ilh. gibi sayıya sığmaz mütenevvi sanayi şirketlerinin, ti­
caret ve umûr-ı sarrafiye ve mübadele komisyonlarının
ruhu ve dimağı bankalardır. İktisadının nâzımı ve ruhu
kendi elinde olmayan bir millet, kendi İktisadî müessese-
lerini, kendi millî iktisadını arzu ettiği istikamet ve yolla­
ra tevcih edebilmek iktidarından mahrumdur. Bu mah­
rumiyetin neticesi ise, o millet için ciddî bir tehlike ihdas
eder. İşte tamamiyle millî olan bir bankanın teşkili böyle
bir mahrumiyetten, âdeta milletin istikbal ve mevcudiye­
tini tehdit eden böyle bir tehlikeden kurtulmak yolunda
büyük bir adım atmak demektir. Bunun için biz, bu millî
bankanın teessüsü ve teşekkülü dolayısıyla yalnız Os­
manlIların değil, OsmanlI Saltanatı’nın hayat ve kuvvetiy­
Sayı 123
le alâkadar ve menfaatdar olan bütün Türk ve İslâmlarm
da sevinmelerini arzu ediyoruz ve sevineceklerine de
inanıyoruz.
M illî B a n k a n ın S erm a y e si- ileride icap ettiği za­
man arttırılabiimek imkânını hâiz olmak üzere- dört mil­
yon OsmanlI lirasından ibarettir. Dört milyon lira topla­
mak sûretiyle vücuda gelecek millî banka da bittabi gayet
büyük bir anonim şirket hâlinde teşekkül edecektir. Bu
cihetle bankanın mecmu sermayesini husule getirecek
olan dört milyon Osmanlı lirası -beher senedi onar lira
olmak üzere- dört yüz bin hisse senedine taksim edilmiş­
tir. Hisse senedinin yalnız onar liradan ibaret olmasıyla
da iştirak etmek isteyenlere kolaylık gösterilmek istenil­
miştir. On lira ihtiyat akçesi olan her Osmanlı bir hisse
senedini alabilecek ve millî bankanın teşekkülünde or­
taklık göstermiş olacaktır.
Osmanlı İtibar-ı Millî Bankası unvan-ı resmîsini hâiz
olan bu yeni millî bankanın, millîliği -şimdiye kadar Os­
manlI ülkesinde iş gören birtakım malî ve sarrafî müesse­
seler gibi -yalnız sözde ve adında değil, bütün sermaye­
sinde, teşkilâtında ve gayesinde mündemiçtir. Evvelâ
onu tesis eden zevat millî adamlar olduğu gibi, hisse se­
nedini alabilenler de yalnız Osmanlı tebaasından olanlar­
dır ve dolayısıyla bütün sermayesi de millîdir. Sâniyen
bankanın bütün muamelât ve kuyudâtında kullanılacak
lisan, millî lisandır; Türk lisanıdır. Hisse senetleri bile
Türkçe olacaktır. Sâlisen- Bankanın başında bulunanlar,
bütün memur ve müstahdemleri yalnız Osmanlı teba­
asından olabilecektir. Şu kadar var ki banka işleri husu­
sunda görgü ve tecrübe sahibi olan bir veya birkaç büyük
memurun -kendi adamlarımızdan görgü ve ihtisas sahip­
leri yetişinceye kadar- istisnaî sûrette tutulmasından çe-
kinilmeyecektir. Râbian millî banka yukarıda da işaret et­
tiğimiz bir takım malî ve sarrafî müesseseler gibi yalnız
sarraflık ederek kazanmak gayesini gözetmeyip memle­
kette olabilecek malî ve İktisadî teşebbüslere bilfiil ortak­
lık etmek veyahut başka sûretlerle yardım göstermek hu­
susunda da teminâtta bulunuyor.
Çok mühim olan son üç maddenin mülâhazasından
anlaşılacağı üzere, "Osmanlı İtibâr-ı Millî Bankası" millî
adını taşımaya bihakkın lâyık bir müessese olacaktır. Mil­
lî bankanın nizâmnâmesinde daha birçok tâlî kolaylıklar
da gösterilmiştir. Meselâ hisse senetlerinin bedeli mec­
muu birden tediye edilmeyip yüzde ellisi kayıt ve imza
Sayı 123
vaktinde, bâkîsi ise daha sonra ödenilecektir. İstanbul'un
taşrasında bulunanların da hisse senetleri almak süreriy­
le millî bankanın teşekkülüne kolay kolay yardımda bu­
lunmaları için "hisse senedâtı bedeli İstanbul'un ve vilâ-
yâtın meclis-i idarece tayin edilecek mahallerinde tesviye
olunacaktır."
Bankanın sûret-i kat’îyyede teşekkülüne gelince,
"sermayenin mecmuuna talip yazılarak, yüzde ellisi tedi­
ye olununca şirket kat’î sûrette teşekkül etmiş sayılacak­
tır."
H ilâ l-i A h m er S erg isi - Hilâl-i Ahmer Cemiyeti'nin
bu sene içtima eden meclis-i umûmîsinde karar verildiği
veçhile Dersaadet'te, Beyoğlu'ndaki Galatasaray Sultanî-
si'nde bir "Hilâl-i Ahmer Sergisi" tesis edilmektedir. Ge­
lecek kânûmsânî'nin on sekizinde ilk defa olarak küşad
Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf
TÜRK YURDU 275
edilecek olan bu mühim sergiye bütün müttefik ve bazı
bîtaraf hükümetler Salîb-i Ahmerleri de iştirak edecektir.
Berlin, Viyana ve Peşte Salîb-i Ahmerlerinin iştirak ede­
cekleri artık fiilen anlaşılmıştır. Memleketimizin dahilin­
de Sıhhıye-i Askeriye, Bahriye Sıhhiye Müdürlüğü, Şehre-
mâneti, İstanbul Vilâyeti, Darülaceze, Hilâl-i Ahmer Ka­
dınlar Dârü's-sınâası, Asker Ailelerine Yardımcı Kadınlar
Cemiyeti de dahil olmuşlardır.
Sergide Hilâl-i Ahmer'in bugüne kadar yaptığı işleri
vücuda getirttiği mamûlâtı, muhtelif âlât ve edevât-ı sıh­
hiye, Hilâl-i Ahmer ve Salîb-i Ahmerlere dair ihsâî malû-
mât gösterilecektir. Bundan maadâ Almanya ve Avustur­
ya ve Macaristan'dan gelen Salîb-i Ahmer eşyası da teşhir
olunacaktır.
"Kader” Matbaası
 T(Ikk V u k v u
Tur^leritt Vâi^esltte Caltstr -S.

YIL: 4 5AYI: 124 (ö Kânûnıevvel 1532-21 Aralık 1916)

û d e ^ ft td e d c ^ ç c d a- r

E d e b iy a t: U ç a r k e n / R u ş e n E ş re f

R e c a îz â d e E k r e m / F â z ıl A h m e d

İ lk İ l h a m / H a k k ı S ü h a

T e rb iy e -i B e d iiy e (3) / İ b r a h im A la a d d in

D ilim iz-: B ir M ü b a h e s e / R. (EM )

B a b ü r H a n / F lo r a A n n a s t il

Y e n i E serler: “M e s k û k a t- ı O s m a n iy e ”- ”M u s a v v e r Ç ö B / S.

T ü r k l ü k Ş u û n u : B ü k r e ş ’in Z a b tı v e İ ttifa k - ı M u r a b b a ın

S u lb T e k l i f i !
Sayı 124
TÜRK VURDU
T ü rklerin fâ id e s in e ça lışır
EDEBİYAT
UÇARKEN
Ayaklarından boğazına kadar yeşil muşamba giyin­
miş bir askerin sırtında acınacak siyah bir ur, bir kanbur
gibi kıvrılmıştım. Ufacık çırpıntıların üstünde belirsiz yal­
palayan tayyarenin açık maun renkli narin sandallarından
birine indirildim. Ben çift sathın arasındaki demir merdi­
venden küçücük râsıd deliğine tırmanırken üç dört yeşil
adam ceviz pervaneyi ıkına ıkına çeviriyordu. Beni bu su­
lardan bulutlara kaçıracak tayyareci, başında Türk bayra­
ğından bir takke, gözlerinde iri cam gözlük, aletlerini bi­
rer birer muayene etti.
-Haydi yavrular, çekilin, elişi işletiyorum. Bana bir
bardak su hazırlayın, inşaallah dönüşte içerim.
Tayyarenin önünde bir uğultu, bir patırtı başladı:
Pervane parlak ve ince, âdeta esiri bir kuş kalmıştı,
Yukarıki cümlenin tevazuunu düşündüm: "İnşaallah
dönüşte!" Az evvel yine o adam, yerine çıkarken, herke­
se duyulmaktan çekinen bir fısıltıyla "Bismillah" demişti.
Anladım, göklerin ortasında yalnız başlarına kaldıkları za­
man kime kavuştuklarını, kime sığındıklarını anladım; o
beraber bulundukları şeyi ne kadar şahsî bir samimiyetle
sevdiklerini anladım. Onların metanet, tevekkül, cesaret,
cüret, fedakârlık veren menbaı anladım: "Bismillah",
Yeşil adamlar, tayyareye dört direk ve birkaç telle
tutturulmuş sandalları engine doğru çektiler.
( b Bahriye Yüzbaşısı Tayyareci Cemal Bey.
TÜRK YURDU 279
O nbeş g ü n d e b ir ç ık a r
Beni göklerde gezdiren kahraman genced)
Köpük dumanları savurarak suların üstünde hızlı ve
hafif sekmeye başladık. Karabatakları ürkütüyorduk.
Hepsi kıyılara kaçtılar. Fevkalâde iri cüsseli bir kuştuk,
hayvanat ilminin henüz tanımadığı, kaydetmediği, tasnif
etmediği bir kuş! Demirden ciğerlerimiz, demirden kal­
bimiz vardı. Damarlarımız, içlerinde benzin dolaşan ince­
cik birkaç sarı boruydu. Sinirlerimiz beş on ince tel, ke­
miklerimiz beş on cilâlı tahta, kanatlarımız birkaç top ke­
ten.
İşte biz bu dragonun üstünde idik.
Sahil, yeşil insanlar, seyirciler, barakalar, her şey ge­
ride kaldı...
Bitmişti, Topraklarla, sularla, insanlarla, emellerle,
saadetlerle alâkamız kesilmişti. Ufak bir tel kopması, za­
yıf bir uskur sakatlanması, yapılacak harekette beş on sa­
niyelik bir gecikme bizi yok edebilirdi. Hayatımız incecik
bir tele bağlı kaldı.
Fakat ölümün bu kadar yakınında ne mümtaz bir
zevk var. İçine her insanın iştirakiyle henüz havaîdelik,
bayağılık karışmamış asil bir zevk, göklerde her yeri, her
şeyi herkesten fazla görerek, herkesten ayrı, herkesi dü­
şünerek uçmak..,.
Tayyare hava basamaklarına yüklene yüklene boşlu­
ğa fırladı, fırladı.
 TÜRK YURDU
Gözlerimin mübalağalı mahfazasını, başımı kulakla­
rımla yanaklarımı örterek çenemde kavuşan kürklü siyah
deri serpuşa koydum.
Fezada rakipsiz kalmış bir zenbur vızıltısıyla uçuyor­
duk.
Büyük, geniş denizin üstünde, üstünde, üstündey­
dik: Mor, kırışıklı bir mâyi tarla, ötesinde berisinde birer
nilüfer küçüklüğünde serpiştirilmiş köpük çiçekleri, sey­
rek yelkenliler, bu su tarlasının ortasına bırakılmış birer
çuval şişliğiyle duruyordu.
Yükseldik, yükseldik. İçimde yalnız kalmanın korku­
sunu daha duymuyordum. Yanlarımda, aşağıdan benim­
le birlikte kalkan bir muhit vardı. İki kanadın arasındaki
direkler, teller, önümüzdeki gürültü, arkamdaki mikanın
ötesinde ancak seçilebilen yuvarlak Türk Bayrağı, siyah
ve toparlak iki cam, kıpırdayan iki omuz bana sağlam,
tehlikesiz yerde oturan bir adam emniyeti veriyordu.
Yükseldik, yükseldik. Üstümüzde kavuşulmaz bulut­
ların uzaklığından başka hiçbir şey kalmadı. Bizi asırlar­
dan beri alçaklarda gören kuşların ezelî gururunu bile
yendik. O nokta kümeleri hep altımızdan, hep altımız­
dan geçiyorlardı.
Yükseldik, yükseldik. Seviyemizde biz vardık, gürül­
tümüz vardı, hava vardı, fevkimizde birşey kalmıştı: Bu­
lutların kucağında uçan güneş!
Bununla beraber biz hiçbir ser tanımayan küçücük
bir büyüklüktük. Altmış ve daha fazla asırlık mütemadi
bir sa'y ve dehadan doğmuş bir hâkimiyet, bir gururduk.
Manzaralara hudut çizen ev, duvar, ağaç, tepe, dağ
hâilesi abdal bir acz içinde alçaklaşıyordu. Ufuk olmasay­
dı maveraları görebilirdik. İstanbul bir lahzada seyredile-
bilen, bir lahzada anlaşılabilen bir hülâsa oldu. Payitahtın
üstünde kendimizi bir Gilles Blasse, bir Gülliver sandım.
Kuleler, minareler birer mum kadar küçüldü. Kubbeler
müdevver bir çıngırağı andırdı. Evler, uzun ve dalgalı
toprağın üstünde bir sulu boya kutusunun içindeki renk
yığınıydı.
Yerdeki gözlerimize bitip tükenmez bir uzunluk ge­
len serviler, siyah şerit kırıntısı ufaklığında idi. Yedikule
istasyonundaki tren, bonmarşenin rafında duran o)mn-
caktan cesametli göâlnmüyordu. Etrafımızda üç nihayet-
sizlik vardı: Su, toprak, gök.
Sayı 124
Haliç ve boğaz, geniş maviliğin topraklara soktuğu
iki koldu. Adaların arkasında gümüşîleşmiş engine bulut­
lardan donuk sisli ışıklar sızıyordu.
Gözlerimi sevdim. O küçücük iki nokta bana hiçbir
defa bu kadar mufassal, bu kadar müphem ve mütenev­
vi, fakat bu kadar vazıh birşey göstermemişti. Bunun kar­
şısında duyduğum ulviyeti ne bir şiir okurken hissettim,
ne bir şaheser tablo seyrederken, ne bir senfoni dinler­
ken, ne de bir dağdan bir peyzaj görürken.
Fakat nihayetsiz bir acizdim. Arkamdakine bile sesi­
mi işittiremeyen, ondan yardım umamayan bir âcizdim.
Muhayyilem bir an boşalır gibi oldu. O yalnızlığın içine
dostlarımı, sevdiklerimi doldurdum. Göklerde onların
hayaliyle avunmaya uğraştım.
Kimbilir şehrin dar sokaklarında kaç yüz çift göz hay­
retle bize bakıyordu! Pencerelere koşuşan kadınlar, dük­
kânlarının kapısına fırlayan satıcılar, birbirine bizi haber
veren yolcular, bizden ürken hastalar, bizi tarassut eden
nöbetçiler, bizim için yan yatan vapurlar.
Ey bizi aşağıdan gözetleyenler, inanın, size gıpta edi­
yorum: Bana benzeyenlerden uzaklaşmak bana biraz
ölüm acısı verdi.
İdris'i, Musa'yı düşündüm; İsa'yı, Mirac'ı düşündüm;
Fethi'yi Nuri'yi düşündüm.
Altımdaki kırık mikadan şiddetli bir rüzgâr giriyordu.
Pantalonumun paçaları patlayacak kadar çok şişti. Daha
yükselmek istiyordum. İşaret etmek için elimi çıkardım.
Kolum dondu ve arkaya çarpıldı. Râsıd deliğinin etrafını
çeviren gümüşî muşambalara yapıştım. Sağ elime motor
borusunun, sol elime radyatörün sıcak havası dokunu­
yordu. Artık kımıldanmadım.
Havaların kucağında sallana sallana döndük. Ayaste-
fanos, -belediyesi düşünen- gayet biçimli küçük şehir si­
masını gösterdi: Düz düz yol çizgileri, muntazam munta­
zam bahçe resimleri, seyrek ve temiz köşk damları. Sahi­
lin kumlu ve yosunlu denizi, ortası yekpâre mor, kenar­
ları girintili çıkıntılı siyah çiçeklerle işlenmiş bir Anadolu
halisiydi.
Birden uskur yavaşladı. Tayyare tuhaf bir hızla baş
aşağı oldu. Vücudumda gayet tatlı bir hafifliğin süratle
dolaştığını sezdim. Sarsıldık, doğrulduk. Uskur yine kuv­
vetle çarptı... Yine bir uçurum iniş, yine düzelme. Yine
Sayı 124 TÜRK YURDU 281

bir sükût, bir tevakkuf ve çok yüksekten kendini bırakıp -Havalarda gezinmek pek zevkli, dedim.
tahtaya düşen bir adam gibi deniz halısının üstüne çarp­
-Biz de bunu zevki için yaparız. Bir gün de zevki için
tık, serildik. Yumuşak suların bu kadar katılığını -tayyare
ölürüz, dedi.
sarsıntısı yemeyen- bir insan tasavvur edemez.
Hayatımı bir saat kendininki pahasına taşıyan bu
Hangarlara doğru bir martı telâşı ve yaygarasıyla koş­
adama, bana ömrümün en yeni ve en güzel manzarasını
tuk. Yeşil adamlar, bellerine kadar suya girmişler, bizi
gösteren bu kahramana derin bir minnetle elimi uzattım.
karşılıyorlardı. Soğuktan barakaların dibine barınmış bir­
kaç seyirci el çırpıyordu. Ayastefanos, Cuma, 18 Teşrînisânî 1332

Tayyarecim dedi ki: Tamam beş kilo benzinimiz kal­ R u şen E şref

mıştı.

Onlar Gibi: 5
RECAIZADE EKREM
DÖRDÜNCÜ ZEMZEME

1 5
Bak bak o mâha ne rütbe tınaz Avan vezânî-i nesime
Âmed şüd eder kenâr-ı yemde; Amizeş edip de sanki eknûn
Nâmını desem aceb ki binnâz Ziver de olur dil-i besime
Dendanını gör derûn-ı femde! İnsanı kılar fakat ki mecnun!
Her bir nigehi halâvet üzere Nezdikime geldi ol perestû
Söyler sahnı nezaket üzere! Gül dalına kondu sanki tehû!

2 6
Rikkatte de yok o mâha hemtâ: Çeşminde siham tîr-i sevda
Peşinde çehar sale güdük: Etmiş anı kahraman işve:
Ger tufli taleb ederse helva İmlâsı yolunda, hattı alâ
Masume alır simitle körük: Hem hayli meraklı sarf ve nahve!
"Sübhânın ey müesser-i gül!” Yazmıştı hakire bir nemika:
“Sübhânın ey müdebber-i gül!” Gayetle muvafıku’s-selîka!

3 7
Çeşmanı kılar beni fenada: Ama ki zuhur edince kavga
Çün şam ve sahr tekehhül eyler. Dil fâriğ-i câm ü vuslat oldu.
Gerduneye olup nihada Hayfâ ki fitil-i şem’-i sevda
Her türlü niam tenavül eyler. Befgerde-i bâd-ı firkat oldu.
Zevrekçe ye hem biner de gâhî O yedirmedi gerçi hiç lebinden,
Olta ile tutar yem içre mâhî. Şiyem etmiştim ya gabgabından!

4 8
Eşkûfe idi ona şikefte, “Mihnetkeş ve dertmendim Allah
Ekrem’se anın beyninde zenbur; Biçare ve müstemendim Allah
Zikriyle zebanım oldu softa Bir gerdenidir kemendim Allah
Derdiyle cennâtı kıldı tenevvür! Çekdirme bana efendim Allah”
Daim dolaşır teferrüc eyler; Temzik-i hayat eder o banu
Nezdinde dilim telehlüc eyler! Hiç derdime yok cihanda dam!

F a zıl A h m e d
282
ilk ilham
1 4
Gözlerim yeşildi, fakat asabi-
Çehremde sevinçli ışıklar vardı;
Güneşli bir yağmur havası gibi-
Kederim bitmeden, neşem doğardı...
Elemi gözlerden kalbe inmeyen-
0 coşkun yaşları, kahkaham sildi;
Çocukluk hülâsa, o gün dökülen-
Giryenin menbaı, ruhum değildi...
Bir akşam annemin koynunda dalgın
semâlara baktım ne yüksek diye:
Dağınık yıldızlar sanki Allah’ın-
Müphem hayalini çizmiş göklere.
Titredim anneme daha sokuldum.
Sokuldum, koynunda uykumu buldum.
2
Rüyada uyandım; karşımda engin,
Kehribar ufuklu bir belde vardı;
Gölgeden sahilli esmer göllerin
Üstünde martılar uyumuşlardı...
Fezada yıldızdan zincirleriyle
Tâ arşa açılan sayısız kollu
Bir avize varken hasretle dolu
Sırmalı yelkenler uzandı göle.
Ansızın bir sandal gölgesi aktı;
Geciken kürekler durgun sulara
Telâşlı bir şitab izi bıraktı.
Mehtaba, o kumral bakışlı yare
Sevda kadar güzel gözlü kadınlar.
Koylarda telâki için koştular
Dinlesek duyulur, bir ürperme var
Şehvetli haberler veriyor rüzgâr...
3
Tenhada ishaklar hıçkırıyordu...
Uzaklara baktım, menbaı nihan.
Yüksekten, bulutlar içinden akan
Bir sisli çağlayan fışkırıyordu.
Bulutlar dağıldı, semâda narin,
İlâhe şeklinde bir şûle yandı;
Güneşi antıran nûr efserinin
Önünde zühreler yere kapandı.
Vücudu ve tacı sade nûr olan
Bu hayal, âşinâ gülerek bana
Birer bab uzattı; sonra, ey hicrân-
Yolcusu, dedi, ben rehberim sana...
TÜRK YURDU Sayı 124
Uyandım benliğim müteheyyicdi;
Yıldızlar sönmüştü; gökte ürperen
Fecirler gezerek zulmeti içti;
O günden beridir, seherleri ben,
İbhamla dumanlı, loş peçelerin
Altında açılan tebessümlere
Benzetir; şiirimi, bulanık, derin
Rengiyle süslerim ve bazı kere
-Bu meyus ilhamlar yadigârıdır-
Akşamlara, sanırım ki hicret eden.
Meçhulden gelerek meçhule giden
Tutuşmuş kervanlar rahgüzârıdır.
Bazen de rüyanın ufuklarından
Ruhuma müjdeli bir ses dağılır:
Rübâbında hicrân telini bulan
Şairler, cihanın bahtiyarıdır...
5
Dinle ey ilhamın şuh ilâhesi!
Verdiğin rübabın bu ilk nağmesi
Kapılıp bir aşkın ibtilâsına
Benzedim Leylâ’nın müptelâsına
Ey ağlayanlara diyen bahtiyar!
Gözümde kalbimin cereyanı var..
Beşiktaş, 16 Teşrînisânî 1332
H akkı Süha
TALİM UE TERBİYE
TERBİYE-İ BEDİİYE
3
Aile ve mektepte tatbik edilecek bediî terbiye vasıta­
larını -evvelki makalelerde işaret ettiğim veçhile- eski
medenî kavimlerdeki usûllerde arayacak değiliz. Onlar
her çocuğa musiki, şiir ve belâgat talim etmekle bediî ter­
biyeyi âdeta meslekî bir şekilde vermek isterlerdi. Hâlbu­
ki bu tedbirler son asırların ihtiyaçlarına tevafuk etmiyor.
Daha doğrusu son asırların hayatî icapları o tedbirlerin
tatbikine imkân bırakmıyor. Belki bir gün gelecek ki in­
sanlar tabiatın kuvvetlerini kendilerine daha ziyade râm
edecekler ve her nevi ihtiyacı pek az çalışmakla istifa ey­
leyecekler. O zaman sanat onların hayatında daha çok
Sayı 124 TÜRK YURDU
yer tutacak ve sanat için sanat nazariyesi daha kolay anla­
şılacaktır. Fakat bugün umûm için yapılacak şey tabiatın,
eşyanın, fennin kendiliğinde mevcut güzelliği göstermek,
hissettirmek, daimî mücadeleler içinde biraz huzur anı
yaşatmak, zevk-i selim ve bediiyeti her nevi tezahürlere
meze ederek sanat ile hayatı tamamen telif eylemektir.
Ancak burada istitrâden işareti lâzım bir nokta var.
Her yerde ve bilhassa muhitimizde sanat ile maddiye tin,
ilim ile şiir ve bediiye tin birbirine zıt mefhumlar olduğu
umûmî ve mutlak bir sûrette söylenir. Eğer şiiri yaşayışı­
mızdan uzak, sanatı malûmatımızdan hariç olarak telâkkî
etmek lâzımsa bunları meze ve telif etmek nasıl mümkün
olur?
İlim ve fen ile şiir ve sanatı birbirine daima dargın iki
ayrı mefhum gösteren şüphesiz bizim sû-i telakkî ve
tarz-ı terbiyemizdir. Yoksa umûmî hars (=culture gene­
ral) a mâlik âlem-i sanata veya bir şair ilim ve fenne yaban­
cı bulunmamak ve bütün fertler bedenî, fikrî, hissî ve be­
diî terbiyeden muvazî bir sûrette nasibedâr olmak pek
tabiî bir lüzum değil midir?
Spencer diyor ki: "Heykeltraşî, resim, musiki ve şiir
yalnız ilim ve fenne istinâd etmekle kalmaz, belki bizzat
ilim ve fen de şiirdir. Ve fen ile şiirin birbirine zıt olduğu
hakkındaki umûmî fikir sû-i telâkkî eseridir. Filhakika vu­
kuf ile heyecanın bir an içinde saha-i şuuriyemizde yer
tutamayacağı şüphesizdir. Kezalik fazla faaliyet-i fikriye
hissiyatı ve bilmukabele hissiyatın şiddeti tefekkürü nehy
edebilir. Bu itibar ile muhtelif tarzdaki faaliyetlerin müte-
zâd olduğunu söylemek doğrudur. Ancak doğru olma­
yan şey ilim ve fen hâdiselerinin şiirden muarra olması ve
İlmî harsın hayale ve güzellik aşkına bizi gayr-i müsait kıl­
ması zehabıdır. Bilâkis ilim ve fen meşgul olanlar için
öyle şiir âlemleri açar ki cahil bunu görmekten âcizdir.
Taharriyât-ı ilmiye ile uğraşanlar yalnız diğerleri kadar
değil belki onlardan daha fazla şiddetle mevzularının şi­
irini hissediyorlar ki bunu eserlerinde görüyoruz. Miller
ve Lewes’in tabakat ve tabiiyâta ait eserlerini açanlar fen­
nin şairâne hisleri söndürmek değil belki şiddetle tahrik
etmek hususundaki tesirini teslim ederler. Goethe’nin
hayatını tanıyanlar şairlikle âlimliğin bir fertte müsavî bir
mükemmeliyetle nasıl içtima ettiğini bilirler. Tabiatı ne
kadar tetkik edersek o kadar az takdir ve tebcil edeceği­
mizi zannetmek hezeyanâlûd ve küfr-âmiz bir fikir değil
midir? Alelâde bir insana göre hiç de düşündürücü olma­
283
yan bir damla su zanneder misiniz ki -o damlanın teşek­
kül ettiği anâsırı toplayan kuvvet birdenbire ayrılmış olsa
bir şimşek husûle getireceğini bildiği için- bir hikmetşi-
nâs nazarında ehemmiyetini kaybetsin. Hayret-âver bir
sûrette mütenevvî ve zarif olan kar billûrâtını mikroskop
altında tetkik etmiş bir adam da kar parçalarının sükûtu­
nu görmekle bununla iştigal etmeyen diğer birisinden
daha yüksek fikirler uyanmayacağı tasavvur olunabilir
mi? Tedvir etmiş ve muvazi hafrelerle büyülenmiş olan
şu kayalık -üzerinden bir milyon sene evvel bir cumudi-
yenin geçtiğini bilen- tabakat mütehassısında uyandırdı­
ğı şiiri cahilin fikrinde de tevlîd edebilir mi? Hakikat bu ki
fenne nüfûz etmemiş olanlar kendilerini ihata eden şiirin
pek büyük bir kısmına karşı âmâdırlar."
Mevzumuza doğrudan doğruya hâdim olan fikirleri­
ni aldıktan sonra Spencer’i misallerini teksir ederek mu-
hakemâtına devam etmek üzere terk edebiliriz.
Tabiatı, eşyayı yalnız iyice tanımak değil, belki onları
güzellik fikriyle tahassüs ve heyecanlarla tedaî ettirmek
ve küçükten beri buna itiyad edinmiş olmak lâzım ki
bediî terbiyenin arzu edilen semereleri iktitaf edilebilsin.
Küçüklüğünde çayırları dolaşarak nebatât ve haşerât
kolleksiyonları yapmak merakında bulunan Spencer
"Gençliğinde nebatât ve haşerât kolleksiyonları yapma­
mış olanlar çimenlerde ve çalılıklardaki şiiri tanıyamaz­
lar" cümlesini bihakkın yazıyor. Kezalik Georges Sand
"Annem diyor, bütün intihalarına beni de teşrik ederek
güzellik âleminin bende tavî bir hâlde inkişâfına sebep
olurdu. Meselâ güzel bir bulut, güneşin şâyân-ı dikkat bir
manzarası yahut berrak ve câri bir su karşısında beni tev-
kîf ederek nazar-ı dikkatimi celbederdi. Kendi kendine
hiç de dikkat edemeyeceğim bu güzellikler o zaman ben­
de taayyün eylerdi."
Çocukları bedâyie karşı tenbih etmek gerek ailede,
gerek mektepte vâsi ve umûmî bir sûrette istimal edile­
bilecek bir vasıtadır. Şu şart ile ki güzellikler onların ala­
kalarına uygun ve idraklerine makrun olsun.
Birçok hususlarda ibtidaî insanlara benzetilen çocuk
bu meselede de onlardan ayrılmaz. Sizi saatlerce tevkif
eden bir müze salonu köylü için, çocuk için bir dükkân
camekânına nispetle hiç de alâka ve dikkati mucip değil­
dir. Fuzûlî’nin Sû redifli kasidesini ezberlemek, Wag-
ner’in muazzam bir bestesini dinlemek onlarda hiçbir
284 TÜRK YURDU
heyecan uyandırmaz. Kompeyre’nin dediği gibi Loti’nin
çocuk iken önünde korkudan titrediği bî-pâyân denizle­
ri, hâkim kitlelerinin müthiş manzarasıyla hayali ezen
azîm şâhikaları çocuğa temaşa ettirmeyi düşünmemeli­
yiz.
Bedenî, fikrî terbiyenin bütün aksâmından olduğu
gibi bediî terbiyede de miyarı kendimizden değil, çocuk­
tan almalıyız. Zaten eski terbiye ile yeni terbiyenin ayrılık
noktası bu değil midir? Biz çocuktan öğrenmeliyiz ki ona
öğretebilelim. Tabiatın ihtişam ve azameti, âsâr-ı sanatın
derinlik ve yüksekliği ona birşey ifade etmez. Belki kü­
çük nebatlar, çiçekler, böcekler, kelebekler, zarafeti basit
oyuncak ve eşya, ahengi mahsus besteler, lisanı kadar
derinliği de mahdut şarkı ve şiirler onu celp ve tehyîc et­
mekte elbette daha büyük bir kuvvet ve sihri haizdirler.
Denilebilir ki çocuğa lâzım olan güzel şeylerden ziya­
de hoş şeylerdir. Bu hoş şeyleri güzellikler hâline kalb et­
tirmek için seviye ve zihniyetin terakkî ve inkişafını ted­
riç ile takip etmek zaruriyetindeyiz.
Küçüklerin lisanları, meşguliyetleri, oyunları, inti-
habları üzerinde yapılan tecrübeler gösteriyor ki müra-
hıklık zamanından, bilhassa sinn-i bülûğdan evvel mücer-
redâttan ziyade müşahhasâta meyil var. Hâlbuki müra-
hıklık başlayınca âmil-i hayat olmakta tahassüs ve heyeca­
nın hissesi pek ziyade artıyor. Mücerredât ve muhayyilâ-
ta fart-ı inhimâk ile vehm ve hassasiyete esaretle geçen
bu zamanlar -dedikleri gibi- ferdî hayatın devr-i kable't-ta-
rihidir.
Gerçi çocukluk zamanında da muhayyilenin faaliyeti
görülüyor. Fakat bunda âfakiyet (=objectivite) galip yani
çocuk kendisinden ziyade eşya-yı hariciye ile alâkadar ve
hayalinin faaliyeti ancak eşya ve hâdisât-ı hâriciyeye tev­
cih ettiği garip manalarla âşikârdır. Mürâhıka ve gence
bakılırsa görülüyor ki onda tahayyül diğer ihtiyaçlara
cevap veriyor, büsbütün başka rol oynuyor. Dikkatin da­
ha ziyade ruhî hâdiselere taalluku, teşbihleri, tabirleri, is­
tintaçları, her şeyin evsâf-ı hâriciyesine göre değil belki
kendi ihtiyacât ve tahassüsâtına nazaran hükümleri ken­
disinde enfüsiyet (=subjectivite)’nin hem daha hâkim
bir unsur olduğuna delâlet etmektedir.
Hayat yolunun buhranlı ve tehlikeli bir dönüm yeri
olan bu birinci gençlik zamanında bediî terbiyeden ede­
ceğimiz istiâne, mahiyetçe büsbütün farklı olmak ve bil­
Sayı 124
hassa ferdî ve içtimâî ahlâk için büyük bir yardımcı mahi­
yetinde bulunmak icap ediyor.
Hülâsa bediî terbiyeyi terviç için istimal edeceğimiz
vesâit, etfâlin ferdiyetine göre mütehavvil ve daimî bir
tedrice tâbi bulunmalıdır.
Terbiyenin diğer âmillerinde olduğu gibi bu mesele­
de de muhitin tesiri başlıca ehemmiyete şâyân bir nokta­
dır. İyilikle muhat oluş nasıl ahlâk için derin ve mesut iz­
ler husûlüne sebep ise güzelliklerle daima hâl-i temasta
bulunuş da zevk ve hayal üzerinde kavî intibalar zuhuru­
na en emin bir vasıtadır. Bir mürebbinin dediği gibi "İs­
teyiniz ki şehir yavrularının etrafında beşikten itibaren
herşey mütebessim olsun. Köy çocuğunun semâsı, ağaç­
ları, güneşi, nebatâtı var. Hâlbuki şehir çocuğu fakirlerde
pislikten, zenginlerde bediatın noksanından, mütevassıt-
larda zevkin fıkdanından dolayı ekseriya manen ve mad­
deten soluyor."
Çocukları ahlâkî levslere ve çirkinliklere maruz bu­
lundurmaktan nasıl ictinab edersek maddî eşyanın çirkin
ve nahoş tesirâtından da öylece vikâye etmeliyiz. Fakat
bunu söylemekle "Çocuklara güzel olmadıkları için kuk­
la ve karagöz gibi oyuncakları vermemelidir" reyinde bu­
lunanlar kadar ileri gitmek istemeyiz.
Arzu edilen şey aile ve mektep yuvasının muntazam,
temiz ve mümkün olduğu kadar zarif, zevk-i selîme mu­
vafık olmasıdır. Tâ ki çocuk güzel şeylerle muhat olarak
yaşamak itiyat ve ihtiyacını kazanmış olsun. İyi misallerin
fazilet ilham etmekteki kabiliyetleri kadar güzel eşya ve
menâzirin de zevk ve bediiyet telkin eylemekte kudretle­
ri var. Bunu takip edecek makalede mektep binasıyla
tedris eşya ve levâzımından, resim, musiki, şiir gibi vesâ­
itin sûret-i istimalinden bahsolunacaktır.
İb ra h im A la a d d in
DİLİMİZ-
BİRMÜBAHASE
-Sokak ortasında çırılçıplak so)mlmuş, ismet-i kudsi-
yet-şiârına tecavüz edilmiş bir sefileye çevirdiniz!...
Kapıyı açtığım zaman bu hararetli cümlenin son akis­
leri piyano telleri üzerinde iniltiler yaparak kayboluyor­
du.
Sayı 124 TÜRK YURDU
Odanın havasını bürüyen uçuk sigara hareleri her ta-
rafa kokulu bir duman loşluğu yapmıştı. Lambanın topar-
lak ziyası bu sis tabakalarını tamamiyle delemiyor, kuvve-
ti az bir güneş gibi bir köşede kalıyordu.
Geniş ve rahat koltuklarından birer hayal kalktı; Mu-
harrir... (İsmini söylemeye mezun değilim) Bey’in evinde
benimle beraber altı kişi olmuşlardı.
-Ooo... buyurun! Kapı bir lâhza açık kalsın! Koku si-
ze fena çarptı değil mi? dediler.
-Kokunuz da var, gürültünüz de....
Ikisi de, vücudumun araya koyduğu fasıladan istifa-
de ettiler, ikisi de dudaklarının, boğazlarının kuruluğunu
birer bardak su ile ıslattılar.
Ben de ortadaki masanın yanından bir iskemle çek-
tim.
Râtıb bir Teşrinievvel gecesinin sinsi yağmuru seyrek
tıkırtılarla camlara çarpıyordu. Birkaç saniye, odada boş
bir mahzen ıssızlığını andırır bir sükût uzadı.
-Ee, benim gelmem münakaşanızı kesecek mi?... Bu
"eskilik, yenilik" masalı bininci defa da tekrarlansa yine
tatlı dinlenir! Bakın Sara Bernar’a... Bu yetmişlik kadın
Eglon rolüne belki yüz kırkıncı defa çıktığı hâlde yine bir
genç kadın gibi alkış toplar.
Ne uzun kahkahalar salıverdiler!
Bu kuvvetli münakaşacılar benim beceriksizliğimi
daha ilk cümlesinde yenivermişlerdi.
Birisi: -Ee, hava yenilendiyse yenilendi, kapayalım!
ö^ök
Kanat örtüldü. Dudakların yakınında birer kibrit par-
ladı.
Mor ipek örtüsü üzerinde vazolar, şiir mecmuaları
bulunan masada dirseğimden üç karış ötede, ince, müs-
tehzî yüzünün taş tebessümünü bu anlamadığı lisan mü-
bahasesine büyük bir bîtaraflıkla sarf eden "Mose"nin
büstü kadar sessiz dinledim!
Vasf-ı terkibilerin büyük dostu maroken koltuğuna
gömüldü. Rugan iskarpinleri yerdeki Anadolu halısının
kaba tüylerini kurcalıyordu. Sağ eli kadife perde bağını
sallıyordu. Serçe parmağıyla kızarmış alnını kaşıdı. Aradı-
ğını bulmuş gibi gururlanarak başladı:
285
-Şunu bunu bilmem, o dahiyane terkib-i vasfîler, el-
bet lisanımızın lâ-yüfnâ birer gencîne-i irfânı olmuştur,
Zihn-i millînin o metin mesned-i terakkisi hep vasf-ı ter-
kibîlerdir. Sağda, solda, artta, önde, nerede bulursak bu
servetleri kullanmalıyız,
Bıyıkları kırpık, pantalonu ütüsüz, yakalığı yumuşak
genç muharrir (...) Bey de ayağa kalktı. Kâğıt kaplı duvar-
gölgesine bakarak yürüdü. Raflannı ciltlerinin ağırlığı
eğmiş bir kütüphane önünde durdu. Eser isimleri okur
gibi dalgınlaştı. Sonra, elleri cebinde cevap verdi:
-İşte muhterem beyim, sizinle anlaşmamız imkânı ol-
mayan nokta bu! Siz bir derviş rindliğiyle, bir derviş aldır-
Usan dergâhının kapısına vuran her yeni
müride "eyvallah" diyorsunuz. Hatta yanından geçenleri
de çağırıyorsunuz! Ben titiz bir ev sahibi gibi tammadık-
lara odamda yer yok diyorum!
-Rişte-i münakaşanızı âlûde-i taglit etmeyin! Nâr-ı ha-
kikat rimâd-ı teşbih ile örtülüp itfâ edilemez ki... Hudûd-ı
lisanımıza tecavüzlerini müsamaha ile kabul edip havza-i
edebiyatımıza girer girmez libka-bend-i esaret ettiğimiz
kelimât ve terkibât, lehçe-i Osmanî ye az mı rev-
nak-bahş olmuştur? Hele şöyle müspet bir kafa ile düşü-
bakayım!
-Aramızda fark bu değil mi zaten? Siz esir ettik hülya-
avunuyorsunuz! Ben de esir oldunuz diye telâşa dü­
şüyorum.
efendim, öyle değil!... Mesrûdâtım
gayet tabiî, gayet sarih bir hâdise-i içtimaiye muhassalası-
Affedersiniz, bir sabî-i bî-lügat devrini lehçemiz asır-
lardan beri geçirmiştir. Onun yevmen fe-yevmen inbisât
eden dimağ-ı şebâbına daha fasih bir tude-i malûmat icap
ederdi. İşte onun içindir ki ensal-i mütekaddime-i beşe-
^ye sâika-i ihtiyaç ile nasıl taharrî-i ihtiraâta sâlik olduysa,
^ üdebâmızda öylece bizlere zenginlikler aradılar,
şüphe etmeyin, onların saye-i keşfiyâtındadır ki di-
meshûf-ı millet istirahat ediyor,
Hem bir kaide-i külliye değil midir? Kudret-i ahengi,
kudret-i sanatı, kudret-i ifadesi daha fazla olan bir lisan,
fakruddem beyana müptelâ diğer bir lisan biı noksana iz-
Evet, bezgin millete Arap'tan, Acem'den telkih ettiği-
miz kelimât ve terkibât kuvvetiyledir ki bir zirve-i temed­
dünü lisana urûc edebilecek kuvveti idâme edebildik!
286 TÜRK YURDU
Şimdi §u kelimât ve tavsifâtı atın; perdeleri, tabloları, hü­
lâsa-! kelâm bilcümle müzeyyenâtı sirkat olunmuş bir bi-
na-yı harab karşısında lâl hayret, lâl esef kalırsınız!
Beş yüz şu kadar seneden beridir mineli, mozaikli bi­
rer minyatür gibi muşikâfâne bir sa’yle işlenegelmiş olan
lisânı, birkaç tembel tetebbu hatırı için bütün o servetin­
den tecrit edemeyiz.
Hele son zümre-i edebin ikdâm-ı takat bir endâzâne-
si neticesinde büsbütün kesb-i sabahat eden lisan, bey-
hûd bir şirzime-i kalilenin lerzeşdar-ı tereddüd iddiaları
yoluna hiç feda edilir mi ya! Âdeta cinnet-âlûd bir cüret­
le hâl-i edebiyatı bütün mazi-i pür-vekârdan çekip kopar­
mak istiyorsunuz!
Buna ne ben, ne vicdân-ı etrâk, hatta ne de sizin şu
isyankâr kalbiniz razı olur!
-Ne tuhaftır, insanlar başkalarında çekemedikleri
şeyleri kendileri yapınca fark etmezler! Siz bana demin
"Hakikati teşbihlerle boğma" diyordunuz. Demek kendi­
niz onu bir müdafaa, bir tefevvuk silâhı gibi kullanacak-
mışınız!
Ben size Arapça, Acemce kelimeleri baştan başa tu­
tup fırlatmalıyız demedim ki! Hem biz sadeliği, Arabî-Fa-
risî kelimeleri ezberleyemediğimizden istemiyor da deği­
liz! Bu tabiîlik ve sunilik meselesidir!
Bence Arabî, Farisî kelimelerle, bâhusus o kelimele­
rin kaideleriyle vücuda getirebildiğimiz eârî zenginliklere
kendimizindir gözüyle bakamayız! Dünyada Türkçeden
başka hangi medenî lisan biliyorsunuz ki sarfında ecnebî
bir milletin kaideleri kök salmış olsun. Meselâ Fransızlar
Yunancadan, Lâtinceden, Arapçadan, İspanyolcadan, Al-
mancadan kelime alırlar, Fransızlaştırırlar; Alkeol, alkol
olur; Elcebr, Aljeber olur; Elgazal, Lagazel olur; Kamis,
kamizol, şömiz daha bilmem ne, bilmem ne olur. Mini­
mum, maximum gibi Lâtinceden alınıp da yine Lâtince
gibi telaffuz olunanlar antika nevinden nadirdir. Hele
cemlerinde minima, maxima kullanılmak âdeti kaldırıl­
mıştır. Birkaç eskilik meftunu Fransız müstesna. Bugün
kimse Senatorium'un cemine Senatona demez. Sine qua
non filân gibi terkipler de nihayet mahdut, muayyen ma­
nalarda kullanılan birer kalıp gibi kalmıştır ve bunların
adedi, şu bildiğimiz yirmi beş kuruşluk Larousse kamusu
yok mu, onun pembe sayfalarındaki iki üç yüzü geçmez.
Sayı 124
Ötekiler Sofiks ve Prefikslerle Fransızlaşmıştır. İyice emin
değilim ama mantığıma istinat ederek ileri sürebilirim ki
en an’ane meraklısı olan İngilizler bile lisanlarından ya­
bancılıkları kovmaya çalışıyorlar. Hele Almanlar, ooo on­
lar muhakkak. Ondokuzuncu asrın ortalarına doğru Al­
manya'da öyle bir cereyan vardı ki meselâ Local Anzeiger
gibi filân bazı gazeteler her ecnebî lügatin Almancasını
bulup ispat edene kelime başına üç Mark tediye ediyor­
du.
Bu temsil kaidesini siz, ben de tabiî bir şevkle tatbik
ederiz. Hiçbir Türk bilete, biyye; tenteneye, dantel; pan­
dispanyaya, pendespani, istimatora, estimator demez.
Kaşmirdekos demeyiz, kaşmerdikoz deriz.
Ahz ve itâyı, afsuvata şekline koruz. Sebzevât yerine
zerzevât deriz, öyle değil mi? Şu hâlde biz bilmem kaç
asırdır milletin ruhuna sığmayan şeyleri zorla sokmaya
çalışmışız. Selikamız üzerinde cebirler tahakkümler yap­
maya kalkışmışız.
Hele edebiyat lisanımız, hele edebiyat lisanımız! O
bütün millî zevklere, millî temayüllere göz yummuş, lisa­
nımız içinde ecnebî terkipler, ecnebî telaffuzlar milliyet
aleyhine büyüyen birer ur olmuş. Ecnebî lügatler, ecnebî
edebiyat şekilleri Türk zevkinin, Türk sanatının millî bir
surette açılmasına engel olmuşlar.
Ben daha ileri giderek diyeceğim ki zevk ve seviye
itibariyle bu kadar aşağı düşmemiz, hep lisanımız ve
mevzularımız ruhumuzdan alınmadığı, hep ecnebî iklim­
lerden taklit edildiği için oldu. Eski divanları yoklayın:
Türk teşbih ve istiareleri Acem teşbih ve istiarelerine
benzer, Türk simâsı Acem simâsına, Türk şehri Acem
şehrine, Türk ilhâmı Acem ilhamına benzer. Üç dört yüz
senelik millî bir hayat, o hayatın samimî ve ruhî makesle-
ri hep bir teseyyüb yüzünden gömülüp gitmiştir. Her
millet mazisini araştırdığı zaman orada varlığının temeli­
ni bulur. Biz aradığımız vakit kendi toprağımızda başka­
larını görüyoruz. Onun içindir ki eskilere millî düşünce­
ye ehemmiyet vermemiş nazarıyla bakıyoruz.
Meselâ Eransız edebiyatının on yedinci asrını oku­
yun:
Sayı 124 TÜRK YURDU
O asırdaki Fransız ruhunu, ihtiraslarını, temayülleri­
ni, zevklerini, an’anelerini, ümitlerini, gayelerini, dimağ­
larını bulur, anlarsınız.
On sekizinci asrın on yedinci asırdan nasıl ve niçin
doğduğunu, ne sûretle değiştiğini, ihtilâle doğru nasıl
yürüdüğünü, fikrî veya bes on sekizinci asırdan hassas ve
mariz on dokuzuncu asrın nasıl fışkırdığını görürsünüz.
Bir edebiyat ki mensup olduğu milletin hayatıdır, benli­
ğidir.
Fakat bizde öyle midir? Fuzûlî'nin şikayetnâmesi,
Nefî'nin birkaç hicviye ve kasidesi, Nedim divanı da ol­
masa o devirlere ait hemen hiçbir vesikamız bulunmaya­
cak. Bu saydıklarım da ne kadar eksik!
Ah Arapçadan, Acemceden Türk ruhunun, Türk lisa­
nının kazandığı zenginlik!
Türkçenin sade sarfına hep bu kaideler ca'liyet sok­
mamış mıdırlar? "Tarafeyn-i zevceyn". "Devlet-i âkıde-
teyn", "İfade-i teşvikiye", "Tefeyyüz-i millî", "Teganniyât-
1 ilhamât"! Rica ederim, bize hediye edilen mücevherler
bunlar mıdır? Biz de tenis var mıdır? Sıfatlarımızda cem
var mıdır? Bizde müenneslik, müzekkerlik var mıdır?
Bu son kelime bütün odanın ciddiyetini sarstı. Fler-
kes gülüştü: "Hayır, Türkçe melektir, Türkçe melektir"
dediler. Yeni lisan müdafii kıpkırmızı devam etti:
Hatta bu rezalet o raddeleri bulduydu ki daha bir
çeyrek asır evvel Ebuzziya Tevfik merhum zavallı Türk-
çeye yerine göre esreli, yerine göre üstünlü ve ötreli, ye­
rine göre harf-i tarifli ism-i failler, ism-i mefuller sokmaya
kalkıştı idi.
İşte beyefendi, bugün haksızlık dediğiniz hareket
hep asırlardan beri sürüklene sürüklene yığılan gayr-i ta­
biîliklerin meşru ve tabiî bir aksülâmeldir.
Maamafih sizler eskiliklere o kadar alışmışınız ki,
şimdi onlardan ayrılmak zor geliyor. İtiraf ederim, sizinki
de ciddî bir terbiye mahsûlüdür; fakat başlangıcı yanlış
tutulmuş bir terbiye mahsûlü. Evvelce de söylediniz â,
gerçi o kelimeler aslen yabancıdır, fakat bizim olmuştur.
Çünkü biz bunları çok yerde Arab'ın ve Acem'in kullandı­
ğı manadan başka manada kullanmışız. Onlara kendi
benliğimizi vermişiz. Bu sözünüz haksız değil ve çok şü­
kür ki hiç olmazsa o kadar bir istiklâliyet muhafaza ede­
287
bilmişiz. Fakat bu da bizi yine onlar hesabına çalışmış ol­
mak şaibesinden kurtaramaz.
Size söyleyim. Bu Acem ve Arap kelimelerinin ver­
dikleri ahenklere aldanmak, lisanımızı sırf bunlarla zen­
ginleştirdik hülyasına kapılmak, Hüseyin Beyin boyun
bağını, Ahmed Beyin pırlanta iğnesini, Remzi Beyefen­
dinin bonjurunu kullanıp ben de şık ve zenginim diye
öğünmeye benzer.
Edebiyatımız Türk Edebiyatı değil, İran edebiyatının
Türkiye şubesi. Hele Şinasi'den evvelki edebiyat!
-Oh ya Rabbi! Bütün eslâf-ı muazzamanın ervâh-ı
mukaddesesi, ızâm-ı remîmi şu anda bu tefevvühâtınıza
karşı isyan ve nefretle eğlenmektedir. Avâm firîbânedir
ama olsun: Besle kargayı oysun gözünü! demişler. Bütün
eslâf çalışsın çabalasın, gıdâ-yı dimâğ-ı milleti ihzâr etsin,
sonra bir kaç sebük-magzm bu üç lisan-ı şirinin füyuzât-ı
hayât-bahşâsını cami usareyi hazmedemeyen birkaç sıs­
kanın mehcur-i iltifâtı olsun!..
Ayol, bizde iltizamkâr teceddüddük. Hem sizlerden
çok evvel! Sizler daha batn-ı maderde hatta bir nutfe de­
ğilken bizim içimizden bazı gençler bar bar bağırıyorlar­
dı ki eskiler nâkâfidir, sönüktür, damarlarında eser-i ha­
yat yoktur. Mecrâ-yı edebiyat değişmelidir.
Bunun üzerine sizinkinden bin kere daha müsmir
bir hareket-i edebiye vücud-pezîr oldu.
Bizim de aklımız ermez değil. Şöyle bir mazi-i edebi­
yatımızı pîş-i nazarınıza vaz edin. Osman zamanında işe
Farisîyle, ama münhasıran Farisîyle başlıyoruz, bilâhire
Türkçe yavaş yavaş giriyor. Euzûlî Azerî lehçesiyle teren­
nüm-! ruh ediyor. Divanının bir yerinde Türkçenin kud­
retsizliğine telehhüf bile ediyor.
Bâkî'yle İstanbul lisanı kendini gösteriyor, Nedim'in
vürûdu ifade ve ruh itibariyle edebiyatı daha yerlileştiri­
yor.
Şeyh Galib sadegîye doğru emekliyor. Vaktâ ki Şina-
si yeniliğin ilim cihadını küşad eyliyor. Kemaller, Hâmid-
1er, Ekremler, Sezaîler, hemen arkasından mensubiyetiy­
le ilelebed iftihar ettiğim neslimiz yetişiyor. Şimdi, değil
Fuzûlî'yle bizim aramızı, hatta Hâmid'le Fikret'in arasını
mesaha etseniz taab-bahş mesafeler bulacaksınız. Frenk
edebiyatının demin meddahlığını ediyordunuz; İşte be­
 TÜRK YURDU Sayı 124

yim bu da sizin ma’dum farz eylediğiniz yahut sizin amâ ne esvap olarak bu kıyafeti yakıştırmasına benzer. Ma­
dimağınıza mestur kalan bizim hareket-i edebiyatımız. dem mevzuda teceddüd oldu, şekilde de olmak lâzımdı.

Dedim işte,' biz de mensubîn-i teceddüddük. Ama Olmadı değil, fakat dediğim gibi hep eski, gayr-i tabiî zih­

sizler gibi maziyi tel'in eden değil, daima yâd-ı eâzıma niyet üzerine. Fakat... şey...

hürm et eden, onları birer mevcudiyet-i ebed-zinde telâk­ -Giriniz!

ki eyleyen mensubîn-i teceddüddük. Tarih-i edebiyatı­
Kapı açıldı. Siyah robası üzerine beyaz göğüslük ge­
mızda, fikr-i kâsırâneme kalırsa hatta sahayif-i güzide bu
çirmiş Rum hizmetçi parlak madenî bir semâver getirdi.
levslerle lekedar edilmemelidir... Tarih-i edebiyatımızda
Arkasında küçücük bir Anadolu kızı fincanları taşıyordu.
bizi takip eden devr-i edebînin adı "şımarıklar, çılgınlar,
Sıcak ve tatlı çayın artık şu uzun münakaşayı kesece­
ciddiyeti tezyif edenler devri" olacak.
ği ümit ediliyordu. İçimizden biri rica etti:
-Mesele o değil mi zaten? Terakki size gelince meşm,
-Vazgeçin Allah aşkına, )oıkarda hanımefendiler bizar
sizi geride bırakmaya başlayınca gayr-i tabiî, dejenere, fa-
oldu. Öyle bağırıyorsunuz ki sokağın yolcuları bu evde
lân!
miras kavgası oluyor sanacaklar.
Canım, bize niçin birer hain, birer cellât nazarıyla ba­
Bir diğeri söze karıştı:
karsınız. Yaşayan bir milletin konuşulan lisanı elbet faali­
yet hâlindedir: Yürür, büyür, genişler, güzelleşir, şıklanır. Bu edebiyat meseleleri çorak şeylerdir. Bir yerde
edebiyatımızın lâfı açıldı mı benim hayal de gözümün
Fakat lisanın, bâhusus edebiyatın evsaf-ı mümeyyize-
önüne dikilir: Koskoca bir salon karşılıklı iki ayna. Orta­
sine bakın: Ruhtan kopma birşey değil, ce‘alî bir hâlet-i
sında sırt sırta vermiş iki adam. İkisi de kendi aynasının
ruhiye var. Kaç yüz senedir hep bu, hükmünü sürmüş.
içinde kendi hayaline söylüyor. İkisi de kendi kendine ta­
Meselâ Fransız edebiyatına hâileler, mudhikeler, roman­
raftar, kendi kendi hayran oluyor. Kapıyı açanlar ikiz bir
lar, mizahlar, tefekkürler, tasvirler, tahkiyeler girerken ve
gürültü duyuyorlar. Fakat vâzıh bir şey anlaşılmıyor. Şun­
bu usûller her gün lisanını değiştirerek nokta-i nazarını
lar insaf edip de yüz yüze gelseler olmaz mı?
tekmilleyerek, yeni yeni şubelere ayrılıp mütenevvi bir
hâl alırken bizde hâlâ mahud kasideler, içlerinde duyul­ Bu teşbihe çok gülüştük.
madan yazılmış, kopye edilmiş tahassüsler, tahayyüller Bir üçüncü zat da:
vardı. Hep bu dar çemberin içinde dolaştık, dolaştık. Ru­
-Hele şu zamanda, dedi, transition devresinde miyiz,
hî tahayyüller, kalbı sesler, hayalî vüs'atler yapacağımız
neyiz? Her tarafta müthiş bir aleyhtarlık. Ocaklarda bu,
yerde nazireler söyledik, noktasız kasideler, gazeller için
konferanslarda bu, darülfünûnlarda bu, mecmualarda
beyin patlattık. Her mısradan bir tarih çıkacak diye mana­
bu, hususî musahabelerde bu, rüyada da bu galiba.
yı, irtibatı mahvettik. Mısralar yaptık ki kelimeleri doğru
okunduğu vakit mana çıkmıyor, fakat önden gelen keli­ Celâl Nuri'ye, Ahmed Rasim'e varıncaya kadar her ya­
menin son harfini ikinci kelimenin başına korsanız mana zı yazan çalakalem birbirine vuruşturuyor. Bunun sonu
anlaşılıyor. Bunlar hokkabazlık, göz boyayıcılık değil de gelmeyecek mi acaba?
nedir? Herkes sustu. Sükûtu yalnız, iştihâ ile içilen mayile-
Şinasi'den sonra edebiyat daha hayatî, tahlilî ve ter- rin şapırtılı sesi ihlâl ediyordu. Kendi kendime: Artık bu­
kibî bir şekil aldı. Hele Fikret'ler, Halid Ziya'lar, Cenab'lar rada kaldılar, diyordum.
geldikten sonra mühim terakkî adımları atılmış oldu. Fakat içimden daha devam etmelerini arzu ediyor­
Fakat hakkıyla düşünecek olursanız bugüne kadar dum ki genç muharrir bana döndü:
hemen hepimizde mevcut olan zihniyet eski zihniyettir. Çay yudumları arasında nispeten zayıf bir sesle, güyâ
Yani ruh itibariyle filân biraz yenilik girdiyse bile kelime­ sırf bana hitap eder gibi söyledi:
ler hâlâ eski uygunsuzluklarını muhafaza etti.
-Mantık eksikliği canım: Arap çavuş kelimesini alır,
Bu, Ondördüncü Asm Hicrî'de yaşayan bir adamın şiyaviş yapar, karus kelimesini kavaris sûretinde cemlen-
Onuncu Asırdaki yeniçeri kıyafetiyle dolaşmasına; kendi­
Sayı 124 TÜRK YURDU
dirir, Bu meşru görülür. Arabm temsilî kudretine meftun
oluruz. "Firdevsî Şehnâme’sini yazarken hiçbir Arap keli­
mesi kullanmamaya cehd etmiş ve muvaffak olmuş. Ne
güzel şey!" diye methederler, takdir ederler. Fakat biz
bunu lisanımızda yapmak isteyince an’ane-şikenlikle, ir-
fan-girizlikle, daha bilmem neyle, hatta soysuzlukla it­
ham olunuruz. Aman Allahım ne tenakuz!..
Vasf-ı terkibilerin dostu kendini tutamadı:
-Sizin diliniz de Farisî kadar sahib-i yesar olsun da o
vakit istediğinizi yapın. Daha pek gençsiniz. Kanınız kay­
nıyor. Sağınızı solunuzu düşünmeden fikir savuruyorsu­
nuz. Karşınızdakine söz söylemek fırsatını bile itâ etmi­
yorsunuz. Bir parça evvel "Biz, Fransızlar veya Ai'aplar gi­
bi sofiksler, prefiksler ilâvesiyle kelimât-ı ecnebîyeyi
Türkçeleştirmiyoruz" buyuruyordunuz. Lâkin, düşünün
ki öylesini biz de yapmışız! "Esmer" Aıupça iken "Esmer­
leşmek" tarzında Türkçeleştirmişiz. "FIırs'Tan "Hırslan­
mak" da öyle. "Can" ism-i Farisîsi "Canlanmak" tarzında
Türkçemize geçmiştir. "Pare"den "Paralamak", "Paralat­
mak", "Paralanmak" gibi nice nice fiiller yapmışız.
-Pekâlâ, bizim de itirazımız böylelerine değil ki!... Bir
tabirin Türkçesi durup dururken mutlaka malûmat gös­
termek sevdasıyla Arapça veya Acemcesini kullanmaktaki
mantıksızlığa!
Meselâ uyuşmak, uzlaşmak, aralarını bulmak varken
"telif-i beyn etmek"e, karnı çok acıkmak yahut sadece
çok acımak denilebilirken “ber-cû’-i şedîd veya eşed his-
setmek”e, gürültü etmek yerine "velvelesâz olmak, veya
müşateme eylemek"e! Almanlar, Macarlar, Bulgarlar gibi
birçok milletler millî lehçelerini zenginleştirmek için ka­
fa yoruyor, tabir icadına kadar varıyor da biz niçin kendi­
mizde var olan kelimeleri beğenmiyoruz, yerlerine başka
şeyler koyuyoruz? Madem kelimeler fikirlerin bir işareti­
dir ve madem ki bir fikir Türkçe kelimelerle söylenebilir,
hayır, neden ilhamını, ruhunu zorlayıp ecnebî lügatler
doldurmalı?
-İyi, lâkin siz lisanı âdeta saçkıran hastalığına uğramış
adama döndürüyorsunuz. O hâlde lisanda mevcut sino­
nimlere de veda etmeli.
Şimdi güneş, mihr, şems, âfitâb yahut çocuk, tıfl, sa­
bi. Bunlar lisan-ı Osmanî'yi iğnâ eden şeylerden değil mi­
dir? Hangi bir lisan-ı diğerde bu mertebe bereket mev­
cuttur?
289
Deniz, bahr, derya bir eser-i edebînin sahâif-i güzîni-
ni elvân-ı mütenevviasıyla şaşaadâr-ı rüchan edecek ye-
sâr-ı millîdendir.
Hatırınız için bunlardanda mı keff-i yed edelim?
Artık siz benim lisanımı istediğiniz kadar tahdide kal­
kışın! Bugüne kadar her fikir ve his ve hayali tebliğe muk­
tedir olmuş lisanı, ez-ser-nev bir şurezâra mı irca edecek­
siniz? "Zehî tasavvur-ı bâtıl!" Söylenin bakalım.
Âb-ı pâke vakvaka-i kurbağadan ne zarar!
-Küstahlığımı affınızla karşılayın! (Kahkaha ile güldü)
Saydığınız biçimde sinonimler olacağına, olmaz olaydı­
lar! Fransızlar güneşe yalnız "soleil", denize yalnız "mer"
derler. Bununla beraber lisanları hiç de fakir düşmemiş­
tir. Bilâkis Parisli bir Fransız çocuğu deniz kelimesini
öğrendiği vakit deniz fikrine de sahip olur, denizi görme­
diği hâlde bile. "Madame Doratizbun'Tın şiirinde de o ke­
limeyi bulur. İleride "Richepin"de de onu okuyacaktır.
"Deburt Valmur"da da onu okuyacak. "Hugo"dan da onu
işitecek, "Rousseau"da da onu bulacak, "Racine"de, "La
Fontaine"de de ona rast gelecek. Hâlbuki bir zavallı İs­
tanbul çocuğu denizi doğar doğmaz görür, deniz kelime­
si ilk telâffuz ettiği sade kelimelerden biridir. Onun dal­
galarım, harelerini, renklerini her gün seyreder durur.
Böyle iken sultanînin sekizinci sınıfında "derya-yı hurû-
şân", "Bahr-ı mütelâtim", "Âb-ı kebûd", "Mâ-i mütemev-
vic" terkiplerinden hiçbir şey anlamayacak. Moliere'in
"Sganarelle”! gibi şaşıp kalacak. Bu terkiplerin aralarında
ufacık bir nükte, bir mana farkı olsa da onu biz anlayama­
yız, hatta yazanlarımız bile. Çünkü bu terkiblerin kalbî,
tahlilî bir mahiyeti yoktur.
Bitmedi.
R.A.
BÜYÜK HİKÂYE
BABÜRHAN
Muharriri: Flora Annastil
Mütercimi: Halide Edib
Başı yıl 3, cilt 6, sayı 9 ’dadır.
Birkaç gün sonra Şeybanî'den cesur düşmanına bir
ikinci teklif daha geldi. Babür mağlûp olduğunu itiraf
290 TÜRK YURDU
ederse kadınların gitmesine müsaade edeceğini vaat edi­
yordu.
Mütemadiyen müzakere, müzakere ve kimbilir ne
gizli vaatler, ne masum yalanlar Babür'ün kalbini alt üst
eden hareketlerden sonra bir haftalık bile yaşatabilecek
erzak da kalmadığını gördükten sonra ailesinin ve kendi­
nin hayatı ve hürriyeti mukabilinde şehri teslime karar
verdi. Annesi, büyük annesi, kız kardeşi bu üçü hürriye­
tine iştirak etmeleri meşruttu. Diğerleri atlan varsa gide­
cekler, yoksa bir zarara uğramamak şartıyla kalacaklardı.
Büyük nine İhsanüddevle gitmekten istinkaf etti. Günler­
ce at üstünde dikilmek için fazla ihtiyardı. Korkmuyordu.
Genç ve güzel iken üç defa düşman eline düşmüş, ken­
dine zarar gelmemişti. Bir defasında taarruza uğramış,
onun da neticesini Babür'e anlatmıştı. Şimdi ihtiyar ve şâ-
yân-ı arzu olmadığı için geride kalacak belki de Şeybâ-
nî'ye fikrini söyleyecekti. Atını güzel ve genç olan Gönül-
taş'a terk ediyordu. Ergilleri iğvââta maruz etmek her-
hâlde iyi bir hareket değildi. Belki Ensevgili süt kardeşini
beraber isterdi. Herhalde tehlike zamanlarında itimat
edilecek bir kadın fazla olması lâzımdı.
İhtiyar kadın bunları söylerken, genç kızın parmakla­
rını demir kadar sert ve kavî elleriyle tutarken aynı za­
manda temasında bir nevaziş yumuşaklığı vardı. Ensevgi­
li eğildi, ihtiyar çehreyi dudaklarından öptü. Gece yarısı
kararlaşmış firar, hazırlanmıştı. Kaledeki birkaç at eyer­
lenmiş, düşman karakolları da karar verildiği üzere başka
tarafa bakıyorlardı. Babür kalbinde elem, sefalet annesini
atına bindirdi, üzengilerini düzeltti. Gözlerine toplanan
sıcak yaşlar hiddetle gözlerini kapatıyordu. Tutmak iste­
diği kalbinin darabanından lâkırdı söyleyemiyordu.
Mağlûp ve hayatı içiniirarî! Hayır, kendi hayatı için
değil onlar için!
Etrafına bir göz attı. Herkes hazır mı, herkes burada
mı?
Firarilerin etrafında toplanan kalabalıklar göz yaşları
ve hıçkırıkları arasında berrak bir ses:
-Evet, kardeşim hazırım, dedi.
Bu Ensevgili’nin sesi idi.
Ayakta eliyle veda eden İhsanüddevle'ye birşey söy­
lemek için atının üstünde eğiliyordu.
Sayı 124
-Allah için artık gidelim ve bu dakika bitsin.
diye dehşetle bağıran Babür atına atladı, mahmuzlarını
atın karnına batırdı. Kadın, erkek kendini sevenler için
kendi kendini satmıştı. Fakat gözlerinin önünde ölüm si­
yahlığı vardı. Artık mahmuzlarını atına batırıp deli gibi
gitmekten başka elinde yapacak bir şey yoktu.
Gece ölüm kadar siyahtı. Süveyd kanalının bir parça­
sında durdu ve müşkilâtla fırkasını sağ tarafa sevk etti. Bu
sulak tarlaların karışıklığı arasında seherden evvel Semer-
kand'dan mümkün olduğu kadar uzaklaşmaktan başka
birşey düşünmek kabil değildi. Özbek reisi hür bir geçit
vaat etmiş olmakla beraber hepsine ve taraftarlarına iti­
mat câiz değildi.
Dairevî tepecikler arasında vahşî bir vâdinin nisbî se­
lâmetine eriştikleri vakit semâ yeni gelen sabahla kurşu­
nileşmişti. Burada Babür ilk defa olarak atları dinlendir­
mek için bir dakika tevakkuf emrini verdi ve ilk defa ola­
rak maiyetini gözleriyle tetkik etti.
Keskin gözleri evvelâ annesinin örtülü vücudunu ta­
nıdı. Fakat bir buğday çuvalına benzeyen şu yığın, solgun
bir gül yaprağı gibi buruşan şu diğer vücut bunların hiç
biri Ensevgili değildi. O nasıl ata binerdi. Onun at üstün­
deki dimdik vaziyetini büyük bir gururla hatırlarken aynı
zamanda boğucu bir elem kalbini sıktı, dişlerini kilitledi.
Biliyordu, bununla beraber bilmek de istemiyordu.
Boğuk bir sesle:
-Hanzâde beyim, dedi, nerede, nerede?
Kimse birşey söylemiyordu.
Hiddet, meyus ve âciz bir hiddet dudaklarını kapadı.
Birisi korkak bir sesle:
-Belki gece, karanlıkta....
Babür:
-Yalan! diye haykırdı. Yalan, beni aldattılar.
Ruhundan hissettiği bir hakikat onu susturdu. Bil­
meli, anlamalı idi. Düşmanlar umûmiyetle bu kadar âlice­
nap olmazlardı. Kendini biraz kabahatli buluyordu.
-Ben kendi kendimi aldattım, bilmeli, anlamalı idim,
diye haykırdı. Allah hepsine lânet, lânet yağdırsın!
Sayı 124 TÜRK YURDU
Gözleri uzak şehre matuf biraz durdu. Sonra çılgın
bir kahkaha ile atının dizginlerini bırakarak kollarını atın
boynuna attı.
At ileriye atlarken:
-Gelin, diye haykırdı, hürüz gel, cehenneme kadar
gidelim.
Bu kahkaha geriye aks ederken annesinin kalbi kor­
ku ile doluyordu;
-Kendini kaybetti, arkasından yetiş Kasım, Allah aşkı­
na dikkat et.
Kasım ve onun adamı Kanber Ali zaten atlarını koştu­
ruyordu. Ve koşan, kaçan Babür'ün arkasından atlarının
ayak sesi aksediyordu. Neden kaçıyordu?
Bu geniş dünyada her şeyden, hiddetten, muhabbet­
ten, nedametten, elemden, mağlûp olmamak emelin­
den, her şeyden! Asabı tamamen gevşemişti! O dakika sa­
de kurtulmak istiyordu.
Fakat bu yalnız bir dakika sürdü. Arkasından gelen at
sesleri iradesini ve hanlık vakarını iade etti.
Eyerinin üstüne döndü, gelenlere aklı başında oldu­
ğunu ispat edecek bir iki kelime söylemek istiyordu.
Neşe ile:
-Bir yarış, dedi. Haydi bir yarış on dinar.
Bunu söylerken muvazenesini kaybetti. Belki başı
dönüyordu, belki de açlıktan bitab olan atın takımları
gevşemişti. Herhalde eğer kendisiyle döndü ve başının
üstüne düştü.
Onlar yetişinceye kadar o ayakta bulunuyordu. Biraz
muvazenesiz, biraz gözleri kararmış ve eli alnının üstün­
de, yavaş yavaş dolaştırıyordu.
Yine neşeli:
-Ne oluyordu? dedi. Ben hepsini unuttum.
Filhakika unutmuştu. Bir dakika sonra tekrar atına
bindi. Ve o gecenin hatırası tamamen dimağından silin­
mişti.
DOKUZUNCU BAB
"İki kapısı gece gündüz olan bu yıkık kervansarayda
sultan, sultanı takip eden bütün ihtişamıyla bir iki saat
nasıl durmuş sonra geçmiş yoluna gitmiş, düşün!"
291
Yeisin ilk günleri rüya gibi geçti. Bütün dünya ve
dünyadakiler Babür'e bir uyku hayalâtı gibi geliyonlu. Bir
dost köyde azıcık istirahat ettikleri vakit kendilerini kaht-
tan bolluğa, tehlike ve felâketten sükûn ve selâmete gir­
miş buldular. Güzel buğday unu ekmeği, güzel et, tatlı
kavunlar, mebzul ve iyi üzümler sulhün, sükûnun saade­
tini Babür'e hissettirdi. Elemden sonra gelen saadet, za­
ruretten sonra gelen mebzuliyet daima ince bir haz veri­
yordu. İlk defa olarak düşmanların tazyikinden ve açlık­
tan sükûn ve selâmete gelmişti ve onun sahih ruhu ve
vücudu onu bu birkaç gün şevk içinde yaşatıyordu.
Fakat birkaç gün sonra hatırası yavaş yavaş geliyor gi­
bi idi. Bununla biraz sinirleniyordu. Anasının kısrağını ye-
derken veyahut dağlardan atıyla geçerken memnuniyeti­
ne rahatsızlık karışıyordu. Dünyanın şu geçtikleri kısım­
ları pek güzeldi, fakat hayatta güzellikten fazla birşey var­
dı. Hayata ihtişâm vermek için birşey daha lâzımdı.
Bir gün dedi ki:
-Ensevgili ile mesut olduğumuz beyaz dağlara gidiyo­
rum.
İlk defa olarak kardeşinin ismini zikrediyordu. Anne­
si endişe ile oğluna baktı. Fakat sükût ediyordu. Tabiat
Babür'e hatırasını yavaş yavaş iade etmekle çok lütufkâr
davranıyordu.
Bişagar denilen küçük bir köyde birkaç gün kaldıkla­
rı vakit Babür'ün anasının atsızlıktan arkalarında bıraktık­
ları bir ihtiyar hizmetçi kadını buldular. O atsız olduğu
hâlde yürüyerek onları takip etmişti.
İki kadın birbirinin boynunda elîm bir izdivaç hikâye­
sini anlattılar. Herhalde ihtiyar İhsanüddevle’nin iradesi
sayesinde izdivaç pek fena olmamıştı. Herhâlde oğulları­
na mümkün olduğu kadar az tafsilât vereceklerdi.
Uzun ayların muhasarasından sonra yegâne haber
alabilecekleri bu yerde Taşkent’ten aile ölümü haberleri
aldılar. Babür'ün annesi Taşkent’e on dört sene evvel git­
mişti. Şimdi adsız, ümitsiz, eski bir hizmetkârıyla oraya
gitmek pek tabiî idi.
Gitti ve ilk defa olarak Babür yapayalnız kaldı.
Hürriyetini ilk defa olarak, mazide bir baharda kız-
kardeşi ile beraber çıkmış olduğu çiçeklerle dolu bir te­
peye çıkmak sûretiyle istimal etti. Mavi ve pembe çiçek­
ler eskisi gibi, mine çiçeklerinin mozaikleri, sarı çiçekle­
rin parlaklığı tamamen eskisi gibi idi. Mavi semâ, beyaz
bulut sürüleri ile uzak Semerkand'ın daha mavi ufkuna
uzaklaşıyordu.
292 TÜRK YURDU Sayı 124

Her şey eskisi gibi idi, Elmas işlemeli yeşil mine çer­
çeve çiçeklerle beraber onun bıraktığı şeffaf buz üzerin­
de idi. Buna dikkat etmemişti. Buz tabakası altında sene­
lerce mahpus kalmış bir çiçek ve ot parçası vardı, fakat
Ensevgili’nin simâsı silinmişti. Yağmur onu gidermişti. Si­
masının resmedildiği tabaka bembeyaz yıkanmıştı.
Ne tuhaftı, buz tabakası muhafazakâr olmuş, fakat sı­
cak güneş her şeyi silmişti. BaşınT ellerinin içine alarak
tenbel tenbel oturdu. Evet yüzü silinmişti. O yüzün ya­
nında bir diğeri için yer veyahut aşk olup olmamasında
artık beis kalmamıştı. Zavallı Baysungar! Zavallı, nihayet­
siz derecede zavallı Ensevgili! İlk defa olarak geçenlerin
Satırları okudu ve okurken onlardan birşey eksik ol­
duğunu hissediyordu. Böyle hissederken kelimeler de
dudaklarına geliyordu. Babür'de kendi en mukaddes he­
yecanlarını kullanan bir sanatkâr mizacı vardı. O ferdiye­
tin ruha bir tuzak olduğunu ve terennüme lâyık her şe­
yin kendilerinden büyük bir ilâhiyetin parçası olduğunu
seziyordu. Hislerinin ve kelimelerinin neticesi de bu idi:
"Yedi taht, yedi günah, yedi yıldız.
Fakat biri hayatın ne aşkını ne de göz yaşlarını dindi-
rebilir.
Ancak kâsedeki şarap elemli ruhu bu senelerin öte­
sine getirebiliyor".
Bitmedi.

hakikî manasını duydu. Şiddetle döndü, başını çiçeklerin

arasına sokarak bir çocuk gibi ağladı.
Göz yaşı ve aşk! Bunları ne kadar az bir şey birbirin­
den ayırıyordu. Hemen sakat ölü yeğeninin kadere mey­
dan okuyan yüzünü düşündü ve bu fikir, yeisle onun ara­
sını ayırıyordu. Billûr kâse! Elemi arasında gülebilirdi.
Hayat ona garip sergüzeştler getirmişti. Daha getirsin! O
hazırdı. Artık tam bir adamdı. Çocukluk gitmiş, Semer-
kand ile beraber gitmişti.
Bunu açık bir sûrette düşünmemekle beraber hisse­
diyordu. Yaşlı gözleriyle Allah’ın güzelliklerine bakarken,
hayatın zevkini derin bir sûrette duyuyordu. Göz yaşları
birer hurdebin gibi idiler.
Bir mısra belki de bir rubaî olabilecek bir mevzu zih­
ninden geçiyordu, Baysungar olsa bunu ne güzel yapar­
dı. O böyle ince hayalâtı işlemesini bilirdi. Fakat mine
çerçeve arkasına yazdığı mısralar doğru değildi. Acaba
hâlâ duruyorlar mı? Evet, onlar yağmurun yaşlarından
mahfuz kalmışlardı.
YENİ ESERLER
"Meskûkat-ı Osmaniye", Cilt: l.(b,-Zamanımız
müsteşrikleri arasında Türkoloji'yi kendisine ihtisas edi­
nen ve eserlerinin cidden bitaraf ve İlmî olmasına çalışan
Profesör Barthold "Şark’ı Tetebbu Tarihi" unvanlı eserin­
de şark akvamının kendilerinin son asırda şark’ı tetebbua
hizmetlerinden bahsederken, Türk meskûkatı hakkında
Türkler'in AvrupalIlardan daha ziyade kıymetdâr eserler
vücuda getirmiş olduklarını zikr ederC), Filhakika Müze-i
Hümâyun’un Meskûkat-ı İslâmiye kolleksiyonları, Mes-
kûkat-ı İslâmiye katalogları, İslâm, Türk ve hatta bütün
Şark tarihi İlmî bir sûrette tetkik etmek isteyenler için ga­
yet ehemmiyetli ve kıymetli mehazlardan sayılmaya de­
ğerlidir. Meskûkât-ı İslâmiye katalogları sırasının "Kısm-ı
Sâdis"ini teşkil eden Meskûkat-ı Osmaniye kataloğunun,
ilm-i meskûkât-ı İslâmiye mütehassıslarının en ileri ge­
lenlerinden Halil Edhem Beyefendi tarafından dakik bir
itinâ-yı İlmî ile tertip olunup, bu kere intişar etmesi,
Şark'ın tetebbuuyla meşgul olanları çok sevindirmiştir:
OsmanlI müverrihleri bu mükemmel ciltten hayli madde
ve o maddelerden de hayli fikir ve mütalâa çıkarabilecek­
lerdir.

( ü “Müze-i Hümâyun Meskûkat-ı Kadîme Kataloğu” sırasının “Kısm-ı Sâdis”ini teşkil eder. “Sultan Osman Han-ı Ewel’den Sultan Murad Han-ı
Sâlis’in âhir-i saltanatına kadar olan zamanı müştemildir”. Müellifi Müze-i Hümâ)oın Müdürü Halil Edhem Bey. İstanbul’da Mahmud Bey Mat-
baası’nda, 1334 sene-i Hicriyesi sonlarında tab olunm uştur.-1. cilt, 427 sayfa; Metinde bir çok eşkâl ile metinden hariç 12 adet fototipi lev­
hayı havidir.- Fiyatı: 40 kuruştur.
0 ) Türkiye’nin mazisini tetebbuda Türkler, Acemlerin İran’ı tetebbuda yaptıklarından biraz fazla çalışmışlardır, Türkiye’de matbaacılık 18.
asr-ı miladînin ibtidâsında başlamış ve o zamanda bile hayli eserler tab olunmuştur. 19. asırda Türk hükümeti tarafından âsâr-ı atîka müze­
sinin tesisi ve İstanbul camilerine mülhak kütüphanelerde hıfzolunan yazma kitapların katoloğunun neşri gibi tedabire dahi müracaat olun­
muştur, Türk ilm-i meskûkatının tekemmülüne, Türk mütetebbileri, Avmpalı mütetebbilerden daha ziyade hizmet etmişlerdir.” [V. Bart­
hold, Avmpa’da ve Rusya’da Şark’ı Tetebbu Tarihi, (Rusça); sayfa: 134. Bu eser “Millî Tetebbular Mecmuası” tarafından Türkçeye tercüme
olunmaktadır.
Sayı 124 TÜRK YURDU
Halil Beyefendi, katalogun mukaddimesinde, Müze-i
Hümâyun Osmanlı Meskûkatı kolleksiyonunun nasıl te­
darik ve cem edilmiş olduğunu naki ediyorlar: Meskûkat
kolleksiyonlan da, müzemizin diğer akşamı gibi, ilk mü­
ze müdürü Hamdi Bey merhumun, her türlü mevâni ve
müşkilâta galebe çalabilen büyük himmetleri semeresi­
dir. Elyevm Müze-i Hümâyunda bulunan Osmanlı mes-
kûkatının mikdarı 4000 adede baliğ olmaktadır. Kolleksi-
yonun böyle pek zengin olmasıyla beraber, Meskûkat-ı
Osmaniye Kataloğu’nda zikr edilen meskûkatın tarifleri­
ni ikmâl için, müellif-i muhterem hususî kolleksiyonlar-
daki meskûkat-ı Osmâniye'yi tetkikten de isti'nâ göster­
memişlerdir. Halil Beyefendinin bu mühim eseri, hâl-i
hâzırda, Osmanlı meskûkatına dair mevcut eserlerin en
mükemmeli olduğuna şüphe yoktur.
Kataloğun birinci numarasında, Orhan Gazi'nin gü­
müş bir sikkesini görüyoruz. Bu sikke tarihsiz ve mahall-i
darbsızdır. "Sultan Osman Han-ı Evvel'in nâm-ı hümâ­
yunlarına şimdiye kadar hiçbir sikke bulunmamıştır."
Murad-ı Evvel'den itibaren sikkeler taaddüd ve tenevvü
ediyor. Bunlarda hükümdârın ismi, ekseriyetle Murad
bin Orhan şûretinde muharrerdir. Bazılarında tarih varsa
da mahall-i darb yazılmamıştır.
Yıldırım Bayezid'in oğlu Emir Süleyman'ın sikkele­
rinde ilk defa tuğraya tesadüf olunduğu gibi mahall-i
darb Edirne’de gösteriliyor. Mehmed Çelebi'nin sikkele­
rinde mahall-i darb olarak Amasya, Bursa, Edirne, Ayasu-
luğ, Serez yazılmıştır. Mehmed Çelebi sikkelerinin bazıla­
rı müşterek, bazıları müstakil ve bazılarında Sultan Meh­
med bin Bayezid ismi Emir Süleyman'ın tuğrasına benze­
yen bir tuğra şeklinde muharrerdir.
Sultan Murâd-ı Sânî'nin sikkeleri arasında bir adet
kartal resimli bakır sikke mevcuttur. Kartal, Bizans karta­
lı gibi iki başlıdır. 828 tarihinde, Tire'de darb edilmiş olan
"bu sikke-i nâdire ile meskûkat-ı Osmâniye meyanında
ilk defa olarak bir resimli sikkeye tesadüf olunuyor." Mu-
ahharan Eatih Sultan Mehmed zamanında ejder ve arslan
resimli sikkeler basılmıştır.
Halil Beyefendi, Sultan Murad-ı Sânı ile Sultan Meh-
med-i Sânî'nin mevcut sikkelerinin tarih-i darblarını mu­
kayese ederek, Mehmed-i Sânî'nin defa-i ûlâ saltanatı ile
Murad-ı Sânî'nin defa-i sâniye saltanatlarının tarih ve
müddetlerini hayli kat’iyj^etle tayine muvaffak olabilmiş­
tir. Osmanlı vak’anüvis ve müverrihlerinin bu babdaki
293
akvâli muhtelif olduğu cihetle ilm-i meskûkat, tarihin
meşkûk bir noktasını tavzihe hizmet etmiş oluyor. Bu­
gün mevcut Osmanlı meskûkatından çıkarılan neticeye
göre Fatih'in ilk saltanatı yalnız 848 sene-i Hicriyesi için­
de olup Murâd-ı Sânî”nin ikinci devre-i saltanatı 855'den
858 tarihine kadar devam etmektedir (Sayfa 77-79).
Fatih Sultan Mehmed Han'ın ikinci devre-i saltana­
tında, Osmanlı meskûkatı arasında ilk defa olarak altın
sikkeye rast geliyoruz. Bu sikke 883 senesinde Kostanti-
niye'de darb olunmuştur. 20 milimetre kutrunda 1 dir­
hem 1,5 kırat vezninde olan bu altının bir yüzünde "Dâ-
ribü'n-nasr sâhibü'l-izzi ve'n-nasr fi'l-berri ve'l-bahr" diğer
yüzünde "Sultan Mehmed bin Murad Han izzu nasruhû
Kostantinh/ye darabe fî 883 (satır sırası) yazılıdır. Yazılar
iyi ve okunaklıdır.
Fatih Mehmed'den sonraki sultanlar zamanında, ma­
hall-i darbların kesreti şâyân-ı dikkattir. Meselâ Süley-
man-ı Kanunî zamanına ait sikkelerden 29 mahalde darb
olunmuş sikkeler katalogta mevcuttur. Murad Han sikke­
lerinde mahall-i darb 30'a bâliğ oluyor. Mahall-i darblar
arasında Belgrad, Cezayir gibi şimdi Osmanlı hududun­
dan epey uzak kalmış şehirler de vardır. "Osmanicher
Lloyd"in fâzıl muharrirlerinden Doktor Schröder'in dedi­
ği gibi, Osmanlı meskûkatının mahall-i darbları, Osmanlı
İmparatorluğu'nun eski vüs’at ve şaşaasını ihtar ve izhar
etmektedir. Meskûkat-ı Osmaniye kataloğuna dair gaze­
tesine yazdığı makalesinden istifade ettiğimiz muhterem
refikimizin son sözlerine tamamen iştirak etmekteyiz:
"Osmanlı tarihiyle alâkadar kimselerin cümlesi, bu kadar
mesaî ve itina ile vücuda gelen mühim eserin müellifine
minnettar olmalıdırlar."
Y
"Musavver Çöl".-Türkler, tarihte memleketler fe­
tih, kuvvetli hükümetler tesis etmekle meşhurdurlar. Ek­
seriya yabancılarımız tarafından yazılan tarih, beşerin
umûmî terakkisine, medeniyetlerin teessüsüne Türk-
ler'in ettikleri hizmetleri unutmaya, maalesef, pek mey­
yaldir. Hâlbuki Türklerin ümran ve medeniyete hizmetle­
ri az değildir. Zamanımızda, Cihan Harbinin dünyayı al­
tüst ettiği şu hengâmede bile Osmanlı Türklerinin bu
yolda bir hayli mesaîsini ve netâyic-i mesaîisini görüyo­
ruz. Meselâ imparatorluğun garb-ı cenubî hudutlarını
bekleyen ve hiçbir hak ve arzuya istinat edilmeksizin im­
paratorluktan koparılmış bir kıt’anın istirdadı için hazır­
lıklarda bulunan Osmanlı ordusu, vazife-i asliyesini ifa
294 TÜRK YURDU
ederken, bulunduğu memleketin imar ve temdîni için de
zaman, kuvvet ve nakit ayırmaya imkân bulabiliyor. Ora­
larda yalnız şehirlerin ilerlemesine değil, hatta çöllerin
medineleşmesine bile hayli muvaffakiyet hâsıl olmuştur.
Bugünlerde idarehânemize gelen, "Musavver Çöl"ün iki
sayısı bu sa’y ve himmetin semerelerindendir. Ekser
mektep görenlerimizin, memleket coğrafyası ezberle­
mişlerimizin bile, zihinlerinde güçlükle arayıp bulabile­
cekleri, Sina Çölü'nün kumları arasına gömülüp kalmış
bir kuyu ile birkaç sükenâdan ibaret "Bi’rü’s-seb”’, Os­
manlI ordusunun medeniyetkâr nefhasıyla kumlarından
silkinip çıkarken bugün büyük, güzel camili, müteaddid
caddeli, parklı, elektrikli bir şehir, muasır bir medine hâ­
line gelmiştir. "Musavver Çöl", "Bi’rü’s-seb’"de, çöl men­
zil müfettişliği tarafından idare olunan, "Çöl Matba-
ası'nda" basılmış bir mecmuadır. İdareye gelen ilk nüsha­
ları güzel, temiz ve parlak kâğıt üzerine basılmış, Osman­
lI medeniyet-i askeriyesine ve çöl medinesine ait resim­
lerle müzeyyendir. Mecmua on beş günde bir çıkar. İçti­
mâi, fennî, ziraî ve edebî mebâhisi ihtiva eder. Görülüyor
ki medeniyetin beşiği ihtiyar Mısır'a doğru ilerleyen Os­
manlI ordusu, geçtiği yerlerden tarlalar, bahçeler, yurtlar
yaratarak, menzillerini böyle medeniyet izleriyle işaret
ederek yürüyor. Bu nevi faaliyetler bütün OsmanlIların,
bütün Türklerin iftiharını mucib olmaktadır.
"Türk Yurdu", yurdu, yurtçuluğu (medeniyetçiliği)
çöle kadar sokan ve yapan Osmanlı gazilerini samimiyet­
le tebrik eder ve yeni doğan "Musavver Çöf'ün medeni­
yet ve Türklüğe iyi ve çok hizmet görebilmesini Tan-
rı’dan diler.
Y.
TÜRKLÜK ŞUÜNU
Bükreş’in Zabtı ve İttifak-ı Murabbam Teklifi-
Cihan Harbi faciasının bu sonbaharda oynanan ve bir kü­
çük devletin, Romanya'nın intiharıyla hitam bulmak üze­
re bulunan kanlı faslına da, Türklük âlemi pek yakından
alâkadar oldu. Romanya'nın harbe iştirakinden bahs etti­
ğimiz zaman diyorduk ki: "Romen askerinin bizim Rume­
li hududumuza yakınlaşması gayet müstebiddir. Bizim
ancak müttefiklerimize muavenet tarîkiyle Romanya top­
rağında Romenlerle karşılaşmamız kabildir." Harbin baş­
langıcında yürüttüğümüz bu mütalâanın yanlış olmadığı­
Sayı 124
nı vekayi gösterdi. RomanyalIların ric’atten gayri manev­
ra bilmedikleri anlaşıldı. Bizim hududumuza yakınlaş­
mak şöyle dursun, kendi hudutlarını bile muhafaza ede­
mediler. Osmanlı askeri Romanya toprağına girdi ve
müttefikleriyle beraber, Dobruca'da, Eflâk'te Moskof ve
Romenleri ezdi. Romanya'nın hıyanet ve ihanetini tedibe
memur müttefikin ordusunun başkumandanlığı birkaç
kere Osmanlı kuvve-i seferiyesinin yararlıklarını, bahadır­
lıklarını övdü. Eski Osmanlı hâkimliğinin izleri henüz pek
canlı duran bu kıt’alarda, yeni Osmanlı ordusu, ecdadının
bütün askerî ve ahlâkî faziletlerine vâris olduğunu, Rus­
ları ve Romenleri çelik kalelerle müstahkem mevkilerin-
den süngüleriyle tard ederek, İngilizler'in etrafa top ateşi
saçan zırhlı otomobillerini esir alarak ispat etti.
O zaman makalemizi şu sözlerle bitirmiştik: "Al­
lah’tan niyaz ederiz ki kahramanlar yatağı Balkanların, or­
dular yalağı Tuna'nın şimalinde çamur ve bataklıklardan
yaratılan Bükreş sefahatgedesi, bahadır Cermen, Macar,
Türk ve Bulgar askerleri tarafından silinip süpürülür de
Tuna havzası mütefessih Lâtin medeniyetinin şarka atılan
bu tereddi tohumlarından kurtulur". Bugün duamız
makbul olduğunu görerek ulu Tanrı’ya binlerce şükür
ediyoruz. Bükreş elhamdülillah, Cermen, Macar, Türk ve
Bulgar askeri tarafından zabt olundu. Dört müttefiklerin
sancağı kan ve ateşle ceza ve terbiye görmekte olan gü­
nahkâr ve sefih bir milletin payitahtı üzerinde, hak ve fa­
ziletin galebesine şahit olarak dalgalanıyor.
Romanya'nın inhizamı ile, düşmanlarımızın son târe
orduları da ortadan kaldırılmış oluyor. Artık dayanacakla­
rı yeni bir ihtiyat kuvveti kalmamıştır. Harbin devamın­
dan, vaziyet-i haziranın değişmesini ümit etmek beyhude
olacaktır. Yalnız zavallı beşeriyetin kanı daha çok akacak,
medeniyet-i müstakbile daha ziyade tehlike altına gire­
cektir. Bunu nazar-ı itibara alan galipler, zaferlerinin alâ-
met-i şükrânı olmak üzere mağlûplara sulh teklif ettiler.
Kuvvetliler daima uluvv-i cenaba meyyal olurlar.
Dört müttefiklerin, mağrur basımlarına uzattıkları barı­
şıklık elinde âlicenap bir ifade vardır. Müttefikler çok şey­
ler istemeye pek haklı oldukları hâlde, uyuşmakta huşû-
net göstermeyeceklerini anlatıyorlar. Zayıflar hırçın olur.
İhtimal itilâfçılar, uzatılan eli samimiyetle tutmakta acele
etmezler. Fakat unutulmamalıdır ki galiplerin sulh teklifi
reddolunduğu zaman harp şiddetini daha ziyade artırmış
olacak ve ikinci sulh teklifinde birincide görülen semâhat
Sayı 124 TÜRK YURDU 295

eksilecektir. Napolyon Bonapart'a karşı müttefikin diplo­
masisini idare eden Prens Metternich'in, Rusya ric’atini
müteakip mağlûp Fransızlar imparatoruna teklif ettiği
sulhler, bu hususta siyasî tarihin en ibretli misallerinden-
dir. Napolyon sulhü kabul etmedikçe, yenilmekte ve
ric’at etmekte devam eylemiş ve o yenilip ric’at ettikçe
de şerâit-i sulhiyenin kendi zararına şiddetlendiğini gör­
müştür. Sulhü kabule kat’iyyen mecbur olduğu zaman,
şerâit-i sulhiye arasında kendisinin Fransa taç ve tahtına
veda etmesi şartı bile var idi. Bakalım, dört müttefiklerin
basımları, Napolyon'un düştüğü siyasî hataya düşecekler
mıdır .0

M üdürü: Akçuraoğlu Yusuf “Kader” Matbaası

 T ükk M kdu
Xür£leritt Tatı^estne Cat-ısır

YIL: 5 SAYI: 125 (22 Kânûnıevvel 1332-4 Ocak 1917)

û ft- d e ^ ^ ^ C ^ Ç C ^ a ^

Esirgeme Demeğine / Y u su f Ziya

Göz Aşinalığı / Rıza Tevfik

Denizin Çocukları / F. R.

/ H aşan Z ek i

Dilimiz: BirMubahese / R. (Elif)

Eskişehir Sancağında Nüfus Hareketi / Z iynetuU ah N u şirevan

Af Mektuplar / S ü ley m H an

Türklük Şuûnu: Millî Türk Şairi Mehmed Emin Beyin Mebusluğu-

Kuruluş Bayramı-Ecnebî Müesseselerde Türk Dili-

Kastamonu Osmanlı H anım lar îş Yurdu /

Sayı 125 TÜRK YURDU 299

TÜRK yURDU
Türklerin fâidesine çakşır Onbeş günde bir çıkar

EDEBİYAT
ESİRGEME DERNEĞİNE(i)

Ey yurdumun boynu bükük yuvasızları,
Ey hicranlı hemşireler, şehit kızları!
Rumeli’yi boğuyorken bir kızıl deniz.
Gördüm sizi, gözleriniz yaşlı, bet beniz
Küle dönmüş, saçlarınız dağınık, bîtâb
Yurdunuzdan ayrılırken bir gece, mehtâb
Diyordu ki okşayarak genç başınızı:
Elbet silen olacaktır göz yaşınızı!
=1:
Yıllar geçti, şimdi artık meserret demi,
Hiç kalmasın kirpiklerde hasretin nemi!
Dün sarsarken ruhunuzu bir siyah korku
Yâd ellerken size bütün İstanbul ufku.
Bak uzandı merhametli bir anne eli,
Gergeflerin başında siz bugün neşeli!
Unutulmuş o çekilen eski çileler,
Önünüzde şimdi renk renk ipek çileler!
Şurda atlas yorganlara serpilmiş güller.
Yastıkların kenarında ipek püsküller.
Bir tarafta dalga dalga düşen hummayı
Perdelerin zemininde bütün semâyı
Görüyoruz: Yıldızları, ihtişamıylal
O füsunkâr şafakları subh ve şamıyla!
Öbür yanda duvaklara nur işleniyor.
Pullar suda mehtap gibi genişleniyor!
Şu pembe el oynattıkça küçük iğneyi
Yaşatıyor mazideki bir efsaneyi!
Şiirimizde artık gurûb etti “Câm-ı cem”.
Nakışımızdan zevkinizle atıldı Acem!
Hissinin ince nüktesini sezip gördünüz,
Türk zevkini okşayacak renkler ördünüz!
Garba aşık olan gözler söylesin nesi
Kusurluysa?! Çinilerin mavi minesi

G) Kânûnıevverin dokuzuncu cuma günü Bayezid’de “Türk Ocağı’nda” Esirgeme Derneği tarafından -hasılâtı derneğin kimsesiz kızlarına sarf
edilmek üzere- tertip edilen müsamere, hazır bulunanlara pek güzel saatler yaşattı. Ocağın konferans salonu hanımlar ile hıncahınç denecek
kadar dolmuş, oturacak, duracak hiçbir yer kalmamıştı.
Perde açıldığı zaman sahnede, muhterem üstad İsmail Hakkı Beyin idaresi altında bulunan rehber tahsil mektebi tâlibâtıyla hanımlardan
müteşekkil bir saz takımının şark ruhunun melûl ve hicranlı ufuklarını gösteren ahenkleriyle gönüller doldu. Kemanlardan, udlardan, tan-
burlardan, deflerden nâzân bir hirâm ile yükselen nağmeler bazen elemli ve solgun bazen şen ve coşkun dalgalanıyordu. Musikinin bu
füsunkâr rüzgârıyla müteheyyiç olan ruhlar ikinci kısımda daha derin bir heyecan yaşadılar. Yusuf Ziya Bey “Esirgeme Derneği” için
yazdıkları yukarıda dere ettiğimiz nefis şiiri, büyük bir muvaffakiyetle okudu ve gönüllerinin coşkunluğu gözlerinden damlayan yaşlar ile ilân
eden hanımların alkışları arasında sahneden çekildi. Genç şaire, derneğin kızları tarafından işlenen zarif ve kıymetdar bir yastık hediye edil­
di.
Üçüncü kısım yine musiki heyetinin nağmeleriyle geçtikten sonra, Hamdullah Suphi Bey coşkun bir belâgatla Suriye hatıralarından bir
parçayı mensur bir şiir halinde naklettiler.
Son kısım Mösyö Heke’nin piyanodan dalga dalga yükselttikleri ahenkler ile geçti. Nihayet hanımlar yukarı salondaki büfeyi de ziyaret
ettikten sonra, arzuları üzerine Yusuf Ziya Beyin manzumelerini bir defa daha dinlediler ve gecenin ilk gölgeleri sokaklara yayılırken üstünde
milliyet ruhu nurlu bir sütun hâlinde yükselen ocaktan memnun bir ruh ile ayrıldılar.
300
Gibi narin goncacıklar, ince sünbüller,
Dalga dalga serpildikçe şu ipek tüller,
Gönüllere bir tılsımlı neşe saçıyor,
Kalbe engin ve İlâhî bir ufuk açıyor!
Ey yurdumun boynu bükük yuvasızları.
Ey hicranlı hemşireler, şehit kızları!
Gördüm sizi yine böyle bir gece erken
Yıldızlara karşı dalgın düşünüyorken.
Yavaş yavaş ufukları öpen bir hayal
Kadar solgun ışıklarla yükselen hilâl.
Gökte birer yelken gibi uçuşan seyrek
Bulutların arasından gülümseyerek
Diyordu ki: Rumeli’yi bir kan denizi
Boğuyorken hüzün içinde görmüştüm sizi;
Dediklerim işte çıktı bugün şensiniz,
İpeklerin arasında gülüşensiniz!
Ah acaba size kimler... kimler ağladı;
Yaranızı böyle hangi anne bağladı?
Ey ayrılık semâsının genç yıldızları.
Ey zavallı Rumeli’nin öksüz kızları.
Saçınızın ak pak olsa bile telleri.
Bugün sizi şu bağrına basan elleri.
Bir dakika bile, sakın unutmayınız!
Kalbinizin atışında bir bir sayınız
Onlar için bir şükranla dolu muhabbet
Unutulmaz şefkat için koşanlar elbet!..
Beylerbeyi, 5 Kânûnıevvel 1332
Yusuf Ziya
GÖ2ÂŞİNALIĞI
İsmini bilmezdim, fakat tanırdım
Ne yosma bir çiçek takışı vardı.
Kızıl saçlarını ateş sanırdım,
Güneş nuru gibi yakışı vardı.
-Öyledir gün, şafak söndüğü zaman.
Göllere gölgeler çöktüğü zaman;-
Saçını çözüp de döktüğü zaman
Dalga dalga düşüp akışı vardı!..
Hüsnünde bir eda var ki âsiydi.
Beni harap eden o edâsıydı
Sevdalı gönlümün aşinâsıydı.
Yüzüme bir şirin bakışı vardı.
Rıza Tevfik
TÜRK YURDU Sayı 125
DENİZİN ÇOCUKLARI
Birkaç gün evvel, Ada'nın yavaş dalgalı bir gününde,
denizin çocuklarını gördük. Heybeli'nin köşelerinden bi­
rini kaplayan beyaz binayı ilk hatıralarımda buluyorum:
Bizim rüşdiyemiz fena bir mahallenin dar yokuşunda,
idadîmiz kantar dükkânlarıyla dolu bir sokak yanında idi.
Akşama kadar fena hava, fena ses ve fena manzara ile bu­
naldıktan sonra sayfiyeye dönerdim. Ve her akşam Hey­
beli'nin beyaz mektebinde serbest denize karşı geniş ha­
va ile yaşayan genç insanları gördükçe kıskanç ve müked-
der olurdum. Bu mektep bana o çocukluğumdan bu gü­
ne kadar, güzel ve kibar geldi. Onu hiçbir fırsatla yakın­
dan tanımamıştım. Denizin çocuklarını bu kadar mesut
günlerinde gördüğüm için nihayetsiz bir sevinç hissedi­
yorum. Düşündükten sonra gördüğüm şeyler arasında
yalnız bu mektebe karşı hayalim olduğu yerde kaldı ve
Arapça kelimesiyle denildiği üzere, düşnyedi.
Bir saadetli gemiciler günü geçirmeye muhtaç idim.
Bu harpte biz, uzun ızdıraplardan sonra kalbine çevrilmiş
ve kapanmış insanlar gibi, Marmara’mıza kapandık. Bo-
ğaz’dan Mısır'a kadar Akdeniz kıyıları Türk gemisi için
hicranla yandı, iki senedir Türk gemicileri kendilerini ve
an’anelerini doğuran Akdeniz'i ancak sahillerin baktığı
ufkun nihayetine kadar görebildiler. Ve Türk gemileri çe­
lik cüsselerinin durgun gölgesi üzerinde mevsimleri boş
geçirdiler. Şimal sularında Alman gemileri ve Şark sula­
rında Türk gemileri harbin en siyah talihlerinden birini
hissetti: Harpsiz kalmak. Harp ettikten sonra talih veya
talihsizlik var. Fakat boş duran gemi ve açık denizde mu­
harebe geceleri geçirmeyen gemici harbin iki büyük tali­
hsizidir.
Deniz nevmid olacak, diye korkuyordum. Fakat Hey­
beli'nin beyaz mektebi ümitte ve heyecanda idi. Denizin
çocukları şendi. Dalgaların köpürmeden vurduğu sahil
üzerinde her yerinin zî-hayat alnı ve genç adalesi vardı.
Zeki gözleri olan çehrelerde sıhhat, esmer rengiyle yanı­
yordu. Onlar artık, bir bahçede toplandıkları zaman bir­
birlerine sürtünüp kümeleşen, dirseğinde bir başka dir­
sek hissetmediği vakit kendini yalnız ve kuvvetsiz hisse­
den bizim gençliğimiz değildi. Her genç kendi başına bir
kuvvet hazırlıyordu.
Mektepliler sınıflarından ve derslerinden mesuttu,
sınıf pencereleri denizlere doğru açıktı, deniz sesi ders
kitapları üstüne eğilen başlara, âtinin hülyasını anlatıyor­
du. Bu mektep denizin karıştığı bütün şeyler gibi âzade
Sayı 125 TÜRK YURDU 301

ve temizdi. Denizin sükûnu onlarla haricî hayat arasında­ DİLİMİZ

ki fazla düşünceleri ayırıyordu. BİRMUBAHASE
Mektebin bir kaç genciyle kotraya bindik. Beyinleri, Başı geçen sayıda
kolları ve görüşleri denizi anlayan birer gemici hırsıyla tu­
-Ee, bu muhakemenize diyecek yok! Hah hah hay!
tuştu. Onlar yelkenle buhar arasında denizlerinin bütün
Monşer bu alameriken bir tefekkür ediş. Ben demirden
kuvvetlerini ve hilelerini şimdiden tarıyorlar. Mektepte
kaba saba bir istasyon bina edebilirim. Onun için arabesk
fenden sonra deniz ve denizden sonra fen var.
gotik, ioniyen tarz-ı mimarîsi makbul değildir, yoktur,
İşte Şark sularının büyük zaferleri için hazırlanan demek gibi abes birşey!
gençleri böyle ümit içinde ve istikbâle karşı heyecanlı
Ağzınızdan çıkanı kulağınız duyuyor mu? Biz bu keli­
gördük. Onların hocaları, mürebbîleri ve zabitleri ellerin­
melerle zarafeti, motifleri olan bir mabed-i muhteşem
deki büyük vedianın ehemmiyetini takdir ediyorlar. Hey-
edebiyat kurmuşuz. Siz onu hâk ile yeksân etmeye uğra­
beli'nin beyaz mektebinden beklediğimiz neticeyi gör­
şan küffâr lâ-yüflihûnsunuz! Ervâh-ı ibtidâiyeniz yeni baş­
memek için hiçbir sebep yok. Onların arkasında mutan­
tan hayme-i aşirette demgüzâr-ı sefalet olmaktan garip
tan Akdeniz akıntıları var. Ve sevgili kumandanlarının bir
bir lezzet duyuyor.
baba sesiyle dediği üzere, onlar, "Çeşme", "Navarin" ve
"Sinop"un intikamlarını almak için yetişiyorlar... Sizin dediğinizi kabul edecek olursak, bu hesapça,
ortada sıfıra yakın ârî-i ehemmiyet bir yekûn-ı edeb kala­
F.R.
cak. Bu kadar muhalledât-ı semâ-şumûlü gubâr-ı nisyân-
1 zîrine mi ferşide edeceğiz? Adam sizde böyle dik burun-
luluk etmeyin!
GEÇEN SEVGİ
-Beyim gerçi bir bina var. Ben de sizinle beraber bu­
1 nu tasdik ederim. Fakat bir bina ki tuğlası Marsilya'dan,
Senelerden sonra bir gün sevgilim çimentosu Brüksel'den, camı bilmem nereden, koltukla­
Başınızda saçlar beyaz olunca rı, kanepeleri Paris'ten. Siz yalnız biraz para vermişsiniz,
Yâdınıza gelsin müphem hayalim,
biraz değil, birçok emek çekip düzeltmişsiniz. Şimdi bun­
Düşününüz elinizde bir gonca.
lar benim malım, benim eserim, diyorsunuz.
2
Hem biz bunu da yıkmak istemiyoruz. Ne yapalım
Bir genç vardı hayatında yalnız
şimdiye kadar yapılmış yapılmıştır. Belki onun da bir gü­
İçin için beni sevdi gizlice;
zelliği vardır. Ve güzelliklere karşı duvar çekilemez. Yal­
Vücuduyla bahtiyarken yalımız
nız bunlar Türk'ün ruhunu, zevkini okşamıyor. Şimdiden
Hiç sebepsiz ayrıldıktı bir gece.
sonra bize munis geleni yapacağız. Zarar yok sade olsun,
3 bizim olsun, süslü olup da yabancı olacağına!
Sonra ben pek sergüzeştli yollardan
Boş iddia canım, boş iddia. Neden bu kadar mu­
Geçtim, fakat senelerle... yomidum,
annitsiniz? Sizin Türkçeniz her arzu olunan fikri bütün
Bugün ancak muhayyilemde kalan
Onun dargın çehresi ki pek mağmum. kuvvet ve cerbezesiyle ifham edebilir mi? Meselâ,
m eselâ... Topların velvele-i mehib tarafa nüm ûnu
4
ahengini haydi bakalım yeni dediğiniz Türkçenizle edâ
Bunu şayet söylerseniz sevgilim
Başınızda saçlar beyaz olunca: edin!... Edemezsiniz ya?!.,. Çünkü vasıta-i beyânınızda bu
Güler cennet bahçesinde hayalim. aheng-i taklidiyi yapacak güçlü, kuvvetli kelime mefkûd!
Açar tenha mezarımda bir gonca...
Ve büyük bir muzafferiyetle güldü.
1332 Yeni lisanı müdafaa eden de güldü:
Haşan Zeki
302 TÜRK YURDU
-Siz anlattınız da ne oldu? Burada imrendiğiniz
aheng-i taklidi malınız değil ki övünesiniz! O şey Farisî li­
sanının dehasındaki, Arap kelimelerinin teranelerindeki
bolluktur. Bundan bizim Türkçemize ne oluyor? O birşey
kazanmıyor ki.
-Pekiyi "cızırdak'Tan, "ışıldak'Tan, "konuk'Tan, "otur-
gaç'Tan mı kazanıyor? Tasfiye diye başımıza bir yığın bi­
çimsizlik fırlatıyorsunuz. Böyle şeyleri kabullenmektense
eski ecnebi kelimelerini istimal etmek evlâdır.
İklîm-i edebiyatımızın safiyetine bu "tasfiyeci" keli­
meler bir bürûdet-i izmihlâl getirdiler!..
-Onda beraberiz efendim. Ve biz Türkçeyi mutlaka
yabancı kelimelere kapalı tutalım demiyoruz ki. Munis ve
me'nûs ecnebi kelimeler artık bizim olmuştur. Bizde ol­
madıkça Arapçadan, Acemceden, hatta Fransızcadan,
İtalyancadan, Almancadan, İspanyolcadan alacağız. Nite­
kim almışız da, öyle değil mi?
Fakat bir yığın garip garip terkip halhalları çıngırda­
tarak matbuata atılmak, zevklerimizin kulak zarını patlat­
mak da tahammül edilir şey değildir.
Gayet tuhaf birşey anlatayım. Bunu muhalledâtınıza
el uzatmak için filân söylemeyeceğim. Merak etmeyin:
Eski lisan artık okunmayacak değil! Fikret'in, Cenab'ın,
Halid Ziya'nın mevcudiyetine rağmen Bakî'yi, Ruhî-i Bağ-
dâdî'yi, Nergisî'yi yine okuyoruz.
Ne diyorum, evet, Türkçe benim ana lisanım! Fran-
sızcayı, ne ise, iyi kötü, kırık dökük mekteplerde filân öğ-
renmişmidir. Öyle iken Musset'yi okuyorum, Le Conte
de LTsIe okuyorum, hatta Verlaine'i, Samaine'i, Henri de
Renier'yi okuyorum. Açıkça anlıyorum. Hatta üç dört yüz
sene evvelki Racine'i, Corneille'yi, La Bruyere'i, Madam
De La Fayette'i anlıyorum. Lâkin şu bizim -eskiler bir ta­
raf- elli sene içinde yetişmiş Ziya Paşalarımızı, Namık Ke­
mallerimizi, Abdülhak Hâmidlerimizi, hatta daha inece­
ğim, edebiyatımızı en asri şekle sokan Fikret’lerimizi, Ce­
nah’larımızı okuyorum. Anlamak için lügatlere bakmaya,
terkipleri tahlil etmeye, benim fıtrî zevkimde mevcut ol­
mayan şekilleri aramaya mecbur oluyorum, buna rağmen
bazı parçalardan yine vâzıh bir hayal çıkaramıyorum.
Sanatın makbul olması kaidelerinden biri de ne idi?
Eserin zihn-i karii yormaksızın anlaşılması değil mi? Pekâ­
lâ, bu bediî kaideye riayet nerede kalıyor?
Sayı 125
Sizi temin ederim, Fransız köylüsünün La Dame aux
camelias’yı anladığı kadar bizim lise talebemiz daha vatan
şarkımızı anlayamaz. Millete hitap eden şu:
Ey vatan, ey ümm-i müğ’ik, §âd u handân ol bugün,
Alem-i Osmâniyâna pertev-efşân ol bugün
beyitlerini Türk ruhlarına sığdırabilir misiniz? Bu sözümü
sırf sanat ve lisan nokta-i nazarından söylüyorum. Yoksa
büyük vatanperver edibin kutsiyetine taarruz için filân
değil!
Allah aşkına siz hissinizden, kederinizden bahseder­
ken, heyecanlarınızı, coşkunluklarınızı anlatırken:
Sen hamûş ol macerâyı çeşm-i giryân söylesin!
Yahut:
Şöhret diye davet-i mesâib,
Olsun mu karîn-i re’y-i sâib?
Yahut:
O dem ki leyle-ipâkize bir ka ’-ı mehtâb
Olup beyaz seherle kü§âde her yerde
Yahut:
Sükût-ı müneccimden de olurdu mest-i huzur!
der misiniz? O hâlde niçin hayatta yeri olmayan ifadeleri,
yalnız masa başında uzun bir tetebbudan sonra yapalım?
Ve bu uzun çalışmamıza rağmen yine samimî bir hissimi­
zi, bir hayalimizi anlatamayalım? Bütün dehâmız, maha­
retimiz yabancı kelimeler içinde mahbus kalsın?
Evet iddia ediyorum ki bir Türk şairi ruhunun ince­
liklerini, derinliklerini, teranelerini Farisî şekline dökme­
den bize aksettirememiştir. Onun için samimiyet, derunî
ahenk daima fakir kalmış ve en ziyade çalışmış eserlerde
zamanın hücumlarına karşı koyamamışlar. Öyle ya! Çün­
kü en tabiîsinde bile bir gayr-ı tabiîlik var. Hiç Arab'ın,
Acem'in lisanına mûnis gelen şey bizim lisanımıza onla­
rın kaidesiyle eksiz, pürüzsüz yamanabilir mi?
Bu sebepten en mükemmel şiirlerimizde de imale­
ler, zihaflar, tenafürler gibi bir sürü put kalıyor. Ruhtaki,
görüş ve düşünüşteki yama da başka. Çünkü lisanını,
tarz-ı terkibini alınca ruhunu, zihniyetini de ister iste­
mez, belki şuursuz bir hâlde Türkçemize nakletmiş olu­
yoruz.
Sayı 125 TÜRK YURDU
Şimdi şu:
M ü rû h a -i lâ n e-i m u rg â n
acaba "kuş yuvalarının yelpazesi" şeklinde daha Türkçe,
daha tabiî söylenemez miydi?
M ü rgan- O nây-ı ru h riyâhı-
E m vâc- O kalh-ı r â z hayatı-
Şu beyit, bu asırda bir Türk’ün, hassas, sanatkâr bir
Türk şairinin Acemce düşünmesinden başka birşey mi­
dir? Bundan bir hayal çıkaran da onu benimseyip duyun
bakalım. Yok, yok, bu lisanımız, ruhumuz nâmına, belki
istemeksizin işlenmiş bir itiyâd-ı cinayetidir.
Nesrimiz o da böyle.
"Ka'r nâyâb bahra nüzûl etti", "Sefine-i felâketzede­
nin dûd-ı siyâhı semâ-yı seher-i zeheb-âlûd içinde bir is-
tifhâm-ı memât gibi pîçide idi."
Nesir lisanımızın en yeni şekilleri de bunlar değil mi?
Sonra on, on beş kulaçlık cümleler!
Ah ben, bu noktadan düşününce bütün seleflere acı­
rım! Çünkü içlerinde cidden iftihar edilecek derecede
büyükleri, kudretlileri gelmiş!
-Rica ederim, o semâ-karîb nâsiyeler, sizin mezbaha-i
ihtirâ'ımz fevkine itilâyâb olmuş sadât-ı edeb öyle âri-i
mâna tafra-fürûşluğunuza ve güyâ merhamet-nisârlığmı-
za muhtaç değildir.
Nesl-i şebâb hakikaten mahrem-i mevâhib-i ilhâm.
Yalnız pişvâlarını kıskanmak hususunda ibrâz-ı rüçhân
ediyor. Onların yaptıklarıyla kendinizinkileri bir karşılaş­
tırın, asâr-ı nâ-mevcûdeniz veya lağzîde-pânız güneşe nis­
pet bir seyyare sönüklüğünde kalır. Ve o birkaç yazı da,
bin hayf ki, zafere karşı avaveleriyle tecavüzkâr olan aczin
sayhât-ı mütefessihasıdır.
Bozun bakalım, bozun! Sanayi-i lafziyeyi târ ü mâr
edin! Vezinleri mahva yeltenin, nâzenin aruz elinizde ka­
ba bir hizmetçi avucundan kayan billûr vazo gibi parça
parça olsun.
Elimizde öyle servetler var ki istifade etmesini bilmi­
yoruz. Bu kadar zamandan beri teraşide olarak gelmiş
aruz! Ah Cenab, "Evrâk-ı Eyyâm"da ne güzel diyordu! Ha­
kikat öyledir: Victor Hugo görse idi ve bulsa idi hırz-ı cân
ederdi!
303
-Ben bu fikri Cenab’ın istihzalarından biri olarak ka­
bul edebilirim. Cenab burada çürük, çürük bir tahtanın
üstünde gayet ustalıkla adım atmış, tahtayı da ayağını da
kırmadan işten sıyrılmaya çalışmış. Hiç o Hugo'yu, La-
martine'i, Andre Chainier'yi, Richepin'i, Heredia'yı, Ver-
laine'i filân okumamış mıdır? Okurken kulağı duymamış
mıdır ki hepsi parmak hesabıyla yazdıkları hâlde, bu şiir­
lerin her beytinde ayrı bir ahenk vardır.
Ahenk kelimelerin nefsinde, sanatkârın ruhunda giz­
lidir; yoksa aruzun dümteklerinde değil. Aruz zahirî bir
ahenk temin edebilir. Fakat bu, derunî ahengin aleyhine
olaraktır. En fazla ahenk şairlerimiz Nefî, Nedim, Fikret
ve Cenab'tır. Dikkat edin: Hepsi şahsî ahenklerini aruzun
muayyen ve mukannen sadâları içinden büsbütün sıyıra-
mamışlardır.
-Onu inşaallah artık sizler parmak hesabının mitral-
yöz endahtı yeknesaklığında olan takırtılarıyla kurtarırsı­
nız!.. Âlet-i tahribinizi mamûre-i edebiyatımız üzerine çe­
virdiniz. Şimdi durmayın patlatın!
-Neden hiddet buyuruyorsunuz. O da çok ahenksiz
geliyor. Çalışıla çalışıla elbet uygun bir şey bulunacak. Sa­
natkârlar geldikçe sanatlar da doğar.
-İş öyle değil azizim, öyle değil! Siz maziyi ta kökün­
den kal' etmeye uğraşıyorsunuz. Ve yaptığınız şeye de
"Millî" ismini veriyorsunuz. Eslâf "Millî" çerçevesi dahili­
ne idhal edilmiyor. Hâlbuki millî diye Uygur'un Tatar'ın
benim varlığıma uymayan nesi var, nesi yoksa dolduru­
yorsunuz. Müspet vatanı terennüm etmiyorsunuz da
"Bozkurt"lara, "Alageyik"lere, "Alanguya"lara koşuyorsu­
nuz. Yahu, bunlar bana ne söyler? Fuzûlî benimdir, Nefî
benimdir. Kusurları da olsa bunlar millîdir. Halid Ziya'nın
küçük hikâyeleri millî değil midir? Millî yalnız top ve tü­
fekten, cenk ve aşubdan bahseden sayfalar mı olacak?
Bugün mevcut zümreye taalluku olan her cüz, milliyetin
bir fer'idir! Ondan bahsetmek de millî bir eser yapmak
demektir.
-Maziyi yıkmak istemiyoruz. Kaç defa söyledik. Fakat
mazinin kifayetsizliklerine, ce’aliyetlerine artık nihayet
veriyoruz. Dediğimiz doğrudur. En millî edebiyat mem­
leketin içinde mevcut hayatın ma'kesi olan edebiyattır.
Böyle düşününce de yine bizden evvel gelen nesil ta-
mamiyle millî olmamıştır, diyebiliriz. Bir kere lisan itiba­
riyle ne kadar yeni şekiller getirmiş olsalar esasları yine
304 TÜRK YURDU
ırsî malûliyetin devamıydı. Yeni sanat şekilleri getirdiler;
ruh itibariyle teceddüdler yaptılar. Fakat ortaya koyduk­
ları eserde bu milletin âdetleri, temayülleri eksikti; bu
memleketin renkleri soluktu.
İşte yeni mektep lisanı, şekli ve ruhu olan bu eksik­
likten doğdu. Daha ziyade benliğimize yaklaştı. Sizler bu­
nu gayr-i tabiî buluyorsunuz. Bense gayet tabiî görüyo­
rum. Ekseriya halef mektepler, selef mekteplerin eksi­
ğinden doğar ve bu sûrede edebiyat zinciri bizimle kop­
tuğunu iddia ettiğiniz gibi parçalanmaz, uzar.
Maziyi tâ "kökünden kal’a" uğraşmak iddiası bir nevi
deliliktir. Bunu ben ve benimle beraber gençlik kabul et­
mez. Fakat siz, gençlik birşey yapmıyor derseniz, terak­
kiyi nihayet kendinize inhisar ettirmiş olursunuz ki bu
bir tehlikedir. Rembrandt geldi diye Rafael müze duvar­
larından indi mi? Van Dyck var, Leonardo da Vinci ola­
maz denir mi? Louis Quatorze usûlü mobilya var, empire
olmaz; empire var, modern stil kabul edilemez denebilir
mi? Belki eski şaşaa gittikçe sadeleşmiştir. Ve yenisi eski­
si kadar gösterişli değildir. Lâkin herhâlde modern sitil
diğer tarzlara nazaran inhitat nümûnesi değil, bilâkis mü­
temadi bir faaliyetin tarihî ve tekemmülî bir şekli gibi ka­
bul edilir. Onun gibi Fuzûlî de, Bâkî de, Nef î de, Kemal
de, Fikret de mekteplerimizde okutturulur. Ebediyete
kadar gelecek şekiller onlarınkinden ayrı olamaz değil â.
Sebiller "Yaşayanların hakkı var" demiş. Bugün ben yaşı­
yorum, benim hakkım var. Ben de o hakkımdan istifade
edeceğim. Bunda muzır, muhlik ne görüyorsunuz?..
-Canım tabiî, her lisanla öte beri birşey yapılabilir. Fa­
kat şu terâkib-i vasfiyeden tasaffî etmiş buyurduğunuz li­
san, acib ve muz'ic bir yek-rengî içinde ta'b-ı bahş olacak!
Hele parmak vezniyle yapılan manzumeler!
Musikiye bakınız! Barlarda çalınan âdi havalar da var,
Faust gibi parçalar da var. Chopin gibi, Beethoven, Wag-
ner gibi klâsikler güçler de var. Asıl marifet o güçlerini
anlayacak kadar yükselebilmekte ve o güçlerini de yapa­
bilmektedir. Sizin yapmak emelinde olduğunuz edebi-
yat-ı muhayyile veya daha doğrucası şiir-i mevhûmda ko­
lay anlaşılıp çabuk kabr-i nisyâna defnolunan cinsinden
olacak! Yani bar çalgısı kabilinden bir nazım ve şiir ola­
cak!
-Aziz beyim, pek açık anlıyorum ki biz güçlüğün ma­
nasını da pek güç anlayacağız. Doğru, kafe şantan havası
Sayı 125
da var, Wagner'in, Chopin'in besteleri de var. Fakat bun­
ların her iki türlüsü de oktavdan çıkmıştır.
Meselâ Wagner dâhiyâne musikisini ibdâ etmek için
"do, re, mi, fa, sol'den başka sekizinci bir gam, sekizinci
bir ses daha yaratmadı. Böyle bir boş şey aramadı. Bütün
ruhunu o do, re, mi, fa, sol üzerinde terennüm etti.
Chopin de öyle. Fakat her ikisinin musikisi arasında müt­
hiş farklar vardır. Çünkü sanatî telâkkileri, terbiyeleri,
hassasiyetleri, meylleri başkadır. Demek iş sanatkârda.
Hâlbuki bizim edebiyatımız sekizinci değil de, dokuzun­
cu gam taharrisine çıkmış bir sanatkâr çırağı hâlinde idi.
Ne vezin bizim, ne kelimeler bizim, ne renkler bizim.
Eczası gayr-i tabiî olan bir gülün tabiî olduğunu iltizam
etmenin manasını anlayamam.
Fakat ne yapalım, bilhassa bizim memleketimizde
evvel gelenler sonra gelenleri her vakit küçük ve ehem­
miyetsiz görmüşlerdir. Ne beis var! Biz gayemize doğru
yaklaşırsak bir kere milletin ruhunu terennüm etmiş ola­
cağız, şimdiden sonra bir Türk romanı, bir Türk hassasi­
yeti olacak, bir Türk şiiri, bir Türk hassasiyeti olacak, bir
Türk sanatı olacak. Bu dakikaya kadar ciddî kitaplardan
bir tezyifle kovulmuş, o türlü kitapların onda bir yerini
bile tutamamış Türkçe kelimelere ahenk, kuvvet ve şu-
mûl kazandırmış olacağız,
-Paşam, bunlar safsatadır. Biz iş görmek isteriz. Orta­
da eser olmalı!
-Bundan daha büyük eser mi istiyorsunuz? Bu güne
kadar taklidî olan edebiyatımız, şuursuz olan lisanımız
bugünden itibaren şahsî ve şuurîdir. Bir satır yazı bile ol­
masa bu fikir istikbâlin yolunu nurlandıran güneş değil
midir?
Odada herkes ayağa kalkmıştı. Saatlerine baktıkları
zaman hayretlerde kaldılar. Gece yarısını bir saat ve
birkaç dakika geçiyordu. Birbirlerinden ayrılırken yine
atışıyorlardı.
Münakaşa biter mi hiç? Hangi münakaşada, kim ye­
nildiğini tasdik etmiştir?
Bâhusus ikisi de muharrirdi, İkisini de okuyan, ikisi­
ni de beğenen karileri zümresi vardı.
Kapıdan çıkarken içimizden biri kuvvetli bir kanaatle
dedi ki:
Sayı 125 TÜRK YURDU 305

-Beyler iddiaları zaman halleder. Hakları da o göste­ meseleyi ele aldılar. Hatta "Tanin", bu mühim meselenin
rir. Geçenlerde Fazıl Ahmed ne yazmıştı: müzakeresine bütün milleti iştirak ettirm ek istedi.
Her şeyi yapıp yıkan o dülger, Okur-yazar ve düşünür-anlarlarımızı münakaşaya çağırdı.
Her şeyi silip bozan o sünger. Gelen mektup ve mütalaalar için ayrıca açık sütunlar da

London, 14 Teşrinievvel sene 332 tayin etti. Milleti de ehemmiyet verir gibi gördük. "Türk
R. (Elif) Ocağı" gibi mühim ve kıymetdâr müesseselerimiz ayrıca
konferanslar tertip ettiler. Konferanslar da "Tanin"de
neşrolundu. Mesele, İstanbul matbuâtından taşra gazete­
lerine de aksetti. Onlar da kendi meslek ve iktidarlarına
T Ü R K A L E M İN D E göre nüfus meselesini mütalâa ettiler. Bu mütalâalar ara­
sında Konya'da çıkan "Babalık" ile Eskişehir'de çıkan
ESKİŞEHİR SANCAĞINDA NÜEUS HAREKETİ
"Karacahisar" gazetesininki bilhassa şâyân-ı dikkat idiG).
Mütemeddin milletler indinde en mühim meseleler­
Lâkin itiraf olunmalıdır ki, bu mühim ve mu’dıl me­
den sayılan ve İçtimaî, İktisadî, siyasî ve medenî birçok ci­
sele hemen olanca kıymet ve ehemmiyetle takdir olun­
hetlerden büyük kıymet ve ehemmiyeti hâiz bulunan nü­
madığı gibi, hâiz olduğu müşkilât ve çetinliğiyle görül­
fus meselesi arasıra Osmanlı Türklerinde de mevzubahis
mek de istenilmedi. Herkes yalnız birde nokta-i nazardan
oluyor. 24 Şubat 1331 tarihli "Tanin"de Alımed Emin
baktı. Bir edibimizin bir tabir-i marufiyle "tek gözlükle
Beyin söylediğine göre "Basiret gazetesinin ve sair gaze­
bakıldı". Hâlbuki bu mesele müteaddit ve muhtelif nok­
telerin 1292 senesine ait nüshaları tetkik edilirse görülür
ta-i nazarlardan muhakeme ve mütalâa edilmek lâzımdı.
ki İçtimaî meselelerle ciddî bir sûrette uğraşmak itiyadın­
Rıza Tevfik Beyin mezkûr makalesinde İktisadî, ahlakî, si­
da bulunmayan bu gazeteler nüfus meselesini şâyân-ı
yasî ve adlî cihetlerden de mütâlaa olunmuş olan bu me­
dikkat bir ciddiyetle parmaklarına dolamışlardı."(E Son
sele, bu sefer meydana çıkışında -"Tasvîr-i Efkâr" gazete­
inkılâbı müteakip bu meselenin müzakeresine tekrar ik­
sinin köylü ve iktisat mevzuuna dair yazılan bir iki başma­
tidar olunmuştur. 1324 senesi kânûmevvellerinde çıkma­
kalesi ve birkaç da öte beri gayr-i ciddî mektuplar istisna
ya başlayan "Ulûm-ı İktisadiye ve İçtimaiye" mecmuası­
olunursa- yalnız bir hıfzussıhha meselesi gibi telâkkî
nın ilk sayılarında, mecmuanın müessislerinden Doktor
olundu, diyebiliriz. Fakat mesele haddizatında gayet mü­
Rıza Tevfik Bey de nüfus meselesinin ehemmiyet-i içti­
rekkeptir, çetindir. Âdeta bütün ahval-i içtimaiyenin bir
maiye ve siyasiyesinden, müessirât ve tesirâtından bah­
netice ve hülâsası gibidir. Bilcümle İçtimaî müesseseleri­
setmiş ve bu mesele üzerinde pek meşhur olan "Mal-
miz, talâk, nikâh, taaddüd-i zevcât gibi aile, hukuk ve ik­
thus" nazariyesini de münakaşa eylemiş idi. Sonraları
tisadın içtimâ ettiği mürekkep müesseselerimiz ve hatta
memleketin çok buhranlı günlerini müteakip yapmış ol­
sırf İktisadî müesseselerimiz dinden neş’et eden, dinimi­
duğu Anadolu seyahati tahassüsâtından olmak üzere
ze merbut bulunan bizde, Osmanlı Türklerinde bu mese­
Doktor Abdullah Cevdet Bey de "ictihad" mecmuasında
le her şeyden ziyade ve her şeyden ilk dinî bir meseledir.
birkaç defa feryat etmiş idi. Mukadderât-ı tarihiyenin sü­
rüklediği umûmî harbin tesirâtıyla bu meselenin ehem ­ Memleketimizin ahval-i iktisadiyesine ve bütün içti­

miyeti daha ziyade takdir olunmaya başladı. Önde "Ta- mâi müesseselerine işlemek cihetle, nüfus meselesinde,

nin" olmak üzere, bütün İstanbul yevmiye gazeteleri bu vekâyi-i siyasiyenin de tesirâtı olduğuna şüphe yoktur.

( b Nüfus meselesini Şimal Türk âleminde, Kırımlıların hicretleri meselesi dolayısıyla, galiba, evvelâ merhum İsmail Gasprinski ortaya atmıştı.
25-30 sene kadar evvel atılan bu mesele ondan sonra, şimal Türk matbuatında, yalnız hicret meselesi nokta-i nazarından değil, birçok
cihetlerden bahsolunmuştur. İsmail Beyin “Tercüman” gazetesinden sonra, bu mesele ile çokça uğraşan Orenburg’ta çıkan “Vakit” gazete­
si olmuştur. Bu gazetede “Süyüm Bike”, ve iki bü)dik ciltli “Sibir Tarihi” gibi çok mühim Türk-Tatar tarihlerinin fazıl müellifi Hadi Efendi
atlasının nüfus meselesi makaleleri bilhassa şâyân-ı dikkat idi. Merhum İsmail Bey, zamanıyla Türkiye’nin de nüfusu meselesinden bahset­
miş idi. (“Türk Yurdu”, cilt 2, sayfa 706-713)

ö ) “Babalık”, sene 1332, numara 331-339, dokuz nüshada; “Karacahisar”, 29-31-37 sayılardadır.
306 TÜRK YURDU Sayı 125

Kezalik köylünün iktisadına, servet ve refahiyetiyle kat’î Nüfus Adedi

bir sûrette alâkadar olan vaziyet-i mâliyenin, malî ve İkti­ Eskişehir Kazası 91560
sadî kanunların mahiyeti de nüfus meselesi nokta-i naza­ Sivrihisar Kazası 35118
rından bir ehemmiyet-i mahsusayı hâizdir. Şimdiye kadar Mihaliççık Kazası 34908
serbestî-i ticaret ve tenmiyeye değil, ziraat usûlüyle ser­ Yekûn-ı Nüfus 161.586
besti-! istihsâle bile nâil olamayan Türk köylüsü, memle­
Mezkûr 161.586 kişiden ibaret olan nüfusumuzda te-
kette câri faiz usûllerinin sûret-i azamîsiyle bile bir muva­
vellüdât-vefeyât itibariyle ne sûretle hareket vukû buldu­
zeneye mâlik olmayan aşar vergisi, ağnam vergisi, müsak­
ğu şu aşağıki cetvelden anlaşılır:
kafât ve arazi vergisi gibi teklifât ve bunların cibayeti için
tatbik olunan usûllerdeki kusurlardan (meselâ iltizâm
Erkek Kadın
usûlünden) ziyan ede ede bu hâle gelmişse elbet bunun
nüfus meselesi üzerindç küllî zararları olmuştur. <c^
KAZALAR
Son ıslâhat-ı askeriyeye kadar olan mükellefiyet-i as- u '4—
(
<u <v
keriyenin ve ahz-ı asker usûllerinin de Türk unsurunun r-H ;>
nüfusunda büyük bir rol oynadığı unutulmamak lâzım
Eskişehir 717 1168 669 376
geldiği gibi, memleketin şerâit-i hayatiye ve içtimaiyesi
Sivrihisar 270 693 318 190
icabıyla ihtiyar olunan memurluk hayatının da, bilhassa
medenî göçebelik demek olan orta ve aşağı derecede Mihaliççık 104 283 121 93
memurluk hayatının da tesirâtı uzun uzadıya mütalâa Y ek û îi-ı N ü fû s 1091 2144 1108 659
olunmak lâzımdır. Maarif müessesâtının tevessüüne ka­
dar olan hayatımızda pek mühim bir mevki tutan ve ken­
Cetvelden anlaşıldığı veçhile, erkek ve kadın vefeyâ-
disine pek de şâyân-ı istisgâr olmayan bir yekûnu topla­
tın yekûnu: 2144+659= 2803, tevellüdâtın yekûnu ise
yıp hayli İçtimaî kuvveti boşu boşuna istihlâk ettiren
1091+1108= 2199 kişiden ibaret olduğuna göre, Eskişe­
medrese hayatının da ve bilhassa bu mesleğe sülük
hir sancağında 1332 senesinde 604 kişi eksilmiş demek­
edenlerin maişet usûllerinin de, mevzubahsimiz olan
tir. Bu tenâkus sancağın nüfus-ı umûmîsi olan l6l.586'ya
meselede çok mühim tesirleri olmuş olabilir.
nispeten binde 3.7; nüfus-ı umûmînin yarısı erkek tah­
Bir gazete makalesi münasebetiyle yazılan bu kısa
min olunursa, onlara nispeten binde 7.4 demektir (Kadın
mukaddimede yalnız işaret edip geçmek istediğimiz bu
kısmında tezâyüd-i nüfûs vukû bulduğundan, tenâkusu
meselelerin her birini nüfus meselesi nokta-i nazarından
erkek tarafına hesap etmek lâzımdır).
tetkik ve mütalâa edebilmek için ayrıca iktidar ve ihtisâ-
Kadın kısmında tevellüdât 1108; vefeyât 659 kişiden
sa ihtiyaç var. Bunun için biz ancak, mütefekkir ve âlim­
ibaret olup 1108-659= 449 kadın artmıştır ki, erkekler
lerimizi, kendi ihtisas ve meslekleri dairesinde, nüfus
bütçesinde olan muvazeneden bir daha bu kadar eksil­
meselesi üzerinde tekrar -dinî, ahlakî, adlî, siyasî, malî ve
miş manasını mutazammın olur. Yukarıki neticede görü­
İktisadî nokta-i nazarlardan- tetkik, münakaşa ve müza­
len 604 eksiğe mezkûr 449 adedi zam olunursa
kereye davet ederek, 59 ve 60. numaralı "Karacahisar"
449+604= 1053'e baliğ olduğundan, Eskişehir Sanca-
gazetesinde, Eskişehir Sancağı'nın nüfusuna dair
ğı'nda, bir senede, sırf erkek olmak üzere 1053 kişi eksil­
neşrolunan ihsâî malûmatı iktibas ve biraz da mukayese
miş demektir. Vakıa erkek tevellüdât ve vefeyâtını tarh
ile aşağıya dere ediyoruz:
usûlüyle de aynı neticeye vasıl oluruz: 2144-1091= 1053
"Eskişehir İstatistik İdaresi’nce tutulan kayıtlara ve
Bu tenâkus, sancağın nüfus-ı umûmîsinin tahminî yarısı
yazılan hesaplara göre elyevm sancağımızın nüfusu
olan 80.793 erkekten vâki olur ve takriben binde 14
161,586 kişiden ibarettir. Bu miktarın kazalara isabet
nispetindedir.
eden kısımları aşağıya kaydedilmiş olup nüfusun ne
İşte "Karacahisad'ın 59. sayısından iktibas ve istintaç
sûretle mülhakata tevezzu ettiği anlaşılır:
ettiğimiz şeyler. Fakat bu istatistiğin mühim bir noksanı
Sayı 125 TÜRK YURDU 307

var: Sancağın nüfus-ı umûmîsi olan 161.586 kişinin ne
mikdarı erkek ve ne mikdarı kadın olduğunu söylemiyor.
Eğer bu cihet de nazar-ı itibara alınmış olursa, daha mü­
him ve daha hakikî ve riyâzî neticeler elde etmek kabil
olurdu. Meselâ evvelden kalabalık erkekte mi, kadında
mı idiğini, erkeklerde tenâkus-ı nüfusun binde kaç oldu­
ğunu, kadınlarda olan tezayüd bine kaç isabet ettiğini ka-
t’iyyetle anlar idik. Maamafih bu istatistik, bu hâlde de bi­
zi, pek çok mühim meseleleri düşünmeye sevk ediyor.
Keşke vilâyetlerde olan başka gazetelerimiz de, Anadolu
köyüne cihan siyasetinden ders vereceğine böyle millî ve
İçtimaî meselelerimizle uğraşaydılar!(b
Erkek nüfus eksilmekte olduğu hâlde, kadın nüfus
artıyor. Ve netice olarak aradaki nispetsizlik, muvazene­
sizlik gittikçe büyüyor. Nikâhların sekizde biri miktarında
müfarakat vaki oluyor. Bu hâl böyle devam ederse kadın­
ların mevki-i İçtimaîsi, mevki-i ailevîsi, mevki-i şahsîsi ne
yolda teşekkül edecektir? Kadınlara ne yolda terbiye ve­
rilmek lâzım gelecektir? Onları nasıl bir hayata ve ne
sûretle teçhiz etmelidir? Milletin onlardan istediği İktisa­
dî istihsal gibi, nüfusun istikbâli nokta-i nazarından olan
İçtimaî istihsali nasıl ve ne sûretle devam ettirmelidir?..
Z iy n e tu lla h N u şire v a n

"Karacahisad'ın 60. sayısında basılan istatistik 332 se­

nesinde Eskişehir sancağında ilk altı aylık münakehât ve
müfarakat hakkındadır. Bu istatistik cetveline göre Eski­
şehir kazasında 461 nikâh, 56 müfaraka; Sivrihisar kaza­ AÇIK I^EKTUPLAR
sında 185 nikâh, 21 müfaraka; Mihalıççık kazasında 126
"Türk Yurdu" mecmuasının 15 Eylül sene 332 tarihli
nikâh, 16 müfaraka vâki olmuştur. Üç kazada vukû bulan
ve işbu yılın 14. sayısında "Glacier"nın mukabili olarak
nikâhın yekûnu 772; müfârakanın yekûnu ise 93'tür. "Ka-
"Buzla" kullanılması hakkında A. Agâh imzalı makaleyi
racahisar" gazetesi: "İlk altı aylık nüfus harekâtında harp
mütalâa ettim. Mûmâileyhin bu husustaki isabetini tasdik
zamanında bulunmamıza rağmen münâkehât memnuni­
ile beraber bu sûretle ism-i mekânlara birkaç daha misal
yete şâyân bir hâldedir" diyor. Filvâki 161.586 kişiden
getireceğim:
ibaret bir nüfus için altı ay içinde 772 nikâh pek ziyade­
siyle şâyân-ı memnuniyettir. Her nikâh iki adam arasında 1) Kış kelimesinden kışla.- 2) Kuvvetlendirmek; Kuv­
olduğuna göre takriben 220 adamdan ikisi (erkek ve ka­ vetlenmek demek olan tavlamak, tavlanmaktan iştikaken
dın) evlenmiş demektir. Fakat bu hakikaten de, tab'anda hayvanatı bağladıkları yere "Tavla".- 3) Yazın hayvanatı
böyle olmak lâzım mı? Ve böyle olması mümkün mü? bağladıkları yere de "Yazla".- 4) Arasıra su basan yerlere
Böyle olduğu takdirde bunda bir gayr-ı tabiîlik ve marazî "Sula"; Karaviransula, Karamansula gibi. 5) Mûmâileyh
hâl yok mudur?... Aynı miktar nüfus ve zaman içinde 772 Âgâh Bey "Yayla"yı tereddütle misal getiriyorlar. Hâlbuki
nikâhın hemen hemen sekizde biri demek olan 93 müfa­ malûm olduğu üzere bazı şivelerde yaza "yay" deniyor ki
raka vukû bulması da teemmül olunacak bir meseledir. "yayla" yazı geçirecek mahal demektir.
Bu iki numara gazeteden iktibas ettiğimiz istatistiklerden Bu hâlde "Glacier" mukabili olarak "Buzla" denmesi
tenâkus-ı nüfus gibi, aynı kıymet-i içtimaiyeye belki de pek münasiptir, fikrindeyim.
ondan fazla bir kıymete mâlik olan diğer bir hakikate da­
ir de bir ipucu elde etmiş oluyoruz: Kadınlık meselesi!

( ü “Karacahisar” gazetesi, Anadolu’da çıkan gazetelerimizin en ciddî ve en çalışkanıdır. Anadolu’nun terbiyesi, Anadolu’nun iktisat ve ziraati,
Anadolu’nun tarih ve coğrafyası ile uğraşıyor. Bu mevzular üzerinde yazı yazarken hayalperverliklere, hakikatlere, oldukça kat’î malûmat­
lara, hatta ekseriya ihsaî cetvellere istinat ediyor. Son gelen mükerrer 60 ve 61 numaralı nüshalarında da Eskişehir ve Sivrihisar hasılâtına ait
mufassal ve müfid iki istatistik cetveli vardı. Fakat şu zikrettiğimiz son sayıları münasebetiyle, bu pek takdir ve hürmet ettiğimiz
arkadaşımıza, küçücük bir ihtarda bulunmak istiyoruz: Bizim, İstanbul’un yalnız tenha ve loş odalarda ömür geçiren acemi müdekkiklerinde
değil, her gün binlerce nüsha neşrolunan yevmî gazetelerinde de başka birisinin makalesini, emek sarf ederek topladığı malûmatını mehaz
göstermeden almak hastalığı vardın Daha yakın günlerde 36. numara “İktisadiyat Mecmuası” çıktıktan sonra da gündelik arkadaşlarımızdan
birisinin uzun bir makaleyi bu sûretle aldığını gördük. “Karacahisar” refikimizin “Türk Yurdu”nda ve “Halka Doğru”da çıkan şiirleri lütfen
alıp dere ve neşrettiği için çok memnun olduk. Fakat keşke bunların hangi gazeteden alındığını da söyleye idi. Şüphesiz ki, daha çok mem­
nun olurduk.
308 TÜRK YURDU
Şu vesileden bilistifade bilhassa avârız-ı tabiiye ıstılâ-
hatı hakkında bir mütalâa arz edeceğim. Rumeli ve Ana­
dolu'yu gezenlerce ve bizim bazı lügatlarımızı tetkik
edenlerce malûm olduğu gibi -"Divanü’l-Lu-
gâti't-Türk"ün de delâlet ettiği veçhile- Avârız-ı tabiiye
hakkında Türkçe pek zengindir. Hatta bu hususta Arap-
çadan daha zengin olduğunu iddia edebilirim. Eğer bu
hususta neşre devam duyurulursa bu babdaki tetebbu-
ütımı peyderpey arz ederim.
S ü leym H a n
TÜ RKLÜ K ŞÜ Ü N Ü
Millî T ü rk Şairi M ehm ed Em in B eyin M ebuslu­
ğu.- "Türk Yurdu"nun müessislerinden ve idare heyeti
azasından millî şairimiz Mehmed Emin Beyefendi, "İtti-
had ve Terakikî" tarafından namzet gösterilerek ittifâk-ı
ârâ ile, Musûl mebusluğuna intihab edilmiştir. Millî Mec-
lis'te Türklüğe faydalı hizmetler ifa edebilmesini Tanrı­
dan dileriz.
K uruluş Bayram ı.- Türk Ocağı'nda birkaç seneden
beri olduğu üzere Osmanlı Devleti'nin kuruluş yıldönü­
mü şerefine geçen 17 Kânûmevvel'de tes'îd merasimi ya­
pılmıştır. Merasime öğleden sonra saat birde kadınlara
mahsus olarak başlanmış ve her sene mutad olduğu üze­
re ihtida Mehmed Emin Beyin Sultan Osman için yazdık­
ları "Selâm Sana!" unvanını taşıyan şiiri, inşadda büyük
bir istidad gösteren Saime Hanım tarafından "Biçki Yur­
du" nâmına muvaffakiyetle okunmuştur. Sonra büyük
mürebbiye Nakiye Hanımın yetiştirdiği küçük talebeler­
den mürekkep birtakım, millî şairimiz Mehmed Emin
Beyin "Ey İğnem Dik!" manzumesini terennüm etmişler­
dir. Daha sonra hitabette ve inşadda kendisine pek bü­
yük ümitler bağladığımız Saide Ahmed Hanım da bir hi­
tabede bulunmuş ve Mehmed Emin Beyin "Irkımın Tür­
küsü" isimli şiirini inşad etmiştir. Heyecanını yenmek ta­
vırları ve hareketleri ile derin tesirler uyandırmak husu­
sunda cidden iftihara sebep olacak bir kabiliyet gösteren
Saide Ahmed Hanım gayet müsait bir sesle mümtaz yara­
tılmıştır. Bu küçük hanımın bir terbiye-i mahsusa ile ha­
kikî ve nâdir bir hatip olması pek mümkündür, Saide Ah­
( b “Bu şiir ve nutuklar, “Türk Yurdu”nun gelecek sayılarında neşrolunacaktır.’
Sayı 125
med Hanımdan sonra Hilâl-i Ahmer nâmına Fatma Aliye
Hanım, Asker Ailelerine Yardımcı Kadınlar Cemiyeti nâ­
mına Suad Hanım, Esirgeme Derneği nâmına Nezihe
Muhiddin Hanım, kadınlarımızda nasıl yeni ve canlı ma­
nevî bir hayat başladığını gösterir azîm ve karar ile dolu
nutuklarını irâd etmişler ve sahnede kendilerinin fikir sa­
hasında ayrı ayrı birer müjde olan bu tecellîlerini gören
davetli hanımlar da evvelce bahsettiğimiz talebeleri oldu­
ğu gibi son hatibeleri de bütün kalpleriyle alkışlamışlar­
dır. Sadi Bey nâmında genç bir neyzen birçok defalar al­
kışlanan parçalar çalmış ve şair Yusuf Ziya Bey de "Sultan
Osman'ın Rüyası" mevzulu enfes bir şiirini okumuştur.
Gayet temiz bir lisanla yazılmış olan bu şiir hanımlar üze­
rinde pek derin bir tesir hasıl etmiş ve şairi tekrar ve tek­
rar tebrik etmişlerdir. Merasimin nihayetinde Ocak namı­
na Hamdullah Subhi Bey malûmumuz olan fevkalâde is­
tidadıyla talâgat ve belâgatiyle gayet parlak ve heyecanlı
bir hitam nutku vermiştir, (b
Erkeklere ait kısma akşam saat sekizde başlanarak,
kadınlara mahsus olan programın şiir ve hitabeler kısmı
tekrar edilmiş, Ağaoğlu Alımed Bey o günkü bayramın
bir istiklâl bayramı olmadığını, bilhassa tekid ile izah et­
miş, matbuatımızın bu hususta yanlış bir tabir istimal et­
tiğini, Osmanlı Saltanatı başlarken, Anadolu'nun nasıl
Türk olduğunu uzun uzadıya izah ettikten sonra memle­
ketin istikbâli hakkındaki ümitlerini ve temennilerini
söylemiş ve Ocaklıları, davetlileri kuruluş günü ile tebrik
ederek nutkunu bitirmiş ve hatime olarak yine Hamdul­
lah Subhi Bey bir nutuk irad etmiştir.
Kuruluş Bayramı şerefine Ocak’taki merasimden
başka, 17 Kânûmevvel'de her sene olduğu gibi ihtifaller
heyeti tarafından hakan-halifeyi gidip tebrik etmek üzere
bir alay tertip olunmuş ve bu alaya millî cemiyetlerimiz,
büyük ve orta dereceli mekteplerimiz iştirak eylemiştir.
Ve bütün İstanbul da bayraklarla donanarak bu mübarek
günü bayramlamak istemiştir.
Ecnebi M üesseselerde T ü rk Dili.- Ecnebî mek­
teplerinde muallimlik ve müdürlük eden zatların ekseri­
si resmî lisan olan Türkçeyi bilmediklerini gören
hükümet 1330 senesi, buna mâni olmak üzere bazı te­
şebbüslerde bulunmuş idi. Geçen 1331 senesi ise, bütün
İktisadî hayatımızı sarıp boğarak bizi her cihetçe kendisi-
Sayı 125 TÜRK YURDU
ne muhtaç bir hâlde bulunduran bütün yabancı müesse-
sât-ı iktisadiyede kullanılagelen ecnebi lisanı ve bunun
millî hayatımıza etmekte olduğu tesirleri nazar-ı dikkate
alınarak, bu gibi müesseselerde Türkçenin mecburî kul­
lanılması için bir kanun çıkarılmış idi. Bu müesseseler-
den bazıları, bu yeni kanuna itaatlerini pek az bir zaman­
da ispat edebildikleri hâlde, bazıları hükümetin müker­
rer tenbihâtını beklediler. Bu bekleyenler arasında fazla
milliyetçilik yapmak ve yahut hazır yapılan plânı takipte
zahmetsiz devam etmek isteyenler olduğu gibi, gerçek­
ten mazur olanlar da vardı. İşlerine yarayacak Türkçe bi­
len memur bulunmuyordu. Fakat bu müşkilin de izalesi
için bir çare vardı: Hususî Türkçe lisan dersleri açmak.
İşte bugünlerde, Anadolu Osmanlı Demiryolu Şirke-
ti'nde yerli lisana âşinâ olmayan memurların Türkçe öğ­
renmelerini temin için, üç sınıflı bir Türkçe lisan dersleri
açılmak üzeredir, Anadolu Osmanlı Demiryolu Şirketi gi­
bi mezkûr kanunu daha bugüne kadar tatbik için Türkçe
Tashih:
“Türk Yurdu”nun geçen 124’üncü sayısının kapağında “İttifak-ı Murabbaın” kelimesi, yanlış olarak “İtilaf-ı Murab-
baın” dizilmiştir. Tashih olununur.
M ü d ü rü : Akçuraoğlu Yusuf
309
bilen kâfi memur bulamayan mmesseseler varsa, bu usû­
lün onlara da teşmili arzu olunur.
K astam onu O sm anlı H anım lar İş Y urdu.- Ana­
dolu Türk kadınlığının bu fırtınalı cenk günlerinde gös­
terdiği gayret ve çalışkanlık çok takdire şâyândır. Onların
köylüleri bize ve askere ekmek, et, yağ, sebze ve meyve
yetiştirdikleri gibi; şehirlileri, garklara çamaşır, çorap ve
eldiven hazırlıyor ve aynı zamanda istikbâli de düşünerek
millî iktisadın anlaşılmasına, hüner ve terbiyeden mah­
rum kalanlann talim ve terbiyesine de vakit bulabiliyor.
"Köroğlu" arkadaşımız da okuduğumuza göre, ahîren
Kastamonu'da "Osmanlı hanımlarına biçki, dikiş ve el iş­
leri öğreterek hanımlarımızı hünerli yapmak ve lüzu­
munda kendi kendilerine maişetlerini temin edebilecek
bir seviyeye yükseltmek ve mamûlât-ı dâhiliyenin sarf ve
istihlâkini teşvik ve tergîb etmek maksadıyla "Hanımlar İş
Yurdu" adlı bir cemiyet teşekkül etmiştir."
Kastamonu hanımlarını tebrik ederiz.
T ü rk Y u rd u M ü d ü rlü ğ ü
‘K ader” Matbaası
 m m 9^

T ûkk M kdu
Tûr^leritt Tâidesine^ Caltsır

YIL: 5 5AYI: 126 (5 KânÛnieânî 1332-18 Ocak 1917)

^ ft d e ^ el fic d e d c ^ ç c 4^ d ^

K u r u lu ş B a y r a m ı / H a m d u lla h S u b h i

E d e b iy a t: K a r d e ş lik T ü r k ü s ü / C e lâl S a h ir

S u lta n O s m a n 'ın R ü y a s ı / Y u s u f Z iy a

A b d ü lh a k H â m i d ’le B ir G ü n / R u ş e n E ş re f

A l m a n y a 'd a M ü s l ü m a n E s ir le r O r d u g â h ın d a K u r b a n B a y r a m ı / (A yın) (Elif)

B ü y ü k H ik â y e : B a b ü r H a n / E lo ra A ım astÜ

T ü r k l ü k Ş u û n u : D a lg ıç lık Ş ir k e ti- B o lu 'd a T a s a r r u f S a n d ığ ı /

Sayı 126 TÜRK YURDU 313

TÜRK yURDU
T ü r k le r in fâ id e s in e ça lışır O nbeş g ü n d e b ir ç ık a r

M İL L İ H U T B E L E R
KURULUŞ BAYRAMI

G eçen 17 K â n û n ıe v v e l sene 332 c u m a rte si g ü n ü hitlerimizin ruhlarından müteşekkil bir umman var. Bir
d evletin k u r u lu ş g ü n ü şerefine "T ürk O ca ğ ı'n d a " tahtgâhın sarp ve yalçın sahilleri etrafında çırpınıp çarpı-
H a m d u lla h S u b h i B ey ta r a fın d a n sö ylen ilen n u ­ nan bir umman, enginlerden enginlere salınıp giden,
tu k ta n za b to lu n m u ştu r: ağızları eski bir destanı sayıklayan dalgalardan yapılma,
Muhterem Efendiler! kızıl bir şehadet denizi. O yeni dalga, bu eski ummana
kavuşmak üzere gidiyor. Efendiler!.. Bugünkü harp, Av­
Yeni bir muharebe senesinin sonunda tarihimizin bir
rupa medeniyetinin ne inanılmaz bir kudrete, ne eğril­
sayfasını daha çeviriyoruz. Geçirdiğimiz sene, gürültüle­
mez bir iradeye mâlik olduğunu hayretler verecek bir sa­
ri, uğultularıyla, yavaş yavaş uzaklaşan bir fırtına, bir ka­
rahat ve şiddetle ispat etti. Refah ve saadetin her cinsini
sırga gibi maziye ve nisyâna doğaı gidiyor. Geçirdiğimiz
tatmış koskoca milletler, vatanlarının mihrabı önünde,
sene, ufukları kapatan, gökleri karartan muazzam bir ta­
onların şeref ve necatı için senelerdir, milyonlarca çocuk­
but hâlinde gidiyor. Ve bunun arkasında bütün bir beşe­
larını yatırıp kesiyor, her millet en kutsî davasını ortaya
riyetin uzun uzadıya bakan mütehassir bir nigâhı var. Her
atmış güzelliğine hayran ve meftun olmamak elden gel­
dakika biraz daha nisyâna ve sessizliğe dalarak, mazinin
meyen bir kahramanlıkla, sessiz, şikâyetsiz uğraşıp duru­
unutkan mezarlıklarına doğru giden bu ölüm mahfazası­
yor; şimalin sislerinde, denizlere ve dünyalara hâkim bir
nın içinde, bizden ve muharip milletlerin göğüslerinden
ceberut ile kurulmuş duran İngiliz saltanatı, müttefik mil­
koparılmış milyonlarca delikanlının soğumuş kalpleri ve
letleri yangından bir çenber içinde kavurup boğmak için
sönmüş gözleri var. Kanlarında hayatın sıcaklığı birdenbi­
bize komşu olan veya uzak yakın bütün memleketleri bir­
re durmuş genç kalpler, sevdalar ve rüyalar önünde bir­
biri ardınca tutuşturuyor. Bir yangın sönmeden yeni bir
denbire sönmüş ve kararmış rengârenk genç gözler. Ge­
yangının daha yükseldiğini görüyoruz. Yediyüz elli mil­
çirdiğimiz sene omuzlarının üstünde aziz bir naaş ile, bi­
yonluk bir âlemin üstünde, bir kıyamet semâsı, bakırdan
çilmiş parçalanmış bir ümit hamulesiyle gidiyor. Millî ve
kızgın bir semâ var. O, anûd ve sabit, asırlar görmüş bü­
mübarek davamız yolunda kurban ettiğimiz yüz binlerce
tün an’anelerini, müesseselerini devirerek en kayıtsız ve
kardeşin şehit ruhları, şimdi ölüm rüzgârlarına kapılmış
hür bir hayattan bir askeri millet hayatına geçiyor. Ve her
ve gufran semâlarına dalmış; ter ü taze bir şafak bulutlu
gün yeni bir milleti, ister istemez harp ve ölüm yerlerine
hâlinde gidiyor. Onların ruhu, Türk milletinin ruhundan
sürüklüyor. Askerlik içinde doğan her güzelliğe, bir asker
kopan bu ruh ve nur dalgası, bir ummana kavuşmak üze­
milletin çocuğu sıfatıyla meclûb olmaktan kendini kurta­
re gidiyor. Türk saltanatı zamanın çölleri ortasında ebedî
ramayan ruhum, Fransa'nın gösterdiği kahramanlık te­
bir ehram gibi durur. Türk saltanatı zamanın mesafeleri
cellîsine karşı bütün kinleri, bütün susamış husûmetleri­
ucunda, kendine vüsûl mümkün olmayan yalçın bir ada
ne rağmen en büyük, en derin hürmeti duyuyor. Fakat
hâlindedir. Onun etrafında onun beka ve necatı için bin­
Balkan Muharebesi'ndeki sefil ve zebunkeş Fransa'yı
lerce seneden beri ömürlerini ifnâ etmiş milyonlarca şe­
314
unutmam. Şehirlerimizin üstüne Fransız matbuatının ha­
kareti, küfrü bir fırtına hâlinde gelip dökülürdü. Fransız
gazetelerinin hezimetlerimize dair büyük harflerle yaz­
dıkları haberler, acı ile takallüs etmiş yüzlerimize karşı
nasıl gülerdi?... Ramazanda minareler arasına ışıktan harf­
lerle, yazdığımız büyük yazılar gibi, her Türk mağlûbiye­
tinin haberi için için ışıldayan iri harflerle gazetelerin vü-
s’atlerinde bir uçtan öbür uca asılırdı. Bunun için Fran­
sa’nın bugünkü kahramanlığına karşı duyduğum takdir
ile beraber içimden haykırıyorum:
Yan, daha yan!.. Bin kere daha harap ol!... Diğer ta­
rafta Rus Denizi'nin dalgaları sükûn bulmuyor. Kırılan,
çekilen, tekrar ve tekrar gelen dalgalar; gür ve engin bir
unsur, medd u cezir hâlinde ufuklardan ufuklara çarpıp
duruyor. Sonra dünyanın bütün denizlerinden ve bütün
iklimlerinden gelen sayısız kuvvetler ortasında, bulutlar
ortasında bir dağ gibi yükselen korkunç ve muhteşem Al­
manya. Bu ölüm senelerinin top tarrakaları şeklinde
duyduğumuz ıztırap sadâları içinde dünya için yeni bir
talih, yeni bir beşeriyet doğuyor. Bugün milletimiz sekiz
cephede bir destan hayatı yaşıyor. Eski mabutlara
nezredilen kurbanlar gibi, Türk anaları, Türk vatanına
nezrettikleri çocuklarını yüz binlerce götürüp kurban
ediyorlar. İtalyanlara, İngilizlere resmî tebliğlerinde bir
de Afrika cephelerinden bahsettiren Türk iradesinin bu­
gün neler halk ettiğini düşünüyor musunuz?
Başkalarının bizden beklemeye, kendimizin en güzel
bir hayal ile yine kendimizden ummaya cesaret edeme­
yeceğimiz müthiş bir azîm ve karar hayatı içindeyiz. Hani
dün, gafil ve düşkün manzaralarına karşı: "Duyan yok,
anlayan yok, aldıran yok..." diye haykırdığımız memle­
ket, hani seyrine daldığımız vakit ruhumuzun içinde ba­
şını göklere kaldıran kederlerin uzun uzun uluduğu zayıf
ve biçare memleket?... Geçirdiğimiz muharebeler, gözle­
rimizin önüne yığılan karanlıkları yaktı. Ve biz kendimizi
gördük idrak ettik. Efendiler, bir düstur hâlinde denir ki
kendini duyan bir millet, imha edilmek mümkün olma­
yan birşeydir. İstanbul surlarının dibinde düşman solu­
ğunu duyduğumuz dakikalarda, ruhlarımızın gösterdiği
levhayı bir defa daha zihninizde uyandırınız. İçimizde
ayak üstünde duran birşey kalmış mı idi?.. Daha güneş
doğmadan evvel, ovalar karanlıkta iken, tepeleri, ilk ay­
( ü "Türk Yurdu" ve "Türk Ocağı" idare heyetleri azasından olup Suriye, Filistin ve Hicaz'ı ziyaret eden İstanbul heyeti arasında bulunan Celâl
Sahir Beyin Türk ve Arap kardeşliğini müterennim olan bu şiiri Arapça tercümesiyle beraber "Beyrut" gazetesinde intişar etmişti. Bir Türk
milliyetçisinin Arap unsuruna karşı tahassüslerini gösterdiği için biz de iktibas ediyoruz. T. Y.
TÜRK YURDU Sayı 126
dınlığı gören dağlar gibi, aramızda başlarında ümidin ışı­
ğı sönmemiş kimseler vardı. Şimdi o ışık ovalara inmiş,
bütün milleti istilâ etmiştir. Bir idam gömleğini düşündü­
ren asker elbiselerinin içinde o kadar güzelleşen Türk
delikanlılarının bu kadar mebzul bir sûrette akan kanı,
yakın bir günde bir şafak olacaktır. Ufuklarımızın arkasın­
dan Türk vatanına necat gününü müjdeleyen büyük bir
şafak hâlinde tekrar doğacaktır.
Efendiler!..
Şimdi hitabımı. Sultan Osman'ın daha dün Çatalca
toplarını duymuş müteezzî kabrine tevcih ediyorum: Pa­
dişahım, saltanatın, şeref ve hakkın için dökülen kanlarla
kazandığımız zaferleri, milletin, bin kere mübarek ve aziz
kabrine armağan kıldı. Irkının şehitleri Çanakkale, Kü-
tü’l-ammare, Azerbaycan, Dobruca, Galiçya zaferlerini ay­
rı ayrı bir hâle şeklinde kabrinin ayakları ucuna getirip
takdim etti. Padişahım!.. Şimdi bizi affettin ve mesutsun
değil mi? Türk Ocağı, Kâbe gibi büyük ve kutsî tanıdığı
ulu ve merkadinin eşiğini öperek tehlikeden kurtardığın
Türk tarihinin daha binlerce hür ve mesut seneler idrak
etmesine dua eder.
Arkadaşlar, hitabımı şimdi size tevcih ediyorum:
Adetleri eksilmiş, fakat kıymetleri bütün ziyanlarımızı te­
lâfi edecek kadar artmış ve bize nefsimize itimadın en
yüksek, en feyizli derecesini vermiş gazilerimizi yakın
günlerde muharebe kurşunlarıyla delinmiş şerefli bay­
rakları altında, muharebe sadmeleriyle ezilmiş boruları,
trampetleriyle zafer namelerini çalarak şehirlerimizde
selâmlamak, kucaklamak temennisiyle, sizi de tebrik ve
tes'îd ediyor, size de birçok iyi, bahtiyar ve şerefli seneler
diliyorum.
H a m d u lla h S u b h i
EDEBİYAT
KARDEŞLİK TÜRKÜSÜ(i)
Arap gençlerine
Türk ve Arap iki kardeş.
Vatan ikisinin evi.
Kalplerinde aynı ateş
Saçar mukaddes alevi.
Ver elini Arap genci!
Senin ruhun saf bir inci.
Sayı 126 TÜRK YURDU 315

Aramıza fitne atan Bir gün coşmuş, zikrederken gözleri âhu

Düşmanlara ölüm yakın. Bir güzel kız görür görmez titredi rûhu!
Kim ederse Türk'e bühtan Günler, aylar geçti, aşkı hiç eksilmedi,
Kalbin inanmasın sakın. Gözlerinden zaman o genç kızı silmedi!
Aldatmak bilmez Türk oğlu; Yıldızları, mehtabıyla parlarken kubbe
Bak, gözlerim sevgi dolu. Diz çökerek yalvarırdı her gece Rabb’e!

Bütün hudutlarda bugün Yine böyle bir geceydi, duadan sonra

Akan kanlar karışıyor; Dalgın dalgın bakıyorken karlı dağlara
Türk ve Arap vatan için Gözlerini bulutladı bir tatlı uyku.
Can vermekte yarışıyor. Açılmıştı ona engin bir rüya ufku:
Hain düşman, anla ve ürk Çiçeklerle, çimenlerle süslenmiş bir gül bahçesi.
OsmanlIdır Arap ve Türk. Uzaklardan serpiliyor bir sevdalı bülbül sesi,
Ağaçların arasında tanıdığı bir ihtiyar.
O "nazarsız gözler"iyle Yüzünde bir İlahî nûr, gözlerinde din aşkı var!
Göğe bakan şehitlerin
Gelip durdu, sağ elinde demir asa, belinde nay,
Hepsi dilsiz sözleriyle Kuşağının arasından doğdu gümüş renkli bir ay,
Ne inliyor, kulak verin: Genç Osman'ın alnına bir kuş gibi kondu, hemen
"Öz kardeştir Türkle Arap,
Bir kocaman ağaç çıktı sonra o parlak köpüğünden
Sen onları koru, Yâ Rab!"
Kanatları gölge yaptı bu dünyanın her yerine.
Cennet gibi güzel vatan Yaprakları gönül verdi yıldızların gözlerine!
Alnımızdan istiyor ter. Şurda, dere kenarında türkü çağıran kızlar vardı,
Sefil olur tenbel yatan Kayalardan çağlayarak billûr gibi su akardı.
Saadet de bir hak ister. Yamaçlarda sürüsünü otlatırdı bir genç çoban,
Çalışalım, Arap genci! Yanık bir ses dalga dalga dökülürdü kavalından.
Bizim, yarının sevinci...
Bir tarafta engin, yeşil bir ovanın üzerinde
C elâl S a h ir Süvariler koşuşurdu, hepsinin tunç miğferinde
Parıldardı semâları yâd ettiren bir gümüş ay
Ayaklarda demir çarık, belde kılıç, ellerde yay!

Sabahleyin gün doğarken Osman uyandı.

SULTAN OSMAN'IN RÜYASKb
Düşünceli gözlerinde bir fikir yandı.
Bir vakitler bu toprağın bizlerdik beyi. Rüyasında gördüğü o büyük dervişi
Oklarımız karartırdı şu gök kubbeyi! Davet edip istiyordu anlatmak işi!
Mazimiz bir gürültülü destanla dolu, Kendisine hitap etti: Osman iyi bil
Kahramanlar ocağıdır bu Anadolu! Bu rüyada bir hayır var pek tehi değil!

Bulutlara sürünen o karlı, ihtiyar Haber gönderildi Edebalı'ya:

Dağlarıyla yâd edilen bir yeşil diyar Bir ricam var, lütfen buyursun diye!
Üzerinde biz dört nala at koştururduk, Bir müddet sonra Şeyh girdi odaya.
Kargımızla kâinâta karşı dururduk! Anlatıldı hemen geceki rüya!
Şeyh döktü saçını omuzlarına.
Osman Gazi daha henüz olmamıştı han,
Gönlünü kaptırdı Hak rüzgârına, /
O vakitler sevgi, hasret gönlünde nihan!
İstiğrâk içinde kaldı çehresi,
Meleklerin kalbi gülümserdi sesinde!
Nihayet yükseldi İlâhî sesi:
Edebalı denen şeyhin zaviyesinde

( ü 9, cildin 6. sayısında Yusuf Ziya Beyin bu ismi taşıyan bir manzumesi intişar etmiş ise de, mevzu itibariyle aynı olmakla beraber şekil, edâ ve
vüs'at itibariyle aralarında geniş bir fark vardır.- T. Y.
316
Ey oğul, pirimiz bak ne buyurdu,
İki âşık gönül burda uyurdu,
halâs etsin diye bu şanlı yurdu.
Tanrımız gönderdi Sultan Osman'ı!.,
Bu ellerde yeni güneşler açar.
Saltanat nurunu eflâka saçar.
Karanlık geceler ürperip kaçar,
Damarlarda yanar vahdetin kanı!..
Rüyada cihanlar kuran ay sensin!
Ordunla fırtına gibi esensin!
Baştan başa arzı titretip sesin
Gökler selâmlasın yeni Turan'ı!..
Bayrağının rengi kırmızı lâle.
Benzesin bir yeni doğmuş hilâle,
Satvetin sığmasın akla, hayale.
Hükmetsin cihana Türk'ün fermanı!..
Gözlerin olmasın hicran denizi.
Kalbinde kalmasın hasretin izi.
Birleştirip artık kızımla sizi
Malhun zevcen olsun ey Türk hakanı!..
Osman birden bire düştü iki sevince
Biri hanlık, diğeri de sevdiği ince
Ve İlâhî bakışlı genç kızı almaktı.
Gözlerinden hemen bir kaç damla yaş aktı.
Atlılarla haber saldı yedi çevreye:
Türk beyleri hazırlanıp gelsinler, diye!
Biraz sonra Söğüt'te bir kurultay oldu.
Baştan başa kısraklarla her taraf doldu,
Osman Gazi koşup geldi, elinde yayı
Kurultaya nakletti o güzel rüyayı;
Genç, kuvvetli sesler göğü sarsıp inletti:
"Osman!... Sensin hakanımız. Tanrı emretti!...”
Naralarla göğe doğru kalktı mızraklar.
Bir alevden dalga gibi uçtu bayraklar.
Pembe güneş selâmladı doğudan Türk'ü,
Dört taraftan geliyordu bir şanlı türkü!..
Y u s u f Z iya
( ü Hiçbir şey bizi bir büyük keder kadar büyültemez.
TÜRK YURDU Sayı 126
Sanatkârianmız Nezdinde: 1
ABDÜLHAK HÂMİD’LE BİR GÜN
-Çok sevdiğim eserleriniz arasında Makber'i hepsin­
den şahsî bulurum. Başka yazılarınızda Corneille, Racine,
biraz Voltaire, Shakespeare, Hugo, Chateaubriand hisse­
dilir. Eakat "Makber"de sanatınız ve ruhunuzla birlikte
yalnız sizi görürüm. Müessesenin Rien ne nous rend si
grand qu'une grande deuleurlÖ mısraındaki manayı
"Makber"i okuduktan sonra anlamışımdır. Makber kede­
rin kuvvetli bir beyin vasıtasıyla çizilmiş grafiğidir. Heye­
can, bühtan, iştikâ, isyan, hıçkırık, yumruk, kahkaha, sü­
kût, sekr, hicr! "Makber" kederin bütün bu anlarıdır.
Onun için öyle sanırım ki uzunluklarına, zayıflıkları­
na rağmen, kafiye düşüklüklerine, tenafürlerine, imale
ve zihaflarına rağmen "Makber" Avrupaî edebiyat silsile­
sinin ilk büyük lirik eseridir. Türk şiirinde mevcut lirizme
"Makber"iriniz bir yükseklik tarihi, bir terakkî merhalesi
olmuştur.
Hele edebiyatımızdaki mersiye tarzının Fuzûlî'den
bugüne gelinceye kadar en muhteşem nümûnesi bence
"Makber"dir,
Bu ihtisas kırıntılarını büyük şaire, Taksim'de Sıra-
serviler'deki apartmanının salonunda söylüyordum.
Maroken takımlarla döşenmiş, duvarları aile fotoğ­
raflarıyla süslenmiş bir oda Hamid'in hem çalışma, hem
de kabul odasıdır.
Ortada duran geniş ve parlak yazıhanesi, duvara yas­
lı büyücek bir etejerin içindeki beş on İngilizce kitap ve
İngilizce büyük ansiklopedisiyle bu oda şahsî bir şair
hücresinden ziyade namdâr bir mefruşât mağazasının
döşediği vâsi bir otel, bir kulüp salonuna benzer.
Orada narin, bediî titizlik aramayınız; istirahat ve salâ-
bet, loşluk ve derinlik bulacaksınız. Gayet enli, ardına ka­
dar açık kapılarından yemek odasının bahadar büfesi ve
masası gözüküyordu. Daha arkada, dehlizlerin nim zul­
metleri arasında duvarlarındaki koyu pembe örtüler, tek
tük çerçeve sedefleri seçilebilen Ai'apkârî bir medhal var.
Araba tekerleği gurultuları, otomobil çarpıntıları ile
ihlâl edilen her sükûttan sonra bazı cümlelerimi tekrar
Sayı 126 TÜRK YURDU
ettirdi. "Gürültüsüz yerde otııramam, pek fena tabiatım
vardır. Yazarken de ses duymalıyım" dedi.
Birkaç dakika sustu. Düşündü. Yeleğinden sarkan
monoklini sağ gözüne iliştirdi. Şık pantalonunun üstüne
dökülmiş sigara küllerini fiskelerle temizledi.
Gazanfer'le Behram'ı boğuşturan, fatih İskender'i
mağlûp ve ulvî Eşber karşısında kudretsiz bıraktıran, bü­
tün devirlerin kanları üzerine Aristo'nun telinlerini hay­
kırtan, Tarık'ın celâdetini gürüldeten, Abdurrahman-ı Sâ-
lis'i en mütezâd acz ve gurur düşünceleri arasında bunal­
tan Hamid, fikir ikliminin bütün ilham beldelerinde do­
laşmış, her iklimin renklerini, kokularını duymak istemiş
Hamid, edebiyatımızın yenilikler babası Hamid bu dinç
ve sevimli ihtiyar mıydı?
Fakat onda, serâzâd mahremiyeti içinde biraz dağı­
nık bir şairden fazla siyah bonjurlu, plasteron boyun bağ­
lı, inci iğneli, rugan ayakkabılı, zengin ve zarif bir klup-
men, bir monden hâli vardı? Ağır başlı bir diplomat diye­
bilirdiniz, fakat coşkun bir şair hayır. Eserleri arasında
kendi kendimize tasavvur ettiğimiz dağınık ve m ütered­
dit Hâmid nerede, yazıhanesi başında oturan bu adam
nerede?
Yalnız yüzünün hatlarında mümtaz, saf bir ruhun ne-
cib inikâsları vardı. Yüksek alnına sarkan, güzel yüzünü
çeviren çok beyazlı saçlar ve sakallar onda alelâde bir ih­
tiyarlık alâmeti değildi. Uzun yaşların, pek çok seyahatle­
rin, pek çok keder ve eğlencelerin bile bozmaya kıyama­
dığı bu muzaffer simanın etrafında onlar, gıpta edilecek
bir şöhretin alaca ipekli bir hâlesi gibiydi.
=1:
-"Makber", o benim samimiyetimdir, dedi. Yazılarım
meyanında en edebî denecek kıyafetlisi yine "Finten"dir.
Onu sairlerine tercih ederim.
Salonunu, her gün dolduran ziyaretçilerden tenha
bulduğum için bu fırsat dakikalarının suallerime verile­
cek cevaplarla geçirilmesini istiyordum. Acele ettim.
-Edebiyata başlayışım, bilmem bir tuhaf olmuştur. İlk
hocam Bahaeddin Efendi ki elyevm berhayattır, inmeli­
dir. Zavallı, şu bildiğimiz Göksu deresi yok mu, onun ci­
varında bir evde oturur. İnmeli de değil de epine dorsa-
( b Müteveffa İmparator François Joseph.
317
le’inde bir sakatlık vardır, bana Türkçe öğretirdi. Bir gün
dikkatimi "Tasvîr-i Efkâr" üzerine celbetti: "Hele şunu
oku" dedi. Gösterdiği şey, lâhık Avusturya imparatoru ta-
rafından(b irad olunmuş bir nutuk metniydi. Galiba İtal­
ya'nın Macenta bozgunluğu üzerine olacak. "Tasvîr-i Ef-
kâr"a Şİnasi kalemiyle geçirilmiş idi. İşte bana ilk edebi­
yat şevki.veren yazı bu olmuştur.
Ne basit bir başlangıç değil mi? Şu iki üç satırın için­
de aradığım Hâmid'i buldum.
-Evet efendim!
-Daha sonraları öyle münhasıran edebiyat merakı sâ-
ikasıyla çalışmış değil midir! Yalnız o ara peder İran'a ta­
yin edilmiş idi. Orda onun hususî mektuplarını tebyiz
eder idim. O bendenize bir nevi tahrir mümaresesi teşkil
eder imiş zâhir. Farisî'yi konuştuktan sonra Sadi, Kaanî,
Şevket, Hafız ihtiyacât-ı ruhiyeme enis oldular. İlk zevk-
yâb olduğum edebî mütalâât Acem âsârıdır.
-Bizimkileri ne vakit okudunuz?
-Bizimkileri daha sonra bildim.
-İlk kaleme aldığınız eser hangisidir efendim?
Onu biz bilmiyoruz. İsmini kendi bile hatırlamıyor.
Yeşil kâğıtlar üzerine yazılıyormuş. Esbak Dahiliye Nazırı
Memduh Paşa, o vakit Âmedî hulefâsından Memduh Bey,
bir gün Abdülhak Hâmid ailesinin Çamlıca'daki köşkleri­
ne gidiyor. Çocuğu yazıhanesi başında meşgul görüyor.
Hâmid kâğıtları saklamış. Fakat Memduh Bey ısrarla alıp
okumuş ve demiş ki: "Küçük Bey, ne derlerse desinler
devam ediniz. Büyük bir istikbâl-i edebîniz olacak..."
-Demek üstad, kudretinizi ilk keşfeden adam bu ol­
muştur. Şu hâlde, daha pek gençliğinizde yapacağınız
büyük edebî inkılâp hakkında mukarrer bir fikriniz vardı!
Gülümsedi:
-İnkılâp yaptığımı bilmiyorum ki onun hakkında fik­
rim olup olmadığını araştırayım! Belki yazdığımız şeyle­
rin biraz tesiri olmuştur!
Hâmid'in bütün dehaeti, sanırım şu işittiğim cümle­
nin içinde idi. Şairlik onda şuursuz olacak derecede fıtrî
değil midir? Ruhunun sesini ve delâletini dinlemiş bir şa­
irimiz varsa Hâmid'dir.
318 TÜRK YURDU
-Muntazaman çalışır mıydınız, efendim?
-Ee, gençliğimde okumadım değil! Mütalâadan fev-
kalhad lezzetyâb olurdum! Lâkin ben kendimi bilirim;
Öyle arzu ettiğim derecede çok ve muntazam tetebbu
edememişimdir!
-Ne vakitler yazardınız efendim? Sabahları mı?
-Sabahları hiç yazmadım, Geceleri geç yatardım, sa­
bahları geç kalkardım. Banyomu filân yaptıktan sonra
gezmeye çıkardım. Hep öğle yemeklerinden sonra yazar­
dım. Bu biraz midemi, sinirlerimi bozardı ama ne yapa­
yım! Başka türlüsü elimde değildi. Doğrusu kitaplarımın
epey bir kısmını da memuriyetlerden mazul olduğum
hengâmelerde yazdım, evet.
-O hâlde böyle yemek üstüne, güçlükle tahrir buyu­
rurdunuz üstad!
-Yok fikrî suubet çekmem. Fakat bir yazdığım şeyi bir
daha tashih etmek istersem tamamıyla değiştiririm.
Bu hâl, Hamid'in ilhamındaki bolluğu, ifadesindeki
kolaylığı anlatmaz mı? Fakat bu şairin ibhâmleri, itnâbla-
rı, ihmalleri de bundan doğmuyor mu? "Bir eser üzerin­
de yirmi defa çalışınız. Hususiyle az yazın, çok silin.”
Boileau’nun bu nasihatleri Hâmid'in taşkın ilhamı önün­
de duracak bir sed olamamış!
Hâmid, bütün bu cevapları bir çocuk tabiiliğiyle
naklediyordu. Bir de başka hiçbir edebiyat adamında
görmediğim ve işitmediğim şey! Üstad, bundan altmış
sene evvelki İstanbul terbiyesinin kibar bir mahsûlü evsa­
fını hâlâ muhafaza ediyor. Hele bazı kelimelerin nihayeti­
ni uzatması, bilhassa hikâye-i mâzi-i naklilerle siga-i şarti-
yelerdeki "g'lere, "k'lere elâstikiye! vermesi bugün baş­
kalarında duymayacağımız şahsî bir telaffuzdu. Acaba ha­
yatının daha ilk senelerinde İstanbul'dan ayrılmış olması,
uzun devirlerden sonra Edebiyat-ı Cedide telifâtıyla mah­
sus bir sûrette değişmiş telâffuz ahenklerine yabancı kal­
ması bunda medhaldar değil miydi?
Herhâlde kısa ve manidâr ifadelerinde maziden esen
kalın, vakur bir ses tatlılığı ve uzaklığı vardı.
Bizzat Hâmid'in ağzından yarım asır evvelki edebiyat
hâdiselerini dinlemek insana canlı, heyecanlı bir tarih-i
edebiyat musahabesi zevkini verecekti.
Sordum:
Sayı 126
-Muasırlarınız arasında Türklerden en çok kimi okur
ve takdir ederdiniz?
Samimî ve safdil bir tevazuyla cevap verdi:
-Takdir etmek haddim değildi ki! Lâkin, kudemâ
müstesna, hayret ve hürmetle okuduğum eazımımız Re-
caîzâde Ekrem merhumla, Namık Kemal merhumdu.
Frenklerden de bilâhere Corneille’yi, Racine'i, Voltaire'i,
Lamartine'i, Musset'yi tetkik ettim.
-Şinasi'yle tanışır mıydınız üstad?
Zamanının aklı erer insanlarını etrafına çağırmış, yü­
zü onlara dönük, eli hepsine garbı, daima garbı gösteren
bu teceddüd adımını hatırlatmak.Hâmid'de garip bir fa­
aliyet uyandırdı. Bir daha bulmamak üzere kaybettiğimiz
eski günlerin arkasından savrulan o esefli tebessüm du­
daklarında belirdi. Başını salladı:
-Evet, şurada Taksim'de "Filam" isminde bir kahve
kâindi. Şinasi merhum sık sık oraya çıkar idi. Kahvenin
orta yerinde çalgıcılara mahsus tümsekçe bir yer var idi.
İki İtalyan kemancı kız orada hem çalar, hem söyler idi,
İşte Şinasi o tümsekçe yerin dibinde kendi kendine otu­
rur idi. Bastonunu hafif hafif dudaklarına dokundurur
idi. İştiyak çektiği Avrupa âlemine dair tefekkür eder gibi
dalgın durur idi. Bir akşam o kahvede görüşmüştük. Be­
ni Vefik Paşa'nın mahdumu Refik Bey takdim etti. Şinasi
kırca sakallıydı. (O meseleyi bilirsiniz ya, sakalını traş et­
tirdi, diye bîçare adamı azletmiştiler!) O ara Kemal, Ziya
Paşa filân Londra'da "Hürriyet" isminde bir gazete çıka­
rırlar idi. Orada Ziya Paşa'nın "Rüya"sı neşredildi idi.
"Onu okudunuz?"mu diye sordum. Başını manidar bir
sûrette salladı. "Onlar şimdi İstanbul'u rüyada görüyor­
lar?" dedi. Bugünkü gibi hatırımdadır.
-Şinasi yazılarınızı okumuş mudur?
-Hayır, Şinasi beni babamın oğlu gibi tanırdı. Yoksa
bir şair, bir muharrir olarak filân değil! Satırımı bile oku­
mamıştır.
-Ee Ziya Paşa!
-Ziya Paşa ile bir defa bir davette beraber bulundu
idik. Bizim Sezai'nin babası Sami Paşa merhumda idi. Zi­
ya Paşa ağır başlı, düzgün kıyafetli, muhterem ve ciddî bir
adamdı. Fakat görüşmek nasip olmadı.
-Kemal'i ilk defa Ebuzziya Matbaasında gördüm. Ben
evvelâ tanımadım. Ebuzziya ona bir makale okuyordu.
Sayı 126 TÜRK YURDU
Kemal de ayakta bir aşağı bir yukarı dolaşıyordu. Bir kaç
defa Fransızca lout de bon, tout de bon dedi. Çıktı, gitti.
Bu tanışmak sayılmaz öyle değil mi?
Asıl Paris’ten İstanbul'a avdeti hengâmında tanıdım.
Daha nefyedilmemişti. Vefa'da otururdu. Gittim gördüm.
Misafirleri de var idi. "Size iştiyakımdan dolayı geldim"
dedim. Evvelce muarefemiz filân yok. Beni yazılarımdan
da tanımıyor. Onun için hususî bir ehemmiyet vermedi.
O sıralarda memuren Paris'e tayin edilmiş idim. "Ma­
dem Paris'e gidiyorsun, dedi, -birkaç kütüphane ismi sağ­
lık verdi- orada şu kitapları oku".
Sonra ben İstanbul'da yok iken "İçli Kız" basıldığı za­
man Ekrem sena ile ilân etmiş idi. Eseri Kemal de oku­
muş. Ekrem'e: "Bu hangi Hâmid Bey oluyor, bizim bildi­
ğimiz mi?" diye yazmış. İşte muhaveremiz de bu sûrede
başlar.
Bilâhare Kemal sürgünde iken bir defa altı saat kadar
Midilli'de görmüş idim. O vakit beyaz bir gecelikle kabul
etti idi. Muttasıl geziniyordu. Daimî bir heyecan içinde
idi. Fakat nutkunda eski cerbeze-i fevkalâde, eski kuvve-i
iknâiye bâkî ve hatta mütezâyid idi.
Son defa görüşüm de Rodos'tadır. Altı dakika kadar
mülâki oldum. Uyuyormuş. Yanındaki odada da damadı
Rıfat Bey yatıyor idi. Ona söyledim: "Aman müsaadem
yok, görüşmek istiyorum" dedim. Uyandırdılar. Kemal
pek ateşîn bir adamdı. Harika idi diyebilirim. Kadri bilin­
memiş eâzımdandır.
Düşündü ve aklına bir lâtife gelmiş gibi güldü.
-Bilirsiniz, dedi, "Sabr u Sebât"ı Türkler'e dair yazmı­
şımdır. Vefik Efendi, muahharan meşhur Vefik Paşa, bu
tarzda birşey kaleme almaklığımı tavsiye etmiş idi. "Öte­
sine berisine de darb-ı mesellerimizden serpiştir" diye
tavsiye etmiş idi. Götürdüm, okudu. "Canım, bu kadar da
darb-ı meselle doldur demedik" dedi, güldüydü. Hani o
adamlar, hani o kahkahalar! Hepsi toprak oldu. Geçen
gün bir misafir hanımefendi pek doğru söylüyordu:
"Unutmak olmasa yaşamak olmaz" dedi. Doğru değil mi
ama?
Ekrem'le muarefemiz hayli garip olmuştu. Bozdoğan
Kemeri'nde oturur idik. Bizim evin kapısından ekseri ak­
şamları zarif giyimli, kibar edalı bir genç âheste âheste
319
yürüyerek gelir gider. Ben de görürdüm. Birbirimize
uzun uzadıya bakar idik. Nihayet bir akşam Ekrem: "Be­
yefendi, iltifatınıza nâil olamıyoruz" diye tanışmaya yol
açtı. Artık birbirimizle pek senli benli olduk.
Ekrem bihakkın bana üstadlık etmişti. Ben idare-i ka­
lem şöyle dursun, idare-i kelâma bile muktedir değil iken
onun ötede beride görülen bendleriyle tezyin-i dimağ
eder idim. Ekrem, bendenize çok şeyler ilham etmiştir.
Tasavvur edemeyeceğiniz kadar aşırı sevişirdik. Allah
rahmet eylesin! Ekrem, pek haysiyet-Şinâs, pek tekel-
lüf-perverdi. Yazılarında bile bu hâli vardır değil mi? Be­
nim mizacıma muvafık gelmeyen bir tabiatı da çarçabuk
alınganlığıydı. Canım, benim sözlerime bile bazı alınırdı.
Ben de çekinirdim.
Tevfik Fikret'i Ekrem nezdinde tanıdım. Bir gün Şu-
râ-yı Devlet'e üstadı ziyarete gittimdi. Yanında tıknaz, es­
mer, az bıyıklı bir genç oturuyordu. Ekrem ayağa kalktı.
"Hâmid, sana istikbâlin en büyük şairini takdim ederim"
dedi. Avucumun içinde Fikret'in bize "Sis" gibi, "Tarih-i
Kadîm" gibi şâyân-ı gıpta muhalledât yazacak metin elini
sıktım. Ekrem, Fikret'in âtisini görmek itibariyle hakika­
ten üstadâne bir teyakkunda bulundu. Fikret ne melek
adamdı efendim. İnsan ona baktıkça nezahet, fazilet der­
si alırdı. Hayatımda öyle temiz, öyle vakur ruhlu insana
ender tesadüf ettim.
Kendine halef olan nesil içinde Firket ve Cenab, Ha-
mid'in en takdirle okuduğu iki şairdir.
-Başladığınız devirden bugüne kadar edebiyat ve li­
san epey terakkî etti, değil mi efendim? Ne düşünüyorsu­
nuz!
-Şüphe mi var, Halid Ziya'lar, Fikret'ler, Cenab'lar
filân teceddüdü pek ileri götürdüler,
-Genç nesil hakkında ümitvâr mısınız üstad? Son ve­
zin ve lisan cereyanları tetkikinize mazhar oluyorlar mı
efendim?
-Ee çalışırlarsa fena değil! Parmak veznini ben de
birkaç eserimde kullanmışımdır. Fikrimce tiyatroya daha
muvafık geleni odur. Aruz sahnede pek tannan oluyor. O
kadar iyi değil. Terkipsiz yazılara da esas itibariyle tarafta­
rım. Arap ve Acem usûlü dördüzlü, beşizli terkipler o ka­
dar hoşa gider şeyler olmasa gerek. Yeni baştan yazmak
lâzım gelse, ben sade yazmayı tercih ederdim. Fakat alış­
mışım. Terkipler benim kulağıma daha munis geliyor.
320
Bazı yerde de elzemdir. İfadeye pek ahenk ve tumturak
verir. Gençlerin içinde zekileri, istidatlıları var. Elbet ne­
siller teâküb ettikçe cereyanlar tenevvü edecektir: Yeni
yeni mektepler, yeni yeni nazariyeler zuhuryâb olacak.
Suallerimin zincirini istemeyerek burada koparmaya
mecbur oldum. Çünkü Hâmid'i her gün görmeye alışmış
dostlar etrafında halka teşkil etmeye başlıyorlardı.
Tenha geçen bir iki saat zarfında kendini edebî ma­
zisine ircâ etmiş şair ve sanatkâr Hâmid artık manidar, is-
tihzâ-âlûd bir ufak cümlesiyle zairlerine iltifatlar, neşeler
yağdıran kibar bir ev sahibi oluyordu.
Müsaadesini rica ettim. Yalnız büyüklükte görülebi­
len o vakur tevazuuyla beni evinin kapısına kadar teşyî
etti.
“Bendeniz için rahatsızlığa katlandınız. Değer miy­
di?.. Yine beklerim evlâdım." diye elimi sıktı.
Şişli, 23 Teşrînisânî 1331
R u şen E şre f
fVîüHABİRLERİMİZDEN
ALMANYA'DA MÜSLÜMAN ESİRLER
ORDUGÂHINDA KURBAN BAYRAMI
Almanların Rus ordusundan aldıkları yüz binlerce
esirler arasında birçok dindaş ve nesildaşlarımızın da bu­
lunduklarını bilmeyen yok gibidir. Bunlardan birkısmı
Memâlik-i Osmaniye'de tavattun etmeyi istediklerinden
bir hayli zamandan beri kafile kafile dârü'l-hilâfete gel­
mektedirler. Alman hükümeti Ruslardan, İngilizlerden,
Fransızlardan alınan Müslüman esirleri, gayr-i müslimler-
den ayırıp ayrıca ordugâhlara yerleştirmiş ve bunlara "Hi­
lâl Ordugâhları" nâmını vermiştir. Hilâl Ordugâhlarında
Müslümanların evâmir-i diniyeleri dairesinde hayat geçi­
rebilmeleri için muktezî şeraitin mevcut olmasına çok ça­
lışılmıştır. Bu ordugâhlarda iki cami-i şerif ile birkaç
imam ve muallim vardır. Beş vakit namaz cemaatle edâ
( ü Bu mühim nutkun bazı kısımları ber-vech-i âtidir:
"Arkadaşlar! İslâm âleminin asırlardan beri başlayıp devam eden zaafının pek çok avâmili varsa da, bence onların arasında en mühimi
bizim Hazret-i Peygamberimizin pek çok faydalı buyurdukları arasından hiç olmazsa Haccü'l-vedâ'da emrettiklerinin velev bazılarını da olsa
ifa eylemekliğimizdir. Onların Haccü'l-vedâ'da "Arafat" ve "Mina"da hitap edip maatteessüf pek az birkısmı zabtedilen hutbesinde aşağıki
pek mühim buyrukları bulunuyor:
TÜRK YURDU Sayı 126
edilebildiği gibi, cuma ve bilhassa bayram namazlarının
büyük bir şaşaa ile ifa olunmasına itina edilmektedir. Her
taburda bir dershane açılmıştır; Bu dershanelerde
Kur’ân-ı Kerîm, İlmihâl, Türkçe okuyup yazmak ve Al­
man lisanı öğretilmekte, bazı el sanatları da gösterilmek­
tedir. Yemekler, Müslüman esirlerin kendi aralarından
seçilmiş aşçılar marifetiyle, Şeriat-ı İslâmiyeye muvafık
tarzda hazırlanmaktadır.
Şimalli Türk esirlerinin ordugâhında imamlık ve mu­
allimlik etmekte bulunan yazı arkadaşlarımızdan A. E.
Efendiden, geçen Kurban Bayramının ordugâhda nasıl
geçtiğini hikâye eden bir mektup aldık. Türk Dünyasının
fikir ve hayat cereyanlarınca ehemmiyetli vâkıa ve düşün­
celeri bildirdiği cihetle mektubun bazı kısımlarını aşağıya
dere ediyoruz:
7 Teşrînievvel-i efrenci'ye müsadif cumertesi günü
Kurban Bayramı olduğundan üserâ ordugâhında ayrıca
bir hazırlık vardı. La grecque saat kulesinde Osmanlı-Al-
man bayrakları temevvüc ediyordu. Saat ondan sonra mi­
safirler gelmeye başladılar. Osmanlı Sefiri Hakkı Paşa
Hazretleri, Hariciye Nazırı Halil Bey Efendi, müsteşar Ed-
hem Bey, iki Alman generali, pek çok Alman ve Osmanlı
zabitânı ve talebeleri, ateşemiliter Şükrü Bey, başşehben-
derimiz Lütfi Bey, Abdülaziz Çaviş Efendi ve bilhassa ha-
nedân-ı saltanat azasından sevgili şehzadelerimiz Osman
Euad, Şerefeddin ve Abbas Halim efendiler hazerâtı teşrif
buyurdular. Bayram namazına iştirâk için Araplar ordugâ­
hından iki bin kadar Arap kardeşlerimiz de geldiler. Bay­
ram namazı sefaret imamı Hafız Şükrü Efendi tarafından
edâ olunduktan sonra Abdülaziz Çavuş Efendi tarafından
kurban kesmenin tarihi hakkında Arapça bir nutuk irad
olunup Alimcan Efendi tarafından şimal Türkçesi'ne ter­
cüme olundu. Sonra Alimcan Efendi kendisi bir nutuk
irad etti(b Zat-ı şahâne nâmına kurbanlar kesilerek zuafâ
ve malûlîne atâyâ-yı şâhâne tevzi olundu. Cemaat-ı müs-
limîn pek memnun olarak halife-i azâmları ile hanedân-ı
âlileri ve ordu-yı hümâyunları hakkında tekrar tekrar edi­
len dualara bir ağızdan "âmin!" dediler.
Sayı 126 TÜRK YURDU 321

RusyalI üserâdan birinin zat-ı şahaneye ve misafirîn-i
kirâm hazerâtına karşı pek samimî ve kalbı teşekkürleri­
ne sefir paşa hazretleri aşağıdaki cümlelerle mukabelede
bulundu:
Efendiler! Zat-ı şahane yalnız Türkiyeli Müslümanla­
rın halifesi değil, nasıl Türkiyeli bir Türk'ün, bir Kürd'ün
ilh. padişahı ise Rusyalı bir Türk'ün, Hindistanlı bir Hin-
dî'nin, Mısırlı ve Afrikalı bir Arab'ın ilh, da halifesi ve şef­
katli babasıdır. Evlâtlarının hepsi de nazarında m uhte­
rem ve sevgili, hepsine de şefkat etmek ve merhamet eli­
ni uzatmak ister. Eakat istediği derecede babalık vazifesi­
ni ifa eylemelerine âlem-i İslâmın bu derece dağınık ol­
ması büyük bir mâni teşkil ettiğinden bazen arzu ettikle­
ri tarzda muavenet eylemeye muvaffak olamazlar. Takdir
mi diyelim, ne diyelim? Her nasılsa âlem-i İslâm hepimi­
zin de gördüğümüz genç hoca efendinin de şimdi hutbe­
Saf Türkçe söylenen bu cümleler evvelâ Alican Efen­
di tarafından daha sadeleştirilerek şimal Türklerine, Ab-
dülaziz Çaviş Efendi tarafından Arapçaya tercüme olunup
Araplara anlattıktan sonra "Yaşasın sevgili hakanımız!
Muzaffer olsun onun bahadır ordusu! Allahtı yensu-
ru's-Sultan!" sadâları arasında merasime hitam verildi.
A. E.
BÜYÜK HİKAYE
BABÜRHAN
Muharriri: Flora Annastil
Mütercimi: Halide Edib
Başı y ıl3, cilt 6, sayı 9'dadır.

sinde söylediği gibi bu hâle düşmüş. Cenâb-ı Hak’tan di­ Kendisinden memnun sıçradı; bunlar onun yaptığı
ler ve ümit ederiz ki birkaç sene sonra şimdiki hâlde esir ilk manzum parça idi.
ve mahkûm olan birçok İslâm milletleri yerine mütead-
Bundan sonra yalın ayak vâdilerde ve yamaçlarda do­
did İslâm hükümetleri görürüz. Onlar hepsi de büyük ve
laşırken güzel bir noktada oturur, mısralar dizerdi, çün­
müşfik babaları hakanımızın cenâh-ı himayelerinde me­
kü vücudu ve ruhu pek düşük bir devrede idi. Yirmi se­
sut ve hür yaşarlar. İşte o zaman tekmil Müslümanların
nedir kaderin küçük şeyleri ile dövüşmüştü. Nihayet Eer-
halifeleri olan sevgili hakanımız hazretleri arzu buyur­
gana, Semerkand ve Hisar ne idiler? Allah’ın küçücük
dukları tarzda evlâtlarına babalık edebilirler.
toprak parçaları. Artık bunlardan biraz yoruluyordu, da-

"l-Sakınınız benden sonra kâfirler gibi fırka fırka olup ayrılarak yekdiğerinizin boynuna kılıç vurmayınız! (Müslüm) Peygamberimiz Mek­
ke'deki son hutbesinde bize böyle demişti. Hâlbuki biz bugün ne yapıyoruz? Meydanda değil mi? Maazallah bugün kimimiz Rus, kimimiz İn­
giliz, kimimiz Fransız kumandası altında Hazret-i Peygamber’in o zaman tesis ettiği hilâfet-i İslâmiyenin son payitahtını düşmanlara alıp ver­
mek için kan döküyor ve Müslüman kardeşlerimize karşı kılıç kullanıyoruz.
2- Her birinizin kanınız, malınız ve ırzınız diğerlerinize haramdır. (Sünen-i Ebî Davud) buyurmuştu. Biz bu emr-i celîl-i Peygamberîye itti-
bâ ettik mi?
3- Kadınlarınıza hüsn-i muamele ve hukûk-ı zevciyete riayet ediniz! demişti Sünen-i Ebî Davud). Halbuki en mühimi olan bu meseleye
gelince bizim hâlimiz büsbütün berbat. Biz onlara gelecek nesillerimizin ana ve atalarını yetiştirecek refika-i hayat, hadis-i şerifte buyurul-
duğu gibi şefika-i ruh diye bakacağımıza hemşire ve kızlarımızı ona göre terbiye edeceğimize, söylenmesi pek büyük ayıp da olsa hakikat ol­
duğundan itirafa mecburuz, hâşâ yalnız bizim arzularımız için yaratılan mahlûklar nazarıyla bakarak terbiye-i maneviyelerini ihmal ettik.
Onun içindir ki bizim hiçbirimiz küçük çağımızda, ana kucağında vaktimizde birinci mersiyelerimiz olan analarımızdan mukaddes dinimiz
ve onun tarihî ve müessisî; bü)â.ik milletimiz ve onun şanlı tarihi, hem de Cengiz, Timur, Babür, Süleyman, Selim, Fatih gibi cihangir erleri
hakkında dost ve düşmanlarımız hususunda faydalı bir cümle bile işitemedik. En müessir ve birinci mürebbî olan ana kucağında halis Türk
ve hakikî Müslüman olup yetişemedik.
4- ”Ben gittikten sonra size rehber olarak kelâmullahı bırakıyorum. Eğer de siz ona temessük ederseniz ebediy)^en dalâlete sapmazsınız”,
demişti. (Sünen-i Ebî Davud). Hâlbuki biz Hazret-i Peygamber’in bize büyük başçı diye bıraktığı kelâmullah yerine bir çok müteşebbihler,
cahil sofular tarafından yazılmış, kasten ve cehlen uydurulmuş, birtakım safsatalar ve bin türlü hurafelerle doldurulmuş fakat Arapça yazıl­
mış muzır ve muzıl kitapları kendimize rehber edindik. Kelâmullahı anlayıp onunla amel edeceğimize hiç de anlamadan kuru ibaresini yan­
lış yıınlıış tekrarlamak, tımar diye boynumuza asmak, şifa diye tabaklara zağferanla yazıp içmek gibi pek âdi hatta Şeriat-ı garrâca menhî olan
bir hayli münasebetsizliklerle iktifa ettik ve böylece hidayetimiz için gönderilen kelâm-ı kadîmi cehalet ve hamakatimizden dolayı âmil-i
dalâlet ittihaz ettik. "Yudıllu bihî kesîran ve yehdî bihî kesîran ve mâ-)mdıllu bihî ille’l-fasikîn.”
322 TÜRK YURDU
ha geniş bir ufuk bekliyordu. Haber almak bahanesiyle
kendisiyle gelenleri gönderdikten sonra Noyan Gönültaş
ve bir arkadaşıyla daha beyaz dağlara doğru daima daha
yüksek, daha yüksek tırmanıyordu ve nihayet dünyanın
en yüksek noktasına geldiler. Orada bir çobanın yün ça­
dırında misafir kalıyor ve koyun sütü, peynir biraz da gül
poğaçası ile yaşıyorlardı. Ev sahipleri seksen yaşında bir
çoban olmakla beraber yüz on bir yaşındaki ihtiyar anası
hâlâ sağ, hâlâ bütün kuvâ-yı akliyesine sahip bulunuyor­
du. Timur'un Hind'i istilâsı hafızasında hâlâ ter ü taze idi,
belki de o zaman pek genç ve orduda hissen çok alâka­
dar olduğu bir simâ bulunmasındandı.
O sıhhatli bir ihtiyar kadındı. Kurumuş, fakat yanak­
ları hâlâ elma gibi kırmızıydı. Hele uzun boylu, yakışıklı
ve elâ gözleri o kadar mahzun fakat aynı zamanda o ka­
dar şen olan genç yabancı onun kilimler için büktüğü ko­
yu yünlerine ve iki sene bakarak dizlerinin dibinde otu­
rurken, o eski hikâyeleri anlatmaktan azîm bir haz duyar­
dı.
İhtiyar el, ipliği çevirirken iki nasıl dönüyor, dönü­
yordu. Böylece kaderin eli de insanların hayatını birer to­
paç gibi gölgeye, ışığa mütemadiyen çeviriyor, çeviriyor­
du!
"Bugünlerde henüz Müslüman olmayan Ulu Han kö­
peklerine yiyecek verirken Şeyh Cemaleddin yanına gel­
di.
Timur:
-Ben bu köpekten iyi miyim? Yoksa bu köpek bana
müreccah mı? diye sordu.
Şeyh tebessüm etti ve dedi ki:
-Eğer han Allah'a iman ederse köpekten iyidir. Et­
mez ise köpek ondan iyidip çünkü köpek bile bir efendi­
ye iman ediyor.
Ulu Han hemen Müslüman oldu."
Çobanlar hep birden:
-Yâ!!! diye mırıldanırken Bâbür büyük istilânın tefer­
ruatını sorardı. Bazen ihtiyar kadın Timur'un askerlerinin
efendilerini takliden nasıl ayaklarını dümdüz bir şekle
soktuklarını ve sol kollarım çarpıttıklarını ve düşmanları­
nı nasıl öldürdüklerini anlatırdı. Oklarını ayın düşen yıl­
dızları fırlattığı gibi fırlattıklarını, katlı yamaçları bir kırmı­
zı lâle tarlasına benzettiklerini söylerdi. Ve bazen de ba­
Sayı 126
taklık muharebesinin uzun masalını mırıldanırdı. Düşma­
nın muharebeye kudreti kalmadığından sihirli yağmur ta­
şından yardım dilediğini, siyah bulutlar göğü kaplayıp
güneşi kapattıklarını anlatırdı. Göğün gürleyip şimşekle­
rin çaktığını, yıldızların gözlerinden boşanan sulardan
ikinci defa bir tufan olmaması için Hazret-i Nuh'un sesi
göklerde dua ederken işitildiğini söylerdi. Sahralarda
kuşlar o zaman balıklar gibi yüzmüşler, atların karınları­
nın derisi topraklara yapışmış, okların tüyleri ıslanmış,
yaylar parçalanmış, insan ve hayvan o zaman yağmurdan
mecalsiz kalmışlardı... Bu vâdide söylenmesini Babür sa­
bırsızlıkla keser:
-Hind'e, ana, Hind'e gelelim, ben kendim bile
Hind'de olmak istiyorum, derdi.
Ve kadın yine baştan başlayarak, sekiz yüz bin kişinin
her biri yedi senelik yiyeceklerinden başka yemek biter­
se sütle yaşamak, süt biterse hayvanın kendisini yemek
için iki sütlü inek, on sütlü keçi ile yola çıktıklarını anla­
tırken Babür dinlemezdi.
Allah ruhuna rahmet etsin, bu Timur'un cidden âki-
lâne bir hareketi idi. Menzil teşkilâtında her vakit pek bü­
yük kalmıştı. Fakat Timur'un tercüme-i hâlindeki şu basit
cümle asıl Babür'ün büyük ceddinin muvaffakiyetinin
anahtarı idi: "Hind'in beyleri birbiriyle kavga hâlinde idi­
ler. Kendimi Hint padişahı yapmak istedim ve yaptım."
Babür'ün hayalini en çok ateşleyen ihtiyar kadını, bu ma­
ziye bağlayan şahsî tecrübe idi. Fakat bu yarı yarıya unu­
tulmuş mazinin parçalarını toplamak her vakit kolay bir
şey değildi. Uzun senelerin yevmî iştigalâtı bunları ört­
müştü. Bu teli tekrar ihtiraz ettirmek için pek ince bir te­
mas lâzımdı. Fakat Babür bunun anahtarını bulmuştu.
"Çeşmedeki Kız” isminde bir Türkmen türküsü vardı ki
her vakit ihtiyar kadının hafızasının anahtarı oluyordu.
Geceleri çadırın ateşi önünde otururlarken Babür kendi
kendine tebessüm ederek derdi ki:
Bitmedi.
TÜRKLÜK ŞÜUNÜ
D algıçlık Şirketi.- (Tasvîr-i Efkâr'dan) "Bazı zevat
tarafından bu defa "Dersaadet Osmanlı Dalgıç ve Malze­
me-! Tahlisiye Şirketi" unvanı altında bir şirket teşkil edil-
Sayı 126 TÜRK YURDU 323

diğini sevinçlerle haber aldık. Dalgıççılık işleri şimdiye
kadar memleketimizde, sair bir çok ticarî ve sınaî teşeb­
büslerde olduğu gibi, maatteessüf ecnebilere ve bu me-
yanda İngilizler ile Yunanlılara inhisar eylemiş idi. Hâlbu­
ki dalgıççılık), iyi başarıldığı takdirde, gerek müteşebbis­
leri ve gerek memleket için gerçekten mühim faydalar
temin eden ve birçok deniz işleriyle alâkadar olarak ev-
lâd-ı memleket için bir saha-i sa'y ve gayret temin eyleyen
müfid teşebbüssâttandır. Hatta bir zamanlar dalgıççılık
sanatına memleketimizin öz unsuru olan Müslüman ve
Türkler arasında mensup pek çok kimseler olarak bir
hayli evlâd-ı vatan bu sûretle temin-i kâr u kisb eylediği
hâlde bilâhere, ecnebî imtiyazların ellerimizi sımsıkı bağ­
layan kuyûd-ı takat-fersasından istifade eyleyen İngiliz­
lerle Yunanlılar Osmanlı memleketinde dalgıç şirketleri
teşkil etmişler ve bu sanatında ehl-i tecrübeden olan
Müslüman dalgıççıları yavaş yavaş işten el çektirerek ken­
di cinsdaşlarını kullanmaya başlamışlardı. Bu sûretle sa­
natları ellerinden alınan bir çok efrad-ı memleket ateşçi­
lik ve kayıkçılık gibi mesleklere sülük ile dalgıççılık he­
men tamamen Türklerin elinden gitmiştir. Şimdi Harb-i
Umûmî dolayısıyla husûle gelen millî uyanıklık faydaları
bugüne kadar, ecnebilerin ve bilhassa İngilizler'in kesesi­
ne akıp giden bu gibi teşebbüslerin de yavaş yavaş Os­
manlI vatanının öz evlâdına göçmesine hizmet etmekte­
dir."
Görülüyor ki milliyet cereyanı bize az bir zamanda
çok hayat üflüyor.
Bolu'da Tasarruf Sandığı,- Gündelik arkadaşları­
mızın verdiği malûmata göre Bolu'da dikici esnafı nâmı­
na bir tasarruf sandığı tesis edilmiştir. Halkımızı fikr-i ikti­
sada alıştırmak için en mühim çarelerden olan bir teşeb­
büs memnuniyete şâyândır. Bu yeni müesseselerimizin
her ikisini tebrik ederiz.

Tashih:

Yıl: 5, cilt 11, sayı 8’de çıkan Fâzıl Ahmed Beyin “Dördüncü Zemzeme”sinde “Sübhavın” kelimesi iki kere mürettip
hatası olarak “süphan” denilmiş ve 7. kıt’anın son mısraındaki gab gabından kelimesi de karıştırılmış olduğundan maa’l
itizar tashih olunur.

Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf ‘Kader” Matbaası

 j@«Al jmI ^
m m ^

TÜKK^UKDU
Xür£leritt TaidesinC' CaUsır

YIL: 5 SAYI; 127 (19 UnhisM 1332-1 Şubat 1917)

û ft- d e ^ ^ fi d e d c ^ ç c id n ^

H â n ’ın Sazına / M eh m ed E m in

Terbiye-i Bediiye(4) / İb rah im A laad din

Şairi Emin Beyin Şiirlerinin Tahlili / H aşan Z ek i

FeTz/ Eserler: La Pensee Turque / S.

Türklük Şuûnu: Eakirler için-Konya’da Elektrik ve Tramvay-

Musiki Encümeni ve Dârülelhan-Âsâr-ı Nefise Müzesi-

H ukuk Komitesi-Millî İstiklâl /

Sayı 127
TÜRK yURDU
Türklerin fâidesine çalışır
EDEBİYAT
HAN'IN SAZINA
Tatar Kardeşlerime
Ey acıklı saz uyan, hınçkırt yine telleri!
Bize eski "Kazan"ın son gününü nakleyle;
Bize dinlet son hanın okuduğu bir şiiri;
Bize çarın zulmünü anlat yanık bir dille.
Söyle kaç bin ev yıktı, Tatar boğdu o tufan?
O gün Kıpçak mahşere benziyormuş değil mi?
Nerde bir ak kuş olup Süd gölüne uçan han?
O bir mavi adada geziyormuş değil mi?
Ah yüz elli bahadır, yeşil giydi kırk diyar;
Bülbüllerle şenlendi, baykuş öten bin mezar;
Lâkin o kuş konmadı "Hanmescid"in üstüne.
Turnalara söyle ki, uçsunlar Süd gölüne;
O han gelsin, kurtarsın kölelikten milleti;
Artık "İdil tahtUnın kurulacak saati!..
Mehmed Emin
TALİM VETERBİYE
TERBİYE-İ BEDİİYE
4 yal iktisab etmeye imkân buluyor. En ümit edilmeyen iş
Zevk-i selim ve hiss-i bediî terbiyesinin mektebe ait
vesâitinden bahse başlamadan evvel umûmî muhit tesi-
râtında bir an için tevakkuf etmek istiyorum.
TÜRK YURDU 327
Onbeş günde bir çıkar
Etrafımıza baktıkça bizi her veçhile incitebilecek ma­
hiyette bulunan eşya ve hadisât arasında bediî duyguları­
mızı kemiren kısımların da tadâd edilemeyecek kadar
mebzul olduğunu görüyoruz. İnsan umûmî yerleri bil­
hassa çocukların fazlaca temas ettikleri tiyatro, sinema,
karagöz ve meddah gibi mecmaları düşündükçe Rousse-
au’nun "Emil'inde "Her şey Sâni'in elinden çıkarken iyi­
dir; herşey insanların ellerinde bozulur." mukaddimesiy­
le başlayan sözlerine bütün kabile taraftar oluyor. Kapıla­
rının önünde musiki şeklindeki çığırtkanlarıyla, yazıların­
da, resimlerinde, renklerinde bile bir katre-i ahenk ve za­
rafet bulunmayan ilânlarıyla çocukları celbeden temaşa-
gâhlarımızın azîm bir ekseriyeti binaları, dahilî tertipleri,
arz ettikleri temaşalar itibariyle herkes için, bilhassa ço­
cuklar için ne kadar elim tesirleri hâizdirler.
Her memlekette tiyatro umûmî harsın inkişafı için
en mühim bir müessir oluyor. Edebiyat cereyanlarının
büyük hatlarını, musiki, lisan ve resmin en güzel
nümûnelerini, uzak veya geçmiş kavimlerin mahsusatını
bediî bir hülâsa tarzında tiyatrolarda telâkki eden halk
uzun mütalâa ve tahsile muhtaç olmaksızın seviyesini
yükseltmiş oluyor. Avam bile temas edemeyeceği yüksek
âlemlerde, eski saray ve kibar hayatlarında nasıl konuşul­
duğunu, nasıl giyinildiğini, nasıl döşeme ve tezyinat ya­
pıldığını anlayarak zevk için intibahlar yapmaya ve Ee-
eri’lerin ve daha türlü güzelliklerin delaletiyle servet-i ha­
adamlarının bile size yüksek eserlerden, bestelerden, bü­
yük sanatkârlardan bahsedebilmeleri ancak tiyatro saye­
sinde değil midir?
328 TÜRK YURDU Sayı 127

Hâlbuki bizde bediî heyecan veya hiç elmassa zevke meselâ Zürih gibi bazı memleketler balkonlarından birer
ait ufak bir itminân ile tiyatro binalarının terk edildiği va­ çiçek bahçesi taşan binalarıyla baştan başa bir şehr-i Hür­
kıa herhâlde pek nadir istisnalardandır. Hiç olmazsa ti­ müz hâlindedir.
yatrolarda tabiî ve temiz bir Türkçe işitmek mümkün ol­
Çiçek onların hayatına ne kadar çok karışmıştır. Pa­
saydı... Heyhat! Lisana yabancı oyuncuların halka ve
zardan avdet eden bir aşçı kadının sebze sepetine, müte-
gençliğe tesiri bugün bazı ana mekteplerinde milliyet ve
vazî bir amele sofrasına varıncaya kadar her yerde çiçek
lisana yabancı muallimelerin küçük Türk yavrularında
muhakkak tesadüf olunan bir ihtiyaçtır. Yalnız hayat de­
yapmaları tabiî olan umûmî ve lisanî tesir kadar fena ve
ğil, ölüm bile çiçeklerden mahrum bulunmuyor. Mezaris-
§âyân-ı eseftir. Bahsettiğim ana mekteplerinde bulunmuş
tan musanna türbeleri, âbideleri, büyük ve küçük heykel­
çocukların "sus ol" şivesinde Türkçe söylemelerine kıya-
leriyle bir sanat meşheri olduğu kadar âdeta bir çiçek
sen tiyatrolara fazla giden kızlarımız arasında tıpkı orada­
bahçesi gibidir. İnsan o güzel çiçekli makbereler arasın­
ki gibi iğreti bir sadâ ile konuşanlara ne kadar tesadüf et­
da gezerken ölümden daha az tevahhuş eder. Bugün bi­
tim. Maamafih telkin ve taklide kabiliyetle mümtaz olan
zim en muazzez vücutları sinesine tevdî etmediğimiz
çocukluk âlemine o müesseselerin tesiri yalnız bu kadar­
topraklar bir daha ziyaret edilemeyecek derecede peri­
la kalsa yine pek hafif olurdu.
şan ve ye's-âverdir. Müzej^en türbelere, âbidâta mücavir
Ahlâk ve zevk için birer terbiyetgâh olmak lâzım ge­ makberelere bakılırsa ecdadımızın bu hususta da bizden
len bu ticarethâneler ifa ettikleri makûs hizmeti hiç ol­ yüksek düşündükleri görülüyor.
mazsa yavrularımızdan diriğ etselerdi... Fakat bu fedakâr­
Halkı beşikten mezara kadar güzelliklerle muhat bu­
lığı kendilerinden ümit etmek elbette safderûnluk olur.
lunduran avâmil-i muhitiyenin birden bire tahakkukunu
Sinemalar Avrupa'da olduğu gibi çocuklara mahsus istemek şüphesiz muhali beklemek olur ve biz de mu-
şiryeler tedarikine ve günler tahsisine mecbur edilse ve hit-i umûmînin bu noksanını yine en çok mekteplerden
mucib-i tahassüs şeritleri çocukların zararına teşhirden başlamak sûretiyle tashih ve telâfiye çalışmaktan başka
memnu bulundursa, karagöz ve meddah gibi ekseriyetle çare yoktur, zannederim.
pek galiz olan tahallüflerin gılzetleri zabıta-i bediiye ve
Şu hâlde mektebin dahil ve haricini zevk-i selîm üze­
ahlâkiyece tahfif olunsa, diplomasız etıbbâ gibi cahil te-
rinde mesut izler bırakacak sûrette tanzim ve tezyin et­
maşacılar ve tulûatçılar serbest bırakılmasa halkımız ve
mek için yapılan ve yapılması mümkün olan mesaî ve te-
bilhassa çocuklarımız bir hayli zevk ve ahlâk hastalıkların­
dabirden bahsedelim:
dan kurtarılmış olurlardı. "Jorsan" İtalya'da insanların sa­
Çocukluk hatıralarını neşreden müellifler arasında
natkâr doğmalarının sebebini kendi kendine sorarak
mektep muhitinden duydukları nefret ve istikrahı söyle­
"Çünkü -diyor- onlar güzelliklerle muhâttır. Biz, Fransız-
yenler içinde okudukları binaları, haricî ve dahilî cazibe-
1ar ise çirkinlik ve âdilik içinde yaşıyoruz." Aynı telehhüf
sizlikleri, kalın duvarları, demir parmaklıkları, boş avlula­
memleketimiz hakkında izhâr edilse o büyük kadının ih­
rı, râtıb ve muzlim teneffüshâneleriyle birer mahbes
tiyar ettiği kadar mübalağa yapılmış olmazdı.
hâlinde tasvir edenler pek çoktur.
Memlekette sanatın bu kadar çorak kalmasına içinde
Gerek bu şikâyetlerin hâsıl ettiği aks-i tesir ile gerek
yaşadığımız muhitin, takip ettiğimiz tarz-ı hayatın kat’î te­
millî harsın mektepten itibaren i'lâsı endişesiyle Avru­
sirleri var. Issız, ölü mahallelerin, ağaçsız, çiçeksiz, dar ve
pa'nın her tarafında zevk ve sanatın mekteplere idhaline
kirli sokakların ziyasız, kasvetli evlerinde hakikî bir sanat
çalışan bir çok heyetler teşekkül etti.
hayatının fışkırmasını beklemek bir mâlihülya olur.
Mektepte sanatı terviç eden harekâtın ilk defa Al­
Millî zevki yükseltmek hususundaki vesâit meyanın-
manya’dan doğduğunu söylüyorlar. Orada bediî terbiye
da medenî memleketlerde yalnız muntazam sokaklar,
hususundaki şahsî teşebbüsler, nihayet Hamburg'da mu­
umûmî bahçeler, müzeler, heykeller, tiyatrolar yapılmak­
allimlerden müteşekkil mühim bir cemiyeti vücuda geti­
la iktifa edilmiyor; hatta bazı şehirlerde halk evlerini çi­
riyor. Muhtelif vesâit için dokuz şubeye ayrılmış olan bu
çeklerle süslemek hususunda teşvik edilerek en ziyade
cemiyet muntazaman verdiği konferanslar ve konserler­
muvaffak olanlara ikramiyeler tevzi olunuyor. Bu sayede
Sayı 127 TÜRK YURDU
den maada vasıta-i ne§r-i efkâr olmak üzere aylık bir mec­
muaya da sahip bulunuyor. Bu kabil muallim cemiyetle­
rine mukabil Almanya'nın bazı şehirlerinde (Hayat-ı Etfâl-
de Sanat unvanıyla ebeveynden müteşekkil cemiyetler
de var ki en mühimi Berlin'de olup 1901'de bu nâm ile
bir sergi küşad etmiştir. Bu sergi "Mektep Yuvasının Tez­
yini", "Mekteplilerin Resimleri", "Resimli Kitaplar" isim­
leriyle üç kısmı muhtevi imiş. Almanya'nın bütün irfan
merkezleri ya bu kabil cemiyetleriyle yahut mektep tez-
yinâtı için mühim meblağlar tahsis eden belediyeleriyle
bu maksadı tervîc ediyorlar.
Fransa'da mektebi çiçeklerle donatarak cazip,
şevk-âlûd bir yuva hâline getirmek fikri on altıncı asırda
Montaigne tarafından bile söylenmiş olmakla beraber fi­
iliyat hususunda birincilik yine diğer memleketlerde kal­
mıştır. Maamafih münferit ve dağınık teşebbüslerin neti­
cesinde reis-i cumhurun himayesi ve ayandan Mösyö
"Koyba"nın riyasetiyle en bü)Tik sanatkârlardan müte­
şekkil ve "Mektepte Sanat" unvanıyla 1907 Şubat’ında bir
cemiyet-i milliye teessüs etti. Gayesi, "Çocuğa tabiat ve
sanatı sevdirmek. Mektebi onun için daha cazip bir hâle
koyarak zevkin teşekkülüne ve binnetice gençlikte terbi-
ye-i ahlâkiye ve içtimaiyenin tenmiyesine çalışmaktır."
İngiltere'de 1883 senesinden beri "Mektep İçin Sa­
nat" ismiyle mevcut olan heyet Londra mekteplerinin ih-
tiyac-ı sanatını temine çalışmaktadır. Bundan maadâ
Fransa'dakine müşabih ayrıca bir heyet de teşekkül et­
miştir. İngiltere'de bilhassa Amerika'da mektep sarayları­
nın salon ve koridorları heykeller, tablolar ve her nevi gü­
zellikler ile tezyin edilmek üzere ancak o memleketler
için mutasavver olacak sûrette azîm meblağlar sarf edili­
yor.
Hollanda, İsviçre ve Belçika gibi Avrupa'nın küçük
medeniyet ocaklarında bu husustaki gayret istisgâr olu­
namayacak derecede mühimdir. İsviçre'nin birer inci gi­
bi mini mini ve temiz şehirlerinde ibtidaî mektepleri ufa­
cık saraylar hâlindedir. Çoğunun şâyân-ı dikkat ve telkin-
kâr tarz-ı mimarîleri var. Hemen hepsi pencerelerinde çi­
çekleri, bahçelerinde yeşillikleri, köşelerinden ve sütun­
larından tırmanan zarif yapraklı nebatlarıyla birer mesut
yuva manzarası arz ederler. Şâyân-ı dikkattir ki mektep
binalarının tecdidine ibtidâî mekteplerinden başlanmış
ve Muallim’in bir nüshasında mucib-i şikâyet ve hicvolan
Cenevre'deki eski bir lise tarzında tâlî müesseseler bu
32 9
tertipte sona bırakılmıştır. Muallim mecmuasında tahas-
süsâtını yazan muhterem zair Cenevre'de ibtidaî mektep­
lerini yahut yeni inşa edilen kız lisesini de ziyaret etmeli
ve bunlardan bahseylemeliydi. Çünkü bize teselli vere­
cek nâdir ve fena misalleri aramaktan ziyade ibret-bahş
olacak iyi ve mebzul delilleri görmeye muhtacız...
Belçika'nın da mektep hayatında sanatı terviç husu­
sundaki teşebbüsâtı Fransa'ya meşk-i taklîd olacak dere­
cede feyyaz idi.
Sanayi-i nefîsenin vatanı olmasına rağmen bu husus­
ta geri kalan İtalya'da ve nihayet İspanya ve Rusya'da bile
mekteplerde sanatın tem ci için yeni yeni teşebbüsler zu­
hur etmektedir.
Bizim için en şâyân-ı ibreti komşumuz Bulgaristan'ın
da bu meselede şâyân-ı tadâd faaliyetler göstermiş olma­
sıdır. Resim Muallimi Mösyö Palaşef isminde bir zat terbi-
ye-i bediiyenin Sofya'da ilk teşebbüskârı olmak ve büyük
ressamların tablolarını mektepler için kabil-i tedarik seri­
ler hâlinde neşretmekle beraber Gençlik tabloları
unvanıyla bir kitap da telif eylemiştir.
Bizde ne tedrisat hususunda yapılan inkılâp esnasın­
da, ne de mektep bina ve levazımının tecdidi sırasında
bediî endişenin bir mevki tutmuş bulunduğunu zannet­
miyorum.
Programlardaki resim, musiki, inşad, el işleri ve ter-
biye-i bedeniye gibi derslerin bu husustaki hissesi, zan­
nederim tertip ve tedris edenlerin ekseriyetince gayr-i
meşûrdur.
Bediî bir maksatla içtima eden İstanbul Muhipleri
Cemiyeti mektepleri sûret-i hususiyede nazar-ı dikkate
almaya lüzum görmemiş ve her nevi terbiye tesiratını
tetkik ve ıslâh için teessüs eden Millî Talim ve Terbiye
Cemiyeti zevk ve sanat terbiyesini hususî ve şâyân-ı dik­
kat bir noktadan görmeyi belki bir istical addeylemiştir.
Meselenin ehemmiyeti ve diğer tedabir ile birlikte
yürümek hususundaki lüzum ve imkânı tekrar etmekten
ise bizde tatbik edilebilecek tedabirden bahsetmek daha
müfid olur.
Evvelemirde mektep binası. Ale'l-ıtlâk muhteşem
mektep binaları yapılmasını istemek şüphesiz hülyakâr
bir temenni olur. Fakat idaresinde zevk endişesi de hâ­
kim olursa en gayr-i müsait binalar da mümkün mertebe
330 TÜRK YURDU
cazip bir hâle neden ifrağ edilemesin? Elimizde tabiatın
ibzâl ettiği vesâit var. Zaten Fröbel’in çocuk bahçelerin­
den, yeni mekteplerden, açık hava mekteplerinden, or­
manlarda teşkil edilmiş mekteplerden, tatil zamanlarında
kırlarda yapılan talebe müstamerelerinden gaye, en ziya­
de çocukları serbest bir tabiatla hâl-i temasta bulundur­
mak arzusu değil midir? Mebzul hava ve ziya, ağaçlar, ye­
şillikler ve çiçekler mektebin en kolay bulunur ve en zi­
yade müfid olur ziynetleridir. Birçok yerlerde hatırlıyo­
rum ki mektep bahçeleri ya tamamen yahut kısmen seb­
ze bahçesi hâline ifrağ olunur ve onun temin edeceği
cüz’î menfaat çocukların serbest koşup oynamalarına
tercih edilirdi. Konak iken oldukça muntazam ve çiçekli
bahçeleri bulunan binalar mektep olduktan sonra artık
içinde tavuk beslenecekmiş gibi küllük şekline girer;
taraçaları, havuzları, fıskiyeleri iptal edilir. Belki çocukla­
rın serbest oynamaları lüzumu medhal gibi en şâyân-ı
dikkat yerlerin de ağaçlı ve çiçekli bulunmasına mâni ad­
dolunur.
Taşralarda, hatta İstanbul'a civar köylerde samanlığa
benzeyen sefil mektep odalarından bahse bilmem hacet
var mı? Memleketimizde biraz seyahat etmiş olanlar bilir­
ler ki küçük, büyük her şehrimizde uzaktan bakılınca en
hâkim yerlerde güzel binalara tesadüf edilir. Bunlar mek­
teptir. Fakat maalesef bize ait değil. Bence en basit bir
köye muhteşem bir mektep yapmak israf addolunamaz.
Çünkü Anadolu'nun ümran ve temeddününü tevlîd ede­
cek olan mektepler halka binalarıyla da rehber olmalıdır.
Temenni olunur ki mektep binaları için biraz daha him­
met bezi edilmiş ve bilhassa onlara yakışır bir tarz-ı mi­
marî ittihaz olunsun. Eski, metruk konaklarda, senede
birkaç defa değiştirilen kira evlerinde bediî değil, sıhhî
tertibat da yapabilmek ne kadar müşkildir. Mekteplerimi­
zi evvel emirde bu göçebelikten kurtarabilsek birleşme­
ye esastan niyet ettiğimiz sabit olurdu...
Küçüktüm. Çengelköyü'nde oturuyorduk. Camiin
yanındaki odadan başka mektep yoktu. Anlatmadan ez­
berletmek usûlü kadar mektep odasının bahçesiz, dar ve
sıkıcı muhiti oraya ancak sürüklenerek gitmeme sebep
olurdu. O esnada havuz başında bahçe içinde yeni inşa
edilen mektep bitti. Evvelkine nispetle çok muntazam ve
güzel olan bu binaya ne kadar alâka ve heyecan ile koş­
tuğumu hâlâ hatırlarım. Sıhhî ve bediî ihtiyaçları düşüne­
Sayı 127
mezdim, fakat herhâlde hissediyordum ki tıfılâne guru­
rum bu yeni binaya intisap ile okşanıyordu.
Bugün aynı köyün civara hâkim bir tepesinde küçük
bir ana mektebi Nevfer Mektebi var ki hava ve ziyasıyla,
muhat olduğu tabiat ve içinde yaşayan serbest ruh itiba­
riyle tasavvur ettiğim gayeye pek yakındır. Orada okuya­
bilmek için maziye rücu etmek isterdim.
Hepimiz hatıratımızla da buluruz ki çocukluğun kal­
bini kazanabilmek için mektebe ilk muvaffakiyeti bahş
eden binanın şekl-i haricîsidir. Bu mazhariyetin temadisi
diğer vesâitin temin olunmasıyla mümkündür ki onlar­
dan da takip edecek makalede bahsolunacaktır.
İb ra h im A la a d d in
TAKRİZ ÜE İNTİKAD
TÜRK ŞAİRİ EMİN BEYİN ŞİİRLERİNİN TAHLİLİ
Emin Beyin Gayesi; Türk Sazı; Didaktik Eserlere İhti­
yaç; Felsefî Parçalar; Dicle Önünde; Şiir ve Gölgesi; Bir
Hatıra...
Şiirin akşamını yine şairler vücuda getirirler... Bunun
için nevileri şahsa göre değişir... Fakat umûmî bir nokta-i
nazardan onları muhtelif kısımlara ayırmışlardır. Bunlar­
dan bir kısmı ferdî duygularını yazanlar, yani münzevî ruh­
larının kapılarını harice kapayarak yalnız kendi boğulmuş
arzularını, hicranlarını, gayesini kaybetmiş aşklarını teren­
nüm edenlerdir. Bunun esbabı şairin almış olduğu terbi­
yede ve bilhassa uzviyetinin tarz-ı teşekkülünde bulunabi­
lir. Bazı ruhlar hasta odalarını andırırlar. Orada yavaş söy­
lemek, yavaş yürümek, heyecan verecek bâhisler etme­
mek lâzımdır.. Çünkü duygularını nâkil levâhık-ı lâmise
(=antennes) pek incedir; derhal müteessir olur... Belki
en müessir şairler bunlar içindedir. Rousseau, Maupa-
ssant, Nietzsche hep aynı fasileye mensupturlar. İnsanları
daima muhtazar güzellikler müteessir etti. Kalpler her za­
man büyük duygularını hazanlara, gurublara karşı hissetti­
ler. Çünkü hepsinde hatıralarla dolu bir sonbahar ve ya­
hut gözyaşlarıyla teşyî ettikleri bir gurub yaşıyordu...
Diğer bir kısım da nâsihlar, m ürşidlerdir.. .Duygula­
rının elyafını bir örümcek ağı gibi halkın üzerine açarak,
umûmî seslerden müteşekkil sadalarla şiir vücuda geti-
Sayı 127 TÜRK YURDU
Tenlerdir. Onlar yollarının ötesinde büyük bir mefkûre,
bir cennet keşfetmişlerdir. Artık halkı inhitattan kurtara­
cak yegâne çare o gayeye yetişilmek olduğunu ruhlarının
bütün kuvvetiyle zannederek tehalükle koşarlar. İşte
Emin Bey de öyle bir mürşiddir:
"Ey milletim, yüz milyon yine senin neslindir;
Sarp Kafkas’la Erciyes
Hiç bir vakit Türkleri kardeşlikten ayırmaz.. .
Anavatan, Çuvaş'ı, Azerî'yi, Başkurd'u,
Sarfı, Fin'i, Kalmuk'u aynı kanla yoğurdu. "
Şayet milleti isterse Altay, Sibirya, Harezm, Hive, Bu­
hara ilh. hepsi "Yeni Turan"ın sınırına geçecektir. Artık
"Osman ile Nadir'in", "İlhan ile Babür'ün" kardeş olan
milleti bir rüyaya dalacaktır. Sonra o vefalı Kırgızlar, Ta­
tarlar, güzel yüzlü Macarlar kalpleri Türklük aşkıyla çar­
parak gelecektir. Hepsi "candan kopan seslerle kutlu ol­
sun diyecek"ler.
O zaman ise bu büyük Turan ili şarkın yeni bir Ber­
lin'i, Viyana'sı, Londra'sı olarak Garba hüküm sürecektir..
Milliyetimiz, asırlardan beri tamamiyle unutulmuş gi­
biydi. Hatta İçtimaî bir mefkûremiz bile yoktu. Bu güneş­
siz kalmış metrûk hıyâbânlara zekâsının berrak ziyalarını
bir güneş gibi Emin Bey isâr etti.. Fakat, bu bir icat değil­
di: Ruhumuzu, bizi asıl yükseltip parlatacak olan millî ru­
humuzu asırlık uykusundan uyandırmaktı. "Beşeriyetin
geçmiş devrelerde tesahüb ettiği fakat zayıf ve cenini bir
hâlde bulunduğu için lâyıkıyla inkişaf edemeyerek gizli
kalmış nâmütenâhi istidatları vardır ki çok zaman sonra
hatta asırları müteakip bariz ve mütekâmil olarak bütün
şevkiyle zuhur eder. Bazen bir istidadın, bir faziletin filân
devrenin insanlarında veya filân kimselerde kaybolduğu­
nu görürsünüz. Fakat vakit müsait olursa onların oğulla­
rını ve yahut hafidlerini beklemelidir. Çok zaman büyük
pederlerinde görülen bir hasleti ifşâ ederek cedlerinin
tercümanı olurlar. Hepimizde meçhul mezruat, meçhul
bahçeler vardır. Bu fikri daha iyi izah için: "Hepimiz vak­
ti gelince feveran edecek için için çalışan volkanlarız...”
diyelimfb.
Filhakika bizde de milliyet cereyanı inkişaf edebil­
mek için ancak bugünü bekliyormuş, denilebilir. Emin
( b Friedrich Nietzsche; "Şen Bilgi", 9. vecizeden.
331
Beyin mukaddes rüyasının fethedileceğine pek ziyade
imanı vardır:
"Milliyetler asırlardan kopup gelen sellerdir.
Önlerine ne çıkarsa sürer, yıkar, devirir. "
"Türk Sazı" şairi için tabiatın ezelî güzellikleri, aşkın
renkli bahçeleri, mu'tekiflerin yüksek dağlar başlarındaki
sisler gibi nıhlarını saran kederleri ehemmiyetsizdi. Bu
mevzuları başka bir zamana talîk ederek şimdi karşısın­
daki yoksullukların, sefaletlerin, ölümlü hazin manzarala­
rın verdiği duyguları bestelemek istiyordu:
"Elimdeki şu üç telli saz ile
Milletimin felâketli hayatını söyleyim;
Dertlilerin göz yaşını çevrem ile sileyim..."
Çünkü tarihinin uzak senelerinde "Dünyalara hük­
mederek, demir zırhlar kuşanmış ırkları titreten bir mil­
let" eski şerefini kaybediyordu. Artık haykıracak, mezar­
lıkların yosunlu taşları üzerinde aks-i sadâlar uyandıra­
cak, seslerinin ihtizâzlarıyla yeni ruhlar yaratacaktı:
"..... şairleri haykırmayan bir millet
Sevenleri toprak olmuş öksüz çocuk gibidir!."
"Türk Sazı" muhtelif kısımlara ayrılmıştır: Evvelâ
büyük bir ümit ışığıyla karanlık ufukları aydınlatarak
gençlere vazifesini, halka saadet ve hürriyetini, sonra her
meyvedâr ağacın ne büyük eziyetlerle vücuda geleceğini
anlatır... Orada ahlâksızlığın, cehaletin, tenbelliğin, duy­
gusuzluğun bizi ne muhlik uçurumlara sürüklediği izah
edilmiştir; hatta bazen bu bir itâb şeklindedir:
"Hep gençlerin cenaze mi, beşiklerin tabut mu?
"Bugün senin ölüm müdür uyuduğun bu uyku?"
Emin Bey hayata karşı gözlerini açtığı zaman yeri ve
semâyı boş görerek nevmîd başını dayayacak bir istinad-
gâh aramadı... Önünde sarayları, kışlaları, viraneleriyle
geniş bir saha vardı ki ona karşı en kudsî bir vazife ile
mükellef olduğunu duyarak:
"Kur’ân benim kalbimden nasıl bir şey dilerse,
"Tarihim de hu kalpten öyle bir şey istiyor. "
diyordu. İhtimal ki onun mesleğini geçenki edebiyata
nispetle sükût addedenler bulunuyor, hatta bazı küçük
düşünenlerimiz Hâmid'in, Fikret'in nefis parçalarını alıp:
332
"Bugünkü yazılarda böyle bedialara tesadüf ediyor
musunuz?" diyorlar, "Rübab-ı Şikeste"deki enfüsî sanat,
"Halûk'un Defteri'ndeki" insanlığın en yüksek terakki ve
medeniyet şâhikasına çıktığı zaman düşüneceği gaye
hiçbir zaman inkâr edilmez... Hâlbuki henüz milliyetler
asrındayız. Henüz hakikatin korkunç meskeni açılarak:
-"...Taşları kaldırmak için sarf ettiğim mütemadi
gayret "sevk-i tahiî"me her kuvveti verdi. İşte şimdi en
son taşı kaldırıyorum. Korkunç hakikat bütün çıplak­
lığıyla karşımda görünüyor...d)"
diye haykıranların boğuk sesleri müfekkirelerinden hari­
ce çıkamıyor. Bugünkü hayatımızı bütün kuvvetiyle an­
cak mutaassıp bir milliyet zihniyeti devam ettirebilir. Na­
mık Kemal toprağı, Hâmid meâlîyi, Fikret insanlığı sev-
dirttiyse Emin Bey de bize milliyetimizi duyurdu; yüzü­
müzdeki birkaç çehreden müteşekkil maskeyi atarak
hakikî çehremizi göstermeye çalıştı.
Sanat cihetinden bugünkü lisan henüz öksüzdür.
Bunu ancak zaman telâfi edebilecektir. Her yeni başlayan
edebiyat senelerce kurak ve ıssız vâdileri geçtikten sonra
gölgeli, yeşil vahalar buldu.
Emin Bey "nasih=didactique" bir şairdir. Eserlerinde
daima müessir hitabeleriyle "İşler ve Günler" müellifi es­
ki Yunan şairi "Heziyud" gibi sa'ye, terakkiye koşmaklığı­
mızı haykırıyor...
"Türk Sazfında: "İlim", "Ölü Kafası", "Bir Delikanlı­
ya", "Çekiç Altında", "Benim Rüyam" gibi fikrî parçalar da
bulunur. Bunlar arasında en büyük kıymeti hâiz olan
"İlim" manzumesidir. Bu parça da meselâ:
"Tâliadı değişerek arzu oldu, sırra ilim denildi..."
mısraındaki gibi umumileşmemiş fikirlere tesadüf edilir.
"Yaşamak Kavgasfında Mevlâna Celâleddin-i Rûmî'nin:
"Zerre hâ didem dehâ nişân cümlehâz
Gerbegûyem başed dirâz”
beytindeki mazmûnun güzel bir ifade ile tafsil ve tevsî
edildiği görülür. Şarkın mütefekkirleri şimdiye kadar bil­
gilerini ya sade kendilerine söylediler veyahut "Mesnevi",
( b Friedrich Nietsche: "Zerdüşt'ün Şerhi İçin"- 51. Vecizeden.
TÜRK YURDU Sayı 127
"Rübab-ı Şikeste" gibi büyük bir hades^intuition kuv­
vetiyle yazılmış fikir âbidelerini yabancı lisanların, yaban­
cı kelime ve terkiplerin zâlim mahfazaları arasında esir
ettiler...
"Ölü Kafası" umûmiyet kesbetmiş fikirleri havî ol­
makla beraber hayat hakkında bir fikir edinmemiş olan­
lar için istifadeli bir parçadır, "Çekiç Altında" serlevhalı
şiirde:
"Bilmez misin yâr eliyle incitilen gönüller
Çok zamanlar sızlayıcı yaralarla âh eyler"
gibi pek doğru, hatta bir darb-ı mesel olmak mahiyetini
hâiz satırlar okuruz. Şüphesiz ki insanların en dişli düş­
manları dostları içinde bulunur, onlar zehirli yılanlardan
daha muhlik yaralar açarlar...
Türk Sazı'ndan sonra Emin Bey daha ziyade sanatkâr
bir üslûp kullandı. Bunu "Dicle Önünde" isimli son kita­
bında görüyoruz:
"Düşüyordu ilk akşamlar;
Dereleri hayaletler bürüdü..
Kararmıştı solgun çamlar
Dev gölgeler ufka doğru yürüdü ."
Nezih ve her hususta güzel bir kıt’a ile başlayan bu
eser uzak semâların yıldırımlı bulutlarını, beyaz saçlı dağ
başlarını, "Palandöken"in uçurumlu yollarını, Karasu’ları,
Fırat’ları bütün ihtişamıyla gösterdikten sonra ilk kısmını
kalplere gurur veren şu satırlarla bitiriyor:
"Hârelendi durgun yollar,
Kumlar oynak deniz gibi dalgalandı.
Rabb’e kalktı düşük kollar
Mihraplarda bir ümitli ses uyandı. "
"Çadırlarla her yer doldu;
Orman oldu süngülerle dağlar taşlar
Ölgün çöller hayat buldu
Gölge vurdu Diclelere arslan başlar. "
Şiir bir kaside, bir sone, bir kıt’a değildir. O bazen bir
mısra hatta bir kelime içine girer ve ruhu o kadar geniş­
tir ki esirî gölgesini kendisinden pek ilerilere uzatır. Bu
eserde Emin Beyi hassas bir şair olarak gösteren par­
çalara tesadüf ediyoruz:
Sayı 127
"Onlar ki çiçeksiz kırları taşsızdır;
Bu canları gölgeler, artta kalan rüyalar.
Sevenleri gelmeyen toprakları yaşsızdır;
Bu kalplere ağlaşır; yalnız yetim sevdalar!.."
Bu, yaşlarla işlenmiş satırı okuduktan sonra gözlerin­
den taşan tesirleri zabtedebilecek yurt aşkı besleyen
hiçbir kari tasavvur olunamaz...
"Bakın bütün Çanakkale kızıl kara
Dört ufuktan yara gibi kanamada"
hitabıyla mahmur ufuklarda hicran ağlayan müşfik göz­
leri; şüphesiz valide, hemşire veya sevgili gözlerini katre
katre bir yara gibi kanarken gösterdikten sonra:
"Şu Rumeli bir anasız öksüz gibi,
Anadolu hicran dolu göğüs gibi."
bediasını düşünen şair bazen hülyalı, sevimli tezatlarla
mesut sürüler gezen yeşil ovaların şimdi canavarlar dola­
şan manzaralarını; bir zaman perilerin dolaştığı adaların
ifritlerle kararan sahillerini gözlerimiz önünde yaşattık­
tan sonra "Bana Kevser Sunana" şiiri gibi sevdalı, munis
demetler tanzim ediyor, bazen "Arzın Ölü Irmağı" Dic­
le'nin ebedî güzellikleri akseden kıyılarını musanna lisan­
la tasvir ediyor;
"Yüz gölgeli ormandan geçen Ganjlar dilbermiş;
Bu ırmakta yüzermiş, zanbak taçlı kuğular.
Bengale'nin kızları burda türkü söylermiş;
İlk çiftleri tanırmış, bu mukaddes pâk sular.
Brahma’y a aşk sunan bu ihtiyar nehirmiş;
Fildişinden pagudlar bu sulara vururmuş;
Ramaya'nın şairi bu sahile gelirmiş;
Bambuların altında resul gibi dururmuş.."
Millî şairimizin eserlerini daha iyi tahlil edecek İlmî
makaleleri İçtimaî muharrirlerimizden bekler ve yalnız
duygulardan ibaret olan sözlerime nihayet vermeden bir
hatırayı ilâve etmek isterim:
Bir gün kendileriyle beraber Yusuf Ziya, Yahya Saim
ve daha bir kaç genç şair edebî bir mahfelde bulunuyor­
duk. Bâhisler aruz ve hece vezinlerinin ahengine intikal
etmişti. İçimizden biri:
( b "La Pensee Turque": On beş günde bir çıkar. Fransızca.- Lion forması. Çıkan birinci ve ikinci sayıları 32'§er sayfa. Müdürü Halid Raşid Carim
Bey. İdarehanesi: İstanbul, Nûr-ı Osmaniye, Telefon: 547. "Tanin" Matbaası’nda basılmıştır. Her sayısının fiyatı: 3 kuruş.
TÜRK YURDU 333
-Gerek aruz ve gerek hece vezninde istediğimiz
ahengi, bize usanç vermeyecek musikiyi bulamıyoruz.
Başka bir "ton", başka bir nağme lâzım... diyordu.
Bunun üzerine Emin Bey:
-Evet, dedi. Bunu ben de anlıyorum. Sizin aradığınız
ahengi bulacağım ve yakında şiirlerimde o musikiyi his­
sedeceksiniz...
Bu sûrede daima yeni ve mütekâmil bir gayeye
müteveccih muhterem şairimizden daha pek çok şeyler
beklemekte haklıyız...
Çengelköyü, 10 Kânûmevvel sene 1332
Haşan Zeki
YENİ ESERLER
"La Pensee Turque "["La Pensee Turque"]d)
-Lâkin muhterem üstad, Türkiye'ye dair beyan bu­
yurduğunuz malûmatın pek mevsuk olduğunu zannet­
miyorum...
-Olabilir... Fakat bundan siz mesûlsünüz. Niçin mem­
leketinizi tanıtmıyorsunuz?
Bu mükâleme parçası, on, on iki sene akdem,
Paris'in âlî mekteplerinden birisinde, bir tarih muallimi
ile onun bir Türk talebesi arasında geçen uzunca bir
münakaşadan alınmıştır. Türk talebe o vakitten bu vakte
kadar, mualliminin sözü üzerine birkaç defa düşünmeye
mecburiyet gördü ve her defasında muallimine hak ver­
di: Biz Türkler, bilmem fazla vakarımızdan mıdır, ken­
dimizi âleme olduğumuz gibi göstermeye, iyi cihet­
lerimizi bildirmeye, basımlarımız tarafından -oh, onlar da
ne kadar çoktur!- isnat olunan kötülüklerin yalan ol­
duğunu anlatmaya uğraşmayız, âdeta tenezzül etmeyiz.
İftiralara karşı kendimizi, milletimizi müdafaa bile bize
biraz dellâllık, bezirgânlık, reklâmcılık gibi görünür;
kibarlığımıza ağır gelir. Biz işte biziz, bizi öğrenmek,
tanımak isteyen varsa buyursun, görsün, deriz geçeriz.
Fakat pek bezirgân olan yirminci asır, bu asil ve sipahî
bakışa hiç de uygun değildir...
334 TÜRK YURDU
Son zamanlar, bu meselede başka bir çok ihmal
edilen meselelerle birlikte nazar-ı dikkate alınmaya baş­
ladı: Meselâ Balkan Harbi esnasında, "Müdafaa-i Milliye
Cemiyeti" aleyhimize uydurulan iftiraları redde, Türk-
lere, Müslümanlara edilen mezâlimi göstermeye hayli
çalıştıydı. Cihan Harbi başladıktan sonra da ediplerimiz­
den, muharrirlerimizden bazılarının müttefik memleket­
lerde dolaşarak, oturarak, Türklerin, Müslümanların irfan
ve medeniyetlerine dair neşriyatta bulunduklarını sevinç­
le gördük.
Milletimizin, basımları tarafından üzerine ekseriya
kara perdeler örtülen faziletlerini ortaya çıkarmak için en
iyi usûl, zannımızca irfan ve medeniyet zemininde çalış­
maktır. Bu cihetle Halid Ziya Beyefendinin Almanya'daki
mesaîsini, mühim hidemât-ı vataniyeden saymaktayız.
Siyasî iftiralara mukabele lüzumunu inkâr etmemekle
beraber, zannediyoruz ki bizim garp âlemine asıl izhar ve
ispat etmeye çalışmamız icap eden husus, bugün Türk­
lerin de kendilerine göre edebiyatla, mimarlıkla, musiki
ile, ressamlıkla, hatta felsefe ve ilimle hasılı fikrî harsla
uğraşanları mevcut olduğu kaziyesidir. Garbın mütehas­
sıslarından, müsteşriklerinden gayrisi -İstanbul'a gelip
gidenleri, hatta İstanbul'da., daha doğrusu Beyoğlu'nda
uzunca m üddet oturanları bile m üstesna olmamak
üzere- bir Türk medeniyetinin varlığından pek de haber­
dar değildirler! Beyoğlu'nun "yüksek sosyetesinden" bir
madam, Türkler arasında İzzet Melih Beyefendi gibi bir
romancının çıkabilmiş olmasından dolayı hayretten hay­
rete düşüyordu. Bir aralık Beyoğlu'nda "Cem"in res­
samına dair "Bir Fransızmış, resimler ve klişeler Paris'ten
yapılıp geliyormuş..." gibi bir sürü masallar dolaşmış,
durmuştu...
Türkleri Garplılara tanıtmaya, basımların üzerimize
attıkları iftira perdesini kaldırmaya yarayan her şeyi Garp
dillerinde kitap, risâle, mecmua, gazete çıkarmak, maka­
le yazmak, musahabe, müsamere tertip etmek, seyahat­
ler yapmak, İstanbul'da kılavuz ve tercüman teşkilâtı vü­
cuda getirmek... ilh. gibi her teşebbüsü, lâzım, nâfi ve ha­
yırlı buluruz ve müteşebbislerini tebrike lâyık görürüz.
Bunun içindir ki, Fransızca bir Türk mecmuasının intişar
edeceğini işitir işitmez çok sevindik.
( b Mecmuanın adını bazıları "Türk Fâkiresi" diye tercüme ettiler; Acaba daha Türkçe "Türk Düşünmesi" denilemez mi?
Sayı 127
Beklenilen mecmua, "La Pansee Turque"(b geçen
Kânûnıevveli efrencînin ortasında çıktı. İkinci sayısı da
efrencî 1917 senesinin ilk günü intişar etti.
Her şeyden evvel refikimizi tebrik ederiz.
Birinci sayının başında mecmuanın neşrinden murat
ne olduğu anlatılıyor: "Aleyhimizdeki gayr-i muhik reyle­
ri ıslâh ederek kendimizi başkalarına sevdirmek, başkala­
rı tarafından takdir olunmak". Bu hâlde "La Pansee
Turque" yukarıda şiddet-i lüzûmunu anlatmaya çalıştığı­
mız eserlerden biri olacak demektir. Refikimize Allah'tan
muvaffakiyet dileriz.
"Türk Düşüncesi"nin bugüne kadar çıkan iki sayısı
münderecat itibariyle hayli zengindir. İçinde şahsî tahar-
rî, tetebbu ve tefekkür mahsûlü olan ağır başlı makaleler
("Türk Medinesi" ve "Türk Edebiyatının Menşei"); veka-
yi-i cariyenin mühimlerini hülâsa eden canlı makale
("Türkler Arasında Millî Cereyan" ve "Meşrutiyetten Beri
Türkiye'de Maarif-i Umûmîye"); millîleşmiş Osmanlı
Türk edebiyatından bazı nümûneler ("Boyanan Mezar"ın
Tercümesi) bulunduğu gibi Türkiye'nin hars-ı fikrî şu-
ûnuna (Umûmî Dersler, Oynanan Piyesler), İstanbul'da
yeni çıkan belli başlı eserlere ("Dicle Önünde", "AKından
Akına") ve mevkut risâlelerimizin "Türk Düşünmesi"
müdürünce nazar-ı itibara alınmaya lâyık görülen mün-
dericelerine dair tahliller, takrizler ve intikâdlâr vardır.
OsmanlIların "La Pansee Turque" ile girdikleri yol,
bizim gibi lisanları Avrupa'da çok şâyi olmayan millet­
lerin, bizden evvel girip, iyi ilerledikleri bir yoldur. Macar-
1ar, Finler, Ruslar, Bulgarlar fikrî mahsullerini Avrupa'ya
göstermek ve Avrupa ilim âlemiyle fikir mübadelesi
edebilmek için bazı eserlerini Almanca, Fransızca yazıp
neşrettikten başka. Alman ve Fransız lisanlarında mevkût
risaleler de ihdas etmişlerdir. Bu nevi risaleler, başlıca iki
kısma ayrılır. Birinci kısım, sırf İlmî gaye gözetilerek, bir
bakıma beynelmilel olan ilmin terakkisine hizmet etmek
üzere çıkarılan ve ekseriya bir cemiyet-i İlmiyenin teteb-
buat ve keşfiyatını Avrupa ilim âleminde malûm ve mün­
teşir bir lisanla bildirmeye yarayan mecmualardır: Macar­
ların "Revue Orientale"ini ekserimiz biliriz. Macar Etnog­
rafya Cemiyeti Şark Şubesinin ve Budapeşte Şark En-
cümen-i Dânişinin eserlerini neşreden bu mecmua, kıs-
Sayı 127 TÜRK YURDU
men Fransızcadır. Petersburg Ulûm Akademiyası m uh­
tıra ve mecmualarında Almanca ve Fransızca tetebbulara
sık sık rast gelinir. "Journal de la Societe finno-ougrien-
ne"in ismi Fransızca olduğu gibi makalelerinin de çoğu
Fransızcadır. Bu mecmualara hemen daima ilme bir hiz­
met, denildiği gibi bir contribution olabilecek ibdaî eser­
ler dere olunur. Ve dere olunacak eserlerin, ilmi usûl­
lerin bütün şartlarına muvafık olmasına çok itina edilir.
İbdaî ve şahsî olmayan umûmî ve toplama (compilation)
eserler, gündelik gazete makalelerini andıran makaleler,
bittabi böyle İlmî mecmualarda yer bulamaz. İkinci kısım
kat’î bir ilmilik iddiasında bulunmaksızın, her telden çal­
mak üzere çıkan umûmî ve tamimci mecmualardır.
Budapeşte'de çıkan, eğer ismi hatırımda yanlış kalmamış
ise "Revue de la Hongrie" bu nev'a bir nümûne olarak
gösterilebilir. Bu mecmuada Macarlık nokta-i nazarından
yazılmış Fransızca siyasî, tarihî, intikadî az çok İlmî
makaleler, şiirler, hikâyeler ilh. basılmaktadır.
"La Pensee Turque" şimdiye kadar çıkan iki sayısın­
dan istihraç edebildiğimize nazaran, ikinci kısımdan ol­
maya karar vermiştir. İlmî denilebilecek bazı eserlerle
beraber, gazete makaleleri, hafif ve enfüsî nazarlar ve
tenkitler de bu mecmuada yer bulmuştur. Ve biz böyle
olmasını muvafık görenlerdeniz. Çünkü "Türk Düşün­
mesini" çıkaranlarla beraber biz de düşünmeye lüzum
görüyoruz ki acaba Avrupa lisanlarından birinde sırf İlmî
bir risale-i mevkûteyi muntazaman çıkarmaya kâfi kuv­
vetlerimiz var mıdır? Varsa bile kolay kolay bir araya top­
lanabilirler mi?
Hangi kısımdan olursa olsun, ecnebî lisanında çıkan
bir mecmuamızdan -madem ki millî harsımızın ecânibe
karşı mümessili olmak gibi gayet nazik ve mesuliyetli bir
vazifeyi deruhde etmiştir- bazı metâlibâtta bulunmaya
kendimizi haklı görürüz. Böyle bir mecmua her yüzden,
içten ve dıştan gayet ihtiyatlı ve gayet itinalı olmaya borç­
ludur. Millî harsımızı Avrupalı dost ve düşmanlarımıza
gösterecek ve onları bizim lehimize çevirmeye çalışacak
bir mecmua, mutlaka iyi kâğıda, iyi mürekkep ve pek iyi
harflerle, mükemmel bir matbaada, mürettip hataların­
dan sâlim olarak, bediî zevkimizi okşayacak bir sûrette
basılmış olmalıdır. Bunlar maddî harsımızdan olan mat­
baacılığın, mürettipliğin, dökmeciliğin, sayfa bağlamanın,
hatta mecmua idare etmenin seviyesini gösterir. Fena
ı, fena mürekkep ve harflerle dizilmiş bir makale.
335
daha okunmadan ev\/el karide bir sû-i zan hissi doğurtur.
Makale aralarının çok açık kalması, yazıların sık olmaması
bile risale veya mecmuaya emniyeti eksilten avâmilden-
dir. "Türk Düşünmesi", ileride hattatlığımızı, yaldız­
cılığımızı, ressamlığımızı, çiniciliğimizi, mimarlığımızı, iş­
lemeciliğimizi... ilh. göstermek için behemehal klişeler
dere etmeye de mecbur kalacağından kâğıdının pek iyi
olması lâzımdır.
Dışa bu kadar ehemmiyet vermek icap ettiğine
kanaatimizi söyledikten sonra, için yani mündericâtın ne
derece dikkat ve itina ile intihab olunması lüzumuna dair
olan fikrimiz kendiliğinden anlaşılır. Osmanlı-Türk fikir
âleminde kendilerini tanıtan birkaç dârülfünûn müder­
risinin ihtisasları dairesindeki makaleler, "Türk Fâkiresi"
müdürlüğünün makale intihabında iyi bir miyar sahibi ol­
duğunu göstermektedir. Ancak korkuyoruz ki "Revue de
la Quinzaine" unvanını taşıyan kısmında, müdür bey bu
miyarı nasılsa elinden düşürmüş olmasın.
Bu satırları yazan, fikrî ve İçtimaî hayatta intikadın
lüzum ve faydasına en çok kâni olanlardandır. Hastalık­
larımızı görmeli ve göstermeliyiz ki tedavisi mümkün
olabilsin. Fakat yabancı bir lisanda, "aleyhimizdeki gayr-i
muhik reyleri ıslâh ederek kendimizi başkalarına sevdir­
mek ve takdir ettirmek" için çıkan bir mecmuada, meselâ
en büyük şairlerimizin en güzel eserlerinden birini âfâki
(Objeetif) tahlil bile etmeden sırf enfüsî (subjectif) muvâ-
hazâta kalkışmak acaba yerinde midir? "Finten" ve "Dic­
le Önünde"nin tam afakî bir sûrette tahlil edilip gösteril­
mesi ve bu münasebetle de Abdülhak Hâmid ve Meh-
med Emin beylerin hayat-ı sanatlarına dair malûmat veril­
mesi "kendimizi başkaları tarafından takdir ettirmek"
gayesine daha muvafık gelmez miydi? Hele ikinci sayıda
"Millî Talim ve Terbiye Mecmuası"ndan bahsolunurken
İsmail Hakkı Beyle 13 yaşında bir Anadolulu çocuk ara­
sında geçen muhaverenin "kendimizi takdir ettirmek"
için çıkan bir mecmuaya nasıl olup da girdiğine bir türlü
akıl erdiremiyoruz... "Millî Talim ve Terbiye Mecmu-
asf'nda, "Muallim"de, "TürkYurdu"nda, "Tanin"de... Hâ­
sılı bütün Türkçe mecmualarda birçok defalar tekrar
olunması lâzım gelen cehlimiz meselesinin "La Pensee
Turque"de teşhiri neye yarar?
Şuûn ve intikadâtı yazan kalem zeki, şuh, müstehzi
ve zariftir; Fransızca üslûpları ayırtedecek kadar o lisana
vukufumuz olmamakla beraber, üslûplarına da hoş, oy­
336 TÜRK YURDU
nak ve canlı diyeceğimiz geliyor. Ah, keşke o zekâ ve
zarafetini Türkçe ve Türklere mahsus mecmualarda kul­
lanıp, okuyanları ve eser sahiplerini dikkat ve teyakkuza
davet etse idi.,.
"La Pansee Turque"le açılan çığır, inşaallah terk
olunmaz. Bu mecmuanın gelecek nüshaları, inşaallah da­
ha müterakkî ve mütekâmil bir şekil alır. Mütalâalarımı­
zın uzaması ve bu son temennilerimiz "Türk FâkiresUnin
maksat ve gayesine, ne bir büyük ehemmiyet atfetmekte
olduğumuzu anlatsa gerektir.
A.
Y azdıktan Sonra.- Finten mi, Finton mu? "La pan­
see Turque"ün müdürü Flalid Raşid Carim Bey birinci
imlâyı, AlmanyalI Profesör Doktor Hartmann ikinci imlâ­
yı kullanıyorlar. Dâhi şairlerimizin halk ettiği o fitne "İn­
giliz kahyasının ismi acaba Lâtin hurufâtıyla nasıl yazıl­
mak lâzım? Biz bunu kat’î sûrette bilmiyorsak da Osman­
lIların en parlak sultânı Süleyman-ı Kanunî'nin, feth olun­
mak üzere iken hisarları civarında vefat ettiği Macar kale­
sinin ismi Lâtin hurufâtıyla Szigetvar yazıldığı malûmu-
muzdur? Üçüncü sayının 86. sayfası ibtidâlarında bunun
başka bir imlâ ile basılmış olduğunu gördük. Arap huru-
fâtıyla yazılan Osmanlı Türkçesi'nin henüz imlâsı mukar­
rer olmadığından, her muharrir, sermürettip veya mu­
sahhih her kelimeyi istediği gibi tahrir, tertip ve tashih
etmekte hemen hemen hürdür. Fakat Lâtin harflerini
kullanan lisanlarda ism-i hasların bile imlâsı artık tayin ve
takarrür etmiştir. Bizim onları, kendi harfleriyle yazar­
ken, tasarrufa bilmem, hakkımız var mıdır?
Daha yukarıdaki mütalâalar, "Türk Fâkiresi"nin an­
cak iki nüshası okunarak yazılmıştı. Üçüncü nüsha çıktık­
tan sonra da şu "Yazdıktan Sonra"dan başka bir şey hatı­
ra gelmedi.
♦ Musiki derneği Maarif Nezareti'nce seçilen bir reis ve
TÜRKLÜK ŞUÜNU
Fakirler için.- Memleketimizde ticarî ve sınaî haya­
tın azlığından. Cihan Harbi en derin tesirini pazu kuvve­
ti ile yaşamak mecburiyetinde olan fakirler üzerinde gös­
terdi. Vâkıa böyle bir hâl, harp günlerinde havâyic-i zaru­
riye fiyatlarının artmasıyla başka memleketlerde de görü­
lüyor ise de, oralarda aynı zamanda hayat-ı sınaiye ve ti-
cariyede kullanılan amele ücretinin de yükselmesi vuku
bulduğundan fakirler o kadar sıkıntıya düçar olmuyorlar.
Sayı 127
Onlar da para istihlâkinin terâkkisi ile beraber istihsâli de
terk etmiştir. Hâlbuki mütekâmil ticarî ve sınaî hayattan
mahrum memleketler büsbütün başka bir manzara arz
ediyor; Hariç ile vukû bulan ticarî hayat, harp icabâtı
olarak durduğundan, memleketimizde ticaret-i hâriciy­
eye hizmetle geçinen amele ve fukara istihsâlden mah­
rum kalmış, hâlbuki havâyic-i zaruriyenin fiyatı hayli yük­
seldiğinden para istihlâki kat kat artmıştır. Bu dakikayı ve
ahalinin huzur ve rahatını düşünen hükümet, bunun için
de bazı şehirlerde "Müdafaa-i Milliye" cemiyetiyle bir-
leşerek, bazı yerlerde de kendi başına müstakillen,
fukara için ayrıca "aş evleri" açıyor. İzmir'de, Beyrut'ta,
Şam'da, İstanbul'un bazı mahallelerinde ve sair birçok
şehir ve kasabalarda böyle "Aş evleri" açılmıştır. Bunların
bazısında yemek fukara ahaliye meccanen, bazılarında
gayet cüz’î fiyatlar mukabilinde veriliyor. Bundan bir iki
hafta mukaddem Şehremâneti tarafından, sıhhat-i
umûmiyenin korunulması için, fukara-yı ahaliye sabunu
filân hazır olmak üzere, birkaç meccanî hamam, fennî ve
sıhhî olmak üzere çamaşırhane de tayin ve tertip olun­
muştur,
Konya'da E le k trik ve Tramvay.- "Babalık"ta
okunduğuna göre, Dersaadet'teki "Ganj Şirketi" Kon­
ya'da umûmî tenvirat icrası ve elektrikle çektirilir tram­
vay yapılması için imtiyaz istemiştir, Konya'da bulunan
Kapı, Aziziye ve Şerefeddin camileri -Evkâf Dairesi’nin
müzakeresi ve vilâyetin emir ve tensibi üzerine- elektrik­
le tenvîr edilmiştir.
Musiki Encüm eni ve Dârülelhan.- (İkdam’dan)
Musiki sanatının İlmî bir sûrette öğrenilmesi ve musikiye
ait eski eserlerimizin neşr ve ihyası maksadıyla Maarif-i
Umûmiye Nezareti'nce ilim ve ihtisas sahibi zatlardan
mürekkep bir musiki derneği teşkil ve "Dârülelhan” adıy­
la bir de musiki mektebi açılmıştır.
bir reis muavini ile münasip miktar azadan mürekkep
fahrî bir heyet-i ilmiyedir. İlmî olduğu kadar da inşaallah
millî olacak olan bu iki müessesemize muvaffakiyetler ve
uzun ömürler dileriz.
Asâr-ı Nefise Müzesi.- Nakış ve resim sanatının
bütün şubelerine ait eserleri içine almak üzere İstan­
bul'da bir âsâr-ı nefise müzesi vücuda getirilmek teşeb­
büsünde bulunulduğu gündelik arkadaşlarımız müj­
deliyorlar.
Sayı 127
H u k u k K o m itesi.- Avusturya-Macaristan, Balkan
memleketleri ve Osmanlı Devleti hukuk, ticaret, ziraat ve
sanayi erbabı arasında sürekli bir temas husûle getirmek
ve bu temasın yaşamasına hizmet etmek maksadıyla
"Balkan Memâlikiyle Yakın Şark'a Mahsus Beynelmilel
Hukuk Komitesi" nâmıyla hukukî-iktisadî bir cemiyet
teşekkül etmiştir. Aza olarak mezkûr memleketlerden
olan hukuk, iktisat ve siyaset adamları kabul olunacaktır.
Türk âlemiyle İktisadî, hukukî cihetlerden çok alâkadar
olan bu cemiyeti ehemmiyetle kaydederiz. Nizâmnâmesi
2 Kânûmevvel sene 1332 tarihli "İkdam"da neşrolunmuş­
tur.
M illî İ s t ik lâ l.- Osmanlı Devleti'nin teessüs ve istik­
lâl günü sayılan 17 Kânûmevvel cumartesinin İstanbul'da
büyük tantana ile geçirildiğini, "Türk Ocağı'nda" da güzel
ve millî bir ayin yapıldığını evvelki nüshamızda yazmış
idik. Sonra taşradan gelen gazetelerden de okuduğunuza
göre Anadolu'nun büyük küçük her yerinde bu büyük
millî bayrama fevkalâde şevk ve şetâretle iştirak olun­
muştur. Her yerde resmî daireler kapanmış olduğu gibi
mekteplere de tatil verilerek muallimin ve talebe tarafın­
dan millî ayin ve merasim yapılmıştır. Bursa'da yapılan
merasim ve Osman Gazi'nin türbesini ziyaret esnasında
Osmancık ve Orhan Gazi türbelerinin şanlarına lâyık ol­
madığı görülerek muhteşem bir türbe inşasına karar
verilmiştir.
Evvelki nüshamızda, bu bayram nâmına "Türk
Ocağı'nda" yapılan merasimden bahsederken "Ağaoğlu
Ahmed Bey o günkü bayramın bir istiklâl bayramı ol­
M ü d ü rü : Akçuraoğlu Yusuf
TÜRK YURDU 3 37
madığını, bilhassa tekid ile izah etmiş." diyordu. İşte bu
meseleye dair Alımed Beyin "Tercüman"ın 17 Kânûnıev-
velde çıkan nüshasındaki makalesinden şu satırları aynen
alıyoruz: "İstanbul halkı Osmanlı Devleti kuruluşunun
yıldönümüne tesadüf eden bugünü tes'îd ediyor. Buna
millî istiklâl bayramı denilir. Bu tabir tarihçe doğru olma­
sa gerektir. Zira Osmanlı Devleti'ni tesis eden Türkler
Anadolu'da hiçbir zaman başkasının hâkimiyeti altında
bulunmamışlardır, daima müstakil olmuşlardır. Yalnız
69Tde Türklerin başına artık devlet ve milleti idare ve
muhafaza etmek iktidar ve istidadından mahrum kalmış
olan Selçukî sülâlesinin yerine Osmanlı sülâlesi geçmiş­
tir. SelçLikî Türkler ile Osmanlı Türklerine gelince bunla­
rın arasında ne kavmiyet, ne cinsiyet, ne lisan ve ne de
din itibariyle fark vardı. Hatta Türk şubeleri arasında her
ikisi de aynı Türkmen şubesine mensupturlar. Binaena­
leyh Osmanlı Devleti, Selçukî Devleti'nin devamından
başka birşey değildir. Maamafih, üç seneden beri dahil
olduğumuz yeni devir itibariyle bu tabir pek manidardır."
Bundan sonra millî istiklâl meselesinde asıl istiklâlin
siyasî, İdarî, fikrî, lisanî, İktisadî istiklâller ile beraber ol­
ması lâzım geldiğini, hakikî istiklâlin ancak bu sûrede
olabileceğini izah eden bu makale şu sûretle bitiyor: "İş­
te asıl istiklâl! Siyasette hür, teşkilâtta ve idarede hür,
ticaret ve iktisadiyatta hür, fikir ve tecessüste hür olmak
ve bütün hürriyetleri İlmî usûller üzerine tanzim ve ter­
tip etmek, işte muharebenin bize bahşettiği ve kendimizi
buluşumuzun verdiği istiklâl mefkûresi!"
‘K ader” Matbaası
 m m <9 -rf'

T ûkk ^ K m
Tür£Writt Tai^le^tne Çalışır <%/ "N.

YIL; 5 SAYI: 128 (2 Şubat 1332-15 Şubat 1917)

û fc d e ^ ^ ^ e d c ^ ç c d <t

Millî Hutbeler (Konuşma Metni) / H am d u llah S ub h i

Tan/?; Turan Harsı Tarihine Dair Taslaklar / A rthur S iefeld t (Tr. S.)

OsmanlI Türklerinde İktisadî Hareket / Z.N.

B ahürH an / Flora A n n astil

Türklük Şuûnu: Talât Bey’in Sadrazamlığı ve Heyet-i Vükelâ’da

Tadilât-Dârülfünûn Binası- Eskişehir’de Elektrikle Tenvîr-

Takvim-i Garbinin Parlamentoda Müzakeresi /

Sayı 128 TÜRK YURDU 341

TÜRK YURDU
T ü rk le rin fâ id e s in e ça lışır O nbeş g ü n d e b ir ç ık a r

M İLLİ HUTBELER

Efendiler! (D tüten buharlar gibi, onun siyah gözleri altında, parçalan­

Şerefli bir sene, velveleli, ulu, engin ve korkunç bir
sene ile tarihimiz bir yaş daha kazandı. Tarihimiz, derin­
liğine gözlerimizi dikdikçe, acı ve tatlı binlerce hatıra ta­
şıyan mahfazası üstüne kulaklarımızı koyarak içini dinle­
dikçe, bağrı uçurumların bağrı gibi sesler veren her bu­
cağında kasırgalar, here ü mercler taşıp köpüren bu ta­
rih, bu genç Osmanlı tarihi, kendi kitabına altın bir sayfa
daha koydu. Geçmiş zamanların gecesinden, gelecek za­
manların güneşlerle kamaşmış sabahlarına doğru giden,
uçsuz ve artsız Türk tarihinin ancak bir faslı olan bu tarih,
en büyük günlerini hatırlatan bir gün daha gördü. Bazı
milletlere göre batan bir güneş, bazı milletlere göre do­
ğan bir güneş gibi, yer yüzünü garip bir ışıkla aydınlatan
bir sene içindeyiz. İstanbul'un Süleymaniye’lerini, Âhme-
diye’lerini, Roma'nın kolbezelerini, tak-ı zaferlerini, Pa­
ris'in sütunlarını, kulelerini Petersburg'u, Viyana'yı, Ber­
lin'i ve sislerinin içinde, mazlum bir beşeriyet karşısında,
bulutunda, kahhâr bir mabûd gibi duran Londra'yı, Avru­
pa'nın bütün yeni ninovalarını, BabiPlerini, baştan başa
kızıl bir aydınlığa boyayan bir kan ve yangın senesi... Bir
bakıma göre Avrupa tahtgâhının üstüne ölüm çıkmış, ni­
hayetsiz saltanatını kurmuş, hükmünü her yana salmış,
on bir milletin birbirini boğazladığını memnun ve bed-
mest seyrediyor. Sıcak havalarda, kırların her tarafında
mış, biçilmiş milyonlarca gencin ruhu tütüp çıkıyor. De­
nizlerin içinde yüzen bir beşeriyet... Karaların üstünde,
zırhlardan burç u bâruları toz ve duman eden cehenne­
mi bir beşeriyet...Göklerin içinde, bağrında yıldırımlarını
gezdiren bulutlar gibi uçan, süzülen birbeşeriyet... Sula­
rı, toprakları, havaları tabaka tabaka tutuşturmuş ve biz
esatiri bir sene içinde yaşıyoruz. Bir diğer bakıma göre,
tarih, dirsek yapan bir nehir gibi yolunu değiştirmiş, baş­
ka bir istikamette akıp gidiyor. O, zulüm gören, hakaret
gören milletlere, avucunun içinde gizli bir şey getirmiş ve
parmakları yavaş yavaş açıldıkça aralıklarından ziyalar fış­
kırdığını görüyoruz. O bize kapalı avucunun içinde yeni
zamanlarını müjdeleyen bir sabah yıldızını getirmiş.
Hayran, meftun gözlerimizin önünde, mazisinin
karanlıkları, meçhuliyetleri arasından sıyrılarak bir âlem
doğuyor. Kuzgun denizleri, Üstyurt yaylaları, bozkırları.
Tanrı Dağları, Altayları ve Yayık gölleriyle, esatiri, töreleri,
yasaları, okyanuslardan okyanuslara yayılan engin sal­
tanatı ve Asya'nın tarihini kılıçlarının uçlarıyla yazmış
muazzam hakanlarıyla, doğan o âlem kendi âlemimiz, es­
ki Türk âlemi. Bunun için başkaları bu seneye ne isim
verirlerse versinler, o bizim nazarımızda, Türk kuvvetinin
ve Türk hakkının tecellâ senesi.
Efendiler!

( b 126. sayıda Hamdullah Subhi Beyin Osmanlı Devleti kuruluşunun 1332. senesindeki yıldönümünde irad ettiği hutbeyi dere etmiştik. Eşsiz
millî hatibimiz tarafından 1331 senesi aynı vesile ile söylenip de, şimdiye kadar tab olunmayan ve Osmanlı Türk hatibliğinin cidden en güzel
nümûnelerinden birini teşkil eden diğer bir hutbeyi, bugün millî hutbelerimiz sırasına da dere ediyoruz. Hiç şüphe etmiyoruz ki bütün
"Türk Yurdu" karileri, hususiyle "Türk Ocağı" azası, bundan dolayı çok memnun kalacaklardır.
342 TÜRK YURDU
Birkaç seneden beri kaç defalar Anadolu'yu, İstanbul
sokaklarından geçerken seyrettiniz. Bazen ben, bir aske­
rî kafileye yolda tesadüf ettiğim vakit, bir kenara çekilir
ve önümden akıp giden bu delikanlıların yüzlerindeki
manayı kendime tefsir etmeye çalışırım. Niçin onların
gözleri bu kadar siyah ve bu kadar derindir? Çünkü asır­
lardan beri, dünyanın en geniş saltanatlarından birinin
hudutlarını korumak için dağ başlarında, yamaçlarda,
düşman memleketlerinin içini tarassud ederek bekler­
ken, nihayet o uykusuz gecelerde o geniş karanlıklar on­
ların gözlerine dolmuş ve orada gördüğümüz siyahlığı,
derinliği bırakmıştır. Renkleri yanıktır. Çünkü bin muha­
rebenin ateşinde, ısınan ve kızaran bayrakları gibi, kendi­
leri de bin muharebenin ateşinden geçmiştir. Dudakları
da bir yanık rengi bağlamıştır. Fakat güldükleri vakit, o si­
yahımsı dudakların arkasında şafakların en ter ü tazesi
parlar ve güler. Dünyada hiçbir şey, gençlik fikrini, onla­
rın gülümseyen çehresi kadar veremez. Yalnız kendi yaş­
larıyla genç değil, milletlerinin gençliğiyle de gençtirler.
Şüphe yok ki bizim Türkistan'da, Hindistan'da, İran'da,
OsmanlI topraklarında, Mısır'da cetlerimizin eliyle kurul­
muş parlak medeniyetlerimiz vardır. Fakat Türk delikan­
lısının yüzüne bakarken duyduğumuz ırkî gençlik hissi
bizi aslâ aldatmıyor. Bütün evvelki medeniyetlerimiz,
kendimizi aramaktan başka birşey değildir. Asıl medeni­
yetimiz, istikbâlimizdedir. Zekâmızın ufkunda altın devir,
altın şafak, ileride doğacak. Asıl Türk medeniyetini ileri­
de kuracağız. İstanbul'un sokaklarından geçtiğini gördü­
ğünüz Türk delikanlıları, mevsimden mevsime, iklimden
iklime atlayarak, muharebe yerlerine koşan Türklerin an­
cak bir kısmı idi. Asya ortalarında, dağlardan adaları, ge­
çitlerden boğazları, nehirlerden cereyanlarıyla bozkırlar
denilen bir Türk denizi vardır. Dünyanın her köşesine
doğru akıp giden Türk dalgaları, o denizden çıktı. Ve siz,
İstanbul sokaklarında kaç bin senedir fırtınaları sükûn
bulmayan o denizin dalgalarından bir kısmını seyrettiniz.
Bunlar Gelibolu'ya gittiler, orada durdular ve dünyayı
durdurdular. Şimdi içinde toplandığınız binanın duvarla­
rı arkasında gecenin karanlıkları var. Mesafeleri büyülten
gece, hicranları arttıran gece, korkak ruhları büsbütün
yıldıran gece... Gözlerimi kapayarak hayalimle Gelibolu
yarımadasını düşündüğüm vakit orada tepelerin üstünde
Tedmür sütunları, Amon sütunları gibi golana direkler­
den yapılmış bir ayaklık görüyorum. Bunun üstünde de
polad kollarını kavuşturmuş, yüzünü denizlere çevirmiş
Sayı 128
büyük bir gölge var. Başı yıldızlara karışmış, dikilmiş du­
ruyor. Ben o topraklarda kendi kulaklarımla tarihin sesi­
ni dinledim. Top sesleri sanki örsle demir arasında yeni
zamanların döğüldüğünü haber veriyordu. Ve orada ru­
hunun ve vücudunun kuvvetinden başka hemen hemen
hiçbir silâhı yok denecek kadar vasıtasız olan Türk askeri
"ufuklarında güneş, hiç bir zaman batmayan" o dünyala­
rı kaplamış İngiliz saltanatını ve büyük Fransa'yı, saçların­
dan tutarak bir kahpe gibi yere vurdu... Hayalimin gözle­
rini Kafkas taraflarına çeviriyorum. Orada da aynı çizgi ve
aynı şekilde, tıpkı aynı gölge var. Cenubun eşyaya gölge
verdiren parlak yıldızlarıyla, ezelî bir şehrâyin yapan Irak
semâlarının altında yine aynı gölgeyi görüyorum. Aşağı­
lardan gelen İngiliz dalgasını yukarılardan gelen bir Türk
dalgası karşıladı. Çarpıştıkları dakikada İngiliz dalgası par­
çalanmış ve geri dönmüştü. Suriye sahillerinde, Aden ke­
narlarında, Süveyş çöllerinde, şimdi bu dakikalarda ka­
ranlıklara dalmış aynı gölge bekliyor. İnsan, bakmakta ıs­
rar ettikçe nihayet öyle zannediyor ki düşman lisanının
Asya kahramanı diye yâd etmeye, takdir etmeye mecbur
olduğu Türk askerinin başına bu karanlık saatlerde, Allah
şimdi, yıldızlarıyla bir şeref iklili geçirmiştir.
Efendiler!
Bilmem aranızda Manyas ovasından gelip geçmiş kaç
kişi vardır? Manyas ovası, Hindistan'ın şalları, İran'ın halı­
ları ve Türk çinileri gibi, rengârenk olan bir yerdir. Sabah,
akşam saatlerinde bu ova, bir çiçek yaprağı gibi penbele-
şir veya kızarır. Üstünde en zarif çiçekler açan, çalılarında
mavi göğüslü sürmeli gözlü kuşlar öten bu ovalarda gö­
rebileceğiniz en güzel şey, ovanın kendi değildir. Orada
sabahtan akşama kadar göklere dağılmış bütün renkleri
ve ışıkları sularında toplayan bir göl vardır ki ovanın orta­
sında büyük bir mihrak gibi yanar durur. Fakat ovanın en
güzel köşesi bu göl de değildir. Arkada etekleri bir buhar
tabakasının dumanında gizlenmiş bir dağın, havalar için­
de, mavi bir şerit gibi dalgalanıp giden kenar çizgisini gö­
rürsünüz. Daha arkada ve daha yüksekte, ikinci bir dağ
başı vardır ki, günün ışıkları altında, rengi solmuş bir he-
yulâ gibi, havaların içine sokulan hafif ve muğlak zirvesi­
ni size hayal meyal gösterir. Fakat dağın asıl en yüksek
başı, büsbütün göklere karışmış, güneşin bunaltıcı aydın­
lığı içinde âdeta kamaşmış ve erimiştir. Baş döndürücü
bir hamle ile yukarılara atılmış olan bu dağ yerden ziyade
semâya aittir desem doğru olur. İşte bu dağ, bundan beş
Sayı 128 TÜRK YURDU 343

buçuk asır evvel bir rüya gördü. Ayaklarının altında seri­
len ovalardan ince bilekli, âhu gözlü atlar üstünde, gök­
lerden koparılmış yıldırımlara benzeyen kılıçlarıyla Türk-
1er geçiyordu. Onlar, Edincik sahillerine indiler ve karşı
yakayı tuttular ve kendi başına bir âlem denecek kadar
geniş olan Rumeli İmparatorluğu kurulmuştu. Bu defa,
Edincik sahillerine, Bandırma'ya doğru Anadolu'dan ge­
len delikanlılar, yine o ovalardan geçtiler. Dağ, eski rüya­
sını hatırladı. Geçen Türkler, beş buçuk asır evvelki Türk-
lerin aynı idi. Onlarda hiçbir şey değişmemişti. Yeniden
bir âlem fethetmeye gidiyorlardı. Belki maddeten, siyase-
ten bize yeni bir Rumeli İmparatorluğu vermediler. Fa­
kat, manevî öyle bir dünya kazandılar ki, başlı başına on
şerefli vatan değer. Bugün, onların muharebesi, Osman­
lI hudutlarının haricinde kalmış kaç milyon Türk'ün ru­
hunu dağınıklıktan, serserilikten kurtarıyor ve bize bağlı­
yor. OsmanlI sınırları, kendi kendine eriyor, siliniyor, dı­
şarıdaki Türk dünyası, hurdaki Türk dünyasına ruhunu
bağlayarak birleşiyor, hepsi bir vatan oluyor. Manyas ova­
larının üst tarafında, başında karlarının sarığı sırtında ye­
şilliklerinin cübbesiyle Türk ve Müslüman olan Keşiş Da­
ğı vardır. Eteklerinde mevsimlerin rengi, akşam saatlerin­
de denizlerin rengi gibi mütemadi değişir durur. İsmi, bi­
zim için aziz olan Nilüfer Nehri onun eteklerinde akar,
bu nehri güneş doğarken seyr etseniz sanırsınız ki, dağ
kadar büyük bir yakutu bir tarafta eritmişler ve Bursa
ovasına akıtmışlardır. İlkbahar olunca, kırlarında bulut
bulut gelincikler ötüşür. Onların kızıllığına baktıkça bir
sabah erken göklerde bir kaza olmuş dersiniz. Bir sabah
erken göklerde bir kaza olmuş, bir şafak devrilmiş ve par­
çaları ovaların üstüne serilmiştir. Bu ovalara yüksekten
bakan bir hisarın üstünde sevgili Sultan Osman'ın bizim
için millî bir Kabe olan türbesi durur. Onun hakkı ve
onun saltanatı için ilân ettiğimiz bu muharebede, yaralı­
ları sakatları ve şehitleri olan Türk Ocağı, o Kabenin bin
kere mübarek olan eşiğine yüzünü gözünü sürer ve der
ki: Hakanım, yeni senen bu geçen sene kadar şerefli ve
büyük olsun!"
Arkadaşlar, kardeşlerim, Türk Ocağı şimdi size
hitabını tevcih eder: Yeni seneleriniz, biten büyük sene
kadar büyük ve şerefli olsun.
H a m d u lla h Suhhi
TARİH
TURAN HARSI(i) TARİHİNE DAİR TASLAKLARIM
Muharriri : Arthur SiefeldtG)
Mütercimi : S.
MÜELLİFTEN
Karilerin nazar-ı dikkatlerine arz ettiğim şu taslaklar,
hazırlamakta olduğum büyücek bir eserin hülâsası

(1) Almanların Lâtinceden çıkarıp geniş bir manada çok istimal ettikleri kültür kelimesi, Alman "Kültür"ü tesiri altına giren kavimlerin hepsin­
de çok taammüm etmiştir. Bu kavimlerin lisanı Rus ve Bulgarlarda olduğu gibi Slavcamn, Macarlarda olduğu gibi Ural ve Altayî bir dilin
şubelerinden olduğu, yani Cermen aslından müştak olmadığı hâlde bile, yine kültür kelimesi aynen alınıp kullanılmıştır. Hatta şimal Türk­
lerinin yeni edebiyatına da "kültür" kelimesi Ruslar vasıtasıyla dahil olmuş gibidir. Fransızlar, civilisation kelimesini, Almanların kültür
kelimesiyle ifade etmek istedikleri mefhumu beyana kâfi addettiklerinden, Almanlardan, o kelimenin alınmasına lüzum görmüyorlardı. Yal­
nız Alman irfan ve medeniyetinden tahkîr ve istihza tarîkiyle bahseyledikleri zaman tırnak içinde "kültür" yazıyorlardı. Fakat gitgide Fransız
fikir ve medeniyeti de Alman tesirine karşı duramadığından, Fransız ulûm ve edebiyat sahasına AJman fikir ve meflıumları ve onları ifade ve
ifham eden kelimeler girmeye başladı ve eskiden pek mahdut ve muayyen mahallerde kullanılan culture kelimesi- ki Almanlar'n kultur'ü al­
dıkları Lâtince colore=toprağı işlemek, hars etmek, hıraset mastarından çıkarılmıştır. Hemen hemen Almanların kultur'ü makamında kul­
lanılır oldu. Fakat Fransızcada Culture ve müştakâtının bu kavrayışlı manası daha iyice taammüm etmemiş, Almanlara fikir meydanında mağ­
lûbiyet sayılarak itirazlara, muhalefetlere uğramış ve lügat kitaplarına da henüz tamamen geçmemiştir.- Osmanlı Türklerinde muasır fikir­
lerin başlıca menbaı, yakın zamanlara kadar Fransızca olduğundan, bu kelimede Fransızlar vasıtasıyla bize gelmiştir. Fransızca "culture lit-
teraire" terkibini ilk önce "Hıraset-i edebiye" diye Türkçeye tercüme eden, zannederim, Hüseyin Cahit bey olmuştur. (Türkçe Sarf u Nahiv)
sırasının üçüncü senesinin 14. sayfasının yirmi dördüncü satırına bakınız!) Cahid Beyden evvel tercüme edenler bulunup bulunmadığını bil­
miyorum, Böylece bizde culture, hıraset ile tercüme edilmiş bulunuyordu. Daha sonraları Gökalp Ziya Bey "Hıraset" yerine "Hars" kelimesi­
ni kullandı. Arapça bilenler, Arapçada "Hıraset"in sırf maddiyâtta istimâl olunup "Hars"ın daha umûmî olduğunu söylediklerinden. Ziya
Beyin tercümesi, "Hars" kelimesinin telâffuzu bir Türk ağzına zor gelmekle beraber, daha sahih demek olduğundan, burada "Kültür" ile ter­
cüme olundu.
(2) Esquisse mukabilinde kullanıldı.
(3) Finlandalılar gibi Cermen harsı ile u)oışarak bugün en yüksek bir seviye-i medeniyete çıkan Eston ırkdaşlarımızdan Arthur Siefeldt Efendi
bu taslakları bilhassa "Türk Yurdu" için yazmışlardır.
344 TÜRK YURDU Sayı 128

gibidir. Mecmua makaleleri, çok tafsilâta girmeye
müsaade etmez. Makalelerde kitap sırasının takibi de
zordur. Her makale az çok itmam edilmiş bir şekilde ol­
malıdır. Bu mecburiyet, bazı maddelerin terk edilmesini
ve bazı hususların da sırasından evvel zikrolunmasını
icap ettiriyor.
Ural ve Altayî akvam tesmiye olunan aile-i beşeriyeye
"Turanîler" demeyi şimdiden kararlaştıralım. Bugün Ural
ve Altayî ailesi içine, ber-vech-i âtî kavimler idhal edil­
mektedir. Garptan şarka doğru sayıyoruz:
K- Tibetliler ve Tangotlar (Bunlar da melezdir).
Akvâm-ı kadîmeden, bizim seyyaremizden arzda ilk
medeniyeti tesis eden Sommer-Akkadlar, TuranlIlardan
addedilmektedir. Ben de birinci taslağımda Sommer-Ak-
kad harsından ve tarihinden bahsedeceğim. İkinci tas-
laka, Sommer-Akkad, Fin-Ugur, Türk ve Moğol lisan­
larının karabeti hakkındaki bütün şek ve şüpheleri gayet
vâzıh bir sûrette red ve izale eden lisanîiÜ ve atîkîG) delil­
lerimi beyan edeceğim. Daha ileride tarihin en kadîm
zamanlarında başlayıp bütün Asya'ya ve Avrupa'nın şar­

I- Ugru-Finler: 1-Ugurlar: Macarlar, Vogollar, Ostyak-kına yayılan, bazen inhitata uğrayıp sonra yine canlanan
1ar (belki de kadim Hazar ve Hunlar) (?); 2-Finler: Perm ve kuvvetlenen Turan harsının umûmiyetine icmalî bir

Finleri (Zeryanlar, Permliler, Votiyaklar); Volga-Kama nazar atfeyleyeceğim.

Finleri (Cermeşler, Mordvalar, belki de eski Çuvaş ve (Gelecek sayıda birinci taslağa başlayacağız)
Bulgarlar); Garp Finleri (Karallar, Finler, İjverliler, Votlar,
Vempesler (Eski Vesler); Estonlar (Eski Çodlar); Liyolar
(ve aglep ihtimal eski Bayarmililer)
T U m ALEM İM DE
II- Türk Tatarlar: Şark Türkleri (Yakutlar, Sibir Tatar­
ları, Tarancılar); Merkez Türkleri (Avrupa Tatarları, Kır- OSMANLI TÜRKLERİNDE İKTİSADÎ HAREKET
gızlar, Özbekler; ve lisana göre Türkleşmiş Uğur Finler, Daha Cihan Harbi'nden evvel kendisini yalnız tarihî
yani Başkırd, Mişer ve bugünün Çuvaşları); Garp Türkleri ve edebî münakaşalar arasında gösterebilen millî
(OsmanlIlar, Azeriler, Türkmenler). Eski Uygurlarla cereyanın gittikçe kuvvet bulduğunu, yavaş yavaş
Kumanlar ve kısmen Bulgarlar Türklerdendir. yayılarak maarif müesseselerinde, terbiye ve irfanda,
III- Samoyedler: Cenubî Samoyedler (Uranhay- sanayi-i nefisede, siyasette, hatta sınaî, ticarî ve İktisadî
lı-Soyonlar); Şimâlî Samoyedler (Yoraklar, Tavgınlılar, hayat gibi müspet sahalarda da tatbik olunmaya baş­
Kamaşinliler, Moorlar... ilh.). ladığını görüyoruz. Burada bir millî cereyanın bütün bu
İlmî, İçtimaî ve siyasî sahalardaki tezahür ve tecellîsinden
IV- Moğollar (Halhlar, Şirongollar, Şirayuguıiar, Bur-
bahsedecek değiliz. Ancak iktisadiyât sahasında olan en
yatlar, Kalmuklar).
esaslı noktalarını tespit etmek istiyoruz.
V- Tonguzlar (Tonguzlar, Lamutlar, Goltlar, Mangol-
1332 senesi Eylülünden itibaren tatbik olunmaya
1ar, Oroçonlar, Mategarlar, Davorlular, Oroklar, Mançur-
başlayan "Himayeli Gümrük Tarifesi" ile üç dört aydan
1ar ve eski Hıtaylarla Cürcanlar).
beri faaliyette olan "İhracat Heyeti"ni -ki, her ikisi, İkti­
VI- Koreyliler. sadî hayatta harice karşı müdafaa-i milliye esasını teşkil
VII- Yaponyalılar (Eski Yaponlar (Çaponlar) haliseder- İktisadî teşebbüslerin en mühimlerinden saymak
TuranlIlar idi, sonra da yerli Aynamlar, Polinezyalılar ve lâzım gelir®. Osmanlı Türkleri gibi iktisaden ve mâlen
Çinlilerle karıştılar). zayıf olan bir cemiyetin böyle himaye esaslarına ilticası,
artık mütefekkirlerin ekseriyeti tarafından en tabiî hare­
VIII- Çinliler (Çinliler de ibtidâ Turanlılar iken son­
ketlerden ve en mübrem ihtiyaçlardan addolunmaktadır.
radan bilhassa Malaylarla karışmışlardır).

( ü Philologique mukabilidir.
(2) Archeologique mukabilidir.
G) On beş gün kadar evvel neşrolunarak tatbikine başlanılan "Kambiyo Muamelâtı" talimatnâmesini de bu teşebbüsler cümlesinden sayabili­
riz. Z
Sayı 128 TÜRK YURDU
Millî Banka.- Başka cemiyetlere karşı bir siper olan
bu iki müessese-i iktisadiyeden sonra ehemmiyet ve kıy­
met itibariyle yukarıki iki teşebbüsten eksik olmayan ve
artık teşekkül etmek üzere bulunan "Millî Banka" gelir.
Memleket dahilinde iş görmekte olan sermayelerin fay­
dalı sûrette sarf olunmasına bakabilecek bir nâzım mahi­
yetini hâiz olan imtiyazlı ve millî bir devlet bankasının te­
şekkülü her türlü alkışlara lâyıktır,
"Türk Yurdu"nun cilt 11, sayı 7'sinde de bahsetmiş
olduğumuz bu bankanın esas nizâmnâmesi 19 Kânûnıev-
vel 1332 tarihinde irade-i seniyeye iktiran etmiştir. Ni-
zamnâmesinden(b anlaşıldığına göre banka, hissedarlar
heyet-i umûmiyesi tarafından seçilen yedi ilâ on iki aza-
dan müteşekkil bir meclis-i idare tarafından idare oluna­
caktır.
Meclis azalarından birisi -on seneye kadar ecnebî
mütehassıslardan da olabilmek şartıyla- müdir-i umûmî,
diğer birisi de meclis-i idare reisi olacaktır. Bankanın şim­
diki reisi Cavid Beyefendi, müdir-i umûmîsi ise Avustur­
ya Devleti tebaasından Doktor Wail'dir,
7 Kânûmsanî tarihinde hisse senedi kayıt ve kabul
muamelesine de başlanılarak sevgili hakanımız hazretleri
tarafından da bizzat nâm-ı hümâyunlarına 200 adet hisse
senedi alınmıştır. Taşralardaki kayıt ve kabul şubelerin­
den gelen telgraflara ve gündelik arkadaşlarımızın ver­
dikleri malûmata göre hisse senedine kayd olunmak
hususunda ahalide de şâyân-ı memnuniyet müracaat
vukû buluyor.
İk tisad iy ât Meclisi - Osmanlı Türk memleketinin
İktisadî hayatına taalluk eden meselelerini tetkik ve bu
babda -hükümetin arzu ettiği mesâil ve esasât üzerinde-
rey beyan etmek üzere Ticaret ve Ziraat Nezareti'nde bir
"İktisadiyât Meclisi" teşkil edilmiştir. Meclis, Ticaret ve
Ziraat nazırının reisliği altında 24 azadan mürekkeptir.
Birkısmı tabiî, bir kısmı müntehab olan iki kısım
azadan, tabiî azalar ticaret-i hariciye müdir-i umûmîsi ile
ticaret, ziraat, sanayi, varidât-ı umûmiye, rüsûmât, demir
yollar, tunik ve meâbir ve nâfia müdir-i umûmîlerinden
ibarettir. İkinci kısım azalar Meclis-i Ayân azalarından,
milletvekillerinden, dârülfünûn muallimlerinden, ticaret
odalarında reislik ve azalık eden zatlardan, iktisadiyât ile
( b Bu nizâmnâme "Tanin" refikimizin 6 Kânûmsânî sene 1332 tarihli nüshasıyla da neşrolunmuştur.
345
meşgul mütehassıslardan olmak üzere Ticaret ve Ziraat
nazırı tarafından seçilerek, hakan hazretlerinin iradesiyle
üç yıl için tayin edileceklerdir.
Bu babda sekiz madde üzere hazırlanan nizâm­
nâmeden anlaşıldığı veçhile "ticaret, ziraat ve sanayie,
gümrük ve vesâit-i nakliye tarifelerine ve iktisadiyâtın
diğer şubelerine taalluku olan hususâta ait kanun lâyi­
haları, kavanînin tatbikatına mütedair tedabir-i icrâiye,
ticaret-i bahriyenin teşvikâtına dair mevâd müzakere
olunmak ve mütalâası alınmak üzere meclise tevdî
oluna" biliyor ki, bu madde meclisin hukukunun dar ol­
madığını, iştigal edeceği sahanın pek geniş ve mühim ol­
duğunu gösterir.
"Rûznâme-i müzakerâtı tertip hakkı münhasıran
Ticaret ve Ziraat Nezareti'ne ait olması" maddesi ise, bel­
ki kat’î bir plân takip etmek mecburiyetinde bulunan bir
zatın riyaseti altında bulunması ve millî iktisat siyasetini
tecrübe etmekte olan hükümetin prensiplerine tevâfuk
etmeyen mesâilin müzakeresi ihtimâlinin izalesi için
konulmuştur.
Nazırların kâffesi meclisin müzakerâtında bulunmak
salâhiyetini hâiz oldukları gibi, lâzım gelirse tabiî ve mün­
tehab azalardan başka zatların da davet edilerek
mütalâaları dinlenecektir. Meclis azalığı fahrî olup ancak
her azaya hakk-ı huzur olmak üzere bir lira verilecektir.
İktisadiyât meclisi ilk toplanışında -hayat-ı iktisadiye-
de serbesti ve müdahale-i hükümet esasları gibi- çok mü­
him meseleleri, ikinci içtimaında ise şeker fabrikası tesisi
meselesini müzakere etmiştir. Meclis bundan sonra haf­
tada bir defa içtima edecektir. Meclisin azası 24 olacak ise
de şimdilik yalnız 17 azası mevcuttur. Diğer azalar da ya­
kında tayin edilecektir,
Umûr-ı Ziraiye Komisyonu.- Osmanlı memleke­
tinde ziraatin iyileşmesi ve ilerlemesi yollarını aramak,
anlamak ve hazırlamak üzere Ticaret ve Ziraat Nezare­
ti'nde, on beş kadar mütehassıs zevattan ibaret bir ko­
misyon teşkil olunmuştur.
Şirketler.- Evvelce ahalimizin değil, az çok mütefek­
kir geçinen sınıflarımızın bile ne olduğunu bilmedikleri
ve bilmek istemedikleri müesseselerden biri de ticarî,
346
sınaî, ziraî ve İktisadî şirketlerdir. Çok memnuniyete §â-
yândır ki, bir cihetten yukarıda da biraz işaret edildiği
veçhile hükümet millî iktisadın umûmî istikametlerini ta­
yin ile uğraşırken, ahali de kendi iktidar ve kuvveti yeti­
şen sahalarda bu İktisadî harekete iştirak etmeye çalışı­
yor. Taşradan gelen ve İstanbul'da çıkan haftalık ve gün­
delik arkadaşlarımız da teessüs ve teşekküllerinden ha­
ber aldığımız muhtelif yerli şirketler bu davanın delilleri­
dir.
"Türk Yurdu"nun daha evvelki sayısında İstanbul'da
bir "Dalgıçlık" şirketi, Bolu'da bir "Tasarruf Sandığı" te­
şekkül ettiğini yazmıştık. İşte bu defa da yeni teşekkül
eden birkaç müessese sayıyoruz:
Konya'da Köylü Bankası.- ("Babalık"tan) Kon­
ya'da 200.000 lira sermayeli bir köylü bankası teşkil edil­
mek üzeredir. Sermayenin şimdilik 5.526 lirası mevcut
olup 21.383 liranın da mülhakattan celbi düşünülmekte­
dir.
Manisa Bağcılar Bankası.- Manisa'da bağcıları hi­
maye etmek, bağcılığa dair malûmat-ı maliye ve ticariye-
de bulunmak maksadıyla bu nâmda bir şirket teşekkül
etmek üzeredir.
Tütüncüler Bankası.- İzmir'de vali Rahmi Beyin
teşebbüs ve gayreti sayesinde tütün ziraat ve ticaretini
himaye etmek, memleketin mühim servet menbaların-
dan olan bu mahsul üzerinde muhtekirler tarafından oy­
nanan oyunların önüne geçmeye çalışmak niyetiyle bir
anonim şirket teşkil edilmektedir.
İzmir Teşkilât Şirketi.- ("Tasvîr-i Efkâr"dan) Şu
yazılan unvan ile İzmir'in münevver ve müteşebbis bazı
gençleri tarafından -üzüm ve incir ticaretiyle meşgul ol­
mak üzere- bir şirket tesis olunmuştur. Şirket bu iki mah­
sulün İstanbul'a sevk ve ihracını kolaylaştırarak asıl müs­
tahsilleri birtakım haris muhtekirler elinden kurtarmayı
kendine maksat edinmiştir. Şirket daha işin başlangıcın­
da gösterdiği istikamet ve gayret sayesinde faaliyet
sahasını tevsie muvaffak olmuş ve evvelâ İstanbul'da,
sonraları Bandırma’da birer şube de açmıştır.
Kooperatif Şirketleri.- ("Sabah"tan) Lazkiye'de
bazı memurlar ile ahali bin lira sermaye ile bir kooperatif
teşkil ve tesis etmişlerdir. Şirket az zamanda büyük bir
( b Komşu milletlerimizin kuvvetini tanımak veyahut İktisadî tedkikatta bulunmak isteyenler için pek mühim birer haber mahiyetini hâiz olan
bu eser, ahiren Matbaa-i Osmaniye’de 124 büyük sayfalık bir kitap şeklinde bastırılmıştır. Erbabına tavsiye ederiz.
TÜRK YURDU Sayı 128
teveccüh eseri gördüğünden sermayesini 2000 liraya
çıkarmıştır. Beyrut'ta da memurlar böyle bir şirket teş­
kiline teşebbüs etmişlerdir.
Maden Çıkarma Şirketi - Hükümete ait olan
madenleri satın almak üzere büyük bir şirket kurulmak
üzere olduğunu gazeteler yazıyor. Bu madenler arasında
meşhur Ergani Madeni de bulunmaktadır. Şirket Millî
Banka’nın murakabesi altında bulunacaktır.
Millî Ekm ekçi Anonim Şirketi - Dahilden ve ha­
riçten gerek aynen satın almak ve gerek kendi öğüttür­
mek sûretiyle un ve undan yapılan her şeyi vücuda geti­
rerek satmak ve bu maddeler üzerine komisyon muame­
lâtı yapmak maksadıyla -yirmi yıl müddetle- "Millî Ek­
mekçi Anonim Şirketi" unvanıyla bir şirket teşekkül et­
miştir. Şirketin sermayesi yüz bin liradan ibaret olup be­
heri on OsmanlI lirası kıymetinde on bin hisseye bölün­
müştür.
İktisadî Neşriyat.- Ekser Osmanlı Türk gazeteleri,
evvelce şiirlere, hikâyelere açık koldan bol bol verilen
yerlerinden birkısmını yavaş yavaş İktisadî makalelere,
mütalâalara ve haberlere de vermeye başladılar. Hatta -ci­
han siyasetinin kargaşalığına rağmen- İstanbul'un günde­
liklerinde bile İktisadî mevzular üzerine başmakalelere
sık sık tesadüf ediliyor. Mütehassıs kalemler tarafından
yazılarak, mevzuuna mahsus bir itina ile çıkarılan "İktisa­
diyât" mecmuası tedricî bir tekâmül ile devam ediyor. İs­
mail Rıfkı Beyin "Romanya, Macaristan, İtalya ve Bulgaris­
tan itibar-ı ziraî ve kooperatif şirketleri hakkında" icra
edilen derin tetkikât neticesi raporlarbb ve diğer bir çok
zevatın yerli sanayi ve ziraat üzerine tahkikat hülâsası
olan mütalâaları bir bir ardlı bu mecmuada neşrolunu­
yor. Bir "Ziraat Müzesi" tesisi teşebbüsünde bulunularak
Peşte ve Sofya Ziraat müzeleri tetkik olunduğu ve yaşa­
maya azm eden illerden örnek almaya çalışıldığı gibi, "Ti­
caret ve Ziraat Nezareti Mecmuası" da hususî bir ihtimam
ile çıkarılıyor. Yalnız "Ticaret Odası Gazetesi"ni bilmem
nedense, o eski perişan kıyafetini muhafaza ettiği için bu
terakki hareketlerinden istisna mecburiyetindeyiz. Tica­
ret ve Ziraat Nezareti tarafından memleketin ziraati hak­
kında malûmat-ı ihsaiyeden müteşekkil büyük büyük
ciltler meydana konuluyor. Hâl-i faaliyette bulunan "Çı­
rak Mektepleri"nde okutulan dersler kitap şekline konu-
Sayı 128
larak umûmun istifadesine vaz olunuyor. Bir iki yıl evvel
teşekkül edip de bize malûm olmayan sebepten dolayı
sessizce yatan "Çiftçiler Derneği" de faaliyete gelerek,
kendisine birkaç büyük ve nüfûzlu zevatın bile yardım ve
himayesini celb ve cezbe muvaffak oldu ve çiftçiler için
bir mecmua çıkarmaya başladı. Bir iki sene çıkıp da cihan
kavgası münasebetiyle duran "Sanayi" risalesi de canla­
narak tekrar birkaç sayısı intişar etti.lb Görülüyor ki şu
son iki üç yıla kadar, bazı zevatın tercüme veya telif etmiş
olduğu birkaç İktisadî klâsik eserden başka pek cüz’î şey­
lere mâlik olan Osmanlı-Türk edebiyat-ı iktisadiyesi şu
son yıllarda, bu noksanını da ikmal yoluna koyulmuştur.
Henüz yavaş yavaş doğmakta olan bu eserler iktisat fik­
rinden mahrumlara bu fikri aşılayacağı gibi, milletin
iktisadiyâtı ile uğraşmak isteyenler için de hayli yardım
edecek "maddeler" hizmetini görecektir.
Osmanlı-Türk Cemiyeti arasında gittikçe yayılmakta
olan bu İktisadî hareketin mesut neticeleri -inşaallah-
muzaffer bir sulhtan sonra, müstahsil ellerin, savaş cep­
helerinden istihsal cephelerine dönüşleriyle daha bariz
bir sûrette meydana gelebilecektir. Böyle mühim bir İkti­
sadî inkılâb tarafından beklenen Türk kahramanları, tadil
ve ıslâh edilmiş ticaret, arazi, vergi ve aşar kanunlarıyla da
karşılaştıklarını görebilirse, kendilerini bihakkın mesut
sayacaklardır.
Z .N .
BUVÜK HİKAYE
BABÜRHAN
Muharriri: Flora Annastil
Mütercimi: Halide Edib
Başı yıl 3, cilt 6, sayı 9'dadır.
-Bir türkü, bir türkü! Haydi beraber "Çeşmedeki
Kız"ı söyleyelim. Senin gibi kimse bunu söyleyemez, ana!
Hakikat doğru idi. İhtiyarın bir sivri sinek vızıltısı gibi
olan hafif sesi, zengin davudî sesle pek iyi imtizaç ediyor­
du. Hem hiç bir genç kız bu kadar şuh, bu kadar ateşli bir
tarzda bunu söyleyemezdi. Belki ihtiyar kalp, bir genç
kalp gibi atıyordu: Bunlar yaşla olmaz.
( b Rençberler ve işçiler için çıkarılan bu iki mecmuadan ayrıca bahsedeceğiz.
TÜRK YURDU 347
Ve beraber söyledikleri iki sesli türkünün manası da
şu idi:
Erkek:
Çeşme kızı! Susadım, bir damla su ver! Gideceğim.
Azız ol sevgili kız, çabuk ol, bir damla su ver, bırak gide­
yim.
Kız:
Yamaçlardan sallanarak inen delikanlılara ben su
veremem. Testimden birşey alamazsın bugün, kendin iç
ve git!
Erkek:
Çeşme kızı, attan inemem, yorgunum, bitabım!
Zamanım yok, sevgili kız, bana su ver, burada duramam.
Kız:
Baharda kuşlar tatlı öter derler, ben söylersem daha
tatlı olur. Eakat yorgun adamlar yataklarından çıkamaz­
lar. Allah’a ısmarladık...
Erkek:
Güzel kız bana biraz su ver. Duracak vaktim yok.
Merak etme. Çok sevgili destinden içir bana: İster su, is­
ter şarap olsun!
Kız:
Bu yollardan çok yolcu geçer, hepsi susamıştır, fakat
biri durmaz. Al testimi kana kana iç!
Erkek:
Kaşlar kalemle çekilmiş, dişlerin inci, atımdan inip
bir saat duracağım. Sevgili çiçek bana dudaklarını ver.
Kız:
Güller ve menekşeler dağlarda biter. Onları yalnız
seven toplar. Kardeşimin elleri silâhlı kolları vardır. İç ve
çekil yağmur başlıyor.
Erkek:
Çok sevgili, yağmur yağsın, fırtına olsun, benim
abam ikimizi de korur. Testi de sen de sıçrayın, atıma
binin yolda buseler bulacağız.
Kız:
Sevgilim, sevgilim, nihayet geldin mi? Testiyi at, beni
sıkı tut, şenle beraber yeni bir dünyaya uçmadan al işte
dudaklarım!
348 TÜRK YURDU
Alkış bitince Babür haykırdı:
-Şimdi Hind'e gelelim. Onun ne kadar büyük oldu­
ğunu, yemişlerini, çiçeklerini hep öğrenmek isterim. İşte
nineciğim, şimdi Lahor'da senin genç adamın tesadüf et­
tiği kadını anlatmaya başla! O vakit her şeyi iyi hatırlar­
sın...
Böylece yaz geçti, nihayet ihtiyar İhsanüddevle ve
Ensevgili’lerden haberler geldi. Bu da yeniden Babür'ün
zihnini düşmanı Şeybanî aleyhine karıştırdı. Fakat kışta
hususiyle böyle acı ve soğuk kışta birşey yapılamazdı, So­
ğuktan epeyce adam dönüyordu. Hatta sırf cereyanının
kuvvetinden dolayı ortası buz tutmayan bir nehre on altı
defa daldıktan sonra Babür bile kemiklerin donabileceği-
ni itiraf etti.
İlkbahar, bütün faaliyeti öldüren büyük bir elem ge­
tirdi, Babür'ün şefkatini kıskanan bir fena adam Noyan
Gönültaş'ı öldürdükten sonra sarhoşluktan dolayı uçu­
rumdan yuvarlandığını iddia etmek cesaretinde bulun­
du. Noyan o kadar dinin ahkâmına sadıktı ki ihtiyar Ka­
sım Bey kadar riyazat taraftarı ve hükümdarların içmesi­
ne aleyhtardı. Katili takibe muktedir olamayan Babür ço­
cukluk arkadaşının ziyamı derin bir sûrette hissediyordu.
Kendisinin bu kadar kuvvetli matem edebileceği pek az
adam vardı. Bir hafta, on gün başka bir şey düşünemedi.
Ve gayr-i ihtiyarî gözyaşları mütemadiyen akıyordu.
Bundan sonra hayatı ani ölümler, cinayetler ve mu­
harebe silsilelerinden ibaret olan ve Moğol askerlerine iti­
madını hiçbir vakit kaybetmeyen ihtiyar büyük ananın
beslediği bir sergüzeşt arzusu uyandı: Niçin Taşkent'teki
amcaları hanlara gitmiyordu? Annesi de hastalanmıştı:
Oğlunu görürse memnun olurdu. Eğer dilini otuz iki dişi
arasında kendisini idareyi bilirse muavenet de görebilirdi,
Babür muzlim:
-Niçin, diyordu, Aksu'yu alıp Andican'ı kaybetmeli,
Andican'ı alıp Aksu'yu kaybetmek için mi? Neticede hep­
si bir.
İhtiyar kadın kurnazca cevap verdi:
-İşin içinde döğüşmek, iyi harp etmek var, o da ister
cehennem, ister cennet için olsun.
Bu hakikat doğru idi. Dağdan dağa serseri dolaşmak­
ta ne fayda vardı?
İşte genç sergüzeştçi bir daha etrafına biraz daha
adam toplamıştı. İhtiyar Kasım Bey, İhsanüddevle ile
Moğollar meselesinde ihtilâfa uğradığından Babür'le git­
mekten imtina etti.
Sayı 128
İhtiyar akıllı adam diyordu ki: “Efendim benim için
bunlar fena asker değildirler. Fakat inzibata taraftar olan
şevketlim için muvafık değildirler. Ben başımı sırf bir ha­
yal için neden tehlikeye koyayım? Geçen sefer şevketli­
min emriyle bunlardan birkaçı idam edildi. Şimdi ma­
temlerini tutan aileleri arasına gidemem. Muharebe olur­
sa gelirim, çünkü harp zamanında şahsî intikam için ne
zaman, ne de arzu vardır; kan her yerden akıtılabilir, her
naaş da birbirine benzer."
Böylece Kasım da kendi adamlarıyla Hisar'a çekildi.
Babür mağmum bir kalple Taşkent'e gitti, AJçak yamaç­
larda birkaç gün kaldı ve bir kuyu başında dağdan suyun
gelip geçtiği bir mermer levha üzerine felsefî bir zihniyet­
le şu mısraları hak ettirdi:
"Ne kadar adam dinlenmiş ve sularını içmiş! Galip,
mağlûp, sefih, zâhid senin gibi ey kaynak, unutulan bir
mezara göçmüştür."
O zaman şiirin nazım ve manalarını iyi tetkik etmiş
olmadığından rübaîyi pek iyi yapamıyordu.
Taşkent'e vâsıl olunca ilk işi şiirlerinin bazılarını
zevk-i şairânesi olduğu iddia edilen şiir yazan hana verdi.
Bununla beraber gazelleri şekil ve muhteviyât itibariyle
pek fakirdi. Genç şair kendini memnun edecek vuzuhla
birşey öğrenemedi ve amcasının şiirde kabiliyetsiz oldu­
ğuna karar verdi. Meselâ Türk lisanında kafiye hatırı için
bazı harflerin değiştirildiğini bilmiyordu.
İhsanüddevle:
-Seni bir züppe zannedecek, niçin kılıç oyunlarını
göstermedin? dedi,
Babür kat’iyyetle:
-Onu çok geçmeden zaten görecek, dedikten sonra
ilk hazırladığı altı çift beyitli gazelini yazmaya gitti.
"Dünyada kendi mahzun ruhumdan başka sadık
dost bulmadım. Sevgili kalp! Kendi itimadını yalnız ken­
dine bezi edip kendinden almalısın. Bülbüller güllere te­
rennüm eder. Dikenleri kuşlar düşünür mü? Gurbetzede
yalnız kimseden fayda beklemeden yaşamalıdır. Garip
yalnız kendi kalbini kendisine dost ve muhabbetkâr tanı­
malıdır."
Bu gazelinden memnun oldu ve bir ziyafette büyük
bir şetaretle terennüm etti. Ertesi gün kuşağının altın
tokasının çalınmış olduğunu gördü. Yine Moğollar!
Bitmedi.
Sayı 128 TÜRK YURDU
TÜRKLÜK ŞÜÛNU
Talât Bey in Sadrazamlığı ve Heyet-i Vükelâ da
Tadilât,- Sabık Sadrazam Prens Mehmed Said Paşa'mn
esbab-ı sıhhiyeden dolayı istifa etmesi üzerine hakan
hazretleri, 12 Kânûmsânî 1332 tarihli hatt-ı hümâyûnla­
rıyla Dahiliye Nazırı Talât Beyefendinin uhdesine "ehliyet
ve liyakatine binaen", mesned-i sadareti rütbe-i vezaretle
beraber tevcih buyurmuşlar ve Meşihat-i İslâmiyeyi Musa
Kâzım Efendi uhdesinde ibka eyledikleri gibi fehametlü
devletlü Mehmed Talât Paşa Hazretleri tarafından teşkil
olunan Heyet-i Cedide-i Vükelâyı da tasdik-i hümâyûnla­
rına iktirân ettirmişlerdir.
Sabık Sadrazam Mehmed Said Paşa'mn makâm-ı
Sadarete tayin buyuruldukları zamandan beri "Selâmet-i
mülk ve devlet emrinde ve bâhusus Edirne meselesiyle
düvel-i merkeziye ile akd-i ittifak hususunda masruf olan
mesaî-i ru'yet-mendânesi" taraf-ı hilâfet-penahîden tak­
dire lâyık görülerek, kendilerine teveccüh ve muhabbet-i
şahâneyi bildiren bir nâme-i hümâyun lütfen irsal
buyurulmuştur.
Tebeddül-i vükelâ ne dahilî ve ne de haricî en ufak
bir tagayyürle alâkadar olmadığı gibi siyaset-i umûmiye-
mizin hutût-ı umûmiyesinde bir değişikliği de intaç et­
meyecektir.
"Türk Yurdu" yeni sadrazam hazretlerine derin hür­
metlerle memzûc en samimî tebriklerini arz ve takdim
eder ve hakan hazretlerinin hatt-ı hümâyunlarında dahi
"ehemmiyet-i nezaketi" tahattur buyurulan "hâl ve
zaman"da, rüfekâ-yı muhteremesiyle beraber, "dev­
letimizin selâmet-i hâliye ve âtiyesini temin ve mem­
leketimizin esbab-ı saadet ve terakkiyâtını istikmaf'e
muvaffak olarak, cümle Müslümanların ve bütün Türk-
lerin hayat ve halâs ümitleri teveccüh ve temerküz eden
Saltanat-ı Osmaniye'ye kavî, emin ve mesut bir istikbâl
ihzar eyleyebilmesini Cenâb-ı Hak’tan dua ve niyaz eyler.
Yaşayan ve yaşamaya müstaid olan her uzviyet gibi
"İttihad ve Terakkî" Cemiyeti de memleketimizde mev-
ki-i iktidara geldiğinden beri mütemadi bir tedavüldedir.
Safhalarını dikkatle takip edenler, bu tedavülün bir
tekâmül olduğunda ittifak ederler. "İttihad ve Terak-
kî"nin tekâmülünde göze çarpan hususiyetlerden birisi
esaslarının (prensiplerinin) gittikçe tavazzuh, tekemmül
349
ve takarrür etmesidir. Diğer birisi de bu esasların nazariy­
at sahasında kalmayarak fiiliyata geçmesidir. Nazarî esas­
larla ef âl arasındaki mantıkî rabıtalar gittikçe kuvvetlen­
miştir. İktidar ve hâkimiyeti elde eden her yeni kuvvet,
kuvâ-yı mevcude ile bir derece uyuşmaya mecburdur. Bu
uyuşmalara ihtiyaç, yeni kuvvetin yerleşmesi, teeyyüd et­
mesi nispetinde azalır ve nihayet yeni kuvvetin bütün
mahiyet-i deruniyesiyle tezahürüne artık hiçbir mâni ve
mahzur kalmaz,
"İttihad ve Terakkî"nin gayesi, isminde mündemiç
şiarının pek açık gösterdiği üzere "birleşip ilerlemek"tir.
"Birleşmek" karşılıklı müsaadelerle olur. Fertlerin
daima az çok ihtilâfı vardır. Müsaadekârlık derunî büyük
bir kuvvetten doğar. Kuvvetli olmayan fertler müstakil
bulundukça kendi içlerinde kapalı kalırlar; açılmazlar,
mütekabil müsaadelerde bulunmazlar. Böyleleri birleştir­
mek için haricî ve yüksek bir kuvvetin tesirine ihtiyaç var­
dır. Zayıflar kendi kuvve-i cazibeleriyle değil, haricin kuv-
ve-i camiasıyla toplanırlar. Lâkin velev haricî tesirlerle ol­
sun, tab'an, fıtraten birleşmek istidadını hâiz olmayan
unsurlar tevhid olunamaz: Bilfiil birleşecek anâsır, bil-
kuvve birleşmek şerâitini hâiz olanlardır,
"İlerlemek" için yol birdir: Bizden evvel ve bizden ça­
buk ilerleyen kavimlerin geçtikleri yol... Bu yolda ilerle­
mek, harp sahasında asker kollarının yürümesini andırır.
Öne, arda, kenarlara gözcüler çıkarmak, bazen yerinde
saymak, bazen biraz geri giderek ilerlemeyi temin etmek
icap eder. Fakat hiçbir zaman hedefü'l-harekât gözden
kaçırılmaz. Yolun sonu muayyendir,
"Birleşme"nin, "ilerleme"nin mahiyetini en iyi anla­
yanlardan birisi, belki birincisi, "İttihad ve Terakkî"yi
âdeta şahsında tecsim ve temsil eden Talât Bey olmuştur.
Talât Beyin bilhassa son altı yedi senelik tecrübesiy­
le "İttihat Terakkî" şiârına verilecek. Açık ve en kat’î ma­
naları artık vermiş olduğunu muvaffakiyetlerinden istid-
lâl ediyoruz.
Muayyen fikirleri temsil eden zatlar, cihanşümûl te­
kâmülün kanunu gibi olan bir ıstifâ-yı tabiî ile İçtimaî m u­
hitlerden yükselip çıkarlar. İngiliz meşrutiyet idaresini
pek nâfiz bir nazarla derinliklerine kadar tetkik eden bir
müellif, İngiltere fırka reislerinin-ki fırkaları makam-ı ikti­
dara geçtikçe "birinci" yani "birinci nazır=reis-i nüzzâr"
olurlar -asla resmen müntehab olmadıklarını, herkesin
350 TÜRK YURDU
tabiî bir intihab ve tasvibine makrun bir "sudûr (=ema-
nation)" ile makamlarına geldiklerini söyler. "İttihad ve
Terakki" Cemiyeti’nin hayatını yakından değil, uzaktan
takip edenler bile Talât Beyin hayat-ı siyasiyesinde bu
"Sudûr" nazariyesinin en bariz bir misalini müşahede
ederler. Bu cihetle "Tanin" refikimiz, "tebeddül-i vüke-
lâ"dan bâhis makalesinde "senelerin vukûat ve hadisâtı
içinde tabiî bir sûrette ve kendi kendine teşekkül etmiş
olan bu yeni sadrıazam" demekte pek isabet etmiştir.
"İttihad ve Terakkî"nin sadr-ı esbak Mahmud Şevket
Paşa'ya kadar mevki-i iktidara getirdiği sadrıazamlar,
mazi ile uyuşmak ve belki biraz da tecârüb-i şahsiyelerin-
den istifade etmek arzusunun mahsulleri olsa gerektir.
Merhum Mahmud Şevket Paşa ile Prens Mehmed Said
Paşa, cemiyetin efkâr ve esaslarına samimî iştirak etmiş
zatlardı; hatta sadr-ı sâbık hazretleri fırkaya reis de in­
tihab olunmuşlardı. Fakat bunlara bile yukarıda zikret­
tiğimiz sudûr nazariyesi tatbik olunamaz. Bu cihetle
Mehmed Talât Paşa Hazretleri "İttihad ve Terakki"
Cemiyeti’nin ve bu cemiyetin esaslarına künhî rabıtalarla
bağlı mehafilin tam manasıyla ilk sadrazamıdır.
Talât Paşa'nm zaman-ı sadâretinde "İttihâd ve Terak­
ki" fikir ve esaslarının sarih ve kat’î bir sûrette fiiliyata
münkalib olması için çok gayret sarf edeceğine şüp­
hemiz yoktur. Bu fikir ve esasların bugünkü günde birin­
ci sırada bulunanı vatanın taarruzdan, tehlikeden
muhafazası ile milletimizin hâl ve istikbâlinin teminidir.
Talât Paşa kabinesi her şeyden evvel elbette bunlara
çalışacaktır.
"Türk Yurdu" yeni heyet-i vükelâya ve onun muh­
terem reisine Ulu Tanrı’dan bir daha yardım dileyerek
hepsini Türkçe kutlular.
K ettiği Gregoryen Takvimi'nin bazı tadilât ile kabulü husu­
D ârülfünûn Binası.- Osmanlı-Türk Dârülfünû-
nunun muhtelif şubeleri ile dârülmesâîlerinin hepsini bir
araya toplamak için lâzım gelen büyük bir dârülfünûn ve
bir de umûmî kitaphane binalarının inşasına dair müzâ-
kerât ve mukarrerâtta bulunmak üzere Maarif Nazırı Şük­
rü Beyefendi'nin reisliği altında maarif ve mimarî işlerine
vukûf sahibi zâtlardan bir komisyon teşkil edilmiştir.
Toplanarak bazı mukarrerâtta da bulunmuş olan komis­
yon kendi azalarından Sanayi-i Nefise Mektebi Muallimi
Asım Beyi muhtelif dârülfünûn ve umûmî kitaphâne bi­
nalarını tetkik etmek üzere Avusturya-Macaristan ve Al­
Sayı 128
manya'ya göndermiş olduğu gibi. Maarif Nezareti de
dârülfünûn müderrislerinden "inşa edilecek binaların
genişliği ve sûret-i inşâsı ve her müderrisin kendi ders­
lerini tedris için ne gibi yerlere ve tertibâta ihtiyacı ol-
duğu"nu istizâh etmiştir.
Eskişehir'de Elektrikle Tenvir.- Medenî hareket
itibariyle Anadolu'nun en ileri gelen şehirlerinden olan
Eskişehir'de şimdiye kadar da elektrik tesisatı mevcut ol­
duğu malûmdur. Fakat bu tesisat odun yakmak sûretiyle
işlediğinden hayli pahalıya düşmekte idi. Bunu nazar-ı
dikkate alan Eskişehir Belediyesi Porsuk Çayı'ndan elekt­
rik istihsalini düşünerek Nafia Nezareti'nden bunun imti­
yazını talep etmiştir. Bu hususa Nafia Nezareti’nce de
muvafakat edilmiş olduğunu haber veren Tasvîr-i Efkâr
refikimiz: "Halkı ile memurları memlekette temin-i terak-
kiyata matuf mesaîde hem-ahenk harekât ile temayüz
eden Eskişehir'i bu muzafferiyet-i müstahsenesinden do­
layı şayeste-i tebrik görürüz. Şurasını da kuvvetle ümit ve
kemal-i samimiyetle temenni ederiz ki, Eskişehir tarîk-i
terakkideki tasavvurat-ı cedidesini dahi kendi millî ser­
mayesiyle başa çıkarmakta mutaassıbâne bir ısrar ile dav­
ransın ve onda muvaffak dahi olsun." diyor.
Takvim-i Garbinin Parlamentoda Müzakeresi.-
Peygamberimizin hicreti senesinden hesaplanan Tak-
vim-i Kamerî'nin oruç ve hac gibi umûm diniyeden baş­
ka muamelât-ı beşeriyede kullanışlı olmaması yüzünden
zamanıyla kabul etmiş olduğumuz Şemsî Takvîm-i Ma-
lî'nin de esasında olan bir çok yanlışlıkların daima müşki-
lât ikâ etmekte olmasından ve Avrupa milletleriyle olan
münasebatın günden güne artmasıyla onların takvimleri­
ne ihtiyacımız daha ziyade anlaşılmasından dolayı,
hükümet geçen sene bütün Avrupa milletlerinin kabul
sunda bir lâyiha tertip ederek Meclis-i Mebusana takdim
etmiş idi ise de o zaman bu lâyiha-yı kanuniye iktisab-ı
kanuniyet etmemişti.
Bu sene tekrar meclise gönderilerek hususî encü­
menlerde müzakere ve münakaşa edilen bu lâyiha Mec­
lis-i Mebusanın 16 Kânûmsânî 1332'ye müsadif celsesin­
de kabul edilmiştir. Altı maddeden ibaret olan bu kanu­
na göre Takvim-i Garbî ancak İslâmlar arasında yürütülen
tarih-i Hicrî'de şimdiye kadar kullanıldığı sûrede kullanıl­
mak şartıyla kabul edilmiş olup 1332 senesi şubatının
I6’ncı günü 1917 senesi martının birinci günü itibar
Sayı 128 TÜRK YURDU 351

edilecektir. Sene-i Maliye itibariyle şimdiye kadar vukû
bulmuş olan muamelât-ı umûmiye mehâkim ve dairece
Takvim-i Garbî'ye ircâ edilecektir. Martın birinci günü
1332 sene şubatının l6'ncı gününe gelmesinden içinde
bulunduğumuz sene on üç gün kısalıyor ise de bundan
dolayı mükellefinin tahakkuk etmiş tekâlifinden birşey
tenzil olunmayacaktır. Bundan evvel vâki olup müddetle
mukayyet olan ahkâm ve muamelâta hâiz-i tesir olmaya­
cak olan bu kanunun son maddesine göre -Takvim-i Gar-
bî'nin yılbaşı kânûnısânînin birinci günü olmasına
rağmen- bütçe senesi evvelki gibi marttan marta kadar
olan müddeti ihtiva edecektir.
Meclis-i Ayanca da lâyiha-ı kanuniye kabul olunmuş
ve ancak birinci maddesi ber-vech-i âtî tadil edilmiştir:
"Tarih-i Hicrî-i Kamerî kemâkân istimal edilmek şartıyla
Devlet-i Osmaniye muamelâtında mebde-i takvim
müstesna olmak üzere Takvim-i Garbî'yi kabul etmiştir.
Binaenaleyh 1332 senesi şubatının on altıncı günü 1333
senesi martının birinci günü itibar edilecektir."

Tashih:

Geçen sayımızda ‘‘La Pensee Turque”e dair yazılan mutalâanâmenin “Yazdıktan Sonra” kısmında refikimizin
Fransızca bazı imlâ hataları bulup çıkarmaya uğraşırken, musahhihimizin dikkatsizliği yüzünden “Türk Yurdu” kendisi
de imlâ hatası irtikab etmiştir. “Siketvar” kalesinin Lâtin harfleriyle yazılışında refikimizin yalnız mühim bir harf eksikliği
vardı; bizim ise iki harfimiz yanlış dizilmiştir. Süleyman-ı Kanunî ordusu karşısında bile zor imlâya gelen bu kalenin ismi
Lâtin harfleriyle şu surette imlâ olunacaktır: Szigetvar

T ü rk Y u r d u M ü d ü rlü ğ ü

Müdürü: Akçuraoğlu Yusuf ‘K ader” Matbaası

 TÜRK YURDU 353

İÇİNDEKİLER
X/1 (10 Mart 1332-23 Mart 1916)
İdareden: Muhterem Karilerimize ............................................................ T.Y.......... .17
Geçen Yıl: Siyaset ve Askerlik Y ılı.............................................................. T.Y........... .17
Edebî Yıl ........................................................................................................C.S.......... .20
İktisat Yılı ................................................................................................... ^Jd.Zühdü .22
Maarif Yılı ..................................................................................................... S.A........... .24
Dilimiz: Türk Dili Üzerinde Tetebbu ve Tahkikler.................................. Ufalı T oktam ış....................................... .. .25
BabürHan ................................................................................................... Flora Annastil ...............................................26
Türklük Şuûnu: Harbin Verdiği Dersler -Nefis Eserlerimiz
Arasında -Konya’da Öksüzler Yurdu -İslâm Mecmuası ................................................................................................... 27

X/2 (24 Mart 1332-6 Nisan 1916)

Edebiyat: Baharın İntiharı........................................................................... Yusuf Ziya . . , .31
Geçen Yılda Millî İstihsal ........................................................................... M. Zühdü . . . .32
Talim ve Terbiye: Yeni Terbiye U sûlleri....................................................M. Rahmi . . . .34
BabürHan ................................................................................................... Flora Annastil .36
Türk Ocağında: Kenan Ç ocukları.............................................................. Y..................... .38
Türklük Şuûnu: Türk Hakanına Alman Kayzeri Tarafından
General Feldmareşal Mackenzie’nin Gönderilişi-
Hilâl-i Ahmer’in Senelik Müsameresi- GalatasaraylIlar Yurdu-
Meclis-i Mebusan-Tahsil Yolunda Ölen Bir Türk Genci-
■ f- ka
Viyana’da Türk Edebiyatı-Kastamonu’da-Benliğe Doğru-
Türk-Macar K ardeşler......................................................................................................... .39
İd a re d e n ....................................................................................................... ....................... .42

X/3 (7 Nisan 1332-20 Nisan 1916)

Edebiyat: Ezan Vakitleri ..............................................................................D o ğ a n ............................................................. 45
“Türk Yurdu”na İhdâ ..................................................................................Doktor Abdullah C ev d et...............................45
Yeni A y ......................................................................................................... Mustafa H a lû k .................................................45
İktisat: Geçen Yılda Millî İstihsal ...............................................................M. Zühdü .......................................................46
Talim ve Terbiye: Terbiyede Muhit ve Nüfûz ( 1 ) .................................... Nâfi Atuf ..........................................................50
Dilimiz: Son Yılda Türk Dili Ne Kazandı?................................................. Ufalı Toktam ış.................................................52
Matbuat: Vilâyet Gazeteleri-İstanbul G azeteleri...................................... Ufalı Toktam ış................................................. 52
Türklük Şuûnu: Türkiye Haricindeki Türklerde-
Türkiye Hakkında -Atlı İzciler-Ağaç Bayramı ........................................... *** ..................................................................54

X/4 (21 Nisan 1332-4 Mayıs 1916)

Anadolumuz: Anadolu’ya Dair ...................................................................T.Y................... .59
“Köyümden Geliyorum” Ne D e m e k ?........................................................Ispartalı Hakkı .60
Tarih ve Siyaset: Devletler Arasındaki Münasebetlere D a i r ................... Safes ............. .61
İktisat: Geçen Yılda Millî İstihsal ...............................................................M. Zühdü . . . .64
BabürHan ................................................................................................... Flora Annastil .66
Yeni Eserler: Hastabakıcılık ....................................................................... Lebib Selim .. .67
Goltz Paşa’nın V efatı................................................................................... Türk Yurdu .. .69
Türklük Şuûnu: OsmanlIların İslâm Âlemine Müstevlî
İngilizlere İkinci Mühim Galebeleri .......................................................... *** ................ .70
354 TÜRK YURDU

X/5 (5 Mayıs 1332-18 Mayıs 1916)

Anadolumuz: Köyümden Geliyorum’dan: Nazifa G e lin ......................... İspartalı H akkı.................................................73
Edebiyat: Asker Türküleri; Altın T a h t....................................................... D o ğ a n ..............................................................75
Oğuz-Ümit ...................................................................................................Ali F ah ri...........................................................75
Talim ve Terbiye: Yeni Mektepler ............................................................ M. R ahm i.........................................................77
Dilimiz: Geçen Yılda Türk Dili Ne Kazandı?............................................ Ufalı T oktam ış.................................................79
BabürHan ...................................................................................................Flora Annastil ................................................ 81
Türklük Şuûnu: Reischtag Heyetinin İstanbul’u Ziyareti-
Türk Ocağı’nın Faaliyeti-Güç Dernekleri-İzmir Akhisar’ında-
Millî Talim ve Terbiye C em iyeti............................................................................................................................................82
İd a re d e n ....................................................................................................... *** ..................................................................84

X/6 (19 Mayıs 1332-1 Haziran 1916)

Köyümden Geliyorum’dan: UzakHatıralar, Uzak K öyler........................ispartalı H akkı................................................. 87
Hususî Bir Z iyaret....................................................................................... Rıza Tevfik........................................................89
Yahya Kemal’e ............................................................................................ Yusuf Z iy a ...................................................... 90
İs y a n .............................................................................................................Fazıl Ahmed ................................. 90
Devletler Arasındaki Münasebetlere Dair (2): “Darülharb ve
Muvazenet -i Siyasiye” ................................................................................Safes ............................................................... 91
Maarifimiz H akkında...................................................................................Nâfi Atuf ..........................................................94
Altaylara D o ğ ru ........................................................................................... Halim S a b it......................................................96
Türklük Şuûnu: Rusya’da Sakin Gayr-i Rus Unsurların Protestosu , . . .T.Y......................................................................97

X/7 (2 Haziran 1332-15 Haziran 1916)

Anadolumuz: Köyümden Geliyorum’dan: Minasin Mesiresi ................. ispartalı H ak k ı.............................................. 101
Edebiyat: Faik Ali ........................................................................................ Fazıl Ahmed .................................................104
Dilimiz: Geçen Yılda Türk Dili Ne Kazandı?.............................................Ufalı T oktam ış.............................................. 105
BabürHan ...................................................................................................Flora Annastil .............................................. 107
Altaylara D o ğ ru ............................................................................................ Halim Sabit ...................................................108
Matbuat: İktisat Hazine-i Evrâkı ................................................................ *** ................................................................109
Türklük Şuûnu: Enver Paşa’ya Hukuk-ı Âmme Doktorluğu-
Almanların Denizde Mühim Muvaffakiyetleri...........................................*** ................................................................ 111

JJS (16 Haziran 1332-29 Haziran 1916)

Edebiyat: Aşk Y asası................................................................................... D o ğ a n ............................................................115
Eski Aşk ....................................................................................................... Yusuf Z iy a .....................................................115
Açık Sütunlar: Mansurîzâde Said Beye T eşe k k ü r....................................Rıza Tevfik......................................................116
Talim ve Terbiye: Maarifimiz Hakkında (2) .........................................•. .Nâfi Atuf .......................................................117
Matbuat: Viyana’da Millî Bulgar Temaşa H e y e ti......................................T.Y.................................................................... 121
Vefayât: Büyük Ziya .............................................................................................................................................................124
Şuûn: Goltz Paşa’nm Cenazesi -K itchner’in Batması ..................................................................................................... 124

X/9 (30 Haziran 1332-13 Temmuz 1916)

Anadolumuz: Köyümden Geliyorum’dan:
Minasin’den Ayazmana’ya G iderken..........................................................İspartalı Hakkı .129
Edebiyat: H ülya............................................................................................ Celâl Sahir . . . .132
 TÜRK YURDU 355

B ü y ü ............................................................................................................. Yusuf Z iy a ..................................................... 132

Açık Sütunlar; Mansurîzâde Said Beye T eşe k k ü r.................................... Rıza Tevfik..................................................... 133
Tercüme-i Hâl: İsmail Mahir E fe n d i..........................................................C.S....................................................................135
Türlük Şuûnu: Dahilî Islâhat Etrafında-Lozan Türk Yurdu’nun
Beyannâmesinden-Musiki C em iyeti..........................................................*** ................................................................ 137

X/10 (17 Temmuz 1332-30 Temmuz 1916)

Anadolumuz: Köyümden Geliyorum’dan:
Ayazmana ve Ayazmana’d a .........................................................................İspartalı Hakkı.............. .143
Edebiyat: Ölmeyen Sevgi ........................................................................... Yusuf Z iy a ................. .146
İçtimaiyât: Türk Kadınlığının Terbiyevî Mevkii......................................... Ziynetullah Nuşirevan .147
Mansurîzâde Said Beye T eşekkür...............................................................Rıza Tevfik.................. ,148
B ab ü rH an -................................................................................................... Flora Annastil ........... .149
Altaylara D o ğ ru .............................................................................................Halim S a b it........... .... .151
Türklük Şuûnu: 10 Temmuz -Yine Eskişehir’d e ........................................................................... .152

X / l l (4 Ağustos 1332-17 Ağustos 1916)

Ocaklılara ..................................................................................................... Hamdullah Subhi ........................................ 157
Türk Kadınlığının Terbiyevî Mevkii .......................................................... T.Y................................................................... 158
Talim ve Terbiye: Maarifimiz Hakkında (3) ............................................. Nâfi Atuf .......................................................160
BabürHan ................................................................................................... Flora Annastil .............................................. 162
Matbuat: “Muallim” ve “Hande” ................................................................ S..................... 164
Türklük Şuûnu: Savaşın İkinci Yıldönüşü ve Bayram-
Tamburi Cemil Beyin V e fa tı...................................................................... *** .................................................................166

X/12 (18 Ağustos 1332-31 Ağustos 1916)

Edebiyat: Gülnuş S u lta n ............................................................................. Halide E d ib ................................................... 169
N a z îre ............................................................................................................Fazıl Ahmed .................................................173
Dilimiz: Edebiyatımıza Dair ....................................................................... Hüseyin C ahid.............................................. 173
Talim ve Terbiye: Maarifimiz Hakkında (4) ............................................. Nâfi Atuf ....................................................... 175
Türk Dünyasında: Nemçe ve İran’da Osmanlı O rduları......................... S.A....................................................................177
Türklük Şuûnu: Tevfik Fikret’in İrtihalinin Yıldönümü-
Üsküdar’da Türk Ocağı-Genç Dernekleri-Mektebd Bahriye-i
Şâhanenin Islâhı-Türkistan ve Sibirya Türklerinin Askerliği................... .........................................................................179
Vefeyât: Ömer Naci’nin Vefayâtı................................................................ *** ................................................................179

X I/1 (1 Eylül 1332-14 Eylül 1916)

Edebiyat: Hakanımızın Bir Ş iiri.................................................................. *** ................................................................ 191
Karpatlara Doğm ........................................................................................ Yusuf Z iy a .....................................................191
Bayılm a......................................................................................................... Ruşen Eşref . . . : ...........................................192
Dilimiz: Aruz ve Hece Vezinleri H a k k ın d a...............................................Y, Z.................................................................. 195
Altaylara D o ğ ru ............................................................................................ Halim Sabit ................................................... 197
Türklük Şuûnu: Romanya’nın Cihan Harbine İştiraki ............................. **''■ ............................................................... 199
Merhum İsmail Mahir Efendinin Tercüme-i Hâli .....................................Müdürlük .....................................................200
Tercüme-i Hâl: İsmail Mahir E fe n d i..........................................................C. S...................................................................200
 356 TÜRK YURDU

XI/2 (15 Eylül 1332-28 Eylül 1916)

Edebiyat: N a ci.............................................................................................. Fuad H ulûsi................................................... 205
Ölüm Var, Ayrılık Yok! ................................................................................Hakkı Süha .................................................. 206
Talim ve T erb iy e.......................................................................................... Halide E d ib .................................................. 206
Seyahat: Altaylara Doğru ........................................................................... Halim Sabit ..................................... 209
Matbuat: Alman İhracat Mecmuasının Şark ve Balkan Nüshası .............S.......................................................................212
Açık Mektuplar: Dârülfünûn Coğrafya Müderrislerinden
Fâik Sabri B eyefendiye...............................................................................(Ayın) Âgâh — .......................................... ,213 ’
Türklük Şuûnu: Enver Paşa Hazretlerinin Seyahati-
Kendisine Almanya İmparatoru Tarafından
Fahri Rütbe-i Askeriye Verilmesi-Şark ve Şimal Türklerinde-
Medeniyet ve Maarif H aberleri........................................................................ ................................................................... 213

XI/3 (29 Eylül 1332-12 Ekim 1916)

Siyaset: Kurban Bayramı ve H a r p ..............................................................T. Y......................................................... 217
Edebiyat: Süprüntülük ve A k şam ..............................................................Ruşen E ş re f................................................... 218
İki H a n ç e r.................................................................................................... Yusuf Ziya .....................................................218
H a liç ............................................................................................................. Ali H a y d a r..................................................... 218
Talim ve Terbiye: 1332 Senesi Vakıf Kızlar
Mekteplerinin Senelik Raporu ...................................................................Halide E d ib .................................................. 219
Müttefiklerimizin Düşürdükleri ..........................................................................................................................................222
Türkiye ve Arabistan (Von Franz Stuhimann) .........................................R. M. F u a d .....................................................224
Yeni Eserler: Cihad Hakkında Ehl-i İslâma, Asker-i İslâma
Kürsî-i İslâmdan Bir Hitap ......................................................................... S....................................................................... 224
Türklük Şuûnu: İttihad ve Terakki Cemiyetinin 1332
Senesi Kongresi-Millî İthalât Kantariye Anonim Şirketi-
İzzet Ulvi Bey ...............................................................................................*** ................................................................225

XI/4 (13 Teşrinievvel 1332-26 Ekim 1916)

Edebiyat: İntikam Perisi ............................................................................. Mehmed Emin ............................................229
Turan Y ıldızı................................................................................................ İzzet U lv î....................................................... 229
Türkiye ve A rabistan................................................................................... R.M. Fuad ..................................................... 230
Takriz ve İntikad: Finten ........................................................................... Yusuf Z iy a .................................................... 232
Seyahat: Altaylara Doğru ............................................................................Halim Sabit .................................................. 235
Yeni Eserler: Talim-i Lisan-ı Farisî..................... ........................................ Z. N..................................................................236
Türklük Şuûnu: Kırgız ve Kafkas Türkleri ve Askerlik-
Kafkasyalılar Dayanamıyorlar .....................................................................*** ................................................................237

XI/5 (27 Teşrinievvel 1332-9 Kasma 1916)

Edebiyat: Bana Kevser S u n a n a .................................................................. Mehmed Emin ............................................ 241
Musiki G e c e s i.............................................................................................. Yusuf Z iy a ........... ......................................... 241
Kahramanlar Yurdu ....................................................................................Süleyman Sami ............................................ 241
Terbiye-i Bediiye ( 1 ) ................................................................................... İbrahim Alaaddin.......................................... 242
Müttefiklerimizin Düşündükleri: Türkiye ve Arabistan ..........................R.M. Fuad .....................................................245
Mektuplar ve Cevaplarımız........................................................................ (Ayın) ......................................................... .246
 TÜRK YURDU 357

Aruz ve Hece Vezinleri H akkında.............................................................. Y.Z .248

Türklük Şuûnu: Sevgili Hakanımızın Şiiri-Paris ve Berlin
Muahedenâmelerinin Fesih ve İlgası-Türkistan’da A skerlik............. .249

XI/6 (10 Teşrinîsanî 1332-23 Kasım 1916)

.......................................................... Emin  li.........................................................253
Edebiyat: Anadolu ve Çengimiz ........................
.......................................................... Ruşen E ş re f...................................................254
C o ş k u n ................................................................
.......................................................... İbrahim Alaaddin.....................................
Terbiye-i Bediiye ( 2 ) ........................................... .256
.......................................................... N ü zh etH aşim .............................................. 258
Dilimiz: Nazmın Ahengi .....................................
Yeni Eserler: “Dicle Önünde” .....................................................................S...................................................................... 260
Türklük Şuûnu: Meclis-i Umûmînin Açılması- Yeni Bir İmalâthane-
Biga’da Ziraat ve Sanayi Sergisi .................................................................*** ................................................................261

XI/7 (24 Teşrinîsaııî 1332-7 Aralık 1916)

Edebiyat: Kafkas E v leri...............................................................................Doğan . . . . .265
Lâle D e v ri.....................................................................................................Yahya Salim .265
Tarih ve Siyaset: Garp Nazarında Şark Meselesi ( 1 ) ................................ Safes ......... .266
Türk Âleminde: Paris ve Berlin Muhadenâmelerinin Fesih ve İlgası . . . ***.............. .269
İntikad ve Takrîz: “Akından Akına” ............................................................ Haşan Zeki .272
Türklük Şuûnu: Millî Banka-Millî Bankanın Sermayesi-
Hilâl-i Ahmer Sergisi.................................................................................... *** ........... .274

XI/8 (8 Kânûmevvel 1332-21 Aralık 1916)

........................................................................... Ruşen E ş re f...................................................279
Edebiyat: Uçarken .............................................
........................................................................... Fâzıl Ahmed ................................................ 281
Recaîzâde Ekrem ...............................................
............................................................................. Hakkı Süha .................................................. 282
İlk İ lh a m ..............................................................
............................................................................. İbrahim Alaaddin..........................................282
Terbiye-i Bediiye ( 3 ) ...........................................
Dilimiz: Bir Mübahase ................................................................................R. (Elif) .........................................................284
BabürHan ................................................................................................... Flora Annastil .............................................. 289
Yeni Eserler: “Meskûkat-ı Osmaniye”-”Musawerçöl” ..............................S....................................................................... 292
Türklük Şuûnu: Bükreş’in Zabtı ve İttifak-ı Murabbaın
Teklifi .....................................................................................................................................................................................294

XI/9 (22 Kânûmevvel 1332-4 Ocak 1917)

Edebiyat: Esirgeme D erneğine.................................................................. Yusuf Z iy a .....................................................299
Göz Âşinalığı................................................................................................ Rıza Tevfik..................................................... 300
Denizin Çocukları........................................................................................F. R...................................................................300
Geçen Sevgi .................................................................................................Haşan Zeki .................................................. 301
Dilimiz: Bir Mübahase ................................................................................R. (Elif) .........................................................301
Eskişehir Sancağında Nüfus H areketi....................................................... Ziynetullah N uşirevan..................................305
 358 TÜRK YURDU

Açık M ek tu p lar.............................................................................................Şevlim Han .307

Türklük Şuûnu: Millî Türk Şairi Mehmed Emin Beyin Mebusluğu-
Kuruluş Bayramı-Ecnebî Müesseselerde Türk Dili-
Kastamonu Osmanlı Hanımlar ݧ Y u rd u ............................................... .308

XI/10 (22 Kânûmevvel 1332-18 Ocak 1917)

Millî Hutbeler. Kuruluş B ayram ı................................................................ Hamdullah Subhi ........................................313
Edebiyat: Kardeşlik Türküsü .....................................................................Celâl S a h ir.....................................................314
Sultan Osman’ın Rüyası ............................................................................. Yusuf Z iy a .................................................... 315
Abdülhak Hâmid’le Bir G ü n ......................................................................Ruşen E ş re f................................................... 316
Almanya’da Müslüman Esirler Ordugâhında Kurban B ayram ı..............(Ayın) (E lif)....................................................320
BabürHan ................................................................................................... Flora Annastil .............................................. 321
Türklük Şuûnu: Dalgıçlık Şirketi-Bolu’da Tasarruf Sandığı ................... *** ............................................................... 322

XI/11 (19 Kâiîûiîisânî 1332-1 Şubat 1917)

Edebiyat: Hân’ın Sazına ............................................................................. Mehmet emin .. .327
Terbiye-i Bediiye ( 4 ) ....................................................................................İbrahim Alaaddin .327
Türk Şairi Emin Beyin Şiirlerinin T ahlili....................................................Haşan Zeki . . . . .330
Yeni Eserler: La Pensee Turque ................................................................ S........................... .333
Türklük Şuûnu: Fakirler için-Konya’da Elektrik ve Tramvay-
Musiki Encümeni ve Darülelhan-Âsâr-ı Nefire Müzesi-
Hukuk Komitesi-Millî İstiklâl .................................................................................................. .336'

XI/12 (2 Şubat 1332-15 Şubat 1317)

Millî Hutbeler (Konuşma Metni) .............................................................. Hamdullah Subhi ....................................... 341
Tarih: Turan Harsı Tarihine Dair Taslaklar...............................................Aıthur Siefeldt (Tr. S.) ............................... 343
Osmanlı Türklerinde İktisadî Hareket ......................................................Z.N.................................................................. 344
BabürHan ................................................................................................... Flora Annastil .............................................. 347
Türklük Şuûnu: Talât Bey’in Sadrazamlığı ve Heyet-i Vükelâ’da
Tadilât-Dârülfünûn Binası- Eskişehir’de Elektrikle Tenvîr-
Takvim-İ Garbinin Parlamentoda Müzakeresi.......................................... ** 349