PAGBUBUOD

Kabanata 16
Talata 1 – 2
[pwede pa itong paikliin if you want]

Isang payapang gabi ang bumungad sa mga taong mahimbing na namamahinga

matapos nilang gunitain ang mga yumaong kamag-anak at kakilala. Sa isang kubo sa
labas ng bayan nakatira sina Basilio at Crispin na kung lalakbayin ay isang oras ang
tatahakin papunta rito. Si Sina, ina ng magkapatid, ay mayroong asawang
nagngangalang Pedro. Isa itong gahaman at walang pusong asawa na mayroong
pagkagumon sa pagsasabong at pagbibisyo. Bihira lamang umuwi ng bahay si Pedro
at sama o kirot lamang sa loob ang ibinibigay nito kay Sisa sa tuwing magkikita.
Nagbebenta si Sisa ng kaunting alahas nang may maipanggastos sa masamang bisyo
ng asawa nito. Pinagbubuhatan naman ng kamay ni Pedro ang asawa sa tuwing
walang maibigay na panggastos sa bisyo nito. Iyak at pagtitiis na lamang ang tanging
nagagawa ni Sisa sa tuwing inaabuso siya ng asawa sa kadahilanang labis ang
pagmamahal niya rito at hindi kayang labanan. Isang diyos kung ituring ni Sisa ang
asawa, kaya naman, nang matamo ni Pedro na ganito ang trato nito sa kaniya, siya ay
mas naghari-harian. Bawat araw na lumilipas nang magkasama ang dalawa, palala
nang palala ang pang-aabuso at pagmamalupit ni Pedro kay Sisa.

Talata 3 – 4
[pwede pa itong paikliin if you want]

Bata pa lang ay masasabi mo nang isang napakagandang babae si Sisa. Siya ay

mayroong mga mapupungay na mata, kasama nito ang mga malalantik na pilikmata
gaya ng mga pilikmata nina Crispin at Basilio. Matangos din ang ilong niya at ang
mga labi niya ay maputla ngunit kaakit-akit. Kayumanggi ang kutis ni Sisa at tila may
edad na siya dahil sa hirap at pagtitiis na dinaranas niya sa buhay. Namayat ang dati
nitong mga matambok na mga pisngi at kahit na ganito, ang kaniyang itim na itim at
malagong buhok ay maganda pa rin. Ang pag-uwi nina Crispin at Basilio ay
inaasahan ng kanilang inang si Sisa. Upang may maihanda, si Sisa ay bumili ng
tawilis. Isinunod naman niya ang pagpitas ng mga paboritong kamatis ni Crispin sa
munting halamanan nito. Humingi naman si Crispin ng kinasasabikang tapang
baboy-ramo at hita ng patong bundok ni Basilio sa kaniyang kapitbahay na si
Pilosopo Tasyo.
PAGBUBUOD

Kabanata 16
Talata 5 – 6
[pwede pa itong paikliin if you want]

Dumating na sa kanilang kubo ang taksil na asawa ni Sisa. Habang sinisimulang

kainin ni Pedro ang lahat ng iniluto at inihanda ni Sisa para sa mga anak nito, laking
gulat ni Sisa nang magtanong si Pedro tungkol sa dalawang mga anak nila na siya
ring ikinatuwa ni Sisa. Biglang tumigil sa pag-kain ang lalaki at sinabing hindi na ito
maghahapunan dahil naalala nito ang mga anak. Hindi na hinintay pa ni Pedro ang
kanilang mga anak at dali-daling kinuha ang kaniyang tinaling manok at umanyong
aalais. Bago pa man makaalis si Pedro, ibininalita ni Sisa sa kaniya na nakababasa
na si Crispin at ang sahod ni Basilio ay maiu-uwi na. Ipinatabi lamang ni Pedro sa
asawa ang pera para sa kaniya.

Talata 7 – 10
[pwede pa itong paikliin if you want]

Matapos na ilapag ni Sisa ang inihaw na tatlong tawilis sa palayok ng kanin, hinintay
nito ang pagdating ng anak. Habang naghihintay, ipinagdasal ni Sisa ang kaligtasan
ng mga anak sa Birhen at sa Diyos. Matapos, idinaan niya sa pag-iyak ang ginawa ng
asawa at dali-dali namang nagsaing muli at nag-ihaw ng tatlong tawilis dahil alam
niyang gutom ang mga anak nito. Nagsimulang umawit na kalaunay tumigil si Sisa.
Nanalangin ito, nanungaw at tinanaw ang landas na dadaanan ng dalawang anak.
Maya-maya ay mayroong malakas na katok na narinig si Sisa. Narinig niya ang tawag
ni Basilio sa kaniya. Siya naman ay nahintakutan.
Mga Tanong: Kabanata 16
1. Sino ang ina nina Crispin at Basilio? Sino ang asawa nito?

o Ang ina nina Crispin at Basilio ay si Sisa.

o Ang asawa ni Sisa ay si Pedro.

2. Ayon sa akda, paano inilarawan ang asawa ni Sisa? Bakit mo nasabi na ganitong
uri ng asawa ang asawa ni Sisa?

o Si Pedro ay isang gahaman at walang pusong asawa.

o Madalas lamang itong umuwi sa kanilang tahanan at kung minsan
namang umuuwi ito, sakit lamang sa loob ang ibinibigay nito sa asawa
niyang si Sisa.
o Wala itong ginawa kundi ang atupagin ang kaniyang pasasabong at
pagbibisyo.
o Pinagbubuhatan nito ng kamay ang asawa niyang si Sisa sa tuwing
walang maibigay na pera para sa masamang gawi nito.
o Mas naghari-harian ito nang malaman na diyos ang turing sa kaniya ng
kaniyang asawa.

3. Paano naman ang paglalarawan kay Sisa?

o Si Sisa ay isang napakagandang babae magmula noong bata pa ito.

o Si Sisa ay mayroong mga mapupungat na mata.
o Ang pilikmata nito ay kasing-lantik katulad ng kina Crispin at Basilio.
o Matangos ang ilong nito.
o Ang mga labi naman nito ay kaakit-akit kahit maputla.
o Kayumanggi ang kulay ng kutis ni Sisa.
o Namayat ang dati nitong matatambok na pisngi.
o Ang maitim at malalagong buhok niya ay maganda pa rin.

4. Ano ang mga kinasasabikan at paboritong pagkain nina Crispin at Basilio?

o Kamatis ang paborito ni Crispin.

o Kinasasabikan naman ni Basilio ang tapang baboy-ramo at hita ng
patong bundok.

5. Ano ang ibinalita ni Sisa sa kaniyang asawang si Pedro habang ito ay nagbabadya
nang umalis ng bahay?

o Ibinalita ni Sisa na nakababasa na si Crispin.

o Ibinalita rin nito na ang sahod ni Basilio ay maiu-uwi na.
PAGBUBUOD

Kabanata 17
Talata 1 – 5
[pwede pa itong paikliin if you want]

Dumating sa kaniyang maliit na kubong tinitirahan si Basilio nang duguan ang noo
nito. Papasok ng kubo si Basilio nang biglang bumagsak ito at agad namang nasapo
siya ng kaniyang inang si Sisa. Gulat ang ina nitong hindi nakita ang kapatid niyang
si Crispin na dapat ay kasamang nakauwi. Patuloy naman ang pagdugo ng noo ni
Basilio. Hindi maipaliwanag ang di mapawing panlalamig si Sisa dahilan na rin sa
pagtataka nito kung bakit hindi kasama ni Basilio ang kaniyang kapatid. Hindi
magawang umiyak ni Sisa. Natauhan na lamang ito at bigla namang sumigaw.
Pinakalma ni Basilio ang ina at sinabing huwag matakot dahil buhay pa si Crispin at
nasa kumbento ito. Patuloy ang pagtataka ni Sisa kung bakit mayroong sugat ang
anak nitong si Basilio habang yakap at hagkan nito ang anak.

Talata 6 – 10
[pwede pa itong paikliin if you want]

Ipinaliwanag ni Basilio sa kaniyang ina na kinuha ng sakristan mayor ang kaniyang

kapatid. Sinabi rin ng sakristan mayor na hindi makauuwi si Basilio nang hindi pa
alas diyes ng gabi. At dahil sa takot nito, tumakas si Basilio sa kampanaryo gamit ang
lubid. Nahuli ito ng guwardiya sibil. Hinabol siya nito at pinaputukan. Buti na lamang
at nadaplisan lamang ito sa kaniyang noo. Matapos ang pagpapasalamat ni Sisa sa
Panginoon dahil iniligtas nito ang kaniyang anak, taranta itong kumuha ng tubig,
suka, basahan, at pakpak ng gansa upang gamutin ang sugat sa noo ng anak.
Nakiusap naman si Basilio na itago na muna ng ina ang totoong pangyayari at
idahilan na lamang na siya ay nahulog sa isang puno. Habang ginagamot ni Sisa ang
sugat ni Basilio, nag-kwento si Basilio na si Crispin ay napagbintangang nagnakaw
nang hindi nito isinalaysay na sinaktan si Crispin ng sakristan mayor. Lalong
nangiyak si Sisa at nasabing dahil daw sa pagiging mahirap nila kaya sila itinuturing
na parang basahan ng iba.
PAGBUBUOD

Kabanata 17
Talata 11 – 15
[pwede pa itong paikliin if you want]

Itinanong ni Sisa kay Basilio kung kumain na raw ba ito at mayroon itong inilutong
tuyong tawilis. Wala namang ganang kumain si Basilio at gusto na lamang nitong
uminom ng tubig. Inisip ni Sisa na hindi gusto ni Basilio ang ulam. Isinaad nito na
ipinagluto niya ang magkapatid ng masarap na ulam kaya lang ay inubos ito ng
kanilang ama pagka-uwi. Dahil sa galit ni Basilio, nagtiim ito ng bagang na siya
namang napansin ng kaniyang ina kaya naman ay humingi ito ng tawad sa anak.
Dahil din sa galit nito ay nasabi niya na mas mabuti na lang kung silang magkapatid
at ina na lang ang magkakasama at wala ang ama. Humingi kalaunan ng tawad si
Basilio sa kaniyang ina tungkol sa mga nasabi nito tungkol sa kaniyang ama. Hindi
na napilit ni Sisa na pakainin si Basilio kaya naman ay hinayaan niya na lamang
itong matulog.

Talata 16 – 20
[pwede pa itong paikliin if you want]

Matapos ang pagdadasal ni Sisa, tumabi ito sa anak niyang si Basilio upang matulog.
Hindi naman makatulog si Basilio dahil sa inaalala niya ang kaniyang kapatid na si
Crispin na naiwan sa kumbento. Nang makatulog, napanaginipan ni Basilio ang
kapatid na pinahihirapan ito. Sa panaginip ni Basilio, walang tigil na palo ang inabot
ni Crispin mula sa kura habang hawak nito ng sakristan mayor. Sipa, tadyak, suntok
hanggang mabuwal sa lapag ang natanggap ni Crispin habang ito ay nagsusumikap
na lumaban. Nagsimula nang dumugo ang mga kamay ni Crispin. Nagkaroon naman
ito ng pagkakataon upang kagatin ang kamay ng kura. Nabitawan naman ito ng kura
at agad na kinuha ni Crispin ang pagkakataong paluin ng yantok ang kura. Agad
namang hinampas ng nahagilap na tungkod ng sacristan mayor si Crispin dahilan ng
pagbulwak ng dugo nito sa ulo sanhi ng pagkahimatay niya. Ginising ni Sisa ang anak
nito na umiiyak na sa dahil sa kaniyang panaginip. Agad na tinanong nito kung bakit
umiiyak si Basilio at itinago na lamang ni Basilio ang tunay na panaginip nito.
PAGBUBUOD

Kabanata 17
Talata 21 – 25
[pwede pa itong paikliin if you want]

Hindi na pinilit pa ni Sisa ang anak na i-kwento ang mga panaginip ni Basillio dahil
hindi naman ito naniniwala sa mga ganoon. Ikinuwento na lamang ni Basilio na
napanaginipan niya raw sila na nasa bukid na mayroong mga lalaki at babaeng may
dalang bakol na puno ng uhay ng palay. Tsaka naman isinaad ni Basilio ang balak
nito sa kaniyang ina. Nais niya lamang na mag-trabaho sa bukid at ayaw nitong mag-
sakristan. Balak din daw ni Basilio na pakiusapan si Crisostomo Ibarra na gawin
itong tagapastol ng kalabaw o baka. Pinakiusapan din ni Basilio ang ina na kunin ang
suweldo niya at sabihin sa kura na hindi na ito magsasakristan pa. Makapag-aaral
din daw si Crispin kay Pilosopo Tasyo dahil ito ay mabait at madasalin. Pagsisikapan
din daw ni Crispin ang pagiging isang mabuting pastol upang makahingi ng gatas at
baka mabigyan pa ng buong baka. Ipagbibili naman ni Basilio o kaya naman ay
ibibigay nito kay Crisostomo ang mga makukuhang bungangkahoy. Sa panahong may
sapat nang gulang si Basilio, hihilingin niya na ipagkatiwala sa kaniya ang lupang
maaari niyang sakahin. Masaya niyang sinabi na silang tatlo ay magiging masaya,
magsasama-sama, at magsasalo sa pagkain araw-araw. Masaya naman si Sisa sa mga
balak ng kaniyang anak ngunit mayroon pa rin itong kaunting kalungkutang nadama
dahil hindi kabilang sa mga plano ni Basilio ang kaniyang ama. Muli namang bumalik
sa higaan si Basilio at natulog.
Mga Tanong: Kabanata 16
1. Nang umuwi sa kanilang kubo si Basilio, saang parte ng katawan ito duguan?

o Sa noo

2. Paano nakuha ni Basilio ang kaniyang sugat sa noo?

o Nakuha niya ito nang nahuli siya ng isang guwardiya sibili na tumatakas
at sinumulang paputukan ito.

3. Ano-ano ang mga kagamitang kinuha ng kaniyang ina upang gamutin ang
kaniyang sugat?

o Tubig
o Suka
o Basahan
o Pakpak ng gansa

4. Nang makatulog si Basilio dahil sa pagod nito, sino at ano ang pangyayaring
napanaginipan nito?

o Napanaginipan nito ang kaniyang kapatid na si Crispin

o Sa kaniyang panaginip, si Crispin ay pinahihirapan ng kura at sakristan
mayor

5. Magbigay ng isang plano o balak ni Basilio sa hinaharap.

o Plano ni Basilio na itigil ang kaniyang pagsa-sakristan at ninanais na

niya lamang ang isang maging tagapastol ng kalabaw o baka
o Isa rin sa mga plano niya na siya ay makapag-aaral kay Pilosopo Tasyo
o Pagsisikapan niya rin na maging isang mabuting tagapastol nang
makahingi ng gatas at umaasang makatanggap ng isang buong baka
o Ipagbibili ni Basilio o kaya naman ay ibibigay nito kay Crisostomo ang
mga bungangkahoy na kaniyang makukuha
o Sa oras na nasa tamang edad na ito, hinihiling niya na ipagkatiwala sa
kaniya ang ang lupang maaaring sakahin
o Balak din niya na silang tatlo lamang ang magsasaya, magsasama-sama,
at magsasalo-salo sa pagkain araw-araw