Professional Documents
Culture Documents
Kumaş Ve Gi̇ysi̇lerden Beklenen Kali̇te Özelli̇kleri̇, Bu
Kumaş Ve Gi̇ysi̇lerden Beklenen Kali̇te Özelli̇kleri̇, Bu
Kumaş Ve Gi̇ysi̇lerden Beklenen Kali̇te Özelli̇kleri̇, Bu
PROGRAMIN ÖĞRETİCİSİ:
AYFER ÇİFTÇİ
PROGRAMIN İÇERİĞİ:
0. GİRİŞ
Su iticilik ve su geçirmezlik
Rüzgar geçirmezlik
Güç tutuşurluk
Dikiş hasarı
Dikiş potluğu
Dikiş gerginliği ve dikiş sırıtması
Dikiş mukavemeti
Dikiş kayması ve yıpranması
Haslık testleri
Performans testleri
Kumaş ve iplik özellikleri ile ilgili diğer önemli testler
Test laboratuvarlarından beklenen nitelikler, uygulanan standart test metodları
0. GİRİŞ
KALİTENİN TANIMI:
Belirli bir ihtiyacı karşılamak üzere bir mal (ürün) veya hizmetin karakteristikleri
ve özellikleri toplamına kalite denir.
KALİTENİN ANLAMI:
Kumaşın, atkı veya çözgü yönünde uygulanan doğrusal çekme kuvvetine karşı
mukavemetidir.
Kopma mukavemetine:
Lif tipi
İplik eğirme metodu ve iplik bükümü
Dokuma yapısı
Santimetredeki iplik sayısı
etki eder.
Kumaşın, çözgü yönünde, atkı ipliklerinin herbirine sırası ile veya atkı yönünde,
çözgü ipliklerinin herbirine sırası ile uygulanan yüke karşı gösterdiği dirençtir.
Yırtılma mukavemeti,
Patlama mukavemeti
İpliklerin mukavemetine
İpliklerin uzayabilirliklerine
Kumaş konstrüksiyonuna ve
Apre işlemlerine bağlıdır.
Kumaşın bir kuvvet etkisi ile uzayıp, bu kuvvet ortadan kalktıktan sonra eski
boyunun kısalmasıdır.
Kumaşın, tek veya iki yönünde çekmeye veya uzamaya karşı direnci anlamına
gelir.
1.3.1. KUMAŞ ÇEKMESİNİN NEDENLERİ
üretim sırasında kumaşta meydana gelen uzamaların neden olduğu kumaş çekmesi
(dinlenme/relaks çekmesi) kompressif çektirme prensibine dayanan sanforizasyon
işlemi uygulanarak azaltılabilir.
Keçeleşme, yün liflerinin diferansiyel sürtünme özelliklerinin neden olduğu bir lif
dolaşmasıdır.
Keçeleşme,
Bazı terbiye işlemleri (anti felting finishing) uygulayarak ve
Kumaş bileşimine uygun bir keçeleşmez lif, örneğin PES, karıştırarak
azaltılabilir.
Liflerin sürtme ile kumaş yüzeyine sürüklenmesi ve birkaç kuvvetli lifin etkisiyle
yüzeyde minik topçuklar hainde tutunmasına boncuklanma, kumaşın boncuk
oluşumuna karşı direncine boncuklanma direnci denir sürtme eylemi kumaşın kumaşa
sürtmesi şeklindedir.
Boncuklanma sadece kesikli liflerde yapılmış kumaşlarda görülür.
Zayıf liflerin kuvvetli liflerle karışımları boncuklanmaya müsaittir. Kuvvetli lif
olarak boncuklanmayan özel sentetik lifler seçilmelidir.
Bükümü az ipliklerle yapılmış seyrek konstrüksiyonlarda boncuklanma
şiddetlidir.
Yüzeydeki lif uçları topçukların oluşumunu kolaylaştırır. Bu nedenle
makaslama veya yakma ile uzaklaştırılmalıdır.
Boncuklanma eğilimi özel apre teknikleri ile azaltılabilir.
Kaba bir yüzeyde ya da bir noktada bir ipliğin herhangi bir şekilde yakalanarak
küçük bir kısmının dışarı çekilmesine ve yüzeyde çirkin görünüşlü bir ilmek oluşmasına
karşı tekstil materyalinin gösterdiği dirençtir.
- Kalınlık (Thickness):
Yumuşaklık tutum etkisi yanında, giysinin cilt için rahatlık sağlayıcı özellikte
olmasını sağlar.
Kumaşın ağırlığı
Lif cinsi
Lif inceliği
Dokuma konstrüksiyonunun kompaktlığı
Terbiye prosesi
kumaşın dikliğine etki eden başlıca özelliklerdir
· Dokuma tipi
· İpliklerin düzgünsüz yapısı
· Kalın liflerin varlığı
gibi sebeplerle düzgünsüz yüzeye sahip kumaşlara kaba kumaşlar denir.
Lif ve iplik özellikleri ile dokuma tip parlaklık üzerinde önemli etkiler yapar.
Kumaş terbiyesi de gerek örgü, gerek dokuma kumaşlarda parlaklığı geliştirme ve
kontrol etmede önemli rol oynar.
Bir tekstil malzemesinin maruz kaldığı çeşitli dış etkilere karşı üzerindeki
renklerin dayanıklılığı, yani kalıcılığıdır.
Dış etkiler: gün ışığı, yıkama, kuru temizleme, ter, sürtme, su, ütüleme, deniz
suyu, hipoklorit, peroksit, asit, alkali v.b. olabilir.
Metamerik Efekt:
Renkli malzemelerin farklı ışık kaynakları altında renk tonlarının değişmesidir.
Foto-kimyasal parçalanma:
Bazı ışığa maruz kaldıklarında kimyasal parçalanmaya uğrarlar. Bu tür liflerden
yapılan kumaşlar ışık etkisi ile zamanla çürürler. Bazı boyalar bu çürümeyi hızlandırır.
“Kolay bakım özelliği” terimi giysi veya diğer tekstil ürünlerinin kullanım
sırasında buruşmadığını ve yıkama-kurutma sonrası oluşan birkaç kırışığın hafif bir
ütüleme veya presleme ile giderilebildiğini ifade eder.
Eskiden kullanılan
buruşmaz (crease resist)
yıka-giy (wash and weer)
ütü istemez (non-iron)
Kumaşların kirlenmesi evrensel bir sıkıntı olup yıkama ve kuru temizleme için
önemli harcamalara neden olur. Ayrıca yıkama kumaşta bozulmalara, çekmeye,
solmaya sebep olur.
Kirlenme terimi genelde toz ve yağlarda kirlenmeyi ifade eder. Havdaki kir miktarı
tekstil malzemesinin kirlenmesine büyük etkide bulunur
Seyrek dokulu kumaşlar hava geçişine imkan verip süzdüklerinden daha çok
kirlenirler.
Yüzeyi pürüzsüz kumaşlar daha uzun süre temiz kalırlar.
Kumaştaki statik elektrik kiri çeker.
Kirliliğin problem yaratmamsı için tekstil malzemelerinin sık sık yıkanması ve ağır
şekilde kirlenmelerine imkan verilmemesi gerekir.
Lekelenmeyi önlemek için leke iticilik veren bir apre maddesi ile kumaşa
müdahale edilmelidir.
Vücut güneşten direkt radyasyon yoluyla ısı alabilir. Seyrek yapılı kumaşlar bir
kısım radyasyonun geçmesine izin verirler, bir kısım radyasyon da kumaş tarafından
absorblanır, geri kalan kısım ise kumaş yüzeyinden yansır. Burada kumaşın yapısı
yanında rengi de önemlidir. Renk tonu yanında, boyanın kimyasal kompozisyonu da
kumaş yüzeyi tarafından absorbe edilen veya yansıtılan ısı miktarına etki eder.
Bir giysi ile temas eden cildin duyumsadığı hisler gıdıklama, diken gibi batma,
tırmalama, lokal sıkma, soğukluk, ıslak bir yapışkanlık hissi gibi hisler ve alerjik
tepkilerdir.
Örneğin,
Soğuk koşullarda giyilecek giysiler için ısı izolasyonu iyi olan kumaşlar
seçilmelidir.
İç çamaşırı ve uyku giysileri teri emebilmeli veya bir dış tabakaya fitil gibi
çekebilmelidirler.
Cilde temas eden giysiler için örgü kumaşlar tercih edilmeli ve hijyenik
nedenlerden ötürü yıkanabilir olmalıdır.
Açık hava giysileri rüzgar ve yağmura karşı koruyucu özellikte olmalıdır.
Dış giysilerin rengi güneş ışınlarının verdiği ısıdan korunma isteğimize bağlı
olarak seçilmelidir
Bir giysinin stili, imalat prosesi ve kumaş özellikleri arasında öyle bir etkileşim
vardır ki bu etkileşim kumaş seçimini (kumaşın spesifikasyonu ve terbiyesini) giysi
imalinin başarısı için çok önemli kılar.
Giysi imali için seri kesimde, dikimde, tela yapıştırmada kumaştan beklenen pek
çok özellikler vardır. Ayrıca boyut stabilite eksikliği, dikiş kayması ve yıpranması, dikiş
potluğu ve hasarı gibi durumlar kumaştan beklenenleri baştan dikkate alarak
önlenebilir.
Bütün bunlardan ayrı olarak kumaşın şekil alabilme özelliği giysi imali için çok
önemlidir. Kumaşa iki türlü şekil verilebilir:
1. Su iticilik ve su geçirmezlik
2. Rüzgar geçirmezlik
3. Güç tutuşurluk
Gerek su iticilik gerek su geçirmezlik için an koşul kumaşın çok sık dokulu (az
gözenekli) olmasıdır ama buna ek olarak su itici kumaş elde etmek için kumaşı uygun
bir su itici apre maddesiyle muamele etmek gerekir.
Bilindiği gibi rüzgarlı havanın vücudu soğutma gücü sakin havanın soğutma
gücünden fazladır. Vücudu bu soğutma etkisinden korumak için hava geçirgenliği düşük
sık dokulu kumaşlar kullanılır. Daha iyisi su geçirmez kumaşlarda olduğu gibi mikro
gözenekli kaplama kumaşların kullanılmasıdır.
Tekstil liflerinin yanması ısı etkisiyle oksijen varlığında meydana gelen kimyasal
reaksiyonların sonucudur. Isı önce liflerin yapısını bozar ve yanabilen gazlar açığa
çıkar.
Bu gazlar yanarak daha fazla ısı meydana getirir, dolayısıyla lifin daha fazla
bozulmasına sebep olur.
Asetat
Akrilik
Pamuk
Keten
Viskoz
Triasetat
Bazı lif karışımları (Örneğin:PES/Pamuk, PES/Viskoz)
Bazı apreler kumaşın alevi besleyen yanıcı gazlar açığa çıkarmasını önler,
diğer bazıları ise alevi bastıran gazlar meydana getirirler. Her iki tip aprede de
kumaş sadece kömürleşir, alevle yanmaz. Bu tür maddeler lifin yüzeyini
kimyasal olarak modifiye eder bu yöntem özellikle doğal lifler için uygundur.
Yapay liflerin yanma davranışları ise polimerizasyon veya lif çekimi öncesi
alevlenmeyi geciktirici katkı maddelerinin ham maddeye ilavesiyle modifiye
edilir.
Ya da, kumaşlar aramid lifleri gibi kimyasal yapıları gereği güç tutuşan çok
özel liflerden yapılır.
6. GİYSİLERDE DİKİŞ
Dikiş tipi
Dikiş adımı tipi
Dikiş frekansı
Dikiş ipliği tip ve numarası
İğne ipi
Kumaş kompanentlerinin bir araya getirilmesinde ve dikiş makinesine
beslenmesinde gösterilen hüner.
Kullanım sırasında dikiş yönüne paralel bir kuvvetle dikişe etki yapıldığında
dikişin kumaş kadar esneyememesi dikiş gerginliğine yol açar.
Dikiş gerginliğini önlemek için dikiş içinde ipliklerin uzun tutulması ise, dikiş
yönüne dik bir kuvvetle dikişe etki yapılması halinde dikiş sırıtmasına (dikiş açılmasına)
neden olur.
Dikiş yönüne dik bir kuvvetle dikişe etki yapıldığında şu durumlar meydana
gelebilir.
Dikişler açılabilir,
Dikiş kopabilir,
Dikiş kayması olabilir.
Dikiş açılması bir önceki bölümde anlatılmıştı.
Dikişi bu iki nedenden biri yüzünden koparan yüke dikiş mukavemeti denir.
Dikiş Kayması:
Hareket sırasında strese maruz kalan bir giysinin dikişe paralel uzanan
ipliklerinde meydana gelen kaymaya denir.
Dikiş Aşınması:
Bir ürünün kalite özelliklerini değerlendiren testler (kalite kontrol testleri) o ürünün
tüketici tarafından istenen veya üretici tarafından sağlanabilen spesifikasyonlara ya da
standartlara ne ölçüde uyduğunu belirler.
Tekstil ürünlerinin çeşitli formlarda (açık elyaf, iplik, dokuma / örme kumaş ve
hazır giysi formlarında) kontrolünü sağlayan çok sayıda kalite kontrol testi vardır. Bu
testlerin bir bölümü tamamen kuru nitelikte, fiziksel (mekanik) testlerdir.
Bir bölümü ise yaş nitelikte olup fiziksel veya kimyasal karakterlidir.
Basitten hayli karmaşık olana kadar geniş bir yelpaze oluşturan tekstil testlerinin
çoğu özel alet ve donanım gerektirir.
1. Haslık testleri
2. Performans testleri
3. Kumaş ve iplik özellikleri ile ilgili önemli testler
- Yıkama haslığı,
- Sürtme haslığı,
- Su haslığı,
- Ter haslığı,
- Klorlu/klorsuz ağartma haslıkları,
- Işık haslığı,
Bunların dışında talep edilebilen daha pek çok haslık testi vardır. Örneğin; Deniz
suyu haslığı, klorlu havuz suyu haslığı, ütü haslığı (ısı haslığı), süblimasyon haslığı,
ozon haslığı, salya haslığı gibi.
Bu grup testlerin çoğu kumaş ve kumaşı oluşturan ipliklerin sayısal özellikleri ile
ilgili testlerdir.
- Gramaj tayini,
- Dokuma kumaşlarda atkı-çözgü tayini,
- Örme kumaşlarda sıra-çubuk sıklığı tayini,
- Kumaştan çıkarılan iplikte numara tayini,
- Kumaştan çıkarılan iplikte büküm tayini,
- Örgüden dolayı kısalma oranı tayini,
- Kumaş eni tayini,
- Kumaş kalınlığı tayini gibi,
Ayrıca PH tayini, lif cinsi tayini (kalitalif ve kuantilatif) boyarmadde cinsi tayini,
apre cinsi tayini, merserizasyon derecesi tayini, optik tayini, beyazlık derecesi tayini,
renk uygunluğu tayini, kimyasal hasar tayini de bu gruba girebilecek testlerdir.
Testlerle ilgili sonuç raporlarının uluslar arası ticari ilişkilerde kabul görmesi için
üzerinde durulması gereken iki nokta vardır.
Test raporlarının uluslar arası ilişkilerde geçerli olması için önem taşıyan ikinci
nokta ise testlerin ürün sahibi veya alıcısının istediği standart test metoduna göre
yapılmasıdır.
ABD’ye ihraç edilen ürünlerin kalite kontrol testlerinde ise ASTM ve AATCC
standartları kullanılmaktadır.
2. ÇİFTÇİ, Ayfer – ÇİFTÇİ, Fikri. Kumaş Terbiyesi ile ilgili temel bilgiler,
SAGEM yayınları, Bursa, 1991